ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ ΣΤΟ ΧΩΜΑ του Νίκου Διακογιάννη , εκδόσεις ΑΡΜΟΣ Με πολλή χαρά υποδεχόμαστε το καινούργιο μυθιστόρημα του Νίκου Διακογιάννη Καθρέφτες στο χώμα από τις εκδόσεις ΑΡΜΟΣ.Μετά το ΤΕΡΑ ΑΜΟΥ που σημείωσε επιτυχία , αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ήταν το πρώτο του μυθιστόρημά , το καινούργιο βιβλίο του Νίκου έρχεται να επιβεβαιώσει την αρχική μου άποψη γι΄ αυτόν ότι δηλαδή πρόκειται για έναν χαρισματικό συγγραφέα με πληθωρικό ταλέντο , μυθοπλαστική ικανότητα και πολλά υποσχόμενο μέλλον. Παραγωγικότατος και ευρηματικός στις ιστορίες του , μάστορας της γλώσσας και δεινός παραμυθάς μας ταξιδεύει αυτή τη φορά σ΄ένα αλλιώτικο σύμπαν από εκείνο του προηγούμενου μυθιστορήματός του .Μας διηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που ωριμάζει στην Αρκαδία του μεσοπολέμου μέσα στα πλαίσια της κλειστής αγροτικής κοινωνίας και κυρίως της οικογένειας μπλέκοντας τα νήματα της μεγάλης Ιστορίας μ΄ αυτά της μικροιστορίας των ηρώων του . Το παιχνίδι των εναλλαγών ανάμεσα στην καθημερινότητα των προσώπων και στα μεγάλα γεγονότα που πλαισιώνουν τη μοίρα τους δεν είναι ούτε εύκολο , ούτε ακίνδυνο . Όταν απλώνεις την αφήγησή σου σ΄ένα τόσο μεγάλο διάστημα στο χρόνο όπως ο Νίκος Διακογιάννης αρχίζοντας από την Μικρασιατική καταστροφή ως τον Β.Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο , κινδυνεύεις ή να περάσεις επιδερμικά τα γεγονότα , ή να βουλιάξεις μέσα στην πληθώρα των ιστορικών στοιχείων . Η ισορροπία ανάμεσα στον προσωπικό χρόνο των ηρώων και στον συλλογικό χρόνο της Ιστορίας και μάλιστα της ιστορίας ενός ολόκληρου έθνους είναι εξαιρετικά εύθραυστη . Ο Νίκος νομίζω ότι πετυχαίνει το καλύτερο γιατί ακριβώς ζυγίζει σωστά το υλικό του και το διαχειρίζεται με σύνεση και προσοχή . Αποφεύγει τις απεραντολογίες και λεπτομερείς περιγραφές και κάνει πιο άρτιο το αισθητικό αποτέλεσμα . Η αφήγηση ξεκινάει και τελειώνει μ΄ένα ποιητικό εύρημα τις κολυμβήθρες ή νερόλακκους με τα βρόχινα νερά που αρδεύουν την παιδική ηλικία των ηρώων στην Αρκαδία .Αλήθεια πόσες φορές παίξαμε κι εμείς στους νερόλακκους του δρόμου όταν είμασταν παιδιά. Οι κολυμβήθρες αυτές που χρησιμεύουν στους ήρωες του Νίκου Διακογιάννη για να βαφτίζουν τις σημασίες των πραγμάτων, τα σώματά τους και τα όνειρά τους , είναι για τους μεγάλους τα μάτια του Χάροντα, -έτσι τους αποκαλούν αυτοί - γιατί η Ιστορία είχε αποθέσει σ΄ αυτές τις πιο θλιβερές της μνήμες .Τρεις έφιπποι Τούρκοι κυνήγησαν και
βίασαν μια ελληνίδα σ΄ εκείνη την τοποθεσία της Δημητσάνας στα χρόνια της τουρκοκρατία ς. Οι φήμες μιλούν για βρυκολάκιασμα της κοπέλας για κάποιο φάντασμα στα καλντερίμια αλλά οι ηρωίδες του Νίκου Διακογιάννη μιλούν για μαγικό νερό , για καθρέφτες στο χώμα εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου. Με το ίδιο αυτό εύρημα κλέινει και το μυθιστόρημα δημιουργώντας την αίσθηση ενός κύκλου , ενός κύκλου όμως που αφήνει ένα αισιόδοξο μήνυμα για τους ήρωες αλλά κυρίως για τους αναγνώστες. Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη .Σ όλη τη διάρκειά της ακούμε την φωνή της κεντρικής ηρωίδας της Αργυρώς να εξιστορεί τη ζωή της αρχίζοντας από τα παιδικά της χρόνια στην ορεινή Αρκαδία και συγκεκριμένα στη Δημητσάνα μέχρι τα χρονια της Κατοχής και του Εμφύλιου.Οι μνήμες των προσφύγων που άφησαν πίσω τους χαμένες πατρίδες , τα ήθη και τα έθιμα της κλειστής κοινωνίας , η καταπίεση της γυναίκας και οι φόβοι που φυλάνε ως δράκοντες τους κήπους του έρωτα είναι μερικά από τα θέματα γύρω απ΄ τα οποία περιστρέφεται η ιστορία . Οι γυναικείες μορφές είναι πάντα κυρίαρχες στο μυθιστόρημα : η Αργυρώ , η Υακίνθη , η Μυγδαλιώ, η Βενιώ , η γιαγιά Ευφροσύνη, η Καλλιόπη, η Μάρθα χαράζουν τους χάρτες των δικών τους ονείρων και ταξιδιών μέσα στην ζοφερή πραγματικότητα της ελληνικής επαρχίας στο μεσοπόλεμο .Οι αντρικές μορφές είναι πιο απλοικές και μονοκόμματες . Ο συγγραφέας επιλέγει να φέρει το φακό πιο κοντά στην γυναικεία ψυχολογία , χτίζει με μαστοριά τους χαρακτήρες των ηρωίδων του και φαίνεται να ξέρει να διαβάζει την ανθρώπινη ψυχή. Τραβώντας τις καταστάσεις στα όριά τους όπως και στο προηγούμενο μυθιστόρημά του Τέρα ΄Αμου δημιουργεί δύο κοινούς τόπους στα μυθιστορήματά του . Ο ένας είναι η κακοδαιμονία της ελληνικής οικογένειας που εκτρέφει στους κόλπους της αγγέλους αλλά και λύκους και το δεύτερο είναι τα στοιχείο της τραγωδίας που βάζει πάλι τη σφραγίδα του στην κοινωνική ζωή . Το τραγικό στοιχείο είναι δεμένο με την ελληνική ψυχή αλλά και την ιστορία και είναι παρόν και στο δεύτερο μυθιστόρημα του Νίκου Διακογιάννη .
Ο έρωτας και ο θάνατος , η βία , η σκληρότητα , η αρπακτικότητα , το μίσος που εισχωρεί και δηλητηριάζει τις σχέσεις ανάμεσα στα πρόσωπα με δεσμούς αίματος , οι ανταγωνισμοί και τα πάθη περιγράφονται με αδρές πινελιές στην ιστορία .Υπάρχει όμως κάτι που θεραπεύει τα τραύματα και απαλύνει τις γραμμές. Η μορφή της μητέρας.Dιάχυτη είναι σ΄ όλο ΄το μυθιστόρημα η λατρεία αλλά και η εκζήτηση του μητρικού προσώπου που γίνεται ο κεντρικός άξονας της ζωής . Ακόμα κι όταν η μητέρα παίρνει τη μορφή της μητέρας αράχνης παραμένει πάντα η λυδία λίθος , το Α και το Ω των πραγμάτων . Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο με πολύ συναίσθημα, σε κάποια σημεία γίνεται χείμαρος , πραγματικό παραλληρημα ψυχής .Αλλού όμως ο λυρισμός εναλλάσσεται με τον σκληρό ρεαλιστικό λόγο που εκφράζει την σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν οι ήρωες. Οι σκηνές με την τιμωρία της μητέρας από τον αδελφό – τύραννο για ένα και μοναδικό φιλί, η εισβολή των γερμανών στο πατρικό σπίτι στην Αρκαδία , ο εγκλεισμός της γριάς μητέρας στο σπίτι του σατράπη- γιου είναι τα ακραία σημεία της αφήγησης , είναι οι τόποι όπου παίζεται η τραγωδία, η σκοτεινή πλευρά των ανθρώπινων σχέσεων ακόμα και μέσα στην ίδια οικογένεια . Εξαιρετικά ποιητικές είναι και οι εικόνες που πλάθει ο συγγραφέας . Συγκίνηση μου προκάλεσε η σκηνή του πιάνου που μεταφέρεται με κάρο στην Αρκαδία. ‘’Το κάρο λοιπόν με το αγνώστου ταυτότητος μουσικό όργανο κατέφθασε με τιμές αρχηγού κράτους. Ο πρόεδρος και ο ιερέας έλαβαν από νωρίς θέση στην πλατεία και τα παιδιά ντυμένα με τα καλά τους έμοιαζαν σαν μέρος λαμπρής θρησκευτικής τελετής Ξαφνικά η φωνή ενός παιδιού έσκισε τον αέα ο πιάνος ο πιάνος΄΄. Σκηνή κινηματογραφική αλλά ταυτόχρονα ποιητική δίνει την διάσταση του αέρινου που εισβάλει στην καθημερινότητα , όπως
γράφει χαρακτηριστικά ο συγγραφέαςΟ αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι κάτω απ΄ τις γραμμές των πεζογραφικών κειμένων κινείται ένας πραγματικός ποιητής . Διαβάζω αλλού Κι ο έρωτας αντάρτης , σαλτιμπάγκος , σαν πλατανόφυλλο στις λίμνες των ματιών. ΄Η σε άλλο σημείο ‘’ Γι΄αυτό οι πρόσφυγες έτρεξαν να κλείσουν σε φούχτες σε μαντήλια λίγο απ΄ το ευλογημένο χώμα της πατρίδας τους .Μυρίζοντας χώμα έπιαναν ξανά ουρανό………………….. Το μυθιστόρημα έχει ανατροπές , στοιχεία που σε αιφνιδιάζουν , το ξαφνικό γύρισμα της μοίρας που λυτρώνει τα πρόσωπα και τις καταστάσεις . Ο έρωτας που χαμογελάει στην Υακίνθη μέσα στα αιματηρά γεγονότα του Εμφύλιου και δένεται με την αίσθηση του θανάτου μια αίσθηση που γεννάει ο πόλεμος και έρπει συνεχώς γύρω απ΄τους ήρωες νομίζω ότι είναι η καλύτερη στιγμή του μυθιστορήματος. Πιστεύω ότι καλός ο συγραφέας αποδεικνύει τις δυνάμεις του στο χειρισμό τέτεοιων οριακών στιγμών . Επίσης ήθελα να επισημάνω το γεγονός ότι ο Νίκος Διακογιάννης μας κάνει μια πολύ ωραία ξενάγηση στον μακρινό για μας τους Βορειοελλαδίτες τόπο της Αρκαδίας . Οι περιγραφές του μοια΄ζουν με ζωντανούς πίνακες που αναπαριστούν το φυσικό τοπίο αλλά και τον κτισμένο χώρο αυτής της περίεργης περιοχής της χώρας. Αν και θαλασσινός ο Νίκος τα καταφέρνει πολύ καλά και με τους ορεσίβιους , αποδίδει την ατμόσφαιρα της περιοχής και της εποχής σαν να την έχει βιώσει. Παραμένει βέβαια μυστήριο το πώς και γιατί κάνει τις επιλογές του ένας συγγραφέας και τι τον οδηγεί σ΄ένα συγκεκριμένο θέμα κάθε φορά. Πρόκειται για μια μαγική διαδικασία που δεν είναι πάντα λογική και εξηγήσιμη αλλά αυτό που γεννάει πάντα τη μαγεία της λογοτεχνίας και της τέχνης. Εμείς σαν αναγνώστες το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να αφεθούμε στα χέρια του του αφηγητή για να την απολαύσουμε .
Κλείνοντας ήθελα να αναφέρω κι ένα πραγματικό περιστατικό που συνδέεται με το βιβλίο Καθρέφτες στο χώμα .Κάποια στιγμή που το έγραφε ο Νίκος με παρακάλεσε να πάμε μαζί στην Αρκαδία. Και δέχτηκα τότε μετά χαράς. Στη συνέχεια όμως προβλήματα υγείας μ΄ εμπόδισαν να κάνω το ταξίδι . Τώρα που διάβασα όμως το βιβλίο ένιωσα ότι ήμουν κι εγώ εκεί μαζί με τους ήρωες και τις ιστορίες , ότι τσαλαβουτούσα στους νερόλακκους κάτω απ΄ τη βροχή , ότι μοιραζόμουν κι εγώ τις δικές τους αγωνίες και τις ελπίδες. Αισθάνθηκα ότι πήγα κι εγώ στη Δημητσάνα , περπάτησα στα μονοπάτια της κι ένιωσα τις σκιές των ανθρώπων να με κυκλώνουν και να με στοιχειώνουν . Το έκανα λοιπόν το ταξίδι Νίκο , έστω κι εκ των υστέρων και πιστεύω ότι όλοι όσοι θα διαβάσουν αυτό το βιβλίο θα το κάνουν. Οφείλω όμως να πω και δυο λόγια για την εξαιρετικά επιμελημένη δουλειά των εκδόσεων ΑΡΜΟΣ, το καλαίσθητο εξώφυλλο αλλά και η αισθητική των γραμμάτων .Το αρχικό γράμμα του κάθε κεφαλαίου αποδίδεται με μια ιδιαίτερη παράσταση που κάνει και οπτικά ελκυστικό το βιβλίο αλλά και του χαρίζουν εκείνη την χαμένη γοητεία των παλιών παραμυθιών.