Een magazine waarin we de randvoorwaarden vastleggen waarbinnen we gezamenlijk de toekomst van het landgoed vormgeven.
EDITIE: NAJAAR 2017 www.natuurpoortlandgoedwolfslaar.nl
Cultuurhistorie als inspiratie
Een unieke samenwerking Omdat we schoonheid moeten koesteren
Voorwoord
Unieke samenwerking
Trots ben ik op de samenwerking tussen gemeente Breda en Stichting Landgoed Wolfslaar. Samen met de betrokken partijen gaan we Landgoed Wolfslaar weer op de kaart zetten. Bij zo’n unieke samenwerking hoort een bijzondere manier van presenteren. Vandaar dat we de visie op Landgoed Wolfslaar in magazine-vorm aan bieden, met als toepasselijke titel: ‘Wolfslaar, een landgoed van allure’..
In goed overleg
De afgelopen maanden zijn gesprekken gevoerd met betrokkenen op het landgoed. Meningen zijn opgehaald en verwerkt in interviews en pakkende quotes. De verbinding is gelegd. Het gaat vooral ook om de resultaten: in dit magazine vindt u aanbevelingen die ervoor zorgen dat we met elkaar de cultuurhistorische-, natuur- en recreatieve waarden van Landgoed Wolfslaar versterken. Ik heb er alle vertrouwen in dat dit dynamische document daadwerkelijk tot actie gaat leiden. Het dient als basis, maar we blijven permanent met alle betrokken partners toetsen of we op de goede weg zitten.
Wethouder Paul de Beer
Inhoudsopgave Wat verstaan we onder allure?............................................ 6 Unieke samenwerking.............................................................7 Cultuurhistorische waarde................................................... 8 Natuurwaarde..........................................................................10 Recreatieve waarde (Natuurpoort).................................... 12 Ruimtelijke waarde................................................................ 14 Kaart...........................................................................................16 Weetjes.......................................................................................18 Participatie................................................................................19 Landhuis/Koetshuis.............................................................. 20 Boerderij.................................................................................... 21 Warmoezerij.............................................................................22 Optisport...................................................................................24 Bré-da-Boules...........................................................................25 Breda Beach............................................................................. 26 Ruitersportcentrum Breda..................................................27 Aanbevelingen......................................................................... 28 Colofon
Dit is een visie van gemeente Breda en Stichting Landgoed Wolfslaar over het Landgoed Wolfslaar. Deze is bestemd voor alle betrokkenen op en geïnteresseerden in het landgoed. Dit magazine verschijnt eenmalig in een oplage van 250 exemplaren. Tekst: Smeets Tekstcreaties, Sylvie Smeets Ontwerp: Kwa Ontwerp, Katja Wevers Fotografie: Léon Krijnen, Stadsarchief Breda, Adobe Stock Drukwerk: Roggeband & Accuraat ] 2 ^
Landgoed Wolfslaar De bedoeling van het magazine
Aan de zuidrand van Breda ligt het eeuwenoude Landgoed Wolfslaar. Een 30 hectare groot gebied dat bijzondere natuurwaarde, historische waarde en recreatieve waarde bezit en ook nog eens uniek gelegen is: precies tussen de stad en het buitengebied. Het landgoed is door ontwikkelingen in de tijd zowel ruimtelijk als functioneel versnipperd geraakt. Het is de hoogste tijd om deze verborgen parel af te stoffen zodat deze weer kan stralen.
Kruisbestuiving
U leest hoe de partijen1 op het landgoed de natuur- cultuur- en recreatieve waarden versterken. Zowel vanuit hun eigen identiteit als in samenwerking met elkaar. Hoe zorgt deze synergie voor een kruisbestuiving die tot gevolg heeft dat Landgoed Wolfslaar een volwaardige poort naar de natuur wordt? U ontdekt in dit magazine keuzes die gemaakt moeten en kunnen worden om het landgoed zichtbaarder en toegankelijker te maken. We geven antwoord op de vraag hoe partijen op het landgoed hun rol op deze bijzondere locatie zien. En wat in hun ogen nodig is om de bezoeker op eigentijdse wijze de pracht en praal van weleer te laten beleven.
Aanbevelingen
Bij de totstandkoming van dit magazine is voortgebouwd op de bestaande documenten zoals beschreven in het convenant Bavelse Leij (1995), visie Wolfslaar Plus (2005), het masterplan buitenplaats Wolfslaar (2008) en de cultuurhistorische analyse en waardering Park Wolfslaar (2009). Achter in het magazine vindt u aanbevelingen die wij voorstellen om het landgoed te verbeteren en waar gewenst aan te pakken.
Landhuis * Restaurant Wolfslaar * Koetshuis * Boerderij Wolfslaar
1
* Warmoezerij Wolfslaar * Zwembad Wolfslaar * Bré-da-Boules * Breda Beach * Ruitersportcentrum Breda * Gemeente Breda * Brabant Water
] 3 ^
De geschiedenis van Landgoed Wolfslaar voert ver terug in de tijd. In de oostgevel van het landhuis vinden we een steen die het jaartal 1694 vermeldt, maar vele, vele decennia eerder in 1511 wordt in de archieven al gewag gemaakt van een ‘boerenhoeve, compleet met weilanden, akkers, een moestuin en een grote boomgaard.’ In de loop der tijd is deze boerenhoeve minstens vijf keer vernietigd en weer opgebouwd. Als er ergens een plek is waar de historie en het karakter van het oude landgoed zichtbaar en voelbaar zijn dan is het hier, op Landgoed Wolfslaar.
] 4 ^
Historisch Karakter
] 5 ^
Wat verstaan we onder een landgoed van allure? Landgoed Wolfslaar is niet zomaar een buitenplaats: Het is een gebied dat de potentie heeft openheid, eenheid en kwaliteit uit te stralen.
De historie ligt hier diep verankerd en dat voel je. Het landhuis is het kloppend hart van het landgoed en heeft een enorme aantrekkingskracht. Het lijkt alsof een hand wenkt om toch vooral dichterbij te komen. De rest van de functies sluit hier straks qua stijl en sfeer naadloos op aan.
deze zich op een zelf gekozen manier kan verpozen. Deze nostalgische plaats biedt mensen de mogelijkheid elkaar te ontmoeten. Een uitgelezen plek om de natuur, recreatie, cultuur, educatie, natuurontwikkeling, agrarisch gebruik en sport in samenhang te beleven.
Ontmoeten
Samenhang
De landheer was zowel een goede gastheer als een goede rentmeester. Vanuit het landhuis was hij verantwoordelijk voor het wel en wee op zijn domein. Het is deze historische context van waaruit we het landgoed in oude luister herstellen. De Natuurpoort is de ontvangstkamer waar we de bezoeker op een ongedwongen wijze kunnen onthalen zodat
] 6 ^
In de loop der jaren heeft het landgoed zijn eenheid verloren en heeft het niet meer de samenhang van weleer. Door de natuur, de historie en de recreatie op elkaar af te stemmen, halen we het landgoed terug uit de vergetelheid, zoeken we de harmonie en vervolmaken we het tot een landgoed van allure.
Stichting Landgoed Wolfslaar Jac. Kriens (voorzitter), Toon Oomen (bestuurslid), Antoon Hoeven (penningsmeester), Marja Heerkens (bestuurslid), Angelika Emminger (bestuurslid) en Rob Martinot (secretaris). Raad van Advies: Michiel Stevens, Ton Pinxten, Frans Maas en Jan Graven.
Een unieke samenwerking
Anton en Jac.
Kwaliteitsverbetering van Landgoed Wolfslaar kent een unieke samenwerking. Het zijn namelijk gemeente Breda (als eigenaar en beheerder) en Stichting Landgoed Wolfslaar die gezamenlijk besloten hebben om deze parel aan de rand van de stad opnieuw op de kaart te zetten. Een experimentele samenwerkingsvorm waarbij niemand een persoonlijk belang heeft. De ambtenaren niet en de vrijwilligers vanuit de stichting niet. Voorzitter van de stichting, Jac. Kriens legt kort uit hoe deze co-creatie is ontstaan: “Ton Pinxten, eigenaar van restaurant Wolfslaar, deed een beroep op Olga Kroes en Agnes Moust om de voormalige moestuin van het landhuis (Warmoezerij Wolfslaar) nieuw leven in te blazen. De dames met groene vingers gingen te rade bij de gemeente Breda om deze moes- en kruidentuin te laten herrijzen. Toen ze na een jaar met verschillende afdelingen gesproken hadden en er geen eenduidig antwoord lag, vroegen ze mij mee te kijken.” Met de Stichting Landgoed Wolfslaar is er een duidelijke spreekbuis naar de gemeente gekomen.
Zoektocht naar identiteit
Anton Lips als vertegenwoordiger van de gemeente vult aan: “De stichting werkt als een vliegwiel, want een stichting is nu eenmaal flexibeler dan een gemeente. De leden kunnen bovendien een beroep doen op het eigen netwerk, op vrijwilligers en weten fondsen en ondernemers aan zich te binden.” Het verscholen gebied bleek veel meer dan Warmoezerij Wolfslaar. Wat begon bij de Warmoezerij, groeide uit tot een zoektocht naar de identiteit en de uitstraling van het gehele landgoed.
Natuurpoort
Een van de eerste gezamenlijke acties was om van het landgoed een Brabantse Natuurpoort te maken. Dit beginpunt om de natuur te ontdekken, om te ontspannen of om lekker actief buiten te zijn, biedt een uitstekend kader om het gehele
landgoed onder de aandacht te brengen. De Natuurpoort werkt ook andersom: natuurliefhebbers trekken de stad in, voor een eendaags of meerdaags verblijf.
Verantwoordelijkheden
Anton: “Het wederzijds vertrouwen tussen gemeente Breda en Stichting Landgoed Wolfslaar groeide gedurende de samenwerking. Warmoezerij Wolfslaar is inmiddels een feit en met de Natuurpoort onderzoeken we nu hoe we het gehele landgoed onder de aandacht kunnen brengen.” Straks kijken de gemeente en de stichting op welke manier ze de samenwerking verder kunnen intensiveren en hoe verantwoordelijkheden op elkaar af te stemmen. Op basis van dit magazine maken ze samen werkafspraken die moeten leiden tot concrete plannen die uitgevoerd gaan worden.
] 7 ^
Landgoed Wolfslaar is een rijksmonument en is altijd een aantrekkelijke verblijfplaats geweest. Hier ligt dan ook een rijke historie die nog altijd tastbaar is en ons een blik gunt naar vroegere tijden.
Cultuurhistorie als inspiratie “Landgoed Wolfslaar is een mooi voorbeeld van de maakbaarheid door de mens,” begint adviseur erfgoed bij gemeente Breda, Marc Berends. “Hier is de natuur duidelijk gemanipuleerd voor een eigen feestje.”
Deze pracht en praal was vroeger betaalbaar dankzij bosbouw, jacht en agrarische bezigheden. “Voor ons is het nu zaak om een ander verdienmodel te bedenken om het landgoed rendabel te houden,” vindt Marc. “Met behoud van de natuurwaarden natuurlijk. Dat betekent niet dat we de historie moeten bevriezen. We kunnen de historie als inspiratie gebruiken.”
Bezoekers verrassen
Marc zou deze verantwoordelijkheid graag samen met de partijen op het landgoed oppakken. “Denk aan jeu-de-boulesbanen situeren in de oude verkavelingsstructuur. Reken maar dat mensen vragen gaan stellen over deze a-typische ligging. Dan kun je daar een mooi historisch verhaal bij vertellen.” Wat Marc betreft is het aardig om de manege bijvoorbeeld te vragen of ze paardenritten door het gebied willen verzorgen. “En passant verrassen we dan paardenliefhebbers met historie.”
Spannende doorkijkjes
“Je ziet dat het oude zandpad naar het landhuis rond loopt, ook dát is manipulatie. Op deze manier heeft de bezoeker vanuit verschillende perspectieven zicht op het landhuis. Het zou prachtig zijn als we de route opnieuw betekenis kunnen geven door het pad beter zichtbaar te maken vanuit het hart van het landgoed. Dit geeft bezoekers de kans om wandelend of te paard de doordachte zichtlijnen en spannende doorkijkjes te beleven.”
] 8 ^
ds
Marc Beren
an het v s i n n e k e d t “Me we n e g n e r b , n e d verle rgen” o m r a a n g a a vand
Zuinig zijn
Historische verhalen zijn volgens Marc een inspiratiebron. “Met de kennis van het verleden brengen we vandaag naar morgen,” is zijn visie. “Doordat het landgoed ook een natuurgebied is, is hier veel bewaard gebleven. We moeten zeker ook zuinig zijn op de fysieke relicten, maar dit betekent niet dat we niets kunnen toelaten. Daarom zoek ik graag verbinding met de natuur zodat we er met de partijen voor kunnen zorgen dat de bezoeker hier kan beleven en ervaren.”
Durven experimenteren
“Samen met de partijen kunnen we kleinschalige evenementen organiseren. We moeten van tevoren goed nadenken hoe we deze passend kunnen maken in het gebied,” gaat Marc verder. “Belangrijk daarbij is dat we niet gelijk op de regels gaan zitten die voor de rijksmonumentale buitenplaats gelden, maar de partijen eerst laten dromen. Wat willen zij? Waar dromen zij van? Daarna kijken we met elkaar of ideeën haalbaar zijn. Op deze manier versterken we cultuurhistorie op het landgoed, zonder de natuur geweld aan te doen.”
Charlotte Cuypers-Storms Diverse landgoederen en buitenplaatsen waren in handen van de familie Cuypers. Charlotte Cuypers-Storms gaf Landgoed Wolfslaar in 1841 een nieuwe gedaante, haar broer Prosper gaf gestalte aan de buitenplaats Anneville in Ulvenhout en zus Henriëtte liet haar woning en tuin op buitenplaats Lievensberg in Bergen op Zoom verfraaien.
] 9 ^
Natuurlijk Wolfslaar “Natuur en cultuurhistorie zijn leidend bij elke keuze die we maken op het landgoed,” legt Wouter Schuitema, adviseur Groen en Water binnen gemeente Breda direct op tafel. Zijn collega Jeroen Stoutjesdijk vult aan: “Van oudsher hebben deze waarden de ruimte gehad en daar moeten we zuinig op zijn.” Het landgoed is ecologisch gezien uniek. Het is dan ook niet voor niets dat het Rijk het gehele gebied heeft aangewezen als Natuurnetwerk Nederland. Europa heeft het Ulvenhoutse Bos t egen het landgoed aan zelfs bestempeld als Natura 2000 gebied.
] 10 ^
Alles in overleg
“Het landgoed is absoluut aantrekkelijker te maken en wat we kúnnen doen om de beleving een impuls te geven, doen we ook. Maar bij iedere aanpassing moeten we nauwkeurig toetsen wat de consequenties zijn voor de natuur,” pleit Wouter. “Beleving en natuur hoeven elkaar niet te bijten. In overleg komen we daar wel uit.”
itema
u Wouter Sch
lans a b e d n e t e o “We m eleven b r u u t a n n e s zoeken tus chermen” en natuur bes
Jeroen Stoutj
esdijk
“Een doorsteek n a hooilanden is eco ar de onverantwoord” logisch
Natura 2000
Onschatbare ecologisch waarde
Jeroen schetst: “Op Warmoezerij Wolfslaar hebben we bomen gekapt. Deze hoorden daar historisch gezien niet thuis natuurlijk, want de schaduw belemmerde de groei.” Op andere plekken zitten de heren daar strakker in: “Neem nu de onderbegroeiing in het gebied. Die is op het landgoed van onschatbare ecologische waarde,” weet Wouter. Jeroen legt uit: “Behalve bomen hebben ook hoog gras, laag gras en struiken veel te bieden voor vogels en insecten. Dat wil niet zeggen dat er helemaal niets kan op het landgoed. Op bepaalde plekken kunnen we in goed overleg natuurlijk best de mogelijkheid onderzoeken om onderbegroeiing te verwijderen.”
Landgoed Wolfslaar is gelegen naast een Natura 2000 gebied, het Ulvenhoutse Bos. Hierdoor kent het gebied extra berscherming van natuurlijke waarden. Het Natura 2000 netwerk is gericht op het behoud en de ontwikkeling van natuurgebieden in heel Europa. Volgens deze Europese richtlijnen moeten lidstaten specifieke diersoorten in hun natuurlijke leefomgeving (habitat) beschermen om de biodiversiteit te behouden. Tussen half januari en half april trekken bijvoorbeeld de padden vanuit het bos naar de vijvers op Landgoed Wolfslaar.
Onderhoud in eigen beheer
De hoogwaardige natuur en ecologische groenstructuur is zó kleinschalig en divers dat het onderhoud heel nauw komt volgens de heren. “Daarom willen we koste wat het kost het onderhoud in eigen beheer houden. Al dan niet met hulp van anderen.” Jeroen en Wouter willen ervoor waken dat de zeldzame planten, de vleermuizen en de insecten verstoord worden in dit unieke natuurgebied.
Samen kijken naar alternatieven
Wat natuurwaarden betreft is alles op het landgoed maatwerk. Soms kan iets wél en soms ook per se niet. “Een directe doorsteek vanaf de Charlotte Cuypersdreef naar Jeugdland bijvoorbeeld is ecologisch onverantwoord,” stelt Jeroen. “Maar als we er ieder vanuit onze eigen professie gezamenlijk naar kijken, zijn er altijd alternatieven. Zo heeft Staatsbosbeheer een slingerpaadje aangelegd richting Jeugdland.” ] 11 ^
Recreatieve waarde
Landgoed Wolfslaar is Brabantse Natuurpoort Landgoed Wolfslaar is een van de 30 Brabantse Natuurpoorten (een initiatief van de provincie Noord-Brabant). Het is een herkenbaar vertrekpunt voor de bezoekers om de natuur fietsend of wandelend te verkennen. Voor Breda biedt het dé kans om de natuur- de recreatieve- en de cultuurhistorische waarden op het landgoed te versterken.
Een Natuurpoort is onderdeel van een netwerk en markeert het startpunt aan de rand van een natuurgebied waar de bezoeker kan wandelen, fietsen en recreëren in de Brabantse natuur. Er staat altijd een horecapunt, beschikt over leuke fiets- en wandelroutes, er is voldoende parkeergelegenheid en volop informatie beschikbaar over de natuur en de routes. Het kenmerkende symbool van de Brabantse Natuurpoort is een stalen sleutel van vier meter hoog.
] 12 ^
Natuurpoort
Waar andere Natuurpoorten vaak enkel bestaan uit een horeca-uitspanning, is Natuurpoort Landgoed Wolfslaar een landgoed waar meerdere partijen gevestigd zijn. Hierdoor is een tal van samenwerkingsverbanden mogelijk. Ook op een ander gebied biedt samenwerking kansen: de Natuurpoort op het landgoed is zowel een poort naar de natuur als naar de stad. De Natuurpoort is de schakel tussen stad en ommeland. Een dagje in de natuur afgewisseld met een dag in de stad kan de toeristisch, recreatieve industrie van de stad versterken. Een belangrijk gegeven voor betrokken partijen om dit op elkaar af te stemmen en uit te dragen.
Gastvrijheid
Het landgoed biedt door zijn ligging alle mogelijkheden om hier op termijn een ‘natuurlijke’ ontvangst van te maken waar bezoekers gastvrij onthaald worden en van de rust kunnen genieten. Als we de mogelijkheden (met behoud van natuur en cultuur) goed benutten, wordt het landgoed een plek waar we de bezoeker welkom heten en verwijzen naar een plaats vanwaar je kunt vertrekken naar de ommelanden om vervolgens weer terug te keren voor een hapje of drankje te midden van de prachtige natuur.
Publieksdag
De Publieksdag is een jaarlijks terugkerend evenement waar het landgoed zich met alle partijen presenteert. Het levende bewijs van de samenwerking om de Natuurpoort in zijn totaliteit vorm en uitstraling te geven.
Informatie Bij een Natuurpoort hoort een databank waar actuele, betrouwbare en volledige doelgroepspecifieke kennis en informatie ontsloten wordt. Het doel ervan is het borgen en het beschikbaar maken van deze kennis en informatie. Het is een plek waar geïnteresseerden informatie op gebieden zoals historie, cultuur, natuur, planten, dieren, archeologie, architectuur en activiteiten. Zowel de toevallige recreant, de scholier, de student, de natuurliefhebber als de professor vindt hier achtergronden en context over onderwerpen over onder andere de Baronie van Breda. Hier vindt men bijvoorbeeld handige adressen (fietsenmakers voor de passant die panne heeft of uitspanningen voor diegenen die onderweg een hapje en drankje willen nuttigen) en informatie over dagdagelijkse evenementen (tuigpaardenwedstrijden in Chaam, Heemkundekring museum in Ulvenhout of de Oude Buisse Heide in Achtmaal).
Het gezicht Natuurpoort Wolfslaar heeft een uitstekende mogelijkheid om een ‘gezicht’ te geven aan de landgoederenzone ten zuiden van Breda. Een tastbare schakel van heden en verleden om de grandeur die de Baronie van Breda ooit heeft gekend met landhuizen, jachtbossen en lanen te ervaren.
] 13 ^
1
6 2
3
5
Landgoed Wolfslaar heeft de recreant veel te bieden. Doordat het gebied zowel ruimtelijk als functioneel versnipperd is, weet de bezoeker niet alle voorzieningen te vinden.
4 1. Parkeerplaats op landhuis 2. Wandelroute op landhuis 3. Parkeerplaats Warmoezerij Wolfslaar
4. C. Cuypersdreef op Natuurtuin 5. Zwembad Wolfslaar op Natuurtuin 6. Op hoeve via Appeldreef
GEWENSTE ZICHTLIJNEN
‘ Ruimtelijke samenhang’ is het motto Het is de kunst om de natuurwaarde en historische waarde van het landgoed op de juiste manier te vertalen naar een ruimtelijke visie. Daar hebben landschapsarchitect Christel Eversdijk (gemeente) en Toon Oomen (architect en lid van de Stichting Landgoed Wolfslaar) zich over gebogen. Christel schetst: “De meeste voorzieningen zijn omheind, ruimtelijke relaties ontbreken, entrees liggen verscholen en toegangen tot wandelpaden zijn niet goed zichtbaar. Het is de kunst om meer ruimtelijke samenhang te creëren in het gebied,” oppert ze.
Motorzaagkunstenaar Christel Eversdijk
“Wat mij betreft gaan we aan de slag” ] 14 ^
Omgevallen bomen kunnen nuttig besteed worden. Een kunstenaar maakte van de stam met behulp van een kettingzaag beelden van uilen. Op meerdere plekken in het gebied zijn deze kunstwerken te vinden. Ook dát is eenheid.
Toon Oomen
“Kijk eens wat de van park Valkenb openheid teweeg heeft gebraerg cht” Parkeren Een grote parkeerplaats bij een Natuurpoort is niet passend. Zeker niet op de manier waarop dat dit nu gebeurt. Een alternatief kan zijn om (in overleg met de manege) hun parkeerruimte aan de voorzijde van de manege te gebruiken voor bezoekers van het landgoed. Via een wandelpad over het manegeterrein staat de bezoeker binnen vijf minuten midden op het landgoed. Hier liggen kansen om via het ruiterpad te paard het landgoed te bereiken.
Ontsluiting Er is uitvoerig nagedacht over de aanrijroute naar Landgoed Wolfslaar. De conclusie is de Charlotte Cuypersdreef (gezien haar waardevolle natuurwaarde) afgesloten te houden voor auto’s. De fiets- en wandelroutes zoals deze er nu liggen, blijven gehandhaafd.
Spannende doorkijkjes
“Met zichtlijnen en andere ontwerpkenmerken, kom je al heel ver,” weet Toon uit ervaring. “Denk aan een spannende doorkijk vanuit de parkeerplaats, via het zwembadcomplex naar de Natuurtuin of van het terras bij het landhuis op de bijbehorende tuin. Maar ook uitzicht op een folly, eenheid in bankjes, bruggen, bewegwijzeringsborden en een eenduidig verlichtingsplan halen de kwaliteit van het gebied zienderogen omhoog.”
Kwaliteit proeven
In de loop der jaren is het onderhoud van het landgoed tot een minimum beperkt en is het vooral ecologisch beheerd. “Hierdoor is de samenhang verdwenen en heeft het strak aangelegde park aan status verloren,” weet Toon die de herinrichting van Park Valkenberg (1991) als voorbeeld neemt. “Kijk eens wat openheid daar teweeg heeft gebracht. Opeens was er zicht op het kasteel van Breda en op het Kasteelplein en hoorden prachtige stukken van Breda er weer bij. Ook met de Willemstraat is sindsdien een fraaie verbinding ontstaan waardoor je van daaruit al direct de kwaliteit van de stad voelt.”
Andere ideeën
Het is die openheid die je nu mist als je op het centrale parkeerterrein van Landgoed Wolfslaar staat. Parkeren zien Christel en Toon graag gedecentraliseerd. “Liefst aan de randen van het landgoed,” stelt Toon voor. “Het hoofd PARKeerterrein zou ik graag zodanig vormgegeven dat het ook een aangename plek is als er géén auto’s staan.”
Aan de slag
Wat Christel en Toon betreft zouden we cultuurhistorie en ecologie beter in balans kunnen brengen. Christel: “We hebben al met de stichting en de natuur- en cultuurcollega’s het park geïnventariseerd en gezamenlijk bekeken wat zou kunnen blijven en waar we afscheid van zouden moeten nemen om ruimtelijke relaties en eenheid te realiseren. We zijn het eigenlijk op veel punten eens. Wat mij betreft gaan we aan de slag. Dan kunnen we laten zien wat Toon en ik al langer op het vizier hebben.”
] 15 ^
Ba ve lse laa n
W ol fsl
IJpelaar (Breda)
aa rd re ef
Grote Akker ➜
5 ➜ C h ar lo tt e
Landhuis Wolfslaar
3
Restaurant Wolfslaar
4
Zwembad Wolfslaar
5
Ooievaarsbos
6 7
Bré-da-Boules Beach-volleybal
8
Wolfslaar akoestisch
9
Warmoezerij
10
Sport- en ontmoetingscentrum Jeugdland
Hoge Akker
Ulvenhoutse bos
Jeugdland 1, 4851 AT Ulvenhout 11
10
Ruitersportcentrum Breda Je ug
Overakkerstraat 372, 4834 XR Breda
dl
Entree wandelgebieden Wandelpaden Bruggen
] 16 ^
d
➜
an
Informatie plattegrond
➜
reef
2
ersd
Boerderij en Informatie Wolfslaar
Cuyp
1
Z
O
ve
ra
kk
er
st
ra
at Kle
wc
in W o
lfsl
aar
11
Bavels che Leij
➜
1
i wc
2 wc
➜
i ➜
3
9
wc 7
wc
4 6
➜
wc
8 ➜
Natuurtuin
Ro
p up
a e v
n d
Vo er
ort
laa
n
Natura 2000 bos
r To
Ulvenhout/Chaam
en dr ee f
] 17 ^
Weetjes n Charlotte Tuinhuis va e is de lunchroom
n Charlott Tuinhuis va Hier kan de ij Wolfslaar. kopje van Boerder een lekker recht voor te er rek o ez n b art of ee ve gemaakte ta is u h rdt e, o w ffi ko Tuinhuis nch. In het lu e rd o o n va antw ikgemaakt gelijk gebru zo veel mo . en ct u izoensprod regionale se
Speerpunten bestuursakkoord Ooievaarsbos Het Ooievaarsbos is ontstaan in het jaar 2000. Voor alle kinderen die in dat jaar in de gemeente Breda geboren zijn, is door hun ouders, grootouders of verzorgers een boom geplant. Inmiddels met een serieus bos als resultaat. Er staan veel inlandse soorten zoals taxus, linde, meidoorn en zwarte bes. Tegelijk is dit gebied historische grond. Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat hier een gedeelte van het Spaans kampement lag tijdens de 80-jarige oorlog.
Een Natuurpoort:
• ligt in een prachtige, gro ene omgeving; •h eeft een horecagelegenhei d; • ligt aan het fiets- en wan delroutenetwerk; • biedt informatie over de natuur en het gebied; • is startpunt voor verschille nde (thema)routes; • heeft een goede parkeervo orziening. Dat geldt allemaal voor Wo lfslaar. Maar Wolfslaar is meer… Wolfslaar is een hist orisch landgoed dat nog volop leeft en beweeg t!
] 18 ^
• Natuur in en om de stad belangrijk, maakt omgeving mooier, om tot rust te komen en te recreëren; • Compacte stad met ruimte voor natuur, landbouw en recreatie in het buitengebied; • Evenementen verspreid over wijken en dorpen; •C ultuur verbinden met economie, onderwijs en toerisme; • Breda aantrekkelijke stad om te wonen en te werken.
Amfitheater Wolfslaar Midden tussen het groen, op een prachtige plek, ligt het Amfitheater in de Natuurtuin Wolfslaar. In een intieme gemoedelijke setting vinden regelmatig theatervoorstellingen en akoestische muziek optredens plaats.
Met dank aan Jan en Alleman
Alle ruimte voor zorg Het landgoed is gemeenschapsgoed. Dat biedt een uitgelezen kans om waar mogelijk zorg te integreren zodat we iets terug kunnen geven aan de maatschappij. Het is de uitdrukkelijke wens van gemeente Breda en Stichting Landgoed Wolfslaar om de mogelijkheden te verkennen om mensen waarbij niet alles van zelf gaat ook te laten participeren op het landgoed. “Dat is nog best ingewikkeld,” geeft Marja Heerkens van Stichting Landgoed Wolfslaar toe. “Op de Boerderij zien we al langer mensen werken die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt. Het zou geweldig zijn als alle partijen op het landgoed na zouden willen denken over hoe ze deze mensen een kans kunnen geven. Deze doelgroep kan namelijk zoveel nog wél.”
Willen en kunnen
Het is belangrijk om deze participatiewens van meet af aan mee te nemen bij de inrichting van het landgoed. Al blijft het natuurlijk de keuze aan de partijen op het landgoed of en hoe ze kwetsbare doelgroepen op willen nemen. “Er zijn altijd mogelijkheden, maar de vraag is: staat een ondernemer hiervoor open? Is deze in staat de mogelijkheden te zien in plaats van alleen de beperkingen?”
Succesvolle projecten
Wat Marja betreft zou het goed zijn om met alle partijen op het landgoed in gesprek te gaan met partijen zoals Amarant, de ATEA-groep en het Bredaas Centrum Gehandicapten. “Het zou leerzaam zijn
“Het zou goed zijn als we ons als landgoed inzetten voor kwetsbaardere doelgroepen” om met de partijen op het landgoed succesvolle projecten te bezoeken waar mensen met een beperking werken. Daar komen eyeopeners uit, dat weet ik zeker. Zo’n gesprek geeft ook meteen inspiratie om het landgoed in te richten voor mensen die lichamelijk of verstandelijk beperkt zijn. Denk aan rolstoeltoegankelijkheid en brailleborden.”
] 19 ^
Landhuis en Koetshuis Eind jaren 90 van de vorige eeuw zijn het Landhuis en Koetshuis zoals Charlotte Cuypers dat ooit liet bouwen, in oude luister hersteld. Sindsdien is het een vergader- en feestlocatie met bijbehorend restaurant met Michelin-ster.
Het landgoed is een openbare gelegenheid Het Landhuis en het bijbehorende Koetshuis is van oudsher het kloppend hart van het landgoed. De huidige exploitant van het Landhuis en het Koetshuis, Ton Pinxten, heeft mede aan de wieg gestaan van Stichting Landgoed Wolfslaar, in zijn huidige vorm. “Ik wilde oude elementen terug naar het landgoed halen,” licht Ton toe. Hij is als lid van Raad van Advies van de Stichting nauw betrokken geweest bij de realisatie van Warmoezerij Wolfslaar, het verleggen van de Bavelse Leij, het onderhoud van het landgoed en de komst van de Natuurpoort. Dit doet hij niet voor zichzelf. “Het landgoed is een openbare gelegenheid waar zo veel mogelijk mensen van moeten kunnen genieten.”
Toegankelijk
Daarom is het in zijn ogen jammer dat deze buitenplaats verscholen ligt. “Alleen het hek doet al vermoeden dat bijvoorbeeld wandelaars hier niets te zoeken
Ton Pinxten
hebben. Ook onze Michelinster werpt nog wel eens een drempel op. We doen er alles aan om het hier toegankelijker te krijgen. Om dit ook uit te stralen, hebben we het restaurant recentelijk verbouwd en zijn de prijzen verlaagd. Verder moeten we het hier ruimtelijk gezien open gooien, zodat iedereen kan zien wat voor moois er zich hier achter het hek en de bomen bevindt.”
Verbinding achterland
Als het landgoed meer mensen trekt, krijgt Ton meer traffic. Dan creëer je een sneeuwbaleffect: “Als wij meer bezoekers ontvangen, is het voor ons interessanter om bijvoorbeeld vanaf het terras een
“Iedereen is welkom om te kijken hoe mooi het hier is” ] 20 ^
doorkijk te maken naar de prachtige aangrenzende tuin. De een neemt híer een kopje koffie, de ander gaat liever naar het Tuinhuis van Charlotte of de brasserie die straks wellicht bij de ontvangstruimte van de Natuurpoort gecreëerd wordt.” Ton tipt: “Om écht mensen te trekken, is het belangrijk de verbinding met het achterland te verbeteren. Met onder andere het Ulvenhoutse Bos, het Chaamse Bos en het Markdalgebied.”
Niet commercieel
Ton verduidelijkt: “Onze zaken zijn commercieel gedreven, maar onze bijdragen aan het landgoed zijn dat absoluut niet. Dit gebied heeft te lang verscholen gelegen. We willen dit unieke stuk van Breda graag teruggeven aan de regio. Waar dat mogelijk is samen met de andere partijen op het landgoed. Er zijn bijzondere samenwerkingsvormen te bedenken.”
Participatie
Ton ziet participatie op het landgoed als een kans. Op dit moment heeft hij Wajong ers in dienst en heeft hij ook een samenwerking met Vluchtelingenwerk om mensen in het Landhuis, het Koetshuis of bij bedrijven in zijn netwerk een kans te geven.
Boerderij Wolfslaar Waar buiten, binnen komt
Erik Franken
“De beleving van h publiek staat cen et op de Boerderij” traal Boerderij Wolfslaar is de plek waar mensen graag komen. De bezoeker kan hier naar hartelust beleven, ontmoeten en recreëren. Boerderijbeleving, natuurrecreatie, cultuurhistorie, educatie en duurzaamheid komen hier samen. Circa 200.000 bezoekers passeren jaarlijks de poorten van Boerderij Wolfslaar. Het is dé place to be waar jong en oud op verschillende manieren kan genieten van de natuur en van de boerderijdieren.
Kringloopgedachte
Coördinator van Boerderij Wolfslaar, Erik Franken vertelt: “Regelmatig organiseren we educatieve activiteiten, zowel op de Boerderij als op de rest van het landgoed. Educatie is onze missie. Kinderen en volwassenen genieten van het vangen van kleine beestjes in de poelen van de Natuurtuin, gaan op speurtocht over het landgoed, etc. Wij zijn blij met de prachtige natuurlijke inrichting. Op de weilanden loopt een deel van ons vee en telen we rogge, mosterd en huttentut. De mest gaat voor een deel weer op de akker en bijvoorbeeld het roggestro gebruiken we voor onze nieuwbouw.”
Duurzaamheid De Boerderij sluit in haar activiteitenaanbod aan op duurzaamheidsthema’s die passen bij de locatie. Erik schetst: “Denk aan klimaatadaptatie, water, biodiversiteit, energie, hergebruik en lokale productie.” In het winkeltje op de Boerderij zijn streekproducten zoals Chaams bier en Galderse wijn te koop.
Stadslandbouw
Cultuurhistorie
Natuurrecreatie
De Boerderij besteedt veel aandacht aan lokaal en zelf geproduceerd voedsel. Weten waar voedsel vandaan komt, traditionele (vergeten) gewassen, authentieke bereidingsen conserveringstechnieken en pure smaakbeleving horen daarbij. Dit gegeven werkt overal in door op de Boerderij. Erik schetst: “Zo verbouwen we hier op de akkers boekweit, huttentut en rogge. Deze oude landbouw gewassen gebruiken we vervolgens om streekproducten van te maken.”
Het is de cultuurhistorische waarde van het landgoed en de agrarische geschiedenis die terugkomt op de Boerderij. Het dierenbestand bestaat grotendeels uit historische en Brabantse rassen (o.a. de Bredase kraaikop, de Chaamse hoen en het Lakervelder rund). “Als erkend educatief fokcentrum van zeldzame huisdierrassen bewaken we hier oude genen. De historie brengen we onder de aandacht door bijvoorbeeld rondleidingen, legendetochten, educatieve lezingen en cultuurhistorische theatrale activiteiten,” weet Erik.
Op de Boerderij bevindt zich het informatiecentrum dat vier dagen per week geopend is voor aanvullende informatie over het gebied, de activiteiten en de verkoop van routes en kaarten. De Natuurpoort is het startpunt om Landgoed Wolfslaar en omliggende natuurgebieden op verschillende manieren te ontdekken. De Boerderij werkt samen met een aantal zelfstandige groene ondernemers die natuuractiviteiten (o.a. sterrenkijken, reeën wandeling, kleine diertjestocht) organiseren voor een breed publiek.
] 21 ^
Olga Kroes
“Ik wil laten zien , en proeven hoe le ruiken biologisch voedsekker vers l smaakt”
] 22 ^
Educatieve, maatschappelijke en landschappelijke waarden
Een landgoed om van te smullen Vanuit de historie is een statig landhuis op een landgoed onlosmakelijk verbonden met een prachtige aangelegde Natuurtuin, inclusief moestuin. Zo kon men voorzien in het eigen eten. Een manier waarop Olga Kroes ook nu graag leeft. Zij heeft vijf jaar geleden de voormalige moestuin van het Landhuis in oude luister hersteld. Inmiddels proeft een vrijwilligersclub van 19 mensen de oogst.
Iedereen is welkom
De half ommuurde groente-, fruit- en kruidentuin is een verrassende plek voor de bezoeker van het landgoed. Als de vrijwilligers aan het werk zijn en de poort openstaat, is iedereen hier welkom. “Ik wil mensen bewust maken van lokale seizoens gebonden producten. Ze laten zien, ruiken en proeven hoe lekker vers biologisch voedsel smaakt.” Vooral de educatieve waarde heeft Olga hoog in het vaandel staan. “Ik vertel over de kringloop van de Warmoezerij, waar de mens een grote rol in speelt.”
Verbinding met omgeving
Het is puur het verhaal, want Warmoezerij Wolfslaar is geen productietuin. “We leveren wel mondjesmaat kruiden en bloemen aan Restaurant Wolfslaar en bijvoorbeeld mispelgelei aan het
Behalve de educatieve waarde dient Warmoezerij Wolfslaar ook een maatschappelijk nut. De tuin blijkt een uitstekend onderkomen voor alle soorten vrijwilligers die hier hun passie kwijt kunnen. Ook landschappelijk gezien speelt de Warmoezerij een grote rol: het is een speeltuin voor kikkers. Deze kunnen dankzij Warmoezerij Wolfslaar veilig van de ene kant oversteken naar de andere kant van het gebied. Groot voordeel is dat kikkers verzot zijn op slakkeneieren en dat komt de teelt ten goede. Ook vogels zijn hier zeer geliefd. Zij eten rupsen en luizen op die funest kunnen zijn voor de oogst. Vandaar dat de vogels hier de beschikking hebben over een eigen bessenstruik. Alles is hier (met een beetje hulp) in evenwicht.
Tuinhuis van Charlotte. Die verbindingen met collega-ondernemers op het landgoed liggen er. Wij halen op onze beurt bij de Boerderij extra mest en stro. Bij bepaalde werkzaamheden lenen we een riek of een kruiwagen.”
Beleving en natuur combineren
Olga heeft met haar vrijwilligers de afgelopen jaren al heel wat bereikt op Warmoezerij Wolfslaar, maar ze heeft nog een wens: “We hebben op de Warmoezerij 50 wijnranken en 15 appel- en perenbomen waar we het educatieve verhaal bij vertellen. Ik zou het fantastisch vinden als er nog een wijngaard en boomgaard met Brabantse appels en peren komt voor de productie,” zegt ze stralend. “Bijvoorbeeld op de Hoge Akker.” Volgens Olga een prachtig gelegen stuk grond met veel zon. “Een uitgelezen kans om beleving en natuur te combineren. Dit zou de landschappelijke waarde in elk geval enorm opwaarderen. Zeker als de bomen in bloei staan, is er wat mij betreft geen mooiere en natuurlijkere entree op het landgoed denkbaar.”
Landgoed Wolfslaar-wijn
Olga heeft haar licht al opgestoken wie de boomgaarden en wijnranken zou willen beheren en ook pluk- en snoeivrijwilligers heeft ze al op de korrel. Ze ziet de appelsap, appelstroop en de ‘Landgoed Wolfslaar-wijn’ al in de schappen bij de boerderij winkel staan.
] 23 ^
“ Dezelfde look en feel op het landgoed creëert eenheid”
Optisport exploiteert Zwembad Wolfslaar tot het jaar 2021. Locatiemanager Pim de Jager wil daarna graag verder. Tot die tijd wil Pim graag bijdragen aan de beoogde uitstraling van het landgoed. “Natuurlijk, daar wordt iedereen beter van.”
Groot en opvallend
Zwembad Wolfslaar is met haar 3.500 m2 oppervlakte een van de grootste openluchtzwembaden van Nederland. “Doodzonde dat amper te zien is dat we op een landgoed gevestigd zijn,” vindt hij. Pim heeft genoeg ideeën om er samen met gemeente, Stichting Landgoed Wolfslaar en andere partijen op het landgoed écht iets van te maken.
Eenheid
“Om een landgoed van allure te realiseren, zou ik bijvoorbeeld eerst alle verstopte partijen op het landgoed zichtbaarder maken. Onzinnige borden verwijderen, wildgroei weghalen en overal dezelfde bewegwijzering en bankjes hanteren. Als we het gebied wat transparanter maken met dezelfde look en feel,
voelt het al snel als één landgoed. Wat mij betreft kan de entree van het landgoed niet opvallend genoeg zijn, zodat er geen twijfel mogelijk is dat je ergens bent aangekomen,” denkt Pim hardop.
Sportcluster
Pim heeft een hekel aan hekken, maar hij kan niet zonder. “Niet alleen om vandalisme tegen te gaan, we moeten er ook alles aan doen om mensen te beschermen tegen verdrinking als we gesloten zijn.” Het zwembad wordt omsloten door de Natuurtuin en het Ulvenhoutse Bos. Daar zie je eigenlijk weinig van. Er moet volgens Pim een manier op te vinden zijn om dit op een veilige manier open te gooien. “Iemand zou er opnieuw naar moeten kijken. De parkeerplaats die in tweeën is verdeeld en de huidige entree… het is in mijn ogen allemaal niet heel logisch en praktisch,” vertelt Pim en gaat verder “Wie weet kunnen we de entree combineren met Bré-da-Boules en Beach Breda. Dan krijgen we een sportcluster op het
Pim de Jager
“Ik zie mogelijkheden voor ee n sportcluster samen met Bre-da -Boules en Beach Bre da” ] 24 ^
landgoed. Ik zie het al voor me: een mooie plantenbak met een paal met drie wijzers die verwijzen naar de sportgelegenheden, met een gezamenlijke fietsenstalling.”
Beweging buiten het seizoen Volgens Pim kan het zwembad het meest bijdragen aan de uitstraling van het landgoed door vaker activiteiten te organiseren of anderen daarvoor uit te nodigen. “Nu is er in deze hoek maar vier maanden per jaar beweging. Ik zie genoeg kansen voor bepaalde doelgroepen om het terrein te gebruiken in de maanden dat er niet gezwommen kan worden. Denk aan een boks-challenge, een bootcamp, hondentrainingen of teambuildings.”
Eerst plan, dan kosten
“Het is prettig dat we nu samen met gemeente Breda, Stichting Landgoed Wolfslaar en de partijen op het landgoed kijken waar we met z’n allen heen willen en dat er een stip op de horizon komt. Eerst zonder beren op de weg het ideaal plaatje schetsen en daarna gaan we het samen verwezenlijken.”
Bré-da-Boules bewegen en ontmoeten Ad van der Bruggen
“Bré-da-Boules is eigenlijk een vreemde eend in de bijt op het landgoed,” vindt voorzitter Ad van der Bruggen. “We zijn een besloten vereniging van zo’n 155 leden die toevallig op het landgoed zit.”
“We willen graag bijdragen aan een landgoed van allure, maar hoe?”
“We willen graag bijdragen aan het landgoed van allure, maar hoe? Daar worstelen we mee. We hebben goede contacten met de andere partijen op het landgoed, maar hebben weinig gemeen. De gemiddelde leeftijd is hier ongeveer 70 jaar en we draaien volledig op vrijwilligers, op wie we verschrikkelijk zuinig zijn. Onze vereniging opereert in die zin volledig zelfstandig en ik weet echt niet wat anderen met ons kunnen.”
Bewegwijzering
Ad heeft wel wensen. “Met ons speelterrein, ons clubhuis, onze 40 parkeerplaatsen en ruime fietsenstalling zijn we dik tevreden. Er ontbreekt alleen nog een goede bewegwijzering aan het begin van het landgoed en op het landgoed zelf. Hier zou iedere partner op genoemd moeten staan. Niet alleen belangrijk voor de hulpdiensten, ook is het handig voor externen die hier komen sporten of het landgoed om een andere reden bezoeken.” Behalve een plek waar ouderen in beweging blijven en elkaar ontmoeten, stelt Bré-da-Boules de locatie bovendien regel matig open voor mensen die iets te vieren hebben en dat willen combineren met jeu-de-boules.
Bré-da-Boules Bré-da-Boules is sinds het jaar 1996 gevestigd op het landgoed. Buiten heeft deze vereniging 45 jeu-de-boulesbanen en binnen 6. De leden boulen zowel recreatief als op wedstrijd/competitie niveau. Ze spelen volgens de internationale jeu-de-boules regels. Bij de vereniging zijn nieuwe leden altijd welkom.
] 25 ^
Jeroen van Kollenburg
“We moeten het landgoed verbinden met het achterland”
Sporten in de natuur “We hebben de mooiste beachvolley locatie van Nederland” vindt de voorzitter van Breda Beach, Jeroen van Kollenburg. “Maar ook buiten onze accommodatie is het goed toeven.” “Breda Beach is in hoofdzaak een sportvereniging waar zowel jeugd als volwassenen fanatiek in het zand hun sport beoefenen: beachvolleybal, maar ook beachtennis of voetvolley. Breda Beach is echter meer dan een sportlocatie. Naast het sporten kunnen deelnemers en partners en kinderen in de vrije natuur heerlijk in de zon chillen op de loungebanken onder het genot van een drankje. Daarnaast kan iedereen op het landgoed eenvoudig een bezoek brengen aan de Boerderij, ’s zomers een duik nemen in het naastgelegen zwembad of een wandeling maken door de Natuurtuin.”
Grootste prioriteit
Een laagdrempelige horecabestemming op het landgoed is volgens Jeroen een goede mogelijkheid om het landgoed te verbinden met het achterland. “Ik denk aan ‘officiële’ wandelroutes via de Natuurtuin, richting het Ulvenhoutse Bos, via het Markdal naar de Ginnekenmarkt. Dan zetten we het hele gebied in als toeristische plek en kunnen we recreëren in de breedste zin van het woord.” Grootste prioriteit is wat Jeroen betreft het land-
] 26 ^
goed toegankelijker maken. Ik denk aan een chiquere entree richting het zwembad en de beach volley, maar ook aan een ontvangstplek met kindvriendelijke horeca die dagelijks tot in (het begin van) de avond geopend is.
Verbinding Breda Beach zoekt op tal van manieren verbinding met zowel partners óp het landgoed als erbuiten. In de maand juli vindt een bedrijventoernooi plaats waar jaarlijks maar liefst 32 bedrijven uit Breda en omstreken aan deelnemen. Optisport sponsort Breda Beach Jeugdtoernooien en als tegenprestatie mag Optisport het beachterrein af en toe gebruiken. NAC mag komen voetvolleyen en in ruil daarvoor mogen vrijwilligers van Breda Beach een wedstrijd bijwonen in het Rath Verlegh stadion.
Breda Beach
In 2001 zijn op het braakliggende terrein naast zwembad Wolfslaar beachvolleybal zandvelden aangelegd. Breda Beach heeft inmiddels circa 325 leden en zes wedstrijdvelden. Van eind maart tot begin oktober sporten hier dagelijks leden van de vereniging. Zowel training als competitie op alle niveaus en regelmatig vinden er beachvolleytoernooien plaats waaraan ook niet-leden deel kunnen nemen. De leden komen grotendeels uit Breda en omgeving en een groot deel daarvan komt op de fiets naar de vereniging toe.
Sportcluster
Jeroen heeft het toekomstbeeld voor Breda Beach al voor ogen. “Ik zou samen met het zwembad en Bréda Boules wel een sportcluster willen vormen. Dan zouden we wellicht ook nog beter van de beschikbare ruimte gebruik kunnen maken. Bijvoorbeeld de fietsenstalling iets naar achteren verplaatsen, zodat er ruimte ontstaat voor een tribune. Zo kunnen leden en voorbijgangers ons beter vinden en ook eens een wedstrijd bekijken.”
Anita Ligtvoet
“Wie weet kan de achterkant van het landgoed , de voorkant worden”
Altijd op zoek naar aansluiting Ruitersportcentrum Breda ligt aan de rand van het landgoed. Door de dikke rij bomen lijkt het erop dat de manege geen onderdeel is van het geheel. Maar met een beetje omdenken kun je volgens eigenaar van de manege Anita Ligtvoet toch best ver komen. “Wie weet kan de achterkant van het landgoed, de voorkant worden. Ik heb plaats genoeg om auto’s kwijt te kunnen en via het bestaande wandelpad over de manege sta je zo recht voor het landhuis.”
Aansluiting landgoed
Kinderen vanuit de wijk Nieuw Wolfslaar hebben deze verkorte route naar het zwembad allang gevonden. Ze fietsen vanuit de Overakkerstraat over het manegeterrein naar het zwembad,” weet Anita die sinds januari 2015 eigenaar is van Ruitersportcentrum Breda. Vanaf die tijd heeft zij aansluiting gezocht met het landgoed. Zo heeft ze onder andere een wandelroute aangelegd van de manege naar het landgoed en heeft ze tussen de kantine en de buitenrijbak een terras gemaakt zodat wandelaars een momentje rust kunnen pakken onder het genot van een kopje koffie. “De bar en het terras zijn 365 dagen per jaar open. Het mooiste hoekje van Breda,” zegt ze trots.
Gelijke bewegwijzering
Om de manege bij het landgoed te betrekken, zou wat Anita betreft de bewegwijzering beter mogen. “Niet alleen voor fietspaden en wandelpaden, maar vooral ook ruiterpaden. De jeugd rijdt nu vaak te dicht langs het Landhuis. Met paardenvijgen op de verkeerde plekken als gevolg. Die bewegwijzering zou wat haar betreft op het landgoed én bij de partijen op het terrein overal gelijk moeten zijn. “Dat geldt ook voor verlichting. Zo krijg je één geheel en is het duidelijk dat ook wij partij zijn op het landgoed.”
Huifkar als verbinding
Anita pakt graag gezamenlijk zaken op om de manege duidelijker onderdeel te laten zijn van het landgoed. “Door de beboste omgeving kunnen we de manege niet dichter naar het landgoed halen. Maar op andere manieren kunnen we toch aansluiting zoeken.” Zo heeft Anita een huifkar waar ze 15 mensen in kan vervoeren. “Wie weet kunnen we hier iets mee voor de Boerderij of met huwelijken die vanuit het Landhuis worden georganiseerd.”
Ontmoetingsplek
Behalve een sport-recreatieve functie vervult de manege ook een sociale rol. Anita vertelt: “Kinderen die graag met paarden omgaan, ervaren het hier als een prettige en veilige plek waar ze elkaar kunnen ontmoeten.”
Slimme combinaties Samenwerking kun je volgens Anita op verschillende manieren zien: “Onze kaarthouders zouden we korting kunnen geven op een abonnement op zwembad Wolfslaar. Of andersom: bij aanschaf van een zwemabonnement ontvang je een gratis introductieles bij de manege. Ik zou graag samen met Optisport onderzoeken waar leuke en slimme combinaties te maken zijn.”
] 27 ^
Wat vooraf ging Gemeente Breda en Stichting Landgoed Wolfslaar hebben er samen voor gezorgd dat er een Natuurpoort is gekomen op het landgoed (conform collegebesluit d.d. 22 juni 2014). Daarmee is de positie van het landgoed als schakel van de stad naar de omliggende groene recreatiegebieden versterkt en zijn cultuurhistorische en ecologische waarden benadrukt. Op 23 oktober 2015 hebben gemeente Breda en de Stichting een intentieverklaring tot Samenwerking getekend met als doel: • Wolfslaar als landgoed met cultuurhistorische achtergrond en belangrijke natuurwaarden, herkenbaar te maken. • De strategische ligging van het landgoed aan de zuidkant van Breda uit te nutten ten behoeve van Breda en de omliggende gemeenten.
•D e Natuurpoort Landgoed Wolfslaar vorm, inhoud en uitstraling te geven in overeenstemming met de ambities van betrokken partijen. Daarbij zetten partijen vooral in op de samenwerking met uiteenlopende private en publieke actoren om te onderzoeken en (waar nodig of gewenst) ontwikkelingen in gang te zetten, met gebruikmaking van elkaars kennis, deskundigheid en mogelijkheden.
Wat stellen we voor? Gemeente Breda en Stichting Landgoed Wolfslaar stellen hieronder een aantal quick wins voor, die op korte termijn uitgevoerd kunnen worden, tegen relatief lage kosten. QUICK-WINS
→ Herstellen van cultuur-historische elementen, zoals de muur van de Warmoezerij en het completeren van de sokkel in de Natuurtuin. → Beter inpassen in de omgeving van opslagplaatsen voor afval op het landgoed.
→ De samenwerking en de organisatie van de partners op en rond het landgoed vormgeven en waar nodig faciliteren. Met erkenning van wederzijdse mogelijkheden en onmogelijkheden, op basis van gelijkwaardigheid en wederzijds vertrouwen. Toedeling van verantwoordelijkheden en werkafspraken maken hier deel van uit. → Op diverse plekken op het landgoed heeft de natuur haar kans gegrepen en dit zorgt voor een uitbundige groei. Op basis van ecologische en cultuur-historische afwegingen kan er een verbeterslag plaatsvinden waardoor het landgoed beter tot zijn recht komt. → Onderzoeken hoe opslag naast de ingang van de Boerderij ruimtelijk beter ingepast kan worden. → De Warmoezerij verankeren in de omgeving met bruggen en zichtlijnen. → Het landgoed verder toegankelijk maken voor rolstoel gebruikers en kinderwagens, voortbouwend op de wandelstructuur die er nu al ligt. Natuurlijk zijn er ook paden waar meer uitdaging in zit voor bezoekers. → Onderzoek doen naar de locatie van een educatieve boomgaard met Brabantse fruitrassen. ] 28 ^
→ Op het landgoed borden die geen toegevoegde waarde hebben verwijderen.
→ De Charlotte Cuypersdreef blijft gesloten voor auto’s. → Rhododendrons als onderbegroeiing (die ooit bewust geplant zijn) laten staan. Bomen die er in de loop van tijd gegroeid zijn (in overleg) verwijderen. De diversiteit van bomen en planten behouden, maar flexibel omgaan met het totaal. Op zo’n manier het park herinrichten dat de natuurwaarden en de beleving van de bezoeker in balans zijn. → Het versterken van het landgoed kan bereikt worden door te streven naar uniformiteit. Deze uniformiteit dient vorm te krijgen in eenduidige bewegwijzering, toepassen van gelijksoortige bruggen, verlichting, etc. → Een uniforme entree realiseren voor het sport- en bewegingscluster. → Herstellen/ realiseren/afstemmen/versterken van ruimtelijke relaties vanuit het parkeerterrein naar de verschillende delen op het landgoed (zie kaart pagina 14).
→ Het Landhuis en Koetshuis alleen toegankelijk maken voor gemotoriseerde voertuigen om te laden en te lossen en voor speciale gelegenheden zoals trouwen en rouwen. → De centrale entree van Landgoed Wolfslaar komt uit op de parkeerplaats. De ambitie is om de parkeerplaats om te vormen tot een PARKeerplaats. Dankzij een parkachtige inrichting zou de parkeerplaats ook aantrekkelijk moeten zijn op momenten dat er géén auto’s staan.
→ De hoofdtoegang en de centrale parkeerplaats ontlasten. De entree en het parkeren aan de randen van het landgoed versterken. Het gaat dan vooral om de parkeerplaatsen bij de manege en Jeugdland. De toegang van daaruit over het landgoed vergemakkelijken en aangeven.
→ Om diverse functies uit elkaar te halen, zijn er ooit hekken geplaats op het landgoed. Om natuurlijke verbindingen te realiseren tussen de verschillende onderdelen op het landgoed staat het verwijderen hiervan centraal (indien geen aanslag op de veiligheid). Hierdoor lopen functies beter in elkaar over en straalt het landgoed meer eenheid uit. Natuur en cultuurhistorie geven bij onthekking de randvoorwaarden en dat vraagt dus om maatwerk.
] 29 ^
Wat willen we? Over veel onderwerpen zijn betrokken partijen het met elkaar eens: een goede basis voor verdere samenwerking. Op andere gebieden is nader onderzoek wenselijk en zullen vervolggesprekken gevoerd moeten worden. AANBEVELINGEN/WENSEN/AMBITIES → Het Landhuis en Koetshuis vormen de kern van het landgoed. Om het landgoed zijn positie te laten behouden, is het belangrijk dat de gebouwen en terreinen een openbaar karakter houden en voor het publiek toegankelijk blijven. → Bestaande richtlijnen voor het amfitheater vaststellen zodat activiteiten aldaar de Natuurtuin geen geweld aandoen. Het amfitheater kan praktisch ingericht worden voor mini-concerten (bijvoorbeeld met tentdakconstructie en composttoilet). → Het versterken van de veiligheid en het veiligheidsgevoel op het landgoed. In de avonduren zijn er vaak ongewenste gasten op het landgoed die vernielingen en inbraken veroorzaken. Door te kijken naar fysieke maatregelen en sociale controle, vergroten we het veiligheidsgevoel op Landgoed Wolfslaar. Dit bekijken we bij het ruimtelijk ontwerp. → F iets- en wandelroutes en routes voor minder validen verder uitbouwen en deze goed laten aansluiten op Natuurpoort Landgoed Wolfslaar. Er zijn volop mogelijkheden om de prachtige omgeving richting Ulvenhoutse Bos en de Baronie van Breda te verkennen. Ontwikkel een kwalitatieve thematische set van enkele fiets- en wandelroutes (dagtochten)
uurpoorten
Nat deel uit van slaar maakt . Dit netwerk Landgoed Wolf Natuurpoort Natuurpoorten Natuurpoort van Brabantse Een Brabantse het netwerk te 30 locaties. of wandelrou bestaat uit zo’n prachtige fiets- biedt een ruime een voor is hét startpunt Brabantse Natuurpoort en informatie Elke ning ur. in de natu horecavoorzie elroutes. enheid, een wand eleg en eerg park de fietsurgebied en over het natu
Brabantse
tel Stalen sleu enbaar aan orten zijn herk euwd welke De Natuurpo n sleutel. Beni de grote stale r deel uitmaken van het mee of kijk op locaties nog rstaande kaart onde jk netwerk? Beki .nl. orten urpo www.natu
Ulvenhoutse Bos Sommige stukken van deze boswachterij zijn zo´n 1000 jaar oud. Zulke oude bossen komen in Nederland bijna niet meer voor. Nabij Landgoed Wolfslaar ligt het Voorbos, een beek begeleidend bos met een zeer diverse flora en fauna. Meer info: www.staatsbosbeheer.nl
Boerderij Wolfslaar en.nl
oort www.natuurp
Natuurpoort Landgoed Wolfslaar Hét startpunt voor een prachtige fiets- of wandeltocht door de Baronie, dat is Natuurpoort Landgoed Wolfslaar. Wandel langs historische eiken in het Ulvenhoutse Bos, volg al fietsend de kronkelende rivier door het paradijselijke Markdal, of ervaar de serene rust van de Strijbeekse Heide. Ook bij het Landgoed zelf is genoeg te ontdekken. Maak eens een ronde door de tuin van het statige Landhuis, neem een kijkje in de Warmoezerij en geniet van een lunch met streekproducten bij het Tuinhuis van Charlotte. Meer informatie over Natuurpoort Landgoed Wolfslaar: korting www.natuurpoorten.nl/wolfslaar
ort Natuurpo Landgoed r Wolfslaa Breda
Aai de lakenvelder koe, ga waterdiertjes vissen in de natuurtuin, leer hoe je een bijenhotel maakt of haal een wandel- of fietsroute bij het informatiepunt, Kortom, ervaar hoe bij Boerderij Wolfslaar buiten binnen komt.
• Informatie el- en • Gratis wand fietsroute
P
g met In samenwerkin
oorten.nl
www.natuurp
Het Tuinhuis van Charlotte Even tot rust komen na een wandeling in het bos of een ontdekkingstocht op de boerderij, dat kan uitstekend bij het Tuinhuis van Charlotte. Dit gezellige tuinhuis biedt een verse kop koffie met een stuk huisgemaakte taart of een lunch met streekproducten van het seizoen. Geopend dinsdag t/m zondag van 10.00 - 17.00 uur. Wolfslaardreef 103 4834 SN Breda Tel. 076 - 529 89 67 www.hettuinhuisvancharlotte.nl
Wandelroutes Grote ronde over het landgoed (2,2 km) Ommetje over d’n akker (900m) Langs het tuinpad van Charlotte (1,1 km) Op bezoek bij de Barones Wandelknooppuntennetwerk
Fietsroute Door de Baronie van Breda 84
--
-
38
-
39
Meldpunt
-
40
-
44
-
45
-
15
-
14
-
43
-
41
-
36 - 84
-
85
De recreatieve routes in Brabant worden zorgvuldig onderhouden. Eventuele opmerkingen of suggesties over de bewegwijzering of paden kun je doorgeven via info@routesinbrabant.nl of via telefoonnummer 0800-4050050.
] 30 ^
op basis van onder andere de knooppuntnetwerken vanuit de Natuurpoort. Maak wervende arrangementen met vrijetijdsondernemers uit het buitengebied. Laat bezoekers kennismaken met streekproducten uit de Baronie. Vertel het verhaal van de Nassaus en de Baronie. Laat de boeiende ontstaansgeschiedenis zien van het landschap. Ontwikkel met de stad onder andere meerdaagse arrangementen en gericht op een bijzonder verblijf. Verkoop en promoot thematische routes, ontwikkel nieuwe producten en arrangementen (inspelen op actueel aanbod). → Kies kleinschalige activiteiten die passen bij de uitstraling van het landgoed. De Winterfair op de Boerderij is een mooi voorbeeld. Ook de Publieksdag die de ondernemers op het landgoed jaarlijks organiseren in mei is een activiteit die past op het landgoed. Andere passende activiteiten zijn te relateren aan onder meer duurzame food initiatieven. (Denk aan educatieve samenwerking op het gebied van gezonde voeding, beweging, dierenwelzijn, etc.). Eventueel in samenwerking met Restaurant Wolfslaar, Warmoezerij, Boerderij en lokale producenten. Denk onder andere aan pop-up restaurants met seizoenproducten. Maar ook tijdelijke Landart exposities of oldtimer bijeenkomsten zijn activiteiten die passen bij de allure van het landgoed. → Op de website van de partners de samenhang als landgoed benadrukken. Kies gezamenlijk voor een stijl die past bij allure en die aansluit op het eigen bedrijf/organisatie/vereniging. Zorg dat alle linkjes naar de juiste informatie verwijzen, blijf dit actueel houden naar de website van Natuurpoorten. Natuurpoort Landgoed Wolfslaar structureel verankeren in de communicatie (routesinbrabant.nl en VisitBrabant.nl).
Tot slot gaan we onderzoek doen Zwembad
De functies van het zwembad onderzoeken in het totale sporten recreatie aanbod binnen Breda en omgeving. Dit nadrukkelijk in relatie tot de directe omgeving en in het bijzonder met Landgoed Wolfslaar. Tot die tijd de mogelijkheden bekijken om het zwembad beter te integreren op het landgoed en het terrein ook te benutten buiten het seizoen. Denk onder andere aan bootcamps en hondentrainingen.
Horeca
De aansluiting van de aanwezige horeca op de behoefte en wensen van de bezoekers en potentiële bezoekers onderzoeken in relatie tot de Natuurpoort.
Informatievoorziening
Onderzoeken of en op welke manier de bezoeker behoefte heeft aan informatie over het landgoed. Eenheid, kwaliteit en continuïteit zijn op het landgoed een groot goed. Deze eenheid geldt ook voor een gemeenschappelijk gedragen communicatie-aan-
pak, dat kwalitatief betrouwbaar en actueel de mensen bedient. Daarbij zou rekening gehouden moeten worden met eigentijdse mogelijkheden en specifieke behoeften, zowel van partners gezamenlijk, afzonderlijk, als bij speciale gelegenheden. De dagrecreant, scholier, natuurliefhebber, amateurhistoricus en wetenschapper kunnen op deze plek terecht voor achtergronden en context over het landgoed en haar omgeving. Hier vinden zij tevens informatie over lokale evenementen en recreatieve, toeristische voorzieningen verspreid over de Baronie.
Participatie
Het verder uitbouwen, bevorderen en onderzoeken van mogelijkheden van de participatie van mensen die een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Waar mogelijk structureel maar ook incidenteel. Ervaringen van partners op het landgoed en van derden zullen (indien nodig en wenselijk) in deze nadrukkelijk worden meegenomen en gewogen. Participatie vraagt in elk geval om een goede balans tussen professionaliteit, dienstverlening, kwaliteit, veiligheid en begeleiding.
] 31 ^