Interface Magazine April 2013 by Marcel Willemsen

Win!

Interface Remix Contest

CME UF80

Stuur ons jouw remix van Blood on my Hands van Nobody Beats The Drum

Todd Rundgren Producer zonder studio

Om’Mas Keith Over vocals produceren

4tracktrigger

Mag het een knopje meer zijn?

Mackie DL1608 Live mixen met 10 iPads

NAMM show 2013 Deel 2 van het beursverslag Mixvibes Cross 2.3.0 Kampioen van de beatgrid UVI Darklight IIx Retro hi-tech softsynth

Inprikken maar!

18 nieuwe producten getest: • Heritage Audio 1073/500 • Yamaha Stagepas 400i • Steinberg Triebwerk & Hypnotic Dance • Soundiron The Drinking Piano • Little Labs VOG • Best Service Cinematic Instruments 2 • En nog veel meer! Workshops: • Muziek produceren op de computer - deel 2 • In the Mix: werken met delays • Opnametips voor piano

IF167 Cover.indd 1

Nr 167 april 2013 23ste jaargang € 6,90

Korg MS-20 Mini

25-04-13 12:26

MONCLAUDES BAT T RK , AND ERY 4 M

*Includes all software-only KOMPLETE Instruments and Effects that are available on March 27, 2013. Releases after this date are not included. ABBEY ROAD and the ABBEY ROAD logo are trademarks of EMI (IP) Limited used under license. MASSIVE was designed and developed entirely by Native Instruments GmbH. Solely the name Massive is a registered trademark of Massive Audio Inc., USA. Neither the SOLID MIX SERIES nor any intellectual property contained within originates and/or is connected with, licensed, endorsed or authorized by Solid State Logic. The trademark ‘Solid State Logic’ is owned by Red Lion 49 Ltd. Rickenbacker® and the ‘R’ Design are among the trademarks and service marks in the United States and other countries of Rickenbacker International Corporation and used with kind permission.

OR E!

ads IF167.indd 2

expands the horizons of professional music production – two unbeatable instrument and effect bundles to turbocharge your creativity. KOMPLETE 9 gives you 33 products and over 120 GB of sound. KOMPLETE 9 ULTIMATE is our most “komplete” ever with all* 65 products and a staggering 370 GB of premium sound on an easy-install USB drive. Both feature the new monosynth powerhouse MONARK, the redesigned BATTERY 4 drum sampler, the updated SOLID MIX SERIES and much more. With so much inside at the same great price, the world just got more KOMPLETE. www.native-instruments.com/komplete Contact your local dealer for more information. Duifhuisweg 11, Industriezone „Het Dorpsveld“, B-3590 Diepenbeek, Belgium Tel: +31 (0) 73/752.12.65, Fax: +32 (0) 11/28.14.59 www.amptec.nl, sales@amptec.nl

14-03-13 13:36

ads IF167.indd 3

14-03-13 13:36

Interface

Inhoud

april 2013

>> ‘Ik heb wel eens een opname van één uur gemaakt, gevolgd door elf uur Melodyne. Maar gelukkig ook het omgekeerde.’ (pag. 43) Tests 24 32 34 36 46 54 60 61 62 66

Korg MS-20 Mini modulaire analoge synthesizer Mackie DL1608 iPad-bestuurde digitale mixer UVI Darklight IIx virtuele Fairlight synthesizer Heritage Audio 1073/500 preamp in Lunchbox-formaat Steinberg Triebwerk & Hypnotic Dance plug-in-instruments Yamaha Stagepas 400i compacte PA PSP NobleQ plug-in-equalizer Soundiron The Drinking Piano soundlibrary Mixvibes Cross 2.3.0 dj-software Glanzmann Digital DJ Solutions/Faderfox 4TrackTrigger hardware dj-controller

Outline 53 58

iOS outline: BeepStreet Impaktor en Akai iMPC

• Focusrite Forte audio-interface • Best Service Cinematic Instruments 2 soundlibrary

• Little Labs VOG analoge bass resonance enhancer • Xils-Lab LX122 Premium leslie-speakerplug-in

Interviews en achtergronden 28 38 42 48

Interface Remix Contest met Nobody Beats The Drum NAMM show 2013 beursverslag deel 2 Om’Mas Keith over het opnemen van vocalen Todd Rundgren interview legendarische soloartiest, producer en cultheld

56 Richard Buskin - Classic Tracks opnamen 68 tophits beschreven

Workshops 71 Opnametips deel 4: Piano 72 Muziek produceren op de computer deel 2: De computer

76 In the Mix deel 15: In herhaling vallen (delay)

Rubrieken 06 Freeware 08 Clipboard

met: • Agenda (15) • Interview Reyn Ouwehand (16)

17 20 22 80 89

Giveaway CME UF80 usb/midi-keyboardcontroller Vragen? Lezerstrack Analogica Roland MKS-10, MKS-20 en P-330 Lexicon Wat is dat... dynamisch of condensator?

Interface Service 82 Interface Events

Dancefair 2013, Muzikantendag On Tour 2013

84 Interface Online Interface Xtra, Digitale Editie 86 Neem een abonnement | Colofon

Interface 167 april 2013

IF167 Inhoud.indd 4

14-03-13 15:25

Breakthrough

quality on all levels!

leading in its class

Learn more at www.steinberg.net/ur22

ads IF167.indd 5

14-03-13 13:37

Interface

Freeware

april 2013

door Peter Hoeks > xtra@interface.nl

De beste gratis software & sounds Elke maand selecteren we in deze rubriek de beste gratis programma’s, plug-ins en sounds voor de lezers van Interface en de bezoekers van de website. Weblinks naar de genoemde software kun je vinden op de speciale pagina Freeware op Interface.nl. Downloaden maar! Gratis software Flux Bittersweet 3

Bittersweet is een zogenaamde transientprocessor. Deze beïnvloedt de snelle veranderingen in een klank, in de praktijk de attacks en de release. Bittersweet hebben we al eens eerder bekeken, maar versie 3 is verbeterd en uitgebreid. Het draait allemaal om de grote ronde knop; draai hem naar links en de transients worden zachter, naar rechts en ze worden versterkt. Ideaal om een zompige sound wat meer bite te geven, of om een opgefokte sound juist wat milder te maken. Het effect kun je finetunen met de instellingen Fast, Medium, Slow. Bittersweet kan nog nauwkeuriger of onopvallender gebruikt worden dankzij de mid/side-functie en je kunt het detectie -timewindow zelf instellen. Flux is echt zo’n plug-in waar je aan verslaafd raakt; razendsnel je sounds focussen of juist wat wolliger maken. Windows/Mac; vst/au/aax-plug-in www.fluxhome.com

SPC Plug-ins Gater

Deze trancegate ziet er bedrieglijk simpel uit, maar je kunt er geweldige dingen mee doen. De gate wordt bestuurd door een ingebouwde step sequencer met zestien stappen van elk een zestiende noot. Door stappen aan of uit te zetten kun je onder meer het ritme van een drumloop aanpassen; je mute zo feitelijk afzonderlijke beats uit de loop. De gate werkt als aan/uit-schakelaar of met een vaste release. Maar je kunt Gater natuurlijk ook op een sustainende klank gebruiken en zo een ritme aanbrengen in een doorklinkend geluid, of in een effect-send om enkel bepaalde beats van effect te voorzien. Verder is er nog een randomizer, die gatepatronen voor je maakt als je zelf even geen inspiratie hebt. Werkt allemaal simpel en betrouwbaar en levert verassende resultaten. Windows/Mac; vst/au-plug-in www.spcplugins.com

HGF Synthesizer Altair 4B

Termen als ‘ambient’ of ‘filmisch’ worden te pas en te onpas gebruikt bij synths, maar voor Altair 4B gaan ze honderd procent op. Voor een smeuïge lead of een Hammond orgel ben je hier dan ook aan het verkeerde adres. Speel een noot en je zweeft alleen in de kosmos, je wandelt door spookachtige spelonken, in een sprookjesachtige droomtuin, of wellicht heb je de dosis hallucinogene drugs wat overdreven… De klanken borrelen door het stereobeeld en blijven constant bewegen, ook qua klankkleur. Ondanks dat Altair 4 – zo heet de planeet in de cultfilm Forbidden Planet – er totaal anders uitziet dan de meeste synths, kun je eenvoudig de klanken naar je hand te zetten met het grafische display. Wat mij betreft een van de spannendste synths die ik ken! Windows; vst-plug-in www.hgf-synthesizer.com

Gratis samples Indigenous Guitar Freepack

Dit pakket bestaat uit een akoestische gitaar met slides en mutes, een leadgitaar met mutes, en een akoestische gestrumde gitaar voor Kontakt met bijbehorende midibestanden.

Peace Love Productions

Bij Peace Love Productions kun je talloze gratis samples downloaden, van drumkits, lounge loops en dubstepbassen tot diverse synths. Het zijn allemaal 24-bit (acid) wave- of aiff-bestanden.

Synthgeek

www.interface.nl/freeware 6

Synthgeek heeft een hele hoop gratis te downloaden sounds met drumloops, ‘circuit-bent’ synths en drummachines, percussie et cetera. Alle sounds zijn 16-bit wave-bestanden.

Interface 167 april 2013

IF167 Freeware.indd 6

14-03-13 12:19

Native Instruments - Adam - Sony - Roland - Access Steinberg - KRK - Novation - AKG - M-Audio - SPL Focusrite - Apogee - Ableton - Motu - Arturia - Zaor Sibelius - Presonus - Tascam - Auralex - Elektron Celemony - Spectrasonics - Universal Acoustics - Esi Rob Papen - Korg - Toontrack - Quested - Casio Dave Smith Instruments - Avid Pro Tools - Shure - ARX Avalon - SE Electronics - E-Mu - iZotope - Kurzweil Lexicon - Loopmasters - Marantz - Modartt - RME Vir2 - Waldorf - Nord - Cakewalk - Blue - Ueberschall Universal Audio - Neumann - Fabfilter - Moog - Focal Propellerhead - Event - Bela D Media - Genelec - CME Teenage Engineering - Mackie - Vicoustic - Fxpansion

ads IF167.indd 7

14-03-13 13:52

nieuws

Clipboard

press@interface.nl

Samenstelling Jean-Louis Gayet > jean-louis@interface.nl

Draaiorgel 2.0 Levensgrote 808 met akoestische onderdelen

oritz Simon Geist van de Duitse firma Sonic Robots bouwde een gigantische TR-808 van bijna 2x3 meter. In het gevaarte, dat hij MR-808 noemde, wordt elke slaginstrument via elektromagneten bespeeld. De gebruikte akoestische percussie-instrumenten zijn zorgvuldig uitgekozen en gemodificeerd om zo veel mogelijk te klinken als de sounds in de originele 808. De elektronica die de motortjes en solenoïdes aanstuurt, is gemaakt rond een Arduino microcontroller. De midi, de verlichting en het latency-systeem zijn alle geprogrammeerd met MAX/MSP, en als sequencer wordt Ableton Live gebruikt. Geist’s MR-808 is een typisch staaltje van ‘solenoid music’, en past helemaal in de scene die er zo langzamerhand aan het ontstaan is rond het bouwen van (en musiceren met) akoestische instrumenten bespeeld door robots. In feite worden de instrumenten aangedreven door elektromagneten, vandaar de term ‘solenoid’. Een solenoïde is immers een spoel zoals die ook in een elektromagneet wordt gebruikt. Middels een interface die midicommando’s naar analoge spanningen omzet, kun je deze akoestische instrumenten eenvoudig programmeren via midisequencer-commando’s. Een ander bekend voorbeeld van een door solenoïdes aangedreven instrument is Orchestrion Project van Pat Metheny. Moritz Simon Geist bespeelt zijn creatie in de band Science Fiction Children. Echt draagbaar is de MR-808 niet, maar ja, als het moeilijk kan, waarom zou je het dan makkelijk doen? Met zijn project wil Geist weer de levendigheid terugbrengen in de elektronische muziek. Op Interface Xtra kun je kijken naar video’s van de MR-808 en Pat Metheny’s Orchestrion Project. http://sonicrobots.com/mr808-eng http://sonicrobots.com/robot-music

• de Sonic Robots MR-808 in actie • Science Fiction Children speelt Rise Of The Toys met de MR-808 • Pat Metheny en zijn Orchestrion Project

Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 8

14-03-13 13:31

Awards voor midi-gangmakers Op 9 februari 2013 hebben Roland-oprichter Ikutaro Kakehashi en Dave Smith ‘Mister Midi’ een Technical Grammy Award van de Recording Academy ontvangen voor hun rol in het opstellen en in de praktijk brengen van de midistandaard. Ikutaro Kakehashi (interview in Interface 58) begon zijn carrière als reparateur van elektronische orgels. In 1960 start hij de firma Ace Electronic Industries Inc. (ook bekend als Ace Tone), die orgels, effecten en drummachines bouwt. In 1972 begint hij de Roland Corporation. De eerste producten zijn de TR-77/TR-55/TR-33 drummachines, in 1973 gevolgd door de SH-1000 synthesizer en in 1974 de RE-201 Space Echo. Dave Smith was oprichter van de firma Sequential Circuits die eind jaren zeventig begin jaren tachtig onder andere de Prophet 5 en Prophet VS uitbracht. Zijn huidige firma heet Dave Smith Instruments. Smith is een van de belangrijkste mannen achter de midistandaard. In 1983 werd voor het eerst een Prophet 600 gekoppeld aan een Roland JX-3P via midi, en zo kon je met het toetsenbord van de ene synth de andere synthesizer bespelen. In Clipboard van Interface 166 beschreven we al hoe midi tot het leven kwam dertig jaar geleden. De simpele koppeling van twee midiapparaten veroorzaakte toen vooral opwinding bij de techneuten en freaks, maar het was een gebeurtenis

Dave Smith, Ikuo Kakehashi (Ikutaro's zoon), and Tom White

die het muziek maken fundamenteel veranderd heeft. Niet meer dan terecht dus dat de twee gangmakers van deze revolutie beloond zijn met een prijs. www.grammy.com Roland-oprichter Ikutaro Kakehashi

■ Rob Papen synthpakketten Als je niet precies weet welke softwaresynthesizer geschikt voor jou is, helpt Rob Papen je met kiezen. Maak je electronic dance music, dan biedt de EDM Synth Bundle alles wat je nodig hebt. Deze bundel bevat Predator en Blade voor synthsounds en Punch voor drums en elektronische percussie voor de perfecte sounds in je producties. Er is ook de Urban Synth Bundle met Predator, Punch en SubBoomBass voor degenen die zich bezighouden met hiphop, rap en r&b. Het grootste voordeel van zo’n bundel is natuurlijk dat je een stuk minder betaalt dan wanneer je de losse onderdelen aanschaft. Time+Space, +44 183 755200. www.timespace.com www.robpapen.com

■ Sample Logic Assault

‘850 bone-crushing instruments’ belooft de maker van deze cinematic library plug-in. Daaronder zijn vuurwapens, vlammenwerpers, enorme tubular bells, straaljagers, stukken metaal en glas, maar ook traditionele percussie (wel stevig bewerkt en gemorphed). De klanken zijn verdeeld in secties als: Explosive Impacts, Rises & Falls, Interrupters, Reverses, Sweeps en Scrapes. Er kunnen verder veertig soorten effecten ingezet worden. Dankzij de Multi-Core Effect Sequencer, de Triggers en de Multi Script Macros kun je de effecten en synthparameters besturen en lfo’s op diverse parameters automatiseren. Assault is er voor Mac & Windows in standalone-versie of als vst/au/rtasplug-in. Best Service, +49 89 345026. www.bestservice.de www.samplelogic.com

■ Toontrack EZkeys Classic Electrics

■ Grace Design m905

Voor de vintage-liefhebbers is er een nieuwe soundcollectie voor Toontrack’s virtuele instrument EZkeys. Classic Electrics biedt twee van de populairste e-piano’s: de Rhodes MK I en de Wurlitzer 200A. Maar EZkeys biedt behalve sounds ook een drag and drop library van midifrases in stijlen als rock, pop, country, gospel, blues en funk. De midifiles kunnen nog bewerkt worden met het EZkeys Chord Wheel om de ligging van akkoorden en de harmonie aan te passen. Toontrack kondigt daarnaast EZkeys Essential Pianos aan, een pakket met alle drie de EZkeys. Zo krijg je de Grand Piano, (Steinway model D), de Upright Piano (Östlind & Almquist) en de net genoemde Rhodes MK I en Wurlitzer 200A. Time+Space, +44 183 755200. www.timespace.com www.toontrack.com

Op het gebied van high-end monitorcontrollers is Grace Design een gewaardeerd merk. De m906 behoort al jaren tot de absolute top in surround controlling. De m904

stereo uitvoering wordt nu vervangen door een tweede generatie controller, de m905. Deze stereo monitorcontroller biedt een totaalpakket aan analoge en digitale in- en uitgangen en heeft een da converter aan boord van mastering kwaliteit. De bediening, waaronder de talkback, gebeurt volledig via de bijgeleverde remote die tevens is voorzien van een SPL meter. Verlichte buttons in combinatie met een kleuren LCD display zorgen voor een intuïtieve gebruikersinterface. Helios Pro Audio Solutions, 023-5172666 www.helios.nl www.gracedesign.com

Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 9

14-03-13 13:32

nieuws

Clipboard

press@interface.nl

Waldorf Rocket minisynth

• video Waldorf met sounds uit Rocket

In de rubriek Analogica van de vorige Interface besprak Allard Krijger een van de grootste keyboardsynths ooit: de Wave. Onlangs kondigde Waldorf het tegendeel aan: een analoge synth die in je zak past en veel minder kost. Oké, de specs zijn natuurlijk anders, maar de Rocket biedt genoeg voor het ultieme draagbare genot. De oscillator van deze monofone synth kan achtvoudig unisono gebruikt worden, en met de boostfunctie krijg je een agressievere klank. Het analoge filter met cutoff en resonance is schakelbaar tussen low pass, band pass en high pass en heeft ook een audio-ingang om extern bronnen te bewerken. Naast een lfo en een envelope generator er is nog een arpeggiator die je via midi kunt synchroniseren. De Rocket heeft aansluitingen voor usb, midi-in/uit, audio-uit (analoog) en een koptelefoon. Hyperactive Benelux GmbH, info@hyperactive.nl. www.hyperactive.nl www.waldorfmusic.com

Let’s dance… with your controller

• demovideo door DJ TechTools

Behalve misschien Moldover met zijn gitaarcontroller zijn ‘controlleristen’, zoals laptopmuzikanten, nogal saai om te zien op het podium. De controllerfabrikant DJ TechTools wil dat veranderen met zijn nieuwe controller. De Midi Fighter 3D is een zeer compact apparaat (formaat grote broekzak) met een strap die je aan je pols kunt vastmaken. Aan de bovenkant zit een grid van 4x4 belichte drukknoppen, schakelbaar tussen vier banken voor in totaal 64 controleknoppen. Aan de zijkant bevinden zich nog zes triggerknoppen. Het wordt nog veel leuker met een gyroscoop en een kompas, waarmee de positie in de ruimte en de kanteling van het apparaat worden gemeten (vijf bewegingen). Deze kunnen vervolgens worden gebruikt als extra midicommando’s. In totaal staan je 68 verschillende (continue) control change messages en 70 on/off-messages ter beschikking. Het gaat om standaard midi-boodschappen, dus je kunt er van alles mee doen. Een klein nadeel is wel dat het apparaat (nog?) niet draadloos is. Je zit dus vast aan een usb-kabel, maar daardoor blijft hij wel betaalbaar. Sinds kort worden de DJ TechTools-producten gedistribueerd in de Benelux door de firma FortyNine.eu, +32 487 555501, benelux@fortynine.eu. www.fortynine.eu, www.midifighter.com

• controllerist Arkaei toont de mogelijkheden met twee Electrix Tweakers

Electrix komt terug met de Tweaker Van lange tijd weggeweest – wie kent nog de Filter Factory, Warp Factory, Mo FX en The Repeater? – is het merk Electrix plotseling terug met een dj-controller. De Tweaker is een dubbeldecks performance usb-controller voor dj-software. Het hart van de Tweaker bestaat uit een grid van 32 meerkleurige led-knoppen met bovenaan acht aanslaggevoelige groovepads en onderaan een crossfader. Aan beide kanten van de grid bevindt zich een channelstrip met drie verlichte knoppen en drie encoders

met led-ring. En standaard heeft de Tweaker kant-en-klare mappings voor Traktor, Ableton Live en Serato Scratch Live. Tevens worden transparante overlays meegeleverd voor Traktor en Ableton Live. Naast usb (Mac- en Windows-compatibel) heeft de Tweaker aansluitingen voor midi-in/uit, en je krijgt er Traktor 2 LE en de TweakerEditor bij. De (nieuwe) distributeur van Electrix is de firma Total Sonic BV, 0252 629340. www.totalsonic.nl, www.electrixpro.com

Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 10

14-03-13 13:34

Minimoog in je iPad

• Arturia-video iMini

Het favoriete apparaat van…

• tutorials iMini

Arturia komt binnenkort met app-versie van de Minimoog, gebaseerd op de TAE-technologie van hun Mini V softwaresynthesizer. Deze iMini is geschikt voor een iPad 2 met OS 6.0 (of hoger). De app bevat 500 sounds van professionele sounddesigners en de iMini-presets zijn uitwisselbaar met de Mini V. De iMini is compatibel met core-midi, midi controller mapping is mogelijk en alle parameters/knoppen zijn via midi te besturen. Hiervoor zou je bijvoorbeeld de Arturia MiniLab of Analog Player 25 hardware keyboardcontrollers kunnen gebruiken (die zijn direct compatibel). Met Wist kun je de arpeggiator en de delay syncen met andere iOS-apparaten. De iMini is te gebruiken met de gratis app Tabletop, en daarin kun je zelfs meerder instanties tegelijk gebruiken, samen met andere Tabletop-compatibele muziek-apps, zoals sequencers, effecten, et cetera. De iMini is verkrijgbaar in de App Store voor € 8,99. M Works, 010 211 0170. www.mworksonline.com www.arturia.com www.mworksonline.com, Led Er Est, met links op de foto Shawn O’Sullivan

Shawn O’Sullivan ALM Busy Circuits Pamela’s Workout In deze rubriek vragen we mensen uit de praktijk naar hun favoriete apparaat, instrument, programma of plug-in. Deze keer is de beurt aan Shawn O’Sullivan, toetsenist van de Amerikaanse waveband Led Er Est.

Propellerhead kondigt Reason 7 aan Het lijkt erop dat de ontwikkelaars bij Propellerhead steeds beter gaan luisteren de achterban, want met deze versie gaat een lang gekoesterde wens van veel gebruikers (en nog-niet-gebruikers!) in vervulling om met deze daw externe midiinstrumenten en -apparatuur aan te sturen. Je kunt hiermee niet alleen noten naar hardwaresynths verzenden maar bijvoorbeeld ook control voltage-signalen van interne Reason-apparatuur en synths gebruiken om externe apparatuur te besturen. Naast het openstellen van het Rack voor andere plugin-ontwikkelaars in Reason 6.5 wordt de buitenwereld nu nog verder voor Reason ontsloten. Een andere zeer welkome functie is de mogelijkheid in Reason zelf loops te slicen en om te zetten naar REX-bestanden. Hiervoor heb je dus het externe programma ReCycle niet meer nodig. Hiermee wordt het ook mogelijk om zelf opgenomen audiotracks te quantiseren. Het mixproces wordt in Reason 7 verbeterd en vergemakkelijkt door volume en panorama nu direct via de module van een audiotrack in het rack beschikbaar te maken en elke channel strip krijgt in de mixer een eq en frequentie-analyser die grafisch kan worden ingesteld. Ook kunnen mixertracks worden gegroepeerd voor buscompressing en kan met een muisklik een parallel mixerkanaal worden gecreëerd. Last but not least wordt de meegeleverde fabrieksbank flink uitgebreid met een groot aantal nieuwe loops. Het bètatestprogramma is gestart en Reason 7 wordt leverbaar in het tweede kwartaal van 2013. (Eppo Schaap > eppo@interface.nl) www.fortynine.eu, www.propellerheads.se

‘Ik werk veel met modulaire synths, en wat er momenteel gebeurt in het Eurorack-formaat is echt waanzinnig. Het lijkt wel of er elke maand nieuwe modules uitkomen, die je dwingen om je hele set-up en manier van tracks maken opnieuw te evalueren en aan te passen aan de nieuwe mogelijkheden. De interessantste modules zijn volgens mij diegene die zich focussen op cv- of clock- en triggermanipulatie. De eerste Eurorack-module van het kleine Britse ALM Busy Circuits is meteen mijn favoriet geworden. ‘De naam van de module is Pamela’s Workout en refereert waarschijnlijk aan de tv-serie Baywatch. Het is een programmeerbare clock divider /multiplier met acht outputs. De meeste muziek die ik maak, is erg ritmisch van aard, en dan zijn clock dividers en multipliers essentieel in een modulair systeem. Hoewel hij niet zo origineel is als de Rotating Clock Divider of de Shuffling Clock Multiplier van fabrikant 4MS, is de module qua kracht, eenvoud en bruikbaarheid nauwelijks te evenaren. Hij werkt geweldig als masterclock en genereert din-sync, dus ik kan ’m gebruiken samen met mijn TR-606. ‘Het editen van de acht outputs gaat via een klein ledscherm; enigszins frustrerend, maar toch ook weer niet heel moeilijk. De shuffle en offset features zijn erg goed geïmplementeerd, dus je kunt redelijk snel ingewikkelde patterns maken. De vreemdste feature is cv-control van het mastertempo, wat ik eigenlijk te weinig gebruik. Pamela’s Workout werkt erg goed samen met de Pingable Envelope Generator van 4MS, die nog meer gedeelde of vermenigvuldigde clockvarianten aan boord heeft. Deze module heeft me op ritmisch gebied heel erg veel nieuwe mogelijkheden gegeven.’ (Ruud Lekx > ruud@interface.nl) Van Led Er Est verscheen eind vorig jaar op Sacred Bones Records het album The Diver. Van O’Sullivan verscheen onlangs op het label L.I.E.S de ep Vapauteen. http://lederest.com

Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 11

14-03-13 13:34

nieuws

Clipboard

press@interface.nl

Samenwerking Sennheiser en TC-Helicon TC-Helicon en Sennheiser hebben samen twee bundels uitgebracht, bedoeld voor creatieve zangers en zanger-gitaristen (zowel op het podium als in de studio). In het pakket vind je allereerst een e835 fx microfoon, die direct afstamt van de Sennheiser e835. Dit is een cardioïde dynamische microfoon met een neodymium transducer die een hoge geluidsdruk aan

kan. Daarnaast krijg je twee TC-Heliconapparaten waarop je de mic kunt aansluiten: de VoiceLive Play voor zangers of de VoiceLive Play GTX voor zanger-gitaristen. De e835 fx is voorzien van een knop voor effectcontrole, waarmee je direct presets kunt oproepen of schakelen tussen functies als Hit, Loop of Talk. In de VoiceLive Play vind je effecten als backing harmo-

• tutorial video TC-Helicon

nies, reverb, vocal double tracking, adaptieve eq, compressie, de-essing en pitchcorrectie. De ingebouwde RoomSense microfoons kunnen de toonhoogte van externe bronnen detecteren en bijbehorende harmonieën creëren. De TC-Helicon VLOOPTM performance looper heeft 200 presetstijlen, en je kunt er nog veel meer gratis downloaden. Je kun er ook een

mp3-player/recorder op aansluiten. De VoiceLive Play GTX biedt als extra nog een grote collectie gitaareffecten. VoiceLive heeft xlr-aansluitingen voor audio en een usb-connector. Sennheiser Benelux, 036 535 8444, BMI Groothandel bv, 070 320 2425. www.sennheiser.nl www.bmi.nl, www.tc-helicon.com

Plug-in… door Peter Hoeks > peter@interface.nl Izotope Stutter Edit Stutter Edit werd ontwikkeld in samenwerking met de bekende producer Brian Transeau. De plug-in bevat een combinatie van diverse effecten, waaronder delay, filter, bit reduction, et cetera. Belangrijker is de Stutter-afdeling, waarmee je (live) audio kunt laten ‘stotteren’ (dus in stukjes knippen en vervolgens op allerlei ongewone manieren afspelen). Er is daarnaast een module waarmee je zwiepers en pitchbends kunt maken. Dat is al leuk, maar je kunt complete presets en individuele parameters triggeren met midinoten of controllers. Je gebruikt dus bestaande audio als voer voor een complex effect dat tot in de kleinste details realtime te besturen is. Win/Mac; vst/au/rtas; prijs € 172,90 www.izotope.com synth tegenkomt. Hij klinkt erg mooi en is daarmee meteen al een van de topsynths voor Android. Het bijzondere aan Heat is dat er ook een vst-plug-in-versie van bestaat die gewoon in je plug-inhost op de computer kunt gebruiken. De plug-in kan de sounds die je op je Android apparaat hebt gemaakt direct laden, en je kunt de plug-in-versie tevens met je Android apparaat besturen. Win/Android; vst; prijs $ 4,http://heatvst.com

Heat Synthesizer Heat Synthesizer is in eerste instantie een VA synthesizer voor Android phones en tablets met drie oscillatoren en verder alle parameters die je normaal gesproken in een

Audio Damage Bitcom Bitcom wordt door Audio Damage gepresenteerd als een plug-in die niks te maken wil hebben met analog modeling, buizen of vintage. Bitcom is een bitsplijtende digitale terorrist. En inderdaad, deze plug-in kan erg gruizig klinken. Die digitale hel kun je echter temmen met een ingebouwde sequencer met maximaal acht stappen. Hierin kun je voor elke stap acht bits afzonderlijk aan- of uitzetten. Bitcom heeft ook een simpele synth aan boord, die je gewoon altijd aan kunt laten. Je kunt hem door de envelope van het te bewerken signaal laten sturen of bespelen standaard synth via midinoten. Win/mac; vst/au; prijs $ 39,- www.audiodamage.com

Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 12

14-03-13 13:41

Get a lot of bugs De StageBugs zijn zeer compacte en handige di-boxen van zo’n 10x5x3,5cm, bedoeld om een clean en sterk signaal te garanderen van je instrument tot aan de PA of mixer. De StageBug SB-1 is een di-box voor akoestische gitaar met één hi-Z instrumentingang, één low-Z gebalanceerde uitgang, plus een uitgang die je bijvoorbeeld voor een stemapparaat kunt gebruiken. De StageBug SB-2 is vooral bedoeld voor actieve bassen en digitale piano’s die snel vervormen. Als het binnenkomende signaal te sterk is, kun je een -15dB pad aanzetten. Met de ingebouwde auto summing- functie kun je stereobronnen omzetten in mono. Voor de uitgang wordt een gebalanceerde xlr gebruikt. De StageBug SB-4 Piezo is bedoeld voor instrumenten met piezo-elementen. Deze StageBug heeft een zeer hoge impedantie om storingen te voorkomen. Op de xlr-output kun je de polariteit omkeren, en er is nog een extra uitgang voor een PA of een stemapparaat. Het laatste insect is de StageBug SB-5 Sidewinder Laptop Direct Box. Dankzij de bijbehorende 1,5m lange kabel met een 3,5mm mini-jackplug, kun je laptops, tablets, mp3-players of smartphones gemakkelijk aansluiten op bijvoorbeeld een mixer. Dankzij twee interne transformators is hij geschikt voor stereosignalen, en de speciale isolatie en een groundliftschakelaar voorkomt storingen en aardlussen. Met een -15dB pad kun je te hoge ingangssignalen temmen. Voor de output zijn er twee gebalanceerde jacks en via een xlr wordt nog een monoversie van de input verstuurd. Radial Engineering BE, Face-BE bvba, +32 3 8446797. www.radialeng.com

Sinevibes Torsion Torsion is een Monofone synth waarin diverse types synthese worden gebruikt. De basisstructuur bestaat uit drie oscillators die met filter en versterker kunnen worden bewerkt. De oscillators kunnen allerlei zeer complexe golfvormen opwekken met behulp van waveshape modeling. Dat systeem wordt nog aangevuld met een ringmodulator en een fm-module, waarna het geheel wordt bewerkt met een 24dB low pass-filter en een 12dB high pass-filter. Voor leven in de brouwerij zorgen vier lfo’s, twee envelopes en twee ‘tweedimensionale chaos modulatie generators gebaseerd op een Lorenz attractor’. Had ik ook nog nooit van gehoord, maar het zal een soort superrandomizer zijn. Mac; au; prijs $ 49,- www.sinevibes.com Native instruments - M? Native Instruments heeft onlangs een korte video en wat audiofragmenten naar buiten gebracht van een nieuwe softwaresynth. Erg veel komen we daarmee niet te weten, maar het gaat zo te horen om een analog modeling synth, volgens NI; ‘One synth to rule them all’. Ook de naam blijft nog een mysterie, maar het is wel iets met een M; Massive 2? Monark? Of is het wellicht een modulaire synth die gebaseerd is op Reaktor? Dat laatste lijkt waarschijnlijk als je de individuele frames van de video bekijkt. Hierin herken je diverse standaard filters en een opbouw waarbij je losse elementen met kabels kunt verbinden. Win/Mac; vst/au/ rtas; prijs nog niet bekend www.native-instruments.com

Audiffex Multi Drive Pedal Multi Drive Pedal is een collectie van acht fameuze gitaarpedalen die samen in een plug-in zijn verzameld. De kenner herkent onder meer een Dunlop MXR distortion, een Ibanez Tube Screamer, een Proco Rat, Boss SD-1 en OD-1 distortions en de Brian May Booster. De effecten zijn volgens Audiffex zo nauwkeurig mogelijk gemodeld naar de originele versies. Multi Drive Pedal is de eerste release in de Audiffex Guitar Line, waarin ook amp- en speaker-simulators zullen worden uitgebracht. Win/mac; vst/au/ rtas; prijs $ 19,- www.audiffex.com

...plug-out Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 13

14-03-13 13:42

nieuws

Clipboard

Real b voor iOS, Android & OSX

No matter what your music needs – Reason has a rack for that.

IF167 Clipboard.indd 14

iReal b is een programma voor muzikanten en arrangeurs waarmee je akkoordensheets kunt maken en deze als begeleidingstrack kunt laten afspelen. Het idee en de naam zijn afgeleid van het befaamde Real Book. Dit is de (feitelijk illegale) bijbel met lead sheets van vele bekende jazz-, pop- en latinstandards, die al decennia lang het standaardwerk is voor vele schnabbelmuzikanten. Hieraan refereert iReal b dus, maar het verschil is dat het programma geen melodielijnen kan weergeven, maar dat je de schema’s daarentegen wel als audiobegeleiding kunt afspelen. Daarmee is het enigszins vergelijkbaar met Band In A Box, hoewel de functionaliteit van iReal b veel verder gaat. De begeleiding bestaat uit bas, drums en een akkoordinstrument (piano of gitaar). Je kunt het volume instellen en de intensiteit van de vooringestelde effecten regelen. Het is basaal, maar bruikbaar. De kwaliteit van de gebruikte instrumentale samples is voldoende tot ruim voldoende, zeker voor oefendoeleinden. Je kunt de klinkende begeleiding als midifile of mp3 exporteren, zodat je de mididata in je sequencer of de audio in garageband verder zou kunnen bewerken. Ook kan het akkoordensheet worden geëxporteerd als pdf, jp g of Music xml. iReal b is een erg handig programma dat voor uitvoerende en studerende muzikanten een uitkomst kan zijn. Er zijn echter zeker nog uitbreidingen mogelijk. Allereerst zouden de stijlen veelzijdiger en muzikaal beter inzetbaar zijn als ze minstens twee dynamiekniveaus zouden hebben: verse en chorus (waarbij chorus dan meer muzikale spanning oplevert). Verder is het natuurlijk jammer dat je niet kunt ingrijpen op wat er muzikaal in de begeleiding gebeurt, zelfs geen instrumenten kunt kiezen.

• tutorial van iReal b

Je kunt alleen de mix tussen de drie begeleidingsinstrumenten regelen. Om de vier of acht maten programmeerbare fill-ins zouden de afwisseling ook ten goede komen. iReal b is bedoeld om zelf akkoordenschema’s te programmeren. Dat werkt behoorlijk comfortabel met de middelen die iOS daarvoor beschikbaar heeft. Er zijn veel akkoordsoorten mogelijk, wat bij jazz en geavanceerde pop en soul ook een must is. Via het in de app oproepbare forum kun je ook in een keer 1.200 compleet ingevoerde schema’s van bekende standards en popsongs downloaden die dan direct in het programma beschikbaar zijn, en het aantal bijdragen van gebruikers groeit nog steeds. iReal b koop je voor € 6,99 in de App Store of Google Play. Bij het programma worden slechts drie begeleidingsstijlen geleverd. Als je serieus van de audiobegeleidingen gebruik wilt maken, zul je met zogenaamde in-app-aankopen vanuit de app in stijlpakketten moeten investeren. Ook kun je modules kopen die gitaarakkoorden of toetsenakkoorden grafisch weergeven, en een module die voor elk akkoord de relevante improvisatietoonladder in notenschrift weergeeft. (Eppo Schaap > eppo@interface.nl) www.irealb.com

14-03-13 13:43

agenda Musikmesse & Prolight+Sound De grootste muziek-, audio- en belichtingsbeurs van Europa (www.musikmesse.de) 10 t/m 13 april - Frankfurt (D) AES Convention De 134ste editie van hét internationale event voor pro-audio, geluidstechnici en ingenieurs is in Italië (www.aes.org) 4 t/m 7 mei - Roma (I) Muzikantendag on Tour Workshops, panels, demopitches en veel meer. De eerste bevestigde namen voor Groningen zijn Steve L. Cooper, Tim Knol en het door Interface gepresenteerde producersinterview met Reyn Ouwehand. 25 mei - Simplon, Groningen 8 juni - Rotterdam

De Vestax PBS-4 is een alles-in-een desktop-apparaat (zo groot als een fors boek), bedoeld om audio en video live op internet te broadcasten. Je kunt meerdere audio- en videobronnen mixen en via de usb-bus naar je computer sturen om online tye streamen naar diensten als Ustream, Justin.tv, Livestream en meer. De PBS-4 is voorzien van audio- en video-ingangen als rca, hdmi, usb, composite rca, vga via D-SUB15 pin. Zowel pal-formaat (720×480 60Hz en 720×576 50Hz) als ntsc-formaat (1024x768 in 50 & 60Hz) wordt ondersteund. URS BV, 026 351 0554. www.ursbv.nl, www.vestax.com

Mike Breeuwer

Easy internet streaming

Plasa 2013 Grote Engelse muziek- en audiobeurs met conferences en speciale evenementen (www.plasashow.com) 6 t/m 9 september – London (GB) IBC Het grootste jaarlijkse broadcast-event ter wereld (www.ibc.org) 12 t/m 17 september - Amsterdam ADE Groots Amsterdams multi-event voor dj’s, muzikanten en liefhebbers (www.amsterdam-dance-event.nl) 16 t/m 20 oktober - Amsterdam ADE Next Speciaal event voor Nederlandse dj’s en producers als onderdeel van ADE. In samenwerking met Interface (www.amsterdam-dance-event.nl) 19 oktober - Amsterdam

Presonus ADL 700 buizen-channel strip Hij was al een tijd geleden aangekondigd, maar nu is hij ook echt uit. De Presonus ADL 700 is een 1U hoog 19” apparaat, gebaseerd op de ADL 600. De ADL 700 is een klasse A voorversterker met buizen (één 12AT7 en twee 6922’s om precies te zijn), die zorgen voor zijn karakteristieke klankkleur. De variabele compressor is een fet-gebaseerde vca-compressor met attack, release, threshold, ratio en gain als parameters. Voor eq is er een 4-bands semiparametrische equalizer met overlappend frequentiebereik en +/-16dB gain plus shelving/peak-schakelaar op de lage en hoge frequentieband. De eq kan voor of na de compressor geplaatst worden. De ADL 700 is voorzien van xlr’s in- en uitgangen en heeft tevens een jack/instrumentingang (hi-Z). Hyperactive Benelux GmbH, info@hyperactive.nl. www.hyperactive.nl, www.presonus.com

2014 NAMM show 2014 De grootste Amerikaanse muziekinstrumentenbeurs (www.namm.com) 23 t/m 26 januari - Anaheim (VS) Integrated Systems Europe Tradeshow voor moderne technologie (www.iseurope.org) 4 t/m 6 febuari - Rai, Amsterdam Dancefair Twee dagen beurs met spullen, seminars en workshops voor dj’s en producers (www.dancefair.nl) 15 & 16 februari - Jaarbeurs, Utrecht

Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 15

14-03-13 13:43

nieuws

Clipboard

press@interface.nl

Interface Magazine presenteert Reyn Ouwehand op Muzikantendag

‘Produceren is allesbehalve een technisch verhaal’

Op 25 mei en op 8 juni is het Muzikantendag On Tour in respectievelijk Groningen en Rotterdam. Bij beide gelegenheden presenteert Interface Reyn Ouwehand, producer van bands als Kane en Mister and Mississippi en componist van filmmuziek. Hij gaat met het publiek in gesprek over produceren. We zochten hem alvast op in zijn studio in een Westfriese kerk.

‘V

oorheen was ik een kluizenaar. Vanaf vorig jaar wilde ik meer naar buiten. Ik wil iets meer grip krijgen op wat er in Nederland gebeurt qua muzikanten. Dat vind ik ook leuk aan dingen als de Muzikantendag en Facebook: dat je ziet wat er allemaal speelt. Ik vind het leuk om al die jonge mensen te zien. Het niveau wordt ook steeds hoger. ‘Er zijn veel ideeën over de rol van een producer. Je hebt vaak ook een financiële of organisatorische verantwoording. Die is totaal niet creatief. Er zijn producers die echt alleen een product neerzetten, terwijl ik veel meer hands-on ben. Ik ben veel meer muzikant. Dat hele petje van

producer is sowieso een beetje vaag. Zelfs binnen mijn eigen producties verschilt het; als er een bandje staat, ben ik totaal hands-off, maar bij een singer-songwriter niet.’

Durf ‘Mensen die net beginnen zitten vaak vol vragen met wat mag en wat niet. Er is niet één manier om iets te doen. De balans tussen aan de ene kant je basiskennis en aan de andere kant je creatieve vrijheid is best lastig. Hoe meer je weet, hoe intuïtiever je wordt. Soms vergeet je dat je steeds meer kennis opbouwt. Aan de

ene kant durf je meer, maar ook omdat je weet dat aan de andere kant alles getackeld is, dus dat komt sowieso goed. Dan heb ik juist de rust en de vrijheid in mijn hoofd om te experimenteren. Je vergeet vaak hoe makkelijk je daar nu over denkt ten opzichte van vroeger.’

Plastic ‘Produceren is eigenlijk allesbehalve een technisch verhaal. Wat ik nu met Kane doe, vind ik ook heel erg leuk. Een beetje links van het midden mikken. Je moet aan het publiek denken, maar er moet ook voor de band een noodzaak zijn om die zesde plaat te maken, en dan moet je ook iets meegeven waardoor het weer interessant wordt. Ik vind het leuk om dat te begeleiden en daarin mee te denken. ‘Iemand die supersterk in zijn visie staat, kan de productie zelf doen. Een vriend van mij heeft met een oude Soundblaster geluidskaart en een plastic microfoontje een plaat opgenomen en dat is zó uitgesproken... Als ik daar aan zou gaan sleutelen, zou ik het kapot maken. Maar als je een traditioneel popbandje wilt zijn en wilt klinken als iets anders, dan heb je echt een producer

nodig. Al die vaardigheden tegelijk, dat lukt gewoon niet. Dan is het handiger om er een producer bij te hebben.’

Frustratie ‘Ik nam op een gegeven moment mijn eigen bandjes zelf op, en toen nam ik die producerrol een beetje op me. Ik ging mensen bellen of ze dingen in wilden spelen. Maar het is ook een soort frustratie: dat je dingen hoort, maar niet krijgt en denkt: dan doe ik het zelf maar. ‘Eerst dacht ik altijd: eerst de muzikant en dan het instrumentarium. Nu ben ik zover dat ik denk: het instrumentarium is het belangrijkst, dan de muzikant en dan komen dingen als microfoons, preamps en het medium waarmee je opneemt en mixt. Het is veel belangrijker dat je je bron goed hebt.’ (door Kevin Pasman > redactie@interface.nl) www.reyn.net www.studiothechurch.com www.muzikantendag.nl mei: 25, Muzikantendag On Tour, Simplon, Groningen juni: 8, Muzikantendag On Tour, Locatie nbt, Rotterdam (zie ook Interface Events op komst op pagina 83)

Interface 167 april 2013

IF167 Clipboard.indd 16

14-03-13 13:45

Interface 167

De UF80 van CME is met zijn 88 gebalanceerde toetsen met aftertouch, zijn aluminium behuizing en een gewicht van bijna 25kg, een zeer imposant apparaat! Aan de bovenkant vind je talloze bedieningsknoppen om je set-up mee te besturen: negen toewijsbare control faders voor volume die tevens als orgeldrawbar kunnen dienen, zes toewijsbare shortcutknoppen en acht toewijsbare draaiknoppen voor bijvoorbeeld cutoff, resonance, attack, release, pan, reverb en chorus. Om je daw te besturen zijn er nog zes transportknoppen aanwezig. Links van het toetsenbord vind je natuurlijk de gebruikelijke pitchbend- en modulatiewielen. Met de toetsen van het klavier kun je uiteraard noten spelen, maar je kunt er ook parameters mee aansturen. Op de achterkant vind je behalve aansluitingen voor een sustainpedaal en een volumepedaal nog een aansluiting voor een breathcontroller. Naast een usb-bus (die tevens dient om de

CME UF80 t.w.v. € 449,-

UF80 te updaten) is er nog een midi-uit-poort. Wie een hekel heeft aan kabels of zijn masterkeyboard vaak verplaatst in de studio, zal helemaal blij worden van de ingebouwde draadloze duplex midi-interface. Het bereik is ongeveer 80 meter. De UF80 is direct bruikbaar met

de bekende daw’s als Sonar, Cubase, et cetera. Kijk voor meer informatie over de CME UF80 en andere CME-producten op de website van distributeur Mafico: www.mafico.com, en op www.cme-pro.com.

Meedoen? Mafico en Interface geven een CME UF80 weg. Meedoen is heel simpel, je hoeft zelfs geen vraag meer te beantwoorden! Ga naar www.interface.nl/win en vul daar je naam en adresgegevens in (vergeet niet om eerst in te loggen…). Een kaartje of e-mail sturen mag natuurlijk ook. Stuur je antwoord naar Interface, Postbus 11497, 1001 GL Amsterdam, of mail naar giveaway@interface.nl onder vermelding van ‘Giveaway CME UF80’. Vermeld je adresgegevens, e-mailadres en telefoonnummer. Uit alle inzendingen wordt een winnaar getrokken. Meedoen kan tot vrijdag 3 mei. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd. De winnaar wordt bekendgemaakt in Interface 169, de editie van juni, maar voordien telefonisch of per e-mail op de hoogte gebracht.

Winnaar giveaway Interface 165 De Native Instruments Maschine Mikro MK2 blijkt een populaire groovecontroller. We kregen op de redactie in elk geval een gigantisch aantal inzendingen binnen voor deze giveaway. Maar zoals altijd kan er maar één de winnaar zijn, en deze geluksvogel heet: Rob Hagenaar uit Nieuwegein. Gefeliciteerd!

Interface bedankt Amptec, distributeur van het merk Native Instruments, voor de gulle medewerking aan deze prachtige actie. Kijk voor meer informatie over alle Native Instruments-producten op de volgende websites: www.amptec.be, en www.native-instruments.com.

www.interface.nl/win Interface 167 april 2013

IF167 Giveaway.indd 17

14-03-13 12:21

ads IF167.indd1 18 Interface.indd

14-03-13 13:54 06.03.2013 09:23:04

Inte

23:04

ads IF167.indd 219 Interface.indd

14-03-1309:24:34 13:54 06.03.2013

Interface

Vragen?

vragen@interface.nl

Audio interface met usb 3.0 Sinds kort heb ik een nieuwe notebook (ASUS N76VM I7 CORE). Het is een goede machine, alleen krijg ik mijn audio-interface niet aan het werk op de usb 3.0 interface. Ik heb de RME Babyface Motu 4pre en de Track 16 geprobeerd, maar geen van beide werkte, en uiteraard heb ik ook met de mensen van Motu en RME gesproken. Zij vertelden me dat het nog niet mogelijk was (tenzij er een patch komt, waarmee zij zeggen bezig te zijn). Ook ben ik bij Mycom geweest, waar ik de machine gekocht heb, en die hebben in de bios de usb 3.0 teruggezet naar usb 2.0 Maar in de praktijk werkt dat toch niet helemaal zoals het hoort, en ASUS zegt: ‘Het is niet ons probleem’ (!) Het enige wat nu wel werkt, is de Roland Quad Capture, maar in het mid-hoog ben ik niet tevreden. Dus nogmaals mijn vraag,? hebben jullie misschien al zicht op een eventuele nieuwe patch die eraan zit te komen van de bovengenoemde producten, of zicht op een nieuwe High Quality Audio Interface die full compatible is met usb 3.0 Martijn vd Weijden. Hallo Martin, Vervelende situatie! Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat dit soort problemen opduiken: usb 3.0 is al zo’n twee jaar op de markt! Vooral van RME had ik verwacht dat ze dit wel opgelost zouden hebben. De Babyface is volgens de RME-website toch wel degelijk compatibel met usb 3.0 chipsets. Het rare is dat usb 3.0 volgens het protocol ‘backwards compatible’ zou moeten zijn met usb 2.0. Het zou best kunnen zijn dat het eigenlijk

de usb-controllerchip in je Asus is, die de problemen veroorzaakt. Dat soort problemen waren (en zijn) er ook met usb 2.0 op veel laptops. Ik heb helaas geen nieuws over compatibele drivers of interfaces die 100 % usb 3.0- compatibel zijn. Voor zover mij bekend zijn er nog geen audio-interfaces met een usb 3.0-aansluiting. Er zijn wel een paar dingen die je met je laptop zou kunnen proberen: • gebruik je audio-interface met een externe voeding en niet met usb-power • installeer de laatste drivers/ﬁrmware voor de

Electret mic en fantoomvoeding Kan ik een electret mic aansluiten op een microfooningang met fantoomvoeding aan? Rob Beste Rob, De term electret is niet altijd eenduidig. Strikt gesproken is het een variant van een condensatormic die geen spanning nodig heeft voor het membraan. Vaak hebben ze wel spanning nodig voor de ingebouwde elektronica. Hoe het in jouw geval zit, hangt van de microfoon in kwestie af. Soms werken ze met een ingebouwde batterij, soms moet de voeding van buiten komen, maar dan vaak lager dan de

usb 3.0 controller in je Asus • verwijder alle andere via usb aangesloten apparaten en kijk of dat uitmaakt • test je audio-interface via alle verschillende usbconnectors op je laptop • probeer eens of het met een powered usb-hub tussen laptop en audio-interface wel werkt zoals het hoort • Schakel alle niet benodigde devices uit in apparaatbeheer; bijvoorbeeld bluetooth, draadloos en bedraad netwerk en de ingebouwde soundchip

48 volt van de standaard fantoomvoeding. Er zijn erbij die geen probleem hebben met 48 volt, maar ik zou je adviseren om eerst de handleiding te doorzoeken of aan de fabrikant te vragen of je het ding veilig kunt aansluiten op standaard 48V fantoomspanning. Als je de fantoomvoeding niet nodig hebt voor een andere mic, en je electret mic werkt met een ingebouwde batterij, dan kun je beter fantoomvoeding uitschakelen. In principe zou fantoomvoeding op een mic die dat niet nodig heeft geen kwaad moeten kunnen, maar het is beter om voorzichtig te zijn. Het is sowieso aan te raden om de fantoomvoeding altijd even uit te schakelen als je een mic in- of uitplugt, al was het maar om de knal in je speakers te vermijden die dat soms oplevert.

Te koud voor mijn audio interface! Ik heb een Apple iMac en een Motu 896MK3 interface waarmee ik muziek op zolder maak. Het kan daar wel eens koud zijn, maar met een elektrisch kacheltje warmt het snel op. Alleen mijn Motu niet. En dan werkt-ie niet. In de beschrijving staat dat-ie goed werkt vanaf 10 graden Celsius. Maar met een kachel gaat dat niet snel. Zijn er manieren om alleen de Motu op te warmen? Anders moet ik de hele dag de kachel aanzetten, en dat vind ik weer zonde. Of twee uur voordat ik aan de slag ga de kachel aanzetten. Ik heb al eens gekscherend gedacht om een elektrische deken om de Motu te wikkelen. Hebben jullie misschien tips? Ik kan me voorstellen dat er meer mensen zijn met dit probleem. Eugene Hodes Beste Eugene, Ik sta ervan te kijken dat je Motu niet werkt bij lagere temperaturen! De meeste apparatuur werkt nog probleemloos onder het vriespunt, maar er staat me wel iets bij dat da-converters een bepaalde temperatuur nodig hebben om goed te kunnen functioneren. Je zou de Motu gewoon aan kunnen laten staan als je er niet mee werkt, normaal gesproken zou-ie dan warm genoeg moeten blijven. Dat verbruikt wel wat stroom,

maar toch veel minder dan een elektrisch kacheltje. Eventueel zou je de Motu een paar uur voor gebruik kunnen aanzetten. Een andere optie is om hem mee te nemen naar je woonkamer als je er niet mee werkt. Dan blijft-ie gewoon op kamertemperatuur. Vervelende is dan natuurlijk wel dat je alle kabels steeds moet loshalen. Verder kom je uit bij allerlei ‘padvindertrucs’; elektrische deken inderdaad, of heel simpel zo’n rubberen kruik met heet water erop of beter nog eronder leggen. Of misschien moet je er een uurtje bovenop gaan zitten...

Interface 167 april 2013

IF167 vragen.indd 20

14-03-13 14:46

Bart Groenlof weet raad!

Stel je vraag! Mail vragen@interface.nl De redactie behoudt zich het recht voor om brieven in te korten of anderszins te redigeren. Al te specifieke vragen worden een-op-een afgehandeld. Stuur je vragen naar redacteur Bart Groenlof, vragen@interface.nl, of naar de auteur naar keuze (mailadressen vind je altijd achter de auteursnaam bij elk artikel). Probeer je probleem zo exact mogelijk te omschrijven en vergeet niet alle relevante details over gebruikte soft- en hardware te vermelden. Let wel: Bart buigt zich alleen over technische zaken. Richt je vragen over abonnementskwesties aan abo@interface.nl.

Van FL Studio naar Cubase? Ik ben eigenlijk altijd bezig met FL Studio 10, maar wil toch wel eens de overstap maken naar Cubase. Mijn vraag is of dit verstandig is, en wat is de beste manier om ermee te leren werken? Zeker als je al niet al te advanced bent op het gebied van high-end. Jonne den Oudsten Beste Jonne, Of het verstandig is, valt moeilijk te zeggen. Als je tevreden bent met FL, lijkt me dat er weinig aanleiding is om over te stappen. Alle daw’s hebben zo hun sterke punten, maar het is zeker niet zo dat je met de ene betere muziek gaat maken dan met de andere. Wel kan de werkmethode van een bepaald programma beter bij je passen. De twee programma’s die je noemt, hebben wel een verschillende insteek. FL is vooral patroongebaseerd; je maakt een paar korte stukjes en bouwt daarmee je song op, zoals dat bijvoorbeeld op een drumcomputer ook werkt. Cubase is meer

lineair gericht, dus je bouwt een song op met langere tracks en het heeft meer te bieden wat betreft het inspelen van instrumenten of stemmen door de hele song heen. FL Studio wordt vaker gebruikt voor dance dan Cubase, en afhankelijk van de versie heeft het iets meer ingebouwde plug-ins en instruments. Anderzijds heeft Cubase weer zaken die ontbreken in FL Studio 10, zoals een score-editor, vari-audio et cetera. Het veranderen van daw is altijd een flinke onderneming; in het begin kan het enorm frustrerend zijn omdat alles anders werkt dan je gewend bent. Het kan soms wel een half jaar duren voor je weer zonder

veel nadenken met het andere programma kunt werken. Als je iemand kent die met Cubase werkt, zou ik eens een paar middagjes met hem gaan zitten (best al voordat je overstapt) om zo al componerend en vragen stellend zo veel mogelijk te weten te komen over hoe dingen werken in dat programma. Er zijn diverse (meestal Engelstalige) boeken over Cubase (soms ook in de openbare bibliotheek te leen), en er staan op Youtube ook heel veel instructieve filmpjes over het programma; tik maar eens ‘Cubase tutorial’ in. Er worden verder op veel plaatsen cursussen Cubase gegeven. Een voorbeeld is www.teachmusic.nl in Rotterdam.

Afgelopen tijd heb ik al wat rondgekeken. Ik zag bijvoorbeeld de Acer S7-391-53314G12aws. Is zoiets geschikt voor gebruik met Cubase 6? Is dit bruikbaar om buitenshuis (op vakantie/dienst-reis) even als proef wat te programmeren met bijvoorbeeld met Halion Sonic SE? Wat raden jullie aan? Hebben jullie aanbevelingen met betrekking tot ultrabooks of de wat kleinere laptops en het gebruik van Cubase 6? (ik realiseer me dat een ultrabook bijvoorbeeld geen optische drive heeft). Gerlof Martens

Ultrabook voor Cubase Komende tijd wil ik gaan kijken naar een nieuwe ultrabook of een kleinere laptop. Ik zou ’m graag overal mee naartoe willen kunnen nemen, dus hij moet niet al te groot zijn. Naast het gewone internetten, office, et cetera, wil ik er met Cubase 6 op kunnen werken. Ik zat aan een iets grotere ultrabook of een kleinere laptop te denken met

schermdiagonaal 13” of 15”. Op dit moment heb ik nog niet echt een goed gevoel wat ik dan nodig zou hebben om goed te kunnen werken met Cubase 6. Thuis heb ik een desktop pc staan met Windows 7 64-bit, Intel Core i7 3,4GHz processor, 8GB ram-geheugen, 64GB ssd, 1,8TB hdd, 2x AMD Radeon 6800 Series grafische kaarten, M-Audio Fasttrack Ultra 8R usb-audiokaart, et cetera. Dat werkt allemaal prima, ook met Cubase 6.

Hallo Gerlof, Een laptop met Intel i5 cpu, zoals de Acer, heeft aardig wat rekenkracht in huis, hoewel het om een dualcore gaat die op 1,7GHz draait. Dat is natuurlijk aanzienlijk minder dan je desktop, maar meer dan genoeg om een idee op te zetten. Hoe kleiner het scherm hoe minder comfortabel het allemaal werkt, vooral bij een programma als Cubase, dat kwistig met schermruimte omgaat. Het werken met een touchpad vergt

ook gewenning, hoewel je natuurlijk altijd een muis kunt aansluiten. Het ontbreken van een dvd-drive is geen enorm probleem; de meeste installers kun je downloaden en indien nodig kun je via het netwerk de optische drive van je desktop gebruiken. De twee usb-aansluitingen op de Acer zijn erg krap; als je muis, dongle, geluidskaart et cetera wilt aansluiten, dus dan zit je weer met een losse usb-hub. Ook niet onbelangrijk is de ingebouwde soundchip; je kunt daarmee wel werken, maar dat betekent vaak een hoge latency. Vaak (maar niet altijd) is de Asio4all driver dan de oplossing, anders wordt het een externe audio-interface met asio-drivers. Daarbij komt het wel eens voor dat geluidskaarten niet betrouwbaar werken op met name laptops. Kortom, het is vrijwel ondoenlijk een gedegen advies over merk en type te geven; er zijn gewoon te veel verschillende types. Eigenlijk is het enige veilige advies om iets te kopen wat een kennis van je ook heeft en wat goed werkt met de software en hardware die je wilt gebruiken.

Interface 167 april 2013

IF167 vragen.indd 21

14-03-13 14:46

Interface

Lezerstrack

april 2013

• audio

Di Angelo Xylofonic

gebruikt; niet alleen low pass maar ook high pass. Die filtersweeps zorgen voor een mooie muzikale dynamiek in een track die je gegarandeerd in een vrolijke zomerse stemming brengt.

Teleurstelling Heb ik niet echt. Ik informeer me altijd eerst grondig over het product of de software die ik wil aanschaffen.

• Sebastian Ingrosso • Hardwell • Armin Van Buuren • Afrojack • Tiesto

Contact: di_angelo_creative_music@hotmail.com

Gebruikte apparatuur Hardware: • Intel Core i5 CPU 2.80 GHz pc • Focusrite Safﬁre PRO 24 audiointerface • Roland VS-1680 • 2x Korg Kaoss Pad 3 • Native Instruments Maschine Mikro • Yamaha DJX Keyboard • M-Audio keyboardcontroller • Shure Beta 58A mic • KRK Rokit RP6 G2 monitors Software: • FL Studio 9 • vst-plug-ins: ReFX Nexus 2.2; LennarDigital Sylenth1; Tone2 Gladiator; RGX Audio Z3ta+; Refx Vanguard; Steinberg Hypersonic 2 • samplecollecties: Vengeance Essential House vol. 1, 2, 3; Essential Club Sounds vol. 1, 2, 3; Effects vol. 1, 2; Electro Essentials; Dance Ultra Voice Vol. 1; Minimal House

Volgende aanschaf MacBook Pro, om te werken met Logic Pro 9 of Avid Pro Tools.

Momenteel het meest gedraaid • Avicii vs Nicky Romero - I Could Be The One

ngelo Duville, alias Di Angelo, maakt zomerse, vrolijke dancetracks met FL Studio. Een geslaagd voorbeeld is Xylofonic, dat begint met een frisse akkoordenreeks met een xylofoonachtig geluid uit de ReFX Nexus plug-insynth. Vrijwel alle andere melodieën, arpeggio’s en de bassound komen uit plug-ins. Alleen de drums en een aantal effecten zijn afkomstig uit Di Angelo’s collectie Vengeance sample-cd’s. De bassound is door Di Angelo expres eenvoudig en relatief onopvallend gehouden. Zoals veel danceproducers maakt hij veel gebruik van compressie, en dan met name sidechain compressie. Vooral die sidechain compressie is een onmisbaar effect geworden, hoewel ik er zelf niet zo heel dol op ben. Producers neigen er vaak toe om het te veel en te zwaar te gebruiken, waardoor de subtiliteit verdwijnt. Wat ik in deze mix erg geslaagd vind, is de filtering die in de breaks op de totale mix wordt

Favoriete apparaat/software ReFX Nexus 2.2, vanwege de fantastische sounds.

Favoriete artiesten • Avicii (Tim Berling)

Meer muziek van Di Angelo: https://soundcloud.com/di-angelo-1

Jouw track in Interface? Elke editie kiezen we een lezerstrack en plaatsen hem op www.interface.nl in de afdeling Interface Xtra. De winnaar krijgt een door importeur Best Service ter beschikking gestelde

samplecollectie naar keuze t.w.v. € 100,www.bestservice.de Daarnaast natuurlijk een bespreking van je track in het blad, inclusief een foto van je studio. Stuur dus je track op en kom in Interface! Je mag geen Buma/Stemra lid zijn en er mogen geen samples met copyright gebruikt zijn. Kijk voor de exacte voorwaarden op Interface Xtra. Stuur je track op cd naar: Interface Lezerstrack, Postbus 11497, 1001 GL Amsterdam Of mail een link naar een website waarop je track te beluisteren valt naar bart@interface.nl onder vermelding van ‘Lezerstrack’.

Interface 167 april 2013

IF167 Lezerstrack.indd 22

14-03-13 12:28

ads IF167.indd 23

14-03-13 13:55

test | Korg MS-20 Mini

Net zo dwars als En daar was hij dan ineens op de NAMM show 2013: Korg’s eigen remake van de legendarische MS-20. Interface slaagde erin een preproductiemodel te bemachtigen voor een test. door Ruud Lekx > ruud@interface.nl

oor velen kwam de aankondiging van de nieuwe MS-20 als een donderslag bij heldere hemel, maar eigenlijk had je iets dergelijks wel kunnen zien aankomen. Als enige van de grote fabrikanten lijkt het merk in de gaten te hebben dat er een ongekende analoge revival aan de gang is. Apparaten als de Monotron en Monotribe waren qua sound en ingrediënten al schatplichtig aan de MS-20. Na deze geweldige speeltjes leek het niet meer dan logisch dat de Japanners ooit met een serieuze analoge bak zouden komen.

Gekrompen Na het telefoontje dat de MS-20 Mini op de redactie was gearriveerd, was ik dan ook binnen tien minuten ter plaatse om hem op

INFO • Prijs incl: € 599,• Distributie: Voerman, 033 461 2908 • Internet: www.voerman.nl www.korg.com

te halen. Mijn eigen MS’en vervoerde ik in het verleden ook altijd op de fiets – mijn allereerste synth was een MS-10, die op weg naar de oefenruimte altijd mee stuiterde in het boodschappenmandje van mijn moeders fiets – dus met een 30% kleinere versie zou dat ook moeten kunnen. Eenmaal thuis en uit de doos is de eerste indruk: inderdaad een volledige MS-20 die in de was gekrompen is. De lay-out en alles klopt 100% met het origineel; alleen wat kleiner. Ik heb daar geen problemen mee. De originele MS was qua vorm onhandig om mee te nemen en nog zwaar ook. De nieuwe versie is een stuk lichter en handelbaarder. Groot verschil is wel dat de potmeters hier direct op de print zitten en gewoon door het frontpaneel steken: op het origineel zitten ze nog eens vast met een moer aan het frontpaneel. Ja, de nieuwe versie is dus minder stevig; en nee, dat geeft niet. De 808, 909, oude Moogs en

Sequentials hebben allemaal een dergelijke constructie, en die houden het ook al dertig jaar uit.

Schlemiel Korg claimt zelfs leden van het originele designteam te hebben ingezet voor deze MS-20-versie. Ik vraag me af wat hun rol dan was, want het kleinere formaat is vooral mogelijk omdat men moderne miniatuur smd-electronica gebruikt. In het origineel zaten geen exotische ic’s of iets dergelijks, maar juist redelijk simpele technische oplossingen. Sterker nog: de MS-20 was eigenlijk al een verouderd concept toen hij uitkwam. Als eigenaar van een MS voelde je je halverwege de jaren tachtig toch een beetje een schlemiel, als je de synths zag die in dezelfde Korg-folders stonden. Die waren immers polyfoon en hadden geheugens, waar de MS-serie toch vooral leek af te stammen van die rare oude modulaire synthesizers. Gelukkig heeft de tijd het beeld van de analoge synth gecorrigeerd en heeft de MS-20 nu de status van een echte klassieker, met tweedehandsprijzen die daarbij horen. Het enige dat aan deze nieuwe versie is toegevoegd, is een midi-input, usb en de

op voorgrond de nieuwe MS-20 Mini, op de achtergrond het origineel uit 1978.

Interface 167 april 2013

IF167 Korg MS-20 mini.indd 24

14-03-13 13:56

s het origineel aansluiting voor een 9V-adapter. Aanzetten gaat nog steeds met de volumeknop, en meteen daarnaast zit de main-output, nu net als de rest van het patchpanel uitgevoerd als mini-jack. Het heeft niet mijn voorkeur, maar aan de andere kant maakt het de synth wel ideaal om te interfacen met een modulair Eurorack -systeem (zie kader). Een lastig verhaal zijn de minitoetsen: met mijn grote handen is het bijna onmogelijk om slechts een (witte) toets in te drukken, want je neemt zo twee aangrenzende toetsen mee. Gelukkig heeft de synth anno 2013 wel midi.

• Japanstalige maar bijzonder amusante demonstratie van de MS-20 Mini

Familietradities Voor wie niet weet wat een MS-20 is: Korg bracht deze synth in 1978 uit in een serie semimodulaire analoge monosynths, waarvan ook de kleinere MS-10, de MS-50 expander, de VC-10 vocoder en de SQ-10 analoge sequencer deel uitmaakten. De nieuwe Mini-versie van de MS-20 heeft dezelfde features als het origineel. We hebben dus twee oscillatoren met elk vier golfvormen: Osc 1 heeft driehoek, zaagtand, variabele pulse, white noise; Osc 2 heeft zaagtand, square, pulse, ringmodulator. Daarnaast vinden we de oscillatormixer met daaronder frequentiemodulatie via de lfo of envelope generator. Dan komen we bij de bekendste onderdelen van de MS-20: de filters. Links vinden we het high pass-filter, en rechts het low pass-filter (beide met resonantie). Ook de filters kunnen met de lfo

Eerste indruk: inderdaad een volledige MS-20 die in de was gekrompen is of envelope generator gemoduleerd worden. Die lfo loopt van square naar pulse (instelbaar), en is natuurlijk ook qua snelheid in te stellen. Korg noemt een lfo overigens consequent ‘Modulation Generator’. Ik heb jaren gedacht dat mijn MS-10 iets unieks had, tot ik erachter kwam dat Korg gewoon eigenwijs is met z’n benamingen. De twee envelope generators zijn verschillend: EG1 heeft slechts delay, attack en release, en EG2 is een standaard adsr met als extra een holdfunctie.

Kabelsalade De semimodulaire opzet van de synth is een best of both worlds-idee: je hebt de vrijheid om te patchen wat je wilt, maar je hoeft niet voor elke basissound al je kabels uit de kast te trekken. Zonder patchkabels is de MS-20 een bijzonder capabele monosynth, voorzien van de standaard routings (oscillators via filters naar een vca met envelope generator en moduleerbaar via lfo of tweede envelope generator), maar via het patchpanel kun je wel de meer bijzondere dingen doen. Dat begint met het toewijzen van functies aan het pitchwiel en de drukknop eronder, want zonder bekabeling doen die niets. Niet alle

in- en outputs zitten overigens op het frontpaneel, dus het is inderdaad geen volledig modulaire synth. Korg heeft ervoor gekozen om alleen patchpoints te maken die muzikale functies toevoegen of die interfacen met de synth. Zo hebben de oscillators en vca’s inputs om de synth via cv/gate (in dit geval Hz/V) aan te sturen met een andere synth. Maar ook is er een sample & hold-functie met in/clock/ out-patchpoints, en heeft de Modulation Generator veel meer mogelijkheden op het patchpanel. Verder is er nog een externe (audio) input om sounds door het filter en vca heen te halen.

Herkenning De MS-20 heeft nog een leuk extraatje in de vorm van de External Signal Processor (ESP). Het idee hierachter is geniaal (zeker voor die tijd): de synth zet een extern signaal om in een cv-waarde die je dan de synth kunt laten aansturen. Dat kan een andere synth zijn, maar ook een elektrische piano, een gitaar of een microfoon. Een pitch to voltage converter dus. Dat klinkt als iets dat je creativiteit enorm zal stimuleren, en dat doet het ook. Je moet >>

Hz/V-aansturing De MS-20 Mini werkt, net als het origineel, met Hz/V-aansturing in plaats van de 1V/octaaf-standaard waarmee bijvoorbeeld Roland werkt. Dat houdt in dat je hem dankzij de gebruikte mini-jacks zo kunt koppelen met een Euroracksysteem; alleen zullen de standaards dan vaak niet kloppen. Inmiddels heeft

The Harvestman Digital Audio Electronics een voltage converter module in Eurorack-formaat aangekondigd. Met deze English Tear worden dit soort problemen opgelost. Mocht je zelf nog vintage Korg-spullen uit de MS-serie hebben, dan kun je deze MS-20 Mini daar probleemloos op aansluiten.

Interface 167 april 2013

IF167 Korg MS-20 mini.indd 25

14-03-13 13:57

test | Korg MS-20 Mini >> daarbij één belangrijk ding wel in de gaten houden: het werkt voor geen meter. Bij het werken met deze mini-MS-20 voelde ik bijna de hele tijd een warm gevoel van herkenning, maar bij deze ESP herinner ik me toch vooral de vele uren die we vroeger hebben zitten klooien om er iets bruikbaars uit te krijgen. Want zelfs met de voorbeelden in het boekje en de redelijk uitgebreide instelmogelijkheden (inputvolume, hoog- en laagfilter, cv-adjust en treshold level) werkt bijvoorbeeld een elektrische gitaar heel leuk voor een noot van een seconde, maar daarna glibbert de pitch-cv alle kanten op. Tegenwoordig maakt dat geen zier uit. Als je een synth wilt controleren met een gitaar, zijn er genoeg andere mogelijkheden. Maar voor ons sloebers was dit de enige optie, en dan levert het voornamelijk frustratie op. Dus voor nauwkeurige pitchdetectie moet je niet bij de MS-20 zijn, maar als creatieve tool blijft de ESP een heel cool ding; bijvoorbeeld met beats, een microfoon of andere (monofone) synths.

Grijns Bij het zien van de documentatie kon ik een brede grijns niet onderdrukken: zowel handleiding als patchboek zijn (ook weer iets verkleinde) reproducties van de originelen. Slechts een bijgevoegd uitvouwblad beschrijft de nieuwe functies (zoals midi). Het zijn dat soort details die deze MS-20 Mini zo leuk maken. Maar de 100% reproductie, inclusief beperkingen en foutjes, heeft natuurlijk ook z’n nadelen. Wat ik onbegrijpelijk vind, is dat Korg geen PWM-mogelijkheid toegevoegd heeft. Destijds een flinke misser op de originele MS-20 (vele zijn dan ook gemodificeerd voor een PWM-mogelijkheid), maar echt een ‘kom-op-nou-momentje’ op deze kleine versie. Over de krakkemikkige ESP hebben we het al gehad, maar gelukkig zijn veel problemen met de Hz/V-aansturing niet meer relevant, omdat de MS-20 nu midi heeft.

Onbescheiden In mijn beleving was de MS-serie altijd de joviale maat die je bij begroeting geen handje geeft, maar meteen zo’n klap op je schouder dat-ie half uit de kom ligt. Alles net een beetje te veel. Waar je bij een andere synth trucs moet uithalen om een lekker vette sound te krijgen met suboscillators of effecten, komt er bij de MS-20 meteen het

SPECIFICATIES • 3-octaafs minikeyboard • vco 1: driehoek, zaagtand, pw-square, white noise, variabele pulse • vco 2: zaagtand, square, pulse, ringmodulator, pitch (+/-1oct) • high passen low passfilter • envelope generator 1: dar • envelope generator 2: hadsr • lfo met positieve zaagtand, driehoek, negatieve zaagtand, wide pulse, square, narrow pulse • frequentiebereik: 0,1Hz-20Hz • noise generator met pink noise en white noise, en sample & hold generator op patchpanel • input voor externe signalen • Hz/V cv-standaard • patchpanel met 27 patchpunten • dsp-processor met audioinput, 5 draaiknoppen en 5 patchpunten • audio-out mono (mini-jack) • hoofdtelefoonuitgang (mini-jack) • usb (midi-in/uit) • midi-in • afmetingen: 493×257×208mm • gewicht: 4,8kg • inclusief: losse voeding en 10 patchkabels

equivalent van zes pakken roomboter en een familieverpakking Magnumijs uit je speakers. Als je ook nog andere synths wilt gebruiken, zul je de boel dus moeten indammen. Dat was uiteindelijk ook de reden dat ik mijn MS-20’s nooit zo veel in tracks heb gebruikt. Het is diezelfde joviale maat die ook meteen de conversatie overneemt op je feestje en altijd in het middelpunt van de belangstelling wil staan. MS-20 erbij? Mix vol. Zo ging het ongeveer. Natuurlijk hoeft dat niet. Hou beide resonancepotmeters dan vooral helemaal dicht, en als je voor de oscillators niet meteen superdikke waves kiest, is het geweld best in te tomen. Maar als een 303, 101 of Moog zal de MS-20 nooit klinken; hij blijft altijd direct herkenbaar. De synth is bijzonder geschikt als scheurbak eerste klas, maar ook voor mooie leads en effectsounds is-ie zeer

bruikbaar. Het beste vind ik hem als bassynthesizer; luister maar eens wat jarentachtigbands als DAF of Liaisons Dangereuses ermee gedaan hebben.

Karakteristiek Klinkt deze Mini-versie als het origineel? Die vraag is, zoals bij veel ‘oud versus nieuw’verhalen, niet te beantwoorden. Elke oude MS-20 klinkt immers anders. Een groot deel van de sound van vintage synths komt door verlopende waardes van componenten die in de loop der jaren verouderen, en dat verouderingsproces gaat bij elk exemplaar anders. Ik heb er bijvoorbeeld een gehad waarvan de stemming superonstabiel was en externe aansturing was een crime. Mijn tweede exemplaar had daar totaal geen last van. Mijn eerste indruk bij de MS-20 Mini is er

advertentie

Interface 167 april 2013

IF167 Korg MS-20 mini.indd 26

14-03-13 13:58

een van totale herkenning, al lijkt het geheel wat strakker te klinken en vliegen bijvoorbeeld de filters wat minder snel uit de bocht. Hij klinkt kortom wat moderner dan een vintage MS-20 (maar wellicht toch hetzelfde als deze moet hebben geklonken toen hij nieuw was). Het zijn sowieso subtiele verschillen: de MS-20 Mini blaast net zoals de oude instrumenten. Ook de karakteristiek van de envelope generators klopt bijvoorbeeld met die van de oude MS-20. Ken je de MS-20 alleen van de virtuele versie uit de Korg Legacy-collectie, berg je dan maar. Dat was een lachwekkende emulatie die op zich best leuk was, maar de naam MS-20 onwaardig.

Beperkingen Even afgezien van het kleinere formaat is het midi/usb-gedeelte het enige dat echt anders is aan de MS-20 Mini. Korg heeft bij het hele apparaat voor een zeer puristische benadering gekozen; iets wat ik wel kan waarderen. De midispecs zijn enigszins lachwekkend: via de midiplug alleen midi-in; hij ontvangt slechts note-on informatie op midikanaal 1, met een vaste velocity van 64. De usb-aansluiting kan midi ontvangen en ook versturen (vanaf het keyboard); wederom met bovenstaande beperkingen.

Hij lijkt wat strakker te klinken en de filters vliegen minder snel uit de bocht Nu had Korg natuurlijk duizend keer meer dingen kunnen doen: velocity, aftertouch, knoppen als midicontroller, patches opslaan via usb, een editor op je iPad, et cetera, et cetera. Eigenlijk ben ik blij dat ze dat niet hebben gedaan, en zijn gegaan voor de ‘originele MS-20 midi-naar-cv/gate-converterbenadering’. Er zijn immers genoeg synths die het genoemde allemaal wel kunnen, maar er is maar één MS-20. En het zijn juist de beperkingen van het apparaat die je dwingen om te experimenteren en om in de materie achter de synth te duiken.

Conclusie Remakes in plug-invorm overtuigen me meestal niet. De synths zijn vaak prima, maar het is toch een beetje meeliften op de reputatie van een klassieker. Een reissue als deze is echter reuze stoer; zeker met de aandacht voor details die Korg deze MS-20 Mini heeft meegegeven, gecombineerd met de rudimentaire midi-implementatie en de

100% originele functies met alle bijbehorende gebreken en charmes. De MS-20 heeft geen geheugens, is niet polyfoon gemaakt of op een andere manier opgeleukt met nieuwerwetse grappen en grollen. De markt voor analoge monosynths is anno 2013 immers weer net zo levendig als in de jaren zeventig en tachtig. Voor de gevraagde 600 euro biedt de MS-20 een enorm klankpalet, een berg knoppen, hele fijne patchen interfacemogelijkheden. Je krijgt – net als vroeger – het gevoel dat je bezig bent met een muziekinstrument dat een geheel eigen karakter heeft, en dat je goed moet leren kennen om er het optimale uit te halen. Bovenal heb je enorm veel lol als je ermee werkt, en daar gaat het bij het muziek maken toch allemaal om? ■ HET OORDEEL

+ –

• zeer goede reissue van originele klassieker • niet opgeleukt met nieuwerwetse fratsen • prijs • nog steeds geen PWM

Interface 167 april 2013

IF167 Korg MS-20 mini.indd 27

14-03-13 13:58

Interface Remix Contest 2013 | Nobody Beats The Drum

B ’s D T B N n a v ix m re n e e k a Ma Verras Interface en de leden van Nobody Beats the Drum met jouw remix van Blood On My Hands! Na succesvolle eerdere edities met Zuco 103 en Kraak & Smaak organiseren we opnieuw een Interface Remix Contest! Nobody Beats The Drum stelt de track Blood On My Hands beschikbaar om te laten remixen door de lezers van Interface.

• alles over de Interface Remix Contest met Nobody Beats The Drum, inclusief inschrijfformulier en handleiding om de remix te maken • alle bestanden om de remix mee te maken • audio van origineel Blood On My Hands en voorbeeldremixes van Kypski, DJ Edit, Electrophants en Mason • videoclip Blood On My Hands

De beoordeling van de remixen is in handen van Interface en Nobody Beats The Drum. Criteria zijn: originaliteit, technische uitvoering en toepasbaarheid. Ga dus aan de slag met de bestanden en laat de wereld met een spetterende remix horen wat jij kunt!

Stappenplan

Win mooie prijzen

1. Ga naar Interface.nl en beluister de track Blood On My Hands en doe inspiratie op door via Spotify te luisteren naar voorbeeldremixes van Kypski, DJ Edit, Electrophants en Mason 2. Lees de voorwaarden die aan de Interface Remix Contest verbonden zijn 3. Vul het online formulier in, waarna je een code krijgt voor het downloaden van de parts 4. Ga aan het werk met de parts en maak je eigen knallende (of juist niet…) remix 5. Upload je remix naar Interface.nl; vermeld duidelijk je naam, artiestennaam, adresgegevens, en met welke apparatuur je je remix hebt uitgewerkt 6. Deadline voor inzending van je remix is 22 juni

Behalve eeuwige roem ontvangt de winnaar: • een Korg MS-20 Mini • een Pro-ticket voor het Amsterdam Dance Event (toegang tot alle conferentieonderdelen en alle optredens; vijf dagen lang van 16 t/m 20 oktober) • twee kaarten voor een optreden van Nobody Beats The Drum in NL of B • een Meet & Greet met de band en een NBTD Goodie Bag

De bestanden voor de Interface Remixcontest

Kijk nu op www.interface.nl. Sluitingsdatum voor deelname is 22 juni 2013. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd. Aan de uitslag kunnen geen rechten worden ontleend en iedere deelnemer mag slecht één remix inzenden.

De bestanden voor de remix bestaan uit zes stems; dit zijn stereomixen van bas, beat, drums, fx, Hammond en vocals als wave-bestand. Als je de stems onder elkaar zet in je daw, hoor je een ruwe mix van het origineel. Wat je van de stems precies gebruikt voor je remix, mag je helemaal zelf weten; alleen een stukje vocal of ook stukken met instrumenten. Het maakt niet uit. Hou er rekening mee dat er ook lange stille stukken in de stems zitten en let op de tempoverandering van 90 naar 128bpm (op 1.55 minuten)!

NBTD over Blood On My Hands Sjam Sjamsoedin (SS): ‘De titel schoot me te binnen toen ik onder de douche stond. Ik krijg daar vaak goede ideeën! Vervolgens schoten de tweede en derde zin door mijn hoofd en besloot ik het verder uit te werken. De titel klinkt wat morbide, maar het is met een knipoog…’ Jori Collignon (JC): ‘Het orgel dat je hoort, is de Hammond die hier in de studio staat.’ SS: ‘De baslijn is eigenlijk de laatste stuiptrekking van de MFB synth II. Daar kon je nog maar een noot op spelen, dus die noot heb ik gepakt en de sound bewerkt met het Akai MFC filter. Partijen zijn bij ons zelden rechttoe rechtaan. Het is altijd een combinatie van sounds of sound die is bewerkt via allerlei routings.’ JC: ‘De drums hadden we aanvankelijk met Addictive Drums gesequenced, maar we besloten om het opnieuw

op te nemen in een andere studio met een echte drumkit en veel ambiance. Uiteindelijk hebben we die sounds toch weer superdroog en kort geknipt, en daarmee de ritmetrack opnieuw opgebouwd.’ SS: ‘Ik was zo gewend geraakt aan de originele drumtrack dat ik de punch miste in die echte drumkit. En doordat een trommel bij een echte kit steeds anders klinkt, miste ik het repeterende dat je met samples krijgt. Ik wilde dat het echt een loop was.’ JC: ‘We werken soms in studio’s van kennissen, maar we kunnen hier eigenlijk alles opnemen. Een echte drumkit zou ook kunnen, maar dat hebben we nog nooit gedaan. Wel gitaar, vocals of percussie. We mixen soms ook in andere studio’s, omdat het wel prettig is om iemand anders met een frisse

blik erbij te halen. Masteren laten we ook altijd bij masteringstudio’s doen. Het moet natuurlijk wel hard genoeg klinken.’ SS: ‘Maar de trend naar steeds meer limiting om het harder te laten klinken, die je hoort in dubstep en sommige elektronische muziek, gaat met veel te ver. Zo’n worst in je wavedisplay dat is het toch ook niet. JC: ‘Het gaat ook niet alleen om hard, maar ook om je spectrum en de breedheid van het geluid. Maar tot op zekere hoogte word je wel gedwongen om in die trend mee te gaan, vanwege alle andere tracks die loeihard gemaakt worden. Voor een lekkere brede sound, die toch hard genoeg klinkt, heb je dus een goede masteringstudio nodig.’

Interface 167 april 2013

IF167 Remix Contest NBTD.indd 28

14-03-13 13:50

Maeve Stam

Blood On My Hands

Het valt nog niet mee om een afspraak te maken met de leden van Nobody Beats The Drum. De band is heel druk met touren, tegenwoordig vaak in de Verenigde Staten. Precies tussen twee trips in spraken we met ze over optreden, hun studio en natuurlijk over remixen.

v.l.n.r. Rogier van der Zwaag, Sjam Sjamsoedin en Jori Collignon

Toe aan een volgende stap door Peter Hoeks > peter@interface.nl

et gesprek met Jori Collignon en Sjam Sjamsoedin vindt plaats in de studio van Collignon, hoog boven Amsterdam met een fraai uitzicht over de skyline. Collignon en Sjamsoedin zijn verantwoordelijk voor de muziek, het derde bandlid, Rogier van der Zwaag, verzorgt de tijdens optredens de visuals, en hij maakt ook de schitterende video’s van de band. Nobody Beats The Drum bestaat al een jaar of tien, maar vooral de laatste drie jaar gaan ze als een speer. Ze waren van de partij op alle grote (dance)festivals en evenementen die er toe doen, tourden in diverse Europese landen, en de laatste tijd zijn ze regelmatig in de Verenigde Staten on the road. Hun combinatie van electronic dancemusic en een spectaculaire liveshow blijkt daar erg aan te slaan.

Magische combinatie Jullie band bestaat uit een toetsenist, een dj en iemand die de visuals doet. Is die combinatie bewust ontstaan?

Sjam Sjamsoedin (SS): ‘Eigenlijk wel. Toen we begonnen zagen we vooral veel saaie laptopacts of solo-dj’s. Wij wilden er op het podium juist een aantrekkelijke show van maken. Maar de rolverdeling is zeker niet absoluut. Jori en ik produceren samen de muziek, en we spelen ook allebei op het podium.’ Jori Collignon (JC): ‘De visuals zijn wel echt Rogiers terrein. Een paar jaar terug heeft hij een systeem ontworpen met negen beeldschermen (Telenovum Automaton; red.) om onze liveshows echt spectaculair te maken. In plaats van een plat vlak is het een soort halve ring om ons heen. Daarmee krijgt hij veel meer visuele mogelijkheden. Rogier is tegelijkertijd ook veel abstractere beelden gaan gebruiken. Het is overigens niet iets dat je makkelijk even meeneemt, want het geheel weegt behoorlijk wat. We hebben in Amerika een tweede exemplaar laten maken dat veel lichter is. Die kunnen we zelf het podium op dragen.’ SS: ‘Rogier speelt met de visuals ook echt met ons mee op het podium, dus geen vaste volgordes, en ook niet steeds een voorbedachte koppeling met het geluid. Op het

podium gebruikt hij Modul8 VJ software en een programma dat Madmapper heet.’ Ook in onze muziek proberen we genoeg ruimte te houden voor improvisatie. De setlist bepalen we vooraf, maar de arrangementen kunnen we oprekken. De show verandert eigenlijk met elk optreden.’ Verschilt het publiek heel erg per land?

JC: ‘We passen de show niet aan aan het land waar we spelen. We gaan uit van onze eigen voorkeur, maar je merkt wel dat het Amerikaanse publiek anders is. Elektronische muziek is daar de afgelopen jaren veel meer mainstream geworden. We spelen bijvoorbeeld op festivals die voorheen alleen bandjes programmeerden. Het is zeker geen moeilijker publiek. Ze hebben bijvoorbeeld helemaal geen probleem met dingen die wij hier heel commercieel vinden.’ SS: ‘Het lijkt wel alsof ze dance nu pas ontdekken. Dat is raar, want het komt natuurlijk oorspronkelijk uit steden als Detroit. Dat werd later in Europa geadopteerd en grootgebracht. Acts als wij brengen het nu terug naar de VS, en nu staan ze er veel meer voor open.’ >>

Interface 167 april 2013

IF167 Remix Contest NBTD.indd 29

14-03-13 13:51

Interface Remix Contest 2013 | Nobody Beats The Drum

Jori Collignon: ‘Ik heb helemaal geen uitgesproken voorkeur voor analoog of digitaal; het zijn gewoon andere dingen’

Jori Collignon (l) en Sjam Sjamsoedin (r)

JS: ‘Je ziet af en toe wel hele zweverige types in het publiek, of mensen met glowsticks; iets wat op ons heel erg nineties overkomt.’

Live set-up Kwetsbare apparatuur en live optreden kan een problematische combinatie zijn. Heeft het lang geduurd voor jullie de ultieme set-up hadden gevonden?

SS: ‘Dat kun je wel zeggen, ja. We wilden eerst per se geen laptop op het podium gebruiken, dus werkten we met een Akai MPC. Maar er was niet genoeg geheugen om alle sounds in een keer te laden. Halverwege de show moest Jori dan een toetsensolo spelen, terwijl ik verse sounds stond te laden. We gebruiken wel nog steeds een MPC, met net zo veel geheugen, maar we gebruiken gewoon minder sounds (lacht). Vroeger scratchte ik ook veel, maar nu niet meer.’ JS: ‘Eigenlijk doe je alles wat je vroeger met een draaitafel deed nu met de Korg MS-10.’ SS: ‘Ja dat klopt, en dat gaat eigenlijk prima.’ Jori: ‘We werken live met virtueel-analoge apparaten, zoals een Nord Wave, omdat die heel betrouwbaar zijn. Het kan tegen een stootje. In de studio gebruiken we meer analoog spul, juist vanwege de onvoorspelbaarheid die je daarmee krijgt.’ SS: ‘We hebben wel een tijd met een Roland Jupiter 6 op het podium gestaan, maar dat is toch een museumstuk dat je dan elke keer weer blootstelt aan rook en zweet. En een MFB Synth II, maar daar ging een biertje overheen, en toen was het meteen afgelopen. En dan is er nog de Studio Electronics 1X, die echt te gek is voor op het podium, maar

die raakte na een tijdje helemaal ontstemd, en de midi werkte niet goed meer…’ Jori: ‘Met laptops is het ook uitkijken. Als zo’n ding op de grond valt en het na een seconde of zo helemaal stil wordt, dan voel je je niet echt lekker.’ SS: ‘We hebben in de loop der tijd veel geleerd over de apparatuur; wat wel en niet kan, en we zijn zelf trouwens ook wat verantwoordelijker geworden.’ (hilariteit) JS: ‘We werken momenteel met een laptop waar alleen de Ableton Live set op staat. Die laptop heeft een solid state drive, en dat werkt

snel en supersafe. We sluiten hem wel gewoon op het lichtnet aan. In Live zitten dan de structuren van de nummers en midi voor de synths. Daarbij gebruiken we twee effectlussen: een met een Korg Kaoss Pad 3 en een met een Roland SP-404, die we alleen voor effecten gebruiken, met daarachter een Akai MFC42 filterunit. Met de galm helemaal open en het filter kun je melodieën perfect bewerken. ‘We kwamen eerst gewoon met losse apparaten bij optredens aan; en dan maar tassen met kabels prikken. Nu we onze perfecte set-up zo’n beetje gevonden hebben, is alles ingebouwd in een paar flightcases. Het systeem is vrijwel plug and play, dus we zijn in tien minuten klaar. Alleen met de beeldschermen zijn we drie kwartier bezig.’ SS: ‘We hebben nu ook een echte crew, en die gasten zijn over het algemeen zeer betrouwbaar.’

Masterplan Zit er een plan achter jullie carrière?

JS: ‘Ik geloof niet dat dat mogelijk is!’ SS: ‘We bestaan al bijna tien jaar, maar het voelt toch alsof het heel snel gegaan is.

De stageset-up van Nobody Beats The Drum

Interface 167 april 2013

IF167 Remix Contest NBTD.indd 30

14-03-13 13:51

Maak een remix van NBTD’s Blood On My Hands

De studio van Jori Collignon

Zeker geen bewuste planning, maar steeds een stapje verder op de ladder; soms ineens twee, en dan weer een stapje achteruit.’ JS: ‘We kunnen er al geruime tijd van leven, maar het is wel hard werken en veel spelen.’ SS: ‘We investeren ook erg veel in onze liveshow, en we zijn met zijn drieën plus een crew, dus dat levert minder op dan wanneer je in je eentje een dj-set verzorgt. De verkoop van cd’s en downloads stelt financieel weinig voor. We staan wel op het punt om een platendeal in Amerika te tekenen, en dan zou dat kunnen veranderen.’ JS: ‘We brengen onze platen ook niet in eigen beheer uit, maar tot dusverre bij labels van kennissen die een coole instelling hebben. In die deal zitten ook geen opties, en je geeft verder geen rechten weg. We zijn ook met zo veel dingen druk, dat een eigen label nauwelijks te doen zou zijn. Maar vanwege de ontwikkelingen in Amerika zijn we nu wel toe aan een volgende stap.’

Hardware en plug-ins JS: ‘Ik ben via pianospelen naar synthesizers en vervolgens naar produceren gegaan. Veel van die oude apparaten hebben een uniek geluid en ze zijn ook spannend om te ‘ontdekken’. Ideeën beginnen vaak met klooien op een synth. Op zich is de studioset-up heel simpel, maar ik heb wel goede preamps, converters en een kwaliteitsmicrofoon gekocht.’ SS: ‘Ik gebruik vaak de Korg Polysix, de SE1X, een Roland SH09 en trouwens ook de Korg Monotribe. Erg leuk ding! Als je hem open schroeft, kun je er ook heel gemakkelijk aan knutselen; eigenlijk is het een soort ‘open source-bakje’. Ik was van plan om een ruisgenerator in mijn Monotron in te bouwen, maar toen kwam net de Monotribe uit, en

Sjam Sjamsoedin: ‘Ik hou ervan om dingen te modificeren, maar vaak wordt dat een gebed zonder end, en dan zit je met een bak vol draadjes en losse onderdelen’ daar zit al een ruisgenerator in. Ik hou ervan om dingen te modificeren, maar vaak wordt dat een gebed zonder end, en dan zit je met een bak vol draadjes en losse onderdelen. Ik sleutel nu meer aan fietsen!’ JS: ‘We gebruiken verder veel softwareinstrumenten en plug-ins. Dat is ideaal als je onderweg aan een track wilt werken op je laptop. Ik heb helemaal geen uitgesproken voorkeur voor analoog of digitaal; het zijn gewoon andere dingen. Als je iets heel hards of kils wilt, is een plug-in vaak de beste oplossing. Of je wilt iets als een wobble bass heel exact op de beat gebruiken. Er zijn meer dan genoeg mogelijkheden…’ SS: ‘…om levendigheid met plug-ins te krijgen.’ JS: ‘Precies, maar het gaat me soms meer om het gebruiksgemak. En je komt weer op andere ideeën als je met plug-ins werkt.’ SS: ‘Ik vind Vember Surge bijvoorbeeld heel tof.’ JS: ‘En Faw Circle, met alle routingopties. Maar in de liveset gebruiken we geen softsynths of plug-ins.’

Remixen Jullie doen regelmatig remixes. Hoe kom je in die business terecht?

SS: ‘In Nederland ging dat bijna vanzelf toen we een beetje naam kregen. We vielen op door het geluid wat we hadden, denk ik. In het begin hebben we ook vaak dingen gratis geremixt.’

JS: ‘Ik vind het vaak het leukste als het een ‘swapdeal’ is, dus iemand waarvoor jij graag een remix wil maken en vice versa. Je moet ook een beetje uitgedaagd worden door de track, niet binnen een paar dagen er nog even een remix uitknallen omdat het moet.’ SS: ‘Ik luister altijd eerst een paar keer naar een liedje, en dan vormt zich een basisidee in je hoofd. Dan zit je eigenlijk al te schiften van: dat refrein is zo dom, dat ga ik niet gebruiken. Of: dat zinnetje daar kan ik wat mee. Dan ga je het tempo bepalen en iets maken wat mooi aansluit bij de vocal, en zo ga je dan verder met een bas, et cetera.. Vaak werk ik de eerste paar uur in mijn eentje aan een remix om de ideeën lekker te kunnen laten vloeien. Als het dan voor een deel staat, is het prettig om Jori erbij te halen. Maar iets is geen Nobody Beats The Drum-nummer of -remix als we er niet allebei aan gewerkt hebben. ‘We hebben het afgelopen jaar een paar remixen gedaan die leuk opleverden, maar soms doe je het gewoon voor niks, omdat je de track goed vindt, of denkt dat het qua publiciteit nuttig is. Als we de artiest niet cool vinden, zeggen we gewoon nee.’ JS: ‘Het kan ook gebeuren dat je een hele toffe remix maakt, maar dat ie om wat voor reden dan ook niet uitgebracht wordt. Dat is ons overkomen met een bekende Amerikaanse act waarvan ik de naam niet kan noemen. Dat is natuurlijk balen, maar je komt zo wel in contact met allerlei mensen waar je later wat aan kunt hebben.’ ■

Interface 167 april 2013

IF167 Remix Contest NBTD.indd 31

14-03-13 13:52

test | Mackie DL1608 digitale mixer

Is er een iPad in de zaal? Bandjes mixen met een iPad, dat kan nu dankzij Mackie. Wel met behulp van wat extra hardware natuurlijk. Daarin zijn heel wat handigheidjes ingebouwd, zo blijkt bij de kennismaking met de DL1608. door Stefan Robbers > stefan@interface.nl

et eerste wat opvalt als je de DL1608 uitpakt, zijn de compacte afmetingen. Je krijgt wel meteen het gevoel dat er iets ontbreekt: de knoppen. Het gaat hier om een 16-kanaals digitale mixer met ingebouwde dsp-processing die een iPad gebruikt als userinterface. Op de achterzijde zitten zestien microfoon/lijn-ingangen waarbij de microfoonpreamps van het bekende Onyx-type zijn. Er is een schakelaar voor fantoomvoeding voor alle kanalen tegelijk en we vinden hier ook de main-outs en zes aux-sends. Helemaal onderaan zit de voedingsconnector en een ethernetaansluiting. De DL1608 werkt met bijgeleverde externe voeding. Bovenop de behuizing zitten zestien gainregelaars en

• ludieke videodemo van Mackie • podcast door Mackie: vier episoden met uitgebreide uitleg over de DL1608 • handleiding

INFO • Prijs excl: DL1608 € 1.190,DL806 € 890,• Distributie: Loud Technologies Inc., info@mackie.com • Internet: www.mackie.com

een hoofdtelefoonaansluiting. De rest van de behuizing bestaat uit een dock met een iOS-connector, overigens nog niet van het nieuwe Lightning-type.

Kleine ruimtes De DL1608 is bedoeld om liveoptredens te mixen. Het is een alternatief voor conventionele analoge mixers vanwege zijn compacte vorm, en het feit dat hij volledig met een iPad te bedienen is. Handig om te vervoeren en handig op locaties waar de ruimte beperkt is, zoals in kleine kroegen. Je kunt met een iPad vanuit een andere positie dan achter de mixer de mix aanpassen. Bij voorkeur vanaf een plek waar zich ook het publiek bevindt natuurlijk, maar het kan ook vanaf het podium.

De DL1608 heeft een ethernetaansluiting waarmee je (als je deze koppelt aan een wifi-access point) draadloos kunt communiceren met andere iPads. Er zit echter ook een dock in de DL1608 waar je zo een iPad inschuift, en een verankering aan de andere kant zodat hij er niet zomaar uit getrokken kan worden (een iPad is tenslotte een diefstalgevoelig apparaat). Voor de iPad is een app ontwikkeld die Master Fader heet. Die naam is eigenlijk een beetje ongelukkig gekozen, want het is een volledige control surface met zestien faders, aux-sends, effectinstellingen, equalizing, compressie en natuurlijk de masterfader zelf. De iPad is niet het brein van de DL1608, enkel een controller; alle processing gebeurt in de mixer zelf. Nadat je de iPad

Interface 167 april 2013

IF167 Mackie DL1608.indd 32

14-03-13 13:51

gebruikt hebt om de mixer in te stellen, kan de DL1608 standalone functioneren. De instellingen blijven ook behouden bij een stroomonderbreking. De iPad hoeft niet heel krachtig te zijn, dus de DL1608 werkt zowel met een iPad 1, 2, 3 en 4 als met een hele reeks iPhones en iPod Touches.

Software Het hart van de mixer is een dsp-chip, die volledig bestuurd wordt door een iPad, met behulp van de Master Fader software. Deze is gratis te downloaden uit de App Store. Wanneer je de app start, zoekt hij contact met de mixer. Dat kan via de dock die in de mixer gebouwd is, of via een draadloos netwerk. De mixer beschikt over een ethernetaansluiting. Als je deze verbindt met een wifi access point, is alles draadloos te gebruiken. De mixersoftware laat acht kanalen tegelijk zien. Door horizontaal te scrollen bereik je de overige kanalen. Het lastige is natuurlijk dat je geen echte knoppen hebt om beet te pakken, maar dit is zo goed mogelijk gecompenseerd. Zo moet je de fader altijd precies op de knop aanraken, en zit er een kleine vertraging op om te voorkomen dat je per ongeluk een fader ineens helemaal open of dicht zet. In de praktijk werkt dit goed, hoewel het toch wennen blijft. Per kanaal kun je een preset inladen of je eigen presets maken en deze opslaan. Dat kan dan instrument-afhankelijk zijn qua

eq-instellingen en volume. Elk kanaal beschikt over een 4-bands shelving eq die je zowel grafisch als met numerieke waarden kunt instellen. De kanalen hebben verder solo- en mute-knoppen en zes aux-sends. Die roep je op door rechts op het scherm op een van de aux-knopjes te drukken. Je krijgt dan voor acht kanalen tegelijk te zien hoe de sends staan ingesteld voor een bepaalde aux. Je kunt per aux ook bepalen of deze pre- of post-fader fungeert. Op deze manier kun je ze gebruiken voor externe effecten of om monitormixes te maken voor de bandleden.

Shows Er zijn ook twee ingebouwde effecten: een reverb en een delay. Ook deze kun je per kanaal aansturen. Ze zijn wel hetzelfde voor alle kanalen tegelijk. Per effect kun je een aantal parameters instellen zoals delaytijd, galmlengte, et cetera. Het masterkanaal beschikt over een 31-bands grafische equalizer en een compressor/limiter, eveneens geheel grafisch in te stellen. Natuurlijk heb je per nummer en per show voortdurend met verschillende instellingen te maken. Daarvoor zijn de snapshots bedacht. Je kunt hiermee een complete set van instellingen saven en terughalen. En je kunt shows aanmaken die per stuk 99 snapshots kunnen bevatten. Om onaangename verrassingen te voorkomen bij het terughalen van instellingen, kun je een aantal kanalen ‘safe’ zetten. Dit houdt in dat ze bij het terughalen van een

SPECIFICATIES • 16 Onyx preamps • 16 lijn/mic-ingangen met fantoomvoeding (12x xlr, 4x xlr/jack-combo) • 24-bit/48kHz Cirrus Logic converters • 1,5msec latency • 6 aux-sends (trs-jack) • master-output (xlr) • hoofdtelefoonuitgang • 4-bands eq, gate en compressor op de inputs • 31-bands eq op masterkanaal • reverb- en delay-effecten • draadloos te bedienen via ipad (iOS 5.1 of hoger) • individuele monitormixing • maximaal 10 iOS apparaten tegelijk aan te sluiten • Master Fader app voor iPad • My Fader app voor iPhone en iPod Touch • preset en snapshots save/load • stereo muziekmix toevoegen en opnemen in mix • gewicht 3,6 kg • afmetingen; 39x29x10 cm • de DL1608 wordt geleverd zonder iPad of iPhone

snapshot ontzien worden. Zo voorkom je dat een kanaal ineens heel hard wegvalt, of een totaal ander effect krijgt. Je kunt ook meer dan één iPad gebruiken om de DL1608 aan te sturen. De iPad meld je aan op de mixer en je kunt voor elke iPad instellen hoeveel toegang hij krijgt. Zo kun je bijvoorbeeld bepalen wie alleen de monitormix mag wijzigen of zijn eigen kanaal, en wie de masterfader mag bedienen. Door de wireless-mogelijkheden kun je zo ook prima met een extra iPad door de zaal lopen en daar live aanpassingen maken. De DL1608 is ook als orkestband te gebruiken. Je kunt een stereomix uit een andere app van de iPad mee laten lopen en via de Master Fader software uitsturen met de mix. Ook is het mogelijk om stereo opnamen te maken van de eindmix.

Conclusie Mackie is een interessante nieuwe weg ingeslagen met de DL-serie. Vooral daar waar de ruimte beperkt is, komt de DL-serie goed tot zijn recht. Ook slaat hij succesvol een brug tussen touchscreen-bediening en traditioneel mixen. Het zal even wennen zijn om te mixen zonder schuiven en knoppen, maar de extra mogelijkheden maken dat meer dan goed. Met name de mogelijkheid om op afstand te werken en meerdere control surfaces tegelijk te gebruiken. Voor studio’s zal de DL1608 vaak te beperkt zijn. Kwalitatief kan hij zonder meer meekomen met andere analoge en digitale mixers, vooral de preamps zijn prima, en met de signaal-ruisverhouding zit het ook wel goed. Maar afstandsbediening via een iPad is in de studio vaak minder zinvol, en zestien kanalen kan ook net te weinig zijn. Ook heeft de DL geen directe (usb/firewire-) verbinding met je daw. Dat neemt niet weg dat de DL1608 een belofte is voor de toekomst. Als concept om in kleine ruimtes te mixen is hij nu al meer dan geslaagd. ■ HET OORDEEL

• compacte vormgeving • Onyx microfooningangen • werkt met alle modellen iPads

–

• externe voeding

Familie-uitbreiding De DL-familie is sinds kort uitgebreid met de DL806, een 8-kanaals uitvoering met vier aux-sends, die ook beschikt over een iPad dock en die je kunt bedienen met dezelfde app. In aanvulling op de Master Fader software voor de iPad komt binnenkort de app My Fader. Deze is gemaakt voor de iPhone en iPod Touch, en hiermee kun je een groot deel van de functies van de DL mixers bedienen. Er zit een masterfader op, toegang tot de kanalen, mutefuncties en de mogelijkheid om snapshots op te roepen. Bovendien kun je gebruikersrechten instellen, waardoor de bandleden op het podium hun eigen monitormix kunnen regelen, maar niet de totaalmix of andermans monitormix kunnen veranderen. Er komt ook een 1.4 update aan van de Master Fader app, waarbij een nieuwe

vintage eq en compressors/gates zijn toegevoegd. Ook kun je nu een foto van de bandopstelling maken, en deze gebruiken in de mixsettings en snapshots. Alle snapshots en shows worden ook gesynchroniseerd tussen alle aangemelde iOS-apparaten. De DL mixers vinden we ook terug in de nieuwe DLM speakerserie van Mackie. Daar zit namelijk een 2-kanaals versie van de mixer ingebouwd, inclusief eq, effecten en minisnapshots, en deze PA-speakers maken gebruik van dezelfde dsp-technologie die in de DL-serie zit.

Interface 167 april 2013

IF167 Mackie DL1608.indd 33

14-03-13 13:52

test | UVI Darklight IIx virtuele Fairlight softsynth

Aliasing-salade met 8-bits saus UVI gaat rustig door met het uitbreiden van zijn virtuele synthmuseum. Dit keer hebben ze de klanken van een beroemde Australische muziekcomputer uit de jaren tachtig samengebracht in Darklight IIx. door Eppo Schaap > eppo@interface.nl

• audio

INFO • Prijs incl: $ 199,• Distributie: Online, UVI • Internet: www.uvi.net

arklight IIx is een soundlibrary voor de gratis UVI Workstation of Motu’s MachFive, die beiden als vst/au/mas/ rtas-plug-in of standalone werken. De bedieningsinterface van Darklight IIx is natuurlijk in de stijl van zijn voorbeeld, de Fairlight II, met groen als hoofdkleur. Er zijn drie pagina’s die net als in de originele Fairlight-software met letters worden aangeduid, alleen gebruikt UVI andere letters. In de browser kies je een van de drie pagina’s. Voor pagina P zijn de klanken in de browser verdeeld in verschillende submenu’s met instrumentcategorieën.

Page P

ALTERNATIEVEN Er zijn in de loop der jaren drie alternatieven voor UVI Darklight IIx op de markt verschenen. Cult Sampler van Best Service had een aantal van deze klanken aan boord in Kontakt-formaat, maar was niet zo compleet als Darklight IIx en is ook niet meer verkrijgbaar. Verder bracht JJ Jeczalik (van The Art Of Noise) in de jaren negentig de sample-cd The Art Of Sampling uit, met daarop een groot aantal Fairlightklanken, maar ook dit is nu een collectors-item. Voor de iPad is er een app die is gemaakt door Fairlight Instruments zelf, het bedrijf van Peter Vogel, de ontwerper en producent van de oorspronkelijke Fairlight. Dit is nog het meest bruikbare alternatief, maar wel op een ander platform dan Darklight IIx.

Op pagina P krijg je een aantal synthesizerparameters en effecten tot je beschikking om de gekozen klank van Darklight IIx naar je eigen hand te zetten. Er zijn twee vierdelige

envelopes voor amplitude en filter en een omschakelbaar high pass-, band pass- of low pass-filter met resonantie. Het modulatiewiel kan worden gebruikt voor vibrato, tremolo of om de filterfrequentie rechtstreeks te besturen. Alle parameters in de bedieningsinterface kun je trouwens via midi-learn aan een midicontroller toewijzen. Ook is er een eenvoudige pitch envelope, een drive parameter en een polyfone unisonofunctie, waarmee je een klank kunt dubbelen, de twee stemmen kunt detunen en ze in het stereobeeld kunt spreiden. Ook kun je kiezen voor een soort autopan, waarbij na elkaar gespeelde noten afwisselend links en rechts in het stereobeeld te horen zijn.

Page B Op pagina B vind je een old school steptime drumcomputer met acht instrumenten en maximaal zestien stappen per patroon. Elke stap kan een accent krijgen. Per druminstrument

Page B bevat een old school drumcomputer met acht instrumenten en heerlijke eighties beats

kun je volume en toonhoogte instellen en voor elk instrument afzonderlijk is er een gecombineerd low/high pass-filter. Met de pijltoetsjes naast de drumnamen kun je snel van instrument wisselen en zo een eigen kit samenstellen. Er wordt een groot aantal drum- en percussieklanken meegeleverd die allemaal die rauwe en directe eighties-klank hebben die dit instrument wat mij betreft uniek maakt. Wel jammer dat de verschillende drumtracks niet naar gescheiden uitgangen kunnen worden geleid. Hierdoor ben je beperkt in het maken van een effectmix op je drums. De druminstrumenten kunnen ook rechtstreeks via midinootnummers worden aangesproken, zodat je de drums rechtstreeks vanuit je sequencer kunt programmeren. Dat zul je al snel nodig hebben, want elke preset van UVI Darklight IIx kan maar één drumpattern bevatten. De meegeleverde drumpatterns zijn wel heel authentiek jaren tachtig en vaak geraffineerder dan je op het eerste gehoor zou denken.

Page U Pagina U bevat de multiphraser. Dit zijn drie step sequencers die bij mij voor de meeste vintage inspiratie zorgden. Hiermee ga je vanzelf anders denken en stukken in passende stijl voor deze klanken programmeren. Elke van de drie sequencerrijen heeft een eigen klank, panpositie, gate en steptime, en kan in een specifieke resolutie (zestiende noten, achtste noten, et cetera) worden gezet, zodat niet elke sequence hetzelfde tempo heeft. Het aantal stappen kun je uiteraard ook instellen. Elke rij heeft tevens zijn eigen filter, dat verloopt van high naar low pass, en een eigen delay- en reverb-effect. Een sequencerrrij kan realtime worden ingespeeld en elke stap in een sequencer heeft een velocity- en toon-

Interface 167 april 2013

IF167 UVI Darklight II.indd 34

14-03-13 11:40

interne effecten van het UVI workstation ingebed kunnen worden in je mix. Ook de stereo unisonofunctie draagt sterk bij aan de ‘upgrade’ naar de 21ste eeuw. Hiermee kun je de klank breder maken zonder aan kracht te verkiezen, iets wat met een toegevoegd chorus vaak wel gebeurt. En ja, natuurlijk komt deze library ook goed van pas als je het intro van Beat It, de alienkoortjes uit Moments Of Love, de ‘Trevor Horns’ uit Owner Of A Lonely Heart of de legendarisch orchestral hits uit die tijd wilt gebruiken. Voor de duidelijkheid: Darklight IIx bevat alleen de meegeleverde klanken van de Fairlight II. Erg jammer is dat je niet zelf kunt samplen of samples kunt importeren om eigen muzikale gerechten met 8-bits saus en aliasing-salade klaar te maken. Dat zou gezien de prijs van deze library wel gerechtvaardigd zijn.

Page U is de sequencerpagina met drie sequencerlijnen

SPECIFICATIES • 250+ originele Fairlightsounds, waaronder Bass, Brass, Bells, Strings, Guitar, Orchestral Hits, Synth, Drums, Percussion, FX, Keys, Piano, Organs, Winds, Reeds en Voices • Synthparameters voor bewerking klanken • authentieke aliasing • effectprocessors • eigthies style beatbox met step sequencer. • honderden authentieke vintage drums- en percussieklanken • multi-phraser met 3 parts met 3 sounds en 3 step sequencers • vst/au/rtas/mas-plug-in • iLok-beveiliging

Conclusie Met Darklight IIx is UVI er in geslaagd om de klank van een van de legendarische eighties-workstations vast te leggen en bruikbaar te maken in huidige muziekproducties. De klank is erg krachtig en ‘digitaal vintage’. De synthesizerparameters zorgen dat de klanken toch behoorlijk te verbuigen zijn, en de drumsequencer en drievoudige melodische sequencer helpen om het patterngevoel uit de jaren tachtig te reconstrueren. Last but not least zijn er goede effecten aanwezig uit het UVI Workstation, waardoor alles voor onze verwende 21ste eeuwse oren toch aangenaam verpakt is. ■ HET OORDEEL

+ –

• zeer directe, authentieke vintage klank • doublingfunctie en synthparameters • drummachine en step sequencer • geen gescheiden uitgangen • maar één drumpattern per preset • geen eigen samples importeren

Op Page P valt er nog behoorlijk wat in te stellen aan de klank

Kracht Wat moet je in 2013 eigenlijk met deze primitieve samplingklanken van bijna 35 jaar geleden? Ondanks dat ze voor samplingbegrippen stokoud zijn, hebben deze klanken

veel karakter, al zijn ze natuurlijk in een beperkter kader toepasbaar dan moderne multisamplingklanken. Allereerst zijn ze erg krachtig. De drums knallen je speakers uit en met sommige bassen kun je een dubsteb-bas maken die staat als een huis. Daarnaast zijn er diverse pads, maar ook ﬂuitachtige leads die een sfeervolle Mellotron-achtige sfeer oproepen, en die mooi met het ﬁlter en de

Aardig licht? Eind jaren zeventig betekende de introductie van de Fairlight CMI een ware revolutie in de wereld van de muziekproductie. CMI staat voor Computer Musical Instrument, en het was dan ook het eerste praktische bruikbare apparaat waarin je met een computer kon sequencen en zelf geluiden samplen. Eigenlijk de eerste daw, zou je kunnen zeggen. De gebruikte techniek was nogal primitief naar onze normen; 8-bits resolutie en lage samplerates, maar dat zorgde juist voor een karakteristieke, wat rauwe klank. Je moest er indertijd wel een kleine ton voor neerleggen, dus de in totaal driehonderd vervaardigde apparaten waren enkel voor de gefortuneerde muzikant weggelegd. Beroemde gebruikers waren onder anderen Peter Gabriel, Kate Bush,

Jean-Louis Gayet

hoogte-instelling. Tonen kunnen ook worden overgebonden.

Jan Hammer, Stewart Copeland, Herbie Hancock en Jean-Michel Jarre. Een act als The Art Of Noise was zelfs helemaal gebaseerd op de Fairlight, en ook voor producer Trevor Horne was de Fairlight een onmisbaar stuk gereedschap. De Fairlight als compleet computermuzieksysteem is overigens sinds enige jaren ook weer verkrijgbaar (www.fairlightinstruments.com.au), wel met iets andere specs dan het model uit de jaren tachtig, maar met de originele bedieningselementen, zoals de tekenpen, het groene beeldscherm, de originele software en het klavier.

Interface 167 april 2013

IF167 UVI Darklight II.indd 35

14-03-13 11:41

test | Heritage Audio 1073/500

Zoals Neve hem zelf ooit bouwde Heritage Audio bouwt remakes van klassieke ontwerpen van Rupert Neve. Ze hebben daarbij dezelfde aanpak als de meester zelf, en met succes; de 1073/500 ziet eruit en voelt als een vintage Neve.

door Marnix Bosman > marnix@interface.nl

e Neve 1073 (zie kader) is waarschijnlijk de meest gekopieerde en geïmiteerde microfoonpreamp ooit. Een originele 1073 zit vrij ingewikkeld in elkaar met lastig te vinden componenten, maar het Spaanse Heritage Audio gebruikt niettemin dezelfde modulaire opbouw met hoogwaardige componenten. De Heritage 1073 past direct in e en vintage 80 Series Neve of in een eigen 8-space rack. Maar Heritage Audio heeft ook een Lunchbox-versie ontwikkeld. Deze 1073/500 neemt drie slots in beslag, maar ziet er intern nog steeds uit als een vintage 1073 volgens een modulaire opbouw met losse printkaarten.

1073 preamp en eq De 1073 is een discreet opgebouwde klasse A-preamp met maximaal 70dB gain en de voor Neve typerende single ended high headroom uitgangstrap. Alle inputs en outputs (line en mic) zijn trafo-gebalanceerd en voorzien van mooie remakes van de originele trafo’s. Essentieel onderdeel is de ingebouwde 3-bands eq en het instelbare high pass-filter. De hf- en lf-banden zijn baxandall high en low shelving eq’s. De middenband heeft een vaste Q met instelbare frequentie en gebruikt spoelen in het filternetwerk.

Klassieke sound De 1073/500 ziet eruit en voelt als een vintage Neve. Sluit de module voor de eerste

SPECIFICATIES • preamp met eq • Neve 1073 remake • discreet opgebouwd, klasse A • trafo-gebalanceerde inputs en outputs • mic/line en hi-Z • 70dB mic-gain • verkrijgbaar in Lunchboxof klassiek Neve-formaat

INFO • Prijs excl: € 1.680,• Distributie: Amptec, 073 752 1265 • Internet: www.amptec.nl, www.heritageaudio.net

keer aan en je begrijpt meteen waarom dit zo’n succesnummer is. Het geluid heeft body en veel punch in met name het midden en laag. De weergave is echter niet super recht, lineair en mist ook sprankelend tophoog van moderne preamps. Het ietwat rauwe maar toch zuivere karakter met body in het midden en laag is wat deze preamp zo goed maakt. Experimenteer vervolgens met de eq en je bent definitief om. De mogelijkheden van de eq zijn echt heel goed gekozen. Met deze eq verander je niet mathematisch gekozen frequenties, maar je verandert het klankkarakter van je geluid. Het resultaat is altijd muzikaal inzetbaar, zelfs in extreme settings.

Conclusie De Neve 1073 is veel geïmiteerd, maar de kwaliteit wordt volgens kenners slechts zelden geëvenaard. Heritage Audio biedt nu de kwaliteit van een originele 1073 voor bezitters van een Lunchbox rack. Deze 1073/500 module is niet goedkoop, maar bedenk wel dat hij helemaal met de hand wordt gebouwd en boordevol topkwaliteitcomponenten zit. In vergelijking met de directe concurrentie is deze module zelfs goedkoop. Knap hoe Heritage dat geflikt heeft. ■

Neve 1073: een klassieker Rupert Neve ontwierp de 1073 preamp/ eq in 1970 als onderdeel van de 80 Series mixer. Beide apparaten zijn sindsdien uitgegroeid tot legendarische ontwerpen en de 1073 wordt algemeen beschouwd als een van de beste preamps ooit. Deze status heeft de 1073 ongetwijfeld te danken aan de weergaloze en typische dikke Neve-sound. Neve gebruikte een volledige klasse A-benadering met discrete componenten en voorzag de preamp tevens van een slimme eq. Volgens Rupert Neve wordt een belangrijk deel van de typische 1073-sound bepaald door de in- en uitgangstransformator. Neve liet deze volledig volgens specificatie bouwen en deed veel onderzoek naar het gedrag van trafo’s. Originele vintage 1073 modules zijn schaars en dus duur. Er zijn daarom talloze remakes, reissues, klonen en op 1073 geïnspireerde ontwerpen verschenen. De reissues van AMS-Neve zelf en BAE stonden tot nu toe bekend als de beste en als meest trouw aan het origineel. Heritage Audio is nu de derde in deze rij.

HET OORDEEL

+ –

• mooi (na)gebouwd • klassieke weergaloze sound • geweldige investering • mist sprankelend tophoog van moderne preamps

Interface 167 april 2013

IF167 Heritage Audio 1073-500.indd 36

14-03-13 14:52

www.voerman.nl

Voerman Amersfoort B.V. postbus 321 3800 AH Amersfoort

ads IF167.indd 37 hele pagina ads.indd 1

14-03-13 09:54 13:55 11-03-13

beursverslag | NAMM show 2013

Bruisende beurs in L.A. - deel 2

• Deel 1 van het NAMM verslag als pdf, inclusief veel video’s

De NAMM show had eind januari zo veel te bieden dat zelfs acht pagina’s beursverslag in Interface 166 niet toereikend waren om het hele verhaal te vertellen. Daarom ook in dit nummer nog een stevige verzameling beursnieuwtjes.

In deel 1 van het NAMM verslag, Interface 166, maart 2013, vind je al het beursnieuws over instrumenten, controllers en studio-apparatuur. Met nieuwe producten van onder meer Moog, Dave Smith, Korg, Elektron, Roland, Arturia, Novation, Keith McMillan, Presonus, Slate, Kemper, Mackie, Behringer, M-Audio en Orange. Deel 1 van het NAMM verslag kun je nu ook online lezen op Interface.nl.

door Jean-Louis Gayet > jean-louis@interface.nl m.m.v. Mark van Schaick beursvloerfoto’s door Mark van Schaick

oals we in deel 1 van ons bruisende beursverslag al constateerden, zal er in 2013 geen gebrek zijn aan Lunchboxes. We beginnen dan ook met een overzicht van de nieuwe

apparaten in het 500 Series-formaat, dat steeds populairder lijkt te worden. Daarna lees je alles over interfaces, software en dj-gear.

500 SERIES LUNCHBOX Bij Aphex zagen we de Dual RPA 500 2-kanaals buizenmic-preamp, geïnspireerd op de 207D channelstrip en de Comp 500 optische compressor. Beide zijn voorzien van een goed afleesbare led-meter. Binnenkort komt Aphex met vijf andere modules. Opvallend is de USB 500 Rack, een Lunchbox rack voor vier modules met een ingebouwde 6x8 audio-interface (tot 96kHz), een stereo s/p-dif-i/o en midi-i/o. Ideaal voor daw-integratie. De modules kunnen zowel in serie als parallel geschakeld worden. Radial Engineering toonde op de NAMM maar liefst zes nieuwe Lunchbox modules. De meest opvallende was de ChainDrive een 1x4 audiodistributieversterker waarmee je een gebalanceerd

Interface 167 april 2013

IF167 NAMM deel 2.indd 38

14-03-13 11:23

SM Pro Audio JuiceBlock 3

iConnectivity iConnectMIDI 4+ Radial SixPack

of ongebalanceerd signaal (inclusief hi-Z) naar vier bestemming tegelijk kunt versturen; handig voor parallelle processing. Handig voor de reizende geluidstechnicus is de SixPack, een Lunchbox met een groot handvat aan de zijkant, waarmee je je favoriete modules overal mee naartoe kunt nemen.

Verzadiging Rupert Neve introduceert twee nieuwe modules in 500 Series-formaat: de 542 tape emulator en de 511 mic-preamp. Beide zijn voorzien van een instelbare Silk/Texture-functie voor extra kleuring. De 511 heeft dezelfde preamp als de 517 en het 12dB/octaaf high pass-filter van de 5012. De 542 tape emulator biedt diverse bandverzadigingsinstellingen, low boost en de keuze tussen 15ips en 30ips tapesnelheid om het karakter van analoge tape zo nauwkeurig mogelijk te kunnen imiteren. Bij SM Pro Audio er zijn drie 500 Series modules. De MBC502 multi-band

M-Audio M-Track Quad

optische compressor (2 units breed) en de TubeBox,, een klasse A microfoonvoorversterker met buis. Beide modules hebben een prachtig ouderwets naalddisplay. Dan is er nog de PEQ505, een 5-bands parametrische equalizer van drie units. SM introduceerde ook vier racks; de JuiceBlock 3 en de JuiceRack 8 bieden ruimte voor drie of acht verticaal geplaatste modules. JuiceRack 1 en JuiceRack 3 hosten respectievelijk één en drie modules, maar dan horizontaal in een 19” rack van 1 unit hoog. Alle racks hebben xlraansluitingen, ongebalanceerde jacks en 48V fantoomvoeding.

INTERFACES Met de Scarlett 18i20 brengt Focusrite een nieuwe usb 2.0 audio/midi-interface op de markt, voorzien van acht Focusrite mic-preamps. In totaal zijn er maar liefst achttien audio-ingangen en twintig uitgangen. Zes combo-xlr/jack mic/line-ingangen bevinden zich op de

achterkant plus twee xlr/jack mic/line/ instrument-ingangen (met 10dB padknoppen) op de voorkant. Qua uitgangen krijg je tien line-outs achter, en twee onafhankelijk koptelefoonaansluitingen voorop. Ook op digitaal gebied heeft de 18i20 heel wat te bieden: adat en s/p-dif, midi-i/o en word clock-out. De Scarlett werkt onder Mac OSX en Windows, maar is ook bruikbaar met iOS-apparatuur. Er zijn twee nieuwe audio-usb-interfaces bij Roland. De grootste, de StudioCapture 16x10, biedt een resolutie van 24bit/192kHz. Je heb twaalf mic-preamps met xlr-combo’s en vier lijningangen via jacks. Er zijn acht uitgangen (jack), waarvan twee ook met xlr-aansluiting. Er is verder een coaxiale sp-dif-in/uit en midi-in/uit. De twaalf mic-preamps zijn voorzien van fantoomvoeding, low cut-

filter, faseschakelaar, auto-sens level setting en een digitale compressor. Aan de voorkant vinden we niet minder dan zestien led-displaymeters plus nog twee voor de monitoruitgangen. Je kunt twee koptelefoons aansluiten, elk met een eigen volumeknop. De interface heeft asio en core audio (Windows en Mac) drivers en je kunt er twee doorlussen als je meer i/o nodig heb. De Roland Duo-Capture mk2 usb-audio-interface voor Mac, Windows en iPad is de perfecte audio-compagnon voor je laptop. Op deze relatief eenvoudige interface kun je een microfoon of een gitaar aansluiten via een jack, en een stereosignaal via mini-jack. Naast de stereo mini-jackuitgang is er nog een koptelefoonaansluiting. Aan de bovenkant bevind zich twee volumefaders voor in- en uitgangsniveau. De Duo-Capture wordt geleverd met Cakewalk Sonar X1 LE.

Ingewikkeld Naast twee portable 2x2 usb-audiointerfaces, de M-Track en de M-Track Plus, presenteerde M-Audio de grotere M-Track Quad, een 24-bit/96kHz audio/midi-interface. Aan de voorkant zitten vier analoge ingangen met xlr/jackcombo’s plus gainregelaar en de koptelefoonuitgang. Ingang vier is behalve als mic/line-input ook te gebruiken als instrumentingang. Aan de achterkant vind je vier insertjacks, vier uitgangen via gebalanceerde jacks, midi-in/out en een (powered) usb-hub met drie >>

Roland Studio-Capture 16x10

Interface 167 april 2013

IF167 NAMM deel 2.indd 39

14-03-13 15:14

beursverslag | NAMM show 2013

Yamaha Mobile Music Sequencer >

Bitwig Studio Tascam US-366 interface

>> connectors. De M-Track Quad wordt geleverd met Air Ignite en Avid Pro Tools Express software. Tascam had nog twee nieuwe usbinterfaces op de toonbank: de 2x2 24-bit/96kHz US-322 en de 4x6 24-bit/192kHz US-366. Beide zijn voorzien van twee xlr-microfooningangen met fantoomvoeding. Er zijn ook lineingangen, waarvan er een schakelbaar is voor gitaar (hi-Z). De uitgangen hebben trs- en tulpaansluitingen (de US-366 biedt als extra nog een stereo optical in- en uitgang). Beide interfaces hebben ook nog een on-board ingang en een send-effectbus, en ze worden geleverd met Cubase LE 6 software. iConnectMIDI 4+ is een nieuwe midiinterface van iConnectivity. Deze superhandige interface voor Mac, Windows en iOS biedt niet alleen 4x midi-in/uit (64 kanalen), maar je kunt er ook meerdere computers, controllers en synthesizers tegelijk op aansluiten. De interface heeft dan ook meerdere usb-poorten die trouwens ook audiosignalen doorlaten (Audio Pass-Through). Met dit apparaat kun je dus heel ingewikkelde set-ups maken met meerdere computers, iPads, controllers en synths met een minimum aan bekabeling. Er is ook een ethernetpoort die op een hub of draadloze router kan worden aangesloten voor nog meer verbindingsmogelijkheden. Het apparaat is plug & play en heeft geen drivers nodig.

SOFTWARE Bitwig Studio is een nieuwe naam op het daw-front, die door velen gezien wordt als een serieuze concurrent voor Ableton

Live. Bitwig Studio draait onder Mac OSX, Windows en Linux, en ondersteunt (32/64 bit) vst-plug-ins. Au- en oscondersteuning is aangekondigd, maar geen rewire. Naast lineaire multitrackrecording is er ook een non-lineaire omgeving: de Arranger Clip Launcher, waarin je snel een pattern-gebaseerde song kunt opzetten. Er is verder nog de Mixer Clip Launcher, die ideaal is voor liveperformances. Clips kunnen geautomatiseerd worden en de automatiseringsdata kan zelfs in de clip ingevoegd worden. Je kunt meerdere tracks gelijktijdig editen. Bitwig Studio is voorzien van een eigen collectie instrumenten en effecten. Best Service Liquid Notes belooft ’music intelligence’. Het gaat om een productietool die je helpt bij het vinden van akkoorden, toonsoorten en het maken van harmonieën. Liquid Notes werkt met alle daw’s of als zelfstandig programma. Je laat eerst een stuk muziek analyseren en vervolgens kun je akkoorden vervangen, veranderen, of akkoordprogressies opbouwen door een melodielijn te spelen, en dat allemaal zonder muzikale voorkennis. Liquid Notes geef je dus suggesties en ideeën om je compositie aan te passen; daarna kies jij wat je wilt gebruiken.

In de wolken JamHub BandLab is een ‘cloud-based daw’. Dat betekent dat de software niet op je computer staat, maar ergens op een server. Alles loopt dus via internet. Dit kan allerlei problemen als crashes voorkomen en het maakt samenwerken met andere muzikanten makkelijker. BandLab is platformonafhankelijk (de

OS doet er dus niet toe). Je kunt dus met elke computer, tablet of smartphone overal aan je muziek werken. Geen gedoe meer over updates of harddiskruimte. Je kunt bijvoorbeeld de multitrackopname van je band uploaden, en vervolgens naar hartenlust editen, dingen toevoegen of weghalen, mixen of remixen. Dankzij de In Song Memo’s kun je met je medemuzikanten chatten, en als er iets veranderd is, krijgen alle gebruikers een melding via e-mail of Twitter. Is je creatie gereed, dan is het publiceren ervan op internet natuurlijk een fluitje van een cent. Air Music Technology (deel van inMusic) komt met Ignite, een non-lineaire sequencer, bedoeld voor de laatste generatie M-Audio keyboardcontrollers. Deze apparaten worden automatisch herkend en alle parameters worden gemapped naar het controlepanel. Dankzij Ignite ‘Smart Midi technology’, kun je snel je ideeën vastleggen. De Chord Player genereert akkoorden met een vingerdruk, de Phrase Player maakt monofone lijnen en er is een krachtige arpeggiator. In de Arranger kun je clips en phrases heel comfortabel samenvoegen. Ben je klaar met je basic song, dan kun je deze eenvoudig naar je favoriete daw exporteren. Ignite wordt geleverd met 275 instrumenten in alle stijlen waaronder Strike, Structure en Velvet uit de Air-collectie. Ignite werkt met Mac Core Audio en Windows (asio 2 en wasapi).

Bos De Yamaha Mobile Music Sequencer is een iOS-sequencer voor iPad. Je werkt met 429 preset phrases (of meer tegen

betaling), die je met een vingerdruk in een matrixcel kunt laden. Zo kun je phrases en clips op en naast elkaar plaatsen. Met één vinger kun je ook transponeren en een transposelijn vastleggen, variaties maken en effecten toepassen. Zo maak je onderdelen van een song, en voor je het weet heb je een complete song klaar. Je kunt ook noten in step mode invoeren via de piano roll of in realtime inspelen met een aangesloten keyboard. Even mixen en je exporteert het eindresultaat zo naar Soundcloud. Universal Audio komt met de Teletronix LA-2A Classic Leveler plug-incollectie voor de UAD P & Apollo. De collectie bevat drie plug-ins van Teletronix hardware. De Softube Amp Room is een set van vier plug-ins: Vintage Amp Room, Metal Amp Room, Bass Amp Room en Acoustic Feedback Deluxe, alle drie plug-ins bedoeld voor het opnemen van gitaar en bas. De top of the range UA Apollo audio-interface is nu 64-bitcompatibel, zowel voor Mac als Windows. Universal Audio presenteerde ook nog de API 550A en de API 560, twee software-emulaties van beroemde API modules uit de jaren zestig; de API 550A 3-bands parametrische eq en de API 560 grafische equalizer. Over de eerste versie van Forest Kingdom was onze reviewer meer dan enthousiast. Met Forest Kingdom II, krijg je bovenop de inhoud van versie 1 veel extra fluiten, harpen, percussie, stemmen uit diepe bossen, en talloze feeërieke klanken en mysterieuze soundscapes. Ze zijn bespeelbaar met true legato en portamento, gebruiken een Round Robin-systeem en diverse articulaties met keyswitches via de

Interface 167 april 2013

IF167 NAMM deel 2.indd 40

14-03-13 11:24

Numark Redphone

Numark Orbit

Akai MPX8

Best Service Engine 2 sampleplayer. Je krijgt meer dan 300 patches, 430 unieke midifiles en 12.665 individuele samples; samen meer dan 11GB aan materiaal.

DJ-GEAR De Numark Orbit is een ultracompacte, draadloze controller die ideaal is voor hyperactieve dj’s die niet achter hun set-up willen blijven staan. Deze 2,4GHz low latency dj-softwarecontroller heeft zestien verlichte pads, vier knoppen voor het kiezen van de verschillende banken en vier vrij toewijsbare knoppen. Het grote touch sensitive aluminium wiel kun je onder meer gebruiken om te scratchen. Het apparaat heeft een accelerometer met twee triggerknoppen, waarmee je diverse functies kunt controleren. Zowat alle knoppen kun je vrij aan functies toewijzen, ook aan midiparameters. Je kunt het apparaat in je

Windows kun je je eigen samples laden. Dankzij het compacte formaat is de MPX8 eenvoudig te vervoeren. handen houden of aan je broekriem doen, maar met een draagband zou je het ook om je nek kunnen hangen. De Orbit werkt met een oplaadbare batterij, maar je kunt er ook een standaard usb-kabel op aansluiten. De Akai MPX8 SD Sample Pad Controller is een eenvoudig maar handig apparaat. Hij is voorzien van acht aanslag- en drukgevoelige ‘MPC pads’ om samples te triggeren. De samples worden op een sd-kaart opgeslagen. De MPX8 heeft een ingebouwde galm en met behulp van een verlicht display en een data dial kun je parameters als tune, volume en pan naar smaak instellen. De MPX8 biedt usb, midi-in/uit, gebalanceerde jackuitgangen en een koptelefoonaansluiting. De MPX8 heeft een interne library van sounds, samples en loops, en met de bijgeleverde drag and drop sample editor voor Mac en

Oneindig Korg blijft zijn assortiment Kaossproducten uitbreiden. De Korg KP3+ Dynamic Effects/Sampler heeft 150 effectprogramma’s voor dj’s en sounddesigners met 42 nieuwe effecttypes waaronder: vinyl break, ducking, compressor, vernieuwde looper, effectbreaks voor dj-toepassingen, et cetera. Het apparaat laat zich realtime bedienen door middels van een intuïtieve touchpad waarbij je ook handbewegingen op het touchpad kunt opnemen. De KP3+ is bruikbaar als usb/midi-controller zowel voor muziekproductie als liveperformance. Met de Korg Kaossilator Pro+, Dynamic Phrase Synthesizer/Loop Recorder, bespeel je de synthesizer met je vingers op het verlichte x/y-touchpad.

Er zijn 250 sounds, waaronder drumprogramma’s. De Loop Recording-functie biedt maximaal vier oneindig stapelbare loopbanken. De toonladder/toonsoort en het nootbereik zijn instelbaar voor een foutloze performance. Een arpeggiator met instelbare gate-functie is ingebouwd. Beide Kaoss-apparaten gebruiken sd/ sdhc-cards voor dataopslag en er is bewerkingssoftware (Mac en Windows) voor het beheer van data en instellingen.

Handen vrij De Numark Redphone ofwel DJ Stick Headphone is een eigenlijk een halve koptelefoon met S-vormig handvat dat je gemakkelijk tussen hoofd en schouders kunt klemmen. Je handen blijven zo vrij voor andere zaken. De Redphone is gebaseerd op de Numark Red Wave hoofdtelefoon, heeft een 50mm driver, een neodymium magneet en een geïsoleerde oorschelp. Het Stanton DJC.4 Virtual DJ Digital Workstation kan met vier decks tegelijk overweg, en wordt geleverd met een vierdecks versie van Virtual DJ LE (te upgraden naar Virtual DJ Pro). Hij heeft een ingebouwde usb-audio-interface en je kunt er via de twee stereo line/ phono-ingangen draaitafels of cd-spelers op aansluiten. Pitchen en scratchen doe je met twee grote aanraakgevoelige jogwielen. Je kunt tot drie effecten tegelijk aan elk deck toekennen. ■

Merken en distributiecontacten • Aphex Systems, Audiopro Nederland BV, 020 6131521, www.audio-pro.nl, www.aphex.com • Akai Professional, InMusic, +49 2154 812990, www.inmusicsales.com, www.akaipro.com • Best Service, +49 89 345026, www.bestservice.de • Bitwig Studio, www.bitwig.com • Focusrite NL, Total Sonic BV, 0252 629 340, www.totalsonic.nl, www.focusrite.com • Focusrite BE, M Works, 010 2110170, www.mworksonline.com, www.focusrite.com

• iConnectivity, www.iconnectivity.com • JamHub BandLab, www.jamhub.com, www.bandlab.com • Korg, Voerman, 033 461 2908, www.voerman.nl, www.korg.com • Numark, InMusic, +49 2154 812990, www.inmusicsales.com, www.numark.com • Radial Engineering BE, FACE-BE bvba, +32 (0)3 844 6797, www.face-be.eu, www.radialeng.com

• Radial Engineering NL, TM Audio, 030 2414070, www.tmaudio.nl, www.radialeng.com • Roland, Roland Central Europe, www.rolandce.com, www.roland.com • Rupert Neve, Total Sonic BV, 0252 629 340, www.totalsonic.nl, www.rupertneve.com • SM Pro Audio, M Works Distribution, 010 211 0170, www.mworksonline.com, www.smproaudio.com

• Stanton DJ, M Works, 010 2110170, www.mworksonline.com, www.stantondj.com • Tascam Teac GmbH, +49 611 7158250, www.tascam.de/en • Universal Audio, Amptec BVBA, +32 11281458, www.amptec.be, www.uaudio.com • Yamaha, Yamaha Music Central Europe Branch NL, http://nl.yamaha.com, www.global.yamaha.com

Interface 167 april 2013

IF167 NAMM deel 2.indd 41

14-03-13 11:25

interview | Om’Mas Keith

‘Perfectie hoort bij je werk Producer, componist, zanger en multi-instrumentalist Om’Mas Keith is hot, nu het door hem geproduceerde album Channel Orange van soulzanger Frank Ocean een Grammy Award won. Tijdens de Buma Rotterdam Beats conferentie, afgelopen november, sprak hij onverbloemd over het produceren van vocalen, en wat daarbij komt kijken.

door Mark van Schaick > mark@interface.nl

‘P

roduceren is politiek. En vocals produceren is de meest politieke bezigheid in het vakgebied. Er zijn veel variabelen in het produceren van een zangpartij, maar je hebt het hoe dan ook over het opbouwen van een persoonlijke relatie met de artiest. Je wilt iemand de maat nemen maar op een indirecte, onopvallende manier. Als je van tevoren een goede opname van de artiest hebt gehoord en waarvan je de indruk hebt dat er weinig aan bijgewerkt is, heb je al een goed uitgangspunt. De artiest brengt een song in waarbij hij zich prettig voelt. Dat kan de song zijn waarmee je de sessie begint en waarmee je de artiest zijn vocale bereik en zijn kundigheid laat verkennen. Als je dan merkt dat hij heel goed weet wat hij doet, heb je een relatief eenvoudige klus voor de boeg. ‘Helaas is het vaak zo dat zangers, zeker als ze jong zijn en debuterend, zichzelf eerder verbergen dan laten zien in de studio. Je begint een dialoog, probeert erachter te komen of de vocalist in kwestie een visie

INTERNET • Om’Mas Keith houdt intensief een fotoblog bij op www.ommas.com. Zijn soloalbum City Pulse is in zijn geheel te horen op Soundcloud. Kijk op Interface Xtra.

voor ogen heeft bij zijn muziek, wat hij of zij wil uitstralen. Er zijn artiesten die totaal geen idee hebben waar ze heen willen met hun carrière. Zo iemand moet nooit het overwicht krijgen in een studio, en toch het beste uit zichzelf halen. In zo’n geval moet de producer het heft in handen nemen, elke stap voorkauwen. Dan zijn factoren als toonhoogte en gevoel maar een klein onderdeel van de klus die je op je schouders genomen hebt.’

Geen giswerk ‘Wat ik graag doe is gaan zitten en luisteren naar allerlei opnamen. En kijken. Youtube is een heel grote rol gaan spelen, omdat je meteen een visuele referentie hebt; de mimiek, een voordracht. Als iemand doorlopend net vals zingt, kan dat liggen aan zijn lichaamshouding, de manier waarop hij klinkers en medeklinkers vormt. Slechts een minderheid van de mensen die in de studio komt, heeft geleerd om simpelweg rechtop te staan, laat staan dat ze een behoorlijke zangopleiding hebben genoten. ‘Frank Ocean heeft me anderhalf jaar opgeslokt. We werkten in East West Studios

in Hollywood. We begonnen met Frank in de opnameruimte en ik in de controlekamer achter die mooie Neve tafel met alle randapparatuur, en het was meteen duidelijk dat we niet meer op dezelfde golflengte zaten. We moesten gewoon in dezelfde ruimte werken – bij de preproductie hadden we een enorme klik gevoeld. Dus we rijden de Baby Grand de controlekamer binnen, zorgen voor die mooie Neumann U47, de Neve 1073, compressie van Fairchild en Focusrite, en ik wil niet meer dan een armlengte van de piano vandaan zitten. Zo hebben we Frank’s album opgenomen: zonder barrières, met rechtstreekse communicatie tussen mij en de artiest. Piano, zang, geen koptelefoons, geen luidsprekers, zo direct als maar kan. ‘Ik wil geen giswerk in de studio, niet voor mij en niet voor de artiest. Ik wil gewoon kunnen zeggen: hier moet je een A zingen, en dat ook laten horen. Als jij een zanger produceert, zorg je dat er een piano in de buurt is. Op die manier voorkom je giswerk: bedoelt hij dit, bedoelt hij dat? Produceren is politiek maar ook efficiëntie. De studio kost geld; ik wil aan het eind van de dag naar huis; ik heb geen zin om einde-

Interface 167 april 2013

IF167 Om'Mas Keith.indd 42

14-03-13 15:03

foto’s Mark van Schaick

als vocal producer’ loos door te emmeren. Professionaliteit, daar draait het om, ook als je je homie of je liefje produceert.’

Melodynen ‘Dan zijn er natuurlijk de momenten waarop je het in detail observeren van je artiest opzij zet. Je artiest is hot as hell, en je wilt daar geen enkele afbreuk aan doen. Hij doet zijn ding en moet vooral doorgaan. Dan ga je niet over een akkoord zeuren. De paar probleempjes die er in de track kunnen sluipen, fix je later wel. Je wilt het moment vangen. Je laat het luisteren naar toonhoogte en techniek los om alleen op het gevoel te focussen. Dan hebben we het over de grom,

• luister naar alle tracks van Om’Mas Keith’s City Pulse op Soundcloud • luister naar Thinking About You van het album Channel Orange door Frank Ocean op Soundcloud • luister naar Channel Orange van Frank Ocean op Spotify

Melodyne is een stuk gereedschap, een maatje’ de stembuiging, het timbre... Ik kan dat, want ik weet... dat ik Melodyne heb. ‘Correctie is voor de meeste mensen lastig, maar voor zogenaamde kwaliteitsartiesten kan het echt een harde dobber zijn: “Moet Melodyne écht serieus genomen worden?” Ze zouden het wel moeten doen. Omdat het verschil tussen natuurlijke en gecreëerde perfectie onhoorbaar is. Besef wel dat degene die de software gebruikt, goed moet weten wat hij doet. Ik heb uren, dagen,

weken met Melodyne doorgebracht. Ik wilde die software echt tot op de bodem uitpuzzelen. Dus ik zeg: als jij producer bent en je werkt met vocalen, zorg dan dat je Melodyne in je vingers hebt. Het kan het verschil uitmaken tussen een mislukte sessie – een waar je niet voor betaald wordt dus – en een die wel gelukt is. ‘Ik heb wel eens een opname van één uur gemaakt, gevolgd door elf uur Melodyne. Maar gelukkig ook het omgekeerde. Als >>

Leven en werk Om’Mas Keith groeit op in een relatief arm gezin in Hollis, Queens (New York). Zijn vader is multi-instrumentalist, zijn moeder jazzzangeres, en als tiener raakt hij al verzeild in de muziekindustrie. Hij verhuist naar Los Angeles, en met het trio Sa-Ra Creative Partners maakt hij in de tweede helft van de jaren ‘00 albums en singles. Hiphop, pop, soul, jazz en allerlei elektronische stijlen strijden hierop om voorrang. De samenwerkingsverbanden die het trio voor hun platen aangaat, leveren veel werk op. Keith doet studiowerk met onder anderen Ice T, J. Dilla, Dr. Dre, Erykah Badu, Andre 3000, John Legend, Jill Scott en N.E.R.D. Ook is hij betrokken bij de reality-tv-serie Making The Band, waarin Sean Combs een hoofdrol vervult (2005-2009, Combs’ ‘Diddy’-periode). De nauwe samenwerking met Frank Ocean, zanger en componist (o.a. voor Brandy, Justin Bieber, John Legend), voor diens debuutalbum Channel Orange uit 2012, levert het duo twee belangrijke awards op: een Soul Train Award (Album Of The Year) en een Grammy Award (Best Urban Contemporary Album). Tussen allerlei productieklussen door begeleidt Keith het eclectische Duitse gezelschap Brandt Brauer Frick tijdens hun Europese tournee in maart 2013 op bas, zang en keyboards.

Sa-Ra Creative Partners

Interface 167 april 2013

IF167 Om'Mas Keith.indd 43

14-03-13 15:04

DIRECT RETOUR OP UW AANKOOP

Sennheiser

houdt jou in de lucht

Ontvang direct 100 euro terug op uw evolution G3 aankoop! De overheidsbeslissing om een deel van de UHF band te veilen heeft voor sommige gebruikers van draadloze microfoonsystemen nadelige gevolgen.

Om na te gaan of u uw apparatuur nog kunt gebruiken raden wij u aan dit zo snel mogelijk te controleren ! Kijk voor meer informatie en voorwaarden op : www.sennheiser.nl/indelucht

ads IF167.indd 44 hele pagina ads.indd 1

14-03-13 11:20 13:58 12-02-13

Mark van Schaick

‘Ik voel me zeker vanwege mijn gehoor; ik weet wanneer een take goed is, en ik weet ook hoe ik die ga editen’ >>

iemand 120 woorden zingt, en je moet er hoogstens twee van aanpassen, dan noem ik dat een geslaagd resultaat. Daarmee beledig je niemand. Wat kan jou ‘t schelen als je Melodyne pas aanzet als de artiest alweer thuis is… Ze hoeven het niet te weten en ze zullen het nooit weten als ze het terughoren. Alleen jij hoort het. Je zegt niet tegen iemand die zijn hart in een song uitstort: “Dat was een beetje vals, maar maak je geen zorgen, dat fiks ik wel met Melodyne.” Zorg gewoon dat je twee versies hebt, één vooraf en één achteraf, en je zult merken dat de meeste artiesten openstaan voor een studio-experiment.’

Afgerekend ‘We zijn allemaal geobsedeerd door loepzuivere prestaties, sinds... pakweg, het eerste album van Britney Spears. Perfectie hoort nu bij je werk als vocal producer, terwijl het oorspronkelijk ging om het vangen van de emotie in een liedje. Als je een melodie over bijvoorbeeld een F9 akkoord zingt en je gaat ergens vals, dan kan het lelijk misgaan – of juist niet. Kijk naar Stevie Wonder. Een heleboel van zijn noten zijn vals – of niet, natuurlijk. Het is maar hoe je het bekijkt. Er zijn momenten waarop Stevie drumt en je hem tegen een microfoon hoort slaan, en dat is ook gewoon op de plaat terechtgekomen! En dan moeten wij obsessief aan toonhoogte gaan trekken? ‘Ik wil dat mijn artiesten zo goed mogelijk presteren in de studio. Ik wil dat zij zich goed voelen over hun muziek tegen de tijd dat die te koop is, dat ze niet afgerekend worden op valse noten. We voegen ons, we

werken met Melodyne, en het is oké. Erykah Badu zegt dan: laat ‘m maar zitten, die flat note. Ik vind dat moeilijk. Het gaat een beetje tegen mijn gevoel in. Maar platen maken is geven en nemen. ‘Melodyne is een stuk gereedschap, een maatje. Het is niet de alfa en omega van een productie. Melodyne gaat niet ten koste van de muziek, zoals wel beweerd wordt. Tegen artiesten die er sterk tegen gekant zijn, zeg ik: doe niet zo moeilijk. Zorg dat je de mogelijkheden eerst eens verkent. Ik krijg veel traditioneel ingestelde artiesten over de vloer en ik kan ze vertellen dat ook hun manier van werken het resultaat is van de technologische ontwikkeling. Dus oordeel niet zo snel over mensen die met up-to-date technologie aan de slag gaan. Ik heb het hier nu wel over genres als pop en soul. Ik weet niet of er heel veel jazz geproduceerd wordt met behulp van autotuning, maar het gebeurt wel, natuurlijk. Je kunt een sopraansaxsolo prima Melodynen.’

Zestig takes ‘Een producer zou nooit moeten neerkijken op creatieve input van een ander, en zeker niet van de artiest waarmee hij werkt. Als je duidelijk hebt kunnen maken dat jij professioneel bezig bent en overwicht hebt in de studio, dan doe je een stap naar achter en laat je gebeuren wat er moet gebeuren. Ook al heb je de leiding, er is een reden dat je daar bent: de artiest heeft een budget gekregen en jij staat op de loonlijst. ‘Er komt een moment in de studio dat je zegt: we doen te veel. Je moet een artiest desnoods midden in een take durven

onderbreken. Ja, we hebben een oneindig aantal takes tot onze beschikking. Met die wetenschap begin je aan een opname. Zelfs als je bezig bent met de mastering kun je terug naar Pro Tools om te fixen wat je fixen wilt. Fleurige Pro Tools-schermen met tachtig takes? Soms is het een noodzakelijk kwaad. Ik voel me zeker vanwege mijn gehoor; ik weet wanneer een take goed is, en ik weet ook hoe ik die ga editen. Een kwestie van ervaring. ‘Ik heb met Frank Ocean zangopnamen gemaakt waarbij de harmonieën bestonden uit vijftien keer elke stem. Dan krijg je een vierstemmige harmonie die bestaat uit zestig takes. Dat is mooi, dat is dik, daar hou ik van. Maar ik moet er niet aan denken dat ik dat zo zou doen met Simphiwe Dana. Dat is een Zuid-Afrikaanse zangeres die ik nu opneem. Met haar wil ik hooguit vier zangstemmen tegelijk laten horen. Dat past bij haar muziek en haar stijl.’

Nederig ‘Iedereen – zangers, zangeressen, rappers – wil een vibe in de studio. Hoe zorg je daarvoor? Misschien met wierook en kaarsen in plaats van gewoon licht. Keelpastilles, citroenen, honing, heet water, verschillende soorten thee; zorg dat je alles bij de hand hebt. Koop alle keel- en stemsmeersels die je kunt vinden. Dat maakt indruk en kan ook een leerervaring voor de artiest zijn. Grether’s keelpastilles, man… Puff Daddy komt de studio binnen lopen met een groot blik van die dingen bij zich. Wat is dat nou?, vraag ik. Zegt hij: “Man, wéét je dat niet?” Kortom, een beetje nederigheid is altijd op zijn plek. Je leert nog eens wat, weet je wel. Puff zegt altijd: “Ik ga je niets leren, hoor”. Maar ik hou alles gewoon goed in de gaten, maak doorlopend aantekeningen in mijn hoofd. Ik ben alert. Waarom? Om ervoor te zorgen dat ik als producer altijd in staat ben om het heft in handen te nemen als de artiest het spoor bijster is.’ ■

Interface 167 april 2013

IF167 Om'Mas Keith.indd 45

14-03-13 15:05

test | Steinberg Triebwerk & Hypnotic Dance plug-in-instruments

Virtuele klanken voor

Triebwerk en Hypnotic Dance van Steinberg zijn collecties instant klanken in de categorie dance en electronica. Dankzij de geïntegreerde player zijn ze in elke daw als plug-in te gebruiken. door Eppo Schaap > eppo@interface.nl

riebwerk en Hypnotic Dance werden in eerste instantie uitgebracht als uitbreidingssets voor Steinberg Halion Sonic (SE) en Halion 4. Vanaf de gratis update 1.1 zijn het echter standaard plug-in-instrumenten geworden die in elke daw kunnen worden gebruikt die vst2, vst 3 of audio units ondersteunt. Steinberg heeft er een playerversie

INFO • Prijs incl: Triebwerk € 49,99 Hypnotic Dance € 29,99 • Distributie: Steinberg Media Technologies GmbH • Internet: www.steinberg.net

Absolute bundel Triebwerk en Hypnotic Dance zijn ook verkrijgbaar als onderdeel van de Absolute bundel (€ 299,-), waarin ook het instrument Dark Planet (zie volgende Interface), de virtuele synths Retrologue en Padshop Pro, en de multipurpose en GM-library Halion Sonic zitten.

van Halion 4 omheen gebouwd. De klanken worden nog steeds geproduceerd met samplingtechniek, maar ook met de virtueelanaloge engine van Halion 4.

Triebwerk Triebwerk is een geluiden- en loopcentrale voor pop, electro, house en dance. Naast leads, bassen, pads en speciale effecten vind je ook veel drumloops en andere percussief inzetbare instrumenten en construction kits. Erg leuk zijn de kits met vocal snippets en vocoderklanken. Verder zijn er 18 synthloops, 26 danceloops, 90 beats en 14 grooves, waarvan de afzonderlijke slices ook beschikbaar zijn. Deze loops kunnen worden gepitcht terwijl ze toch op hetzelfde tempo blijven lopen.

Met de Flexicomb splits krijg je bijna complete arrangementen onder de toetsen met bas, drums en verschillende arpeggio’s, die met de verschillende trigger pads kunnen worden gevarieerd. Hier worden de vier layers van de Halion engine ten volle benut. Verder zijn er nog verschillende menu’s, waarin bijvoorbeeld alle snares, kicks, toms, hats en effecten zijn verzameld.

Hypnotic Dance Zoals de naam al aangeeft, is Hypnotic Dance eveneens voor diverse dancestijlen bedoeld. Het verschil met Triebwerk is dat Hypnotic Dance is bedoeld als pure (virtueel-analoge) synthesizer, zonder samples. Je krijgt een stapel klanken die zijn onderverdeeld in bassen, leads, comps, pads, sound-fx en musical-fx. Niet verrassend, maar wel erg goed gedaan, en dat voor nog geen drie tientjes. Ik was voor een productie op zoek naar een stevige leadklank die de track moest dragen. Zelfs in Sylent1, Dune en Predator kon ik de ultieme sound niet vinden, maar wel in Hypnotic Dance. Naast de oscillator-

Interface 167 april 2013

Steinberg_Triebwerk-Hypnotic dance MW.indd 46

14-03-13 15:06

de dansvloer

ﬁlter- en amp-secties is er ook een step modulator, die afwisselend op het volume of het ﬁlter wordt toegepast. Dit is per preset vooringesteld. Je kunt ook eigen patronen maken, opslaan of laden uit de meegeleverde patronenvoorraad, die keurig op categorie is gesorteerd. De klanken van Hypnotic Dance zijn gewoon erg goed. Door de stapeling van maximaal acht voices met detuning en stereo spread krijg je leads en bassen (voorzichtig met de detune en spread!) die staan als een huis en honderd procent overeind blijven in de mix.

Voorgekookt Deze instrumenten zijn zo ontworpen dat je als gebruiker zo snel mogelijk en met zo min mogelijk technische barrières aan de slag te kunt. Alle bedieningselementen bevinden zich op één pagina, alleen moet je soms naar een andere layer overschakelen. Over het algemeen kun je echter vrij direct, maar wel met beperkingen, op de klank ingrijpen. Als dat nodig is tenminste, want alle klanken zijn al helemaal voorgekookt en kunnen meestal

SPECIFICATIES Triebwerk • 430 presets • 700MB gesampled materiaal • 200 synthsounds • 170 beats en loops • 14 drum- en percussionkits • 240 Flex Phrases • macropage met secties voor voice, filter, amp en flex phraser • 8 Quick Controls met vooringestelde parameters Hypnotic Dance • 300 synthesizerprogramma’s • 100 step modulator-presets • maximaal 4 layers • macropage met secties voor oscillator, filter, amp en step modulator • 8 Quick Controls met vooringestelde parameters

zo in je productie worden ingepast. De meest voorkomende bewerking is het aanpassen van de effectmix en het ﬁlter, wat meestal met een van de acht Quick Controls kan.

Conclusie Steinberg introduceert met Triebwerk en Hypnotic Dance twee instrumenten waarmee je zo aan de slag kunt. Triebwerk is een miniworkstation waarmee je alle aspecten van een dance- of electronicatrack kunt realiseren, inclusief drums en percussie. Hypnotic

• audio • demoversie

Dance is een virtueel-analoge geluidenbak die staat als een huis en waarmee je snel je danceproductie kunt invullen. De enige serieuze beperking van deze instrumenten is wat ons betreft het ontbreken van gescheiden audio-uitgangen, vooral bij gebruik van de geslicete loops. ■ HET OORDEEL

• krachtige klanken met Halion 4 engine • zowel sampling als virtueel-analoge synthese

–

• geen gescheiden audio-uitgangen

Onder de motorkap Behalve als zelfstandige plug-ins kun je deze sets ook gebruiken als content voor de laatste updates van Halion Sonic (SE) en Halion 4. Wij hebben ze ook in Halion 4 gebruikt, wat het grote voordeel heeft dat je de sounds diepgaand kunt editen. Je kunt het in Halion allemaal aanpassen. Ook kun je op deze manier gericht één layer gebruiken van klanken die uit meerdere bewegende layers bestaan, of heb je totale controle over de effecttoewijzing. Natuurlijk moet je je dan wel verdiepen in de structuur van Halion-programma’s, maar dat is zeker de moeite waard om deze klanken veelzijdiger te kunnen toepassen.

Interface 167 april 2013

Steinberg_Triebwerk-Hypnotic dance MW.indd 47

14-03-13 15:06

interview | Todd Rundgren

De binnenkant van de dubbel-lp Something/Anything? toont Rundgren in zijn slaapkamerstudio in zijn toenmalige huis in Los Angeles.

Producer zonder Todd Rundgren, jaargang 1948, is soloartiest, bandleider, producer en cultheld. Hij zat achter de knoppen bij tientallen acts, waaronder The Band, Grand Funk Railroad, Meat Loaf, Hall & Oates, Tubes, XTC, Bad Religion en New York Dolls. Soms was het resultaat zeer succesvol, soms lieten de critici er geen spaan van heel, maar altijd was zijn werkwijze uniek. Interface neemt een kijkje in het hoofd van een eigenwijs denker. door Mark van Schaick > mark@interface.nl

erwijl wij dit artikel schrijven wordt de laatste hand gelegd aan Todd Rundgren’s nieuwe album State, dat in april zal uitkomen. En hij tourt maar door, met zijn eigen shows en onlangs nog in de All Starr Band van Ringo Starr. Zelfs Europa mag de laatste jaren meegenieten van Rundgren’s optredens. In november 2012 stond hij voor het tweede jaar op rij in Paradiso in Amsterdam voor een show met het Metropole Orkest (zie kader). Paradiso werd voorafgegaan door een aantal dagen repetities in het Hilversumse Muziekcentrum van de Omroep. Een mooie gelegenheid om hem persoonlijk te spreken over zijn woelige studioleven.

Bladerend door de Interface blijft zijn oog hangen bij de bespreking van de nieuwste versie van Reason, een softwarepakket dat hij al tien jaar gebruikt voor zijn eigen werk. ‘Jammer dat ik hier geen woord van kan lezen.’

Beschadigen In zijn hoofd werkt Rundgren altijd aan nieuwe muziek, zo beweert hij. Daar wordt het meeste werk gedaan – en zeker niet in de studio. En niet eens alleen omdat hij geen vaste studio meer heeft. ‘Sommige mensen nemen alles op wat ze in gedachten krijgen, om dat later terug te editen tot iets dat past bij wat ze doen. Ik denk langer na over wat ik wil, om uiteindelijk een eind-

product neer te zetten in relatief weinig tijd. Vroeg in het proces te veel herrie maken vertroebelt het zicht op de subtiliteiten die ik in gedachten heb. ‘Veel muziek van tegenwoordig heeft een interessante, gedetailleerde structuur. Niet altijd met het repetitieve van de typische popliedjes. Couplet, refrein, couplet, refrein, brug, refrein refrein, refrein: nogal voorspelbaar. Hou ik niet van. Ik heb nooit voorspelbaar willen zijn. Met het verstrijken der tijd neemt de kans dat je jezelf herhaalt toe, zeker harmonisch gezien. Als dat met een tekst gebeurt, schrik ik echt. Dan lijkt het of de inspiratie is opgedroogd. Daarom denk ik meer, en besteed ik minder tijd aan het werkelijke opnemen. Ik omzeil bepaalde gewoontes die ik heb aangeleerd. Vooral als

Interface 167 april 2013

IF167 Todd Rundgren.indd 48

14-03-13 11:45

Bart Versteeg

‘Veel mensen gebruikten Logic. Ik vond dat maar een onlogisch pakket’

studio mijn handen de toetsen raken: dan willen ze altijd een bepaalde kant op.’

Schade en schande ‘Komen er muzikanten spelen, dan moet ik ze kunnen uitleggen wat ze moeten doen. Mijn albums Nearly Human en 2nd Wind zijn bijvoorbeeld geheel live opgenomen; daarvoor moest ik een kant-en-klare song hebben, in demovorm, om aan iedereen te kunnen laten horen. Ten tijde van Something/ Anything? schreef ik daadwerkelijk het liedje en de pianopartij uit en oefende ik erop, omdat ik het ook zo moest spelen. Er waren geen sequencers die dat voor me deden. In de productie probeerde ik de instrumenten vooral als zichzelf te laten klinken. ‘Toen ik aan A Wizard, A True Star begon, wilde ik rare synthklanken en overstuurde drums – dingen die normaal gesproken niet werden goedgekeurd. Dát is uiteindelijk de reden geweest dat ik zelf een studio ben gaan bouwen: om platen te kunnen maken die anderen je afraden te maken, aangezien je waarschijnlijk hun apparatuur gaat beschadigen (lacht).’

LIMITED EDITION MET CONCERT PARADISO Van Todd Rundgren’s nieuwe soloalbum State, dat uitkomt in april, verschijnt ook een limited edition. Hierin vind je de extra cd Todd Rundgren & The Metropole Orkest, met daarop een concertregistratie van het optreden in Paradiso bestaande uit veertien tracks. Ook met vocale bijdragen van onder anderen Mathilde Santing. Te verkrijgen via Esoteric Recordings (sublabel van Cherry Red Records). www.cherryred.co.uk

Rundgren begon met produceren in de jaren zestig, de tijd dat studiobazen liever niet hadden dat een artiest ook maar iets aanraakte in de controlekamer. Na enige ervaring te hebben opgedaan met albumopnamen van zijn eigen band, Nazz, wordt hij door zijn enthousiaste, hands-on manier van werken gespot door talentscout, manager (onder meer Janis Joplin, Bob Dylan, The Band) en studiobaas Albert Grossman. Deze neemt hem in dienst. Door schade en schande raakt Rundgren wegwijs in de studio, en na een succesvol soloalbum (Runt, in 1970) wordt Rundgren huis-producer/engineer van Grossman’s gloednieuwe Bearsville Studio, niet ver van Woodstock gelegen.

Veel geld Eigen werk neemt hij elders op: Something/ Anything? voor driekwart geheel solo in zijn huis in Los Angeles en deels met sessiemuzikanten in New York. Rundgren: ‘Na het succes van Something/Anything? kwam Grand Funk Railroad. Dáár heb ik veel geld mee verdiend: We’re An American Band in 1973. Toen dacht ik: nu ga ik een studio kopen.’ Rundgren’s vriend Mark ‘Moogy’ Klingman, toetsenist, heeft een loft in Manhattan waar het tweetal zelf aan het bouwen slaat: Secret Sound. ‘Zelfs van timmerwerk hadden we geen sjoege (lacht). Hup, een muur rond de controlekamer, en bedrading trekken maar. Met een bouwtekening uit een of ander tijdschrift ging ik naar Gotham Sound, een grote winkel voor elektronica en audiospul. Ze lieten me zelf alles wat ik nodig had om een mengtafel te bouwen uit het magazijn slepen. Dat was niet zo heel moeilijk hoor, want ik had alleen een grafische eq op elk kanaal. De overige eq gebeurde met randapparatuur. Een houten mengtafel, bekleed met blauwe nepkrokodil of zoiets (lacht). Yeah! Ik was nog aan het solderen toen de eerste muzikanten al binnenkwamen voor de opnamen van A Wizard, A True Star. En

sindsdien heb ik nooit meer aan een opname gewerkt als ik niet volledig de vrije hand kreeg.’

Psychologische meltdown In Grossman’s Bearsville Studio neemt Rundgren in de jaren zeventig succesalbums op als Meat Loaf’s Bat Out Of Hell en Patti Smith Group’s Wave. Onder eigen naam heeft hij daar slechts een deel van één album (Initiation) gemaakt, want Secret Sound is zijn ideale werkplek voor albums onder eigen naam en met zijn band Utopia. Midden jaren zeventig richt hij echter in Mink Hollow, vlakbij Woodstock, een eigen studiocomplex in naar Bearsville-model, Utopia Sound genaamd. Daar verfijnt hij vanaf 1975 zijn productietechnieken. ‘Ik heb altijd veel nadruk gelegd op de drumpartij. Als de drums goed klinken, klinkt de hele opname al snel goed. En bovendien heb ik zo veel tijdverspilling meegemaakt bij het zoeken naar een drumgeluid, en dat háát ik. Ik haat het om in de studio iets anders te doen dan muziek maken. De studio is geen plek voor een psychologische meltdown, en ook niet om als een waanzinnige aan de bassdrumsound te gaan zitten tweaken. Na vier uur nog boem boem boem? Kom nou toch! ‘Dat vond ik dus belangrijk; leren om snel een sound neer te zetten die iedereen bevalt, en vooral van de drums. Da’s lastig, omdat het al snel acht, tien verschillende instrumenten bij elkaar zijn. Maar toen ik dat eenmaal doorhad, was opnemen echt veel eenvoudiger geworden.’

Bouncen ‘Qua technologie was de ontwikkeling die ik doormaakte volgend, nooit leidend. Ik was geheel analoog, gebruikte geen sequencers op mijn albums tot, nou… de jaren negentig. Op demo’s wel, misschien, en zelden op mijn albums. Maar toen maakte ik de overstap. >>

Interface 167 april 2013

IF167 Todd Rundgren.indd 49

14-03-13 11:45

interview | Todd Rundgren

3) n’s album State (201 Artwork van Rundgre

Utopia Sound – de controlekam er was gesitueerd op de bovenverdie ping.

‘Na vier uur nog boem boem boem? Kom nou toch!’ >> Ik leerde sequencers gebruiken en drumcomputers programmeren op een manier die tamelijk natuurlijk klonk, en wat de compositorische mogelijkheden daarvan waren, zonder meteen aan de live-uitvoering te denken. Dat kwam later wel… ‘Let wel, ik pendelde tussen Hawaii en mijn Utopia Sound studio met analoge tape in de buurt van Woodstock. Toen besloot ik dat ik flexibeler wilde zijn. Ik ging dus écht mijn 24-sporen Stephens recorder niet naar Hawaii verschepen. Enfin, ik deed eind jaren tachtig, begin jaren negentig een aantal digitale projecten in commerciële studio’s. 2nd Wind in de Fantasy Studios in San Francisco, bijvoorbeeld. Dat was op een digitale 32-tracks Mitsubishi. Mixen en editen was een nachtmerrie op dat ding. ‘Toen ontdekte ik Adat. Ik denk dat dat kwam omdat ik over The Beatles las, en hoe zij opnamen. Zij leden onder de beperkingen van vier tracks, zelfs toen ze Sgt. Pepper maakten. Daarom begonnen ze met het bouncen tussen twee machines. En nooit gooiden ze een oude take weg, zodat ze aan het eind van een serie overdubs altijd terug konden naar het beginpunt, de eerste ritmetrack of zo. Ik vond dat fascinerend. En vandaar mijn overstap naar adat: je kon er tapes mee wisselen, en een virtueel project kon een ongelimiteerd aantal takes bevatten. En omdat de tapes digitaal waren, kon je dat werk doen zonder een opbouw van ruis tijdens het bouncen. ‘Dat ging een tijdje goed, al vond ik adat wel wat wiebelig. Midden jaren negentig ging het zelfs een keer vreselijk mis in een sessie. De resolutie was vergroot van 16 bit naar 20 bit,

maar de apparatuur kon dat helemaal niet aan. Ik kreeg geen enkele hulp van het bedrijf zelf, dus dat was het einde van adat voor mij. En over naar Pro Tools. Ik heb ermee gewerkt op Hawaii, de producties die ik daar deed gedurende een jaar of tien. Liars (2004) was mijn laatste Pro Tools-album.’

Rook Sinds hij op Kauai woont, in de Hawaiiaanse archipel, heeft Rundgren afstand gedaan van de vaste studio. ‘Ik had besloten er geen te bouwen. Gewoon te duur, en eigenlijk een luxe. Ik heb opgenomen in iemands projectstudiootje, waar alleen een 2- of 4-trackmachine stond. Mijn eigen spullen erbij, en hup, gaan. Bad Religion heb ik opgenomen in een schuur die we huurden voor de gelegenheid. Gewoon kaal opnemen, en daarna reampen. De New York Dolls nam ik op in een vakantiehuurhuis. Dit om aan te geven dat het bouwen van een studio niet per se noodzakelijk meer is. Ja, als isolatie een issue is. Maar het eiland Kauai, waar ik woon, is plattelands genoeg. Plek zat waar je stil kunt werken. ‘Uiteindelijk kreeg ik genoeg van Pro Tools. Verschillende redenen, allereerst de hoge vochtigheidsgraad en het hoge zoutgehalte in de lucht waar ik woon. We zitten midden in de Stille Oceaan… Elektronische apparatuur kan nu eenmaal onberekenbaar zijn. Kwam ik thuis na acht maanden touren, zet ik mijn computers aan, komt er rook uit de geluidskaarten. Niet één keer, maar elke keer dat ik even weg was geweest… En toen werd Pro Tools overgenomen door Avid. En daar had men heel andere ideeën over service...

(lacht); over alles eigenlijk. Maar vooral over service. Misschien dat ze aandacht aan je besteden als je een studio hebt met een kwart miljoen aan Pro Tools-spul erin, maar mijn set-up kost zo’n 15 à 20 duizend dollar. Ik moest eerst mijn creditcardnummer doorgeven voor ik zelfs maar mijn apparatuur terug kon sturen voor reparatie. En dat moet dan naar een van vijf locaties op aarde. Ik bedoel, dat is nóóit in de buurt (lacht). Ik was het zat en ben naar alternatieven gaan zoeken.’

Oplossing ‘Veel mensen gebruikten Logic. Ik vond dat maar een onlogisch pakket. Te veel flexibiliteit, naar mijn smaak. Je kunt je eigen set-up erin bouwen, althans, dat is wat Logic van je verwacht. Ik kon er moeilijk aan wennen. Maar Reason gebruikte ik al wat langer, als sequencer en om al mijn synthsounds en drumsamples mee te creëren. En ik had een add-on voor Pro Tools, Riffworks genaamd, die via rewire aansluit op Reason. Dat was de oplossing. Reason en Riffworks: ik merkte dat ik daar uitstekend mee uit de voeten kon. Je neemt een loop op, en stapelt met Riffworks take na take na take op die loop Alle zang, alle gitaarpartijen heb ik zo opgenomen. ‘Dat is hoe ik Arena maakte in 2008, gewoon op mijn laptop, zonder één werkelijk reguliere, lineaire opname. Sindsdien kwam Propellerhead met Record, en aangezien dat nu onderdeel is van Reason heb ik weinig anders meer gebruikt. Ik heb een 16-kanaals interface gekocht, en mijn Sony MDR-nog-iets hoofdtelefoon (lacht).

Interface 167 april 2013

IF167 Todd Rundgren.indd 50

14-03-13 11:45

Performing Musician

Rundgren tijdens een van zijn recente tournees

Todd Rundgren in zijn eigen Utopia Sound in Mink Hollow, nabij Woodstock

Ik heb er mixen mee gemaakt die zo gemasterd konden worden.’

Oppeppen ‘Ik ben uit de tijd van de knoppen en de patchkabels, en dergelijke. Dat zit in mijn bloed. En dat herkende ik bij Reason. Ik heb ook aardig wat rack extensions gekocht, die vaak gemodelleerd zijn naar vintage apparatuur. Bijvoorbeeld de limiter die is gebaseerd op de Teletronix LA-2A. Daarvan ben ik al net zo afhankelijk geworden als van de 1176LN plug-in toen ik nog met Pro Tools werkte. Die gebruikte ik op zo ongeveer alles, van snaredrum tot stem. ‘Qua microfoons ben ik aan het experimenteren geslagen. Ik gebruikte van oudsher altijd een Shure SM87A, omdat mijn stem van origine tamelijk dun was. Ik had mezelf nauwelijks ontwikkeld als zanger en zong te veel vanuit mijn keel. Dus wilde ik een grootmembraanmicrofoon om mijn stem wat body te geven. Daarnaast werkte ik met een grafische eq op ieder kanaal, om precies te weten te komen welke frequenties ik moest oppeppen of juist afzwakken, welk plopfilter ik erop moest zetten… Ik heb andere mics gebruikt, en naar volle tevredenheid, maar je moet wel weten waar de pieken en dalen in je stem zich bevinden. En weet je, veel mensen hebben geen idee van subtractieve filtering, en dat had ik lange tijd ook niet. Dat je niet altijd een frequentie hoeft te benadrukken, meer hoog, meer mid, nog wat mid-laag maar dat je ook op zoek kunt gaan naar die frequentie die te veel aandacht vraagt, en die dan terugdraaien tot de rest goed klinkt. ‘Het werd een filosofisch iets voor me, dus ik was blij dat Reason altijd een grafische eq aan boord heeft gehad. Nu is er een 31-bands

TODD RUNDGREN IN THE STUDIO In 2010 verscheen van de Canadese muzikant, tvpresentator en auteur Paul Myers het boek A Wizard, A True Star met als ondertitel Todd Rundgren In The Studio. In meer dan driehonderd pagina’s schetst Myers de carrière van Todd Rundgren. Hij doet dit aan de hand van Rundgren’s werk als producer, vanaf het moment dat hij voor zijn band Nazz in de jaren zestig het heft in handen nam, tot aan zijn kleinschalige in the box-producties van de laatste jaren. Het boek geeft een mooi en diepgaand beeld van een even eigenzinnig als bevlogen artiest, die tot op heden onverminderd actief is. Jawbone Press, 2010, ISBN: 978-1906002336

eq ontwikkeld door een externe partij (ReQ131 van Lab:One Recordings; red.), en ben ik helemaal in mijn nopjes.’

Knoppen drukken Tegen het eind van ons gesprek schakelt Rundgren terug en zegt hij dat hij toch allereerst op zijn gehoor afgaat als hij produceert. ‘Ik hou me niet bezig met specificaties en hou me niet aan de handboeken. Het gaat om wat ik hoor. Hoe een reguliere engineer dingen zou doen, maakt me niet uit. Ik kan me ook prima vermaken met de vervormde klanken die je in veel muziek van nu hoort.

‘Mensen lijken terug te gaan naar een rudimentair niveau van klank scheppen, en vogelen uit hoe die synth toch werkt… De overgang van de klassieke synthesizer naar de sampler lijkt voorbij te zijn. Alleen maar knoppen drukken is niet wat de mensen willen. Producers verdiepen zich in fm-modulatie, hoe ze een envelope moeten vormen om een onderscheidend geluid te creëren, en hoe dit soort technieken soms tot aan het randje moeten worden opgevoerd om een bepaald effect te bewerkstelligen. Er wordt meer gedeconstrueerd dan je denkt. We gaan terug naar de basis: hoe werkt mijn apparatuur eigenlijk?’ ■

Interface 167 april 2013

IF167 Todd Rundgren.indd 51

14-03-13 11:45

STAGESCAPE M20d

STAGESOURCE L3t

• Massive DSP processing power

• 1400 watt 3 way powered loudspeaker system

• Touchscreen digital mixing

• 12 band feedback suppression

• Autosensing inputs and outputs

• Integrated multi channel mixer

• Multi channel recording

• Smart speaker modes

• Wireless iPad® control

STAGE. YOUR REVOLUTION.

www.line6.com

ads IF167.indd 52 SOS.indd hele pagina ads.indd 1 #32120 - Dreamstage 1

14-03-13 16:59 13:58 12-02-13 20/12/2012 11:36

tests

iOS Outline

Nieuwe releases voor iPad, iPhone en iPod Touch. Volop drumgeweld deze keer, met een oude bekende en een app die een volledig nieuwe manier van drumpatronen maken biedt. door Stefan Robbers > stefan@interface.nl

BeepStreet Impaktor

mpaktor is een heel aparte drumsynthesizer. Hij bevat twee bijzondere synthesevormen en je kunt opnemen wat je met je vingers speelt, zonder het apparaat aan te raken. Impaktor gebruikt namelijk de microfoon en sensors om te meten wat je precies doet op het oppervlak waarop het apparaat ligt. De app registreert nauwkeurig je tapbewegingen en vertaalt ze naar een impuls voor de gekozen drumklank. Het synthesegedeelte is semimodulair opgebouwd. Per klank kunnen drie synthesevormen gecombineerd worden: physical modelling, fm en noise shaping. Per drumklank zijn er twee modules beschikbaar, waar je kiest voor een membraan, resonator, noise en vocoder

of een fm-synthesizer. Elke basisvorm bevat een flink aantal parameters waarmee je zeer uiteenlopende drumklanken kunt maken − van traditionele drumstelonderdelen tot aan allerlei soorten percussie. Impaktor biedt verder een envelope generator, twee modulatiebronnen en een filter. Deze app gebruikt dus geen samples maar synthetiseert klanken van zeer goede kwaliteit die bijzonder expressief zijn. Zonder meer de mooiste drumklanken die ik uit een iOS-apparaat heb gehoord, vooral ook door de expressiviteit. Natuurlijk kun je zelf geluiden maken, maar er zitten al zo’n negentig uitstekende presets in. Dat is nog niet alles. De ritmes die je speelt, kun je opnemen en in een

grid plaatsen dat blijft loopen terwijl je de rest opneemt. Dit kan voor zes drumklanken tegelijk, waardoor een compleet ritmepatroon ontstaat. Quantisering en patroonlengte zijn instelbaar. Dat laatste is momenteel nog beperkt tot zestiende noten. Ben je klaar met het ritme, dan kun je een patroon exporteren voor gebruik in bijvoorbeeld een externe daw. Ook wordt Audiocopy ondersteund, zodat je een loop kunt hergebruiken in een andere iOS-app. Op de loops kun je een tempodelay en een reverb loslaten en er zit een 3D-panning-instelling op voor pyscho-akoestische plaatsing in de ruimte. Om feedback te voorkomen, kun je Impaktor het beste met een

hoofdtelefoon gebruiken. De opnamefunctie is een zeer innovatieve manier van drums programmeren, waarbij een idee in je hoofd eenvoudig en snel gerealiseerd kan worden. Prijs incl: € 2,69 • distributie: Apple App Store online • http://beepstreet.com/impaktor

Akai iMPC

kai kennen we van hardwarecontrollers als de MPC Renaissance. De iMPC is daarvan een afgeleide voor de iPad. Het hoofdscherm ziet er dan ook uit als een MPC met zestien pads, een display en transportknoppen. Het display geeft de gekozen sequence en het programma weer. Net als bij de hardware MPC’s bevat het program de samples met al hun parameters, en de sequence bevat de sporen. Je kunt realtime drums opnemen en quantiseren, onder meer met de bekende Shuffle-functie. Met Note Repeat wordt de drumpad die je vasthoudt, herhaald met een instelbare timing. De iMPC beschikt over vier tracks per sequence, en binnen deze tracks kun je zaken als naam en bpm aanpassen. De sequences kunnen helaas niet noot-voor-noot geëdit worden. Je kunt wel de timing corrigeren en wissen/ opnieuw inspelen. De vier tracks worden door een mixer gestuurd met een eigen

scherm dat instellingen bevat voor panning, level, mute en solo. Achter de mixer zit een effectsectie met een bitcrusher, delay en mastering compressor. Deze zijn uitgevoerd als schermvullende effectunits met draaiknoppen. Hoewel dit er heel mooi uitziet, laat een draaiknop op een touchscreen zich niet zo nauwkeurig instellen. De iMPC beschikt over ruim 1.200 samples, die een goede kwaliteit en variatie bieden. Je kunt echter ook zelf samplen via de microfoon of de lijningang. Deze samples kun je vervolgens knippen, categoriseren en opslaan. Akai heeft ook aan social media gedacht: er is een directe verbinding met Soundcloud en een bibliotheek die online beschikbaar is. Tevens ondersteunt het Wist, een functie om diverse apparaten draadloos synchroon te laten lopen. Prijs incl: € 5,99 • distributie: Apple App Store • www.akaipro.com

Interface 167 april 2013

IF167 iOS Outline .indd 53

14-03-13 15:08

test | Yamaha Stagepas 400i compacte PA

Een kind kan de was doen Soms zijn er situaties waarbij je even geen grote mixer, dikke eindtrappen en joekels van speakerkasten nodig hebt om het publiek van geluid te voorzien. En wat is er dan fijner als de gehele PA in je kofferbak past? door Jos Kamphuis > redactie@interface.nl

iet iedereen vindt het leuk om met livegeluid te klooien. In sommige situaties is het bijna een noodzakelijk kwaad, een beetje vergelijkbaar met de was doen. En van een wasmachine wil je voornamelijk gewoon dat hij werkt en dat de was schoon wordt. Dit moet een beetje de gedachte geweest zijn achter het ontwerp van de Yamaha Stagepasserie. Een zeer doelgerichte no-nonsense PA die zeer laagdrempelig is en dus eenvoudig te gebruiken voor bijna iedereen − van schoolmeesters en fitnessinstructeurs tot presentatoren en soloperformers. Met ‘doelgericht’ bedoel ik dan ook dat er alleen de broodnodige basisfuncties op zitten, en dat opties die het gebruik ingewikkelder maken dan nodig is, zo veel mogelijk worden vermeden.

Compact De Yamaha Stagepas 400i set bestaat uit twee passieve luidsprekers die elk 7,5 kilo wegen en met 46cm hoog, 29cm breed en 28cm diep bescheiden afmetingen hebben. De luidsprekers zijn voorzien van een 8” woofer en een 1” hogetonenweergever. Aan de achterkant van beide luidsprekers bevinden zich uitsparingen waarin je bij de een het mixertje kunt vastklikken en bij de ander, achter een klepje, de kabels kunt opbergen. De vorm van de luidsprekers is zodanig dat ze ook op hun kant kunnen worden gelegd om als monitor te dienen. Vanzelfsprekend zijn de luidsprekers ook voorzien van een systeem om ze op statieven te kunnen plaatsen.

Superbasic Het powered mengtafeltje heeft vier mono en twee stereo ingangskanalen. Kanaal 1 en 2 hebben beide een xlr-ingang die via een drukknop van fantoomvoeding te voorzien is. Kanaal 3 en 4 hebben een xlr/jack-combi-ingang, en op kanaal vier kan die ingang ook naar

instrumentniveau worden omgeschakeld. Alle vier de kanalen hebben een mic/linelevelschakelaar en een draaiknop waarmee je reverb kunt toevoegen. Stereo kanaal 5/6 heeft naast jackaansluitingen ook tulpconnectoren voor het aansluiten van bijvoorbeeld een cd-speler. Bij kanaal 7/8 is er een stereomini-jack als extra toegevoegd. Handig voor mp3-spelers of telefoons. Helemaal rechts, onder de speakeraansluitingen, bevindt zich een usb-aansluiting. Deze werkt alleen in combinatie met een iPhone of iPod, die ook gelijk worden opgeladen. Je kunt er helaas geen usb-stick of willekeurig usb-apparaat op aansluiten. Het signaal ervan wordt naar stereokanaal 7/8 gestuurd. De eq-mogelijkheden van alle kanalen zijn superbasic: een high- en een low-regelaar. Een kind kan de was doen.

Geen badkamer De mastersectie is voorzien van een reverb (die je door middel van een draaiknop instelt), een feedback surpressor, volumeknoppen voor de speaker- en monitoruitgangen en een master-eq met drie instellingen. Met die laatste kun je kiezen voor Speech, Music en Bass Boost om het totaalmixje wat extra aan te passen aan de gebruikssituatie. Qua aansluitmogelijkheden biedt de Stagepas 400i mixer behalve speakeruitgangen ook twee (L/R) monitoruitgangen, een uitgang voor een actieve subwoofer en een reverb aan/uit-voetschakelaar. Die laatste functie is best handig voor een vocalist die wat wil zeggen tussen de nummers, zonder dat het publiek gelijk het gevoel heeft in een badkamer te staan.

• handleiding • Inleiding op de Stagepas 400i door singer/ songwriter Dave Goodman

SPECIFICATIES • vermogen: 2x200 watt peak bij 4 ohm • speakers: 2-weg basreflex • frequentiebereik: 55Hz-20kHz • kanalen: 4 mono, 2 stereo • extra ingangen: mini-jack, rca, usb voor iPod of iPhone • fantoomvoeding: alleen op kanaal 1 en 2 • eq: high en low op elk kanaal • reverb: op kanaal 1-4 • master-eq: 3 standen via draaiknop: speech, music en bass boost • extra uitgangen: monitor L/R, subwoofer • overig: aansluiting voor pedaal om reverb aan/uit te schakelen • afmetingen: 46x29x28cm • gewicht: 17,8kg

algemeen doet de eq op de kanalen wat hij moet doen: hoog is hoog en laag is laag. Maar als je het laag in het algemeen nog verder wilt temmen, kun je de master eq wat meer richting Speech draaien, voor een beter te verstaan stemgeluid en een wat minder dreunende muziekweergave. Het rendement van de set valt behoorlijk mee. De laagweergave van stevige dancemuziek blijft behoorlijk intact met de eq ergens halverwege Bass Boost. En ik kan me voorstellen dat een vocalist in een oefenruimte

Alpengalm De Stagepas is in een mum van tijd aangesloten en de mixer is overzichtelijk in gebruik. Bij het inschakelen van de mixer slaat er ergens binnenin een ventilator aan die net effe meer lawaai maakt dan ik prettig vind. Over het

Interface 167 april 2013

IF167 Yamaha Stagepas 400i-600i.indd 54

14-03-13 12:01

Deze zeer doelgerichte no-nonsense PA is eenvoudig te gebruiken voor bijna iedereen De galm is een beetje van karaokekwaliteit en de draaiknoppen op de kanalen zijn erg gevoelig. Voorbij het eerste streepje waan je je al in de Alpen. Ook zit er niet bijster veel verschil tussen de verschillende galmpresets.

Conclusie De Yamaha Stagepas 400i set is vooral handig. Het is net als de eerdergenoemde wasmachine geen aankoop die inspireert of die leuk is om mee te ‘spelen’. Het is vooral een oplossing die goed werkt. Qua inzetbaarheid zou ik het houden op een publiek van 20-40 personen, afhankelijk van de toepassing. Voor heftig danswerk of complete bands moet je toch echt

INFO • Prijzen incl: Stagepas 400i € 725,Stagepas 600i € 1.088,• Distributie: Yamaha Music Central Europe Branch NL • Internet: www.yamaha.nl, www.global.yamaha.com

met wat meer komen aanzetten, maar voor instructeurs, demo’s, kleine toneelstukken en vocaal werk of muziek die meer op de achtergrond kan blijven, is dit systeem aantrekkelijk geprijsd, gemakkelijk en compact. Ideaal dus. Mocht je toch groter willen, dan is de Stagepas 600i wellicht een interessante optie: net zo compact, maar met meer vermogen en grotere luidsprekers. n

HET OORDEEL

• compact • gemakkelijk in gebruik

–

• galm klinkt goedkoop • luidruchtige ventilator in mixer

hier een eind mee kan komen (zeker als de band zich een beetje gedisciplineerd gedraagt). Als je een oogje op de led-meter houdt, gaat de boel niet zomaar over zijn nek. Feedbackonderdrukking werkt heel behoor lijk, hoewel een beetje handigheid in speaker plaatsing (er dus niet voor gaan staan, duh) natuurlijk wel van belang blijft.

Interface 167 april 2013

IF167 Yamaha Stagepas 400i-600i.indd 55

14-03-13 12:02

boekbespreking | Richard Buskin - Classic Tracks

Geschiedenis van d De nummers uit de Top 2000 of de evergreens die voorbij komen op Radio 10 Gold kennen we allemaal, maar hoe ging het eraan toe in de studio tijdens de opnamen van deze hits? Daarover gaat het boek Classic Tracks, The Real Stories Behind 68 Seminal Tracks. door Peter Hoeks > peter@interface.nl

oeken over beroemde artiesten en bands waren er altijd al in overvloed, maar daarin kom je zelden of nooit iets te weten over de gang van zaken tijdens de plaatopnamen. De laatste jaren is dit aan het veranderen. Onderhand zijn alle Beatles-sessies uit en te na beschreven, en er zijn ook aardig wat boeken over bekende producers en in mindere mate studio’s. Verder kun je terecht bij diverse documentaires op dit gebied, waarvan vooral de fantastische serie Classic Albums eruit springt. Hierin leggen de artiesten en/of de producer aan de hand van de multitracktape uit hoe een opname tot stand kwam. Deze serie wordt nog steeds regelmatig op tv uitgezonden, en ook op Youtube is het een en ander te vinden. Het boek Classic Tracks lijkt deels geïnspireerd op de Classic Albums-serie. Het boek gaat echter over 68 afzonderlijke liedjes van begin jaren vijftig tot en met 2009. Een lijst met titels en artiesten (die vooralsnog loopt tot 1995) kun je vinden op www.richardbuskin.com/articles.html.

Klassiek boek In het fors uitgevallen en behoorlijk zware boek (419 pagina’s, 350 foto’s) probeert auteur Richard Buskin zo veel mogelijk te weten te komen over een bepaalde track. Hij doet dat aan de hand van een interview met de producer of de engineer, soms aangevuld met informatie uit boeken en tijdschriften. De artiesten zelf komen niet aan het woord. De geïnterviewden blijven wel altijd zeer

INFO • Prijs incl: € 33,11 • Uitgever: Sample Magic • Distributie: Time+Space, +44 1837 55200 • Internet: www.timespace.com, www.samplemagic.com

correct; echte onthullingen, roddels of achterklap komen we vrijwel niet tegen. Buskin is een in de VS wonende Engelsman die, zoals op het boekomslag vermeld staat, geldt als ‘best selling author’ van de New York Times. Buskin schreef eerder het uitstekende boek Inside Tracks, dat vol staat met interviews met bekende producers, en is auteur bij het blad Sound On Sound, waarin diverse verhalen uit Classic Tracks eerder verschenen. Al deze artikelen zijn voor het boek herschreven en aangevuld met talloze nieuwe songs. De aanpak blijft echter vergelijkbaar met die van een tijdschrift; veel fraaie foto’s en meerdere tekstkaders per artikel. De echte technische info met details over mics, gebruikte instrumenten en details over de opname staan steeds in een apart kader vermeld. De rest van de tekst gaat meestal over de totstandkoming van de song zelf, de verhoudingen tussen de muzikanten en aardige weetjes, waaronder ook het een en ander over het auteursrecht (en de conflicten daarover). Zo kom je te weten dat een kwart tot een derde van Sting’s auteursrechtinkomen afkomstig is van Every Breath You Take (mede dankzij de Puff Daddy-cover), en blijkt Oasis zo’n beetje de kampioen in het jatten van andermans ideeën.

Tijdslijn Classic Tracks bestrijkt de periode 1951 (Les Paul - How High The Moon) tot en met 2009 (The XX - Crystalized), maar de nadruk ligt vooral op Britse en Amerikaanse tracks uit de jaren zeventig en tachtig. Omdat de tracks in chronologische volgorde behandeld

worden, geeft het boek een beeld van de evolutie in het opnameproces in de tweede helft van de vorige eeuw. Jammer genoeg zijn er maar vijf tracks uit de jaren negentig en drie van na millenniumwisseling, dus een echt afgeronde geschiedenis is het niet. Dat betekent dat vooral de ‘klassieke’ opnamepraktijk beschreven wordt; aanvankelijk overdubben en tussenmixen maken met vier of acht sporen, later zo veel mogelijk een band in een keer opnemen met wat overdubs. We komen dan ook vooral analoge apparatuur tegen en technici en producers die – bijna tot vervelens toe – blijven benadrukken dat je de sound vooral in de opnameruimte maakt, en die vertellen dat de artiesten in drie of vier takes een briljante partij afleverden. Bij de mix werd vaak erg weinig randapparatuur gebruikt. Het was vooral een kwestie van eq’en, wat galm toevoegen en volumes balanceren. Vooral bij The Human League, Pet Shop Boys, Depeche Mode, Frankie Goes To Hollywood en New Order komen we ook het ‘track voor track’ opbouwen van een song tegen, maar de term Pro Tools ben ik bijvoorbeeld maar één keer tegen gekomen. Opvallend is dominantie van de firma Neumann op microfoongebied; U47, U67 of U87 komen in bijna elke sessie wel voorbij. Verder zijn de multitrackrecorders van 3M blijkbaar erg populair geweest en is Power Station de meest voorkomende studio in de artikelen.

Conclusie Ik heb Classic Tracks met plezier gelezen. Niet in één ruk, want daar leent het tijd-

Interface 167 april 2013

Richard Buskin Classic Tracks CK.indd 56

14-03-13 14:48

de hit schriftachtige format van ongeveer vier pagina’s per song zich niet echt voor. Het is jammer dat er niet meer liedjes van de laatste twintig jaar in staan. Het is daardoor een wat nostalgisch boek geworden, dat niet zo heel veel aanknopingspunten biedt met de studio-praktijk van dit moment. Ik zou het ook leuk gevonden hebben als er af en toe wat dieper op de eindmix was ingegaan; de gebruikte mics en de opstelling van de muzikanten in de studio worden wel steeds vermeld, maar over specifieke effecten of mixtrucs lees je relatief weinig. De auteur wilde wellicht niet te technisch worden om een zo groot mogelijke doelgroep met het boek te bereiken; het is nu ook een leesbaar boek voor muziekfans die niet zelf opnemen of produceren. Niettemin is het erg leuk om te lezen hoe 10CC de stemmetjes in I´m Not In Love maakte, hoe de gitaar en stemmen in Bowie’s Heroes opgenomen werden, hoe Staying Alive van de Bee Gees aan zijn drumloop kwam (heb me altijd afgevraagd wie die waanzinnig strakke drummer was), dat de gitaarsound van Dire Straits’ Money For Nothing een ongelukje was, en hoe moeizaam de relaties tussen de leden van Blondie onderling en producer Mike Chapman verliepen tijdens de opnamen van Heart Of Glass. Echt hilarisch is het verhaal over Tricky’s Black Steel. Tricky blijkt weinig kennis van techniek te hebben, en drijft de producer waarmee hij werkt bijna tot waanzin met zijn onconventionele en soms onbegrijpelijke ideeën. Er valt hier en daar wel wat op af te dingen, maar Classic Tracks is een onderhoudend boek met een uitgebreide index en veel relevante informatie over talloze grote hits. Er zijn wel andere artikelen, documentaires en enkele boeken waarin een deel van de informatie uit het boek te vinden is, maar als compleet leesboek of naslagwerk, is Classic Tracks uniek. ■

Interface 167 april 2013

Richard Buskin Classic Tracks CK.indd 57

14-03-13 14:48

tests

Outline

• audio • video • demoversie

• video

Little Labs VOG door Marnix Bosman > marnix@interface.nl

Wat is het? De letters ‘VOG’ staan voor ‘Voice Of God’, en daarmee probeert Little Labs te omschrijven wat deze module doet. Hij kan een stem veel grootser laten klinken. Een misschien wat realistischere beschrijving is: een vergrootglas voor het laag. In de VOG zit een scherp afstembaar high pass-filter met een zeer smalle Q die je precies op een smal frequentiegebied kunt afstemmen. Door vervolgens de amplitude op te draaien (maximaal 18dB) kun je een stem eenvoudig grootser en vetter laten klinken. Het filter is regelbaar van 20Hz tot 300Hz en dus geschikt voor het bewerken van alle geluiden in het lagetonenbereik. Bas- en bassdrumgeluiden liggen uiteraard het meest voor de hand. Hoe klinkt het? De VOG heeft maar een paar knoppen, maar daarmee kun je veel meer dan je zou denken. Het is echt een module om mee te experimenteren. Je kunt hem uiteraard inzetten op afzonderlijke geluiden of partijen, maar ook op een complete eindmix. Door de hoge Q van het filter beïnvloed je namelijk maar een klein deel van het signaal en kun je dus heel precies aanpassingen maken. Zangstemmen geef je heel eenvoudig wat extra body mee en een kickdrum kun je heel snel een ander karakter geven. Zo kun je de naklank accentueren of juist de kick wat dikker maken voor meer punch. Ook bij elektronische of akoestische bassen kun je het karakter veranderen, zodat het geluid beter in je mix past. Wat vind ik ervan? Dit is een van de leukste en handigste units die ik de laatste tijd heb gehoord. Met die paar knoppen kun je heel simpel een stem extra body geven of je bassen superbreed laten klinken. Hou je van dikke, vette bassen die je broekspijpen doen wapperen, dan is dit jouw vriendje. Hij werkt erg verslavend. Nog wat? De VOG is behalve als Lunchbox-module ook verkrijgbaar als standalone unit met instrumentinput onder de naam I-VOG. Er is ook een plug-in-versie voor de UAD-2 kaart, met de fraaie naam: Little Labs Voice Of God Bass Resonance Plug-In.

Prijs excl: € 350,- • importeur: Joystick Audio, 06 5176 1874 • www.joystick.be, www.littlelabs.com • bass resonance enhancement tool • Lunchbox-formaat • amplitude (+ 18dB) en frequency (20-300Hz)draaiknoppen • ook verkrijgbaar in standalone-versie (i-VOG € 395,- excl) of als UAD-2 plug-in

Xils-Lab LX122 Premium door Allard krijger > allard@interface.nl

Wat is het? De LX122 Premium is een Leslie-speakerplug-in. Een Leslie speaker, ofwel rotating speaker cabinet, bestaat uit een speciaal gevormde trommel voor de basspeaker en een ronddraaiende hoorn voor de hoge tonen, samen met versterker in een fors uitgevallen houten kast. Het ronddraaien van een speaker verstrooit het geluid door de ruimte op een manier die erg aantrekkelijk klinkt. Groots, ruimtelijk, bewegelijk. Er ontstaat een complexe mix van chorus, tremolo, autopan en pitchshifting die maar moeilijk op een puur elektronische manier te realiseren is. De Leslie wordt traditioneel gebruikt voor Hammond orgels, maar er zijn natuurlijk meer mogelijkheden. Wat doet het? De LX122 probeert op een niet-mechanische manier het geluid van een Leslie te imiteren. Daarbij gebruikt men de Leslie 122 als voorbeeld, maar dan wel zo dat je alle componenten individueel kunt instellen. Ook de ruimte waarin het ding staat en de microfoonplaatsing kun je aanpassen. Leslie boxen hebben vaak twee draaisnelheden: langzaam en snel. Orgelspelers schakelen daartussen heen en weer, waarbij het versnellen en weer afremmen van de speakers de klank nog expressiever maakt. De snelheid voor de Drum (basspeaker) en de Horn (hoorn) kun je apart instellen, maar ook hoe snel de speakers versnellen en weer afremmen. Tot slot zit er nog een virtuele buizenversterker in. Wat kun jij ermee? Natuurlijk kun je hiermee elk suf orgelgeluid omtoveren in een vette Hammondachtige klank. Nou ja, bijna elk geluid… Maar niets houdt je tegen om ook gitaar, piano of stemmen hiermee te bewerken, of je favoriete synthsound. Het resultaat is altijd een brede, spannende klank. Dankzij de ruimtesimulatie in de LX122 krijgt het effect nog een extra dimensie; het lijkt bijna op re-amping. Wat vind ik ervan? De LX122 Premium is veelzijdig − van subtiele chorus tot grommende tremolo. De bijgeleverde presets zijn vaak wat tam, maar als je zelf wat aan de knoppen draait, klinkt de LX122 Premium erg goed. En voor de prijs van deze plug-in heb je geen echte Leslie, zelfs geen aardige hardware-imitatie. Als je in the box werkt, is dit een budgetvriendelijke en klankmatig uitstekende Leslie-simulator. Nog wat? De Complex Room reverb vraagt veel van de cpu. Dat los je op door Simple Room te kiezen. Ik mis hier trouwens wel een verengalm. Er is ook een lite-versie, met wat beperkingen ten opzichte van de Premium, maar nog altijd bruikbaar!

Prijs incl: LX122: € 39,- /LX122 Premium: € 69,- • distributie: Xils-Lab online • www.xils-lab.com • audioformaat: OS: Mac/pc • vst/rtas-plug-in

Interface 167 april 2013

167 IF Outline .indd 58

14-03-13 15:11

• • • • • •

praktijkgerichte training uitgebreide studio faciliteiten internationale erkenning macbook 1 on 1 programs 54 scholen wereldwijd certificaat | diploma | degree

fun education serious qualification

G open DA 13

20 l i r p A 27 0 - 18:00 th

14:0

‘the standard in global creative media education’ Audio - Film - Games - Web - Animation

w w w.sae.edu a m s t e r d a m : 0 2 0 - 6 2 2 8 7 9 0 r o t t e r d a m : 0 1 0 - 4 11 7 9 5 1

ads IF167.indd 59 Interface0213-SAE.indd 1

14-03-135:51 13:58 3/13/13 PM

test | PSP NobleQ plug-in-equalizer

Adelijke eq PSP is een Pools bedrijf dat, haast ongemerkt, lekker aan de weg timmert. Ze maken effecten, eq’s en exciters, waarvan bijvoorbeeld VintageWarmer heel succesvol is. Hun NobleQ is een op vintage eq’s gebaseerde plug-in. door Peter Hoeks > peter@interface.nl

obleQ is een equalizerplug-in die losjes is gebaseerd op een Pultec EQP-1A; zo’n ouwe hardware bak waar iedereen het over heeft, maar die niemand kan betalen. Van de EQP-1A zijn er dan ook talloze moderne versies; zowel hardware als software. Eigenlijk bestaat NobleQ uit twee plug-ins: de NobleQ, die redelijk dicht bij de Pultec blijft, en de NobleQex, met wat extra voorzieningen. In beide gevallen krijg je een high pass-filter, high en low shelving en een parametrische hoogband. De ex-versie heeft dan nog een parametrische midband als belangrijkste extra.

Overgeleverd Een van de typische eigenschappen van die oude eq’s, en de daarop gebaseerde plug-ins, is dat je een wat andere (lees kleinere) collectie parameters krijgt dan bij de moderne parametrische equalizers. Met die laatste kun je alle hoeken en gaten van een signaal met de eq bereiken, maar bij de vintage ontwerpen ben je overgeleverd aan wat de fabrikant je ter

Pultec

EQP-1

beschikking stelt. Dat lijkt in eerste instantie beperkend, maar zorgt in de praktijk meestal voor een intuïtieve en muzikale manier van werken. Het feit dat de bandbreedte van de verschillende eq-onderdelen op de minimale waarde nog relatief groot is, speelt daarbij ook een belangrijke rol. De consequentie is wel dat je voor het aanpakken van heel specifieke problemen beter een moderne volledig parametrische eq kunt gebruiken.

• demoversie

INFO • Prijs excl: $ 69,• Distributie: online PSP, contact@pspaudioware.com • Internet: www.pspaudioware.com

SPECIFICATIES • vst/au/rtas-plug-in • banden; hpf, shelving laag, shelving low, parametrisch mid; op de ex-versie komt daar een parametrische hoogafdeling bij • buizencircuit met instelbare intensiteit • max. samplerate: 192kHz • 17 presets

Duwen en trekken Het begint met een high pass-ﬁlter dat maar liefst tot 300Hz doorloopt. Heel handig voor het maken van low-fi sounds, maar het zorgt ook voor unieke mogelijkheden in combinatie met de laagband. Die laagafdeling heeft een bereik van 20Hz tot 130Hz in stapjes van 5Hz. Op de ex-versie kun je dat nog een octaaf omhoog of omlaag zetten. De laag-eq heeft natuurlijk een boostknop, maar ook een afzonderlijke attenuate-regelaar. Je zou verwachten dat die elkaar tegenwerken, en tot op zekere hoogte is dat ook zo, maar je kunt met die combinatie allerlei nuttige variaties op de werkingscurve

Je kunt het hoog mooi kneden en een aangename, zilverachtige tinteling indraaien

maken. Even experimenteren en je merkt hoe goed dat werkt. De afdeling hoog heeft een conventionele parametrische opzet met een bereik tussen 1,5kHz en 20kHz, en een high shelf die van 5kHz tot 40kHz doorloopt. Dan is er nog een schakelaar waarmee je een buizencircuit activeert en een minidraaiknop om de intensiteit daarvan in te stellen.

Nobelprijs? Met de combinatie van het high pass-filter en de aparte boost- en attenuate-knoppen in de laagsectie kun je allerlei subtiele en minder subtiele eq-curves realiseren. De midsectie op de NobleQex is erg nuttig voor warmte en volheid, hoewel de kleinste bandbreedte wat ruim is. Met de combinatie high eq en high shelf kun je het hoog mooi kneden en een aangename zilverachtige tinteling indraaien. Dit in combinatie met de Valve-regelaar zorgt voor een heel flexibele, muzikaal klinkende equalizer. Eigenlijk is er weinig reden om voor de basisversie van de NobleQ te kiezen, tenzij je wat ruimte op je scherm wilt besparen of zenuwachtig wordt van te veel knoppen.

Conclusie In de praktijk kun je met NobleQ meer dan je op basis van de beschikbare regelaars zou denken. Zowel het laag als het hoog klinken bijzonder soepel en vol, en dat blijft ook zo bij extreme instellingen. Dat is typisch een van de kenmerken van de originele hardware en ook van de beter gelukte software-imitaties; hoe idioot je de knoppen ook afstelt, het levert vrijwel altijd een goed klinkend en muzikaal bruikbaar resultaat. Equalizen met NobleQ wordt daardoor een bijzonder prettige ervaring. Wat mij betreft hoort hij thuis in de eredivisie van de eq-plug-ins, en hij is nog betaalbaar ook. Beslist uitproberen! ■ HET OORDEEL

+ –

• bijzonder aangename klank • blijft altijd muzikaal klinken • minder geschikt voor precisiewerk

Interface 167 april 2013

IF167 PSP Audioware NobleQ.indd 60

14-03-13 15:01

test | Soundiron The Drinking Piano soundlibrary

Lazarus achter de toetsen Als je als pianist te diep in het glaasje hebt gekeken en de gelijkzwevende stemming iets meer gaat zweven dan de bedoeling is, kun je altijd nog terecht bij The Drinking Piano. door Eppo Schaap > eppo@interface.nl

ls je het geluid van een oude versleten piano nodig hebt, blijken de pianoklanken in workstations of sample-libraries vaak veel te netjes te klinken. The Drinking Piano is ook een samplingpiano, maar dan wel gesampled van een oud barrel dat meer drank heeft gezien dan de meeste drinkers in hun hele leven. We hebben het over een originele Amerikaanse Ivors & Pond piano uit het begin van de 20ste eeuw, die in zijn nadagen geduldig heeft geposeerd voor de microfoons van Soundiron. Het resultaat is The Drinking Piano, een soundlibrary voor de volledige versie van Native Instruments Kontakt; helaas niet voor de gratis playerversie van Kontakt.

Leverschade Dat de piano mechanisch niet meer in topconditie was, zal niemand verbazen. Ze is zo goed en zo kwaad als dat ging opgelapt, maar de globale toonhoogte is een kwarttoon lager dan gebruikelijk. Als de stemming van de hele piano zou zijn opgetrokken naar A = 440Hz, was het risico van brekende snaren te groot geweest, zo beweren de makers. Er is wel een knopje waarmee de stemming kan worden opgetrokken naar de standaardhoogte, wat in Kontakt natuurlijk relatief eenvoudig te programmeren is. Ook vind je hier een knop voor de stemmingen Drunk en Sober; Drunk voor als je de ‘originele’ stemming wilt gebruiken. Als de piano nuchter is, hoor je overigens

• uitgebreide ‘walkthrough’ door Brad Halverson van Soundiron • tien speelvoorbeelden op Soundcloud

nog voldoende zweving. Bij het bespelen kan er geen twijfel bestaan over de sleetse staat van het instrument. Elke toon klinkt weer anders en je hoort regelmatig hamers die de snaar niet zo raken als de fabrikant het oorspronkelijk bedoeld had. Bij sommige tonen hoor je een soort echo-effect, doordat de hamer tegen de snaar stuitert en het reactievermogen van sommige dempers laat te wensen over.

INFO • Prijs excl: $ 79,• Distributie: online, Soundiron • Internet: www.soundiron.com

SPECIFICATIES • soundlibrary voor volledige versie van Kontakt 4/5 • 5,25GB in 1.778 samples • 24-bit/48kHz stereo standard nki en pcm wav • lfo, eq, filter (te automatiseren) • 50 convolutiereverbimpulses • dvd- en downloadversies

Oma was ook niet zo lief als ze eruit zag Soundiron heeft ook een kleinere honky-tonk in het pakket: Old Busted Granny Piano. Dit is een gesampled oud barrel dat flink van je oma op zijn falie heeft gehad. Het is feitelijk een eenvoudige uitvoering van The Drinking Piano. Ook deze library is alleen voor de volledige versie van Kontakt verkrijgbaar.

Stirred or shaken Natuurlijk heeft de gedigitaliseerde Drinking Piano meer mogelijkheden dan het origineel. Zo is er een 3-bands eq met parametrisch midden, een loudness envelope en je kunt het volume van de bijgeluiden van het sustainpedaal regelen. Je kunt verder de klank met een filter bewerken en met de lfo het filter ritmisch laten bewegen of tremolo toevoegen. Ten slotte kies je op de reverbpagina de ruimte waarin The Drinking Piano tot leven komt. Het instrument maakt gebruik van de ingebouwde convolutiereverb van Kontakt, en Soundiron levert hiervoor vijftig extra reverb-impulsen mee.

Ontnuchterend Met de Uberpeggiator wordt deze antieke Drinking Piano opeens ontnuchterend modern. Die Uberpeggiator is een ingebouwd arpeggiosysteem waarmee je veel meer kunt dan standaard op-en-neer-arpeggio’s maken. Er zijn verschillende patronen waarmee de gespeelde noten kunnen worden doorlopen, noten kunnen worden herhaald, de klokverhouding tot het tempo van je host kan worden aangepast en er kan in een specifieke toonladder en toonsoort worden gearpeggieerd. In de grafische balkenweergave kun je elk van de maximaal 32 stappen

een eigen velocity geven, waardoor zeer dynamische resultaten mogelijk zijn. Gelukkig kun je geprogrammeerde pattern-instellingen apart opgeslaan.

In hogere sferen Naast ‘gewone’ piano patches, die het instrument zo realistisch mogelijk laten klinken, krijg je ook een patch meegeleverd waarin de klank sterk is gedempt. Dit levert een felle, korte attack op. Ook is er een patch met geluidseffecten die je met een piano kunt maken, zoals gekraak en getik, schrapen over de snaren en charmante piepgeluiden van de scharnieren van de kast en klep. Daarnaast zijn er zestien programma’s waarin speciale effecten op de pianoklank zijn toegepast. Namen als Canned, Crumbler, Robobooze en Wahzitar zeggen waarschijnlijk genoeg. Ook wordt er een 34-tal ambiencesounds meegeleverd, die zijn gemaakt met het samplemateriaal van The Drinking Piano. Voor als je echt te veel op hebt.

We gaan nog niet naar huis The Drinking Piano doet wat hij belooft (behalve bier schenken) en kan worden bediend in een uitgebreide interface. Je krijgt een antieke en authentieke cafépiano met gratis gebreken, die je toch op een groot aantal punten kunt aanpassen, al wordt het nooit 100% zuiver. Met effecten en Uberpeggiator kun je deze ‘piano met levenservaring’ ook naar deze tijd tillen of gebruiken voor sfeertekening. ■ HET OORDEEL

• authentieke versleten piano • extra mogelijkheden sounddesign • Uberpeggiator

–

• niet bruikbaar met gratis Kontakt Player

Interface 167 april 2013

IF167 Soundiron Drinking Piano.indd 61

14-03-13 15:15

test | Mixvibes Cross 2.3.0 dj-software

De beste beatgrid In de luwte van Traktor en Serato is het Franse Mixvibes Cross inmiddels uitgegroeid tot een serieuze concurrent. De nieuwste update heeft zelfs functies die nog geen ander dj-pakket biedt. door Ruud Lekx > ruud@interface.nl

et is al enige tijd geleden dat we aandacht hebben besteed aan Mixvibes of Cross, en de makers hebben ondertussen bepaald niet stilgezeten. Waar Cross toch altijd een beetje een instapper was, kwamen er signalen dat het allemaal wat serieuzer begon te worden en men verder dacht dan alleen de beginners- en consu-

mentenmarkt. Zo ontwikkelde men de Rekordbox software, het managementsysteem dat inmiddels bij elke Pioneerspeler wordt geleverd en dat alom geroemd wordt om bijvoorbeeld zijn bpm-analyse. De nieuwste Cross (versie 2.3.0) gebruikt precies dezelfde techniek als Rekordbox; je zou het ‘Rekordbox met players’ kunnen noemen. Dat is niet alleen goed nieuws voor Pioneer-gebruikers (die hun complete collectie

SPECIFICATIES • 2 playerdecks met beatgrid tools • 2 samplerdecks • 8 hotcues • 14 effecten in 2 effectunits • ondersteunt tijdcodevinyl/cd • ondersteunt wav, mp3, m4a, flac, aiff, ogg en aac

met behoud van bijvoorbeeld alle cuepoints zo in Cross kunnen importeren), maar voor alle gebruikers. Zo kan ook van Traktor en Virtual DJ informatie als cuepoints en loops probleemloos worden geïmporteerd. En om Pioneer-gebruikers maar meteen over de streep te trekken: het pakket biedt nu ook hid-ondersteuning voor Pioneer CDJ’s. Dat betekent dat je twee CDJ’s als controllers kunt gebruiken voor deze software met slechts een usb-kabeltje: een geluidskaart is overbodig, omdat de audio direct via de CDJ’s loopt. Daar maak je vrienden mee.

Dubbeldecker Cross 2.3.0 is een dj-softwarepakket vergelijkbaar met Traktor, Serato, Virtual DJ, et cetera,

Interface 167 april 2013

IF 167 MixVibes.indd 62

14-03-13 15:22

Er is één verschil: in tegenstelling tot de concurrentie blijft het pakket 2-decks. Er zijn overigens wel twee extra decks C en D, maar daarmee kun je enkel losse samples triggeren. Het 4-decksverhaal blijft echter controversieel: veel dj’s zien er het nut niet van in, anderen kunnen niet zonder en zeggen dat het je enorm veel creatiever maakt. Twee decks dus, die qua uiterlijk overeenkomen met bijvoorbeeld Traktor, maar die desgewenst wel de van andere pakketten bekende grid boven de spelers zelf hebben, en waarop je de waveforms bij elkaar kunt zien. Cross noemt dit ‘de synczone’. Het voordeel is dat je in een oogopslag ziet of de tracks daadwerkelijk sync lopen. Erg klein uitgevallen is het mixerdeel tussen de beide spelers in. Je ziet de acht kleine knopjes en drie faders maar amper, en waar bijvoorbeeld Traktor nog wel met een keyboard/muis te bedienen, is, wordt dat hier een priegelklusje. Het blijft natuurlijk altijd een beetje worstelen met bedieningselementen op het scherm, maar het is beter als de gebruiker (deels) kan bepalen hoe de display eruitziet. In dat opzicht scoort Traktor met erg veel interfaceopties.

Effecten Cross heeft twee effectsecties op een nette, kleine balk boven de players. Er zijn veertien selecteerbare effecten per sectie (waaronder alle bekende effecten van chopper tot delay), die dan steeds twee parameters (amount en depth) hebben. Via een dropdownmenu kun je ze toewijzen aan een van de playerdecks, sampledecks of mastersectie. Er is prima te werken met deze effecten en ze klinken gewoon erg goed, maar bij andere dj-software heb je vaak meer controle over de effecten zelf en veel meer flexibiliteit qua toewijzing. Wel heeft elk kanaal op de dj-mixer nog een highpass/lowpass-filter als aanvulling op de eq-sectie. Ook wat loops betreft kan Cross meekomen met de rest: vanaf deze versie is er zelfs een slipmode toegevoegd, die de track door laat lopen terwijl je losgaat met loops, reverse en wat dies meer zij.

Tempobeul Maar de concurrentie kan ook leren van Cross. Zo is de beatgrid editor een geniale vondst. Bij tracks met een wat zwabberende beat probeert dj-software steeds de eerste tel te analyseren, maar echt lekker gaat dat niet omdat software-algoritmes ervan uitgaan dat een track een steady en gelijkblijvend tempo heeft. Vaak kun je daar weinig aan doen, behalve extra cuepoints aanmaken. Bij Cross kun je via een heel rijtje tools een nieuwe eerste downbeat neerzetten (veel software zet die gewoon vooraan, bijvoorbeeld bij een intro, waardoor de structuur van een track in

• video-

presentaties en tutorials door Mixvibes • gratis

download CrossDJFree • video

door Mixvibes over integratie met Pioneer CDJ’s

Opvallend is hoe makkelijk dit allemaal werkt; echt een verademing vergeleken bij andere dj-pakketten de grid niet meer klopt), de grid verschuiven, het tempo dubbelen of halveren. Als er echte tempowisselingen in een track zitten, kun je zelfs een compleet nieuwe user beatgrid aanmaken voor dat deel van een track. Het is nog geen Ableton Live, maar het begint aardig in de buurt te komen. Opvallend is hoe makkelijk dit allemaal werkt; echt een verademing vergeleken bij andere djpakketten. Zeker als je met materiaal draait dat niet op computers is gemaakt, word je af en toe horendol van niet kloppende grids (waarop de software wel loops en tempogebaseerde effecten afstemt) en dat is hier voor een flink deel op te vangen. Het zou alleen wel prettig zijn als je het venster van de player zou kunnen vergroten. Dat kan in geen enkele dj-software, maar omdat je hier ook editmogelijkheden hebt, mis je het extra.

Verrassend accuraat In decks C en D kun je per deck, acht samples triggeren met drie playmodes: Loop, One Shot en Hold. Bij het pakket zit al een aantal (wat obligate) banken om mee te beginnen. Leuk zijn de Hot Slicing Banks en Hot Chromatic Banks. Hiermee kun je de samplebanks laden met materiaal van tracks die zich in de players bevinden, en die dan automatisch door de software in acht stukken worden verdeeld.

Welk stuk audio wordt gepakt, hangt af van de loopmode en lengte. In Chromatic mode wordt een en ander zelfs voor je gepitcht. Zo kun je een track die je draait afwisselen met samples uit diezelfde track, zonder vooraf te knippen. Het resultaat is erg afhankelijk van het gebruikte materiaal, maar met moderne dancetracks werkt het verrassend accuraat.

Hoppa De achilleshiel van Cross is de controllermap in het pakket zelf. Niet dat het er weinig zijn, maar er komen domweg zo veel controllers uit dat het voor fabrikanten amper bij te houden is. En als de fabrikant zelf een template bijlevert, is dat vrijwel altijd voor Traktor, op enige afstand gevolgd door Virtual DJ. Maar niet getreurd, want als je controller niet in de lijst van direct ondersteunde modellen staat, kun je zelf een preset maken. Om de proef op de som te nemen, heb ik de 4TrackTrigger controller genomen (zie test elders in deze Interface) om Cross aan de praat te krijgen. En waar zelf mappings maken in Traktor een crime is, blijkt het in Cross een schoolvoorbeeld van eenvoud. Rechts zie je een aantal controls in de diverse onderdelen van de software, verdeeld in een uitklapbare rij. Je klikt op een functie die je wilt veranderen, draait of drukt op de knop >>

Interface 167 april 2013

IF 167 MixVibes.indd 63

14-03-13 15:23

SUB PHATTY

Latest Member of Phatty Family is the Grittiest Moog Synth Ever

The new monophonic synth from Moog 25 keys – 31 control knobs – 2 stable oscillators – 1 sub oscillator – 1 noise generator – multidrive – moog ladder filter

Duifhuisweg 11 - Industriezone “Het Dorpsveld” - B-3590 Diepenbeek - België - http://www.amptec.nl - sales@amptec.nl - Tel: +31 (0) 73 752 12 65 - Fax: +32 (0) 11 28 14 59

ads IF167.indd 64

14-03-13 13:59

test | Mixvibes Cross 2.3.0 dj-software

op de controller en hoppa, het werkt. Zo had ik binnen een kwartiertje de belangrijkste functies van deze controller toegewezen aan Cross.

Browser Natuurlijk werkt ook Cross met een eigen trackcollectie. Zoals gezegd kun je collecties uit andere pakketten importeren, evenals materiaal uit iTunes. Normale playlists en smart playlists worden ondersteund en werken prima, ook als ze geïmporteerd zijn. Je kunt tracks natuurlijk op de normale manier voorbeluisteren tijdens het mixen, maar er is ook een preview vanuit de browser beschikbaar.

-cd’s heb ik Cross niet kunnen testen, maar de software staat bekend om z’n goede tijdcode--algoritmes.

Lekker klein Eigenlijk valt over het dagelijkse gebruik van Cross niet heel veel schokkends te melden. En dat is goed nieuws voor gebruikers die bijvoorbeeld Traktor of Virtual DJ gewend zijn; alles is eigenlijk even logisch. En waar dat niet het geval is, is de handleiding nu eens lekker begrijpelijk geschreven, zodat je snel dingen kunt vinden. Wat mij aan Cross bevalt, is dat het lekker klein is, snel opstart, en stabiel draait, zelfs op mijn wat oudere

Qua features kan het zich ondertussen grotendeels meten met de marktleiders Deze heeft een handige meelopende Seek Bar, zodat je snel door een track kunt skippen. Het analyseren van tracks gaat redelijk snel. Cross laat trouwens wel een stuk minder tracks zien op half of dubbel tempo. Leuk is de browserkolom die de geluidskwaliteit aangeeft, hoewel wat meer variatie daar goed zou zijn: flac’s, mp3’s (vanaf 192kHz) en wav’s krijgen allemaal een groene smiley, alleen ontbrekende tracks zijn oranje of rood. Zodra ik die per ongeluk wilde analyseren, liep Cross vast. Met tijdcode-vinyl of

laptop. De beatgrid tools zijn een echte bonus. Het blijft een beestenwerk om duizend tracks te beatgridden, maar het betaalt zich uiteindelijk wel uit. Hoe een bedrijf met z’n klanten omgaat, is vaak af te lezen uit de userforums. Staan die vol met oproepen van kwade gebruikers, dan weet je dat er wat aan de hand is. Bij Mixvibes is er natuurlijk hier en daar een klacht, maar je ziet vooral een bedrijf dat naar z’n klanten lijkt te luisteren, ook wat betreft updates en features. Er is zelfs een

INFO • Prijs incl: € 95,59 • Distributie: Sound Service European Music Distribution, +49 337 089330 • Internet: www.sound-service.eu, www.mixvibes.com

puntensysteem (‘Karma’) waarmee je als bereidwillige gebruiker punten kunt verdienen van medegebruikers. Deze zijn inwisselbaar zijn voor software of zelfs een controller. Ook op andere fora kom je over het algemeen niets dan goeds tegen over Mixvibes. En zullen we het even over de prijs hebben? Een compleet pakket aanbieden voor onder de honderd euro lukt geen van de concurrenten.

Conclusie Traktor wordt steeds zwaarder en uitgebreider en lijkt de nadruk te leggen op samenwerking met de eigen controllers, Serato werkt überhaupt alleen met bepaalde hardware, en op de nieuwe Virtual DJ-versie zitten we nu al meer dan een jaar te wachten. Mixvibes Cross lijkt zich daarentegen als open, betaalbaar en gebruikersvriendelijk systeem een vaste plaats te hebben verworven. Qua features kan het zich ondertussen grotendeels meten met de marktleiders: het is stabiel, makkelijk te customizen en heeft alles voor de dj die niet met vier decks werkt. In een tijd waarin ook de muzikant/dj elk dubbeltje twee keer moet omdraaien, zie ik de toekomst voor Cross zeer rooskleurig in. Op mijn laptop blijft het in ieder geval staan. ■ HET OORDEEL

• prijs • beatgrid tools • snel en stabiel pakket

–

• relatief weinig controllers direct ondersteund • 2-decks • effecten zouden uitgebreider kunnen

De Mixvibes Cross familie • Cross: het meest uitgebreide pakket, inclusief mogelijkheid om de software met tijdcode-vinyl of -cd’s aan te sturen • Cross DJ: hetzelfde als Cross, maar zonder tijdcode-mogelijkheden • Cross LE: light-versie, gebundeld met diverse controllers en alleen op die controllers te gebruiken • Cross DJ Free: gratis versie met gloednieuwe updates, heeft veel functies van de grote broers • Cross DJ for iPhone: Gratis iPhone-versie • Cross DJ for iPad: iPad-versie voor iPad 2 en hoger • Cross DJ Remote: remote controller voor iPod, iPhone en iPad

Interface 167 april 2013

IF 167 MixVibes.indd 65

14-03-13 15:23

test | Glanzmann Digital DJ Solutions/Faderfox 4TrackTrigger dj-controller

Voor de creatieve dj De 4TrackTrigger heeft het hoogste prijskaartje, de raarste naam en de meest exotische specificaties. Maar draai je ook lekker met deze dj-controller?

door Ruud Lekx > ruud@interface.nl

e 4trackTrigger is het resultaat van een samenwerkingsverband tussen het Zwitserse Glanzmann DJ Solutions en het Duitse Faderfox, bekend van de Ableton Live controllers. Dit is dus zeker geen goedkoop Chinees controllertje: de behuizing is van het aluminium dat volgens de bouwers ook wordt gebruikt in de Zwitserse luchtvaartindustrie (hebben ze die dan?). Een kwaliteitskast dus, en dat mag ook wel: voor de in gelimiteerde oplage gebouwde 4TrackTrigger moet je 1.799 euro neerleggen. En dat terwijl het puur een controllerdeel is voor je digitale decks. Een geluidskaart en eventuele dj-mixer moet je er dus nog los bij

• video door Glanzmann met demo door DJ RASP

INFO • Prijs incl: € 1.799,• Distributie: Midi Amsterdam 020 612 2222 • Internet: www.midi-amsterdam.nl www.4midiloop.com

kopen – als je die nog niet hebt. Aan bijgeleverde software wordt ook niet gedaan; dus geen leuke lite-versies, demo’s of freeware. Van de website kun je het tsi-bestand voor Traktor 2.5 downloaden, that’s it. En dan heeft de controller ook nog eens geen jogs of touchstrips. Kortom: je krijgt in feite minder voor meer geld.

Rijeigenschappen Omdat je een Ferrari ook niet op de beschikbare bagageruimte beoordeelt, zullen we bij deze controller vooral kijken naar z’n, zeg maar, rijeigenschappen. Die worden mede mogelijk gemaakt door 17 potmeters, 17 encoders, 6 displays, 150 druktoetsen en 188 leds – weliswaar verdeeld over vier

Alles, maar dan ook echt álles in Traktor kan via deze controller worden aangestuurd

decks, mastersectie, looprecorder en effectonderdelen, maar toch: het is een indrukwekkend aantal. De voeding komt via usb. Een driver is niet nodig: Traktor tsi-bestand in de juiste map zetten, opstarten, controller aanmelden en klaar is Kees. Knoppen om te browsen vinden we eenvoudig, tracks in een deck laden is ook nog begrijpelijk, maar ehm... Play? Dat is dus een van die 150 buttons, ongemarkeerd, maar wel rood gekleurd. Had daar nou niet even een onderschriftje bij gekund? Verder staat de behuizing namelijk wel vol met functieomschrijvingen voor de knoppen.

Weinig draaien Vrijwel alles gebeurt met druktoetsen op deze controller, maar er zijn ook enkele encoders, waarmee je bijvoorbeeld door een track heen scrollt. Een jogwheel ontbreekt. Die manier van draaien – is dat nog wel het juiste woord? – moet je liggen. Ik word persoonlijk nogal nerveus als ik niet ergens aan kan draaien. Maar als je het met controllers als deze leert, weet je niet beter. Bovendien is het ‘draaien’ technisch gezien niet meer nodig als je je tracks op de juiste manier hebt voorbereid. Want om goed met de 4trackTrigger te kunnen werken, moet je vooraf je huiswerk doen. Tracks goed beatgridden bijvoorbeeld, en cuepoints op de juiste plekken zetten – liefst meer dan eentje. Daarna kun je prima werken zonder jogwheels, touchstrips of wat dan ook. Zet de sync-knop aan en het ‘mixen’ kan al bijna niet meer fout gaan, zodat jij je kunt concentreren op effecten, loops, samples en remixen.

Veel drukken Maar waar zijn die 150 knoppen dan voor? De 4TrackTrigger is allereerst een echte 4-decks controller, dus met volledige controls voor vier losse decks – en niet voor twee decks met een Shift-knop, zoals veel andere dj-controllers. Boven zitten eerst vier effectsecties die de layout van Traktor volgen: vier schakelaars (On/Off en drie effectgebonden switches), vier draaipotmeters (Wet/

Interface 167 april 2013

IF167 4trackTrigger.indd 66

14-03-13 14:00

Dry en wederom drie effectgerelateerde) en een Preset/Snapshot-knop. Daaronder vinden we de vier decks. De knoppen zitten in het midden, de potmeters aan de buitenkant. Er is een Browse/Loadbutton met Sync-knop, en een Seek-functie, waarmee je snel door een track kan scrollen – een soort vervanger voor een jogwheel of touchstrip. Alles daaronder is voor de loops: Size/Set met een display voor de waardes, Move/Size, en daaronder nog zeven drukknopjes voor de verschillende In/Outmogelijkheden. Het grote knoppenblok in het midden bestaat uit acht druktoetsen voor cuepoints, met daarnaast knoppen voor Beat Jump. De

SPECIFICATIES • 4-decks dj-controller voor onder meer Traktor • 17 draaiknoppen • 17 push encoders • 188 leds in verschillende kleuren • 150 druktoetsen inclusief shiftfuncties • 6 displays • 2 jack-inputs voor externe controle met footswitch of expessiepedalen • usb-buspower • gewicht: 3,6kg • afmetingen: 29x6x45cm

vier groene buttons wijzen een effect toe aan een deck, met Pitch Bend kun je een track tijdelijk wat sneller of langzamer laat lopen (vergelijkbaar met de plaat of je jogwheel een zetje geven), met Pitch verhoog of verlaag je het tempo via de Tempo-fader. Vreemd is dat er geen aparte Cue-knop is: Shift/Play doet dienst als Cue. Vrijwel alle knoppen hebben bovendien via de Shift-knop nog extra functies. De rij leds die het verloop van een track laat zien op de controller, is wel erg stoer. Dan zijn er nog drie aparte onderdelen: de browser met een draaiknop en drie druktoetsen, de loop/audio-recorder met vijf druktoetsen, een encoder en een rij leds, en

de masterclock, die behoorlijk uitgebreid is met acht druktoetsen voor de verschillende modes, waaronder taptempo en midiclock.

Help Mocht dit allemaal nog niet genoeg zijn, dat kun je nog twee expressiepedalen op de controller aansluiten voor diverse functies. In combinatie met de shiftfuncties is het een overdonderende hoeveelheid mogelijkheden. Ga er in principe van uit dat alles, maar dan ook echt alles in Traktor op een of andere manier via deze controller kan worden aangestuurd. Maar hoe? Instructies zijn hier een absolute noodzaak. >>

Interface 167 april 2013

IF167 4trackTrigger.indd 67

14-03-13 14:01

test | Glanzmann Digital DJ Solutions/Faderfox 4TrackTrigger dj-controller

De 4TrackFinger stimuleert je creativiteit: je gaat functies gebruiken omdat ze er nu eenmaal zijn

Helaas heeft de 4TrackTrigger een alles behalve een prettige handleiding: de Duitse Gründlichkeit druipt van de in technisch Engels geschreven omschrijvingen af, maar deze bieden niets meer dan een eindeloos overzicht van alle functies. Omdat er daar zo overdonderend veel van zijn, ben je binnen de kortste keren de weg compleet kwijt. Normaal hecht ik niet zo veel waarde aan handleidingen, maar hier heb je er echt een nodig, omdat veel van de shiftfuncties niet op de frontplaat vermeld staan of op onlogische plekken zitten – shift en draaien aan de Browser-knop is bijvoorbeeld het mastervolume. Verder is het vooral een kwestie van veel doen, en sommige dingen domweg uit je hoofd leren; alsof je morgen een proefwerk hebt.

Uit de kan In de testperiode heb ik lang het gevoel gehad dat ik het apparaat niet meester was. Natuurlijk, het simpele draaiwerk is eenvoudig, maar het volledig gebruiken van de control-

ler is een kunst op zich. Want voordat je alles blindelings weet te vinden, ben je wel even verder. De combinatie van veel mogelijkheden en matige handleiding zorgt niet bepaald voor een soepele leerervaring. Maar al doende krijg je toch bepaalde routines in de vingers. Sterker nog, langzaam maar zeker begon ik echt lol te krijgen in het werken met de 4TrackTrigger. Voor de hardwarefanaat is niets prettiger dan alle functies direct kunnen bedienen, en dat kan als geen ander op deze controller. Natuurlijk moet je dan wel de mogelijkheden van Traktor ook echt gaan gebruiken; je hebt niks aan acht cue-buttons als je er maar eentje per track inschakelt. Anderzijds merk je dat je functies meer gaat gebruiken omdat ze nu eenmaal binnen handbereik zijn. Wat dat betreft is het dus echt een controller die je creativiteit stimuleert: je gaat sneller het onderste uit de kan halen van Traktor, en dat kun je van weinig andere controllers zeggen.

Lampje Voor één bepaald type dj is deze controller een echte droommachine: de mash-uptypes die elke tien seconden wat anders willen doen. Met 4TrackTrigger verander je Traktor in een soort van live-remixmachine, die in de juiste handen waanzinnige dj-sets kan opleveren. De directe toegang tot de loopen cuefuncties is geweldig, en als je live gaat loopen en samplen en een berg samples of a-capella’s klaarzet, kun je helemaal los. Natuurlijk kun je er ook ‘gewoon’ mee draaien; na wat oefening zelfs beter dan met veel conventionele controllers.

De 4TrackTrigger is degelijk en stevig, en de grote switches zijn echt de lekkerste die ik ooit onder de vingers heb gehad. Zorg alleen wel dat er een lampje in je dj-booth staat: met zo veel knoppen en de kleine belettering heb je dat nodig. In principe is de controller behalve met Traktor ook bruikbaar met andere software, maar van de fabrikant valt dan (nog) niet veel steun te verwachten qua set-upfiles. Alleen al bij de gedachte aan het zelf programmeren van alle knoppen, controllers en displays in andere dj-software loopt het zweet me over de rug.

Conclusie Hij is duur, mist essentiële zaken, heeft een belabberde handleiding en een leercurve waar je U tegen zegt. Zo op het eerste gezicht lijkt de 4TrackTrigger z’n doel dus volledig voorbij te schieten. Maar ben je bereid je manier van draaien aan te passen aan de controller, en ben je een creatieve dj die meer doet dan plaatje a in plaatje b over laten lopen, dan heb je met de 4TrackTrigger een stuk gereedschap in handen dat z’n weerga niet kent. Je moet er enige moeite voor doen, maar uiteindelijk zul je beloond worden met wat we gerust de Ferrari onder de dj-controllers kunnen noemen. ■

HET OORDEEL

• bouwkwaliteit • goed aanvoelende switches • zeer goede workflow • dwingt je om je tracks goed voor te bereiden

–

• prijs • geen ingebouwde geluidskaart • alleen geschikt voor draaien zonder jogs

Interface 167 april 2013

IF167 4trackTrigger.indd 68

14-03-13 14:02

tests

Outline

Focusrite Forte audio-interface

• video

door Marnix Bosman > marnix@interface.nl

Wat is het? Met de Forte verwijst Focusrite naar hun high-end Forte console uit de jaren tachtig, maar intern gebruikt deze usb-audio-interface geen technieken uit die beroemde mixer. De specificaties zijn er echter niet minder om. De Forte heeft twee ingangen (mic/lijn met RedNet preamps) en vier uitgangen (lijn en hoofdtelefoon) bij een maximale resolutie van 24-bit/192kHz. Alle uitgangen behalve de hoofdtelefoonaansluiting zitten op de voorkant van het fraai vormgegeven aluminium kastje. De ingangen (trs-jack en xlr) lopen via een break-outkabel. De Forte kan worden gevoed via de usb-aansluiting. Wil je echter fantoomvoeding gebruiken, dan moet je de bijgevoegde netvoeding gebruiken. Hoe klinkt het? Focusrite zet met deze naam hoog in, maar die verwachtingen worden ook waargemaakt. Zowel de da- als de ad-converters klinken namelijk erg goed. De RedNet preamps zijn erg stil en dynamisch, waardoor ze uitstekend passen bij de hoge resolutie van de converters. Die 192kHz samplingrate zal niet iedereen nodig vinden, maar probeer het absoluut een keer. Je zult ervan versteld staan wat het met je geluid doet. Wil je het geluid extra karakter geven, dan is de bijgevoegde Midnight plug-in suite een mooie extra, met softwareversies van de beroemde Focusrite ISA110 eq en ISA130 compressor. Wat vind ik ervan? De Forte lijkt qua vormgeving, specs en prijs sterk op de Apogee Duet, wat meteen ook zijn grootste concurrent is. De Forte heeft geen midi maar wel heel goede converters en vooral ook heel goede mic-preamps. De Midnight plug-in suite is een leuke extra en ook de mogelijkheid om je daw te bedienen via de draaiknop op de Forte is erg handig. Dat geldt ook voor de drie levelmeters in het display. Nog wat? Focusrite zegt dat de Forte alleen werkt met Mac OSX 10.7 of hoger en Windows 7 of 8. Ik heb hem echter ook gewoon met OSX 10.6 en Windows XP getest, en dat werkte probleemloos. ■ Prijs excl: € 574,- • distributie: Total Sonic, 0252 629364 • www.totalsonic.nl, www.focusrite.com • 2-in/4-out interface • 24-bit/192kHz • RedNet mic-preamps met fantoom • usb-powered (bij fantoomgebruik is voeding nodig) • aluminium behuizing • inclusief Midnight plug-in suite met ISA110 EQ en ISA130 compressor

Best Service Cinematique Instruments 2

• audio

door Allard krijger > allard@interface.nl

Wat is het? Een sample-library die gebruik maakt van de Best Service Engine 2 playerplug-in. De bibliotheek bestaat uit een collectie van instrumenten die eigenlijk maar één ding met elkaar gemeen hebben: ze hebben een filmisch trekje. Wat doet het? De eenvoudigste, en daardoor waarschijnlijk de meest ware, definitie van ‘filmisch’ is: geluid dat goed werkt bij beeld. Oftewel: geluid met een sfeertje. In deze samplecollectie zitten absoluut geluiden die dat soort kwaliteiten in zich hebben, maar de selectie lijkt nogal willekeurig. We vinden een heel mooi, zeer gedetailleerd opgenomen glockenspiel, gitaren aangestreken met een strijkstok, een geigerteller, et cetera. De flageoletten van gitaar en bas zijn minder interessant, omdat er maar een paar gesampled zijn, en die zijn dan getransponeerd. De basharmonica is heel fraai; hij klinkt zelfs beter dan mijn eigen basharmonica. De speeltechnieken die men gesampled heeft, zijn wel weer vrij beperkt. Verder zijn er diverse ritmische sounds die toegesneden zijn op de sequencer/arpeggiator in Engine. Lekkere motor? De sample-library werkt met de laatste versie van Engine 2, die je er meteen bij krijgt. Engine is een prima plug-in met veel, heel veel editmogelijkheden. De Quick Edit is meestal al voldoende, omdat deze helemaal is afgestemd op het instrument dat je hebt geladen. Wil je meer, dan ga je door naar de Pro Edit, en is er een uniforme userinterface die gelijk is voor alle door Engine beheerde geluidsbibliotheken. Wat vind ik ervan? In totaal bevat deze library slechts zestien instrumenten, maar wat erin zit, is over het algemeen van hoge kwaliteit. De beschikbare instrumenten moeten natuurlijk maar net van pas komen voor je productie. De combinatie van obscure akoestische instrumenten (German Monochord), serieuze elektronische sounds (Clap Trap, Drumboxes) en ambient (Experimental Box) is ook niet erg overzichtelijk. Maar dat doet allemaal niks af aan het feit dat de geluidskwaliteit echt heel goed is. Vooral het glockenspiel blijft me boeien: een zeer eenvoudig instrument, maar toch rijk en precies van klank. ■ Prijs incl: € 199,- • distributie: Best Service, +49 89 345026 • www.bestservice.de • geleverd op dvd • Engine 2 werkt standalone en als plug-in: vst (32/64-bit), rtas (32-bit) of au • OS: Mac & Windows

Interface 167 april 2013

167 IF Outline .indd 69

14-03-13 15:12

ads IF167.indd 70

14-03-13 14:00

workshop

Opnametips

deel 4

Piano opnemen In je home- of projectstudio kun je tegenwoordig met eenvoudige middelen al een professioneel klinkende opname maken. Maar hoe pak je dat aan? In deze aflevering: praktische opnametips voor akoestische piano. door Jos Kamphuis > redactie@interface.nl

atuurlijk kan het allemaal met samples. Ivory, Galaxy, The Grand, EZkeys; voor elk is er wat wils. Maar als er echt leven in je opnamen moet zitten, of als je simpelweg te verknocht bent aan een echte piano, dan moet je toch serieus aan de slag. Er zijn talloze manieren om (vleugel)piano’s vast te leggen, maar omdat deze serie artikelen geschreven is met de beginnende producer in het achterhoofd, bekijken we een paar mogelijkheden met een set betaalbare microfoons.

Een goed begin… Of je nu een vleugel of een gewone, rechtopstaande piano opneemt; het is erg belangrijk dat ze in een ruimte staan die een beetje goed klinkt. Sowieso moet er ruimte om de piano heen zijn, dus als je in een woonkamer of oefenruimte aan de slag gaat, moet hij vrij staan (liefst een meter of twee/ drie van de muur af). Een grotere ruimte is vaak beter dan een klein hok. Let erop of de pianokruk niet kraakt en of het mechaniek van de piano niet overmatig rammelt of resoneert. Het klinkt misschien wat overbodig, maar ik heb echt goede takes

door bijgeluiden de mist in zien gaan. Bij rechtopstaande piano’s worden vaak de panelen eraf geha ald, voor meer volume en om de mics dichterbij de snaren te kunnen plaatsen. Dit is eigenlijk wat minder natuurlijk, want normaal gesproken, bespeel en hoor je een piano met de panelen erop, maar als het goed klinkt... Bij vleugelpiano’s heeft het mijn voorkeur om de klep open te doen.

een x/y-opstelling achter de lessenaar ongeveer 30 centimeter boven de snaren te plaatsen. Je kunt eventueel een derde microfoon aan het eind van de piano boven een van de klankgaten plaatsen om wat extra kleur bij te mengen.

eraf. Omdat de mics aan de andere kant van de piano staan, is de invloed op de klank echter beperkt. Deze opstelling levert een krachtig geluid op, met een stereospreiding die binnen de perken blijft. De attack is iets minder, maar dat vind ik eigenlijk wel prettig, zeker in een singer/songwriter-context. Let erop dat de mics op exact dezelfde afstand van het klankbord staan, in verband met faseverschillen. Met de panelen eraf kun je makkelijk microfoons voor de snaren plaatsen,

In de eerdere afleveringen van deze serie heb ik het ook steeds gezegd: luister voor je gaat opnemen goed of

voor extra attack, spreiding en een krachtige klank; lekker voor een pop/ rock-setting. Je loopt bij deze plaatsing echter wel meer risico op bijgeluiden van het mechaniek (wat soms misschien juist wenselijk is). Plaats de microfoons ongeveer 75 centimeter uit elkaar, zo’n 20 centimeter van de snaren, ter hoogte van de hamers. Een simpele, maar doeltreffende methode voor de plaatsing bij een vleugelpiano, is door twee omni-mics in

je de klank hoort die je zoekt. Laat ook de eventuele pianist meeluisteren, zodat hij ermee kan leven. Doe een paar korte testtakes. Het is fijner om tijdens een mix echt te kunnen mixen, in plaats van te moeten repareren. Is de klank te direct? Beweeg de mic wat verder bij de hamers vandaan. Te veel bas? Misschien toch maar ergens een paar omni-microfoons opsnorren? Blijf proberen, je kunt later altijd nog aan de samples. ■

Testtakes

Plaatsing Je kunt piano’s met zowel groot- als kleinmembraanmicrofoons opnemen. Ideaal zijn mics met een omni-richtingskarakteristiek, maar met een cardioïde setje kom je ook een heel eind. Een piano heeft een groot frequentiebereik, en met een omni klinkt dat beter in balans. Dit komt doordat je bij een omni-richtingskarakteristiek nauwelijks last hebt van het proximity effect dat (in het geval van een piano) de lagen tonen te veel kan accentueren. De eerste microfoonplaatsing die je in een eenvoudige context kunt gebruiken, is met twee microfoons achter de piano, zo’n 25 centimeter van het klankbord, ongeveer 75 centimeter uit elkaar, qua hoogte ongeveer in het midden. Je kunt zelf bepalen of het beter klinkt met de panelen erop of

Opnemen met een Earthworks PianoMic PM40 (getest in Interface 163) is een kostbare, maar wel heel goede manier om een vleugelpiano te registreren

Interface 167 april 2013

IF167 Opnametips #4.indd 71

14-03-13 14:03

workshop | Muziek produceren op de computer | deel 2

De computer Wie vandaag de dag muziek maakt, wordt onvermijdelijk met de computer, de bijbehorende software en allerlei technische Engelse termen geconfronteerd. Gesneden koek voor een aanzienlijk deel van onze lezers, maar knap lastig voor degenen die net beginnen met het produceren van muziek op de computer. In deze workshop bieden we de helpende hand. door Peter Hoeks > peter@interface.nl

n de eerste aflevering hebben we gezien dat je niet per se een computer nodig hebt om muziek te kunnen produceren. Niettemin is de computer onbetwist het populairste en krachtigste hulpmiddel bij dat proces. Ik geloof niet dat er nog ergens muziek opgenomen wordt zonder dat er een computer bij betrokken is. Maar wat voor computer moet dat dan wel zijn? Aan welke eisen moet-ie voldoen? In deze aflevering bekijken we wat belangrijk is bij een computer voor muziekproductie.

Welke computer? Bij de keuze van een computer staan we voor een aantal lastige dilemma’s; hoe krachtig moet-ie zijn, nemen we laptop of desktop, een Apple Mac of een Windows computer? Dat laatste zorgt meteen al voor een (over)verhitte discussie, waarbij niet altijd even rationele argumenten worden gehanteerd. Mac-fans vinden een Apple Mac de enige logische keuze als het om een muziekcomputer gaat. De

Mac zou veel betrouwbaarder zijn, de software is volgens hen beter geschreven en de bediening is intuïtiever. Gebruikers van Windows computers (pc’s) zien Mac’s vaak als zwaar overprijsde statussymbolen voor snobs, die ook nog eens minder presteren dan een Microsoft Windows machine. Er zijn echter ook belangrijke overeenkomsten. Sinds een aantal jaren werken beide systemen met dezelfde processors; het belangrijkste computeronderdeel dat al het rekenwerk verricht. Daarnaast is zowel Mac OSX als Microsoft Windows gebaseerd op een systeem dat Unix heet. Beide besturingssystemen (operating systems of OS), die in feite alle basistaken vervullen en het raamwerk vormen voor de andere software, werken hiermee bijzonder betrouwbaar. Wel kom je bij Windows computers een bijzonder grote variatie aan toegepaste onderdelen tegen, wat in bepaalde gevallen voor problemen kan zorgen. De Mac’s zijn volgens een vast recept opgebouwd; ze worden immers allemaal door Apple zelf gebouwd. Mac’s gedragen zich daarmee meer voorspelbaar.

Virussen en andere boosaardige software spelen nauwelijks een rol, en dat ligt bij Windows wel anders. Mac OSX is op een aantal punten ook ietsje beter ingesteld op het werken met audio. We komen daar later in deze serie nog op terug. Op een paar uitzonderingen na is vrijwel alle relevante muzieksoftware voor beide systemen verkrijgbaar. Een Mac is wel duurder dan een pc die vergelijkbare prestaties levert. Een echt weloverwogen keuze is dus eigenlijk nauwelijks te maken. Krijg je een goed gevoel bij de stijl en de manier van werken op een Mac, dan koop je gewoon een Mac. Zegt je dat allemaal weinig en wil je niet zo veel geld uitgeven, dan neem je een Windows computer. Het zijn allebei uitstekende machines om muziek mee te produceren.

Processor Maar er zijn meer lastige keuzes. Bijvoorbeeld wat voor processor er in je computer moet zitten. Die processor (cpu) of rekeneenheid vormt het hart van de computer en bepaalt in sterke

mate hoe krachtig een computer is. Bij muziek maken op de computer is dat met name merkbaar aan hoe lang bepaalde bewerkingen in beslag nemen en hoeveel dingen je een computer tegelijkertijd kunt laten doen. Dat laatste is vooral bij het maken van een eindmix belangrijk. Hoeveel rekenkracht je nodig zult hebben is niet te voorspellen; het hangt af van je manier van werken. Als je enkel audio van ‘conventionele’ instrumenten wilt opnemen (een bandje bijvoorbeeld) en die in een eindmix met wat eq en galm wilt bewerken, dan heb je geen enorm krachtige machine nodig. Zodra je ook softsynths en samplers gaat gebruiken en verslaafd raakt aan alle mooie softwareprocessors (de zogenaamde plug-ins), dan heb je wel degelijk een krachtige machine nodig. Daarom kun je, als je toch een nieuwe computer wilt aanschaffen, het beste kiezen voor een zo krachtig mogelijke machine. In principe kun je op elke computer die niet ouder is dan een jaar of vijf aan de slag. Een Windows pc met een Pentium IV kan misschien nog net, maar je zult

dan wel heel erg snel op de grenzen van je mogelijkheden stuiten. Bij de Mac is een Mac met Intel processor noodzakelijk. Voor beide platforms is een Intel multicore processor met twee, vier of meer cores de beste oplossing. Die cores zijn eigenlijk afzonderlijke processors in één behuizing die het rekenwerk onder elkaar verdelen. Een Intel Core i7- of i5-processor is dan een prima keuze voor Windows pc’s of Apple iMac; bij de Mac

Interface 167 april 2013

IF167 W-Muziek op de computer.indd 72

14-03-13 11:27

Op een paar uitzonderingen na is vrijwel alle relevante muzieksoftware voor Mac en Windows verkrijgbaar Pro is het de Intel Xeon. Overigens wordt het huidige Mac Pro-model na 1 maart niet meer verkocht in Nederland; hij voldoet niet aan de Europese veiligheidsnormen. Later in het jaar wordt een aangepast model verwacht. Voor Windows kom je ook nog wel eens amd-processors tegen, maar die vind je meestal in budgetcomputers. Je bespaart daarmee wel een paar tientjes, maar vaak krijg je er later spijt van.

Geheugen, opslagruimte en meer Van belang is ook de hoeveelheid geheugen die in de computer zit. Gegevens die zich in het geheugen bevinden zijn veel sneller toegankelijk dan gegevens

op een harde schijf. Dus hoe meer data je in het geheugen kunt bewaren, hoe sneller allerlei bewerkingen zullen verlopen. Een veel voorkomende hoeveelheid geheugen is 4GB (GB staat voor gigabyte, waarbij 1GB gelijk is aan 1.000 megabyte of MB). Bij een moderne Mac is het zinvol om meer geheugen te installeren (8 tot 32MB bijvoorbeeld), bij Windows hangt het ervan af of je een 32-bit- of een 64-bitversie van Windows gebruikt. In het eerste geval heeft het geen zin om meer dan 4GB te installeren, omdat de 32-bitversies van Windows deze niet kan gebruiken. In een later stadium je geheugen uitbreiden is overigens een relatief eenvoudig klusje. Dan is er natuurlijk de opslagruimte, in de vorm van een harde schijf. Die kan

eigenlijk nooit te groot zijn, want in de loop der tijd zullen je songs en sounds steeds meer ruimte innemen, om nog maar te zwijgen van foto’s en video’s. 500GB is zeker niet overdreven. Er valt iets voor te zeggen om twee harde schijven te monteren en de tweede schijf puur voor je songs en andere audiodata te gebruiken. Behalve de conventionele hd’s, met ronddraaiende magnetische schijven waarover koppen razendsnel manoeuvreren om de gewenste gegevens

op te zoeken, zijn er ook zogenaamde ssd’s oftewel solid state drives. Deze hebben geen bewegende delen, maar bewaren gegevens (data) op een soort geheugenchips die hun data vasthouden als je de computer uitzet. Eigenlijk een soort groot uitgevallen geheugenkaartje. De ssd’s zijn stiller en sneller dan conventionele schijven, maar ze zijn ook een stuk duurder en bieden minder opslagcapaciteit. Vaak wordt een ssd gebruikt voor het operating system en >>

Speciale muziekcomputers In principe kun je met elke computer die je in de winkel of online koopt aan de slag, maar je moet natuurlijk wel de juiste software installeren en een audio-interface aansluiten en activeren. Verder komt het bij computers helaas wel eens voor dat er iets niet werkt zoals zou moeten. Bij een Mac is dat vaak eenvoudiger

op te lossen; over de hele wereld zijn Mac’s identiek opgebouwd en daarom is er bijna altijd wel iemand die een oplossing voor jouw probleem heeft ontdekt. In Windows pc’s worden er talloze onderdelen gecombineerd (moederborden, chipsets, insteekkaarten), dus elke pc is eigenlijk anders. Het komt

voor – weliswaar zelden – dat een probleem niet opgelost kan worden, ook al zijn er ontelbare internetforums die zich over dat soort kwesties buigen. Als je hier per se niet mee geconfronteerd wilt worden, kun je bij een aantal gespecialiseerde winkels een muziek-pc aanschaffen. Vaak krijg je hierbij

ook een compleet pakket aangeboden met naast de computer, een audio-interface en software, inclusief een helpdesk/garantie voor het oplossen van eventuele problemen, en soms ook een back-upsysteem waarmee je de set-up kunt herstellen als er iets mis is gegaan. Deze computers zijn vaak ook erg

stil – belangrijk voor een muziekstudio – en indien gewenst worden ze gemonteerd in een solide flightcase. Voor zover mij bekend zijn er momenteel drie bedrijven in Nederland die speciale muziek-pc’s verkopen: • www.teachmusic.nl • www.i4-muzique.nl • www.vmusicpro.com

Interface 167 april 2013

IF167 W-Muziek op de computer.indd 73

14-03-13 11:28

workshop | Muziek produceren op de computer | deel 2

Zodra je ook softsynths en samplers gaat gebruiken en verslaafd raakt aan alle mooie plug-ins, dan heb je wel degelijk een krachtige machine nodig

>> een conventionele harde schijf voor opslag van grote hoeveelheden data, zoals de songs waar je aan werkt. Samenvattend; een ssd is prettig, maar je kunt ook prima werken met een of meer standaard harde schijven. Zaken als de videokaart (verzorgt het beeld voor je monitor), dvd-drive, bluetooth of het soort netwerkinterface zijn voor het muziek maken minder van belang. Wel is het beter een aparte videokaart te hebben dan gebruik te maken van de in het moederbord ingebouwde grafische processor. Die videokaart kan verder heel eenvoudig zijn, want muzieksoftware gebruikt weinig visuele gimmicks. Een videokaart zonder koelingventilator maakt je computer meteen een stuk stiller. Dat laatste is iets wat vaak vergeten wordt. Het geluid dat je computer maakt (ventilatoren die processor en voeding koel houden), kan enorm storen als je microfoonopnamen maakt in dezelfde ruimte waar de computer zich bevindt. Daarnaast werkt het als een soort audiomist die onze geluidswaarneming versluiert. Hoe stiller hoe beter dus. Het is verder prettig om flink wat usb-aansluitingen en eventueel ook een firewire aansluiting te hebben (zie kader), maar ook dat kun je later uitbreiden. Ik

zou wel aanraden om een lekker groot beeldscherm aan te schaffen; 21” of groter. Dat werkt gewoon comfortabeler. Het is trouwens ook mogelijk om twee monitors aan te sluiten waarover je desktop verdeeld wordt.

Operating System We hebben het al even gehad over de besturingssystemen Windows en Mac

OSX, maar daar zijn verschillende versies van. Bij Mac OSX kun je met 10.5 Leopard nog meekomen, maar met de laatste versie 10.7 Mountain Lion ben je helemaal actueel. Al deze OSX-versies zijn 64-bit, dus je kunt meer dan 4GB geheugen gebruiken. Als je software ook 64-bit is, kan dat soms iets hogere prestaties opleveren. Bij Windows ligt het wat ingewikkelder. Het aloude Windows XP kun je nog steeds gebruiken (maar dan wel met Service Pack 3), en er zijn zelfs mensen die erbij zweren. De eerste opvolger, Vista, werd door muziekproducenten aanvankelijk gemeden als de

pest, maar is na alle updates toch ook wel bruikbaar. Vista-opvolger Windows 7 werkt zeer betrouwbaar, loopt soepel en wordt door vrijwel alle softwarefabrikanten gebruikt om hun producten te testen. Sinds enige maanden is Windows 8 verkrijgbaar, maar het is nog te vroeg om in te schatten of dat echt een verbetering oplevert ten opzichte van Windows 7. Lastig is de keuze tussen 64- en 32-bitversies van Windows. Uiteindelijk zal 64-bit de norm worden – heeft hier niks te maken met audiokwaliteit maar alles met efficiënt rekenen. Momenteel is het enige onbetwiste voordeel van een 64-bitversie, dat je meer dan 4GB geheugen kunt gebruiken. Dat is vooral prettig bij het gebruik van sample-libraries, bijvoorbeeld van een vleugelpiano of strijkers, die uit honderden bestanden bestaan en erg veel geheugen in beslag nemen. Op papier bieden de 64-bitversies van de besturingssystemen ook betere prestaties, maar in de praktijk is dat niet altijd merkbaar. In principe kun je prima werken met bijvoorbeeld Microsoft Windows 7 32-bit. Ook hier kun je, als dat zinvol is, later voor een bescheiden bedrag overstappen naar de 64-bitversie.

Laptop of desktop Een laptop is natuurlijk erg aantrekkelijk; klein, licht en eenvoudig te vervoeren. Dat betekent werken waar je maar wilt,

Interface 167 april 2013

IF167 W-Muziek op de computer.indd 74

14-03-13 11:28

Usb Je koopt een computer normaal gesproken als kant-en-klare unit, maar het is altijd mogelijk om onderdelen te vervangen of toe te voegen. Vroeger moest je daarvoor altijd de computer openschroeven en een printkaart insteken (in een pci-slot), een harde schijf toevoegen, geheugen uitbreiden of zelfs de processor vervangen. Dat kan tegenwoordig nog steeds, maar omdat dat toch een lastig klusje is voor de doorsnee computerbezitter, zijn er systemen bedacht om allerlei toevoegingen (randapparatuur) snel en eenvoudig aan te sluiten zonder dat de kast open moet. De belangrijkste daarvan is usb, een heel simpel en betrouwbaar systeem waarmee je bijna alles kunt aansluiten: geluidskaarten, harde schijven, maar ook hardware kopieerbeveiliging voor software (dongles), muizen, camera’s en smartphones. Een flink aantal usbaansluitingen is dus erg prettig, hoewel het wel vrij eenvoudig is om extra aansluitingen te realiseren met een zogenaamde usb-hub. Er is ook een vergelijkbaar systeem dat ‘firewire’ heet. Dat wordt nog wel gebruikt, maar verliest meer en meer terrein aan usb. Op de Mac en op sommige pc’s kom je nog Thunderbolt tegen, dat ook voor harde schijven, videocamera’s en beeldschermen kan worden gebruikt.

Als je op locatie wilt werken, is het belangrijk hoe lang een laptop draait op een volle accu je bandje op locatie opnemen et cetera. Maar als dat niet echt belangrijk voor je is, is een desktop (zo’n grote kast met afzonderlijke monitor en toetsenbord) verstandiger. Deze bieden meer rekenkracht voor een lagere prijs, hoewel die prestatiekloof wel steeds kleiner wordt. In de laptops komen we vooral mobiele (lees: stroomzuinige) versies tegen van de Intel i3- en i5-processors. De bediening speelt zeker ook een rol; voor sommigen is comfortabel zitten achter een werktafel met een flink beeldscherm onontbeerlijk. Bij de laptops zijn de MacBooks erg populair. Het lijkt erop dat deze iets betrouwbaarder zijn dan de Windows laptops; ze zijn elegant, licht en ze zitten iets slimmer in elkaar. Handig is ook dat je heel aardig kunt werken met de ingebouwde soundchip en dus niet per se

een aparte audio-interface hoeft mee te nemen. Niet dat Windows laptops ongeschikt zouden zijn, maar er treden vaker problemen op bij het werken met audio. Vergeet behalve de rekenkracht ook de kwaliteit van het beeldscherm niet; is het nog leesbaar als er licht of zon op schijnt? Het trackpad: reageert het soepel en betrouwbaar op je commando’s? Verder dien je het gewicht, de warmteontwikkeling en het lawaai van de koeling in je keuze te betrekken. Als je op locatie wilt kunnen werken, is het belangrijk hoe lang de laptop draait op een volle accu. Het mooiste is natuurlijk als je zowel een desktop als een laptop bezit. Bij een groot deel van de software is het mogelijk om die op meerdere computers te installeren, en gegevens zijn makkelijk uit te wisselen via een netwerk of

een usb-stick. Er komen tegenwoordig ook allerlei mengvormen van laptops en tablets op de markt. Deze zijn vaak lekker licht en flexibel in het gebruik, maar vanwege het efficiënte stroomverbruik en de draagbaarheid zijn ze

meestal niet zo krachtig. Of ze zich ook lenen voor serieuze muziekproductie valt moeilijk te voorspellen. ■ Volgende keer gaan we kijken wat je behalve een computer nog meer aan apparatuur nodig hebt voor muziekproducties op je computer.

Niet te snel! Als je een computer-gebaseerde set-up hebt, is het niet altijd verstandig om onmiddellijk op alle laatste ontwikkelingen in te springen. Dat is eigenlijk wel raar, want intuïtief zou je verwachten dat alles wat de laatste stand der techniek vertegenwoordigt, het muziekproductieproces sneller en betrouwbaarder maakt. In de praktijk blijkt echter dat producenten van hardware en software vaak erg lang nodig hebben om adequaat te reageren – soms wel een jaar – op een nieuw aansluit-

systeem of een nieuwe versie van het operating system. Zo is versie drie van usb al enige tijd geleden geïntroduceerd, maar veel usb-audio-interfaces zijn daar nog niet op voorbereid. Ook is Microsoft Windows 8 al enige tijd verkrijgbaar, maar ook hier duurt het lang voordat alle hard- en softwarefabrikanten hun producten geschikt verklaren voor dat nieuwe operating system. Een verklaring hiervoor is dat het vaak gaat om relatief kleine bedrijven, waarvoor het aanpassen van

hun software of hardware een grote investering is. De grote variëteit aan verschillende onderdelen in Windows computers zorgt er tevens voor dat het enorm lastig is om te garanderen dat een product met elke computer betrouwbaar werkt. Als je voorop loopt met de techniek en de laatste versies van hard- en software gebruikt, loop je dus de kans om met extra veel problemen geconfronteerd te worden. Enig conservatisme is dus op zijn plaats.

Interface 167 april 2013

IF167 W-Muziek op de computer.indd 75

14-03-13 11:28

workshop

In the Mix

deel 15

In herhaling vallen In de serie In the Mix bespreken we alle aspecten van het maken van een mix. Dit keer kijken we naar verschillende typen delay, en waarom dit effect soms een betere keuze kan zijn dan galm. door Wessel Oltheten > wessel@interface.nl

ie deze serie volgt, weet dat veel mixtechnieken tot doel hebben maskering tegen te gaan. Als je meerdere geluiden samenvoegt, vallen er bijna altijd details weg die je liever zou behouden. Om dat te voorkomen hebben we al equalizers, compressors en panners in stelling gebracht. Vervolgens hebben we ook galm gebruikt om meer perspectief in de mix te brengen. Hoewel dat goed

werkt, veroorzaakt het ook nieuwe maskering. En dat is toch zonde.

Op een oude fiets… Het zou mooi zijn als je perspectief kunt maken waarbij je zo min mogelijk ruimte verspilt. Je wilt de illusie die galm opwekt behouden, maar de galm ontdoen van alles wat overbodig is. Wat dat betreft valt er veel te leren uit de tijd dat je niet zomaar twintig plug-ins in je mix kon gebruiken.

Niet iedere studio kon zich veertig jaar geleden een plaatgalm of speciale galmkamer veroorloven. Maar een bandrecorder hadden ze allemaal, en die werd dan ook veelvuldig ingezet om galm te ‘suggereren’. Met een lus van band kun je gemakkelijk echo’s opwekken: hoe langer de lus of hoe lager de bandsnelheid, hoe langer de echo. En als je de uitgang van de bandrecorder weer lichtjes bij de ingang mengt, kun je dankzij de feedback die zo ontstaat een patroon

van herhalende echo’s maken. Dit klinkt weliswaar meer als een potje squash dan als een mooi nagalmende kathedraal, maar in het geheel van een mix is het verrassend effectief. Zo effectief zelfs, dat bandecho tot op de dag van vandaag veel gebruikt wordt. Soms als prominente smaakmaker in alternatieve muziek, maar veel vaker zonder dat je het als luisteraar in de gaten hebt. Zo is dat oubollige Elvis-effect van weleer in de loop der tijd een bouwsteen geworden waar mixen in allerlei genres baat bij kunnen hebben. Het is alsof je van een galm die bestaat uit tienduizenden reflecties er maar een paar laat horen, maar die zijn al voldoende om je een idee te geven van de grootte van de ruimte.

Interface 167 april 2013

IF167 In the mix delay.indd 76

14-03-13 14:05

Zelfs als je het subtiel aan een klassieke opname toevoegt, kan die er een heel overtuigende diepte van krijgen – en dat zonder de kleuring die galm zou veroorzaken.

Handige tekortkomingen Zoals wel vaker met goede uitvindingen, speelt toeval een grote rol in het succes. De redenen waarom bandecho zo goed klinkt, komen voort uit tekortkomingen van het systeem. Hierdoor is een echo geen exacte kopie van het origineel, maar heeft hij een iets ander frequentiespectrum (door vervorming), een andere toonhoogte (door lichte schommelingen in bandsnelheid) en andere dynamiek (door bandcompressie). Dit is niet helemaal hetzelfde als wat er met kaatsend geluid in een echte ruimte gebeurt, maar het lijkt er wel op. Door absorptie en diffusie veranderen akoestische echo’s ook van klankkleur ten opzichte van het originele geluid. Het voordeel van echo’s die anders klinken dan het origineel, is dat ze minder gemaskeerd worden. Je kunt ze daardoor zacht in de mix zetten terwijl ze toch effectief zijn. En dat betekent weer dat ze minder interfereren met het originele geluid, dat daardoor natuurlijker en krachtiger kan blijven klinken. Probeer maar eens een eenvoudige echo met feedback op een zangstem te zetten met een cleane digitale delay zonder filtering of modulatie, en met een bandecho. Je zult merken dat de bandecho zachter in de mix kan staan voor hetzelfde gevoel van ruimtelijkheid en daardoor de stem minder in de weg zit.

Analoge sampling Band is niet per se de heilige graal als het om echo gaat. Elk proces dat de klankkleur van een echo verandert,

kan bruikbaar zijn. Denk maar aan eq, compressie en distortion, maar ook aan het omkeren of pitchshiften van het vertraagde signaal. Als je daarbij feedback gebruikt, wordt de klankverandering met elke nieuwe ‘echoronde’ intenser. Je kunt bijvoorbeeld een echo steeds donkerder laten klinken met elke herhaling door de hoge frequenties in de feedbacklus te verzwakken (zie figuur 1). Een andere favoriete delay is gebaseerd op analoge geheugenchips. Deze bucket brigade delays (of ‘emmertjes’), kunnen korte tijd een elektrische lading vasthouden en weer afgeven. Als je maar genoeg van dit soort emmertjes achter elkaar zet, kunnen ze gezamenlijk zo’n elektrische lading toch nog flink lang vasthouden. Je kunt het beschouwen als analoge sampling. Perfect klinken deze chips zeker niet: de hoge frequenties raken vaak volledig zoek en met elke herhaling wordt het signaal donkerder en gruiziger van klank. Maar ook hier geldt dat de imperfecties de klank helpen. Zelfs de distortion die ontstaat als je de chips iets te hard instuurt, kan enorm helpen om de echo’s een eigen klank te geven en ze daardoor beter in de mix te laten vallen.

Diepte geven Je kunt delay op twee manieren inzetten: om geluiden diepte te geven, of om een hoorbaar ritmisch effect te maken. Het verschil tussen die benaderingen zit hem vooral in de delaytijd die je instelt, en dat kan nog best lastig zijn. Te korte tijden veroorzaken kamfiltering, die het droge geluid drastisch verkleurt; te lange tijden maken de echo individueel waarneembaar of laten hem botsen met de muziek. Als je enkel diepte wilt aanbrengen, kun je als uitgangspunt het Haas-

venster nemen. Dit is het tijdsinterval dat loopt van ongeveer 5ms tot 20 à 40ms na het directe geluid. Echo’s die binnen dit interval arriveren, worden door je hersenen niet als individuele geluidsbron waargenomen maar als onderdeel van het directe geluid. De maximale delaytijd waar je mee weg kunt komen zonder dat je een discrete echo gaat waarnemen, is afhankelijk van allerlei factoren. De luidheid van de echo, zijn klankkleur

houden met het tempo en ritme. Als het ritme in een nummer al constant benadrukt wordt door wat de instrumenten spelen, dan is het effect van een delay die op hetzelfde ritme is ingesteld marginaal. Maar als de echo’s juist willekeurig tussen alle noten door fietsen, vallen ze veel meer op. Soms kan dat zelfs weer vervelend zijn, omdat het de aandacht te veel afleidt van het ritme. In zo’n geval kan het helpen om de echo’s wat ‘diffuser’ van klank te

Delay is op twee manieren te gebruiken: als dieptemaker of als ritmisch effect en panning spelen een rol, net als het tempo van de muziek en de nootdichtheid. Maar ook de klank van het brongeluid is bepalend: bij percussie kan 20ms delay al te veel zijn, terwijl je met strijkers soms wel 100ms kunt gebruiken.

Spelen met echo Ritmische effecten zijn een heel ander verhaal: anything goes. Het is vooral een kwestie van smaak hoe je ermee omgaat, maar het kan een leuk experiment zijn om het gekwantiseerde ritmische raster weens even los te laten. Als je de delaytijd handmatig instelt, opent zich een wereld aan mogelijkheden. Je kunt het hele ritme trager en zwaarder laten aanvoelen door bijvoorbeeld een kwartnoot delay plus nog 20ms extra in te stellen. Of andersom: een opgefokt nummer kan nog gehaaster gaan klinken als de delays ook wat lijken te ‘rennen’. In sommige gevallen kan het zelfs werken om helemaal geen rekening te

maken. Je haalt de scherpe kantjes er af door er bijvoorbeeld flink wat hoge frequenties af te filteren, of andere effecten zoals chorus of reverb toe te voegen. Als je er wat handigheid in ontwikkelt, kun je met enorme hoeveelheden delay wegkomen zonder dat de luisteraar het bewust opmerkt. Druk maar eens halverwege het refrein van een gemiddelde popmix op de stopknop in de studio: je staat verbaasd over hoeveel er nog doorklinkt zonder dat het opviel in het geheel. Maar als je de echo’s uitzet, hoor je ineens hoe klein en plat de mix dan wordt.

Panning Waar je de delay plaatst ten opzichte van het droge geluid is heel bepalend voor het effect. Als je hem vanuit dezelfde positie laat komen, verkleurt hij de klank van het droge geluid. Het droge geluid en de delay zijn dan nauwelijks van elkaar te onderscheiden en vormen samen een nieuwe geluids>>

Figuur 1. Blokschema van een delay met feedback. Door tekortkomingen van het delaysysteem of door toevoegingen van de ontwerper raakt elke generatie echo’s steeds verder vervormd.

Interface 167 april 2013

IF167 In the mix delay.indd 77

14-03-13 14:05

workshop

In the Mix

deel 15

Figuur 2. Het effect van panning van het delaysignaal (kleinere stippen) ten opzichte van het droge geluid (grote stippen). De dikke pijlen geven het waargenomen effect op het droge geluid weer. Pan je de delay tegenover het droge geluid, dan lijkt dat verder naar buiten te bewegen (A). Plaats je beide aan dezelfde kant, dan verschuift het droge geluid naar achteren (B). Het effect van A kun je ook gebruiken om stereobronnen nog breder en ruimtelijker te maken (C). Als je een monobron breder wilt maken, kan een zogenaamde pingpongdelay goed werken (D). Dit zijn twee breed gepande mono-delays die elkaar feedback geven, waardoor de echo’s door het stereobeeld heen en weer kaatsen.

>> bron die van verder weg lijkt te komen dan daarvoor. Delay die uit dezelfde richting komt als het droge geluid, heeft dus veel invloed op je gevoel van diepte en afstand. Als je de delay juist tegenover het droge geluid plaatst, gebeurt er iets heel anders. Hij heeft dan veel minder invloed op de klank van het droge geluid, waardoor dat niet veel verder weg gaat klinken. De vertraging zorgt er in dit geval voor dat het droge geluid zich verder naar buiten lijkt te verplaatsen, verder nog dan je met enkel panning zou kunnen bereiken. Het klinkt eigenlijk alsof je het droge geluid helemaal vooraan tegen de zijkant van een brede ruimte hebt gezet. De delaytijd bepaalt de breedte van die ruimte. Totdat je hem te lang maakt en de illusie instort: je hoort

dan ineens een losse echo in plaats van een ruimte. In figuur 2 zie je enkele mogelijkheden voor delaypanning, en de invloed op het droge geluid. Mono-delays die je makkelijk kunt pannen zijn helemaal zo gek nog niet: ze geven je veel controle over hun effect op het droge geluid. Veel delayplug-ins zijn standaard stereo en halen in hun presets alles uit de kast om zo breed mogelijk te klinken. Dat is soms leuk, maar vaak is het effect in je mix minder krachtig dan een ‘gefocuste’ monoecho. Zelfs het tussen links en rechts heen en weer gaande pingpong-effect uit figuur 2D kun je met twee losse mono-delays maken, waardoor je bijvoorbeeld één van de echo’s vol van links kunt laten komen en de ander zachter uit het midden. Zo kun je het effect makkelijk wat minder breed maken

of meer op een bepaalde kant van het stereobeeld richten.

Multitap Tot nu toe zijn we uitgegaan van enkele delays met feedback om een herhalend patroon van echo’s te maken. Dat werkt voor bijna alle toepassingen al heel goed. Maar als je avontuurlijke ritmes wilt maken en niet alleen in gelijke stappen herhalende patronen, dan loop je tegen beperkingen aan. Dan kunnen multitapdelays uitkomst bieden. Multitap wil zeggen dat je een delaysysteem (ook wel delaylijn genoemd) niet alleen helemaal aan het eind ‘aftapt’, maar ook bijvoorbeeld op driekwart van zijn lengte. Dan krijg je bijvoorbeeld een herhalend patroon van twee kwartnoten niets, een echo

op de derde kwartnoot en een echo op de vierde kwartnoot. Met bandecho kun je dit effect bereiken door meerdere leeskoppen op een bepaalde afstand na elkaar te plaatsen (zie figuur 3). Digitaal is het nog veel eenvoudiger en zijn de gekste dingen mogelijk. Voor je het weet, wordt een enkele handklap een complex ritme dat zich over vier maten uitstrekt, waarin elke echo ook nog eens zijn eigen filtering en panning kan hebben.

Spectrale delay Een moderne variant op de multitapdelay is de spectrale delay, waarin je met behulp van FFT het signaal opsplitst in een grote hoeveelheid frequentiebanden (bijvoorbeeld 1.024). Vervolgens kun je elke frequentieband zijn eigen delay met feedback in sturen, waarna je alles weer samenvoegt. Je kunt zo onwereldse klanken maken die niets meer met het brongeluid van doen hebben. Dit zul je niet elke mix nodig hebben, maar voor sounddesign biedt het geweldige mogelijkheden. Wil je een soortgelijk effect maar minder extreem, dan kun je zo’n opzet ook zelf maken met wat filteren delayplug-ins. Een opdeling in drie frequentiebanden met ieder hun eigen delay (of ander effect) is bijvoorbeeld gemakkelijk te realiseren (zie figuur 4).

Ducken

Figuur 3. Multitapdelay op de analoge manier: deze Watkins Copicat heeft meerdere leeskoppen die het signaal van de band op verschillende momenten oppikken.

Al dat echoënde geweld kan evenwel gemakkelijk in de weg gaan zitten. Soms is het lastig om delay de gaatjes in de mix te laten vullen. Als bijvoorbeeld het ritme van de partij waar je delay op wilt zetten telkens verandert (met dan weer korte en dan weer lange noten), zal de delay soms mooi in de mix vallen en soms juist clashen met de oorspronkelijke partij. Dit kun jeoplossen door met automatisering de hoeveelheid en zelfs de lengte van de delay op de partij af te stemmen. Op

Interface 167 april 2013

IF167 In the mix delay.indd 78

14-03-13 14:06

die manier weet je zeker dat hij overal goed werkt. En als je er handigheid in krijgt, kun je net als een volleerd Jamaicaans dubmixer met je echo’s muzikale accenten kracht bijzetten, of zelfs creëren. Als je daar het geduld niet voor hebt, is er nog een truc: je kunt de partij waar de delay op staat het niveau van de delay laten beïnvloeden. Door een compressor op de delay te zetten en zijn sidechain aan te sturen met het droge geluid, kan dat geluid de delay ducken. De compressor duwt de echo’s omlaag zodra de partij speelt, en laat ze weer opkomen in de open ruimtes.

Toekomstmuziek De enige parameter die je op veel delayeffecten tegenkomt maar die we nog niet hebben bekeken, is modulatie. Die biedt namelijk genoeg stof voor een compleet nieuwe aflevering, waarin de mogelijkheden van flanging en chorus aan bod komen. Maar eerst gaan we volgende maand verder met technieken om hoge frequenties te polijsten. n

Figuur 4. Zo maak je een matrix met drie frequentiegebieden die je ieder van hun eigen delay kunt voorzien. Deze constructie is ook bruikbaar voor allerlei andere effecten die je alleen op een bepaald frequentiegebied wilt inzetten.

advertenties

De specialist in Native Recording en Pro Audio Solutions Overtoom 431 • 1054 KE Amsterdam • tel. 020 612 1222

www.midi-amsterdam.nl

Europe Audio/Video Rent BV

Interface 167 april 2013

IF167 In the mix delay.indd 79

14-03-13 14:06

Interface

Analogica

Roland MKS-10, MKS-20 en P-330

Piano’s to go

• audio • video • handleiding

In deze Analogica blikken we terug op drie historische oplossingen van Roland voor het pianoprobleem: de MKS-10, MKS-20 en P-330. door Allard Krijger > allard@interface.nl

iano’s zijn altijd onhandig geweest voor de gemiddelde muzikant. Ze zijn groot, lomp, zwaar en raken snel ontstemd. Maar de piano is wel een onmisbaar instrument voor veel soorten muziek. De zoektocht naar een draagbare piano was dan ook lange tijd van het hoogste belang. Inmiddels is het probleem al lang opgelost met uitstekende digitale piano’s en uitgebreide sample-libraries, maar in het verleden zijn er allerlei andere interessante oplossingen bedacht. Natuurlijk waren de Fender Rhodes en de Wurlitzer elektrische piano’s de eerste ‘vervangers’ van de piano. Ze klinken echter zo anders dat ze een heel eigen plaats hebben gekregen in de muziek. Dat geldt veel minder voor de pogingen om een piano te vervangen via synthesizerachtige methoden. In multikeyboards als de Korg Lambda en de

Elkatwin zat altijd wel een preset die ‘piano’ heette en er kwamen instrumenten op de markt die met analoge synthese alleen piano-, clavinet- en harpsichord(clavecimbel)-geluiden opwekten, en dan vaak niet eens aanslaggevoelig. Dit geeft wel aan hoe groot het probleem was. Ook Roland wierp zich met de gebruikelijke Roland-grondigheid op het probleem. De MKS-10, de MKS-20 en de P-330 die we voor deze Analogica uit de mottenballen trokken, waren het resultaat: drie draagbare varianten van de piano en alle drie 19” rackmodules.

Analoog Met de komst van midi, begin jaren tachtig, ging er een wereld aan mogelijkheden open om je geluidenarsenaal uit te breiden. In een tijd waarin je elk denkbaar geluid uit een eenvoudige laptop kunt halen, valt het nauwelijks voor te stellen, maar destijds moest

je een speciaal apparaat kopen om geluiden mee te maken: een synthesizer. De zestienstemmige Roland MKS-10 ofwel Planet-P is een synthesizer, maar dan eentje vol pianoachtige geluiden. Dus piano, clavi, harpsichord en e-piano. De techniek van binnen is vergelijkbaar met de Juno-106, maar de MKS-10 is wel aanslaggevoelig. Je kunt zelf géén geluiden programmeren, het zijn enkel presets. Die presets zijn wel veel gedetailleerder dan je van analoge techniek zou verwachten. Het resultaat is verrassend muzikaal. Klinkt het als een akoestische piano of vleugel...? Nee, zeker niet. Maar wel een beetje vergelijkbaar met hoe de Rhodes en Wurlitzer zich nu positioneren. Het geluid mag er zijn. Nu zijn analoge pianogeluiden nooit erg populair geworden, omdat ze de levendigheid van een akoestisch instrument missen, maar de klanken op zich zijn meer dan bruikbaar. Daar komt nog bij dat de MKS-10 voorzien is van twee uitstekende analoge effecten: tremolo en chorus/ flanger. Beide zijn nuttig voor een piano en klinken gewoon vet.

Midi De MKS-10 heeft geen toetsenbord, dus je bespeelt hem via midi. Met program change-commando’s kun je 127 verschillende presets kiezen, hoewel de MKS-10 eigenlijk maar acht verschillende presets aan boord heeft. Met de eerste acht program change-commando’s kies je de panelpresets. Met de volgende acht kies je variaties op die eerste acht presets. Die variatie betreft eigenlijk alleen releasetijden. Dus je hebt op preset 9 dezelfde piano als op 1, maar dan helemaal zonder release. Vanaf

program change 16 worden de standaard presets aangevuld met effecten. Er zit dus altijd wel iets bij dat oké is. De MKS-10 klinkt verrassend, althans voor een analoog apparaat. Natuurlijk zijn het alleen maar basic geluiden, maar wel muzikaal bruikbare geluiden. Het is niet een instrument dat je dagelijks zult inzetten, maar wel eentje waaromheen je een hele song kunt bouwen. Met name de effecten tillen het instrument naar een hoger niveau.

SAS De MKS-10 loste het ‘pianoprobleem’ uit onze inleiding natuurlijk niet op. Inmiddels was al wel de Kurzweil K250 digitale samplepiano uitgebracht, maar Roland koos voor een andere benadering. De samplepiano’s hadden immers ook zo hun problemen, met name dat je de overgangen tussen de verschillende samples goed hoorde, evenals de looppunten. Men ontwikkelde SAS: Structured Adaptive Synthesis. Hierbij gebruikte Roland pianosamples als basis voor dynamisch reagerende golfvormen. Je zit dus niet met een grote stapel samples die je triggert, maar met een golfvorm die zich dynamisch aanpast aan hoe hard er aangeslagen wordt −

Interface 167 april 2013

IF167 Analogica.indd 80

14-03-13 14:08

Klinkt het als een akoestische piano of vleugel...? Nee, zeker niet eigenlijk een vorm van resynthese. Dit loste een aantal problemen op: de hoorbare overgangen tussen velocitylagen en de storende loops (waar de klank gaat loopen, valt de klank als het ware even plat). SAS vormde het hart van de RD-1000, een piano die furore maakte in de jaren tachtig. Je hoort hem veel op opnamen van Elton John. De MKS-20 was de module van de RD-1000.

Honky-tonk Maar klinkt het ook? Best wel, ja. Je hoort goed dat het geen ‘echte’ piano is, maar de klank heeft bite en presence. Ook de MKS-20 heeft maar acht geluiden: drie piano’s, een harpsichord, clavi, vibraphone, en nog twee elektrische piano’s. Alleen vanwege die laatste twee is de MKS-20 al de moeite waard. Diep, expressief, en ze klinken overbekend omdat ze op heel veel opnamen gebruikt zijn. Het zijn allebei Fender Rhodes-varianten, waarbij e-piano 2 meer ‘belletjes’ heeft. De vibraphone is helder en diep, en verrassend realistisch. De

clavi is van vergelijkbare kwaliteit en klinkt vooral in het basregister erg vet. Hij is op een erg prettige manier aanslaggevoelig. De harpsichord is oké, maar de minste van het stel. Wat ik vooral mis, zijn de kenmerkende klikjes van de pennetjes die terugvallen na het loslaten van de toets. Verder voelt het vreemd dat het klavecimbel aanslaggevoelig is. Piano 3 is de heldere variant met een bijna honky-tonk-achtig geluid. Piano 2 is een milde variant (iets meer ‘hout’ in de klank) van Piano 1, die gewoon het beste klinkt van de drie piano’s: open en dynamisch. Voor elke klank heb je ook nog een vrij uitgebreide eq, en een uitstekend klinkende chorus en tremolo. De flanger van de MKS-10 is helaas vervallen, maar gelukkig klinken de effecten nog prima. Je kunt alle instellingen samen programmeren en opslaan in een van de 64 geheugenplaatsen. Kan een MKS-20 op tegen een moderne digitale piano? Nee, niet echt. Ik vind het geluid erg mooi en bruikbaar, maar iedereen die wel eens serieus een

akoestische piano heeft beluisterd, hoort dat de MKS-20 tekortschiet. Maar in een popproductie of heftige elektronische jazz komt dit instrument echt heel fraai tot zijn recht. Een aanrader voor iedereen die piano in al zijn facetten een warm hart toedraagt.

P-330 In tegenstelling tot de MKS-10 en de MKS-20 zit de P-330 in een 1U hoog 19” rack. En ondanks dat het een nieuwer instrument is, klinkt hij dunner, slechter. Hij was indertijd ook half zo duur als de MKS-20. De geluiden lijken erg op die van de MKS-20, maar dan minder dik. Het rom-geheugen (dus de klankbron) van de MKS-20 en de P-330 zou identiek zijn, maar de effecten verschillend. Als ik ze naast elkaar beluister, verschilt er echter wel meer. De MKS-20 klinkt voller maar ook een beetje onechter. Dus ik denk dat ze wel iets meer gedaan hebben, al was het maar in de da-conversie. Niettemin is duidelijk dat de effecten van de P-330

het niet halen bij die van de twee andere modules die hier zijn besproken.

Besluit Tijdens het laatste stuk van deze bespreking ben ik steeds vaker één-op-één de geluiden van de MKS-20 en P-330 gaan vergelijken, en hoe meer ik dat deed, hoe minder verschil ik hoorde. Ja, de effecten zijn duidelijk anders, maar voor de rest... Ik weet het niet. De MKS-10 is eigenlijk een heel ander ding, met zijn uitgesproken analoge en eenvoudige geluid. Kortom, laten we besluiten dat de MKS-10 een verrekt goede analoge piano is en de MKS-20 en P-330 hetzelfde zijn op de effecten na, en dus beide een goede keus voor als je een SAS-piano zoekt. Voor de P-330 koop je dan een losse chorus en tremolo, dan ben je net zo duur uit als met de MKS-20. ■ Met dank aan Knobexploit (www.facebook.com/ Knobexploit) voor het ter beschikking stellen van de MKS-10 en MKS-20.

Interface 167 april 2013

IF167 Analogica.indd 81

14-03-13 14:08

Interface

Service

abo@interface .nl

Interface Events Interface is bij allerlei evenementen betrokken, zoals Musiclab, Play & Produce, en ADE Next tijdens Amsterdam Dance Event. Op 25 mei en 8 juni presenteren we speciale items op de Muzikantendag On Tour, respectievelijk in Groningen en Rotterdam. En natuurlijk presenteren we op deze pagina’s een Events report van de Dancefair van afgelopen februari.

Interface Events report Sidechain processing op Dancefair

Op 16 en 17 februari vond in de Utrechtse Jaarbeurs de tweede editie van de Dancefair plaats. Net als vorig jaar werd het een enerverend weekend, boordevol workshops en een drukke beursvloer. Hoogtepunt Laidback Luke!

e Dancefair is een beurs voor dj’s en producers, met panels, clinics, demonstraties, gesprekken en publieke interviews. Tien prachtige zalen van het Jaarbeurscomplex waren vrijwel constant in gebruik. Het was dus een kwestie van keuzes maken. De behandelde thema’s waren divers; producten als Traktor, Ableton Live, Cubase en Pioneer Recordbox kwamen volop aan bod, er waren clinics over akoestiek, workflow, productie, dj’ing, business, inspiratie, noem maar op. De clinics werden vaak verzorgd door bekende artiesten en producers, die lieten zien hoe zij te werk gaan.

Precies wat de bezoeker wil weten! Een onderwerp dat in bijna alle gesprekken aan de orde kwam, was sidechain processing (vooral met compressors). Hiermee laat je belangrijke elementen in de mix (zoals bassdrum en vocals) duidelijk naar voren komen zonder de rest weg te drukken. Daarnaast was er nog een beursruimte waar distributeurs en fabrikanten hun producten konden laten zien en horen. Er waren wel minder exposanten dan verwacht, maar de belangstelling was er niet minder om. De volgende Dancefair vindt plaats op 15 en 16 februari 2014.

Nicky Romero is nog wat duizelig van het feit dat hij in minder dan vier jaar van zijn zolderkamer is doorgestoten naar opnemen met Rihanna en David Guetta. Hij haalde vlak voor de Dancefair in februari een nummer 1-notering in de UK met I Could Be The One. In zijn ietwat krakkemikkige demo demonstreerde hij zijn favoriete plug-ins, zijn werkmethode met Logic en andere software.

Laidback Luke houdt van risico’s nemen. Hij maakte live al scratchend een track met behulp van het publiek. Een paar dappere bezoekers beklommen het podium om een drumpartij, een baslijn, een melodietje of wat akkoorden in te spelen, waarna Laidback Luke dat ging quantiseren, kopiëren, transponeren en soms weggooien… Binnen een uur had hij een complete track zo goed als klaar, gestuurd door de wensen van het publiek. Motto van Laidback Luke? F**k the dynamic, het moet alleen maar hard, keihard!

Ben Littlewood van de firma Audiopro, legde de basis van akoestiek duidelijk uit en gaf concrete tips over wat je in je studio moet doen om de kwaliteit en de betrouwbaarheid van het geluid te verbeteren.

Vato Gonzalez toonde op kenmerkende humoristische wijze hoe je goed omgaat met loops en samples, en hoe je de basnoten moet bewerken om een brei te voorkomen.

Interface 167 april 2013

IF167 service.indd 82

14-03-13 14:46

De hands on-mogelijkheden op de stand van Pioneer trekken vooral een jong publiek.

ine Mikro Ook de Native Instruments Masch k. bleek populair te zijn bij het publie

Tussen twee demo’s of clinics door lekker tussen de spullen wandelen

De Korg MS-20 Mini stal de show. (Voormalige) bezitters van het origineel werden overmand door nostalgie en een aantal mensen er zelfs meteen een meenemen. Het apparaat ziet er best ingewikkeld uit, maar juist daardoor ook zo tof…

Interface Events op komst

Muzikantendag On Tour 2013 Groningen, 25 mei  Rotterdam, 8 juni

Interface beveelt de Muzikantendag On Tour van harte aan. De laatste twee edities in Sittard en Den Bosch waren uitstekend bezocht en hadden een dynamisch programma. Op 25 mei staat de Muzikantendag in Simplon Groningen en op 8 juni in Rotterdam (locatie wordt nader bekend gemaakt). De Muzikantendag is dé gelegenheid voor muzikanten en producers om meer te weten te komen over zowel de artistieke als de zakelijke aspecten van het vak. In Groningen en Rotterdam presenteert Interface een interview on stage met producer Reyn Ouwehand. Hij vertelt over de ins en out van muziek produceren, en beantwoordt vragen uit het publiek. Lees op pagina 16 een interview met deze topproducer van onder meer Ellen ten Damme, Wende, A Balladeer, Evan de Roovere en Kane. Steve L. Cooper is de tweede bevestigde naam voor 25 mei, engineer, producer en labelmanager, werkzaam geweest voor onder anderen Massive Attack, Muse, Brian Eno en Portishead. Meer programmapunten worden binnenkort bekend gemaakt op Interface.nl en de site van de Muzikantendag.

Op een gezamenlijke stand liet Hyper Active Presonus-producten zien, Mafico toonde onder meer Røde microfoons en Midi Amsterdam demonstreerde de 4midiloop-Mix en 4tracktrigger controllers.

Muzikantendag On Tour Kaarten € 10,- (www.ticketmaster.nl of via de bekende voorverkoopadressen) www.muzikantendag.nl

Rob Papen beantwoordt geduldig alle vragen en onthult de geheimen van zijn softsynths.

Interface 167 april 2013

IF167 service.indd 83

14-03-13 14:47

Service

Interface

Interface Online Interface.nl • Interface Xtra: extra’s bij elke editie • Freeware: de beste gratis software & sounds • Testbank: Interface testarchief • Vragen?: archief van lezersvragen • Win: giveaway van de maand • Index: overzicht alle artikelen Interface sinds 1985 en alle software uit Interface Xtra en de Interface-cd’s • Nieuws • Abonnementsformulier www.interface.nl Interface Nieuwsbrief

Schrijf je in voor de Interface Nieuwsbrief met de knop Nieuwsbrief op de homepage van www.interface.nl.

Interface Facebook

Word vriend - Like us

www.facebook.com/interfaceNL

Interface Twitter

Volg ons - Follow us

www.twitter.com/InterfaceNL

InterfaceVideo Youtube-kanaal Op het Youtube-kanaal van Interface vind je alle video’s die bij onze uitgave en website horen. Abonneer je en je krijgt een update van nieuw geplaatste video’s www.youtube.com/InterfaceVideo

abo@interface .nl

Interface Online Vernieuwd! Onlangs hebben we onze website Interface.nl vernieuwd! Ook kun je sinds kort bij een selectie artikelen de Layar app gebruiken op je mobiel of tablet. Layar Bij diverse artikelen zie je bovenaan het Layar-logo. Als je de Layar app voor iOS of Android op je mobiel of tablet hebt geïnstalleerd, kun je hiermee de ‘augmented reality’-features bij de artikelen direct bekijken: video, audio, websites. Interface Xtra Alles wat je via de Layar app kunt zien of horen is ook via Interface Xtra op Interface.nl te bekijken. Interface Xtra was voorheen als een apart deel van de website te bekijken, maar is vanaf nu opgenomen in de hoofdnavigatie op homepage. Je vindt er

extra’s bij de artikelen in elke editie: • audio bij de tests en workshops • video bij de tests en workshops • links naar demoversies van de software • handleidingen bij de tests Freeware Tot en met de vorige editie vond je de gratis sofware en sounds die Interface elke maand voor je selecteert in het afgeschermde deel van Interface Xtra. Vanaf deze maand vind je het als apart item in de hoofdnavigatie van Interface.nl onder de titel ‘Freeware’. Zie pagina 6 voor de volledige inhoudsopgave.

Interface Spotify-kanaal Zet ons Spotifykanaal in de People’s List van je Spotify-account. Search (linksboven in Spotify): spotify:user:interfaceNL en subscribe de playlist ‘Interface nieuwste editie’. Dan heb je altijd de muziek van de nieuwste editie van Interface in je Spotifyvoorkeuren. www.spotify.com/nl Interface Soundcloud-kanaal ‘Follow’ ons Soundcloud-kanaal, en je krijgt automatisch meldingen als we er nieuwe Favorites, Sets, of Nieuwe Releases op kenbaar maken. www.soundcloud.com/InterfaceNL

Layar Gebruik de Layar app en zoom in op de digitale laag van de pagina’s in Interface, met video’s, audio, weblinks en meer.

Layar

Interface Digitale Editie Voor iPad en Android tablets, voor pc en Mac Lees Interface nu digitaal (los of als abonnement). Je favoriete magazine interactief en boordevol digitale extra’s! Niet alleen voor tablets, ook voor op je desktop en laptop! Te downloaden via de AKO Magworld app. www.ako.nl/app

We voegen een digitale dimensie toe aan diverse artikelen in het blad. Houd je smartphone of tablet in de aanslag voor de ‘augmented reality’items bij deze editie van Interface! Op elke pagina waar je het Layarlogo ziet staan, tref je iets aan.

Interface 167 april 2013

IF167 service.indd 84

14-03-13 14:47

www.interface.nl Interface Xtra Bij vrijwel alle artikelen in Interface vind je een blokje Interface Xtra. Daarin staat vermeld welke extra’s je bij de artikelen kunt vinden. In de speciale afdeling Interface Xtra op Interface.nl vind je die extra’s mooi bij elkaar gegroepeerd. Dat kan een extra artikel op de site zijn, een Youtube-video, een Spotify-playlist, een demoversie van de software, of footage op de sites van fabrikanten of artiesten.

Video’s

Softwaredemo’s

Video bij de artikelen en tests in deze editie, waaronder een mooie videopodcast in vier delen waarbij Mackie je door de DL1608 leidt, een introductievideo op de Korg MS-20, en veel meer. Klik in de hoofdnavigatie van Interface.nl op Xtra

De demoversie van de geteste software downloaden? In Interface Xtra vind je de directe links naar de demoversies. In deze editie onder meer downloads van de demosoftware van PSP NobleQ, Steinberg Triebwerk en Hypnotic Dance en Xils Lab LX122 Klik in de hoofdnavigatie van Interface.nl op Xtra

Audio Audio bij de artikelen en tests in deze editie, waaronder Soundcloud-sets van Om’Mas Keith en de Soundiron Drinking Piano. Klik in de hoofdnavigatie van Interface.nl op Xtra

Handleidingen Download de handleidingen in pdf-formaat vanaf Interface Xtra. Klik in de hoofdnavigatie van Interface.nl op Xtra

Extra’s bij Interface 167, april 2013 www.interface.nl/xtra

Freeware

Elke maand selecteren we de beste gratis programma’s, plug-ins en sounds voor Interface Xtra. Je vindt een beschrijving van de freeware die we voor deze editie uitkozen op de speciale pagina Freeware op Interface.nl op pagina 6. Downloaden maar! Klik in de hoofdnavigatie van Interface.nl op Freeware

Testbank In de Testbank op Interface.nl publiceren we eerder in Interface geplaatste tests. Nieuw op de site: tests Pioneer RMX-100, Korg Monotron, Moog Minitaur, Novation Twitch, Roland R-Mix en veel meer. Klik in de hoofdnavigatie van Interface.nl op Testbank

Vragen? Op Interface.nl vind je een groot arsenaal aan vragen en antwoorden over heikele kwesties. Heb je ook een vraag? Stuur die aan vragen@interface.nl Klik in de hoofdnavigatie van Interface.nl op Vragen

Interface Digitale Editie

voor iPad en Android tablets, maar ook voor pc en Mac

De digitale editie van Interface kun je downloaden via de Ako Magworld app (www.ako.nl/app) en bevat veel extra items bij de artikelen in het blad. Bij de meeste artikelen en tests in de Digitale Editie kun je meteen de video aanklikken, en bij de meeste producttests en interviews kun je meteen doorklikken naar de bijbehorende audiofiles. Je kunt vanuit de app direct doorklikken naar relevante websites bij de artikelen en advertenties.

Hoe kom ik aan de Digitale Editie van Interface? Lees Interface digitaal en luister direct naar de sounds bij de tests, de video’s en direct aanklikbare links bij de artikelen en advertenties. Download de AKO app voor pc, Mac, iPad en Android tablets via www.ako.nl/app en kies uit de volgende mogelijkheden: • Los nummer Interface Digitale Editie € 3,95 • Proefabonnement Interface Digitale Editie, 3 nummers € 8,• Jaarabonnement Interface Digitale Editie, 10 nummers € 25,-

www.ako.nl/app Interface 167 april 2013

IF167 service.indd 85

14-03-13 14:48

Interface

Service

Colofon 23ste jaargang • nummer 167 • april 2013 Interface is een uitgave van Interface Media bv Postbus 11497 • 1001 GL Amsterdam tel 020 675 5308 • fax 020 531 2019 info@interface.nl • www.interface.nl ABN Amro Bank 55.85.58.291 Bezoekadres: Rozenstraat 206 • 1016 PA Amsterdam Hoofdredactieteam: Mark van Schaick (algemeen), Jean-Louis Gayet (technisch) Redacteur Interface en Interface Xtra: Peter Hoeks Eindredactie: Bouke Bijlsma (coördinatie), Tineke van Brederode, Peter Hoeks, Dimitri Hakke, Mirjam van Kerkwijk, Diana Korpershoek, Patrick Oxsener Interface.nl: Klaas Jan Stol (Music Publishers bv), Jean-Louis Gayet Aan deze editie werkten verder mee: Marnix Bosman, Dennis Boxem, Alex Buurman, Jan Peter Eerenberg, Bart Groenlof, Sander van der Heide, Jos Kamphuis, Allard Krijger, Ruud Lekx, Wessel Oltheten, Stefan Robbers, Eppo Schaap, Ivo Witteveen Vormgeving: Marcel Willemsen, Cyril Koopmeiners, Kirsten Noordam (stagiaire) (Keijser 18 Mediaproducties) Uitgever: Erk Willemsen Sales & Marketing: Ronald Willemsen Advertentie-acquisitie: Ronald Willemsen, Erk Willemsen, Ollie Schmitz e-mail: ads@k18.nl tel: 020 675 5308 Boekhouding: Vanja van Dam, interfacefactuur@interface.nl Druk: Mediacenter Rotterdam Distributie Nederland: Betapress voor boekhandel en kiosk. Interface is ook in de betere muziekhandel te verkrijgen Distributie België: AMP Brussel Interface verschijnt 10 x per jaar Losse nummers € 6,90 Proefabonnement: € 12,50 Jaarabonnement Ned/België: € 49,50 Jaarabonnement Europa buiten Benelux: € 68,90 Jaarabonnement buiten Europa: € 88,90 Tweejaarabonnement: € 89,00 Wil je een abonnement? Mail abo@interface.nl Of surf naar www.interface.nl Abonnementenadministratie: Vanja van Dam abo@interface.nl 020 675 5308 Postbus 11497, 1001 GL Amsterdam Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij tenminste één maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode wordt opgezegd. Nabestellen van reeds verschenen nummers van Interface kan via abo@interface.nl

Artikelen en reacties zijn welkom op het redactieadres. Er mogen geen aanspraken van derden op berusten. Door inzending geeft de auteur toestemming voor publicatie in Interface. © 2013 Interface Media b.v. ISSN: 1383-2255 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever. De artikelen afkomstig van auteurs geven hun persoonlijke opinie weer. Deze mening is niet noodzakelijkerwijs dezelfde als die van de redactie. Tevens aanvaarden de redactie, de uitgever en de auteurs geen verantwoordelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan door het overnemen en/of toepassen van ideeën die in dit blad worden gepresenteerd. De uitgever behoudt zich het recht voor advertenties zonder opgaaf van redenen te weigeren.

Interface Media is een samenwerkingsverband van Keijser 18 Mediaproducties bv en Shiva DMA. INTERFACE SERVICE Op deze servicepagina’s stellen we je op de hoogte van alle activiteiten van Interface Media: Interface magazine: verschijnt 10x per jaar Interface.nl: wordt dagelijks ververst met nieuws Interface Xtra: downloadsectie van Interface.nl: veel gratis software en samples, plus audio en video bij de producttests Daarnaast is Interface vaak betrokken bij events, festivals, workshops en meer. Bezoek ook onze Webshop op Interface.nl.

abo@interface .nl

Neem nú een abonnement op

Welkomstcadeau Korg Kaossilator t.w.v. € 149,bij een tweejaarabonnement Interface van € 89,Gratis: Korg Kaossilator KP Het is een klassieker, de Kaossilator van Korg. En nu kun je ’m gratis krijgen bij een tweejaarabonnement Interface! Deze dynamic phrase synthesizer kun je bespelen via de touchpad; synth, soundeffects, en drumsounds ineen. Met de 100 soundprograms, 31 scale patterns en 50 gate arpeggio’s kun je complexe ritmische patronen maken. Met looprecording kun je overdubs maken. Voor de eerste vijftien tweejaarabonnees die zich melden hebben we bovendien vijftien Kaossilators in roze uitvoering klaarliggen!

Neem nu een tweejaarabonnement en je krijgt ’m er helemaal gratis bij!

TWEEJAARABONNEMENT MET KORG KAOSSILATOR • tweejaarabonnement (20 edities) Interface € 89,- met welkomstcadeau: gratis Korg Kaossilator* ANDERE ABONNEMENTMOGELIJKHEDEN • jaarabonnement (10 edities) met introductiekorting van € 10,-, voor € 39,50 • tweejaarabonnement (20 edities) met € 25,- introductiekorting, voor € 64,-

Of: probeer 3 edities Interface voor maar € 12,50 • Proefabonnement Interface (3 edities) € 12,50 Een kwartaal Interface op proef - zonder verplichtingen! GEEF INTERFACE CADEAU Geef een bevriende producer, dj, of muzikant een Interface-abonnement cadeau! Kijk op www.interface.nl/abonnement.

* zolang de voorraad strekt! Voor het verzenden van het welkomstcadeau berekenen we € 2,50 tegemoetkoming in de verzenden verpakkosten.

Bestel je abonnement online, of telefonisch W

www.interface.nl/abonnement

Ga nu naar www. i

Interface 167 april 2013

IF167 service.indd 86

14-03-13 14:48

Korg Kaossilator gratis bij een tweejaarabonnement Interface!

Ga naar www.interface.nl/abonnement en kies een van deze abonnementsaanbiedingen. Of stuur een mail. Of bel. Geef duidelijk aan voor welk abonnement je kiest! Wees er snel bij: de aanbieding met de Kaossilator geldt zolang de voorraad strekt! Je krijgt Interface toegezonden vanaf het eerstvolgende nummer.

DIGITALE ABONNEMENTEN Je kunt ook een abonnement nemen op de digitale editie van Interface via de AKO app voor tijdschriften. Met audio, video en directe links. Geschikt voor pc, Mac, Android tablets en iPad. Download de app gratis via www.ako.nl/app. Ga naar www.magworld.nl voor meer informatie.

• Digitaal jaarabonnement - 10 edities ga naar www.ako.nl/app - € 25,• Digitaal proefabonnement - 3 edities ga naar www.ako.nl/app - € 8,Zie ook www.magworld.nl

per e-mail T

(+31) (0)20 675 5308

abo@interface.nl

. interface.nl/abonnement Interface 167 april 2013

IF167 service.indd 87

14-03-13 14:49

Hét magazine voor gitaristen en bassisten Proefabonnement? 3 nummers voor € 12,50 wwww.gitarist.nl/abonnement

Gitarist.nl Hot news, bio’s, video’s en meer Gitarist is een uitgave van Uitgeverij de Inzet/Keijser 18 Mediaproducties, (co-)uitgever van Interface, Slagwerkkrant, Akkoord Magazine, Zing Magazine en MixedWorldMusic.com

ads IF167.indd SWK en GIT.indd88 2

14-03-13 08:50 14:00 08-03-12

Interface

Lexicon

In de wereld van de muziekproductie, en dus ook in onze artikelen, worden vaak technische termen en begrippen gebruikt. Deze zijn voor audiotechnici gesneden koek, maar voor de minder ingelezen lezer soms pure abracadabra. Óf je weet wel wat zo’n term ongeveer inhoudt, maar hoe zat het ook al weer precies? In deze rubriek leggen we de belangrijkste begrippen nog eens uit, en daarbij gaan we ook weer lekker de diepte in.

Wat is dat… dynamisch of condensator? Dat ze verschillend klinken weet eigenlijk iedereen die met beide types heeft gewerkt, maar wat ís nu eigenlijk het verschil tussen dynamische en condensatormicrofoons microfoons?

Een Sennheiser condensatormicrofoon en een Shure dynamische microfoon

door Wessel Oltheten > wessel@interface.nl

lke microfoon moet geluid eerst omzetten in een beweging, om er vervolgens een elektrisch signaal van te kunnen maken. De eerste omzetting is vooral van belang voor het richtingskarakter van de microfoon (zie Lexicon van vorige maand). De tweede omzetting (van beweging naar elektriciteit) beïnvloedt de frequentierespons van de microfoon. Je kunt die omzetting op twee manieren doen: elektrodynamisch of elektrostatisch. Het verschil tussen die twee kun je al uit hun benaming afleiden. Een dynamische microfoon reageert op membraanbeweging, terwijl een statische microfoon reageert op de absolute plaats van zijn membraan. In een dynamische microfoon beweegt een geleider door een magneetveld. Die geleider is het membraan zelf, zoals in een ribbonmicrofoon, of een spoel die aan het membraan vastzit, zoals in de meeste dynamische microfoons. Afhankelijk van de membraansnelheid en zijn eigen lengte, geeft de geleider elektrische spanning af.

Spanning Een elektrostatische microfoon werkt met een condensator. Dit is een elektronisch component, bestaande uit twee gelaagde geleiders, gescheiden door een isolator. Je kunt er een bepaalde lading tijdelijk in opslaan. Hoeveel lading de condensator op kan slaan (de capaciteit), is onder andere afhankelijk van de afstand tussen de geleiders. In een condensatormicrofoon is het membraan de ene geleider, en de achterplaat van de microfooncapsule de andere geleider. Beweegt het membraan naar de achterplaat toe, dan neemt de capaciteit toe, en andersom. Door de condensator op te laden met een vaste spanning (vandaar de 48V fantoomspanning die veel condensatormicro-

Figuur 1. In een dynamische microfoon beweegt een geleider (hier een spoel) door een magneetveld. In de geleider wordt spanning opgewekt als hij in beweging is (A). Een condensatormicrofoon verandert van capaciteit als de afstand tussen het membraan en de achterplaat varieert (B). De absolute plaats van het membraan bepaalt de uitgangsspanning van de microfoon.

foons nodig hebben) en hem in een simpel circuit op te nemen, kunnen de capaciteitsveranderingen een spanning opwekken (zie figuur 1).

Ribbon Maar waar komen nou de klankverschillen tussen beide systemen vandaan? Een van de voornaamste redenen is het gewicht van het membraan. Het membraan van een condensatormicrofoon kan heel licht zijn; er zit geen zware spoel aan vast om in beweging te zetten. Dit maakt dat het membraan makkelijk in beweging te brengen is, en ook makkelijk weer tot stilstand kan komen. Het volgt de kleinste veranderingen in geluidsdruk snel en nauwkeurig. Anders gezegd: de transiëntrespons van een condensatormicrofoon is goed. Er zijn ook dynamische microfoons met lichte membranen. Ribbonmicrofoons hebben bijvoorbeeld geen spoel: het membraan zelf is de geleider die in het magneetveld beweegt. Die kunnen

dus ook een goede transiëntrespons hebben; dat is de reden dat ze nog altijd populair zijn. Maar doordat de lengte van de geleider van belang is voor de hoeveelheid spanning die er geïnduceerd wordt bij een bepaalde geluidsdruk, kennen ribbonmicrofoons wel beperkingen. Ze zijn veel minder gevoelig dan microfoons die een spoel (en dus een langere geleider) gebruiken. Ze zijn daarom vooral geschikt voor luide geluidsbronnen, anders gaat het al snel ten koste van de signaal-ruisverhouding.

Stemmen en dempen Als de transiëntrespons zo goed is, waarom gebruikt dan niet iedereen overal condensatormicrofoons voor? Dat heeft twee redenen. Allereerst klinkt een slechtere transiëntrespons soms prettiger. Bij opnamen van dichtbij wil een condensatormicrofoon nog wel eens ‘overgedetailleerd’ klinken, terwijl een dynamische

microfoon de klank wat milder maakt. De tweede reden heeft te maken met het stemmen van het membraan. Het membraan van een microfoon kun je vergelijken met een trommelvel: het heeft een resonantiefrequentie. Een microfoonontwerper zorgt ervoor dat het membraan zo gestemd is dat het in combinatie met de overige mechanische en elektrische eigenschappen van de microfoon een vlakke frequentierespons oplevert. Om bijvoorbeeld een richtingsgevoelige condensator-microfoon te bouwen, moet je het membraan midden in zijn werkingsgebied stemmen. Die resonantie moet je vervolgens heftig dempen om de respons uit te vlakken. Bouw je zo’n zelfde microfoon dynamisch, dan stem je het membraan juist heel laag en hoef je het nauwelijks te dempen voor een vlakke respons. Je benut de resonantie om de respons vlak te maken. Beide benaderingen klinken anders, vooral omdat het dempen van resonanties zo zijn grenzen kent. ■

Interface 167 april 2013

IF167 Lexicon.indd 89

14-03-13 14:10

Advertentie Index Interface 167 Amptec 02/64 Midi Amsterdam 79 BAX 07 Music Minds

Best Service

03 Mworks 92

Dijkman MI

26 Propellerhead 14

Europe Audio Video Rent

SAE 59 79 Sennheiser 44

Gitarist 88 Sound Service 23/70 Helios 79 Steinberg 05 HyperActive 91 Thomann 18/19 Interface 90 Time + Space Line 6

52 Voerman 37

Overal in de winkel. Maar downloaden kan ook! Digitale edities! Slagwerkkrant, Gitarist en Interface. Boordevol video, audio, slideshows en weblinks. Download nu via de AKO app | www.ako.nl/app â&#x201A;Ź 3,95 | voor iPad en Android tablets maar ook downloadable op je pc of Mac.

www.interface.nl www.slagwerkkrant.nl www.gitarist.nl

ads IF167.indd 90

14-03-13 14:01

xxxAnzeige_216x303_Layout 1 07.08.2012 15:20 Seite 1

The first USB 2.0 interfaces that can improve the way you record.

AudioBox 22

VSL

AudioBox

VSL

AudioBox 44

VSL

AudioBox 1818

VSL

You’ll make dramatically better recordings when you can hear realtime reverb, compression, and EQ in your headphones. Easy to do if you have a digital mixer or outboard effects processors. Impossible if you try to use DAW effects plug-ins. So we sliced up a StudioLive™ 16.0.2 digital mixer and put its Fat Channel processors into each AudioBox™ VSL interface and then added effects. Others have tried adding a few effects into an interface. But nobody has been able to offer the power of AudioBox VSL software: reverb, delay, compression, limiting, 3-band semi-parametric EQ, noise gate, and high-pass filter. All with inaudible delay, thanks to our ingenious kernal-mode processing.

Each AudioBox VSL interface comes with PreSonus’ stunning DAW software „Studio One™ Artist“.

www.presonus.com Exclusive Distributor for the Benelux: Hyperactive Benelux GmbH – www.hyperactive.nl

ads IF167.indd 91 ads.indd 1

14-03-13 17:58 14:02 07-08-12

Meet the new generation.

ELEcTRO 4D SW61 61 SEMI wEIGHTEd KEYS PHYSIcAL drAwBArS 7 KG

ELEcTRO 4 SW73 73 SEMI wEIGHTEd KEYS dIGITAL LEd drAwBArS 2X MEMorY 9 KG

ELEcTRO 4 HP 73 HAMMEr AcTIoN KEYS dIGITAL LEd drAwBArS 2X MEMorY 11 KG

NEW! ALL MODELS FEATURE Nord c2d ToNEwHEEL ENGINE Nord c2d 122 roTArY/drIVE IMProVEd cLIcK/PErcUSSIoN NEw dELAY EFFEcT LoNG rELEASE 4 LIVE SLoTS USB-MIdI

Listen to sound demos: Listen to the Nord Stage 2 at nordkeyboards.com/electro4 www.nordkeyboards.com Nord Audio Demo

00:00:19

Handmade in Sweden by Clavia DMI AB

tel.: +31 (0)10 211 01 70, email: info@mworksonline.com, web: www.mworksonline.com

ads IF167.indd 92

25-04-13 12:27