actueel
‘Ik ben op zoek de aarde van Het Genesistestament volgens Genesis, zo heet het nieuwe, en laatste grote fotoproject van Sebastião Salgado (64). ‘Als Genesis voltooid zal zijn, ben ik 72. Om dan nog een ander groot project te beginnen... dat zie ik mezelf niet meteen doen.’ Voor Genesis zoekt Salgado acht jaar lang naar de laatste pure plekken op aarde. ‘Ik wil de aarde zien, zoals ze was in de tijd toen de Bijbel nog niet bestond. Want in het verleden ligt de sleutel van onze toekomst.’
SEBASTIAO SALGADO
DOOR KATRIJN SERNEELS
ij stond op de rand van de pas uitgebarsten Nyamulagiravulkaan in Afrika, op rotsen van twee dagen oud. “De lava lag vijf meter van mij vandaan en was nog warm. Als ik te lang op dezelfde rots bleef staan om een foto te maken, begonnen mijn zolen bijna te smelten.” Vuur, water, aarde en lucht, uit die vier elementen is de aarde opgebouwd. En die vier elementen spelen een hoofdrol in de beelden die Salgado vandaag voor Genesis maakt. Vreemd, want Salgado werd vooral bekend met zijn portretten van mensen: mensen aan het werk (Workers), mensen op de vlucht (Exodus). Vandaag richt hij zijn blik op de dieren en landschappen, de lucht en de aarde. “Omdat de aarde groter is dan de mens. En de mens ook maar een dier is, dat leeft tussen de andere dieren. Ik ben geen mens, ik ben een leeuw.”
H
Moeilijk om u te pakken te krijgen, u bent altijd op reis. “Dat klopt. Ik ben net terug van een maand in Indonesië. En voor Genesis ben ik de voorbije vier jaar voortdurend onderweg geweest: naar Antarctica, Rwanda, Namibië, Galápagos, Rusland, Brazilië… In Indone22 ● DMMAGAZINE ● 31 MEI 2008
gegaan naar vóór de Bijbel’
VAN ZOET NAAR ZOUT De eerste plek die Salgado aandeed voor Genesis, waren de Galápagoseilanden. ‘Het heeft honderden, miljoenen jaren gekost voor de leguanen om te worden wie ze nu zijn. Eerst leefden ze op het land, dan leerden ze zwemmen, duiken en zout water drinken: ongelooflijk.’
actueel
BOERENZOON Salgado is zelf opgegroeid in een arme familie. ‘Mijn vader was een veeboer in Brazilië. Ik was de zesde van acht kinderen.’
EXODUS Salgado werd vooral bekend door zijn beelden van mensen. Mensen die werken, zoals in ‘Workers’, mensen die vluchten, zoals in zijn boek ‘Exodus’.
sië ben ik bij de Mentawai, een van de laatste primitieve volkeren in Sumatra gaan leven. Er zijn nog maar drie volkeren in de hele wereld over die echt leven als jagers-verzamelaars. Dat zijn de bosjesmannen, de pygmeeën en de Mentawai. Ik heb gewoon hun leven gevolgd, geslapen zoals zij slapen, op de grond, gegeten wat zij eten…”
U bent 64, voelt u dat niet in uw botten, op de grond slapen? “Nee, van mijn rug heb ik helemaal geen last. Ik ben geen dertig meer, 24 ● DMMAGAZINE ● 31 MEI 2008
en dat voel ik ook wel. Ik ben een beetje vlugger moe dan vroeger. Maar voor de rest heb ik daar helemaal geen problemen mee. De Mentawai jagen op witte varkens, en dat vond ik echt wel lekker vlees. Een paar uren nadat de jagers het dier hebben gedood, wordt het al gebraden op het vuur. Zo ongelooflijk vers, dat is natuurlijk heerlijk! Op een van mijn reizen naar Afrika heb ik bilharzia opgelopen, waardoor ik bepaalde dingen niet meer goed verteer. Aardbeien bijvoorbeeld. Als ik bij een volk zou terechtkomen waar er alleen maar aardbeien te eten waren, dan zou ik een probleem hebben. Maar zo’n volk bestaat gelukkig niet.”
IJSTIJD ‘Van alle plekken die ik tot nu toe bezocht heb voor Genesis, heeft Antarctica de diepste indruk op mij gemaakt. Je voelt je als mens heel klein tussen al dat ijs.’
actueel
TERRA & AGUA Op 40 procent van de aarde is de natuur nog bewaard gebleven, aldus Salgado. Hij doet zelf ook zijn best om de vernietigde natuur te herstellen: ‘Het Instituto Terra is een project waarmee ik dertien jaar geleden begonnen ben: het regenwoud dat verdwenen is door het grazende vee van mijn vader herstelt zich nu. Het is prachtig om vandaag te zien hoe de vogels zijn teruggekomen. En er stroomt opnieuw water door de rivier.’
Mensen die andere mensen eten wel: uw volgende bestemming is PapoeaNieuw-Guinea, waar voormalige kannibalen leven. “Ja, daar kijk ik ook heel erg naar uit. Naar de stammen in het hoogland, de vogels die er leven, de natuur… De inspiratie voor alles wat ik doe is mijn vrouw. Toen ik haar ontmoette was ze zestien, we zijn nu vijfenveertig jaar samen. Ik doe niets zonder het eerst met haar te bespreken. Weet je, mijn eerste foto’s trok ik pas toen ik dertig was, met de camera van mijn vrouw, toen we in Afrika waren. Van opleiding ben ik econoom. Vandaar dat mijn eerste fotoboeken over mensen die werken gingen. Ik ben ook een linkse jongen, de rechten van de zwakkere, van de arbeider hebben me altijd nauw aan het hart gelegen. Misschien was ik als ik ergens anders was geboren, in Parijs of zo, modefotograaf geworden. Maar ik ben opgegroeid in een arme familie, als zesde van acht kinderen. Mijn vader was een veeboer in Brazilië. Wie ik ben bepaalt nu eenmaal wat ik zie, en wat ik op mijn foto’s wil laten zien.”
’
zien hoe de vogels zijn teruggekomen. Er stroomt opnieuw water door de rivier, er zitten zelfs krokodillen in. Te vaak zien we de natuur als iets dat we moeten in toom houden, temmen. Terwijl de natuur net op haar mooiste is als we ze haar gang laten gaan. Voor Genesis zoek ik die plekken waar de natuur haar onschuld nog heeft bewaard.”
Is de aarde haar onschuld nog niet kwijt? “Nee, op 40 procent van de aarde is de natuur nog steeds bewaard gebleven. Ik denk aan de Omovallei in Ethiopië, aan de woestijn in Namibië, zo wild, zo weids. En aan Antarctica. Van alle plekken die ik al bezocht heb voor Genesis, heeft dat de diepste indruk op mij gemaakt. Je ziet er één basis, een nederzetting in die witte woestijn. En voor de rest is er alleen maar ijs, water en ijs. En de dieren op het ijs. Als mens voel je je daar zo nederig, zo klein. Ik kan iedereen aanraden om naar Antarctica te gaan. Eigenlijk was mijn eerste plan voor Genesis om fabrieken te gaan fotograferen, vervuiling, vuilnisbelten. Maar toen dacht ik: nee. Want hoe gaat dat mensen overtuigen om van de natuur te houden? Laat ik hen tonen hoe mooi, hoe waardevol de aarde is. Zodat iedereen denkt: dit mag nooit verloren gaan.”
Ik zoek de plekken waar de natuur haar onschuld nog heeft bewaard
Wat wilt u met Genesis laten zien?
“Genesis is een project dat ik samen met mijn vrouw heb bedacht. Het is eigenlijk gegroeid uit een van onze andere projecten, het Instituto Terra, waar we dertien jaar geleden mee begonnen zijn. Met het Instituto Terra wilden we het regenwoud herstellen op de plekken waar het vee van mijn vader dat had vernietigd. Het is prachtig om vandaag te
Vechten de belangen van de armen niet met de belangen van de natuur? Uw vader hield vee om geld te verdienen. Aan bomen laten groeien verdiende hij niks. 31 MEI 2008 ● DMMAGAZINE ● 27
actueel
STAM Primitief leven is niet gelijk aan armoede, meent Salgado. ‘De stammen die leven volgens hun tradities lijden geen honger, want zij jagen en verzamelen. De mensen die in het dorp zijn gebleven, die zijn arm. Want de bron van hun rijkdom, de natuur en hun cultuur, daar zijn ze van afgesneden.’
“Ik vind dat er in de naam van de vooruitgang te veel natuur wordt vernietigd. Wat is dat, vooruitgang? En is armoede gelijk aan primitief leven? Mijn antwoord is nee. Ik denk nu aan de Mentawai in Sumatra. Zijn zij arm? Nee, zij lijden geen honger, want zij jagen en verzamelen, ze hebben alles wat ze nodig hebben. Twintig jaar geleden heeft de regering hen gedwongen om het woud te verlaten en in dorpen te gaan wonen. Ze moesten zich ook bekeren. De tattoos van de sjamanen werden uit hun vel gesneden, hun tradities verbroken. Nu is er een andere regering. En is een groot deel van hen teruggekeerd naar het woud van hun voorouders, om voort te leven volgens de traditie. De mensen die in het dorp zijn gebleven, die zijn arm. Want de bron van hun rijkdom, de natuur en hun cultuur, daar zijn ze van afgesneden.”
U keek in de ogen van een schildpad op de Galápagoseilanden, in die van een gorilla in het Virunga-park. Is het moeilijker om van een dier een portret te maken dan van een mens? “Nee. Ik had nog nooit eerder beelden van dieren in het wild gemaakt. Mensen of dieren fotograferen, dat doe ik eigenlijk op dezelfde manier. Je moet gewoon geduld hebben, en ze benaderen met respect.” 28 ● DMMAGAZINE ● 31 MEI 2008
actueel
MENS & DIER ‘Ik fotografeer dieren zoals mensen. Ik benader ze met hetzelfde respect.’ ARM IN AFRIKA ‘Ik ben een linkse jongen, de rechten van de zwakkere hebben me altijd nauw aan het hart gelegen. Mijn eerste foto’s nam ik in Afrika, met de camera van mijn vrouw.’
Er wordt weleens gezegd dat uw beelden iets oudtestamentisch hebben. En u geeft uw projecten namen als Genesis en Exodus. Bent u een gelovig man? “Nee, eigenlijk niet. Namen als Exodus en Genesis spreken me aan omdat ze, doordat ze ook in de Bijbel voorkomen, een grote symbolische waarde hebben gekregen. Ik heb ze niet gekozen vanwege hun christelijke associatie, maar omwille van hun klank, hun betekenis.”
Is Genesis iets dat u doet voor uw kinderen, een testament maken van de aarde? “Ik doe dit voor mijn kinderen, voor mijn kleinkind. Maar niet alleen voor hen. Ik doe dit voor iedereen die hier rondloopt op aarde. We denken te veel aan onszelf, zijn te veel met ons ego bezig. En verliezen zo het contact met de natuur, met de essentie van wie we zijn. Ik ben geen mens, ik ben een dier. Ik ben een leeuw. Ik ben een boom. Ik ben een deel van de aarde. Dat is wat ik wil zeggen.” ■ INFO Het Genesisproject van Salgado is nog niet voltooid. In zijn recent verschenen boek Africa kan je al enkele beelden van het Genesisproject bewonderen. Africa, Sebastião Salgado, Taschen, 336 p., 49,99 euro, ISBN 978-38-228-5621-5