Türkiye'de İklim TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI A. SICAKLIK Türkiye'de sıcaklık, kıyılarda enlem farkına, iç kesim lerde ise denizden uzaklık, yükselti ve yer şekillen gibi faktörlere bağlı olarak değişir.
Örnek 2 Aşağıdaki haritada gösterilen M noktasında yıllık sı caklık ortalaması 17 °C, N noktasında 9 °C, P noktasın da 18 °C, R noktasında 15 °C'dir. 36°07'D
1. Yıllık Ortalama İndirgenmiş Sıcaklık Dağılışı
38°26'K
Bu noktalardan M ile N, P ile R arasındaki yıllık or talama sıcaklık farkını oluşturan başlıca etkenler aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?
Sıcaklık yıl içinde Türkiye'nin her tarafında aynı değil dir. En düşük ortalama sıcaklıklar Kuzeydoğu Anado lu'da görülür. En yüksek ortalama sıcaklıklar, Güney doğu Anadolu Bölgesi'nin güneyi ile Akdeniz kıyıların da görülür. Bu kesimde yıllık sıcaklık ortalaması 18 °C'nin üzerindedir. En düşük sıcaklık ile en yüksek sı caklık arasındaki fark 8 °C'den fazladır. Sıcaklık genel de güneyden kuzeye gidildikçe azalmaktadır.
Örnek I Yükseltinin sıcaklık üzerindeki etkisinin göz önüne alınmadığı, deniz seviyesine indirgenmiş bir izoterm haritasında aşağıdakilerin hangisinde enleme bağ lı bölge içi sıcaklık farkının diğerlerinden daha fazla olması beklenir? A) B) C) D) E)
Karadeniz Bölgesi Marmara Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Akdeniz Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi
A) B) C) D) E)
M-N Bakı Bitki örtüsü Yükselti Yükselti Enlem
P-R Enlem Yükselti Enlem Bakı Bitki örtüsü (1999 - ÖSS)
Çözüm Türkiye haritasında, M noktasından N noktasına doğ ru gidildikçe sıcaklığın düşmesi, yükseltinin artması ile ilgilidir. P noktasından R noktasına doğru gidildikçe sı caklığın düşmesi ise, R'nin kutuplara daha yakın ol masıyla, yani enlemle ilgidir. Cevap C
2. Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Dağılışı
(2000 - ÖSS)
Çözüm Soruda, enleme bağlı bölge içi sıcaklık farkının hangi bölgede daha fazla olduğu soruluyor. Ülkemizde kuzey güney yönünde daha çok alan kaplayan bölgede, enle me bağlı bölge içi sıcaklık farkı artacaktır. Buna göre, seçeneklerde verilen bölgelerden, kuzey güney yönün de en geniş alan kaplayanı Doğu Anadolu Bölgesi'dir. Cevap C
Karasallık Türkiye'deki yaz sıcaklıklarını belirleyici teme! faktördür. Temmuz ayında en düşük sıcaklık, Kuzeydo ğu Anadolu, Karadeniz kıyıları ve Marmara'nın kuzeyin de görülür. Bu ayda en yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde gözlenmektedir. (30 °C'nin üze rinde) Akdeniz ve Ege kıyılarında sıcaklık 25 - 28 °C arasında değişir.
Türkiye'de İklim 3. Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Dağılışı
D seçeneğindeki bilgi yanlıştır. Çünkü aynı enlem üze rinde yer alan Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölge lerindeki sıcaklıklar birbirine eşit değildir. Cevap D
Örnek 4
Ocak ayında, kıyılarla iç kesimler arasındaki sıcaklık farkı çok belirgindir. Türkiye'de ocak ayı sıcaklık orta lamaları üzerinde karasallık ve enlem faktörü rol oynar. Bölgeler arasındaki sıcaklık farkı temmuz ayına oranla daha fazladır. Bu ayda, en düşük sıcaklıklar Kuzeydo ğu Anadolu'da görülür. En yüksek sıcaklıklara Akdeniz Bölgesi'nin kıyı kesimlerinde rastlanır.
Türkiye'de günlük ve yıllık sıcaklık farkları, kıyı böl gelerde az iken iç kesimlerde fazladır. En az yıllık fark Doğu Karadeniz kıyılarında görülür ( 1 5 - 1 6 °C). En çok yıllık fark ise, Kuzeydoğu Anadolu'dadır (Er zurum'da 28 °C, Kars'ta 29 °C, Ağrı'da 31 °C).
Türkiye'de kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe ve de niz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça yıllık ortalama sıcaklık değerleri değişir.
Haritada numaralarla gösterilen yerlerden hangile ri arasındaki yıllık ortalama sıcaklık farkı, yukarıdakilerden başka bir nedene dayanmaktadır? A)I ile VI
B) II ile III D) III ile IV
C) II ile V E) VI ile VII
Örnek 3
(2004 - ÖSS)
Aşağıda, Türkiye'nin yıllık sıcaklık ortalamalarına göre indirgenmiş izoterm haritası verilmiştir.
Çözüm Haritada gösterilen I ile VI, II ile V, III ile IV ve VI ile VII noktaları arasındaki sıcaklık farkının nedeni yükselti ve karasallığın artmasıdır. Ancak II ile III arasındaki sıcaklık farkının nedeni enlemdir. Her ikisi de deniz kıyısında yer almasına rağmen, III noktası Ekvator'a daha yakın oldu ğundan, yıllık ortalama sıcaklığı ll'ye göre daha fazladır. Cevap B
Bu haritayla ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlııştır? A) En düşük sıcaklıkla en yüksek sıcaklık arasındaki fark 8 °C'den fazladır. B) En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu'dadır. C) Sıcaklık genelde güneyden kuzeye gittikçe azal maktadır. D) Aynı enlem üzerindeki yerlerde sıcaklıklar birbirine eşittir. E) En yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu'dadır. (1998 - ÖSS)
Çözüm Soruda Türkiye'nin yıllık sıcaklık ortalamalarına göre indirgenmiş izoterm haritası verilmiştir. Bu haritayla ilgili
Örnek 5 Türkiye'nin indirgenmiş yıllık ortalama sıcaklık ha ritasından, I. ortalama yükselti, II. indirgenmiş en yüksek ve en düşük sıcaklıklar ara sındaki fark, III. mevsimler arasındaki sıcaklık farkı, IV. kıyıların gerçek yıllık ortalama sıcaklıkları bilgilerinden hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II
B) I ve D) II ve IV
III
C) II ve III
E) III ve IV (2005 - ÖSS)
Çözüm
Örnek 7
İndirgenmiş haritalarda bütün sıcaklıklar deniz seviye
Ekvator'dan kuzeye doğru gidildiğinde enleme bağlı olarak sıcaklığın düştüğü görülür.
sine göre ayarlanmıştır. Bu nedenle bu haritalardan gerçek sıcaklığı elde etmek için yükseltilerin bilinmesi gerekir. Türkiye'nin indirgenmiş yıllık ortalama sıcaklık haritasından II numaralı bilgi elde edilebilir. Kıyıların yükseltisi her zaman sıfır olduğundan bu yerlerin ger çek sıcaklığını belirten IV numaralı bilgi de elde edile
Kış mevsiminde, I. İzmir'de sıcaklığın Edirne'den daha yüksek olması, II. Samsun'da sıcaklığın Erzurum'dan daha yüksek olması,
bilir. Ancak söz konusu haritadan I ve III numaralı bil
III. İstanbul'da sıcaklığın Afyonkarahisar'dan daha yüksek olması,
giler elde edilemez.
IV. Adana'da sıcaklığın Konya'dan daha yüksek olması Cevap D
durumlarından hangileri, yukarıda belirtilen enlem ile sıcaklık arasındaki ilişkiye ters düşer? A) I ve II
Örnek 6
B) I ve D) II ve IV
III
C) II ve III
E) III ve IV (2007-ÖSS)
Türkiye'nin aşağıdaki iklim özelliklerinden hangisi
Çözüm
baki etkisiyle açıklanabilir? A) Orta Karadeniz Böiümü'nün yıllık ortalama yağış tutarının Batı Karadeniz Bölümü'nden az olması B) Yazın en yüksek sıcaklıkların Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşanması C) Akdeniz Bölgesi'nde maki üst sınırının Ege Bölgesi'nden daha yüksek olması D) Ege Bölümü'nde yıllık ortalama sıcaklığın iç Batı
Kış mevsiminde; İzmirde sıcaklığın Edirne'den yüksek ol ması ve Adana'da sıcaklığın Konya'dan daha yüksek ol ması enlem sıcaklık arasındaki ilişkiye ters düşmez. Sam sun'da sıcaklığın Erzurum'dan daha yüksek olması ve is tanbul'da sıcaklığın Afyonkarahisar'dan daha yüksek ol ması enlem sıcaklık ilişkisine ters düşer. Çünkü Samsun Erzurum'un kuzeyinde, istanbul'da Afyonkarahisar'ın kuzeyindedir. Enleme göre tam tersi olması gerekir. 11 ve III. durumlar enlem sıcaklık ilişkisine ters düşer.
Anadolu Bölümü'nden yüksek olması
Cevap C
E) Akdeniz Bölgesi'nde dağların kuzey yamaçlarında karın yerde kalma süresinin güney yamaçlarından uzun olması
B. BASINÇ ve RÜZGÂRLAR (2006 - ÖSS)
Çözüm Orta Karadeniz Böiümü'nün yıllık ortalama yağış tuta
1. Basınç Türkiye'de mevsimlere, denizlere, karalara ve yere! ısın ma farklarına bağlı olarak oluşan basınç merkezlerinin yanında, Türkiye'nin dışında oluşan ve Türkiye'yi etkisi ne alan gezici basınç merkezleri de bulunmaktadır. Tür kiye'yi en çok etkileyen basınç merkezleri şunlardır:
rının Batı Karadeniz Bölümü'nden az olması yer şekil lerinin uzanışı ve yükselti azlığıyla ilgilidir. Yazın en yük sek sıcaklıkların Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ya şanması enlem ve karasallıkla ilgilidir. Akdeniz Bölge si'nde maki üst sınırının Ege Bölgesi'nden daha yük sek olması enlemin sonucudur. Ege Bölümü'nde yıllık ortalama sıcaklığın iç Batı Anadolu Bölümü'nden yük sek olması yükselti ve karasallıkla ilgilidir. Akdeniz Böl gesi'nde dağların kuzey yamaçlarında karın yerde kal ma süresinin güney yamaçlarından uzun olması bakı nın sonucudur. Soruda bakının etkisi sorulduğu için cevap E dir. Cevap E
Sibirya Yüksek Basınç Merkezi Türkiye'yi kışın etkiler. Soğuk ve kar getirir. 60° enlem leri çevresinde oluşmasına rağmen, soğumadan dola yı termik kökenlidir.
Asor Yüksek Basınç Merkezi Atlas Okyanusu'ndaki Asor Adaları çevresinde, 30° di namik yüksek basınç alanına bağlı olarak oluşur. Kış mevsiminde Sibirya yüksek basıncı ile birleşerek Tür kiye üzerinde etkili olduğunda, İzlanda alçak basıncı Türkiye'ye sokulamaz. Bunun sonucunda da Türkiye'de kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer.
Basra Alçak Basınç Merkezi Basra körfezi çevresinin çok fazla ısınmasıyla oluşur. Sam yeli rüzgârları vasıtasıyla Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde etkili olur. Havadaki nemi kuru tarak sıcaklık ve buharlaşmayı artırır. 30° kuzey enlemi çevresinde oluşmasına rağmen, ısınmadan dolayı ter mik kökenlidir. Türkiye'de yaz mevsiminde etkilidir.
a. Soğuk Yerel Rüzgârlar
İzlanda Alçak Basınç Merkezi İzlanda üzerinde oluşur. Türkiye'de kışın ve ilkbaharda etkili olur. Etkili olduğu günlerde, Türkiye ılık ve yağ murlu günler geçirir. 60° enlemleri çevresinde oluştu ğu için dinamik kökenlidir.
Yıldız
Örnek 8 Türkiye'nin iklimini etkileyen alçak basınç merkez leri arasında; I. Asor, II. Sibirya, III. Basra, IV. İzlanda gibi basınçlardan hangileri gösterilebilir? A) I ve II
B) Yalnız II
D) III ve IV
Karayel Balkanlar'daki yüksek basınç ve Basra Körfezi'ndeki alçak basıncın etkisi sonucunda oluşur. Kuzeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser. Kış mevsiminde Marmara Bölgesi ile Batı Karadeniz'de sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur.
Kuzeyden eser. Karadeniz üzerinden geldiği için soğuk ve nemlidir. Karadeniz dağlarında yağış bırakır. Poyraz Marmara, Karadeniz ve iç bölgelerimize kuzeydoğu dan esen soğuk ve kuru bir rüzgârdır. Doğu Avrupa'daki yüksek basıncın etkisi sonucunda oluşur. Kı şın sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur. Yaz poyrazı ise serin ve kuru olarak eser.
Ege Denizi'nde yazın poyraz benzeri rüzgârlar tam kuzeyden eser. Bu rüzgârlara da etezyen (etesien) denilmektedir.
C) II ve III E) I ve IV
b. Sıcak Yerel Rüzgârlar
Çözüm
Lodos
Soruda verilen basınç merkezlerinin hepsi Türkiye'yi etkiler. Ancak, Asor ve Sibirya Türkiye'yi etkileyen yük sek basınç merkezleridir. Basra ve İzlanda ise alçak basınç merkezleridir. Cevap D
Kuzey Afrika'daki yüksek basınç ve Hazar Denizi'ndeki alçak basınç sonucu oluşur. Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde etkilidir. Akdeniz'den geldiği için nemli ve sıcaktır. İç kesimlere sokulurken yükseltinin etkisiyle soğuyarak yağışa neden olur. Kış mevsiminde etkili olduğu bölgelerde, sıcaklığı artırarak kar erimelerine neden olur. Kıble
2. Rüzgârlar Türkiye'de kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan esen rüzgârlar enlemin etkisiyle hava sıcaklığını düşürür. Gü neybatı, güney ve güneydoğudan esen rüzgârlar ise hava sıcaklığını yükseltir. Karayel
Kıble
Keşişleme (Sam yeli) 30° enlemi çevresindeki dinamik yüksek basıncın etki si sonucu oluşur. Suriye çölünden Güneydoğu Anado lu'ya doğru eser. Sıcak ve kurudur. Bitkiler üzerinde kurutucu etkisi vardır.
Yıldız
Etezyen
Lodos
Güneyden eser. iç kesimlerde de etkili olur. Akdeniz Bölgesi'nde nemli ve sıcak, iç kesimlerde ise kuru ve sıcak olarak eser.
Keşişleme (Sam yeli)
Türkiye iklimini etkileyen başlıca yerel rüzgârlar
Yaz mevsiminde, Türkiye kıyılarında daha çok deniz ve kara meltemi, iç kesimlerde ise dağ ve vadi mel temi etkili olmaktadır.
Örnek 9
*
Türkiye'de az yağış alan yerler (500 mm'nin altın da), İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve yer yer Doğu Anadolu'nun çukur yerleridir. En az yağış alan yer, Tuz Gölü çevresi ile İğdır Ovası civarıdır. {250 mm'nin altında)
*
Yağışın mevsimlere dağılımı (yağış rejimi) bakımın dan bölgeler arasında önemli farklılıklar görülür. Karadeniz Bölgesi her mevsim yağışlıdır. Bunun dışında kalan bölgelerde kurak ve yağışlı dönem lere rastlanır. Kurak dönem genellikle yaza rastlar ken, yağışlı dönem kışa rastlar.
Türkiye'de genel olarak kuzey yönünden gelen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güney yönünden gelen rüzgârlar sıcaklığı artırır. Buna göre; I. Karayel, II. Lodos, III. Poyraz, IV. Sam yeli gibi rüzgârlardan hangileri etkili olduğu yörenin sı caklığını düşürür?
A) Yalnız
I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) II ve IV
Karayel kuzeybatıdan, poyraz kuzeydoğudan eser ve sıcaklığı düşürür. Lodos güneybatıdan, sam yeli gü neydoğudan eser ve sıcaklığı yükseltir.
Türkiye'deki coğrafi bölgelerin, en fazla ve en az yağı şı genel olarak hangi mevsimlerde aldığı, aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Bölge Adı
En Fazla Yağış
En Az Yağış
Karadeniz
Sonbahar
İlkbahar
Marmara
Kış
Yaz
Ege
Kış
Yaz
Akdeniz
Kış
Yaz
G. Doğu Anadolu
Kış
Yaz
Doğu Anadolu
İlkbahar ve Yaz
Kış ve Yaz
İç Anadolu
İlkbahar
Yaz
Cevap C
Örnek 10 C. NEMLİLİK ve YAĞIŞ Türkiye'de yıllık ortalama yağış bakımından, bölgeler arasında büyük farklılıklar vardır. Bazı bölgelerde orta lama yağış 2300 mm'yi bulurken, bazı bölgelerde 250 mm'nin altına inmektedir.
Aşağıdaki tabloda, altı kent merkezine ait ortalama karla örtülü gün sayısı, en yüksek kar örtüsü kalınlığı, ortalama kar yağışlı gün sayısı ve yağan kar miktarının en fazla olduğu ay ile ilgili bilgiler verilmiştir. I Kentler Çok Şid detli Kış
Az Şid detli Kış
Türkiye'de yıllık ortalama yağış dağılışı
Türkiye'deki yağış dağılışı incelendiğinde şu özellikler görülür:
Hakkâri
102,5
Erzurum
* Türkiye'de orta derecede yağış alan yerler (500 mm - 1000 mm arası), Akdeniz, Ege, Marmara, Orta Karadeniz, Doğu Anadolu ve iç Anadolu'nun ku zey kesimleridir.
III
IV
217
35,8
Ocak
113,6
78
50,1
Ocak
Sivas
61,9
110
31,2
Şubat
Bursa
10,1
80
7,7
Ocak
Trabzon
7,6
115
2,1
Şubat
Denizli
3,8
36
2,6
Şubat
Bu bilgilere göre, bir yerdeki kışın şiddetini belir lerken tablodaki dört ölçüden öncelikle hangi ikisi göz önünde tutulmalıdır? A) I ve
* Türkiye'de yağış dağılışı haritası ile yer şekilleri hari tası karşılaştırıldığında, yağış ile yer şekillerinin pa ralellik gösterdiği görülmektedir. * Türkiye'de fazla yağış alan yerler (1000 mm'den fazla), Doğu ve Batı Karadeniz dağları ile Toroslar ve Nur dağlarının denize bakan yamaçlarıdır. En fazla yağış alan yer Rize çevresidir. (2300 mm)
lI
En yüksek Yağan kar Ortalama Ortalama kar örtüsü miktarının karla örtülü kar yağışlı kalınlığı en fazla gün sayısı gün sayısı (cm) olduğu ay
Il
B) I ve III
D) II ve IV
C) II ve III
E) III ve IV (2004 - ÖSS)
Çözüm Tablo incelendiğinde; şiddetli kışın yaşandığı illerde or talama karla örtülü gün sayısı ile ortalama kar yağışlı gün sayısının, az şiddetli kışın yaşandığı illere göre çok fazla olduğu görülür. O hâlde I ve III numaralı ölçüler bir yerdeki kışın şiddetini belirleyen en önemli unsurlardır. Cevap B
Örnek 11
Çözüm Haritadaki bilgilerle ilgili olarak, A, B, C ve E seçeneklerindeki yorumlar yapılabilir. D seçeneğindeki yorum ise yanlıştır. Çünkü kıyı kesimleri boyunca güneşlenme sü releri birbirine yakın değildir. Aradaki fark çok fazladır. Cevap D
Don olayı çok az görülen ve yaz kuraklığı olmayan yerlerde yetişebilen bir bitki, yukarıdaki haritada numaralarla gösterilen alanların hangilerinde yetiş tirilebilir?
A. KARADENİZ İKLİMİ
A) I ve
Bu iklim, asıl olarak Kuzey Anadolu dağlarının Karade
II
B) I ve V
D) III ve IV
C) II ve III E) IV ve V (2001 - ÖSS)
TÜRKİYE'DE İKLİM ÇEŞİTLERİ
niz'e bakan yamaçlarında görülür. Genel özellikleri şöyledir:
Çözüm
* Her mevsim yağışlıdır.
Taralı yörelerden I ve V'te don olayı çok az görülür. An cak, bu yörelerde yaz kuraklığı vardır. IV'te yaz kurak lığı olmamasına rağmen, don olayı çok fazla görülür. II ve III'te ise hem don olayı çok az görülür, hem de yaz kuraklığı olmamaktadır. Cevap C
* Doğu Karadeniz Bölümü'nde maksimum yağış sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda düşer. Yıl lık yağış miktarı miktarı fazladır. (Rize 2300 mm)
Örnek 12 Aşağıdaki haritada, Türkiye'de yıllık güneşlenme süre lerinin dağılışı gösterilmiştir.
Rize'nin sıcaklık ve yağış grafiği
Batı Karadeniz Bölümü'nde de maksimum yağış sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda görülür. Bu haritadaki bilgilerle ilgili, aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?
Yıllık yağış miktarı Doğu Karadeniz Bölümü'ne gö re azalır. (Zonguldak 1220 mm)
A) Akdeniz Bölgesi'nin kıyı kesiminde güneşlenme süresi 3000 saatten fazladır. B) Ege Bölgesi'nin kuzey ve güney kesimindeki gü neşlenme süreleri arasındaki fark, Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuzey ve güneyi arasındaki farktan azdır. C) Marmara Bölgesi'nde güneşlenme süreleri ortalama sı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki ortalama dan azdır. D) Kıyı kesimleri boyunca güneşlenme süreleri birbi rine yakındır. E) Güneşlenme süresi Türkiye'nin güneyinden kuze yine doğru gidildikçe genellikle azalır. (2001 - ÖSS)
Zonguldak'ın sıcaklık ve yağış grafiği
Orta Karadeniz Bölümü'nde ise maksimum yağış kı şın, minimum yağış yazın olmaktadır. Yıllık yağış mik tarı diğer iki bölüme göre azdır. (Samsun 650 mm)
O Ş M N M H T A E E K A A y l a r
Antalya'nın sıcaklık ve yağış grafiği
Samsun'un sıcaklık ve yağış grafiği
* Yıllık yağış ortalaması 600 -1000 mm arasında de
*
Yıllık ortalama sıcaklık 13 -15 °C'dir.
*
Ocak ayı ortalama sıcaklığı 6 - 7 °C'dir.
ğişir.
*
Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 21 - 23 °C'dir.
*
*
Yıllık sıcaklık farkı 1 3 - 1 5 °C'dir.
*
Ocak ayı sıcaklık ortalaması 5 -10 °C'dir.
*
Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 28 - 30 °C'dir.
*
Yıllık sıcaklık farkı 1 5 - 1 8 °C'dir.
* Doğal bitki örtüsü ormandır. Yükseklerde Alpin ça yır görülür. * Kuzey Anadolu dağlarının güneye bakan kesimle rinde, deniz etkisinin azalması nedeni ile yağışlar azalır, sıcaklıklar düşer. Karasal etki görülmeye baş lar. (Kastamonu, Bayburt, Gümüşhane gibi)
Yıllık sıcaklık ortalaması 1 8 - 2 0 °C'dir.
* Ege Bölgesi'nde dağların kıyıya dik uzanması, Ak deniz ikliminin iç kesimlere sokulmasını sağlamıştır. * Marmara'da görülen Akdeniz ikliminde yazlar Ak deniz kıyılarına göre daha serindir. Kışlar ise olduk ça soğuk ve karlı geçer.
Örnek 13 Orta kuşak okyanus iklimi her mevsimi yağışlı olan, yazın aşırı sıcakların, kışın aşırı soğukların görülmedi ği bir iklim tipidir. Buna göre, Türkiye'nin aşağıdaki coğrafi bölümlerin den hangisinin kıyı kesiminde görülen iklim tipi, orta kuşak okyanus iklimine benzer özellikler gösterir? A) Antalya Bölümü
B) Ergene Bölümü
C) Ege Bölümü
D) Adana Bölümü
İstanbul'un sıcaklık ve yağış grafiği * Akdeniz ikliminin karakteristik bitki örtüsü zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne, kekik vb. bitki
E) Doğu Karadeniz Bölümü (2001 - ÖSS)
lerden oluşan makidir.
Çözüm Antalya, Ege ve Adana bölümlerinde Akdeniz iklimi, Ergene Bölümü'nde step iklimi görülür. Doğu Karade niz Bölümü'nün kıyı kesimlerinde, sorunun öncül kıs mında özellikleri verilen ılıman okyanus iklimi, iç ke simlerinde ise karasal iklim görülmektedir. Cevap E
C. KARASAL İKLİM Ülkemizde karasal iklim, iç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile iç Batı Anadolu Bö lümü'nde görülür. Karasal iklim bu bölgelerde bazı farklılıklar gösterir. Ülkemizdeki karasal iklimin özellik leri hakkında şunları söyleyebiliriz: * Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
B. AKDENİZ İKLİMİ Bu iklim tipi, ülkemizde en belirgin olarak, Akdeniz kı yılarında görülmekle birlikte Ege ve Marmara bölgele rinde de etkili olmaktadır. Genel özellikleri şöyledir: * Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. * Maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın düşer. * Yaz ve kış yağışları arasındaki fark oldukça fazladır.
* İç Anadolu Bölgesi'nde maksimum yağış ilkbahar da, minimum yağış yazın düşer. * İç Anadolu'da ortalama yağış 300 - 400 mm'dir. (Yüksek yerlerde 500 - 600 mm'yi bulur.) * İç Anadolu'nun kış sıcaklık ortalaması 0 - 2 °C, yaz sıcaklık ortalaması 22 - 23 °C, yıllık sıcaklık ortala ması ise 1 0 - 1 2 °C'dir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kış mevsimi, di ğer iç bölgelerimize oranla pek soğuk geçmez. Çünkü hem yükseltisi azdır, hem de güneyindeki Arabistan kütlesinden gelen sıcak havanın etkisi vardır. Bölgede yaz sıcaklıklarının yüksek olması ne deniyle buharlaşma ve kuraklık artar.
Ankara'nın sıcaklık ve yağış grafiği * Ege Böigesi'nin İç Batı Anadolu Bölümü'nde ya ğışlar kıyıya nazaran çok azdır. * Doğu Anadolu'nun özellikle kuzeydoğu kesiminde tipik karasal iklim görülür. *
Doğu Anadolu'nun bu kesiminde yıllık sıcaklık or talaması 4 - 6 °C'dir.
* Kuzeydoğu Anadolu'da kış sıcaklık ortalaması -7, -10 °C yaz sıcaklık ortalaması 17 - 1 9 °C'dir. *
Yıllık yağış miktarı 500 - 600 mm'dir.
* Genel olarak karasal iklimin bitki örtüsü iğne yap raklı ormandır. Ancak yağışların azaldığı yerlerde bozkırlar görülür.
Örnek 14 İç bölgelerimizdeki illerin iklim özellikleri düşünül düğünde, aşağıdaki illerin hangisinde kış ayları di ğerlerine göre daha az soğuktur? A) Erzurum
* Bu bölümde maksimum yağış ilkbaharda ve yazın, minimum yağış kışın görülür.
B) Niğde D) Mardin
C) Kayseri
E) Malatya
Çözüm Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin yükseltisi az olduğu için, kışlar diğer iç bölgelere göre çok soğuk geçmez. Mardin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer aldığın dan doğru cevap olacaktır. Erzurum, Niğde, Kayseri ve Malatya'daki kışlar Mardin'e göre daha soğuktur. Cevap D
Kars'ın sıcaklık ve yağış grafiği * Güneydoğu Anadolu'da ise ortalama yağış 400 700 mm'dir. * Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kış mevsimi aşı rı soğuk geçmemekle beraber, yaz mevsiminde şiddetli kuru sıcaklar egemendir. * Güneydoğu Anadolu'da yıllık ortalama sıcaklık 15 - 16 °C, kış sıcaklığı 3 - 4 °C, yaz sıcaklığı ise 30 35 °C'dir. * Güneydoğu Anadolu'da maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın düşmektedir.
Örnek 15 Türkiye'de, I. güneş ışınlarının hiçbir zaman dik düşmemesi, II. cisimlerin gölgesinin cismin güney yönüne düş memesi, III. dört mevsimin belirgin olarak yaşanması, IV. kış mevsiminde kuzey kesimlerinde gece uzunlu ğunun güneydekilerden fazla olması özelliklerinden hangileri, Türkiye'nin Kuzey Yarım Küre'de yer aldığını gösterir? A) I ve II
B) I ve III D) II ve IV
C) II ve III E) III ve IV (2006 - ÖSS)
Çözüm
Gaziantep'in sıcaklık ve yağış grafiği
Soruda verilen öncüllerden I. si Türkiye'nin dönenceler dışında olmasının, III, ise orta kuşakta yer almasının so nucudur. II. ve IV öncüller ise Kuzey Yarım Küre'de ol masının sonucudur. Cevap D
4.
1.
Türkiye'de mevsimlere, denizlere, karalara ve ye rel ısınma farklarına bağlı olarak oluşan basınç merkezlerinin yanında, Türkiye'nin dışında olu şan ve Türkiye'yi etkisine alan gezici basınç mer kezleri de bulunmaktadır.
Yukarıdaki Türkiye haritasında taranarak numaralandirılan alanların hangisi, diğerlerine göre daha az yağış almaktadır?
Aşağıdakilerden hangisi bu basınç merkezle rinden biri değildir? A) Sibirya
B) Asor
D) Basra
2.
A) I
C) Aleut
C) III
D) IV
E) V
E) İzlanda
Aşağıdaki tabloda, Doğu Karadeniz Bölümü' ndeki bazı illerin iklim özellikleri verilmiştir.
5.
En sıcak En soğuk Yıllık sıc. Yıllık yağış ay ort. (°C) ay ort. (°C) ort. (°C) mik. (mm)
iller
B) II
Artvin
21
3
12
Bayburt
20
-7
7
439
Giresun
22
7
14
1268
Gümüşhane
20
-2
10
441
Rize
22
7
14
2300
Trabzon
23
7
15
834
663
Bir yerin yıllık ortalama sıcaklık değeri, ölçülen sı caklık değerlerinin gün sayısına bölünmesiyle el de edilir. Deniz seviyesine indirgenmiş yıllık sı caklık değeri ise, yıllık ortalama sıcaklık değeri nin üzerine yükseltiden dolayı kaybettiği sıcaklık değeri eklenerek bulunur. Buna göre, yükseltileri düşünüldüğünde aşa ğıdaki illerden hangisinin gerçek sıcaklık de ğeri ile deniz seviyesine indirgenmiş yıllık or talama sıcaklık değeri arasındaki fark en fazla olur?
Tablo incelendiğinde, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Afyonkarahisar
A) Yıllık yağış miktarının en çok olduğu il Rize'dir.
B) Denizli
D) Bingöl
B) Bayburt, kış sıcaklıklarının en düşük olduğu ildir.
C) Rize
E) Diyarbakır
C) Yıllık sıcaklık ortalaması en fazla olan il Trab zon'dur. D) Gümüşhane ve Artvin'in en sıcak ay ortala maları aynıdır. E) Giresun'un yıllık sıcaklık ortalaması Trabzon'unkinden azdır.
3.
6.
Nem miktarının fazla olduğu yörelerde günlük sı caklık farkları az, nem miktarının az olduğu yöre lerde günlük sıcaklık farkları fazla olur.
Balkanlar'daki yüksek basınç ve Basra körfezin deki alçak basıncın etkisi sonucunda oluşur. Ku zeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser. Kış mevsi minde Marmara Bölgesi ile Batı Karadeniz'de sı caklıkları azaltarak kar yağışına neden olur. Yukarıda, bazı özellikleri verilen rüzgâr aşağıdakilerden hangsidir? A) Karayel D) Lodos
B) Yıldız
C) Poyraz
E) Keşişleme
Buna göre, haritada taranarak numaralandırı lan yörelerin hangisinde günlük sıcaklık farkı nın en çok olması beklenir? A)
I
B) II
C)
III
D) IV
E) V
7.
Aynı enlem üzerinde yer almalarına rağmen, Ma latya'nın yıllık ortalama sıcaklığı İzmir'inkinden daha azdır.
10. Aşağıdaki haritada, Türkiye'de yıllık ortalama bu lutluluk dağılışı gösterilmiştir.
Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle ilgilidir? A) Yükselti B) Bitki örtüsü C) Toprak özellikleri D) Dağların uzanış yönü E) Ekvator'a olan uzaklık Haritadaki bilgilere göre, aşağıdaki yargıların hangisine ulaşılamaz?
8.
A) Bulutluluk oranı değişimi enlem ile paralellik göstermez.
Aşağıdaki Türkiye haritasında, yıllık güneşlenme sürelerinin dağılışı verilmiştir.
B) Yaz mevsiminde Karadeniz kıyılarında bulut luluk oranı artmaktadır. C) Güneydoğu Anadolu'daki bulutluluk oranı İç Anadolu'dakinden daha azdır. D) Marmara ve Karadeniz bölgelerinde aynı enlemlerindeki bulutluluk oranları farklılık gösterir. E) Bulutluluk oranının en düşük olduğu kıyılar Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölge lerindedir.
Harita incelendiğinde, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Güneşlenme süresi en çok Güneydoğu Ana dolu'dadır.
11.
B) Ege kıyılarında güneşlenme süresi 2750 sa atten fazladır. C) Güneşlenme süresi Türkiye'nin güneyinde yüksek, kuzeyinde düşüktür. D) Güneşlenme süresi Doğu Karadeniz Bölümü'nün kıyı kesiminde en azdır. E) Batı Karadeniz Bölümü kıyılarındaki güneş lenme süresi ile Trakya'nın Karadeniz kıyıla rındaki güneşlenme süresi aynıdır.
9.
Yukarıda sıcaklık ve yağış değerleri verilen grafiklerin, hangi bölgelerdeki merkezlere ait olduğu, aşağıdakilerin hangisinde doğru ola rak verilmiştir? I İlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığıyla birlikte sararıp kuruyan bitkiler, yukarıdaki hari tada taralı alanların hangisinde en az görülür? A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
II
III
A) İç Anadolu
Doğu Anad.
Marmara
B) Doğu Anad.
Marmara
iç Anadolu
C) Marmara
Doğu Anad.
iç Anadolu
D) İç Anadolu
Marmara
Doğu Anad.
E) Marmara
iç Anadolu
Doğu Anad.
1 2 . Karasal iklim; kışları çok soğuk ve uzun geçen, yazlan çok sıcak olan, sıcaklık farkının fazla oldu ğu bir iklim tipidir.
15. Aşağıdaki haritada, Türkiye'nin deniz seviyesine indirgenmiş yıllık ortalama sıcaklık dağılışı göste rilmiştir.
Buna göre, aşağıdaki coğrafi bölümlerden hangisinde görülen iklim tipi karasai olarak nitelendirilebilir? A) Güney Marmara
B) Yukarı Fırat
C) Orta Karadeniz
D) Antalya
E) Çatalca - Kocaeli Haritadaki bilgilere göre, aşağıdaki yargıların hangisi söylenemez? 1 3 . Aşağıdaki grafikte, Türkiye'nin bazı illerinde ocak ve mayıs aylarında düşen yağış oranlan gösteril miştir.
Grafikteki bilgilere göre, aşağıdaki ifadeler den hangisine ulaşılamaz? A) Kış yağış oranının en yüksek olduğu il Antal ya'dır. B) Afyon'dan Antalya'ya gidildikçe ocak ayı yağış oranı artmıştır. C) Ocak ve mayıs yağış oranının en yakın oldu ğu il Eskişehir'dir. D) Mayıs yağış oranlarının en farklı olduğu iller Afyon ile Antalya'dır. E) Ocak ayı yağış oranı Adapazarı ve Afyon' da birbirine çok yakındır.
A) Sıcaklık yıl içinde Türkiye'nin her tarafında aynı değildir. B) En düşük ortalama sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu'da görülür. C) Güneydoğu Anadolu'nun güneyinde sıcak lıklar 21 °C'nin üzerindedir. D) Batı Karadeniz Bölümü'nde ortalama sıcak lıklar 14°C'nin üzerindedir. E) En düşük sıcaklık ile en yüksek sıcaklık ara sındaki fark 8 °C'den fazladır.
1 6 . Bir bölgede yağışın yıl içindeki dağılışına yağış rejimi denir. Türkiye'deki coğrafi bölgelerin yağış rejimleri göz önüne alındığında, aşağıdakilerden hangi sinin yağış rejiminin farklı olduğu söylenebilir? A) Marmara
B) Karadeniz
C) Akdeniz
D) Ege E) Güneydoğu Anadolu
1 7 . Aşağıda verilen illerden hangisi, aynı coğrafi bölgede bulunmasına rağmen diğerlerinden farklı iklim özelliklerine sahiptir? A) Rize
B) Sinop D) Trabzon
1 4 . Türkiye'de en az yağış alan yöreler, Tuz Gölü çev resi iie İğdır Ovası civarıdır. Bu yörelerin aldığı ya ğış 250 mm'yi geçmez. Sözü edilen yörelerin az yağış alması, aşağıdakilerden hangisiyle ilgilidir?
C) Bolu E) Giresun
1 8 . Zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne, ke kik gibi bitkilere aşağıdaki coğrafi bölümlerin hangisinde daha çok rastlanır?
A) Doğal bitki örtüsü
B) Toprak koşullan
A) Ege
B) Yıldız Dağları
C) Yeryüzü şekilleri
D) Sıcaklık terselmesi
C) Çatalca - Kocaeli
D) Orta Fırat
E) Hakim rüzgâr yönü
E) Batı Karadeniz 1C 2D 3A 4B 5D 6B 7A 8E 9D 10B 11E 12B 13A 14C 15D 16B 17C 18A