Exploring the dorp of Paliouri, Magnesia, GR. /A creative sew-riting game by Katerina Kotsaki

εξερευνώντας το Παλιούρι Αισωνίας ένα παιχνίδι δημιουργικής ραφής

Διπλωματική Εργασία: Εξερευνώντας το Παλιούρι Αισωνίας /Ένα παιχνίδι δημιουργικής ραφής Exploring the dorp of Paliouri, Magnesia, GR. /A creative sew-riting game Φοιτήτρια: Κωτσάκη Αικατερίνη [ekkotsaki@gmail.com] Επιβλέποντες καθηγητές: Φοίβη Γιαννίση [phoebe.gia@gmail.com] Ζήσης Κοτιώνης [zikotion@arch.uth.gr] Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Βόλος, Σεπτέμβριος, 2020

Περίληψη

«Φανταστείτε ότι είστε καλεσμένοι σε έναν χώρο. Στέκεστε μπροστά στην είσοδο ενός απροσδιόριστου κτιρίου σε κάποιον απροσδιόριστο τόπο. Σκέφτεστε: Όλα θα αρχίσουν να παίρνουν μορφή όταν τα κοιτάξω από μέσα. Η πόρτα πίσω σας κλείνει, είστε στον χώρο υποδοχής και όλα γύρω σας είναι ολοσκότεινα. Ψαχουλεύετε στο σκοτάδι για κάτι σαν όπλο ή σαν τροφή. Ανοίγετε πόρτες στα τυφλά. Υπάρχουν κάποια σημεία μες τα δωμάτια που φωτίζονται ελάχιστα. Που και που ακούγονται ομιλίες ανθρώπων που έρχονται απ’ έξω. Δεν μπορείτε να καταλάβετε ποιοι μιλούν ή τι λένε ακριβώς. Κάποια από αυτά που διακρίνετε, σας φαίνονται γνωστά· κάπου τα έχετε ξαναδεί· κάπου τα έχετε ξανακούσει. Προαισθήματα και προδιαθέσεις αναθαρρεύουν μέσα σας. Ιστορίες, εικόνες, ήχοι, μυρωδιές πλέκονται με τις παρορμήσεις σε μια προσπάθεια να δώσετε μορφή στον κόσμο που βρίσκεστε». Το παιχνίδι δημιουργικής ραφής είναι ένα μέρος που έχει φτιαχτεί συνδυάζοντας εμπειρίες από την εξερεύνηση του οικισμού του Παλιουριού.

Αbstract

“Imagine that you’re invited in a place, somewhere. You are standing in front of the gate of a very abstract space, in a very abstract environment. You are probably thinking: “Things get clearer when you watch from the inside.” The door behind you closes. You ‘re standing in the hall, but it’s dark in there. You’re searching in the blind for something like a weapon or food. You open doors. There are spots in the rooms with a bit of light, you barely see something. Sometimes speeches of people can be heard that come from the outside. You can’t really figure out what they ‘re saying. You don’t know who they are but some of the things you descry seem familiar to you. You must have seen them or heard them somewhere before. Suddenly, feelings and promotions arise in you. Stories, images, smells and sounds mix with impulses while trying to shape the universe you’re in.” The Creative Sew-riting Game is a place made up by composing fragments from the experience of exploring the dorp of Paliouri, in Magnesia, GR.

ευχαριστώ

ένα μεγάλο στους γονείς μου για την αστείρευτη υπομονή, στήριξη και κατανόηση, στις φίλες και τους φίλους μου Κατερίνα Καραγιαννακίδου, Μαντώ Ξανθούλη, Ελίκη Διαμαντούλη, Αλέξανδρο Κλαδούχο και Δημήτρη Ζάχο για την επιμονή τους να βρίσκονται κάθε στιγμή στο πλευρό μου, στον Χρήστο Κινάνι που αφουγκράστηκε τις σκέψεις μου και μοιράστηκε μαζί μου το ταξίδι της εξερεύνησης του οικισμού και τα πρώτα παιχνίδια δημιουργικής ραφής, στους καθηγητές μου Φοίβη Γιαννίση και Ζήση Κοτιώνη που υπήρξαν για μένα πηγές έμπνευσης και παραδείγματα μίμισης και αποφυγής, στην Ηλέκτρα Μαντσίνι, στον Πέτρο Φλαμπούρη, στην Χριστίνα Ρεδεστινού, στους Αποστόλη και Κωνσταντίνο Παπαχρήστο για το κέφι και το μεράκι τους καθώς μαζί μαθαίναμε μελετώντας τα κτίρια του οικισμού στους Δημήτρη Φιλιππιτζή, Γιάννη Νασιούλα και Κατερίνα Παπανάτσου που με ενθάρρυναν να παρακολουθώ τις διαλέξεις τους και με έφεραν σε επαφή με ένα σωρό πληροφορίες σχετικά με το Παλιούρι και τους παραδοσιακούς οικισμούς και τέλος στους κατοίκους, φίλους και δορυφόρους της μικρής κοινότητας του Παλιουριού που με αγκάλιασαν με τη ματιά τους και μοιράστηκαν μαζί μου ιστορίες που κυλούν μέσα στον χρόνο και στις αναμνήσεις τους. σε όλους όσους βοήθησαν με τον τρόπο τους.

Εξερευνώντας το Παλιούρι Αισωνίας /Ένα παιχνίδι δημιουργικής ραφής Exploring the dorp of Paliouri, Magnesia, GR. /A creative sew-riting game

[σελ.]

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Πρόλογος

Εισαγωγή ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Ο οικισμός του Παλιουριού Αισωνίας

20 30 32 34 36 42 52

Α.1. Α.2. Α.3. Α.4. Α.5. Α.6. Α.7.

Γενικά τοπογραφικά στοιχεία Σχετικά με τη δημιουργία του οικισμού Διοίκηση Ονομασία Αγροτική Οικονομία / Ασχολίες Κατοίκων Οικοδομήματα Εγκατάλειψη Οικισμού Ιντερλούδιο Μικρές Ιστορίες

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Ο πύργος της οικογένειας Γιαλαμά 86 88-89 90-93 94 96 98-103 106-125 126 138 130-133 134 136 138 140 144 145 149 150

Β.1.

Β.2. Β.3. Β.4. Β.5.

Γενική κάτοψη συγκροτήματος Κατόψεις ισογείου και ορόφου Πύργου Τομές Β και Γ πύργου Σχέδια κατασκευής στέγης Όψη πύργου από την αυλή Χώροι Α, Β και Γ ισογείου Χώροι Δ, Ε, Ζ και Η ορόφου Τζάκια Εικόνες στους τοίχους Υφαντά και υφάσματα Συνολική τομη συγκροτήματος Γιαλαμα Όψη συγκροτήματος από τον δρόμο Το φουρναριό Τα παράσπιτα Κάτοψη παράσπιτων Διαμήκης τομή Εγκάρσια τομή Όψη παρασπίτων από το αλώνι

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Επιτραπέζιο παιχνίδι δημιουργικής ραφής 154-161 162-177 178 180 182-185

Γ.1. Γ.2. Γ.3.

Αρχικές σκέψεις Το παιχνίδι και το κουτί του Κανόνες Αξονομετρική Απεικόνιση Δωμάτια και κανόνες δωματίων

188

Ραφές

194

Αντί-Επιλόγου

198

Βιβλιογραφία

Πρόλογος

γράφει ο Αλέξανδρος Κλαδούχος σα να ήταν η Κατερίνα Κωτσάκη Κάθε μέρος είναι μια μοναδική και ιδιαίτερη εμπειρία, καθορισμένη από τον επισκέπτη, που εισέρχεται στο πεδίο των δρώμενων, αυτών που αποτελούν το κάθε μέρος, και επηρεάζοντας τόσο την ροή αυτών, όσο και τον ίδιο του τον εαυτό. Μια συνεχόμενη αλληλεπίδραση και μορφοποίηση ιστοριών, που συναντήθηκαν για να χαθούν και ίσως πάλι, κάποτε να διασταυρωθούν τα μονοπάτια τους. Αφού ο τόπος είναι άκριτα συνδεδεμένος με το χρόνο, γεγονότα ή ιστορίες που διαδέχονται η μία την άλλη, και κάθε θεατής βλέπει μέσα από τα δικά του μάτια, διαμορφωμένα από τα δικά του βιώματα, έτσι δεν υπάρχει μόνο ένα Παλιούρι, ίσως καθένας μας να έχει ένα δικό του Παλιούρι μακριά από το Παλιούρι. Εδώ, θα παρουσιαστεί ένα συγκεκριμένο Παλιούρι, σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, μέσα από τα μάτια ενός συγκεκριμένου παρατηρητή, τα δικά μου. Είναι μια μοναδική εμπειρία σε έναν πεπερασμένο χρόνο και έτσι και ανεπανάληπτη. Ιστορίες που δεν θα ξαναειπωθούν ή θα χαθούν. Δράσεις που έγιναν και τελείωσαν. Άτομα που πέρασαν από εκεί και δεν θα τα ξαναδούν. Κτίρια, αφημένα στα στοιχεία της φύσης, που θα αλλάξουν χαρακτήρα και μορφή, ή που ο άνθρωπος θα επέμβει και θα τους δώσει μια διαφορετική πνοή. Μια εμπειρία που πέρασε, την έζησα και επιβιώνει μέσα μου σαν το Παλιούρι. Μια εικόνα τόσο συγκεκριμένη όσο και αόριστη, σύνολα ορατά μέσα από μια θέση. Και εδώ βρίσκεται η δημιουργία. Στον αγώνα να βιωθεί μια εμπειρία και από άλλους. Να επιβιώσει μεταπηδώντας από άνθρωπο σε άνθρωπο. Να αναδιαμορφώνεται και να ανασυντίθεται δημιουργώντας νέα Παλιούρια, που μπορεί να ξεχαστούν καθώς δίνουν την θέση τους σε αυτά που μόλις τώρα θα βιωθούν. Μια προσπάθεια να προστεθούν στις ιστορίες του Παλιουριού, που εκεί διαδραματιστήκαν, νέες που ποτέ δεν συνυπήρξαν με τον τόπο αυτόν, αλλά δεν θα ήταν δυνατό να υπάρξουν δίχως αυτόν. Ένα σύνολο που θα μεγαλώνει συνέχεια καθώς προστίθενται διαρκώς νέες θέσεις, νέοι παρατηρητές που το βιώνουν, στον συγκεκριμένο χώρο και χρόνο που το βίωσα εγώ.

Εισαγωγή

Τον Οκτώβριο του 2018 ξεκίνησε η εξερεύνηση του Παλιουριού. Το χωριό μου άρεσε πάρα πολύ ωστόσο όσον αφορά την διπλωματική εργασία, δεν έψαχνα κάτι συγκεκριμένο σε αρχικό στάδιο. Πρώτος όρος που έθεσα ήταν να βρίσκομαι στο χωριό όσο πιο συχνά γίνεται κι αυτό γιατί, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού μου ότι σε κάποιο στάδιο της διπλωματικής χρειάζεται να προτείνω κάτι, ήθελα η πρόταση αυτή να προκύπτει από μια εμπειρία του χώρου όσο το δυνατόν ολιστικότερη. Με ενδιέφερε να γνωρίσω τους ανθρώπους που ζουν εκεί, με ενδιέφερε να μπω στα σπίτια τους, με ενδιέφερε να ακούσω τις σκέψεις τους, τις ιστορίες του, με ενδιέφερε να μάθω από τις ασχολίες τους, με ενδιέφερε να μπω στα μαντριά και στα χωράφια τους, με ενδιέφερε να είμαι στις συναντήσεις τους, με ενδιέφεραν με λίγα λόγια όλα όσα συνέβαιναν εκεί. Επίσης, έβλεπα την διαδικασία της διπλωματικής ως μια ευκαιρία να μάθω από το οτιδήποτε προκύψει, όντας στο Παλιούρι. Έτσι, επισκέφτηκα πολλές φορές τον οικισμό, σε διάφορες περιόδους του χρόνου, άλλοτε μόνη και άλλοτε με φίλους. Συνήθως μετακινούμουν με αυτοκίνητο, αλλά ενίοτε και με λεωφορείο έως κάποιο σημείο και μετά με τα πόδια ή με ποδήλατο. Κατά την διάρκεια των επισκέψεων μου στο Παλιούρι (Οκτ 2018 έως Ιούν 2019) είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή και να γνωρίσω πολλούς ανθρώπους, τόσο στο ίδιο το χωριό, όσο στο Διμήνι και στον Βόλο. Κάποιοι από αυτούς ήταν παλιοί κάτοικοι του χωριού, κάποιοι είχαν καταγωγή από το Παλιούρι, άλλοι ήταν απλά περαστικοί και άλλοι συνδέονταν με το Παλιούρι λόγω δουλειάς ή γάμου. Σε πρώτο στάδιο τους συναντούσα είτε στους δρόμους του χωριού, είτε στην εκκλησία, τις Κυριακές το πρωί. Αργότερα, κάποιοι από αυτούς με κάλεσαν στα σπίτια τους, στο Παλιούρι και στο Διμήνι για καφέ, όπου είχα την ευκαιρία κουβεντιάζοντας να μάθω για τους ίδιους και για τις ζωές τους. Τα εργαλεία που χρησιμοποίησα για να καταγράφω όσα παρατηρούσα είναι το μολύβι, το χαρτί και η φωτογραφική μηχανή. Ενίοτε ηχογραφούσα είτε τις κουβέντες μου με τους ανθρώπους στα σπίτια τους είτε τις σκέψεις μου μετά από τις εξορμήσεις στο χωριό. Χρησιμοποιούσα φωτογραφική μηχανική μόνο για να αποτυπώνω χώρους και αντικείμενα και όχι για να φωτογραφίζω ανθρώπους, καθώς δεν ένιωθα άνετα. Σε χαρτί κράτησα τις σκέψεις και τις παρατηρήσεις μου είτε ως σκίτσα είτε ως κείμενα.

Διάφορα γεγονότα καθώς και διηγήσεις ανθρώπων τα κράτησα ως κείμενα και προσπάθησα να τα μεταφέρω ακριβώς όπως έγιναν και ειπώθηκαν. Τμήματα από αυτά τα κείμενα παρατίθενται στο Ιντερλούδιο, ως Μικρές Ιστορίες. με τυχαία σειρά και χωρίς να αναφέρεται το όνομα αυτών που τα διηγήθηκαν, ή πότε και πού συνέβησαν. Το Πρώτο Κεφάλαιο αφορά τον οικισμό και δίνει πληροφορίες για το πώς αναπτύχθηκε ο οικισμός και πως ήταν η ζωή και οι ασχολίες των κατοίκων τότε και τώρα. Οι πληροφορίες συλλέχθηκαν από καταγραφές κατά τη διάρκεια των επισκέψεων μου στον οικισμό, προφορικές διηγήσεις κατοίκων και αναγνώσματα από τα βιβλία (κυρίως του Σακαβάλα). Το Δεύτερο Κεφάλαιο αφορά την μελέτη ενός πυργόσπιτου που βρίσκεται στο Παλιούρι, τον πύργο της οικογένειας Γιαλαμά. Σε αυτό το σημείο για την αποτύπωση του συγκροτήματος συνεργάστηκα με τρεις φοιτητές του μεταπτυχιακού προγράμματος της σχολής μας, την Ηλέκτρα Μαντσίνι, την Χριστίνα Ρεδεστινού και τον Αποστόλη Παπαχρήστο ενώ παράλληλα παρακολουθούσα τις διαλέξεις του Γιάννη Νασιούλα και της Κατερίνας Παπανάτσου σχετικά με τους παραδοσιακούς οικισμούς από όπου έπαιρνα πληροφορίες τόσο για τις κατασκευές όσο και για την ζωή των ανθρώπων όταν οι οικισμοί αυτοί χτίζονταν. Πολλές πληροφορίες για το κτίσμα αυτό πήρα και από τον ιδιοκτήτη, κ. Θόδωρα Γιαλαμά, ο οποίος έζησε στον πύργο ως παιδί και πλέον μένει στο Διμήνι και χρησιμοποιεί τον πύργο ως αποθήκη. Σε αυτό το κεφάλαιο προσπάθησα να εξαντλήσω ότι μπορούσα να μάθω από τον πύργο, τόσο σε συνθετικό, λειτουργικό και κατασκευαστικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο πλούτου αντικειμένων και διακοσμητικών λεπτομερειών. Στο σημείο αυτό, παρατηρώντας τα αντικείμενα του πύργου και θυμούμενη τα ζώα και τα δέντρα που πλέον κατοικούν τους άδειους πύργους του Παλιουριού, σκέφτηκα ότι στην αυλή του πύργου θα μπορούσαν να στηθούν κατασκευές /στοιχειώδη καταλύματα φτιαγμένα από έναν άνθρωπό μόνο (μοναχικό), ο οποίος θα επιχειρούσε σενάρια διαβίωσης στο αλώνι του πύργου στη βάση μιας ισότιμης συμβιωτικής σχέσης με τα ζώα και φυτά που επίσης διαμένουν σε αυτό. Ωστόσο, η πρόταση αυτή δεν θα είχε πολύ νόημα αν δεν δοκιμάζονταν επί τόπου οι κατασκευές. Αυτή η σκέψη διατυπώνεται στο δισέλιδο σελ. 154-155, όπου βρίσκονται παρατεταμένα στο αλώνι της

αυλής τα αντικείμενα του πύργου. Όμως αυτή η σκέψη δεν περιελάβανε ένα μεγάλο κομμάτι της διπλωματικής μου, που ήταν οι φωνές και οι ιστορίες των ανθρώπων. Ήταν όμως σημαντική για την εξέλιξη της δουλείας μου, γιατί με οδήγησε στην ιδέα της δημιουργικής κατασκευής / δημιουργικής ραφής. Έτσι, ζώντας πλέον μακριά από το Παλιούρι και σκεπτόμενη πως το σημαντικό από τα δύο πρώτα κεφάλαια ήταν απλώς και μόνο η τριβή με το καθετί που συναντούσα στις επισκέψεις μου στο χωριό, που οδήγησε σε έναν κόσμο νέων σκέψεων και συνειρμών, κατέληξα στο ότι η εξερεύνηση του πύργου και του οικισμού από κάθε άνθρωπο ξεχωριστά είναι που έχει νόημα. Έτσι, στο Τρίτο Κεφάλαιο στήνεται το παιχνίδι δημιουργικής ραφής, το οποίο προκύπτει από τη σύνθεση στοιχείων των Κεφαλαίων 1 και 2 και των Μικρών Ιστοριών. Πρόθεση του είναι να φέρει στοιχεία από το Παλιούρι, ή μάλλον τον απόηχο των στοιχείων αυτών στη σκηνή των διάφορων εκφάνσεων της καθημερινής ζωής καθενός από εμάς και μας προ(σ)καλεί να αντιδράσουμε με οποιονδήποτε τρόπο.

So close, no matter how far Couldn’t be much more from the heart […] 1992, Metallica

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο οικισμός του Παλιουριού Αισωνίας

Α.1 ΓΕΝΙΚΑ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το Παλιούρι Αισωνίας είναι ένα πετρόχτιστο χωριό, στα δυτικά της πόλης του Βόλου, σε απόσταση περίπου 3 χιλιομέτρων από το Διμήνι. Βρίσκεται σ’ ένα μικρό οροπέδιο που σχηματίζεται ανάμεσα στα υψώματα: Άγιος Νικόλαος (Παλιούρι), Καλοεράκι και Πετρομέλισσο. Φυσικές διέξοδοι αυτής της λεκάνης υπάρχουν ανατολικά προς τον Βόλο, νοτιοδυτικά προς τη Ν. Αγχίαλο και βόρεια προς τη σημερινή βιομηχανική περιοχή και το Σέσκλο. Παλιοί κάτοικοι του χωριού υποστηρίζουν ότι το Παλιούρι έχει πολύ ξηρό και υγιεινό κλίμα, ιδανικό για κατοικία, με δροσερά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες.

~ 20 ~

διμήνι

παλιούρι

~ 22 ~

Οδική σύνδεση Παλιουριού, Διμηνίου και Βόλου

βόλος

~ 24 ~

Παλιούρι, φωτογραφία από δορυφόρο

100

275

270

265

260

265

200

~ 26 ~

400

Παλιούρι, τοπογραφικό σχέδιο οικισμού

190

195

200

205

210

215

220

225

230

235

270 265 260 255 250 245 240

275

370

375

380 385

390

395

400

395

390

385

380

375

370

365

360

355

350

345

340

335

330

325

320

315

310

305

300

295

290

285

280

275

270

205

210

215

220

225

230

235

265 260 255 250 245 240

280 275 270

285

290

295

335 330 325 320 315 310 305 300

340

445

350

355

360

365

230

225

230

235

240

240 245 245

235

230

225

220

200 205 210 215

195

190

205

175

170

175

180

185

190

195 200

205

210

215

220

225

230

235

240

245

240

245

255

250

245

240

235

180

185

190

205 200 195

215 210

220

225

230

235

230

225

220

215

210

205

200

~ 28 ~

Παλιούρι, τοπογραφικό σχέδιο οριοθέτησης οικισμού, 1985

Α.2 ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ

Η πιο γνωστή εκδοχή για το πώς δημιουργήθηκε ο οικισμός του Παλιουριού μας λέει ότι πριν το 1800, Μακρινιτσιώτες με μεγάλη κτηματική περιουσία, ακτήμονες που δούλευαν στα μεγάλα κτήματα, μικρογαιοκτήμονες και κτηνοτρόφοι εγκαταστάθηκαν σταδιακά στην περιοχή. Προύχοντες της Μακρινίτσας είχαν πύργους στο Παλιούρι ή στο Διμήνι για να μαζεύουν τις σοδειές τους. Αρχικά όμως, δεν κατοικούσαν οι ίδιοι στους πύργους αυτούς αλλά άνθρωποι που δούλευαν στα χωράφια τους ή φυλούσαν τα κοπάδια τους. Ωστόσο αργότερα κάποιοι από τους Μακρινιτσιώτες εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο Παλιούρι, όπως οι Αξελοί, ενώ άλλοι πούλησαν τα κτήματα και τους πύργους τους είτε σε Τούρκους αγάδες είτε σε ανθρώπους που δούλευαν στα χωράφια τους. Οι δεύτεροι, επειδή δούλευαν τη γη αυτή, ένιωθαν δεμένοι με τον τόπο και αγόρασαν τα κτήματα με πολλές στερήσεις. Αυτά αναφέρει ο Κώστας Δ. Σακαβάλας σημειώνοντας επίσης ότι οι αγοραπωλησίες αυτές έγιναν γύρω στο 1800 και αναφέρονται στο έργο του Γιάννη Κορδάτου «Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς». Ο αρχικός οικισμός αποτελούνταν από διώροφα και τριώροφα πυργόσπιτα και πιθανολογείται ότι χτίστηκε αρχικά κοντά στην εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους, τη θέση της οποίας πήρε η υπάρχουσα σήμερα εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Ωστόσο, πιθανότερο είναι ότι ο οικισμός αρχικά αναπτύχθηκε γύρω από τον πύργο του Αξελού. Αυτή η άποψη βασίζεται στο ότι τα κτίσματα της γειτονιάς αυτής φαίνονται παλαιότερα από αυτά του υπόλοιπου οικισμού, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν έντονο αμυντικό χαρακτήρα (μικρές πόρτες, μικρά και λίγα παράθυρα). Επιπλέον, τα κτίσματα που περιβάλλουν τον πύργο του Αξελού, χτίστηκαν τόσο κοντά, ώστε να αφήνουν μικρά περάσματα, σα να έγιναν για να προστατέψουν τον πύργο. Στο σημείο αυτό φαίνεται να δημιουργείται μια γειτονιά με κέντρο την αυλή-αλώνι με μια είσοδο από τα ανατολικά. Θέαση στον κάμπο του Βόλου έχουν μόνο τα σπίτια που βρίσκονται ψηλά στην πλαγιά, αυτά που χτίστηκαν σε δεύτερο στάδιο, γεγονός που δίνει την εντύπωση πως ο οικισμός αρχικά θέλησε σε προστατευτεί από το βλέμμα των ανθρώπων στην πεδιάδα ή στο λιμάνι του Βόλου. Ο οικισμός ολοκληρώθηκε γύρω στα τέλη του 19ου αι. με τη μορφή που έχει σήμερα. (βλ. διάγραμμα ανάπτυξης οικισμού) ~ 30 ~

(δεξιά): Διάγραμμα ανάπτυξης οικισμού

πύργος Αξελού πρώτο στάδιο ανάπτυξης οικισμού εκκλησία Αγ. Νικολάου δεύτερο στάδιο ανάπτυξης οικισμού

Α.3 ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το Παλιούρι αποτελούσε οικισμόσυνοικία της Μακρινίτσας. Από το 1881 εντάχθηκε στο Δήμο Παγασών έως το 1887. Στη συνέχεια προσαρτήθηκε στο Δήμο Μακρινίτσας και έγινε αυτοδιοίκητη Κοινότητα. Το 1981 προχώρησε σε εθελούσια ένωση με την Κοινότητα Διμηνίου και το 1999 έγινε οικισμός του Δήμου Αισωνίας, που είναι ο νέος Καποδιστριακός Δήμος της Περιοχής.

~ 32 ~

(δεξιά): Πύργος του Αξελού στο Παλιούρι, φωτογραφία πριν το 1957 Πηγή: https://volosmagnisia.wordpress.com/2013/03/27/%CE%B5%CE%BD%CE%B1%CF%82%CF%80%CF%8D%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%AE%CE%B3%CE%B7%CF%83%CE%B7%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%B1%CE%BB%CE%B9/, ανακτ. στις 07/09/2020

Α.4 ΟΝΟΜΑΣΙΑ

Στο βιβλίο του Κ. Δ. Σακαβάλα αναφέρονται δύο εκδοχές για το πώς πήρε το όνομά του ο οικισμός. Η πρώτη εκδοχή λέει ότι πήρε το όνομά του από έναν αγκαθωτό θάμνο που υπάρχει στην περιοχή και λέγεται «παλιούρι». Ο θάμνος αυτός χρησιμοποιείται στα όρια περιουσιών, δημιουργώντας φράχτες. Τα κλαδιά του είναι μακριές βέργες 3-5 μέτρων, λεπτά, ευλύγιστα και ανθεκτικά. Μετά από κατάλληλη επεξεργασία τα κλαριά αυτά, λέγονται «λουριά» ή «λούροι» και χρησιμοποιούνται για το τίναγμα των ελιών. Δεν είναι απίθανο ο θάμνος αυτός να έδωσε το όνομά του στην περιοχή ή το χωριό καθώς συχνά συναντάμε ονόματα δέντρων ή φυτών ως τοπωνύμια. Η δεύτερη εκδοχή λέει πώς στη γλώσσα των κατοίκων της Πίνδου «Παληούρι σημαίνει παληό όριο» και ίσως η κορυφή Παλιούρι (που σήμερα λέγεται Άγιος Νικόλαος ενώ πολύ παλιά λεγόταν Παλιότοπος) βρισκόταν στα όρια του πεδινού τμήματος της κτηματικής περιφέρειας της Μακρινίτσας.

~ 34 ~

(δεξιά): Η εκκλησία του Αγ. Νικολάου στο Παλιούρι Πηγή: https://www.facebook.com/groups/251155692319101/?ref=group_header, στις 17/06/2019

Α.5. | ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ / ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑ / ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Οι πρώτες φάρες που εγκαταστάθηκαν στο Παλιούρι, με βάση τα πυργόσπιτα καλλιεργούσαν τη γη, ήταν παραδοσιακοί αγρότες κτηματίες. Δούλευαν αρκετές εκατοντάδες στρέμματα η κάθε οικογένεια. Τα κτήματά τους βρίσκονταν στη περιοχή Λάμια, στις Αλυκές, στη σημερινή βιομηχανική περιοχή, στο Καμπάκι, στη Βελανιδιά κι αλλού. Οι κύριες καλλιέργιες τους ήταν σιτηρά, ελιές, αμπέλια, αχλαδιές, κηπευτικά, μποστάνια και καπνά. Κατά τον 19ο και τον 20ο αι. η καλλιέργεια που κυριαρχούσε στις περιοχές γύρω από το Παλιούρι είναι ελιές (ποικιλία Πηλίου), αχλαδιές (ποικιλία Αυγουστιάτικα ή Παλιουριώτικα) και σιτηρά, ενώ λιγότερο αμπέλια και καπνά. Η εκβιομηχάνιση της καλλιέργειας άργησε πολύ και σε συνδυασμό με την λειψυδρία που παρουσιάστηκε στα τέλη του 20ου αι. οι καλλιέργειες σχεδόν εγκαταλείφθηκαν. Τη δεκαετία του ’90 έγιναν μεγάλα αρδευτικά έργα με αποτέλεσμα η περιοχή να αναζωογονηθεί. Ξαναφυτεύονται δέντρα και εμφανίζονται δυναμικές καλλιέργειες σε κηπευτικά (κυρίως πεπόνια). Παλαιότερα όλες οι οικογένειες καλλιεργούσαν σιτηρά, γι’ αυτό και κάθε σπίτι έχει το αλώνι του, τα αμπάρια και τους αχυρώνες του. Σημαντική ήταν και είναι ακόμα η καλλιέργεια της ελιάς. Όπως μας πληροφορεί ο Σακαβάλας, σε ορισμένα υποστατικά υπήρχαν «λαδαριά» (πρωτόγονα ελαιοτριβεία) ενώ από τα μέσα του 20ου αι. λειτούργησε το πετρελαιοκίνητο ελαιοτριβείο των αδελφών Γαλάνη. Το κτίριο αυτό έχει συντηρηθεί και σήμερα χρησιμοποιείται από την Σύλλογο Παλιουριωτών ως πολιτιστικός χώρος. Εκεί γίνονται συνελεύσεις του Συλλόγου, προβολές, παρουσιάσεις, συζητήσεις και άλλα δρόμενα. Τον 19ο και 20ο αι. το Παλιούρι φημιζόταν επίσης για την καλλιέργεια αχλαδιών η οποία, όπως και η καλλιέργεια αμπελιών, έχουν πλέον εκλείψει.

~ 36 ~

(δεξιά): “Η κούρα των ζώων”, αρχές καλοκαιριού, Παλιούρι 2019 Πηγή: https://www.facebook.com/groups/251155692319101/?ref=group_header, στις 17/06/2019

Λίγες οικογένειες ασχολούνταν συστηματικά και με την κτηνοτροφία. Σχεδόν όλοι όμως είχαν λίγα πρόβατα ή γίδια για να καλύπτουν τις ανάγκες της οικογένειας σε γάλα, τυρί, κρέας και μαλλί. Σήμερα, ωστόσο, οι ελάχιστοι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται αποκλειστικά με την κτηνοτροφία. Ο Σακαβάλας σημειώνει κάτι πολύ ενδιαφέρον, ότι αρκετές οικογένειες είχαν λίγες μόνο κατσίκες, για το γάλα τους. Αυτά τα γίδια λέγονταν «χωριανκά» και τα έβοσκαν όλα μαζί σε κοινοτικούς χώρους πληρώνοντας έναν τσοπάνη, στον οποίο παραχωρούσαν τροφή και στέγη εκ περιτροπής. Κάθε βράδυ, μια οικογένεια φιλοξενούσε τον τσοπάνη, τρώγανε όλοι μαζί, του έστρωναν να κοιμηθεί και την άλλη μέρα του έδιναν το απαραίτητο «προσφάι». Τέλος, ως συμπληρωματικές ενασχολήσεις κάποιον κατοίκων υπήρξαν η μελισσοτροφία, η υλοτομία και το κυνήγι.

~ 38 ~

“σουβάλα” δεξαμενη νερού

κελύφοι σε χρήση

~ 40 ~

(αριστερά): Διάγραμμα μη-εγκαταλελειμμένων κελυφών (δεξια): Διάχραμμα χρήσεων

εκκλησία

κατοικίες

αρχονταρίκι

μαντριά

σχολείο (εγκαταλ.) παλιό ελαιοτριβείο

χώροι στάθμευσης κοιμητήριο

κέντρο εκδηλώσεων

Α.6 ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΑ

Όλα τα οικοδομήματα στο Παλιούρι, εκτός από κάποια κτίρια που χτίστηκαν μετά τους σεισμούς του 1956-57, είναι κτισμένα εξ ολοκλήρου με ντόπια πέτρα και είναι στεγασμένα με ντόπια επίσης σχιστόπετρα. Η πέτρα είναι υλικό σε αφθονία στην περιοχή. Η ξυλεία όμως που έχει χρησιμοποιηθεί για τις στέγες, τα πρέκια και τα κουφώματα είναι κυρίως καστανιές και έλατα και έχει έρθει από το Πήλιο. Οι τεχνίτες που έχτισαν τα σπίτια προέρχονταν από τη Δυτική Μακεδονία, κυρίως από το Λέχωβο, δουλεύουν κατά ομάδες βασισμένες στη συγγένεια (μπουλούκια) και φιλοξενούνταν από τους νοικοκύρηδες στο χωριό για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σήμερα στο Παλιούρι υπάρχουν περίπου εκατό συγκροτήματα νοικοκυριών, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι ερειπωμένα. Τα πρώτα σπίτια του οικισμού ήταν τριώροφα πυργόσπιτα με λιγοστά παράθυρα και τα απαραίτητα υποστατικά: μαγειριά – φουρναριά, αποθήκες, αχυρώνες, στάβλους, λαδαριά, αλώνια. Στο ισόγειο συνήθως βρισκόταν το χειμωνιάτικο δωμάτιο, η κουζίνα και κάποια αποθήκη. Συνήθως υπάρχει και χώρος υποδοχής. Στον 1ο όροφο έφτανε κανείς με εσωτερική (ή και εξωτερική κάποιες φορές) σκάλα. Υπήρχε ένας χώρος υποδοχής /καθιστικό και κάποια δωμάτια ενδεχομένως. Τέλος, ο 2ος όροφος είχε υπνοδωμάτια καλοκαιρινά, σύμφωνα με τον Σακαβάλα. Οι σκεπές κατασκευάζονταν με ξυλεία καστανιάς και ντόπια πλάκα. Συνήθως, γύρω από τον πύργο κτίζονταν κι άλλα σπίτια της φάρας (*με τον όρο φάρα περιγράφουν οι Παλιουριώτες τη διευρυμένη, ιεραρχικά δομημένη, οικογένεια, υπό την καθοδήγηση των γεροντότερων, η οποία είναι πολυμελής, στηρίζεται στη συγγένεια και περιέχει όλες τις ηλικίες), κι έτσι αναπτύχθηκαν οι γειτονιές, με πυρήνα τον πύργο κάθε οικογένειας.

~ 42 ~

Όσον αφορά την χωροθέτηση των κτισμάτων στην έκταση του κτήματος ενός πυργόσπιτου, παρατηρούμε ότι στο κέντρο κάθε συγκροτήματος υπήρχε το πλακώστρωτο αλώνι και γύρω από αυτό χτίζονταν ο πύργος της οικογένειας, τα παράσπιτα και ο αυλαγάς (μικρή έκταση γης όπου καλλιεργούνταν κηπευτικά). Το αλώνι αυτό είχε υβριδικό χαρακτήρα, εκτός από το ότι εξυπηρετούσε τις αργοτικές εργασίες, φιλοξενούσε και κοινωνικές εκδηλώσεις της οικογένειας (πχ: γλέντια γάμων). Οι ισχυροί σεισμοί του 1956-57 προκάλεσαν σοβαρές ζημίες κυρίως στα τριώροφα πυργόσπιτα άλλα και σε πολλά διώροφα κτίρια. Μετά από προτροπές των τότε μηχανικών της Νομαρχίας και από φόβο των κατοίκων, αφαιρέθηκαν όροφοι από τα κτίρια με αποτέλεσμα να αλλοιωθεί σημαντικά η μορφή του οικισμού. Τυπικό παράδειγμα είναι το πυργόσπιτο της οικ. Γιαλαμά, ο οποίος περιγράφεται στο επόμενο κεφάλαιο.

~ 44 ~

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΧΡΗΣΕΩΝ

~ 46 ~

Οι μάντρες

~ 48 ~

Φωτογραφίες μακέτας οικισμού μακέτα σε κλίμακα 1:1500

~ 50 ~

Α.7 ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΟΙΚΙΣΜΟΎ

Σύμφωνα με τα όσα γράφει ο Σακαβάλας στο βιβλίο του «Το Παλιούρι του Δήμου Αισωνίας», ο οικισμός δημιουργήθηκε από τις πολιτικές, οικονομικές και κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούσαν τον 18ο και 19ο αι. ή και παλιότερα, όμως και τότε το Παλιούρι ήταν ένα σχετικά απομονωμένο μέρος. Επομένως, συμπεραίνουμε ότι εκείνη την εποχή ένας λόγος για να μένουν εκεί άνθρωποι είναι γιατί αισθάνονταν ότι προστατεύονταν. Ένας ακόμη λόγος είναι γιατί ήταν κοντά στις σοδειές τους, ενώ εξίσου σημαντικό ήταν και το ξηρό, ιδανικό για κατοίκηση κλίμα του Παλιουριού, με ήπιους χειμώνες. Σημειώνεται εδώ από τον Σακαβάλα ότι η χρονική περίοδος συγκρότησης του οικισμού ήταν εποχή έντονων χιονοπτώσεων στην ορεινή Μακρινίτσα, επομένως οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να μετακινηθούν πιο χαμηλά. Οι περιοχές Νάπολη και Λάμια ήταν τότε ένας υδροβιότοπος που συχνά πλημμύριζε. Σταδιακά οι συνθήκες αυτές αντιστράφηκαν κι έτσι δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις εγκατάλειψης του οικισμού. Γενικά, οι συνθήκες ζωής στην ελληνική ύπαιθρο ήταν δύσκολες τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ιδίως μετά τον εμφύλιο. Επικρατούσε φτώχια, έχθρα και αβεβαιότητα τα οποία ακολούθησε το μεγάλο κύμα αστυφιλίας. Πέρα από αυτά, το Παλιούρι εγκαταλείφθηκε και για ειδικούς λόγους. Η κυριότερη αιτία εγκατάλειψης του ήταν το νερό. Κατά τον 20ο αι. τα πηγάδια του οικισμού στέρεψαν. Έτσι, πόσιμο νερό και νερό για τις ανάγκες του σπιτιού οι κάτοικοι εξασφάλιζαν από τις λιγοστές κοινοτικές και ιδιωτικές δεξαμενές που συγκέντρωναν τα όμβρια ύδατα και τα κοινοτικά πηγάδια που βρίσκονταν στους πρόποδες των γύρω λόφων, το νερό των οποίο λέγεται ότι ήταν κακής ποιότητας. Όσον αφορά το πότισμα των ζώων, νερό εξασφαλίζεται μέχρι σήμερα εν μέρει από τις «σουβάλες», όπως λένε οι κάτοικοι της περιοχής τις μικρές λιμνοδεξαμενές. Άλλοι οικονομικοί λόγοι ήταν η σημαντική πτώση της οικονομικής δραστηριότητας που οφειλόταν στην καταστροφή μεγάλου ποσοστού των ελαιόδεντρων λόγω παγετού και αδυναμία γρήγορης ανασυγκρότησης αλλά και η πτώση της ζήτησης της αχλαδοπαραγωγής λόγω της εμφάνισης νέας ποικιλίας αχλαδιών και άλλων φρούτων στην αγορά, πληροφορίες που μας δίνει ο Σακαβάλας. Εξίσου σημαντικός παράγοντας ήταν και ο περιορισμός του κλήρου της γης. Τέλος, ~ 52 ~

καθοριστικό ρόλο στη πορεία της εξέλιξης του χωριού ήταν η έλλειψη σύγχρονων υποδομών, όπως ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος που θα συνέδεε το Παλιούρι με το Διμήνι και τον Βόλο αλλά και η σύνδεση με το δίκτυο ηλεκτροδότησης. Ο δρόμος αυτός τελείωσε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 ενώ η σύνδεση με το ηλεκτρικό ρεύμα έγινε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 κι όλα αυτά χάρη στους ελάχιστους κτηνοτρόφους που παρέμειναν στο χωριό. Τότε βέβαια, ήταν πια πολύ αργά για το χωριό γιατί ήδη το Παλιούρι είχε αρχίσει να αδειάζει από την δεκαετία του ’40. Οι άνθρωποι σκορπίστηκαν σε διάφορα μέρη προς αναζήτηση καλύτερης ζωής. Άλλοι μετακινήθηκαν στον κοντινό Βόλο και άλλοι πήγαν στην Αθήνα ή στο εξωτερικό (Γερμανία, Αίγυπτος, Αμερική). Οι τελευταίοι κάτοικοι μετακινήθηκαν κι αυτοί το 197879, όταν με την συνένωση των κοινοτήτων Παλιουρίου και Διμηνίου, παραχωρήθηκαν οικόπεδα στους Παλιουριώτες, στον Νέο Οικισμό, πάνω από το γήπεδο του Διμηνίου.

~ ΙΝΤΕΡΛΟΥΔΙΟ ~

*Οι Μικρές Ιστορίες είναι σύντομες παράγραφοι από μια σειρά σημειώσεων, παρατηρήσεων και σκέψεων που κράτησα κατά τη διάρκεια των επισκέψεων μου στο Παλιούρι Μαγνησίας (φθινόπωρο και άνοιξη 2018-2019). Ανατρέχοντάς τες, σε μια προσπάθεια να τις οργανώσω, παρατήρησα ότι κάθε μια από αυτές αποκαλύπτει μια πτυχή ενός ευρύτερου συστατικού που απαρτίζει το Παλιούρι ως ένα σύνολο δυναμικό, βαθιά ζωντανό, (-που ζει) που διαμορφώνει και διαμορφώνεται στον χώρο και τον χρόνο. Έτσι, προέκυψαν έξι κατηγορίες στις οποίες κατατάσσονται οι Μικρές Ιστορίες και αντί για «συστατικά», στο εξής οι κατηγορίες αυτές λέγονται «ΣΤΟΙΧΕΙΑ» [που απαρτίζουν το σύνολο: Παλιούρι], και τα οποία είναι: Το Ζώο, Το Φυτό, Το Πράγμα, Τα Κτίσματα, Ένας άνθρωπος, Μια ομάδα ανθρώπων. Οι «πτυχές» στο εξής θα λέγονται «ΛΕΞΕΙΣ» και κατατάσσονται κι αυτές στις αντίστοιχες κατηγορίες. Στις σελίδες που ακολουθούν οι Μικρές Ιστορίες είναι ναι μεν ταξινομημένες ανά στοιχείο, αλλά δεν παρατίθενται με κάποια σειρά ούτε γνωρίζουμε σε ποιόν ανήκουν. Τις περισσότερες από αυτές τις διηγήθηκαν άνθρωποι στο Παλιούρι, άλλες βρέθηκαν στα βιβλία του Σακαβάλα, άλλες ειπώθηκαν σε κουβέντες που είχα με κόσμο εκτός του χωριού, άλλες είναι σκέψεις δικές μου.

ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

[παρουσιάζονται “οι ήρωες” (-ΛΕΞΕΙΣ) κάθε ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ] + μικρές ιστορίες που (τους) αφορούν

[αράχνες, τριζόνια, μέλισσες, μυρμήγκια, σκουλήκια, κουνούπια, ακρίδες, πυγολαμπίδες, σκαθάρια, πεταλούδες, πρόβατα, κατσίκια, σκύλοι, γάτες, αλεπούδες, νυφίτσες, κουνάβια, ασβοί, λαγοί, τσακάλια, ελάφια, κότες, κουκουβάγιες, χελιδόνια, σπουργίτια, γεράκια, αετοί, σπίνοι, τρυγόνια, μπεκάτσες, καρακάξες, φλώροι, κότσυφες, πέρδικες, φίδια, σαύρες, ποντίκια, νυχτερίδες]

«Όσο αποχωρούσαν οι άνθρωποι από το χωριό μας, τόσο πιο κοντά έρχονταν τα πρόβατα. Μια τυχαία μέρα να έρθεις στο χωριό, θα τα δεις που μπαίνουν και βόσκουν παντού, στις αυλές, στα καλντερίμια· κοιμούνται μες τα σπίτια όπου βρουν ξεκλείδωτο. Εμένα -όποτε έρχομαι- μ’ αρέσει να τα βλέπω να τριγυρνάνε στο χωριό πάνω κάτω, αφού αυτά είναι ο λόγος που υπήρξε το χωριό μας και ο λόγος που υπάρχει ακόμα. Είναι οι μόνιμοι κάτοικοι, πως να το κάνουμε, είναι πιο πολλά κι από τους ανθρώπους. Άμα ρωτήσεις εδώ είναι πολλοί που λένε πως χαλάνε το χωριό τα ζώα, ρίχνουν τις πεζούλες αλλά τι να γίνει; Τα ζωντανά δε ξέρουν τι πα να πει πεζούλα και σκαλοπάτι. Αυτά τα φτιάνει ο άνθρωπος για τον άνθρωπο». «Βαλμά», παιδί μου, λέμε το κοπάδι ήμερων αλόγων. Όταν ήμουν μικρή έπαιζα με τα κατσίκια. Ένα πρωί ξύπνησα, βγήκα στο χαγιάτι και είδα δύο κορμιά χωρίς δέρμα να κρέμονται ανάποδα στο τσιγκέλι από τη βελανιδιά της αυλής. Δύο άνδρες απ’ το χωριό γδέρνανε ένα τρίτο. Πλησίασα και τα παρατήρησα από κοντά. Διαγράφονταν οι φλέβες τους κάτω απ’ το δεύτερο πετσί τους και τα μάτια τους κοκκαλωμένα με κοίταζαν. Όλο το πρωί έμεινα μόνη στον κήπο να παίζω άκεφη με το φορτηγάκι το πλαστικό. Νομίζω πως έπεσα πάνω σε ένα συναισθηματικό δίλημμα. Απ’ την μια ήθελα να κλάψω και να ουρλιάξω για τη θηριωδία απ’ την άλλη ο παππούς μου εξηγούσε πώς γδέρνεται το ζώο με στοργή, και με πήρε αγκαλιά και με σήκωσε να φτάσω το τσιγκέλι. Η μαμά και η γιαγιά ήταν εκεί, πλένανε άντερα και όλοι φαίνονταν χαρούμενοι. Το ίδιο μεσημέρι κατσίκι είχαμε στο τραπέζι. Θυμάμαι πως δεν ήξερα τι να κάνω αλλά πάλι με ξεγέλασαν η μαμά και η γιαγιά, κι έτσι έφαγα. Όλοι χαρούμενοι γύρω απ’ το τραπέζι, όλοι λέγανε «τι νόστιμο φαΐ». Αυτή η ιστορία επαναλήφθηκε λίγες φορές ακόμα τα επόμενα χρόνια. Κάποια στιγμή καθόμουν στο τραπέζι κι έλεγα κι εγώ «τι νόστιμο φαΐ».

«Μανάρια» λέγανε τα γίδια ή τα πρόβατα που είχε το κάθε σπίτι για το γάλα. Στην αυλή του εγκαταλειμμένου αρχοντικού, κάτω απ’ το πλάτωμα της εκκλησίας, έβοσκαν περίπου δέκα πρόβατα που μάλλον ανήκαν στον άνδρα που κοιμόταν μέσα στ’ αμάξι. Βρήκαμε σκιά στις πέτρες του αλωνιού, καθίσαμε και πιάσαμε την κουβέντα. Ο αδειανός πύργος μπροστά μας αντιλαλούσε τζιτζίκια. Εξερευνήσαμε το κτίριο για λίγο, φάγαμε τα τοστ μας και αποκοιμηθήκαμε. Σε κάποιο απ’ τα σπίτια υπήρχε ένα σκυλί που δεν γαύγισε. Άπλωνε το σώμα της απείρως κι αλλεπάλληλα στις μαύρες πλάκες τις σκεπής. Το δέρμα του φιδιού ριγούσε στον αέρα όπως το στήθος πάνω απ’ τον γκρεμό. Ακούγοντας τα πουλιά να κάνουν πιου-πιου-πιου μέσα από τα δέντρα όλα μαζί, της ήρθε ζαλάδα. Είπε πώς της φαίνεται αηδιαστικός αυτός ο ήχος. Δε θα μπορούσε να ζει σε ένα μέρος σαν αυτό.

[ελιές, αχλαδιές, αμυγδαλιές, συκιές, αγριόχορτα, κηπευτικά, αγκάθια, θάμνοι, βότανα, λουλούδι, το γεράνι, ο βασιλικός, το γαρύφαλλο, το κυπαρίσσι, η βελανιδιά, τα βάτα, το θυμάρι]

«Κάποτε το βουνό και ολόκληρη η περιοχή γύρω από το χωριό ήταν γεμάτη βελανιδιές. Πλέον υπάρχουν ελάχιστες τεράστιες, αιωνόβιες βελανιδιές. Αυτές διάλεγε ο τσοπάνος να σταλάζει τα πρόβατά του, να απολαμβάνει κι αυτός τον ίσκιο της και τον μεσημεριανό ύπνο στο πρωτότυπο κρεμαστό κρεβάτι του. Τα ψηλά κλωνιά αυτών των δέντρων ήταν συνήθως γεμάτα περίτεχνες φωλιές πουλιών» Γεράνια στους τυροτενεκέδες, στα παράθυρα. Η ζωή στα αστικά κέντρα είναι κι αυτή εξαρτημένη άμεσα από τα χωράφια και τη γη κι ας κάνουμε πως δεν το ξέρουμε πως απ’ τη στιγμή που ξυπνήσουμε το πρωί έχουμε ανάγκη το μέλι και το λάδι και το αμύγδαλο. Αλλά αυτόν που δουλεύει τη γη, να στείλει το μέλι και το λάδι και το αμύγδαλο τον υποτιμάμε. Υπάρχει η αντίληψη πως όποιος μένει στο χωριό είναι ο χαζός, ο άχρηστος που δεν τα ‘πιανε στο σχολείο και άλλο δε του ‘μενε απ’ το πάει να δουλέψει τα χτήματα. Με κοιτούσε και μασούσε τα αγκάθια της πουρναριάς. Στο μνήμα του άνδρα της συνήθιζε να αφήνει ένα γαρύφαλλο δίπλα από το φυσίγγι.

Δύο ώρες μετά, αφήσαμε το αρχοντικό κατεβαίνοντας από ένα καλντερίμι αρκετά φαρδύ και γεμάτο αγριόχορτα που έβγαζε στο χωματόδρομο. Βασιλικός στο μνήμα του αγαπημένου τους ιερέα. Γρασίδι παχύ σφήνωνε μέσα στις πέτρες του αλωνιού και κρατούσε την αυλή δεμένη. Μασουλούσε αργά το ωμό χορτάρι. Νομίζα ότι τα λαχανικά περιορίζονται μόνο σε ό,τι υπάρχει στο σουπερ-μαρκετ. Μου είναι δύσκολο για παράδειγμα, να σκεφτώ ονόματα λαχανικών που να μην είναι ντομάτα, πατάτα, κρεμμύδι, πιπεριά. Το ραδίκι ας πούμε, δεν ξέρω πως μοιάζει. Το βλήτο, που λένε, δεν ξέρω πως είναι. Το ίδιο και με τα πουλιά. Μπορώ να σου δείξω με το δάχτυλο το χελιδόνι, το σπουργίτι, το περιστέρι και το καναρίνι -που είναι κίτρινο-. Η φύση από μόνη της είναι όμορφη σε όλη τη γη. Αυτό που μας γοητεύει όμως, όταν στεκόμαστε να ατενίσουμε το τοπίο είναι η ισορροπημένη σχέση συνύπαρξης των εμψύχων και των άψυχων υλικών μεταξύ τους.

[η εκκλησία, το σχολείο, το παλιό ελαιοτριβείο, το μαντρί, το καμπαναριό, το πάρκινγκ, το εξοχικό σπίτι, το σπίτι που μεγάλωσα, το παλιό ελαιοτριβείο, οι φωλιές των πουλιών, ο χώρος εκδηλώσεων, το νεκροταφείο, το καλντερίμι, το πλακόστρωτο δρομάκι, ο χωματόδρομος, το μονοπάτι]

*αμπάρι: αποθήκη σιτηρών μέσα στο σπίτι ήταν ορθογώνιες ξύλινες κατασκευές που είχαν ένα άνοιγμα εισόδου στον 1ο όροφο και στο ισόγειο είχαν συρόμενα πορτάκια για εξαγωγή των καρπών χωρούσαν 5-10 τόνους δημητριακά Βλέπουμε τον κόσμο σαν να ‘ταν όλα πόλη. Μου άρεσαν πάρα πολύ τα χαλιά της εκκλησίας. Όλο το πάτωμα ήταν στρωμένο με χαλιά σε χρώματα κίτρινο μπανανί, κόκκινο σκούρο, καφέ και μαύρο. Καλύτερα θα ήταν να περπατούσαμε με τις κάλτσες. «Το μικρό χειμωνιάτικο είχε δύο μεγάλους καναπέδες, που έπιαναν όλο το πλάτος του δωματίου. Ήταν στρωμένοι με μάλλινα, στη μεριά του τοίχου, ο οποίος καλύπτονταν με ‘πάντες’ κεντητές, έμπαιναν οι ‘μαξιλαράδες’. Ένας σχετικά στενός διάδρομος ανάμεσα στους καναπέδες, άρχιζε από την είσοδό του και κατέληγε στο τζάκι. Εκεί έμπαινε το τραπέζι, όταν έτρωγε η οικογένεια. Την παραστιά τους χώρους δηλαδή κοντά στο τζάκι, την έπιαναν οι γεροντότεροι. Οι άλλοι ακολουθούσαν μέχρι την πόρτα. Ένα παράθυρο με σιδερένια κάγκελα και με μεγάλο ξύλινο πάγκο μπροστά του, φώτιζε το δωμάτιο. Είναι ωραία να κάθεται κανείς εκεί, όταν χιόνιζε, ήταν μαγεία. Ακόμα, σ’ αυτό το δωμάτιο υπάρχει το σανίδι για το ψωμί, μια εντοιχισμένη ντουλάπα, ένα μικρό ξύλινο γωνιακό ράφι, όπου ήταν πάντα το ρολόι με τα κουρδιστήρια κι ένα μεγάλο ράφι πάνω από το τζάκι, όπου ήταν η λάμπα πετρελαίου, ένα ημερολόγιο και κάποιες κορνίζες. Σα στρωνόταν το τραπέζι, καθόταν όλη η οικογένεια γύρω του. Τελείωνε το φαγητό και συνέχιζε η βραδιά με κρασί για τους μεγάλους και κουβέντα, ιστορίες , αφηγήσεις, κρίσεις, σχόλια για την επικαιρότητα, τα νέα δηλαδή, όπως φτάνανε τότε από καμιά παλιά εφημερίδα ή κανένα έμπορο ή αγωγιάτη ή απ’ τον Βόλο απ’ αυτούς που κατέβηκαν την προηγούμενη για ψώνια. Όταν ήμουν μικρός, δώδεκα-δεκατριών ετών δεν είχα φύγει ποτέ απ’ το Παλιούρι. Στο γυμνάσιο έκανα καμμιά επίσκεψη στον Βόλο για κούρεμα και για παπούτσια. Τότε παραγγέλναμε παπούτσια στον τσαγκάρη, ο οποίος έπαιρνε τα μέτρα, το αποτύπωμα δηλαδή του ποδιού πάνω σε χαρτόνι και τα έραβε. Την άλλη βδομάδα που κατέβαινε ο πατέρας τα έπαιρνε. Τα ρούχα μας τα έραβε η μάνα και η γιαγιά.

Σα τελειώναμε τον θέρο, αρχίζαμε τον αλωνισμό. Το αλώνι ήταν επίπεδο, στρωμένο με πλάκες, συνήθως σε μέρος ανοιχτό, ευάερο και κοντά στα σπίτια. Όταν δε χρησιμοποιούνταν για αλωνισμό ήταν η αυλή, η παιδική χαρά, η πλατεία της φάρας. Εκεί γινόντουσαν οι χοροί, τα γλέντια, οι συγκεντρώσεις, άναβαν οι «αφανοί» τις αποκριές κι όλες οι δραστηριότητες γενικά της γειτονιάς. Ο Σακαβάλας σε μια κουβέντα μας είχε πει ότι πολλές φορές στα οικόπεδα των Παλιουριωτών βρίσκονται απομεινάρια από την παλιότερη κατοικία της οικογένειας, τα «καλύβια» που ήταν θολωτές κατασκευές και αποτελούσαν την πρώτη μορφή αγροτόσπιτου. Κατά τον 20ο αι. που συγκροτήθηκε ο οικισμός το καλύβι εξελίχθηκε στην τυπολογία του μονόχωρου σπιτιού ή αλλιώς το «μακρυνάρι». Κάθε οικογένεια ζούσε σε ένα δωμάτιο και κάθε φορά που η οικογένεια μεγάλωνε προσέθεταν ένα ακόμα δωμάτιο και το κολλούσαν δίπλα στο ήδη υπάρχον. Έτσι, σε βάθος χρόνου πρόκυπτε μια κάτοψη που εξελίσσεται σε έναν μόνο άξονα: πολλά δωμάτια/σπίτια στη σειρά, όλα με οικονομία μελετημένα για την κάλυψη τριών βασικών αναγκών της αγροτοποιμενικής οικογενειακής μονάδας, δηλαδή της διαμονής, του σταβλισμού των ζώων και της αποθήκευσης των καρπών. Η «ντίρα» είναι μικρό φυσικό μονοπάτι που σχηματίζεται από ζώα. Κατεβαίνοντας το καλντερίμι βρεθήκαμε στην είσοδο του σχολείου. Το σχολείο ήταν ένα ορθογώνιο κτίριο με σπασμένη πόρτα και παράθυρα. Μπήκαμε. Δεν σταθήκαμε στον προθάλαμο, περάσαμε απευθείας στην μεγάλη αίθουσα διδασκαλίας. Το μάτι μας έπεσε πάνω σε τρία σχεδόν κατεστραμμένα παλιά θρανία. Στην άκρη του τοίχου υπήρχαν αφημένα παλιά στασίδια εκκλησίας. Στο πάτωμα υπήρχαν στοιβαγμένες εδώ κι εκεί πολλές λάμπες φθορίου, διάφορα σκόρπια αντικείμενα, χώματα και ξεραμένα φύλλα. Υπήρχε κι άλλο ένα μικρό δωμάτιο που επικοινωνούσε με τον προθάλαμο. Ήταν μικρό και μάλλον χρησίμευε για γραφείο δασκάλου. Απ’ τα σπασμένα παράθυρα χαζέψαμε λίγο το προαύλιο. Ήταν γεμάτο γρασίδι, είχε μια μάντρα πέτρινη γύρω-γύρω που στις γωνίες της στέκονταν κυπαρίσσια.

Ανέβηκα προς το νεκροταφείο. Μου έκανε εντύπωση· ήταν πολύ πιτσιλόχρωμα προσεγμένο. Τα μνήματα ήταν λίγα, περίπου δεκαπέντε σε αριθμό. Παρατήρησα πως το παλιότερο είχε ημερομηνία 2014 και το νεότερο είχε ημερομηνία κάπου τον Ιανουάριο του 2019. Είχαν όλα πολλά λουλούδια και παρδαλά στολίδια σε διάφορες γωνιές. Το μέρος θύμιζε δωμάτιο παιδιών σε κατασκήνωση. Υπήρχε κι ένα μνήμα σπασμένο· τελείως άδειο, το οποίο ήταν χτισμένο με τσιμεντόλιθους. Άραγε, τα παλιά μνήματα που να βρίσκονται; Άφησα το νεκροταφείο πηδώντας τη μάντρα προς τα πρώτα εγκαταλειμμένα σπίτια που βρίσκονταν στην πλαγιά. Πριν το πρώτο γκρεμίδι σκούντηξα μια ταφόπλακα μπηγμένη στο χώμα. Έγραφε ένα μουσουλμανικό όνομα και είχε ημερομηνία 1996. Είχε και τη φωτογραφία ενός αγοριού που πέθανε στα δεκαοκτώ του. Πολύ αργότερα, κάποιοι ντόπιοι θα μου πουν πως ήταν κάποιος από την Αλβανία που είχε έρθει εργάτης και μάλλον τον έφαγαν σε κάποιον καβγά άλλοι συντοπίτες του που δούλευαν μαζί του. Πάνω από όλα τα γκρεμίδια υπάρχει μια μεγάλη στάνη, αυτοσχέδια, η οποία φαινόταν άδεια εξαρχής. Δεν ακούστηκαν σκυλιά. Ήταν όμως πεντακάθαρη και πλησιάζοντάς, δύο κατσικάκια πετάχτηκαν από κάπου βελάζοντας προς το μέρος μου. «Απλά λείπει το κοπάδι», σκέφτηκα. Έφυγα. Πιο κάτω κι άλλο γρέκι άδειο. Πεντακάθαρο κι αυτό, με πολλές ταΐστρες στη σειρά. Κάπου αντιλήφθηκα πως το κοπάδι γυρνούσε αφού έπαιζαν οι κουδούνες των ζώων από μακριά. Η ώρα ήταν περίπου 5:00 το απόγευμα. Κατευθύνθηκα προς τα κουδούνια. Τα σκυλιά ήταν πολύ ήρεμα. Μου έκανε εντύπωση, σκυλιά τσοπάνων πολύ φιλικά. Μικρόσωμα, ότι να ‘ναι ράτσες. Δεν ήταν από αυτά τα τεράστια που παίρνουν οι τσοπάνιδες και τους κόβουν τα αφτιά. Στον χωματόδρομο, στρίψαμε αριστερά κρυφοκοιτάζοντας τα σπίτια που φαίνονται κατοικήσιμα. Ξεκινήσαμε να περπατάμε προς την αντίθετη πλευρά, προς αυτήν που βγάζει έξω από το χωριό, προς την κατεύθυνση του Σέσκλου. Βρεθήκαμε να περιτριγυρίζουμε τον λόφο, το Παλιούρι βγήκε από το οπτικό μας πεδίο. Η θέα άλλαξε. Κάτω από εμάς κυμάτιζαν λόφοι από ‘δω κι από ‘κει και που και που ξεπρόβαλε κάποια χειροποίητη στάνη. Τα βλέπαμε όλα από μακριά.

Μπαίνοντας, δυο άνδρες γύρισαν και μας κοίταξαν ενώ η εκκλησία ήταν γεμάτη! Δεν ένιωσα βλέμματα να μας εξετάζουν αν και νομίζω θα ήταν αφελές να θεωρήσω ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Ανάψαμε κεράκι και πήγαμε να καθίσουμε η μια με τις γυναίκες και ο άλλος με τους άνδρες. Έπιασα θέση δίπλα στις άλλες γυναίκες κι έκανα ό,τι έκαναν κι εκείνες. Παρατήρησα πως οι άνδρες κάθονται στο δεξί κλίτος της εκκλησίας, ενώ οι γυναίκες στο αριστερό, στο μεσαίο (στο βάθος) και στον γυναικωνίτη. Έτσι, άρχισα να πλανιέμαι στην εκκλησία με το βλέμμα. Παρατηρώ κι επικεντρώνομαι στο τι συμβαίνει γύρω μου. Βρισκόμουν στο κέντρο του μεσαίου και μεγάλου κλίτους της εκκλησίας και αρκετά πίσω. Γύρω μου βρίσκονταν περίπου δέκα γυναίκες κι ένας άνδρας. Το εσωτερικό της εκκλησίας μου άρεσε. Δεν ήταν βαρύ, με σκοτεινές αγιογραφίες. Οι οροφές και οι πλαϊνοί τοίχοι ήταν βαμμένοι λευκοί. Οι κολώνες, οκτώ στο σύνολο, ήταν βαμμένες σκούρο κόκκινο με κάποιου είδους νεράεφέ. Το τέμπλο, ήταν εξαιρετικό. Μου έκανε εντύπωση αυτός ο χώρος, προκαλούσε ένα αίσθημα οικειότητας, σα να ήταν πολύ ειλικρινής μαζί μου. Μου άρεσε επίσης, που δεν είδα υπερβολές. Ούτε στις διαστάσεις του χώρου, ούτε στη διακόσμηση του αλλά και οι άνθρωποι που τον κατοικούσαν δεν ήταν ούτε κι αυτοί υπερβολικοί στον τρόπο που παρουσιάζονταν. Απλά ντυμένοι. Καθημερινά ρούχα. Σκούρα χρώματα. Για να μπεις στην αυλή του άλλου πρέπει πρώτα να σε καλέσει. Μου άρεσε πολύ ο μεγάλος πολυέλαιος στο κέντρο της εκκλησίας. Ήταν σαν όλους τους άλλους αλλά πιο κοινωνικός και σκονισμένος. Είχε ωραίες αναλογίες και ωραίο μέγεθος για τον χώρο στον οποίο στεκόταν. Έριχνε ζεστό, πηχτό φως όλο τριγύρω. Ο κόσμος φαίνεται να μη μας δίνει ιδιαίτερη σημασία, όμως μας αντιλαμβάνεται. Πρόσεξα πως κάποιοι από όσους βρίσκονταν στο προαύλιο της εκκλησίας κατευθύνθηκαν προς το νεκροταφείο, που βρίσκεται ακριβώς πάνω από την εκκλησία, ανεβαίνοντας μια πέτρινη σκάλα. Έμεναν λίγο εκεί και γυρνούσαν. Είπε πως κάποτε ο χώρος στον οποίο πίναμε εκείνη την ώρα τον καφέ μας λέγεται αρχονταρίκι και ήταν σχολείο πολύ παλιά και αργότερα έγινε το σπίτι του παπά, του πατέρα του δηλαδή. Εκείνος θυμάται να κοιμάται για αρκετό καιρό στο αρχονταρίκι σαν παιδί.

Μιλούσαν ήρεμα. Στο χώρο υπήρχε κι ένα παλιό τζάκι και στους τοίχους τριγύρω εικόνες σχετικά με τη θρησκεία, άγιοι, παπάδες, ο Ιησούς κτλ. Στο κέντρο του μεγάλου κλίτους είχε τοποθετηθεί ένας ξύλινος σταυρός με ένα αγκάθινο στεφάνι περασμένο στο επάνω του τμήμα. Σκέφτηκα πως αυτή ήταν μία εικόνα ενός κάποιου που υποτίθεται πως είναι εκεί μαζί μας εν απουσία του. Το μάτι μου κινήθηκε προς τα πάνω. Μία μόνο εικόνα του Ιησού υπήρχε στην οροφή, πάνω ακριβώς από τον σταυρό. Από το κέντρο της εικόνας αυτής κρεμόταν ο κεντρικός πολυέλαιος που έριχνε το όμορφο ζεστό φως του ολόγυρα, σα μία μεγάλη συνεχώς αναμμένη και σταθερή φλόγα. Ίσως ο πολυέλαιος αυτός να αναπαριστούσε κάτι. Στην οροφή του ναού, πάνω από το ιερό σχεδόν υπάρχει άλλο ένα σχήμα. Ένα οβάλ σχήμα μπλε με έναν οβάλ μπλε δακτύλιο ολόγυρά του. Παράξενο. Οι περισσότερες εκκλησίες έχουν μόνο αγιογραφίες σε αυτό το σημείο. Αυτή ευτυχώς δεν έχει. Μου περνάει από το μυαλό ότι αυτό είναι μάλλον ένα σύμβολο ενός μεγάλου δροσερού μπλε αιδίου. Η γυναίκα με τα κόκκινα καρέ μαλλιά πήρε ένα κλειδί που κρεμόταν πίσω από την κολώνα, εκεί που ήταν το παγκάρι. Αυτά πρέπει να είναι τα κλειδιά του μικρού δωματίου, εκεί που πίνουμε καφέ. Βρήκα την κρυψώνα. Πίσω μου ακριβώς, φράζοντας την είσοδο της εκκλησίας, απέναντι από το ιερό βρισκόταν ο επιτάφιος. Ξύλινος με πολλές λεπτομέρειες γλυπτικής αλλά παρόλα αυτά απλός. Παρατήρησα πως ότι οι τέσσερις γωνίες του στεφανωνόταν με τέσσερις πύργους κάστρου. Πύργους με επάλξεις. Ωραία ιδέα. Τι να σημαίνει; Την Βασιλεία των ουρανών και το κάστρο της γης; Είναι προστατευμένη με τείχη η βασιλεία των ουρανών άραγε, σα τα βασίλεια της γης; Όλα τα μνήματα έχουν κάθε στιγμή κεράκια αναμμένα. Καθένας που πάει ανάβει το κεράκι του δικού του και των άλλων.

Στο μπαούλο της είχε πάρα πολλά χαλιά και κουβέρτες που είχε φτιάξει όταν ήταν νέα με τις αδερφές και της φίλες της. Όλα ήταν διαφορετικά μεταξύ τους σε χρώματα και υφές. Μου έκανε εντύπωση ένα που είχε φτιάξει, λέει, με τρύπια καλσόν. Κάθε χρόνο μάζευε ότι καλσόν είχε τρυπήσει σε ένα κουτί. Το ίδιο έκαναν και οι φίλες της. Στο τέλος κάνανε τα καλσόν κορδέλες λεπτές με το ψαλίδι και υφαίνανε το χαλί στον αργαλειό. Μου έκανε εντύπωση που αυτό το χαλί είχε μόνο τρία χρώματα. Αν ήταν φτιαγμένο από παλιά καλσόν διάφορων κοριτσιών, δεν θα ‘πρεπε να είχε πολλά και διάφορα χρώματα; Τη ρώτησα και μου είπε πως οι φίλες μεταξύ τους κανονίζανε κάθε χρόνο τι χρώματα καλσόν θα φοράνε για να βγει το χαλί ωραίο. «Τι μια χρονιά, φορούσαμε κόκκινο-κίτρινο-και-μπεζ, την επόμενη φορούσαμε μπλέ-μοβ-και-κίτρινο. Ανάλογα τα κέφια μας και ανάλογα τα χρώματα των δωματίων μας. Το αποφασίζαμε μεταξύ μας και παραγγέλλαμε στο μαγαζί με τα καλσόν να τα φέρνει από την Αθήνα μόνο για μας. Μας άρεσε κιόλας που φορούσαμε στις γιορτές το ίδιο καλσόν όλες. Ήμασταν αχώριστες κι ακόμα είμαστε κι ας είμαστε 100 χρονώ». Το νεκροταφείο είναι ο αγαπημένος κοινόχρηστος χώρος του χωριού. Όλοι τον προσέχουν και τον περιποιούνται γιατί εκεί νιώθουν ότι εκφράζονται. Πάνε μόνοι τους, θυμούνται, σκέφτονται κι αφήνουν ένα άγγιγμα στο κρύο μάρμαρο, μετά την κουβέντα. Πολλές φορές συναντούν κι άλλους συχωριανούς, κουβεντιάζουν όλοι μαζί κι ύστερα αφήνουν ένα άγγιγμα στο μπράτσο κάποιου. Έπιασαν και οι δύο τα μπράτσα μου και κατεβήκαμε πάλι πίσω στο προαύλιο της εκκλησίας. Ο γεράκος μου είπε προσπαθώντας να κατέβει τις σκάλες: «Αυτά όλα τα έφτιαξα εγώ. Τότε όμως που τα έφτιαξα δεν φανταζόμουν πως κάποια στιγμή δεν θα μπορούσα να τα κατέβω». Ήταν όλα τα καθίσματα γεμάτα. Υπήρχε μόνο χώρος στο τραπέζι όπου συνήθως καθόντουσαν οι παπάδες και οι ψάλτες. Είδαμε τον καλόγερο να κάθεται εκεί μαζί με τον κοντούλη ψάλτη με το πυκνό λευκό μουστάκι. Μας είπαν ότι μπορούσαμε να κάτσουμε μαζί τους. Βάζαμε τα πράγματα μας στο στασίδι όταν παρατηρήσαμε ότι έναν μικρό καρτελάκι πάνω στο τραπέζι έγραφε «ιερείς».

ο κυρ-Θόδωρας, ο ιερέας, ο μοναχός, ο ψάλτης, ο Βλάχος, η κυρία Διασεμή, ο μαθηματικός, η φιλόλογος, ο εργάτης στη βιομηχανική, ο συνταξιούχος, ο επιστάτης, ο μετανάστης, ο αγρότης, η δασκάλα, το αγόρι, ο παπάς, το εγγόνι, ο υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος, ο δασοφύλακας, η Κατερίνα

Τις νύχτες της Άνοιξης με πανσέληνο μου ‘χανε πει παιδί πως βγαίνουν και αρμέγουν το φεγγάρι. Είχα δει να αρμέγουν γίδες, πρόβατα, γελάδες άντε και καμιά γαιδουρίτσα άμα είχανε στο σπίτι άρρωστο παιδί με κοκκίτη. Αλλά το φεγγάρι; Δεν μπορούσα να φανταστώ πως αρμέγεται το φεγγάρι, έσπαγα το μυαλό μου. Πώς κατέβαζαν το φεγγάρι; Κάποια μέρα ο δάσκαλος στο σχολείο είπε ότι το φεγγάρι είναι «ουράνιο σώμα». Άρα σκέφτηκα: το φεγγάρι είναι ζωντανό, τότε αρμέγεται και μάλιστα το φαντάστηκα να μουγκρίζει. Και τι ήταν αυτοί που με πήραν; Σα ‘καρκατζέλια’ βγήκαν μες στο σκοτάδι και μ’ αρπάξαν, μ’ έριξαν μια κάπα και μετά δεν είδα τίποτα. Να ‘μαι τώρα σ’ αυτόν τον θόλο. Πάει η μάνα μου απόψε. Θα τρελαθεί. Για τη ζωή μου δε φοβόμουν τόσο, σκεφτόμουν: «Αν θέλανε να με σκοτώσουνε θα το ‘χαν κάνει. Γιατί να με φέρουν τόσο μακριά;» Μου είχε φανεί αιώνας η διαδρομή πάνω στο μουλάρι ως τον θόλο. Άλλωστε, τι τους πείραξα εγώ; Πού τους ήξερα; Με τον πατέρα μου θα ‘χαν κάτι. Ήμουν ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας. Ο Καραμπέρης ήταν ξάδερφος του πατέρα μου. Είχε τη φήμη του δεινού ψαρά. Ξέρετε, άλλος είχε τη φήμη του καλού γεωργού (κλάδευε καλά τα δέντρα, μπόλιαζε τ’ άγρια με επιτυχία κλπ), άλλος ήταν καλός κυνηγός, άλλος κυνηγούσε άγρια μελίσσια, άλλος ήταν καλός στο «ταίριασμα» των κουδουνιών των προβάτων. Ο μπαρμπα-Φίλιππος ο Καραμπέρης ήταν ψαράς που δεν τον συναγωνιζόταν κανείς. Δεν έλειπε ποτέ το χταπόδι απ’ το σπίτι του. Όλοι το έλεγαν. Ο βοσκός ήταν νεός, γύρω στα τριάντα. Μου μίλησε πολύ ήρεμα και ευγενικά. Μου είπε πως τα έλεγαν Βαγγέλη και πως έμενε στο Παλιούρι. Στην αυλή του σπιτιού κάτω από την εκκλησία βρίσκεται μια γυναίκα ριγμένη σε μια καρέκλα κάτω από τον ήλιο, ακίνητη για πολλή ώρα. Τα μαλλιά της κόκκινα, είχε πλούσια μπούτια, στήθος και κοιλιά. Φορούσε μια μακριά φούστα σε σκούρο χρώμα. Στην αυλή της βρίσκονταν διάφορα πολύχρωμα βυτία και μπιτόνια στοιβαγμένα όλα μαζί. Υπήρχαν ωστόσο και κάτι τενεκέδες τυριού τσίγκινοι γεμάτοι φυτά και λουλούδια. Εκείνη μάλλον κοιμόταν. Πέρασε πολλή ώρα και δεν είχε κουνηθεί. Την παρατηρούσαμε απ’ το προαύλιο της εκκλησίας, με τα κάγκελα του αυλόγυρού αγκαλιά. Την βδομάδα αυτή δύο άτομα από τον Βόλο μου μίλησαν με καλά λόγια για τον ιερέα που λειτουργεί στο χωριό. Γεννήθηκε έτσι, η περιέργεια να δω ποιός είναι αυτός ο ιερέας, αλλά όχι μόνο αυτό· ήθελα να δω και ποιός πάει στην εκκλησία εκεί, υπάρχει κανείς, συμβαίνει κάτι.

Κάτω από το προαύλιο της εκκλησίας υπήρχε ένα αυτοκίνητο παρκαρισμένο. Το είχα εντοπίσει, όμως δεν πρόσεξα ότι κοιμόταν άνθρωπος μέσα, μέχρις ότου αυτός κλωτσήσει την πόρτα του οδηγού και την ανοίξει. Εκείνος κοιμόταν στην θέση του οδηγού. Μάλλον η θερμοκρασία μέσα στο αυτοκίνητο έγινε ανυπόφορη, γι’ αυτό άνοιξε την πόρτα. Είχα την αίσθηση ότι δεν κοιμούνταν πραγματικά αλλά ότι είχε τα μάτια του ανοιχτά σα σχισμές. Ήθελα να πάω κοντά στη γυναίκα, να την κοιτάξω από πάνω, από τα πλάγια, να την επεξεργαστώ. Σκέφτηκα να μπω στην αυλή της και να πιάσω μια καρέκλα δίπλα της, να κοιμηθώ κι εγώ, όμως μάλλον αυτό δεν ήταν καλή ιδέα. «Να δοκιμάσουμε! Μπορεί να μας αφήσει, πού ξέρεις!» Κατεβαίνουμε από το προαύλιο της εκκλησίας και στεκόμαστε μπροστά από την αυλόπορτά της. Την χαιρετώ σηκώνοντας μόνο το χέρι μου, με χαιρετά κι αυτή με τον ίδιο τρόπο. Κάτι ακόμα που μου έκανε εντύπωση όσον αφορά τις πρακτικές είναι ότι είδα μια γυναίκα που καθώς πλησίασε τον παπά για να πάρει αντίδωρο, έκανε τον σταυρό της ολόσωμα. Αναρωτιέμαι αν αυτό σημαίνει κάτι άλλο, διαφορετικό από το να κάνει κανείς το σταυρό του με τον συνήθη τρόπο. Μια άλλη γυναίκα που κάθονταν κοντά μου, είχε γονατίσει μπροστά από την καρέκλα της σε κάποιο σημείο της λειτουργία και κάτι ψέλλιζε. Ίσως να προσευχόταν ή να έψελνε. Ο ιερέας ήταν ένας άνδρας με πολύ συμμετρικό και καθαρό πρόσωπο, με λίγες ρυτίδες γύρω από τα μάτια, έντονες χαράξεις πάνω από το στόμα, μάλλον λίγο πριν τα σαράντα και είχε πυκνά μαύρα μαλλιά και γένια. Φορούσε ένα πολύ χρυσό ρούχο, με χρυσαφένιες λεπτομέρειες από πάνω έως κάτω. Μου φάνηκε πως και ο ίδιος το ήξερε πως το ρούχο του δείχνει ωραίο γι’ αυτό και, καθώς μιλούσε, κινούσε τα χέρια του αργά με γενναιόδωρες καμπυλότροπες κινήσεις. Ο κύριος Τ. μόλις πριν από ένα μήνα είχε χάσει την γυναίκα του από Αλτσχάιμερ. Όπως είπε και ο ίδιος, «Το Αλτσχάιμερ είναι αρρώστια για δύο». Έχει σπουδάσει εργοδηγός στη Γερμανία και περηφανεύεται πως έχει φτιάξει όλα τα μαγαζιά της παραλίας του Βόλου. Στο Βερολίνο, όπου και γνώρισε την γυναίκα του, έζησε πέντε χρόνια. Ο πατέρας του ήταν ένας ιδιαίτερα αγαπητός ιερέας στο χωριό και είναι θαμμένος στην είσοδο του προαύλιου χώρου της εκκλησίας.

Ο κ. Τ έμενε στο Παλιούρι τους μισούς μήνες του χρόνου. Αρχές Μαΐου μετακινούνταν σε ένα σπίτι που είχε στο Πήλιο, καθώς στο Παλιούρι το καλοκαίρι η ζέστη είναι αφόρητη. Είπε επίσης πως έχει ένα γιο που μένει, με την οικογένειά του πλέον, στη Γερμανία. Λίγο πριν φύγει ο κ. Τ. μας προσκάλεσε όποτε θέλουμε να τον επισκεφτούμε στο σπίτι του. Ο συμπαθέστατος παππούς που τις προάλλες τον κοροϊδεύανε οι συγχωριανοί του που του σκίστηκε το μπουφάν μας προσκάλεσε να πάμε μαζί εκδρομή στην μονή Αγίου Φλαμουρίου. Βρισκόμασταν όλοι στο προαύλιο της εκκλησίας όταν μία ξανθιά γυναίκα μας πλησίασε και μου συστήθηκε με μεγάλο ενθουσιασμό. Η μαμά του Χρήστου είπε πως τότε θα πρέπει να υπάρχει κάποιος που τραβάει μπροστά, ένας μαέστρος της ορχήστρας ίσως, ένα άτομο με το όραμα. Στα πίσω στασίδια, δίπλα μου σχεδόν, καθόταν η γυναίκα με τα κόκκινα καρέ μαλλιά στην οποία έριξα μία γελαστή φευγαλέα ματιά γιατί χαιρόμουν που την έβλεπα. Παρατηρήσαμε πως η Κατερίνα καθόταν λίγο πιο δίπλα, κάτω από τη σκάλα, μόνη της. Πολλές φορές πήγαινα στο χωριό με το ποδήλατο και δεν ήξερα γιατί πήγαινα. Δεν ήξερα τι υποτίθεται ότι έπρεπε να κάνω. Για να μη με πάρει ο ύπνος στις πέτρες έκανα ότι τύχαινε. Αποτύπωνα τις μάντρες, τα μνήματα, τις σιδεριές των παραθύρων. Αν έβλεπα κανέναν άνθρωπο του μιλούσα. Πολλές φορές θύμωνα που είχα άρνηση· άρνηση να σκεφτώ, να γίνω αποφασιστική, άρνηση να ζητήσω βοήθεια. Ντρεπόμουν, μου φαινόταν παράλογο να ρωτήσω «τι υποτίθεται ότι κάνω εδώ?» Ο κυρ-Τάκης. είπε ότι το μόνο μας σπίτι είναι το μνήμα. «Ο άνθρωπος είναι άπληστος», είπε. «Εγώ στη ζωή μου κυνηγούσα τα πράγματα και τις δουλειές. Τώρα μένω στο Παλιούρι και ενώ στο Βόλο έχω τρία σπίτι. Και τα τρία είναι κλειδωμένα. Το μόνο σπίτι που έχουμε είναι αυτό» -δείχνει το μνήμα της γυναίκας του-. «Χθες το βράδυ πήγα στο σπίτι μας το παλιό στο Βόλο, ανοίγω την πόρτα και βλέπω τα πράγματα. Γεμάτο έπιπλα, παλτά, όλα. Τα πράγματα της γυναίκας μου, τα πράγματα. Με έπιασε ένα πράγμα…» -βάζει τα χέρια του γύρω από το λαιμό του- «έκανα βήμα πίσω και έκλεισα την πόρτα. Ούτε να τα βλέπω δεν μπορώ τα πράγματα»- κάνει τα χέρια σα να μουντζώνει το χώμα-. Ήταν δακρυσμένος. Η φωνή του έτρεμε και τα χέρια του γερμένα προς τον θώρακά έτρεμαν κι αυτά.

Ο ψάλτης μας μίλησε πολύ ευγενικά. Μας ρώτησε: «παιδιά εσείς τι κάνετε εδώ σε κάθε λειτουργία; Πώς και δεν είστε σε καμιά καφετέρια;» Του είπα ότι κάνω τη διπλωματική μου για αυτό το μέρος και μελετάω τη ζωή κλπ. Μας ρώτησε τι σπουδάζουμε. Εμείς τον ρωτήσαμε τι κάνει στο Παλιούρι και αν είναι από εκεί. «Όχι. Εγώ Βλάχος είμαι. Μένω στο Σέσκλο». Εγώ είμαι από τη Λάρισα, μεγάλωσα εκεί. Στο Παλιούρι ήρθα όταν παντρεύτηκα. Το τελευταίο μου παιδί το γέννησα λίγο πιο έξω απ’ το χωριό μόνη μου. Ούτε 40 χρονών δεν ήμουν. Είχα πάει να μαζέψω ξύλα. Με πιάσανε οι πόνοι και γέννησα κάτω από ένα δέντρο. Το έβαλα στην ποδιά μου, ζαλώθηκα τα ξύλα στην πλάτη και κίνησα για το σπίτι. Στο σπίτι το πήγα κατευθείαν στο κρεβάτι το τάισα κι έκατσα πλάι του να του ράψω μαξιλάρι δικό του. Μες το σπίτι δε με ήθελε κανείς, μου ‘χανε να πει να φύγω να μη με βλέπουνε. Δε θέλανε που έμεινα έγκυος. Ειδικά οι κόρες μου, που ήταν κοντά 20 χρονών και κοιτάγανε να παντρευτούνε. Ένα διάστημα πήγα στο μύλο και έμεινα εκεί. Αλλά τη στιγμή που γέννησα, είπα «θα γυρίσω σπίτι με το παιδί μου». Απέναντί μας καθόταν ο Καλόγερος που έψελνε. Άρχισαμε να μιλάμε. Είπε πως παλιά ήταν στην αεροπορία, στα ελικόπτερα και πως τώρα είναι στο Άγιο Όρος. Δεν καταλάβαινα ακριβώς τί εννοεί με το «Είμαι στο Άγιο Όρος» Αφού είναι κάθε βδομάδα στις λειτουργίες στο Παλιούρι, πώς είναι και στο Άγιο Όρος. Είπε επίσης πως γνώρισε τον ψάλτη σε κάποιο συλλαλητήριο πολύ παλιά και μάλλον μέσω αυτού –κατάλαβα εγώ– ότι συνδέθηκε με το Παλιούρι. Ο καλόγερος του απάντησε πως υπάρχουν πολλοί πατέρες της εκκλησίας που κάνουν ψυχοθεραπεία και πως πολλές φορές η επιστήμη κρύβει την αλήθεια ή λέει ψέματα. Η Ελένη είναι συνταξιούχος φιλόλογος και τα παιδιά της είναι μεγάλα. Είπε ακόμα πως ήθελε να συνεχίσει να δουλεύει, της άρεσε. Το «συνταξιούχος» της φαίνεται κάπως γεροντίστικο. Ο Κώστας είπε πως όταν πήρε σύνταξη ως μαθηματικός ένιωσε καλά γιατί απαλλάχτηκε από κάτι που του έτρωγε πάρα πολύ χρόνο. Τα παιδιά μου τα έπαιρνα μαζί σε όλες τις δουλειές. Βέβαια, πώς αλλιώς θα φάμε, αν δε πάω εγώ να ποτίσω, να αρμέξω, να ζυμώσω. Όσο μεγαλώνανε βοηθούσανε κι αυτά, μαθαίνανε. Το βράδυ τα έπαιζα και τα μάθαινα ιστορίες και αριθμητική.

οι πεζοπόροι, οι κυνηγοί, οι πιστοί χριστιανοί, οι κλέφτες, οι ψάλτες, οι γριούλες, τα δύο κορίτσια, τα μέλη του πολιτιστικού συλλόγου, οι φοιτητές, οι καθηγητές, τα αδέρφια, οι συγγενείς, οι ξένοι, οι οικογένειες

Ξεκινώντας από τον Πύργο του Γιαλαμά, όπου άφησα τους συμφοιτητές μου κατευθύνθηκα προς την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Εκεί συνάντησα έναν μεσήλικα άνδρα και τον πατέρα του όπου κάθονταν στο πεζούλι και μιλούσαν. Τα σώματά τους ήταν στραμμένα προς τον απέναντι λόφο. Με κοίταξαν και τους χαιρέτησα. Ο παππούς ρώτησε τον άνδρα «ποιά είναι η κοπέλα;». «Με λένε Κατερίνα», είπα, «κάνω μια βόλτα και μελετάω το χωριό». «Α! είστε από τα παιδιά που θα φτιάξουν τα σπίτια». Δεν απάντησα απευθείας γιατί δεν ήξερα τι έχουν καταλάβει οι άνθρωποι για το τι κάνουν οι φοιτητές στο χωριό τους. Δοκίμασα πολλούς τρόπους να προσεγγίσω τους ανθρώπους. Καμιά φορά μου μιλούσαν αυτοί πρώτοι. Άλλες φορές τους μιλούσα εγώ πρώτη και είτε μου έλεγαν να πιούμε ένα καφεδάκι στην αυλή είτε με κοιτούσαν καχύποπτα. Κατεβαίνοντας τον προς χωματόδρομο, συνάντησα ένα ζευγάρι να φορτώνει στο πορτμπαγκάζ ενός άσπρου αμαξιού κάτι τσάντες με λαχανικά. Τους χαιρέτησα, πολύ χαμογελαστοί, μου είπαν ότι μάζευαν ραδίκια. Αυτό με χτύπησε γιατί συνειδητοποίησα πως δεν ξέρω τα ραδίκια πως μοιάζουν. Κυριακή, ώρα 10:00 π.μ. / Περπατώντας το πλακόστρωτο προς την εκκλησία είδα πολλά αυτοκίνητα παρκαρισμένα. Παραξενεύτηκα. Δεν περίμενα τόσα αυτοκίνητα. Σκεφτόμουν, ίσως «ένα, δύο… ίσως και τρία αυτοκίνητα… ένα του ιερέα, ένα του ψάλτη, ίσως και κάποιο ακόμα» αλλά ήταν σίγουρα πάνω από 15 αυτοκίνητα. Οι άνθρωποι των χωριών είμαστε σαν και τους πολίτες της πόλης αλλά ούτε οι ίδιοι δεν το πιστεύουμε πια. Πάμε στη πόλη για δουλειές και ντρέπομαστε να μιλήσουμε, ας πούμε. Σου λέει: θα καταλάβει ότι είμαι απ’ το βουνό, θα με περάσει για κανέναν αδαή κι αγράμματο και θα με κοροϊδέψει. Η θέση για τους ψάλτες ήταν στο κέντρο του μεσαίου κλίτους και από την δεξιά πλευρά, αυτή που συνόρευε με το κλίτος των ανδρών. Τα σώματα τους ήταν στραμμένα προς το κέντρο της εκκλησίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν γύρω στα 60. Υπήρχαν όμως κι άλλοι γύρω στα 80 ή στα 40 αλλά δεν ήταν πολλοί. Αυτοί που ήταν γύρω στα 40 με 50 ήταν κυρίως γυναίκες. Υπήρχαν επίσης δύο κορίτσια περίπου 10 χρονών. Αγόρια δεν υπήρχαν.

Τα κορίτσια φαίνονταν εξοικειωμένα με τις πρακτικές της τελετουργίας γιατί πρόσεξα πως σηκώνονταν, κάθονταν, έκαναν τον σταυρό τους με δική τους πρωτοβουλία. Δεν έδιναν την εντύπωση πως έχουν τη προσοχή τους στραμμένη στις γυναίκες δίπλα τους, αντιγράφοντάς τες. Επίσης, μετάλαβαν χωρίς τη συνοδεία δικών τους. Φαίνονταν να έχουν αυτοπεποίθηση μέσα στον χώρο. Θα ήταν περίπου 8 χρονών. Οι περισσότερες γυναίκες ήταν απλά ντυμένες. Τα χρώματα των ρούχων τους κυμαίνονται μεταξύ των αποχρώσεων του μαύρου και του καφέ. Ωστόσο υπήρχαν και κάποιες, από τις πιο μεγάλες σε ηλικία, των οποίων το ντύσιμο ήταν τόσο αλλόκοτο, σα βγαλμένο από άλλη εποχή, σα μείξη ρούχου 18-19ου αι. και ρούχου δεκαετίας του ’20 με διακριτικές υφές λούστρου ή δέρματος ερπετού εδώ κι εκεί. Οι άνδρες ήταν απλά ντυμένοι. Φορούσαν πουκάμισα και σακάκια ή μπουφάν υφασμάτινα. Κάποιοι από τους μεγαλύτερους σε ηλικία φαίνονταν ντυμένοι πιο επίσημα. Υπήρχαν δύο γυναίκες και δύο άνδρες οι οποίοι φαίνονταν να συντονίζουν την διεξαγωγή της λειτουργίας. Για παράδειγμα, έφεραν το καλάθι με τα αντίδωρα και το τραπεζάκι με την πίτα από κόλλυβα. Ένας κύριος πέρασε και ράντισε τα χέρια μας με κολόνια κρατώντας ένα καλαθάκι για να ρίξουμε νομίσματα – εμάς μας είπε να μη δώσουμε. Υπήρχαν τρεις άνδρες ψάλτες γύρω στα εξήντα, ένας εκ των οποίων ήταν καλόγερος. Ο μεσαίος, έψελνε με πολύ πάθος, και είχε άσπρο μουστάκι χαρακτηριστικό. Κάποια στιγμή ο ιερέας κάλεσε τους πιστούς να μεταλάβουν και πολλοί λίγοι πήγαν, περίπου πέντε, έξι άτομα ενώ στην λειτουργία παρευρίσκονταν περισσότερα από τριάντα. Λένε πως για να μεταλάβει κανείς πρέπει να έχει κάνει κάποια προετοιμασία πριν, για μια βδομάδα περίπου, να αισθάνεται «καθαρός». Στο τέλος οι γυναίκες έκαναν μια σειρά από το αριστερό κλίτος, οι άνδρες μια σειρά από το δεξί κλίτος και ένας-ένας και εναλλάξ έπαιρναν αντίδωρο φιλώντας το χέρι του παπά. Βγαίνοντας απ’ τον ναό έπαιρναν όλοι κι ένα κεσεδάκι κόλλυβα. Μύρισε καφές. Το προαύλιο άδειαζε. Εκείνη την ώρα οι γυναίκες που βοηθούσαν στη διεξαγωγή της λειτουργίας έβγαιναν από τον ναό και μας έκαναν νόημα καλώντας μας με το χέρι. «Ελάτε, ελάτε», είπαν.

Υπήρχαν φορές που πήγαινα στο Παλιούρι μόνο και μόνο γιατί ήξερα πως οι άνθρωποι χαίρονται που με βλέπουν. Υπήρχαν φορές που μου έλειπαν κι εμένα. Ακολουθήσαμε τις γυναίκες. Μας οδήγησαν στο διώροφο σπιτάκι πίσω από την εκκλησία. Υπάρχει ένα δωμάτιο στον πάνω όροφο, στο οποίο ανεβαίνει κανείς μέσω μια εξωτερικής στενής σκάλας με μεταλλική κουπαστή. Ανοίγοντας την πόρτα αντικρίσαμε όλους όσους παρευρίσκονταν προηγουμένως στην λειτουργία. Κάθονταν σε μεγάλα ξύλινα τραπέζια των 6-8 ατόμων οργανωμένα γύρω γύρω. Στα αριστερά υπήρχε μία πολύ λιτή ξύλινη μπάρα βαριά λουστραρισμένη. Καθίσαμε στο πρώτο τραπέζι δίπλα στην πόρτα. Εκεί κάθονταν ήδη τρεις κύριοι μεγάλοι σε ηλικία. Μας προσέφεραν ελληνικό καφέ σε χάρτινο κουπάκι και μπισκότα. Σύντομα άρχισαν να ανοίγονται και να μας αφηγούνται τις ιστορίες τους. Οι χαιρετισμοί είχαν ξεκινήσει από τις 7:00 μμ. Αυτή τη φορά αισθανθήκαμε και οι δύο ότι όλοι μας περίμεναν. Μας έκαναν νόημα να καθίσουμε δίπλα τους. Χαρήκαμε πολύ. Ένιωσα πως όλα κυλούν ήρεμα και σχετικά γρήγορα. Οι άνθρωποι μας έλεγαν : «Σας περιμέναμε. Λέγαμε τι έγινε; Δεν θα έρθουν τα παιδιά;» Μας αποκαλούν πλέον «Παλιουριώτες» και «ψυχοπαίδια». Αναρωτιόμουν πως γινόταν η διαχείριση της λειτουργίας. Οι γυναίκες τι έκαναν εκεί; Η γυναίκα με τα καρέ κόκκινα μαλλιά ήταν παπαδιά; Η μητέρα του Χρήστου λέει πως υπάρχουν πολλοί εθελοντές που βοηθούν, είτε στη διεξαγωγή της λειτουργίας, είτε με άλλες δράσεις, πχ κοινωνική κουζίνα κλπ. Αν αυτό συμβαίνει, σκέφτηκα πως ίσως τότε να πρόκειται για ένα είδος αυτοοργάνωσης. Οι άνθρωποι αυτοί κρατούν τους θεσμούς αυτούς λόγω του ότι είναι πεπεισμένοι ιδεολογικά. Πιστεύουν στο Παλιούρι, πιστεύουν και στον Θεό, πιστεύουν και στη θεία οικογένεια και κοινωνία και αυτό τους δένει και τους παρακινεί. Άναψα κεράκι έκανα τον σταυρό μου, φίλησα την εικόνα και πήγα κατευθείαν στις θέσεις, πίσω στο κεντρικό κλήτος, όπου κάθονταν οι γυναίκες. Έκανα πλέον τα τυπικά με μεγάλη άνεση. Για μένα φαίνεται να είχε κάποιο νόημα να προσπαθώ να μπω στη θέση των Παλιουργιωτισσών, να προσπαθώ να καταλάβω μέσω τις σωματικής εμπλοκής και επικοινωνιάς πως βιώνουν αυτό του συνέβαινε αυτή τη στιγμή και που όλες μοιραζόμασταν χωρίς να κρίνω. Δίπλα μου γυναίκες έψελναν όρθιες πάνω απ’ τα στασίδια τους. Άλλες έψελναν μέσα από τα δόντια τους, άλλες έμεναν σιωπηλές, ενώ άλλες έψελναν δυνατά και περήφανα, σα να φωνάζουν συνθήματα και προσπαθούσαν να παρακινήσουν και τους άλλους. ~ 74 ~

Αγανακτούμε οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι και φτάνουμε να κλείνουμε τους αυτοκινητόδρομους, και λένε οι τηλεοράσεις πως είμαστε πρόβλημα. Χασμουρήθηκα, όπως όταν ήμουνα μικρή και με έσερνε η γιαγιά αγουροξυπνημένη στην εκκλησία κάποιες Κυριακές. Ο ήχος των ψαλμών μου φαινόταν αρμονικός. Έψελνε ο παθιασμένος γεράκος με το μουστάκι, ένας ψιλόλιγνος καλόγερος και ένας ακόμα που φαίνεται να ψέλνει πολύ σιγά, σχεδόν μέσα από τα δόντια του. Συχνά οι φωνές τους ενώνονταν σε έναν μόνο έντονο ήχο ακέραιο, ενώ άλλες φορές απλώνονταν σε έναν χορό πολύφωνίας· όταν κάθε ψάλτης έψελνε άλλα πράγματα, ο παππάς μέσα από το ιερό έψελνε άλλα πράγματα, οι πιστοί έψελναν άλλα πράγματα και έτσι ακούγονταν χιλιάδες μικροί ήχοι μπλεγμένοι και υπέροχοι. Δύο από τα μνήματα στο πάνω μέρος με κέρδισαν, γιατί είδα εκεί τον αγαπημένο μου γλυκήτατο παππού-που-του-βγαίνειη-μασέλα αλλά και την αξιολάτρευτη γιαγιά που είναι πάντα γελαστή και ντόμπρα. Αυτός έχασε τη γυναίκα του πριν από ένα μήνα, ενώ εκείνη είχε χάσει τον άνδρα της πριν από τρία χρόνια. Τα μνήματα αυτών των δύο ήτανε πλάι πλάι. Οι δύο άνθρωποι ήτανε δακρυσμένοι. Έμαθα να πλησιάζω τους ανθρώπους λίγο καλύτερα. Εκείνη μιλούσε για το Παλιούρι πολύ παθιασμένα. Είχε καταγωγή από εκεί, και είχε έναν πύργο μισογκρεμισμένο στο όνομά της, οικογενειακή κληρονομιά. Ήθελε να δει το χωριό να αναγεννιέται. Είπε χαρακτηριστικά: «Κι αν ερχόντουσαν άνθρωποι μορφωμένοι, καλύτερης κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης από τους τσοπάνους;» Δε θα ‘πρεπε να ‘χαμε κι εμείς ίσα δικαιώματα και πρόσβαση στην παιδεία και στη υγειά, ας πούμε; Πώς να μείνω με τα παιδιά μου στο χωριό αν θέλω 2 ώρες πήγαινε-ελα κάθε μέρα για σχολείο φροντιστήρια και γλώσσες μες το καταχείμωνο. Άμα κάτι αρρωστήσω τη νύχτα, ο δρόμος ούτε φώτα δεν έχει να πάω στον Βόλο στο νοσοκομείο.

Από την λαϊκή τέχνη δεν μπορούμε να αποδεχθούμε κάποια κομμάτια, απορρίπτοντας με ευκολία τα υπόλοιπα. Θα πρέπει να την δεξιωθούμε ως σύνολο, αφού πρώτα πετάξουμε «ό,τι ψεύτικο και περιττό φωλιάζει» μέσα μας. Ο μεγάλος της δάσκαλος είναι η «φύση η ίδια, πότε με τα εμπόδια που του’ χει στήσει, πότε με τις ευκολίες που του παρουσιάζει, είναι σαν να του δείχνει το δρόμο». Ο άνθρωπος του χωριού, που έζησε από την φύση και μέσα από αυτή, κατανόησε πως εκείνη «είναι που έβαλε τις βάσεις και ρύθμισε τη ζωή του. Το αναγκαίο, το χρήσιμο, τη γεμίζουν τόσο, όσο που να μην περισσεύει χώρος για το αυθαίρετο και το περιττό. Ας δούμε αίφνης πως χτίζει το σπίτι του ο χωρικός. Το φυσικό δρόμο που ακολουθεί γι’ αυτό. Δεν του χρειάζεται κανένα γραφείο, ούτε μολύβι, για ν’ αραδιάσει μάταιες γραμμές της φαντασίας του. Κανένα βιβλίο αρχιτεκτονικής δε διάβασε. Από ρυθμούς και χαρακτήρα δε νιώθει. Μα τα πραγματώνει ασυνείδητα, ακολουθώντας τη φύση. Ξέρει πλέρια τις ανάγκες του. Στο έδαφος επάνω θα χαράξει το χώρο το χρήσιμο για την κατοικία του. Ακανόνιστο χωρίς να το ζητήσει ξεπίτηδες, κανονικό όσο είναι βολετό, συμμετρικό ή ασύμμετρο, τι ωραία ενώνεται με τη φύση γύρω! Από τα ίδια της υλικά πλασμένο, παίρνει κάτι από την ίδια, στις γραμμές και στο χρώμα του. Θαυμαστή συνεργασία φύσης και ανθρώπου. Και δεν έχω δει τίποτε πιο αρμονικό και γραφικό από αυτή τη διάταξη των μαζών που πηγάζει μ’ αυτό το φυσικό τρόπο και που, ενώ ούτε οφείλεται σε καμιά σύλληψη ενός συνόλου αρχιτεκτονικού ούτε φαίνεται να πηγάζει από καμιάν αφηρημένη αρχιτεκτονική αρχή, μολαταύτα κρύβει τόση φυσική αρμονία» Δ. Πικιώνη, Κείμενα, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000, σελ. 27

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο πύργος της οικογένειας Γιαλαμά στο Παλιούρι

Στο πρώτο στάδιο της έρευνάς μου, θέλοντας να εξερευνήσω την τοπική αρχιτεκτονική παράδοση, εστίασα την μελέτη μου στο πυργόσπιτο της οικογένειας Γιαλαμά. Μπορεί κανείς να βρει αυτό το συγκρότημα κτισμάτων ανεβαίνοντας τον πλακόστρωτο δρόμο προς την εκκλησία -είναι το δεύτερο κτίσμα στο αριστερό μας χέρι. Έχει μια πέτρινη μάντρα και μια δίφυλλη σιδερένια πόρτα στην όψη του δρόμου. Η σιδερόπορτα είναι συνήθως κλειδωμένη αλλά είναι εύκολο να σκαρφαλώσει κανείς την μάντρα απ’ το πλάι της πόρτας και να βρεθεί στο αλώνι του σπιτιού από όπου φαίνεται η όμορφη όψη του πύργου. Ο πύργος αυτός είναι ένα από τα μεγαλύτερα σπίτια του οικισμού και διατηρείται ακόμα σε καλή κατάσταση. Αρχικά, με εντυπωσίασε για τον πλούτο των αντικειμένων που φυλάσσει στο εσωτερικό του, τις τεχνοτροπίες στη διακόσμηση του, τη μικρο-γλυπτική σε διάφορες λεπτομέρειες (ιδίως της επίπλωσης και της μικροτεχνίας) αλλά και για τα ζωηρά χρώματα και σχέδια στους τοίχους του.

~ 78 ~

205

~ 80 ~

Σε αυτό το στάδιο χρειάστηκε να γίνει η αποτύπωση του κτιρίου κι έτσι είχα τη χαρά να συνεργαστώ με την Ηλέκτρα Μαντσίνι, την Χριστίνα Ρεδεστηνού και τον Αποστόλη Παπαχρήστο, φοιτητές του μεταπτυχιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου μας «Επαναχρήσεις Κτιρίων και Συνόλων», όπου κι αυτοί επέλεξαν να το μελετήσουν για τις ανάγκες του δικού τους μαθήματος. Μαζί γνωρίσαμε τον ιδιοκτήτη, κ. Γιαλαμά (ο οποίος μας συστήθηκε Θόδωρας). Οι τέσσερίς μας μαζί με τον κυρ-Θόδωρα χρειάστηκε να ξαναγυρίσουμε στον πύργο 4 ή 5 φορές μέχρις όπου να μάθουμε να μετράμε σωστά και να επαληθεύουμε τις μετρήσεις μας. Οι συζητήσεις που είχαμε κάθε που επισκεπτόμασταν το μέρος ήταν πολυποίκιλες καθώς κάθε φορά παρατηρούσαμε νέα πράγματα. Το πιο εντυπωσιακό και το πιο όμορφο απ’ όλα ήταν πως καθένας συμπλήρωνε τη σκέψη του άλλου καθώς, βρισκόμενοι στο σπίτι, μιλούσαμε για το πώς χτίστηκε, ποιοι να έμεναν εκεί, πώς να ήταν η ζωή τους αλλά και το πώς θα μπορούσε να είναι η δική μας ζωή αν μέναμε εμείς οι ίδιοι στο σπίτι σήμερα.

~ 82 ~

~ 84 ~

Φωτογραφίες μακέτας πυργόσπιτου μακέτα σε κλίμακα 1:50

πρ ος Βό λο

~ 86 ~

Γενική κάτοψη πυργόσπιτου οικ. Γιαλαμά

Α / αλώνι - αυλή Β / πυργός (διαμονή οικογένειας) Γ / παράσπιτα (βοηθητικά κτίσματα, σταύλοι κλπ) Δ / αυλαγάς (καλλιέργεια κηπευτικών) Ε / φουρναριό

2.5

10m

πρ ος εκ

2.5

10m

.Α γ. Νι κο λά ου

τζάκι

αποθήκη καρπών χτισμένη από ξύλο

εσοχές

νεροχύτης

α'

τζάκι

β'

αποθήκη καρπών κάτω από την σκάλα

ξύλινη αμπάρα πόρτας χωνευμένη στον τοίχο

2.5

πολεμίστρα

γ'

Α / χώρος υποδοχής Β / μαγειριό Γ / δωμάτιο ισογείου

~ 88 ~

(αριστερά): Κάτοψη ισογείου (δεξιά): Κάτοψη ορόφου

τζάκι

νεροχύτης

εσοχές

τρύπα στο πάτωμα σκεπασμένη, από όπου γεμίζει η αποθήκη καρπού ξύλινη ντουλάπα

Η α'

α ράφια εντοιχισμένα

μικρή βιβλιοθήκη εντοιχισμένη με ξύλινα ράφια που κλείνει με δίφυλλη πόρτα

ξύλινο ντουλάπι

Ε Δ

τρύπα στο πάτωμα σκεπασμένη, από όπου γεμίζει η αποθήκη καρπού κάτω απ’ τη σκάλα

β'

Δ / καθιστικό Ε / δωμάτιο ραφής Ζ / καλοκαιρινό δωμάτιο Η / καλή τραπεζαρία

γ΄

Στο εσωτερικό της κατοικίας οι διάφορες λειτουργίες οργανώνουν αντίστοιχους χώρους και αυτό εκφράζεται αρχιτεκτονικά σε οριζόντιο και κάθετο άξονα. Οι χώροι οριοθετούνται τόσο με ενδιάμεσους τοίχους (πέτρινους, ξύλινους και τσατμαδένιους) όσο και με υψομετρικές διαφορές (όροφοι, σκαλοπάτια και έπιπλα). Το ισόγειο της κατοικίας του Γιαλαμά είναι τυπικό παράδειγμα «μακρυναριού», ή αλλιώς «στοιχειώδης κατοικία μιας ομάδας ανθρώπων οικονομικά αυτάρκης», όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ. Την εποχή του χτίστηκε το κτίριο, τον 19ο αι. περιελάβανε χώρο διαμονής και χώρο εισόδου. Ο χώρος διαμονής διαφοροποιείται υψομετρικά από τον χώρο εισόδου με σκαλοπάτι 30 εκ. και αποτελείται από δύο επιμέρους χώρους (που διαθέτουν τζάκι και οι δύο), το μαγειρειό και το δωμάτιο ισογείου. Όσο για τον χώρο εισόδου πιθανόν να πρόκειται για μια εξέλιξη ενός προγενέστερου δωματίου-στάβλου, χωρίς να το έχω διασταυρώσει, κι αυτό όχι τόσο γιατί φαίνεται λιγότερο προσεγμένος στη διακόσμηση, αλλά κυρίως επειδή υπάρχουν στους τοίχους του μεταλλικοί κρίκοι -ασβεστωμένοι πλέον όπως και ο τοίχος- που πιθανόν να χρησίμευαν για να δένεται εκεί ένα ζώο. Ωστόσο, παρατηρώντας τις φωτογραφίες

~ 90 ~

(αριστερά): Τομή Β

+ 7.30

+ 5.30

+ 4.60

+ 3.60

+ 2.80

+ 14.95

+ 0.70

+ 0.00

2.5

καταλαβαίνουμε ότι κάποια περίοδο ήταν βαμμένος μπλε. Ο κυρ-Θόδωρας είπε πως στη μάνα του άρεσε να βάφει το σπίτι κάθε λίγο και λιγάκι. Το πιθανότερο είναι πως ο χώρος υποδοχής είχε πολύχρωμο χαρακτήρα, μιας και χρησίμευε ως υποστηρικτικός χώρος του μαγειρειού αφού κάτω από την σκάλα υπάρχει αποθήκη καρπών, αλλά και στην οροφή του υπάρχουν γάτζοι, από τους οποίους ίσως κρέμονταν διάφορα μυρωδικά ή αλλαντικά. Τέλος, στον χώρο αυτό σήμερα υπάρχουν διάφορα γεωργικά εργαλεία, όπως φτυάρια, τσάπες, καφάσια. Eκείνη την εποχή, αυτά που συνέβαιναν σε καθημερινή βάση μέσα στο σπίτι ήταν το μαγείρεμα, το γεύμα, η ξεκούραση και άλλες εργασίες σχετικές με την ανατροφή των παιδιών, την συντήρηση των τροφίμων, την κατασκευή ρουχισμού κλπ. Πολλές από αυτές τις εργασίες παρουσίαζαν κάποια εποχικότητα. Επιπλέον, υπήρχε η ανάγκη για την αποθήκευση της τροφής και των υπολοίπων υπαρχόντων, (ρούχα, κουβέρτες, χαλιά κλπ). Η οικογένεια γευμάτιζε στο δωμάτιο του ισογείου, σε ένα μικρό τραπεζάκι μπροστά απ’ το τζάκι, ανάμεσα στα δύο χτιστά σε ξύλινη βάση κρεβάτια. Στο δωμάτιο αυτό αποθηκεύονταν και ρούχα καθώς υπάρχει μια ξύλινη ντουλάπα προσαρμοσμένη στον τοίχο, ενώ τα βαριά κλινοσκεπάσματα πιθανόν να αποθηκεύονταν μέσα στην βάση των κρεβατιών. Το πάτωμα του δωματίου είναι ξύλινο, οι τοίχοι έχουν χρώμα λευκό ενώ η οροφή του είναι βαμμένη με έντονο ροζ χρώμα. Ο χώρος του μαγειρειού ωστόσο έχει πέτρινο πάτωμα και η οροφή του είναι απλά η εμφανής κατασκευή του πατώματος του ορόφου, με εμφανείς τις σανίδες και τα δοκάρια από φυσικούς κορμούς ξύλου.

~ 92 ~

(αριστερά): Τομή Γ

+ 7.30

+ 4.60

+ 3.60

+ 2.80

15 14 13 12 11 10 9

+ 1.30

8 7 6 5 4 3 2

0.00

- 0.60

2.5

Στο ισόγειο υπάρχουν επίσης δύο αποθηκευτικοί χώροι καρπού από ελαφριά ξύλινη κατασκευή. Ο ένας βρίσκεται στο μαγειρειό και ο άλλος βρίσκεται στον χώρο υποδοχής. Ο πρώτος που βρίσκεται στο μαγειρειό, επικοινωνεί με το Δωμάτιο Ζ του ορόφου, μέσο μιας σκεπαστής τρύπας στο πάτωμα από όπου ο κυρ-Θόδωρας μας είπε ότι έριχναν τον καρπό. Ο δεύτερος βρίσκεται κάτω από τη σκάλα και σε αυτόν ο καρπός έπεφτε από μια σκεπαστή τρύπα που βρίσκεται στον όροφο, στο τέλος της σκάλας. Και οι δυο κατασκευές έχουν παράθυρο προς το εξωτερικό. Επίσης, βαίνουν και οι δύο σε ξύλινα δοκάρια, που τις υπερυψώνουν από το πάτωμα περίπου 15 εκ. Ο καρπός βγαίνει από μικρή τρύπα στο κάτω μέρος της αποθήκης, που ανοιγοκλείνει συρταρωτά. Λόγω καλής οικονομικής κατάστασης το σπίτι έχει και α’ όροφο (ενώ πριν τους σεισμούς του ‘57 είχε και β’ όροφο). Ο όροφος ακόμα και σήμερα διαθέτει πλούσια διακόσμηση σε τοίχους, πόρτες, ταβάνια, έπιπλα, μικροαντικέιμενα και τζάκι και φαίνεται πιο επίσημος από τον χώρο του ισογείου. Σε αυτόν υπάρχουν τρία δωμάτια, τα «καλοκαιρινα δωμάτια» όπως τα αποκαλούσε ο κυρ-Θόδωρας. Υπάρχει ακόμη το καθιστικό, ή αλλίως «καλή τραπεζαρία», που προορίζονταν για τα οικογενειακά γλέντια. Τα παράθυρα του ορόφου αυτού σε αντίθεση με αυτά του ισογείου, είναι φτιαγχμένα με τους λαμπάδες να ανοίγουν προς τα μέσα, ώστε να εισέρχεται περισσότερο φως στα δωμάτια.

~ 94 ~

(αριστερά): Κατασκευή Στέγης (πάνω): Τομή Α, (κάτω): Τομή Γ

2.5

~ 96 ~

Όψη πύργου από την αυλή

- μεταλλικός κρίκος στον τοίχο ασβεστωμένος - τοίχος εισόδου στον χώρο υποδοχής - ξύλινη αμπάρα πόρτας εισόδου - λεπτομέρεια στον τοίχο του χώρου υποδοχής

~ 98 ~

Χώρος υποδοχής Α

α' - αποχέτευση νεροχύτη μαγειριού

Μαγειρειό Β

~ 100 ~

Περιγραφές δωματίων (αριστερά): Δωμάτιο Β, (δεξιά): Δωμάτιο Γ

Ο αέρας στον χώρο αυτόν δεν κυκλοφορεί εύκολα.

Υπάρχουν ξύλινα ράφια στους τοίχους.

Ένα σουρωτήρι και μια κατσαρόλα κρέμονται από τα ξύλα της οροφής.

Ο χώρος είναι ασφυκτικά γεμάτος πράγματα, είναι πολύ δύσκολο να κινηθεί κανείς εδώ.

Οι τοίχοι είναι λευκοί και η οροφή ξύλινη, από την οποία κρέμονται διάφορα σκοινιά με γάντζους.

Το πάτωμα είναι φτιαγμένο από πέτρινες πλάκες και σε κάποια σημεία είναι βαμμένο μπλε.

Υπάρχει ένα δωμάτιο ξύλινο μέσα στην αίθουσα, πολύ μικρό που άλλοτε χρησίμευε για την αποθήκευση σιτηρών.

Ο χώρος είναι μακρόστενος και αρκετά σκοτεινός.

Υπάρχει ένα παράθυρο μπροστά από τον νεροχύτη που κοιτάει προς τα παράσπιτα και το πλακόστρωτο δρομάκι.

Το τζάκι βρίσκεται στο κέντρο του δωματίου αλλά φαίνεται πως πάνε αιώνες από την τελευταία φορά που το χρησιμοποίησαν.

Υπάρχει ένα μεγάλο τραπέζι ξύλινο στο κέντρο του χώρου.

Τα στρώματα είναι χειροποίητα και βρίσκονται πάνω σε δύο ξύλινες βάσεις, εκατέρωθέν του τζακιού.

Υπάρχει ένα μικρό παραθυράκι που συνδέει αυτόν τον χώρο με τον εργασιακό χώρο.

Υπάρχει ξύλινη ντουλάπα εντοιχισμένη πίσω από την πόρτα. Μέσα βρίσκονται διάφορα αντικείμενα, ξεχασμένα εκεί καιρό.

Υπάρχουν πλαστικά καφάσια πεταμένα στο πάτωμα.

Σε μια από τις εικόνες στον τοίχο του τζακιού απεικονίζεται ένας άνδρας μεγάλος σε ηλικία, σοβαρός, με μεγάλο μουστάκι. Στο κεφάλι φοράει ένα σκουφί που μοιάζει με φέσι, και τα ρούχα του είναι μαύρα.

Σε μια από τις εικόνες στον τοίχο απεικονίζεται ένα ζευγάρι, μια γυναίκα κι ένας άνδρας, αγκαλιασμένοι, σοβαροί, με ήρεμο βλέμμα κρατούνται από το χέρι. Η γυναίκα φοράει ένα φόρεμα με φιόγκο στον λαιμό και μια ζακέτα με μακριά μανίκια. Έχει τα μαλλιά δεμένα και στο χέρι της κρέμεται ένα κόσμημα. Ο άνδρας έχει μουστάκι, φοράει κουστούμι με γραβάτα και έχει τα μαλλιά του κομμένα κοντά.

Υπάρχει ένα παράθυρο με ξύλινο κούφωμα και λεπτό τζάμι που βλέπει στην αυλή.

Στο κέντρο του τοίχου απέναντι από την πόρτα υπάρχει ένα εικόνισμα με τον σταυρό όλο λουλούδια που στέκεται πάνω στο τζάκι. Δίπλα του κρέμεται ένα φυλαχτό με την εικόνα της Παναγίας.

Υπάρχει ένα τζάκι στο κέντρο του τοίχου απέναντι από την πόρτα.

~ 102 ~

Δωμάτιο Ισογείου (το “χειμωνιάτικο” δωμάτιο) Γ

Παραθέτω κάποιες πληροφορίες που μας έδωσε ο κυρ-Θόδωρας σχετικά με το πυργόσπιτο, ο οποίος έζησε σε αυτό ως την ηλικία των 6 ετών μαζί με την οικογένεια του. Το 1900 υπήρχαν δύο οικογένειες Γιαλαμά, του Θόδωρα και του Σταμούλη. Το σπίτι αρχικά αποτελούταν από τρείς ορόφους, όμως μετά τους σεισμούς του 1957 και με προτροπές των μηχανικών της νομαρχίας έριξαν τον 3ο όροφο, με αποτέλεσμα το σπίτι να γίνει διώροφο, όπως είναι σήμερα. Στον δεύτερο όροφο, στον χώρο του καθιστικού διακρίνεται ακόμα το ίχνος της σκάλας που ανέβαινε στον τρίτο όροφο. Οι ιδιοκτήτες ήθελαν να το βλέπουν, έτσι το έβαψαν άσπρο, ενώ ο υπόλοιπος τοίχος έχει το χρώμα της ώχρας. Επίσης, μέρος των βοηθητικών κτισμάτων επλήγησαν ανεπανόρθωτα από τους σεισμούς, χωρίς να επισκευαστούν. Εξ αιτίας αυτού αργότερα, ο κυρ-Θόδωρας κατεδάφισε τμήμα των βοηθητικών κτιρίων του πύργου και μετέφερε την κύρια είσοδο στην βόρεια πλευρά, πάνω στον δρόμο που οδηγεί στην εκκλησία, χτίζοντας και τον τωρινό μαντρότοιχο, ενώ ως τότε η είσοδος στο συγκρότημα γινόταν από την νότια πλευρά του αλωνιού, μέσω ενός μικρού γκαλντεριμιού που συνδεόταν με τον χωματόδρομο, όπου βρίσκεται σήμερα το σχολείο του χωριού. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του συγκροτήματος είναι η πέτρα και το ξύλο. Η πέτρα είναι τοπική ενώ το ξύλο καστανιάς που χρησιμοποιήθηκε πιθανόν να μεταφέρθηκε στο χωριό από το Πήλιο. Στον πύργο συναντάμε ασβεστολιθική αργολιθοδομή και ως κονίαμα χωματολάσπη. Ο σχιστόλιθος χρησιμοποιείται στο μεγαλύτερο μέρος της κατασκευής του κτιρίου, δηλαδή στο χτίσιμο των τοίχων, στο σκέπασμα της στέγης και τα δάπεδα.

~ 104 ~

~ 106 ~

Καθιστικό (δεξιά): Λεπτομέρεια κουπαστής Δ

~ 108 ~

(αριστερά): Παράθυρο προς την αυλή (δεξιά): Διακοσμητικά μοτίβα τοίχων Δ

Α.0

~ 110 ~

Δωμάτιο Ε Λεπτομέρεια Οροφής

~ 112 ~

Δωμάτιο Ε Διακοσμητικά μοτίβα τοίχου

~ 114 ~

Δωμάτιο Πόρτα

Πόρτα Δωμ. Α

Πόρτα Δωμ. Γ

~ 116 ~

Δωμάτιο

~ 118 ~

Δωμάτιο Ζ (πάνω αριστερά): Διακοσμητικό μοτίβο τοίχου Λεπτομέρεια και σχέδιο πόρτας

~ 120 ~

Δωμάτιο Η (αριστερά): Μικρή βιβλιοθήκη εντοιχισμένη (δεξιά): Διακοσμητικό μοτίβο τοίχου

~ 122 ~

Δωμάτιο Πόρτα

Πόρτα Δωμ. Γ

~ 124 ~

Περιγραφές δωματίων (αριστερά): Δωμάτιο Ε, (κέντρο): Δωμάτιο Ζ, (δεξιά): Δωμάτιο Η

Υπάρχει μια καταπακτή στο πάτωμα που επικοινωνεί με το μαγειρειό (εργασιακό χώρο).

Μέσα στην ντουλάπα υπάρχει ένα ξύλινο κουτί, με πολλά χαρτιά, παλιά σημειώματα και φωτογραφίες.

Υπάρχουν μερικοί μεταλλικοί κρίκοι μπηγμένοι στον τοίχο.

Η πόρτα του δωματίου είναι ξύλινη και κλείνει με μάνταλο. Το πόμολό της είναι μεταλλικό, λεπτεπίλεπτα σφυρηλατημένο. Η πλευρά της πόρτας που βλέπει στο σαλόνι είναι διακοσμημένη. Πάνω της υπάρχουν σχήματα από ορθογώνια και ρόμβους ενώ στο κέντρο της είναι σκαλισμένο ένα λουλούδι. Η εσωτερική της πλευρά είναι ακατέργαστη.

Στο τοίχο της πόρτας υπάρχει ένα ράφι, ξύλινο, βαμμένο τιρκουάζ. Κάτω από το ράφι, υπάρχουν καρφιά για κρεμάστρες ρούχων.

Υπάρχει μια ξύλινη ντουλάπα δίπλα από το παράθυρο. Μέσα στην ντουλάπα υπάρχουν κουβέρτες και παλιά βιβλία.

Οι τοίχοι του δωματίου είναι βαμμένοι πορτοκαλί-ροζ με κόκκινες πιτσιλιές, αλλά έχουν ξεβάψει εδώ και χρόνια. Η οροφή είναι βαμμένη κίτρινο μουσταρδί, το οποίο ακόμα φαίνεται όμορφο.

Οι τοίχοι του δωματίου είναι βαμμένοι ροζ, έως το ύψος των 2 μέτρων. Πάνω τους είναι τυπωμένο ένα είδος στένσιλ της εποχής με χρώμα καφέ. Απεικονίζει την έρημο, δύο πυραμίδες και δύο φοίνικες. Καταλήγει σε μια γιρλάντα επίσης στένσιλ, σε χρώμα σκούρο καφέ, με γεωμετρικά σχήματα, τρίγωνα και τόξα. Το πάνω μέρος, που αγγίζει την ξύλινη οροφή είναι βαμμένο λευκό.

Στον τοίχο της πόρτας υπάρχει μια ξύλινη τάβλα, καρφωμένη στο ύψος των ματιών, που τρέχει όλο το μήκος του τοίχου. Πάνω της στερεώνονται καρφιά, απ’ τα οποία κρέμονται διάφορα πράγματα.

Το ταβάνι είναι πολύ όμορφο. Είναι ξύλινο, χωρίς να είναι βαμμένο. Οι γωνίες του είναι στολισμένες με λεπτομέρειες ξυλογλυπτικής.

Το δωμάτιο είναι βαμμένο ροζ και λευκό όμως φαίνεται πως παλιά ήταν βαμμένο με έντονο μπλε χρώμα.

Στο δωμάτιο αυτό μπαίνουν συχνά πουλιά και φτιάχνουν φωλιές.

Υπάρχει ένα μεταλλικό αντικείμενο κρεμασμένο στον τοίχο που μοιάζει με ζυγαριά παλιού τύπου.

Υπάρχουν κομμάτια από σπασμένο γυαλί στο πάτωμα.

Υπάρχουν διάφορα αντικείμενα πεταμένα στο πάτωμα, όπως ξύλινές τάβλες και καρέκλες, ψάθινα καλάθια.

Η πόρτα του δωματίου είναι ξύλινη, λουστραρισμένη με ένα όμορφο γεωμετρικό μοτίβο σκαλισμένο στο ξύλο απ’ τη πλευρά που βλέπει το σαλόνι. Η πλευρά της πόρτα προς το εσωτερικό του δωματίου είναι εντελώς ακατέργαστη. Κλείνει με μάνταλο από μέσα, αλλά δεν κλειδώνει.

Η πόρτα του δωματίου κλείνει με μάνταλο και με σύρτη από μέσα.

Υπάρχουν δύο ξύλινες καρέκλες σκόρπιες μες το δωμάτιο.

Στο ταβάνι υπάρχει μια μεγάλη τρύπα, απ’ την οποία χωράει κανείς να περάσει και να ανέβει στη στέγη.

Στο δωμάτιο βρίσκονται μια ψάθινη κανίστρα, ένας πλαστικός σωλήνας, κάτι σακούλες και διάφορα άλλα πράγματα πεταμένα.

Μια μικρή βιβλιοθήκη εντοιχισμένη στον πέτρινο τοίχο, κλείνει με δύο ξύλινα φύλλα.

Υπάρχει ένας νεροχύτης βαμμένος κόκκινος που ρίχνει τα νερά του απευθείας στο πλακόστρωτο δρομάκι που οδηγεί στην εκκλησία.

Στο δωμάτιο δεν μπαίνει πολύ φως.

Το παράθυρο κλείνει ένας σωρός από ξύλινες τάβλες και σανίδες.

Σε ένα καρφί στον τοίχο υπάρχουν διάφορες γραβάτες κρεμασμένες. Είναι όλες διαφορετικές μεταξύ τους, όλες πολύχρωμες, άλλες ριγέ, άλλες με βούλες, άλλες με σχέδια.

Στο κέντρο του δωματίου υπάρχει ένα μεγάλο ξύλινο οβάλ τραπέζι, πάνω στο οποίο υπάρχει ένα σεντούκι.

Στο ταβάνι του δωματίου υπάρχουν σοβαρές ρωγμές.

Ένα από τα κρεβάτια στηρίζεται πάνω σε δύο ξύλινα καβαλέτα.

Τα κρεβάτια είναι στρωμένα με υφαντά χειροποίητα, λευκά και μπεζ, με λεπτομέρειες κεντητές.

Δύο κρεβάτια ελαφριά κατασκευής βρίσκονται εκατέρωθεν του τζακιού, ένα μεταλλικό κι ένα ξύλινο.

Υπάρχουν δύο εσοχές στον τοίχο εκατέρωθεν του τζακιού, σαν μικρές ραφιέρες επενδυμένες με ξύλο σκαλιστό.

Πάνω από το τζάκι υπάρχει μια εικόνα του σταυρού με λουλούδια. Δίπλα της υπάρχει κρεμασμένη μια μικρή ασπρόμαυρη φωτογραφία μιας γυναίκας.

Στο κέντρο του τοίχου απέναντι από την πόρτα υπάρχει ένα τζάκι, βαμμένο κόκκινο. Είναι μικρό αλλά διακοσμημένο με όμορφο τρόπο. Πάνω από το στόμα του τζακιού υπάρχει σκαλισμένο ένα λουλούδι και γύρω του μια γιρλάντα με γεωμετρικά σχέδια.

~ 126 ~

(αριστερά): Τζάκι δωματίου ισογείου (δεξιά): Τζάκι δωματίου ορόφου

~ 128 ~

Εικόνες στους τοίχους γύρω από τα τζάκια

~ 130 ~

Υφαντά κι υφάσματα

~ 132 ~

Υφαντά κι υφάσματα

0 0

1 2.5

2.5

5 5

10m 10m

~ 134 ~

Συνολική τομή συγκροτήματος οικ. Γιαλαμα

2.5

10m

Όψη συγκροτήματος από τον δρόμο

2.5

5m 2.5 1 0

~ 138 ~

Το φουρναριό

ΤΑ ΠΑΡΑΣΠΙΤΑ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΣΠΙΤΟΥ

Τα παράσπιτα του συγκροτήματος της οικ. Γιαλαμά, αποτελούνται από δύο μακρυνάρια ως βοηθητικά κτίσματα. Τα δωμάτια 2 και 3 χρησιμοποιούνταν ως κατοικία μελών της οικογένειας, ενώ το δωμάτιο 1 λειτουργούσε ως στάβλος για τα ζώα. Ο κυρ-Θόδωρας λέει πως όσο τα θυμάται αυτός ήταν όλα τα παράσπιτα στάβλοι αλλά στο δωμάτιο 3 υπάρχουν ενδείξεις ότι χτίστηκε με σκοπό την κατοίκηση. Υπάρχει ένα τζάκι, με δύο εσοχές εκατέρωθεν αλλά και δύο εντοιχισμένοι αποθηκευτικοί χώροι με ξύλινα ράφια. Το δωμάτιο αυτό συνδεόταν και με τον αυλαγά (κομμάτι γης όπου καλλιεργούνταν κηπευτικά). Το δάπεδο των δωματίων 2 και 3 είναι υπερυψωμένο κατά 20 πόντους σε σχέση με το δάπεδο του δωματίου 1 και επιπλέον είναι στρωμένο με πέτρα, γεγονός που προδίδει ότι επιζητούσαν την προστασία από την υγρασία του εδάφους. Ακόμη, στα δωμάτια 2 και 3, παρατηρούμε πως υπάρχουν πόρτες και παράθυρα στο ύψος ενός ανθρώπου με μελετημένα κουφώματα. Το δωμάτιο 1, που είναι πιο επίμηκες και πιο ψηλό και επικοινωνεί με το αλώνι, δεν φαίνονται παράθυρα, παρά μόνο ελάχιστα μικρά ανοίγματα αρκετά ψηλά για το ύψος ενός ανθρώπου τα οποία είναι σήμερα μπαζωμένα. Τα δωμάτια 2 και 3 αρχικά φαίνεται να χτίστηκαν ως ενιαίος χώρος, καθώς παρατηρούμε πως ο πέτρινος τοίχος που τα χωρίζει δεν έχει κατασκευαστική επαφή με τους εξωτερικούς τοίχους. Ο κυρ-Θόδωρας είπε πως όταν ήταν παιδί θυμάται πως σε αυτά υπήρχε ένα καφενεδάκι για τα γερόντια του χωριού με μια μικρή αυλή που έβλεπε προς τον δρόμο που οδηγεί στην εκκλησία.

~ 140 ~

~ 142 ~

Φωτογραφίες μακέτας πυργόσπιτου μακέτα σε κλίμακα 1:50

ΕΣ 5

TZAKI

ΕΣ 4

+0.20

1 0.00

ΕΣ 1

ΕΣ 3 ΕΣ 2

~ 144 ~

Κάτοψη και διαμήκης τομή

~ 146 ~

(αριστερά): Δωμάτιο 1 (δεξιά): Δωμάτιο 2

~ 148 ~

Δωμάτιο

~ 150 ~

(αριστερά): Λεπτομέρεια πόρτας εισόδου στο δωμάτιο (δεξια): Όψη παρασπίτων από το αλώνι

Η μορφοποιητική εμπειρία του τοπίου, ο τρόπος που σχηματίζουμε μέσα μας την παράστασή του, δεν προέρχεται τόσο από εμπειρίες παραμονής μας μέσα σ’αυτό. Πολύ περισσότερο προέρχεται από τις παραστάσεις του τοπίου που αναδύονται στην καθημερινότητα της αστικής μας ζωής [...] δεν αναζητείται ένα ενεργητικό διάβημα προς το τοπίο, αλλά περισσότερο αναζητείται ένα είδος πρόσληψης και ένα είδος μορφοποίησης του τοπίου εντός του σώματός μας [...] ένα προιόν της δικής μας βούλησης - προς - τον κόσμο. [...] το ανθρώπινο σώμα υπακούει στο τοπίο του στον βαθμό που μπορεί το ίδιο να είναι ερωτικό και μέσα στο τοπίο μορφοποιεί την παρουσία του τραγουδώντας, δλδ. μορφοποιεί την παρουσία του μέσα σε μια αδιαμεσολάβητη διαθεσιμότητα ερωτικά. [...] Το επιφώνημα που επιβεβαιώνει το ίδιο το φαινόμενο καθώς αυτή “ζείται” - “ζήτω” όπως θα έλεγε ο Εμπειρίκοςείναι στίχος που συγκροτεί την ποίηση και ταυτόχρονα συγκροτεί το τραγούδι της ζωής, σα να ήταν αυτο τραγούδι του τοπίου [...] Το τοπίο μορφοποιείται μέσα από τη γλώσσα καθώς αυτή γίνεται ποίηση. Η ποίηση γίνεται μορφοποίηση του τοπίου. Η ποίηση τέλος, ως μορφο-ποίηση του τοπίου, δεν είναι κι αυτή με τη σειρά της μια ανθρωπομορφική εκλογίκευση του τοπίου. [...] Ο ποιητικός άνθρωπος εν δράση είναι ο ερωτικός άνθρωπος που εγκαλείται από το τοπίο τυφλά στον εν λόγω προορισμό. Ζ. Κοτιώνη, Μορφο-ποιητική, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Αθήνα-Βόλος 2007, σελ. 9, 18-19, 21-22-23

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Επιτραπέζιο παιχνίδι δημιουργικής ραφής

~ 154 ~

Συχνά σε κουβέντες και σε γραπτά, το Παλιούρι αναφέρεται ως ένα «εγκαταλελειμμένο» χωριό, ως ένας «αδιάφορος» οικισμός. Ανατρέχοντας αναμνήσεις, φωτογραφίες, σχέδια, σκίτσα από το Παλιούρι, σε μια προσπάθεια να βρω κάτι που το Παλιούρι να χρειάζεται ώστε να συνταχθεί μια κάποια σχεδιαστική παρέμβαση, κατάλαβα πως δε θα αναφερόμουν στο Παλιούρι ως «εγκαταλελειμμένο χωριό». Αν κάναμε έναν παραλληλισμό και ρωτούσαμε, για παράδειγμα: «Ένας άνθρωπος που έχασε τα χέρια του, είναι εγκαταλελειμμένος;», τι θα απαντούσαμε; Έτσι και το Παλιούρι είναι ένας τόπος που ζει, με τον δικό του τρόπο και με τον δικό του ρυθμό. Υπάρχουν λίγοι άνθρωποι που ζουν εκεί και υπάρχουν άλλοι του το επισκέπτονται. Υπάρχουν πολλά μαντριά με πάρα πολλά ζώα, που βόσκουν ελεύθερα μες το χωριό. Υπάρχουν δέντρα, θάμνοι και φυτά που ξεφυτρώνουν από παντού. Υπάρχουν πολλά πουλιά που ζουν στα δέντρα και στα σπίτια. Υπάρχουν πολλοί θόρυβοι -υπάρχει και σιωπή. Υπάρχουν ξέφωτα αλώνια με ήλιο, υπάρχουν και δωμάτια σκιερά, υπάρχουν υψώματα με θέα, υπάρχουν πηγάδια. Όλα αυτά δένονται και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους με διάφορους τρόπους και συναποτελούν το Παλιούρι.

~ 156 ~

Το Σύνολο [Το Παλιούρι] Ορισμός Συνόλου: σύστημα που λειτουργεί αυτόνομα, με πλοκάμια* στον χώρο και στον χρόνο. (*πλοκάμια = εκτάσεις, προεκτάσεις, διαστάσεις, αγκιστρώσεις, αίτια, αντίκτυποι, συνέπειες, επίπεδα) Το Σύνολο είναι συγκεκριμένο, είναι ένας τόπος, το Παλιούρι Αισωνίας. Από τα Κεφάλαια 1 και 2 και από τις Μικρές Ιστορίες προκύπτουν τα Στοιχεία του συνόλου: Το Ζώο, Το Πράγμα, Το Φυτό, Τα Κτίσματα, Ένας Άνθρωπος, Μια ομάδα ανθρώπων. Τα Στοιχεία του συνόλου συμβαίνουν και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους και μεταβάλλονται με διάφορους τρόπους ούτως ή άλλως. Αντί για Παλιούρι στην αγκύλη δίπλα από το “Σύνολο” θα μπορούσε να βρίσκεται άλλο όνομα, που αντίστοιχα θα απαρτίζονταν από άλλα στοιχεία. Παραδείγματα άλλων ονομάτων: η παλιά γειτονιά, το σπίτι του καλοκαιριού, ένα στέκι, μια πόλη, ένα νησί η οικογένεια, το σχολείο, ένα εργασιακό περιβάλλον, ένα πρόσωπο, μια παρέα ανθρώπων, ένα βιβλίο, ένα όχημα ένα δέντρο, ένα βιβλίο μια προκατάληψη ~οτιδήποτε~

Παρατηρώντας τον εαυτό μου στο Παλιούρι όσο το επισκεπτόμουν αλλά παρατηρώντας με και απομακρυσμένη πλέον από αυτό διαπιστώνω πως η αλληλεπίδρασή μου με τον οικισμό προκάλεσε σοβαρή ανασυγκρότηση στη σκέψη μου σε πολλά επίπεδα. Παραδείγματος χάρη, μπορεί παλαιότερα να θεωρούσα πως ήξερα τι είναι καλό να τρώμε, αλλά δεν ήξερα πως μοιάζει πραγματικά, δεν ήξερα πως μυρίζει ή πως βελάζει ή δεν ήθελα να ξέρω. Ούτε είχα ιδέα οι άνθρωποι τι κόπο κάνουν για να το συλλέξουν. Καθώς εμπλεκόμουν όλο και περισσότερο στα διάφορα φάσματα της ζωής του χωριού, το ίδιο ερώτημα σκούντησε διαδοχικά διάφορα πεδία των προβληματισμών μου με ερωτήσεις σε εκκρεμότητα όπως: «Πώς είναι το ποιοτικό ρούχο /πώς είναι το ποιοτικό χαλί και πώς φτιάχνονται; Ένας ειλικρινής διάλογος μεταξύ ανθρώπων αγνώστων και φαινομενικά αταίριαστων πώς είναι και πώς γίνεται; Ένας ποιοτικός χώρος για να ζει κανείς πως είναι, πώς φτιάχνεται και πώς νιώθουμε μέσα σε αυτόν; Το Όμορφο τι το κάνει όμορφο; Ένα ζώο ή ένα δέντρο πώς συμπεριφέρεται στα περιβάλλοντα των ανθρώπων χωρίς τους ανθρώπους να το εξουσιάζουν; Τι γνώμη έχουμε για τη ζωή και τους ανθρώπους των χωριών ως κοινωνία εν τέλη; Πώς ξέρουμε γι’ αυτούς;» κλπ. Ερωτήσεις τέτοιου είδους με οδήγησαν αφενός στο να παρατηρήσω ότι ήδη η εμπειρία της επαφής με το Παλιούρι είχε εμπλουτίσει τον κόσμο μου με φαντασιώσεις για νέες νήσους συναισθημάτων, νέους κώδικες ηθικής και επικοινωνίας, νέες τεχνικές κατασκευής, νέες οπτικές παρατήρησης του κόσμου μας (κ.α.) και αφετέρου με οδήγησαν να ψάξω νέους τρόπους να σχετίζομαι με τα πάντα. Αυτά εν τέλει είναι όσα έχουν σημασία από το πρώτο σκέλος της διπλωματικής: οι σχέσεις που αναπτύχθηκαν ανάμεσα σε μένα και στο κάθε πράγμα, τον κάθε άνθρωπο, την κάθε ομάδα και ο αντίκτυπος αυτών των σχέσεων.

~ 158 ~

Η Θέση [__________] (όσο αλληλοεπιδρούσα με το οικισμό(Σύνολο), το όνομα στην αγκύλη ήταν το δικό μου, αλλά θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε άλλο)

Ορισμός Θέσης: Στοιχείο που συνδέεται με το σύνολο με κάποιου είδους σχέση*. Παρακολουθεί, νοηματοδοτεί και αναδιαρθρώνει συνεχώς και κατά βούληση τις σχέσεις: α. που αναπτύσσονται μεταξύ των Στοιχείων του συνόλου β. που αναπτύσσει η Θέση με τα Στοιχεία του συνόλου γ. που αναπτύσσει η Θέση με τον εαυτό της συνώνυμα: το σώμα, η οπτική γωνία, ο αφηγητής ο ρόλος, ο εισβολέας, ο πρωταγωνιστής, ο ήρωας, ο εξερευνητής, ο περαστικός κ.α. *Η Σχέση που συνδέει τη Θέση με το Σύνολο μπορεί να είναι: η μνήμη, ο φόβος, η άγνοια απόθεμα συναισθημάτων, η περιέργεια, η ανάγκη, η συγγένεια, η αναζήτηση, η συγκυρία, η αναζήτηση, η εργασία, η υποχρέωση ~οτιδήποτε~

Άρα, το ερώτημα τίθεται ως εξής: πώς γίνεται η εμπειρία ενός ανθρώπου «επισκέψιμη» από κάποιον άλλο και πώς γίνεται, αυτή η επίσκεψη να είναι δυναμική, δηλαδή, αυτός που επισκέπτεται να μπορεί να αντιδρά, να μπορεί να αφήνει και κάτι, ή ακόμα, να μπορεί και να επιστρέφει σε αυτήν. Κοιτάζοντας τα αραδιασμένα αντικείμενα στην αυλή του πύργου Γιαλαμά και τις λίστες των ζώων, των πουλιών και των φυτών, θυμήθηκα μια άσκηση δημιουργικής γραφής που είχα κάνει παλιά και που ζητά να φτιαχτεί ένα κείμενο από έναν αριθμό λέξεων τυχαίων μεταξύ τους. Ως πείραμα και ως παιχνίδι μου φαίνεται ενδιαφέρον να δοκιμαστεί μια προσομοίωση δημιουργικής-εξερεύνησης του Παλιουριού. Στις σελίδες που ακολουθούν αναπτύσσεται ένα επιτραπέζιο παιχνίδι δημιουργικής ραφής, συνθέτοντας κομμάτια από τα προηγούμενα κεφάλαια.

~ 160 ~

Αυτό είναι ένα παιχνίδι δημιουργικής ραφής που προ(σ)καλεί τους παίχτες να εξερευνήσουν τον πύργο της οικ. Γιαλαμά και ενώ παράλληλα εξελίσσονται γύρω τους διάφορες ιστορίες που σχετίζονται με τον οικισμό του Παλιουριού. Οι παίχτες καλούνται να συνθέσουν τις δικές τους ιστορίες καθώς επισκέπτονται τους χώρους του πύργου χρησιμοποιώντας τα υλικά που βρίσκουν σε καθένα απ’ αυτούς. Τα υλικά είναι λέξεις και βρίσκονται ταξινομημένα σε έξι κατηγορίες, οι οποίες αναλύονται παρακάτω.

~ 162 ~

~ 164 ~

Μετρήσεις για την κατασκευή του κουτιού

~ 166 ~

Οι φιγούρες

~ 170 ~

Το κουτί του παιχνιδιού

~ 172 ~

(αριστερά): Ισόγειο, (δεξιά): Όροφος

Περιγραφές δωματίων

~ 174 ~

(αριστερά): Εξαρτήματα Παιχνιδιού, (δεξιά): Το υπόγειο [χώρος αποθήκευσης εξαρτημάτων]

Μικρές Ιστορίες

Φιγούρες

Κάρτες λέξεων

σαύρες,

αράχνες,

πρόβατα,

κότες,

τριζόνια,

κατσίκια,

κουκουβάγιες,

ποντίκια,

μέλισσες,

σκύλοι,

χελιδόνια,

νυχτερίδες

μυρμήγκια,

γάτες,

σπουργίτια,

σκουλήκια,

αλεπούδες,

γεράκια,

κουνούπια,

νυφίτσες,

αετοί,

ακρίδες,

κουνάβια,

σπίνοι,

πυγολαμπίδες

ασβοί,

τρυγόνια,

σκαθάρια,

λαγοί,

μπεκάτσες,

πεταλούδες,

τσακάλια,

καρακάξες,

ελάφια,

φλώροι,

ελιές, αχλαδιές, αμυγδαλιές,

κότσυφες,

συκιές,

πέρδικες,

αγριόχορτα,

φίδια,

ο κυρ-

ο συνταξιούχος

Θόδωρας

ο επιστάτης,

ο ιερέας,

ο μετανάστης,

ο μοναχός,

ο αγρότης,

ο ψάλτης,

η δασκάλα,

ο Βλάχος

το αγόρι,

η κυρία

ο παπάς,

Διασεμή

το εγγόνι,

ο μαθηματικός, ο υποψήφιος η φιλόλογος,

δημοτικός

ο εργάτης στη

σύμβουλος,

βιομηχανική,

ο δασοφύλακας,

κηπευτικά, αγκάθια, θάμνοι, βότανα, λουλούδι το γεράνι,

οι πεζοπόροι,

οι γριούλες,

συλλόγου

ο βασιλικός,

οι κυνηγοί,

τα δύο

του χωριού,

γαρύφαλλο,

οι πιστοί

κορίτσια,

οι φοιτητές,

κυπαρίσσι,

χριστιανοί,

τα μέλη του

οι καθηγητές,

βελανιδιά,

οι κλέφτες,

πολιτιστικού

τα αδέρφια

βάτα,

οι συγγενείς,

θυμάρι,

οι ξένοι,

φλισκούνι,

οι οικογένειες

δενδρολίβανο,

οι ψάλτες,

η Κατερίνα,

μαντζουράνα,

ο τσοπάνης,

χαμομήλι,

ο ορειβάτης

βαμβάκι, πουρνάρι, πικροδάφνη,

~ 176 ~

Κάρτες Λέξεων Λίστα αντικειμένων που βρέθηκαν στον πύργο της οικ. Γιαλαμά, ταξινομημένα ανά υλικό, μερικά ζώα-ζωίφια και πουλιά που ζουν στην περιοχή και πού και πού διαμένουν στον πύργο, άνθρωποι και κατασκευές που συναντά κανείς στο χωριό

μέταλλο

ξύλο

πλαστικό

υφαντά και άλλα υλικά καρέκλες

ντεπόζιτα

κρεβάτι

στρώματα

αποθήκευσης

ελαφρύ σε

ημίδιπλα (2)

βαρέλια

λαδιού/

βάση ξύλινου

και μονά (2)

κουβάδες

κρασιού

τρίποδα

υφαντά

σωλήνες

κρεβάτι με

κρεβάτια

διακοσμητικά

σακούλες λεκάνες

μεταλλικό

χτιστά με

τοίχων

σκελετό

ξύλινη βάση

ριχτάρια

λάστιχα αυτοκινήτων

βιτίο

(2)

κρεβατιού

τραπεζομάντιλο πλαστικό

αποθήκευσης

τραπεζάκια

μαξιλάρια

τραπέζι στρογγυλό πλαστικό

νερού

χαμηλά (2)

σακιά

καφάσια πλαστικά

κατσαρόλες

τραπέζι μεγάλο παιδικό

ράβδοι

τραπέζι

παιχνίδι

νάηλον

κλουβί για

γραφείου

(αρκουδάκι)

παιδικό παιχνίδι (πλαστικό αυτοκινητάκι)

πουλιά (2)

σκάλα

σούβλα για

σεντούκι

ψήσιμο

παντζούρια

ζώνες,

λουκέτα,

και παράθυρα

γραβάτες,

κλειδαριά,

τάβλες,

αρβύλες,

κρίκοι και

σανίδες,

παλιά παλτά

μάνταλα

δοκάρια

τσιγκέλια

(σε

καθρέφτες

βυτιά πλαστικά

εκκλησία,

εκδηλώσεων,

καμπαναριό,

παλαιό

αρχονταρίκι,

ελαιοτριβείο,

σχάρα

διάφορα μήκη

τασάκια

μάντρα,

χτήμα

πλέγμα

και πάχη)

σχοινί

φράχτης,

οι φωλιές των

κρεμάστρες

κορνίζες

καγκελόπορτα,

πουλιών,

καρέκλες

γκρεμίδι,

προαύλιο

κουρτινόξυλα

πλακόστρωτο,

εκκλησίας αποθήκη

κουτιά

μονοπατάκι,

ξύλινη ανέμη

στάνη,

τρίποδες

στρούγκα,

φτυάρι

παρκινγκ,

σκούπα

εξοχικό,

ψάθινη

σπιτάκι του

καλάθια από

σκύλου,

καλάμια

μνήμα δεξαμενή, χαντάκι, μυρμηγκοφωλιά, κέντρο

Το κουτί του παιχνιδιού αποτελείται από εφτά δωμάτια, τα οποία οι παίχτες καλούνται να εξερευνήσουν.

Συμμετέχουν όσοι παίχτες θέλουν. Μπορούν να κάνουν ομάδες και να τις διευθύνουν όπως επιθυμούν. Κάθε παίχτης ή ομάδα έχει μια φιγούρα με την οποία πλανιέται στον πύργο. Οι φιγούρες είναι κάπως έτσι:

Κάθε φορά που ένας παίχτης (/ή ομάδα) μπαίνει σε ένα δωμάτιο, τραβάει κάρτες λέξεων σύμφωνα με τις οδηγίες του δωματίου. Κάθε δωμάτιο έχει τους δικούς του κανόνες, οι οποίοι αναλύονται στη συνέχεια.

[ΣΤΟΧΟΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ] Ο παίχτης (/ή η ομάδα) καλείται να συνθέσει ένα σύντομο κείμενο, ή μια φράση, ή μια ζωγραφιά, ή μια κίνηση (ή οτιδήποτε την/τον εκφράζει) κάθε φορά που επισκέπτεται ένα δωμάτιο ακολουθώντας τις οδηγίες του δωματίου και λαμβάνοντας υπόψη τις Περιγραφές και τις Μικρές Ιστορίες. Ας νιώσει ελεύθερος να συνθέσει οτιδήποτε του έρχεται στη σκέψη, με οποιονδήποτε τρόπο θέλει. Το νόημα του παιχνιδιού βρίσκεται στο να αφήσουμε ελεύθερη τη φαντασία, να παρακολουθήσουμε τις σκέψεις που μας προκαλεί κάθε λέξη αλλά και στο να παίξουμε δοκιμάζοντας της δυνατότητές της να συνδυαστεί με άλλες λέξεις και να εκφραστεί αυθόρμητα.

~ 178 ~

Κανόνες παιχνιδιού

Οι Λέξεις βρίσκονται ταξινομημένες σε 6 στοίβες καρτών που αντιστοιχούν στα Στοιχεία [Το Ζώο, Το Φυτό, Το Πράγμα, Τα Κτίσματα, Ένας Άνθρωπος, Μια Ομάδα ανθρώπων] με σύμβολα:

Κάθε φορά που ο παίχτης (/ή ομάδα παικτών) μπαίνει σε ένα δωμάτιο ζητάει μια Περιγραφή δωματίου. Οι Περιγραφές βρίσκονται σε σημειώματα σε πράσινο χαρτί, σε ένα κουτί μέσα σε κάθε δωμάτιο και είναι σύντομες φράσεις, σκίτσα, σχέδια ή φωτογραφίες που δίνουν πληροφορίες για τον αντίστοιχο χώρο στον Πύργο της οικ. Γιαλαμά.

Κάθε φορά που κάποιος τραβά μια λέξη από τις στοίβες των Στοιχείων, την αποκαλύπτει στους υπόλοιπους παίχτες. Υπάρχουν επίσης, δύο λέξεις που κάθε παίχτης φέρει μαζί του καθ’ όλη τη διάρκεια του παιχνιδιού, μια λέξη ως ΟΠΛΟ και μια λέξη ως ΤΡΟΦΗ, τις οποίες χρησιμοποιεί ανά πάσα στιγμή αλλά μόνο μια φορά. Οι λέξεις ΟΠΛΟ και ΤΡΟΦΗ επιλέγονται στον Χώρο Εισόδου και κάθε φορά που ο παίχτης περνά από εκεί, μπορεί να τις ανανεώσει.

Κάθε Στοιχείο, εκτός από Το Πράγμα, συνδέεται με μια σειρά Μικρών Ιστοριών, οι οποίες διαβάζονται από τους παίχτες κατά την διάρκεια της περιήγησης τους στον πύργο, σύμφωνα με τις οδηγίες κάθε δωματίου. Οι Μικρές Ιστορίες και συμβολίζονται με μπλε χρώμα και παραθέτονται στο Ιντερλούδιο.

Οι συνθέσεις παρουσιάζονται στο τέλος κάθε γύρου, δηλαδή αφότου οι παίχτες έχουν εξερευνήσει όλον τον πύργο, καταλήγουν στον Χώρο Παραστάσεων. Εκεί στέκεται το πιόνι αυτών που παρουσιάζουν. Πριν την παρουσίαση κάθε παίχτης έχει λίγα λεπτά να αναδιαρθρώσει τα γραπτά του ή να τα προβάρει.

~ 180 ~

Αξονομετρική απεικόνιση (αριστερά): Πύργος οικ. Γιαλαμά, (δεξιά): Κουτί δημιουργικής ραφής

Λέξεις

Μικρές Ιστορίες

Περιγραφές Δωματίων Υποσημείωση:

Σε όλες τις στοίβες υπάρχουν κάρτες άγραφες. Κάθε παίχτης μπορεί να αφήνει εκεί τις δικές του λέξεις, περιγραφές και μικρές ιστορίες.

~ 182 ~

Τα δωμάτια του παιχνιδιού σε κάτοψη (αριστερά): Ισόγειο, (δεξιά): Όροφος

Σκάλα

Χώρος εισόδου

4. Χώρος παραστάσεων

Χώρος καθημερινών κοινωνικών συναναστροφών

5. Δημιουργικός χώρος

Εργασιακός χώρος

6. Ερωτικός χώρος 7. Γιορτινός χώρος

Χώρος Εισόδου

Από εδώ ξεκινάει η εξερεύνηση του πύργου. Στον πύργο της Οικ. Γιαλαμά υπάρχει μια πολεμίστρα και ένας χώρος αποθήκευσης καρπών δίπλα από την είσοδο. Τράβηξε δύο λέξεις από οποιοδήποτε Στοιχείο, μια θα χρειαστείτε ως ΟΠΛΟ και μια, ως ΤΡΟΦΗ. Τις λέξεις αυτές μπορείτε να τις ανανεώσετε κάθε φορά που περνάτε από αυτό το δωμάτιο.

Εργασιακός χώρος Μαγειρείό

Στον χώρο αυτόν καλείστε να συνθέσετε κάτι, χρησιμοποιώντας τις τουλάχιστον τρεις λέξεις. Τραβήξτε μια κάρτα από τις στοίβες - Μια ομάδα ανθρώπων ή Ένας άνθρωπος - Το Πράγμα - Μια κάρτα από όποια στοίβα επιθυμείτε

Χώρος καθημερινών κοινωνικών συναναστροφών Χειμωνιάτικο δωμάτιο

Στον χώρο αυτόν καλείστε να συνθέσετε κάτι, χρησιμοποιώντας τουλάχιστον τέσσερις λέξεις: - 2 κάρτες σας δίνουν οι υπόλοιποι παίχτες και - 2 κάρτες επιλέγετε εσείς από όποια στοίβα θέλετε Επίσης, διαβάστε μια Μικρή Ιστορία από οποιοδήποτε Στοιχείο.

~ 184 ~

Κανόνες δωματίων (αριστερά): Δωμάτια ισογείου, (δεξιά): Δωμάτια ορόφου

Χώρος Παραστάσεων Σαλόνι

Χώρος πέρασμα και χώρος τελικός προοριμός, δεν συνθέτετε τίποτα εδώ. Παρουσιάστε όλα όσα έχετε συνθέσει κατά την περιπλάνηση σας στον πύργο, στο τέλος κάθε γύρου.

Δημιουργικός χώρος Δωμάτιο γυναικών

Στον χώρο αυτό ζητήστε από τους συμπαίχτες σας να διαβάσουν δυνατά τουλάχιστον δύο Μικρές Ιστορίες από οποιοδήποτε Στοιχείο. Έπειτα, τραβήξτε μόνο μια κάρτα: -από τις στοίβες Το Φυτό ή Το Πράγμα

Ερωτικός χώρος Καλοκαιρίνο δωμάτιο

Στον χώρο αυτό ζητήστε από τους συμπαίχτες σας να διαβάσουν δυνατά τουλάχιστον μια Μικρή Ιστορία. Τραβήξτε τουλάχιστον τρείς κάρτες από όποιες στοίβες θέλετε. Επίσης, οι συμπαίκτες σας θα σας δώσουν μια ακόμα κάρτα από όποιο Στοιχείο επιλέξουν αυτοί. Χρησιμοποιείστε όλες τις λέξεις υποχρεωτικά για να συνθέσετε κάτι.

Γιορτινός χώρος Καλή τραπεζαρία

Στον χώρο αυτόν τραβήξτε -μια κάρτα από τις στοίβες Ένας άνθρωπος ή Μια ομάδα ανθρώπων και -μια από Το Πράγμα και -μια από Το Φυτό ή Το Ζώο

ΡΑΦΕΣ

~ 188 ~

~ 190 ~

~ 192 ~

Αντι-Επιλόγου

Καθεμία και καθένας είναι το πείραμα του εαυτού του: Ένας άνθρωπος εμπλέκεται με ένα σύστημα με κάποιον τρόπο και παρατηρεί α) το σύστημα, β) τον εαυτό του σε σχέση με το σύστημα και γ) τον εαυτό του σε σχέση με τον εαυτό του. Αν αφαιρέσουμε το εγώ από αυτή τη Θέση και στρέψουμε το ενδιαφέρον στο Τώρα, το Από-δω-και-πέρα και στο Εμείς -στην καθημερινή ζωή καθεμιάς/ενός, για να πάρουμε διάφορα ερεθίσματα δεν είναι ανάγκη να πάμε στο Παλιούρι. Δεν είναι ανάγκη να πάμε σε κανένα χωριό ενδεχομένως, αλλά χρειάζεται ίσως να έρθουμε σε επαφή με κάποιο «σύστημα». Αυτό μπορεί να είναι κάτι -οτιδήποτε, μπορεί αν είναι: η παλιά γειτονιά, το σπίτι του καλοκαιριού, ένα στέκι, μια πόλη, ένα νησί, η οικογένεια, το σχολείο, ένα εργασιακό περιβάλλον, μια λέξη, ένα πρόσωπο, μια παρέα ανθρώπων, ένα βιβλίο, ένα όχημα, ένα δέντρο, μια προκατάληψη -οτιδήποτε. Όλα τα συστήματα αποτελούνται από στοιχεία που δένονται μεταξύ τους με διάφορους τρόπους και με τα οποία καλείται κανείς να αλληλοεπιδράσει. Στην περίπτωση αυτής της διπλωματικής εργασίας: α) [Σύνολο = Παλιούρι] και β) [Στοιχεία του Συνόλου = Το Ζώο, Το Πράγμα, το Φυτό, Τα Κτίσματα, Ένας άνθρωπος και Μια ομάδα ανθρώπων] και η Θέση = εγώ η ίδια. Δοκιμάζοντας να αφαιρέσω το εγώ η ίδια από τη Θέση και το Παλιούρι από το Σύνολο προκύπτουν τα διαγράμματα που παρατίθενται στη σελίδα 161, ως μια προσπάθεια κατανόησης των τρόπων με τους οποίους σχετίζεται κανείς [Θέση] με τα Στοιχεία ενός (οποιουδήποτε) Συνόλου. Έτσι, το ερώτημα τίθεται ως εξής: πώς μπορεί κανείς να προ(σ)καλεί τον εαυτό του να αναδιαρθρώνει τις σκέψεις του ανά πάσα στιγμή πάνω ένα σε θέμα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική Βιβλιογραφία: Γιαννίση, Φ. (2019), ΧΙΜΑΙΡΑ Πολυφωνικό Ποίημα, Αθήνα, Καστανιώτης Κίζης, Γ. (2007), ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΑ, Η Αρχιτεκτονική της κατοικίας στο Πήλιο από τον 17ο στον 19ο αιώνα, Αθήνα, ΕΤΒΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ Κίτσος Α. Μακρής–, (1949), Πηλιορείτικες φορεσιές, Βόλος, Τυπογραφείο Α. Μακρή και Λιθογραφείο Ν. Καλαμάτα Κοτιώνης, Ζ. (2007). ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΤΙΚΗ, Αθήνα Βόλος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας Λιαρίκος, Κ., Μαραγκού, Π., & Παπαγιάννης, Θ. (επιμ. έκδοσης), (2012), Η Ελλάδα τότε & τώρα: Διαχρονική χαρτογράφηση των καλύψεών γης, 1987-2007. WWF Ελλάς, Αθήνα. Μπότση, Ελ., Πολίτη, Π., Αυδίκος, Ευ. (2010). Διμήνι και Παλιούρι Μαγνησίας, Χώρος και Ταυτότητα, Βόλος, Δήμος Αισωνίας Μαγνησίας Ποραβός, Θ. (2015), Λιθοδομή στο χθες και στο σήμερα, Αθήνα, Ψύχαλος Σαΐτας, Γ., Βουτσινάς, Κ., Κουρεμένος, Κ., κ.ά. (2001), ΜΑΝΗ Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Αθήνα, ΜΕΛΙΣΣΑ Σακαβάλας, Κ. (2006), Το Παλιούρι του Δήμου Αισωνίας, Βόλος, Εκδόσεις ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Σακαβάλας, Κ. (2009). ΦΩΣ ΣΤΟΥΣ ΘΟΛΟΥΣ, Οι αγροτικοί θόλοι και άλλες θολωτές πέτρινες κατασκευές στη Μαγνησία, Δήμος Αισωνίας Μαγνησίας, Καρεκλίδη

Ερευνητικές Εργασίες και Δημοσιεύσεις Διαγωνισμών: Papic, B., Junod, Y. (2019), This used to be our home, 2019 Fairy Tales competition. Ανακτήθηκε από: https://www.koozarch.com/interviews/this-used-to-be-our-home/, στις 04/05/2020. Bentler, M., Hofmann, J., Knoblauch, D. (2019), Coherent-Existence, Alanus University of Arts and Social Sciences. Ανακτήθηκε από: https://www.koozarch.com/interviews/coherent-exisctence/, στις 20/03/2019. Degraff, An., (2019). Unfinished Construction Sites. Ανακτήθηκε από: https://www.koozarch.com/ interviews/unfinished-construction-sites/, στις 09/05/2019. Dembiecka, D. (2020), Re-Imagining Tradition. Ανακτήθηκε από: https://www.koozarch.com/ interviews/re-imagining-tradition/, στις 10/04/2020. Appleton, J. (2018), The Honduran Production Valleys, TU University, Delft. Ανακτήθηκε από: https://www.koozarch.com/interviews/the-honduran-production-valleys/, στις 20/11/2018. Ιατρού, Σ., Ψυχαράκη, Δ., (2017), Οικειότητα και κατοίκηση - Από τη φύση στην τεχνολογία. Ανακτήθηκε από: https://issuu.com/greekarchitects3/docs/_______________________________ _____cf2a4c39e5c94d, στις 13/07/2019. Fetsis, K. (2017), Atlas, KADK. Ανακτήθηκε από: https://issuu.com/kostasfetsis/docs/170524_atlas_konstantinos_fetsis, στις 14/03/2019. Βαλσαμίδου, Σ., Παπαδάκη, Μ., Τζίμπα, Ι., (2020), Μέδουσα: Αρχιτεκτονική ανάλυση και

τεκμηρίωση ενός πομακοχωριού της Ροδόπης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Ανακτήθηκε από: https://issuu.com/gradreview/docs/_121.19_______ _________________________compressed, στις 16/08/2020. Βυθλούκα, Α. (2017), Η έννοια του συλλογικού στην αρχιτεκτονική_η περίπτωση της κατοικίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικων. Ανακτήθηκε από: https://issuu.com/ gradreview/docs/_ce_b5_cf_81_ce_b5_cf_85_ce_bd_ce_b, στις 01/03/2018. Γιαννίτσαρης, Γ. (2000), Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ευρυτανίας, ΕΜΠ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Ανακτήθηκε από: http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/ id/12403#page/226/mode/2up, στις 03/06/2020. Καπαραλιώτης, Π., Μαζαράκη, Σπ., Ροβολής, Φ. (2014), Otu, ΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Ανακτήθηκε από: https://ir.lib.uth.gr/xmlui/handle/11615/44589?fbclid=IwAR1jIKVcjEBMZBZvU7rEmVEoARoLh1FBbPnaH3SyYmzmX5qckVovY9eZyc8, στις 03/09/2020. Κεσίσου, Ν. (2011). Η Αρχιτεκτονική του Εσωτερικού Χώρου στην Παραδοσιακή Μακεδονική Κατοικία, ΑΚΤΟ, BA Middlesex University. Ανακτήθηκε από: https://www.decobook.gr/parousiaseis/spoudastika-themata/i-arxitektoniki-tou-esoterikoy-xorou-stin-paradosiaki-makedoniki-katoikia, στις 21/01/2019. Μεταλληνού, Α. (2013), Παραδοσιακοί Οικισμοί, Θεσμικό Πλαίσιο Προστασίας και Χωροταξική Οργάνωση, Θες/νίκη, ΑΠΘ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Παλυβού, Στ. (2007), Υπόσκαφο Μουσείο (Α)σωματικής Πειθαρχίας και (Α)σωματικού εγκλεισμού στο Παλιούριι Διμηνίου, ΠΘ Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Στεφανίδου, Λ., Λαλαούνη, Α. (2015), Συνέργεια παλιού και νέου, Ιστορική φρουριακή αρχιτεκτονική και συγχρονες επεμβάσεις, ΑΠΘ – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Ανακτήθηκε από: https://issuu.com/leniastefanidou/docs/___________________________________, στις 26/04/2018.

Ηλεκτρονικές Πηγές: Αρχιτεκτονική Ανάλυση Παραδοσιακών Κτηρίων και Συνόλων, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο | Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Στέγη – Ταβάνωμα. Ανακτήθηκε από: http://5a.arch.ntua.gr/ project/1001/1367, στις 09/09/2019. «Ζωντανεύει» το Παλιούρι Διμηνίου. (2018, Ιαν 17), Ανακτήθηκε από: https://www.taxydromos. gr/G.Ydraiou/318677-zwntaneyei-to-palioyri-dimhnioy.html?fbclid=IwAR3L9ICnkwU0Zj4wCyP8yUHHYZsqlNQUmQFFC6hbcB8BYNGmjvONYORozqI#.XVRqevytl34.facebook, στις 05/03/2018. Ένας νέος σύλλογος γεννήθηκε στο Παλιούρι, (2018, Ιούλιος 12). Ανακτήθηκε από: https://e-thessalia.gr/enas-neos-syllogos-gennithike-sto-palioyri/, στις 15/08/2018. Το κλώσιμο του μαλλιού ως μέρος του κύκλου της προβατοτροφίας και της βιωσιμότητας των κοινωνιών, (2017, Ιούλιος 21). Ανακτήθηκε από: https://www.agro24.gr/agrotika/proionta/ktinotrofia/aigoprovatotrofia/klosimo-toy-mallioy-os-meros-toy-kykloy-tis, στις 30/11/2017.

Δημόσιες ομάδες στο Διαδίκτυο: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΛΙΟΥΡΙΟΥ – Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ https://www.facebook.com/groups/251155692319101/.

Οπτικοακουστικό Υλικό: Carrión, Hugo Daniel, (2018), La decosificación de la persona no humana. Un análisis histórico, filosófico y jurídico de la relación entre el humano y los animals, Unionvegana en VegFest. Ανακτήθκε από: https://www.youtube.com/watch?v=S30VzCpIxVg, στις 09/07/2020. Sánchez, María. (2020), Todo lo que nos puede enseñar el campo, BBVA AprendemosJuntos. Ανακτήθηκε από: https://www.youtube.com/watch?v=p1HCuyAj-kI&list=LL&index=11&t=1367s, στις 10/08/2020.