Nazım Hikmet - Şiir Arkeolojisi by Kemalist

sarx

BUGÛNÜ ANLAMAK TEMMUZ 2010

ÍÇÏN -

6 TL

KKTC Fiyati 7.50 TL

ISSN 1308-7878

Illliinilplill

9 771308 787801

•

Seygill

KENDÍSESÌNDEN N

bir

tane

karic1

Batice

ZEKÌYE

Beni telgiraf gekece ben senden meg:tup alaca im gün merak ve telagt 2m Merasim böy1e sen bunu da 66renemiyeceksin F Bir daha sefere

1961'DEN ÖZEL BI

---

Sana beg gür kadar saman heniis almamigtin yolliyacaëlm sonra

150 lira .Aldinela

yollamigtim

bana bilair

Için

ekiler KAPAK KONUSU Geoeleyla

dizboyu girip aglarir karma keriêlk

guya

geklyot*am denizden ylldaslarla Bend*R

insen

baliklar

Old,¤

BOE121ar

t,oprak

hâli artik dün.yanin vd ayd1 karan11k ,

apk Anlad.m ya iêix baqimdan gt.1üm anlad1.a ya agik olmakl maggul ben sana

onkla

41e

: ik

...

kuoaklar

Neoro Ends Big Batte wi ring Blowsin the iteenth

Round.

ALLS FORMERCY

ClashesAll Over City Fonow Retu s of F sati Combat POLICEHAVEHANDSFULL

Yavu ah Í m mücad esi 16 yuzyil bagnda Islam dünyasim sarsan kavganm iki lideri SahÎsmailve Sultan Selim, olagandigi ahsiyetlerdi. Devlerin savag 1514'te yaçandi ve Yavuzkazandi. Çaldiran'da NTVT, harp tarihine geçen bu büyük -

savaym izini

Ïran-Çalderan'da sürdü.

umutlar abandone oldu Re Yüzyil önce ABD'de siyah rakibi beyaz boksör Johnson, Jeffries'i tarih 4 Temmuz, yani ABD'nin bagimsizhk günüydü.Yenilgiyi sindiremeyen beyazlar,siyahlara saldirdi. 23 siyah, 2 beyaz öldürüldü. Irkçihk tarihinden siyah-beyaz bir sayfa.

yendi.Üstelik

Nâz

Hikmet

lojisi

Ünlü airin bilinmeyen il iir kitabi, kitaplarinm ilk baskd i ve hikayeleri,vatan haini ilan edildigi ytllar... Özelkoleksiyonbelgeleri ve dönemin tamklari konuçuyor;Nâzim Hik et'in özel mektuplari, çizimleri ortaya çikiyor.

Hifzi Topuzve Haluk Oral yaz

06 EO rk.)

vue

hebdomadaire

lakmistranon Lausanne,2

rue a'e

Bourg 4 3

so 5

mois:

Mt 13 Haberler

uke

Ardmdan

O Kadar da Degil Derya Tulga

22 TarihteBu Ay CeylaAltzndi; 24 Aym Fotografi 38 Dün SeBugün AypegülParlayan

Kitap Mina Gümrükçüoglu 78 Seyahatname

78 81 86

90 91

/ 96

Sahaftan Emin Nedret Í;li HaBuDiyar BünyadDinç Tavanarasi Feza Kürkçüoglu Büyüteç Ayjen Gür Ajanda Duygu Ydmaz Bulmaca Sedat Yajayan

Bilmece Alp Ejder Kantoglu

Zamanin Îzinde Togan Ísenbike

ngel

LA PAIX DE LAUSANNE

délégation turque, accompagné du second délégué, Riza Nour la signature du traité avec M. JosephGrew, ministre améric

Baÿtan çakarmamn kisa tarihi Baytan çikarma oyunu, insanm dogas icabi kendisi daha bu dünyayi adiml maya bagladigmdan itibaren devre e girdi. Insan zekasi geligtikçe, zamanla sanat haline geldi. Tarihin yazdi

en önemli ayarticilar ve stratejileri.

Dery Tulga yazdi.

| i i ;

87 yilönce Lozan Son yillarda farkh siyasi çevreler tarafindan farkh gerekçelerle eleptirilen Lozan Antlaymasi, aslmda ne bir hezimet ne de bir zaferdi. Dönemin kopullarmda, oldukça baçardi bir antlaymaydi. Neler kazandik, neleri kazanamadik? Ahmet Kuya; yazdi.

NTVTARiHTEMMUZ2010 5

Mektuplar-mesajjar

NTVT Dergimizin 15 gün boyunca okundugunu duymak sevindirici. Konalarm ayrintilarma ne ölçüde yer verilecegini; gärsel malzeme,

Ayrmt11ar ve Tufanlar Türkiye'nin degerli uzmanlarmi biraraya getirerek tarihi olabildigince objektif olarak bize anlatmaya

yer durumu, bilinirlik ve

çahytigimz için çok tegeldrür

noktasina

ederim.

orijinalligin yamsira, igin hangi agirhk verdigimiz ve sonaçta popüler bir tarih dergisi olmamiz belirliyor.

Derginiz bir ay

içerisinde birçok konuya el atiyor; birçok käpeniz var, fakat yine de çok kisa. Ilk 15 günde (buda yava; yava okundugu takdirde) bitiyor. Ikinci olarak, birçok konu kisitli alanlar oldugu için çok yüzeysel kahyor.Derinligine inmeniz gereken konular ya genelgeçerbilgilerle smirh ya da o konu hakkinda tabam

BüyükTufan meselesini de, son olarak gündeme yerlegen "Agri dagmda gemi arama faaliyetleri"yle baglantilandirdigimizdan; Ortadogu merkezli, cografi olarak Agri'ya yakin efsaneleri

olan insanlarm anlayacagi düzeyde. Sizi lise ve ortaokul

Derginizi ara sira okuyorum, çok begeniyorum. Konulara objektif ve degigik açilardan yaklayiyorsunuz. Çokfarkh ve ilginç tarihî konulara deginiyorsunuz, akiet bir üslubunuz var. Orijinal, ilginç belge ve fotografiarla konular daha iyi anlapihyor. Atalarimizm kullandiklari egyalari bugünkü kupaklara tanitan, böylece tarihle ve geçmigimizleilgilenmemizi ve bilgilenmemizi saglayan "Bu nedir?"köpenizden dolayi da sizi ayrica kutluyorum.

Atalanmizm

ögrencilerinin de takip ettigini

konulari biraz daha genig anlatmahsimz. Haziran saymizda Nuh Tufani hakkinda kutsal dinler dogmadan önceki efsaneleri ve dinlerdeki (Mezopotamya olarak) tufanlari

anlatmiysmiz.

Fakat burada bir eksik var. Sadece Mezopotamya efsanelerinde degil, Ïrlandaefsanelerinde (Kelt) ve Yunan efsanelerinde de kendi tanrilarmm insanlara kizarak bir tufan yolladigi ve her seferinde ikiger kipinin kurtularak insanhgin soyunu devam ettirdigine dair bilgiler geçiyor.Bunlarm makalede geçmemesinin sebebi nedir?

egyalari

Hidir Yürekli (TBMM Tutanak MüdürlüÿülUzman stenograf)

Basmac1

çahytigim iddia etti. Tamamen hayal ürünü ve kendilerince siyasi gerekçeleri olan bu iddiayi sordugumuz

k Tufan:

e ane h

NTV Tarih: En

derginin yaym yönetmeni Ahmet Akyit'in "Haberim yok.Nasil oldu anlamadim. Sizi ararim"demesinin ardmdan herhangi bir tzahat da yapilmadi. Toplumsal Tarißin bu sorumlu ve ahlakh yaymcihk anlayigim

duyurahm istedik! NTVT

Íyi Dergi

Marmara Üniversitesi ÏletiçimFakültesi ögrencileri, NTVTariPi 2009'un "En BayarihDergi"si seçti. Bu ädülün üniversitelilerden gelmesi umut verici. Tegekkür ederiz.

d'octobre 1917 jusqu'enoctobre 1924 adh kitabi, konuyla ilgili en kapsamh eserdir.

isterim. 3. sayidan ber zevkle takip ediyorum. Degi iginiz konular insani ahp gätürüyor,

Kitap 1980'de Orkun Yaymlari'ndan Türkistan Milli Kurtulu; Hareketi adiyla

akil ve kalp gäzümüzù aydinlatiyor.Tarihle ilgill yazi yaziyor diye de herkesin dergisini kitabmi okuntam. Bünyenizdeki tarihçiler takip ettigim, begendigim kipiler. Bir de daha änceki say lardan birinde, peygamberirn in isminin kullamlarak yaziya dökülmesi pek hogum gitmedi diyebilirim.Her çey yürektedir, kimsey karigamayizama Muhammed yerine Hz. Muhammeg (S.A.V.)denseydidahi güzel olurdu diye düçünmekteyim.

yayimlanmiçtir, ama maalesef çevirisi kätüdür. Babiali

Kültür Yaymciligi'ndan çikan Baymirza Hayit imzah Basmacdar/Ruslara Karp Basmacdar Hareketi adh kitap da konuyla ilgili kapsamli

Dergiyle yeni tamytim ve eski sayilarimzi da internetten sipariple aliyorum. Tarihin arka plamnda kalmig olaylari aragtiriyorum, ancak"Basmaci Ayaklanmalari"ylailgili bilgi bulmakta zorlamyorum.

bir kaynaktir. Ayrica hem dönemin hem olaylarm ilk elden tamgi olan Zeki Velidi Togan'm,Enderun Kitabevi'nden Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakm Tarihive Diyanet Vakfi Yayinlari tarafmdan 1999'da tekrar basilan Hattralar kitabi

Emir Gürbür

okunmahdir.

ayaklanmalan

Timuçin Topçu

der

Toplumsal Tarih dergisi, Haziran sayismdaki bir dipnotta NTV TariPe saldirdi ve dergimiz uzmanlarinm, CNBC-e'de yayimlanan "Pasifik"dizisinde Ïzmir Yangim'ylailgili bir diyalog bälümünün kaldirilmasi kararim megru kilmaya

esas aldik.

varsayarsak,

merkezli

Dipnot deyip geçme

NTVT Joseph Castagné'nin 1925'te Fransa'da basilan Les

Basmatchis,le mouvement

Hz. Muhammed'in

s1fat1 Amatör bir tarih

sevdalisi

Hakan Köseoÿlu

Hitler ve Türkmenler Böylekaliteli ve okunabilir bir yaym hazirladigmi için sizi içtenlikle kutluyorum. Her kesime aym mesa ede durugunuzulütfen bozmaym.

Mayislar"bölümünün 2 Mayis 1945 kisminda Hitler'i son savunan güçler arasmda Türkmenleri de saymiysimz. Bu konu ilgimi çekti; bu güçlerin mengeini ve neden bu kadar sadik olduklarim merak ettim dogrusu. Oktay Esen

NTVT Byada çarpigan Türkmenler savagin baglarindaesir dügen Sovyet askerleri

den devyirilmiplerdi. Sadakatl ri de bu yüzden gerçek a lamda sadakat degil, älü nle kahm arasinda bir tercih erinin kalmami olmasiyd

Demirbag

arl

Dokuz Eylül Üniversitesi Tarih Bölümü ögrencisiyim. Derginizi büyük merakla takip ediyorun Ïsveçkrah XII. Karl'in, OsmanhDevleti'ne .

ve oradaki

sigmmasi

yaçantisi daha dogrusu si hakkmda bilgi monogr Bu kaynaklara istiyoru .

nereden Bülent

açabilirim?

lemirha

arl, pas aninis )snianlllar

NTVT Bu konuda dilimizde en etrafh ve güvenilir çahymalvi Prof. Akdes Nimet Kurat yapmigtir.ÎsveçKrah XII Kad'zn Türkiye'de Kahp ve Bu Stralarda Osmanh

Împaraturlugu ve Prut (1943)

Seferive.Bartp (ikicilt, 1951-

1953) konuyu inceledigi kitaplaridir."Demirbaÿ Sarl: Delikanh Kral"bagligialtmda NTVT'nin 6. sayisinda ayrmtih

olarak anlatilmigti·

Ínternette yok Papalimam'nda Üsküdar bulunan ve ÿu anda Devlet Opera binasi olarak kullanilmakta olan binamn tarihçesi hakkmda kisa da olsa bilgi verebilirseniz sevinirim. Internette tüm ugraplarima ragmen bilgi sahibi olamadigim bu konu hakkmda bapkasiakhma gelmeyip, sizin kapimzi çaldigim için de umarim mazur görürsünüz beni. Serif Hamitoëlu .

NTVT (HayriF.Yilmaz)

Bunlar eski Tekel binalaridir ve üç ayri yapidan olupur.

Ikisi, Istanbul'da çok az örnegi günümüze ulagmig erzak ve hububat ambarlaridir. Hâlâ tarihi hakkinda Üsküdar yazilmigen önemli çaligma olan Ibrahim Hakki Konyali 1977'de yayimlanan Abideleri we Kitabeleri ile Usküdar Tarihi isimli 2 ciltlik kitabmda, yapdarin 1797 a1fnod ne"

içinde erzak ve hububat

bulundurabilmek"için inga edildikleri yazar. Bu yapdar birbirine bitigik ve baglantih uzun dikdörtgen birimler halinde inga edilmigtir. Bu tür binalar Hititlerden Roma'ya, Bizans'tan Osmanlilara kadar ayni endigelerle ve çogunlukla benzer mimari äzellikte yapilar olarak inga edilmiglerdir. Bunlarin güvenligide önemli bir konu oldugu için, burada önce bir Nizam-i Cedit Kullugu, sonra da Sultan Abdülmecid tarafindan 1842'de bir

Editör

Mustafa Alp Daglstanl1

Memleketimden Naz1:33.133.anzaralan abri

evi ve dayinm Peronit'teki (gimdi Çamhköy) evde çok güzeldi. bahçe O ve bahçesinde oynamak mutluluk kaynagiydibenim için. Bu iki katli Karadeniz evi, sakinleriyle birlikte genlikli bir ortamdi. Annemin dayisi Sabri Çiçekde sevecen, yumuçak biriydi. Ben ortaokul çagmdayken, aabri dayinm Nâzim Hikmet'i Hopa'da yakaladigmi duymuytum.Yillar sonra, 1990'larin ortalarmda hikayeyikendisinden dinlemek için Peronit'teki o eve gittim tekrar. Sabri dayi 90'larindaydi. Nâzim'm Laz Ismail'le (Bilen) beraber Sovyetler Birligi'nden memlekete sizdigi vakit, pimdiki sahil yolu yoktu. Merkezi deniz kiyisindakibu köyde bir bakkah varmig Sabri daymm. 1928'in bir Temmuz günü dükkanm önünde otururken Hopa tarafindan (dogudan) yürüyerek iki gelen kipi görmüg. Siradan bir hasbihal... Nereden gelir, nereye gidersin... Nâzimlar, o günkü vapurdan indiklerini söylemig. Sabri dayi ÏstiklalHarbi sirasmda ve hemen sonrasinda Emniyet teykilatinda da hizmet vermig dikkatli bir genç olarak hemen çüphelenmig:"O gün vapur yoktu, bir önceki gün vardi" demiÿtibana. çaktirmamig ve sonra polise haber Vaziyeti malum, vermig. Sonrasi Nâzim'in Hopa hapishanesinden piirlerini biliyoruz.Yalmzben o piirlerdeki "Küçük Muhittin"i de taniyorum. Bizim dede evinin kompusuydu Muhittin amca. Benim simf arkadagim ve adagim Mustafa'mn da babasiydi."Küçük Muhittin"büyüdügünde azimli, hizh hizh yürüyen nevi de küçüktü. Çaliçkan, adamdi. pahsma münhasir bir Muhittin amcayla konuçma firsatim kaçirdim ne yazik ki. Ne büyük bir kayip!Ama Sabri daymm Nazim'm giirlerinin hayrani oldugunu biliyorum. etrafindaki

"kaçak"lara

karakolhane inga edilmigtir. Bu yapi da iki katli kitlesi ve pencereleriyledepolarm bitiçiginde hälâ ayaktadir. Depolar ve bitipigindeki karakol, Cumhuriyet döneminde Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol Genel Müdürlügü Ïçletmeleri (TEKEL) tarafindan tütün deposu olarak kullamlmaya devam etmig ve 2000'li yillarda

Tekel Müzesi ve Kültür Merkezi olarak kullanilmak amaciyla restore edilmigtir. Yapi toplulugu 2006'da Kültür ve Turizm Bakanligi'na tahsis edildi. 31 Mayis 2008'de

Taksim'dekiAtatürk Kültür Merkezi tadilat yapilacagi gerekçesiyleboçaltihnca, Devlet Opera ve Balesi provalarimbu binada yapmaya bagladi. NTYTARiHTEMMUZ2010 7

Okurdan Sütçü

Ímam

Katki

Gençler arasmda tarihm sevilmesine yaptigmiz katkilar ve özellikle yakm tarihimizi aydinlattigmiz için tegekkür

Tarihî surlar bostan,

ederim. Bazi çevrelerde Millî Mücadele'nin, Maray'ta Sütçü Fransiz askerlerinin Ímam'm bir kadinm bagindaki peçeyi açmaya çahymasisonucu bayladigi iddia ediliyor. Bu ne kadar dogru acaba?

canlandirmalar

Levent Subagi

NTVT Sütçü Imam olayi gerçekten yaçanmigtir.Ama Maray'takiMillî Mücadele'nin baylangiciolarak 1919 Ekim'indeki bu hadiseyi degil; 21 Ocak 1920'de Fransizlarm kaledekiTürk bayragmi indirmesindan sonra baglayan kitlesel mukavemeti kabul etmek dogrudur. --

29 Mayis 2010 Ïstanbul'un fethinin 557. yildönümü, gehirde bulunan birçok devlet kurumunun katihmiyla kutlandi. Konferanslar, konserler, sergiler, resim yariymalari,spor gösterileri, fetih vaazlari ve hutbelerinden fetih konulu mahyalara, 557 hatim indirmeye kadar çepitli faaliyetlerde yapildi. Bu etkinlikleri gerçekleptiren tüm kurumlara ve kuruluglara tegekkür etmekle birlikte, Fatih'in kentteki hatiralarmm durumunu unutmamak gereklidir. Fethin en änemli hatirasi hiç güphesiz gehir surlaridir. Bugün çöp yigmlari içinde, üzerlerinde büyüyen agaçlar ve çahlarla bakimsiz,kimsenin umursamadigi surlar... Fethin bu en canh tamklari uzun süre kaderlerine terkedilip,

kupatmamn bazi hatiralarmi görebilirler. Surlarin, kulelerin etr finda büyük mermer/granit gülleler buralara sonradan atan olmadiysa- kupatpanm,i

ve son

grerçek oldu

-onlari

devam etti. En sonunda gehrin en önemli eski eserlerinden olan

bu muhtegem

tesisinin

"bostan

savunma

olmasina"

karar verildi. Parsellendi ve kiraya verildi. Bu kadar änemli bir tarihi yapirun ve büyük bir turizm potansiyelinin, ülkenin ekonomisine

sadece

yetiptirdigikivirciklarve bademler,karalahanalarla katki saglamasi üzücüdür. Fetih gehitleri ve 5. yüzyddan itibaren bu surlarin önüne gelip buralarda hayatmi kaybeden Hunlardan, Avarlara,Sasanilerden, Araplara, Selçuklulardan, Osmanlaara kadar onbinlerce insamn hatirasi üzerinde bir sebze fidesi.Surlarm asla yalniz gezilmemesi gereken bälgelerinde dola anlar, fethin

yeni açuan caddelerle delinip yikildiktan sonra,

dügtükleriyerlerde kalpiç Ama sdrlarm gärmezaen halini periçan gelip, tüm bu muhtege olaylarin geçtigi yerler unutup, Panorama 1453 i ziyardte Tarih Müzesi'ni gidiyoruz.Hemen sur rm önündeki asil alan deg 1;onun änünde yapilan ve bili seltarihî gerçeklerle örtü eyen canlandirmalarin bulundugu bir müze ziyaret ediliy r. Umariz hem Eskiç g hem Ortaçag savunma sistemleri için çok äne li canh tamklari.

ayrmtilar

saklayan sur

tayidiklari

kültürel de

sahip olduklari

r; rlerle,

turizm

potansiyeliyle,fethin ve Fatih'inin hatirma önümüzdeki yillarda hakettikleri ilgiyi görür. Hayri Fehmi Yilmaz

1980'li ydlarda restore edilmeye çahyilmigtir-

ve Çandarl1 fethi

Istanbul'un

Geçen ay Beyazit Akman'm yazdigi, Istanbul'un fethini anlatan Dünyamn Îlk Günü adh romam okudum.

Romanda Lukas Notaras fetih sonrasmda Fatih ile Halil görügtügünde, Çandarh Papa'danordunun yakmda çekilecegi hakkmda bilgi aldiklari için pehri teslim etmediklerini

söylüyor ve

bunun üzerine Çandarh tutuklamyor. Bu ayki sayimzda

Maalesef kupatmanm ve uzun yüzyillarm yapamadigi tahribati yapan bu restorasyon ardmdan yeni bir sessizlik dönemi geldi. Zamanla dolan hendekler, yikilan ön surlarm üzerinden geçirilen alt geçitler, kulelerin hemen yaninda yükselen üst geçitlerle 1990 ve 2000'li yillarda uygulamalar

hakkmda daha fazla bilgi edinmek

için ilgiyle okudum

hâlâ cevap bulabilmigdegilim. Çandarh Bizanshlara ordu hakkmda bilgivermig midir, yoksa bu dramatik bir final için ancak soruma

NTVT (Halil

Ïnalcik)

Halil Papa, Çandarh Ïstanbul'unfethine kar i geldigi için aleyhinde birçok rivayet çikartilmigtir. Bunlarin neredeyse hepsi Fatih Sultan Mehmed'e yaranmak için

dogru, hangisinin yank oldugunu tespit etmel imkansizdir, ama bunlarm

genel olarak säylemek

asilsiz oldugunu

mümkündü

Mesela rüpvet

aldigi "n

säylenmi

tir. Fakat bü

almigtir; bu bir âdettir. Bununla birlikte Çandarli Halil'in bir adam olarak öldü(rüldü)gü de dogrudur.

zËngin

kuvvetlifirtinalar sirasinda ender de olsa görülebilen küresel yildirim olayini çagriçtirmakta. Askerlerin kiliç ve süngülerinin ucunda gärdükleri gibi igiklar" iSe neredeyse kesinlikle "St· Elmo'nun ategi" adi verilen ve giddetli firtinalarda siklikla görülebilen plazma olugmas1 durumu olmali. Az gärülen .

bir "UFO çizimi"kullanmayi, "NTVT uzayldara inaniyor" diye okumuy. Dogrudur; önümüzdeki saydarda Keops piramidinin

yapimindan sorumlu uzayli ustanin günlüklerine yer

okurumuz

verecegiz. : i

Okurlardan gelen mesajlar, gerektiþnde kasaltdarakvedüzeltilerekyayrmlanmaktadsr.

"mum

kattar mr ulu 141kbehrdt

meteorolojik

olaylari 1839'da hayra yormaktan bagka pek de çaresi olmayan kadi

Uçan d ire ve NTVT Geçen s

inizda

yaýimlad

iniz

daire resmini konduran tarih dergime ne demeli? Mehmet ÖzgürOktel

uçan

uzayldarin

dünyayi yaret ettigi masalina

naibi neyse de,2010 yilinda anlatdana benzer olaylar var mi"demeden, belgenin üzerine

inanacak

olursak.'

burlarin 1839'da Mardin'de Kavalalil¼ehmet Ali etleri i in ön Pa a'nin keyif çali asi yaptiklarini düçünme iz gerekir.Zira bu uzayli rin Misir'a olan ilgisi, pir itleri oraya yapmig o alarindan bellidir! Popüler ltür masallarini Mardin bir yana irakirsak, kadi naib nin anlattigi "nur",

DOÖU§ ORUBU ÌLETÍ§iM YAYlNCIIIK VE TICARET A.S. YÖNETiN KURULU BA§KANI VE iMTiYiZ SAHÍBi Erman Ye delen GENEL NÜDÜR Cem Aydrt GENEL.h ÜDÜR YARDIMCISI Goerk rn a aeyaanm(nerasyon) Ahmet \ren (Finans) YAYlNDi IEKTÖRÜ Mustafa / ip DaQistanii YAYlNYONETMENÍ Gürsel G mcü GORSEL YONETMEN Füsun Tu can Elmasoglu YAZI ißL GRi MÜDÜRÜ Ay§en Gir SE RUMl U YAZI ÍSLERi MÜDÜRÜ

Sakman

S. 23 Süleyman Demirel, 1993'ün Nisan ayinda degil, 16 Mayis'ta 9. Cumhurbagkani seçilmigtir. Ali Mutlu'ya tegekkûrier S. 34 Astronot James Irwin,Ay'a ayak basan ilk üç astronottan d8 Ap 7s e in yedek seçilen astronotlardandir ilk üç ise puniardir: 1. Neil Armstrong, 2. Edwin 'Buzz' Aldrin, 3. Pete Conrad (hemenardindan 4. Alan Beam). Murad Gürmeriç'e tegekkür ederiz. S. 36 "A§ir aëir çikacaksin bu merdivenlerden" dizeleri Cahit Sitki Taranci'ya degil, tabii Ahmet Hagim'e alttir. Buÿrahan Kazanci, Mert Suma, Pinar $engül,Aykut Deniz, Gülçin Özer,IbrahimM. Çölova,Sema Gökçen Kara, Burak Sayin, umutBulut, Tuncay Germig, Emrah Görken, Yiimaz Ergüvenç, Sefa Kaplan, ElifYonca, Ihsan AMyetinnDam ür E mac lu,

NTVT Okurumuza bilimsel izahi için te ekkür ederiz. Hadise bü k ihtimalle anlattigi gekilde cereyan

Geçen sayimizda "Tavanarasi"bölümünde yer alan bu konunun önemi, Sofya'dakiOsmanli aryivlerinde bulunan ve yayinimiza kadar gün igigina çikmamig belgedir. Bunu yayimlamayive yaninda etmigtir.

YAZI ißLERÍ Ceyla Altmdig, Mina Gümrükç00glu, Mehmet Ömür,Aygegül Parlayan, Turan Sönmez, Duygu Yilmaz

KATKIDA BULUNANLAR Yaëmur Can, Ahmet Daÿhlar, Nevzat Hazirol, Esra Müyesseroëlu, Ramazan Pantik, Adem Topal

GRAFiK Erhan Teksöz

REDAKSiYON Gökçe Gökçeer YAYlNKURULU Enis Batur, Bünyad Dinç, Halli inalcik, Emin Nedret Igli, R, Sertaç Kayserilloëlu, Ahmet Kuyag, Masis KQrkçügil, Sevin Okyay, Haluk Oral, Necdet SakaoÖlu, Isenbike Togan, Derya Tulga, Hayri Fehmi Yilmaz YAYlNDANISMANLARI M. Tanju Akad, Muzaffer Albayrak, $ahinAldo§an, Serpil Bagci, M. Burak Çetintag, SevketDönmez, Semavi Eyice, Emre Gönen, Ragit Gürdilek, Hüseyin Irmak, Cemal Kafadar' Yavuz Sellm Karakigia, Feza Kürkçüoglu, Senih Ontr liber Ortayli, Gül Pulhan, een rt e nneen ylltepe a A m

göze batanlar

REKLAM

imKSâtir;Direökrtörü) neApc Iram r e Mehveg Turfan (Reklam Satig Koordinatöre) Funda Turan (Reklam Satig Grup Müdürü) Merve Kurna (Reklam Satig Müdürü) Seb1n2e3m0Dc0ü9(Rezervasyon Müdürü) Mustafa Çardak(Teknik sorumiu) O 212 304 08 40 HALKLA ILi§KiLER VE PAZARLAMA

Rizacan Akin ve Arife Çemrek: Mail attléiniz için sagolun. S. 44

§air Orhan

Seyfi Orhon'un

soyadi Ohon olarak yazilmigtir. Bartu Dinç'e tegekkürler, S. 80 Nagid Bey'in resminin yaninmdadoëdornrtarihrn1ei8n6deki gibi 1889 olacaktir. Tuncay Germig'e tegekkürler. "llk

UFO..." baç\ikli konunun S. 89 metnindeki tarih 19 Ekim 1839 deëil, 19 Ekim 1838 olacaktir. Alp i Ozbezeyen'e tegekkürler. i S. 94 Arma-i Osmani'deki ! tasvirlerden biri olan çipa, çapa

diye yazilmigtir. Eralp Ersoy ve Emircan Kürküt'e tegekk0r ederiz. S. 18-Mayis Odemig iiçesi Izmir'e baëlidir, Aydin'a deÿil. Nevzat Kaptan'a tegekkürier. S. 43-Mayis "Ceza Mahkemeleri Usulü Kanunu" deëil "Ceza Muhakerneleri Usufü Kanunu" ceakt TrurgayAltun'a

YÖNETiM YERi Doëug Grubu fletigimYaymcŒk ve Tic. A.S. G45Ahi Evran Polaris Cad. Doÿug Power Center No:4, 34398 Masiak, Ìstanbul T: 0 212 304 08 75, F: 0 212 335 03 26 ntvtarih@ntv.com.tr Abonelikle ilgili scrular \çin: 0 212 304 0 888 BASIM YERÏ Prornat Basim Sanayi ve Ticaret A.S. 3S4a5n1ayae ert 05y eSk ekce t3a2nbul T: 0 212 622 63 63 RENK AYRIMI XL Print House

DIREKTÖRÙ Siren Uludaÿ OPERASYON MÜDÜRÜ Sena Uzunogiu INTERAKTIF Özgüç Yiëlt (Prodüktör) YAYlN TÜRÜ Ayhk yaygin süreli yayin NTV Tarih 2010 aSy 118T8emm7u82

Herhakki saklidit Bu dergide yer alan yazi, makale, fotograf ve illüstrasyonlarin elektronik ottamlar da dahilolmak üzere çogaltilma haklari Doguy lietiçim'eaittir. Yazillön izin olmaksizinhangidilde ve hangi linstamaminin amda obolnsao/sun m

NTVTARiHTEMMUZ2010 9

ATAKAN

AÍLESÌ

z2.

Dn a Savagl'nda ABD'de hir Türk pilotu ir hayat boyu paylapilan bazi egyalar vardtr: Kagitlar,dolmakalemler, zarflar, karalanmig notlar... Hayatin sessizce içinden geçen bu parçalar,insam belki de gidene en çok yaklagtiranyeylerdir. Dedem Hava KurmayAlbay Zaim Ertan aramizdan ay-

Gardner

FLIERS HERE TO TRAIN in dus coun at e Seven Seas. I.eft to ri

ednesday

ULY

O zaman yirmibir,yirmiiki yaylarmda bir üstegmen olan

dedemin, hem kendi dünyasi üzerine hem de o yiuarda savapta belirle ici bir änem kazanan ABD'ye dair yazdiklarmi oku-

Her Güne Bir Sayfa 1943-1945 arasi Zaim Ertan'in tuttugu gün1ük. Enemin Msi ve teknolajisi Ertan'i büyülemig, Mkiye'nin katetmesi gereken gok mesafe oldugunu yazmigti.

beni duygulandirmiçti. Son uçuy egitimleri strasinZaim Ertan (1919-2004) da, dedem ve Nahit Özgür'ün dnaodarlaa bp otndbozul nmirn

Gaziemir Hava Üssü'nde uçup talimleri yapmaya baglamig, 1943-1945 arasi ABD'de egitim görmüp, 1956-1960 yillarmda NATO'dagörev yapmig, 1961-1962'de Diyarbaktr Hv. KuvvetKomutan Muavinligi, 1963-1967'de Eskigehir Hava Ikmal Merkezi Genel Müdürlügü, 1967-70'te Milli Güvenlik Akademisi ÖgretimBaykanhgi görevlerindebulunmug. 1943'te 'Ilisk Hava.Kuvvetleri, Washington'daki resmî makamlarla anlaçarak 11'Ilirk pilotunu staj gärmeleri için bu ülkeye göndermig.Emekli orgeneral Nahit Ozgür ve dedem bu gruptaymig.

rildiktan sonra, onun 1943-45 yillarmda tuttugu ve üzerinde "A page a day"yazih not defterine içledigi gün1ügünübuldugumdaçok heyecanlanmigtim.

mak

Timrsdcry. July 1, 1943

ebr

dügmüçler.Ayildiklarmda uçagmparçalamp yandigim görmügler; 100 metre yürümügler ve uçak infilak etmig. Bir süre hastanede kalmiglar;taburcu olup son uçuplarim bitirmiÿler ve Washington'a dänmügler.Bir gece sabaha karpi,Amerikan donanmasina ait alti gemiden olugan bir filoyla Atlas Okyanusu'na açilmiglar. Her taraf Alman denizaltilariyla kayniyormuy.Gerilimli bir yolculuktan sonra Port Said'e varmiglar ve güney simrlarimizdan Ankara'ya varmiglar. Dedemin günlügü 5 E;ubat1945'te sona igik tutuyoreren bu serüvene Elâ Atakan

to A.o

were

are

o es

Sevgili Okur NTV Tazib, seni bu ülkenin yazilmamig tarihini yazmaya! yazilana kendi tarihini katip onu zenginlegtirneye davet edlyor. Elindeki tarihin bir kopyas1n1, fotonrafim gönder; NTV Tarih uzmanlan deÛerlendirsin ve dergimizde yay1mlansin. NTVT

Neway

Taw On

the Uni+ed Stater rmy Ertan Wahtt n, Capt Pa

rios G. Afen) utl, Nufred Sh nf to GoL Met

Í1k durak 1943'te

ami ye varan

hil ayesi, 1suba T

Miami ,

11 Türk pilotunun Herald"a konu olmup. 11 1el 1 inca

mas-31ackland'de

egitim

gürleri

Teksas-Waco'daki Blackland Hava Ussu'nde soldan itibaren Yüzbagi Eaki Gegin; Yüzbagi Nusret Senkon (Kurmay albayken Bandirma'da gehit

oldu); Amerika11 bir subay; Üstegmen 2air Ertan (Kurmay albay olarak emekli aldu), Üstegmen Nahit Özgür (2mekliorgeneral).

----

Eombardimancilar Egitim igin ABD'ye gönderilen

i grubunda

ci m yer almigti.

man

2010 NTVTARlHTEMMUZ

IIetigim'den Haziran

2010

g kitaplari...

HATlCE MERYEM çedEd

p L Tu

at,

222

sayfa

Sinek Kadar Kocam Olsun Bagimda Bulunsun kitablyla kansi olma hallerini" igtabli bir "birinin

15 1

antatan, uslupta

InsanKisim Kisim YerDamar0amar

MUHSINKlZ LKAYA

ACKLONDON

Bir Dil Niye Kanar?

Martin Eden

Türkçe Edeblyat,293 sayfa Çagdag

gerçekçi bir baklS

ANDREwsiNCLAIR1NsoN502DY

ceviren.visitvavar

atan HaticeMeryem, bu defa annetik hallerinianiatiyor.

Dünya Kasikleri,438sayfa

er VB et

STEFAN BREUER

HYLLANDER KSEN THOMAS FINN SIVERTNIELSEN

IO RA

PAMROBSON

HURÍClHAN15LAMOGLU

COdRAFYAATÖLYESI

osMANLlÌMPARATORLUdU'NDA

Ekosistemler Insantar ve Yerler Gida ve Tarim

Devlet ve Köylü

^r3

6teme

3766

v'3

HENRYTROYAT

MENRY'NIN

cascA

correnter ik

Henri Troyat'dan

FELAKET

büylkyazar '°"'°y'un "çetigkil

"karmagik"

o u"

yönteriyte yans tan;

90 52

güntükterine, defterlerine,

mektuplanna dayanatakToistoy'un yagamini âdeta kendi agzindan dinter gibi,

LILIVEYEDIÇOCUGU

Ve i. HayvanlariÇokSeviyorum!

ÛBËl.

Ben Bir Ressamim!

Yazan:T0llnKozikoglu,Resimleyen:BanuTaylan ÇocukKitaplan, 28 sayfa

FRANCESCASIMON

Fetaket Henry, Got! Gol! Gol Fetaket Henry'nin Tatili Baharsiber Çeviren:

Resimleyen:TonyRoss 76 sayfa

ÇocukKitaptan,

ÑInd-leim

LMA YA R

Lev Tolstoy Z.CananOzatal

neredeysedakika dakika ta kip editebildigimizbir biyografi.

EKLERI

Î TafÎ Í

Ístanbul: Abdülmecid

ha er

Elendi'nin kögkü Íngiltere: Kraliçe I. Elizabeth'in resmindeki sir Van: Tarihî Akdamar Kilisesi'ne damardan bakim Tarih yayinc111g1: Ìkiyeni ürün Ardindan: Süleyman Dirvana:Ínsana ve denize adanan bir hayat (1915-2010)

T' rk mezar taglan Bizans kulesinde Selçu lu idare sindeki Íznik ehri, 1. Haçh Seferi Irasmda, 1096'da kra Bizansl11ara geçti Ímparator L Alek ios Komnenos ilk i; olarak tahrip

édile:1 surlan onarc.I ve bu strada aptu11an bir kulede, Selçuklu

rnezar110mdaki

tagla pj

kullamld1.

g iýyg armara Bälgesi'nde ayni adh gölün

kenarmda çok güzel bii kasaba olan Ïznik, Anadoluda Türklerin yerleptigi ill gehirlerden biridir. Selçuklu ar 1071 Malazgirt Savagi'ndanbirkaç yd sonra, Iznik ÿehri ve çevresine kadar neredeyse

tüm

Anadolu'ya

hâkim o dular. Sulten I. Kdiç Arslan'm tahta ges:mesindensonra, 1096 da baylayanHaçh Seferleri'nin ilki, Selçuklularm y ni devieti üzerine gelmiytir. Oncü ktvvetleri rahathkla yenen Kih; Arslan, asil kuvvetler kargisindaordusunu koruyabiln ek içir çekilmig ve alti hafta süren giddetli bir kuÿatmadan sånra ge ir, 19 Haziran'da gölen gizl ce ÿehre ahnan Bizans askerler ne teslim edilmigtir.

Kaynaklar,gehri teslim alan Bizans askerlerinin sayisimn çok az oldugunu, Türkleri büyük hediyelerle teslim olmaya ikna ettiklerini anlatir. Bäylece Ïznik,Haçhlarin ele geçirdigi ilk Islam gehri olmuytur. Sehirdeki Türkler, sultamn epi Bey'in kizi) dahil herkes (Çaka esir dügmüg;ama iyi muamele görmüglerdir. Bu yaklayikyirmi yillik Selçukludöneminin bilinen en önemli hatiralari, Ïznik surlarinda "YenigehirKapi"ile "Göl" arasinda bulunan küçük bir kule üzerindeki mezar taplaridir.

Sehriteslim

alan

Bizans Imparatoru I. Aleksios Komnenos, ilk i; olarak kuÿatmada büyük ölçüde tahrip olan surlari tamir ettirmigtir. surlarima güneyinde oldugu

Sehir

Se1çuklumezarhgiburada inga edilen bir kulenin yapi taylari olarak anlagdan

nin taplari,

kullanilmiytir. Ashnda uzmanlar hep Türklerin kullandigi ve devyirme denilen Bizans dönemine ait yapi taplarim hatirlar ama, benzer yaklayimla Bizans da Se1çuklu mezar taylarim bir kule ingaatmda kullanmigtir.Bunlardan ikisi bugün ÍznikArkeoloji Müzesi'nde korunmaktadir. Digerleri ise tammlanan kule üzerinde görülmektedir. Yaklayik20 mezar tagmdan birkaçi kitabelidir. Acemice yazdan harfler kazinarak oluÿturulmuÿtur. Selçuklu ve Osmanh dönemlerinde harfler genelliklekabartma olarak yazthrken, antik dönem ve Bizans kitabelerinde oyularak hazirlamrdi. Muhtemelen bu metinleri yerli ustalar yazmigti.Tammadiklari alfabenin "106b"geklinde

harflerini de bir bezemenin

desenleri gibi iglemig-

lerdir. Gärülebilen kitabelerde Kur'an'dan ayetler vardtr Se1çuklularinAnadolu'daki ve en eski yazili belgeleri olan bu taglar üzerinde iki isim de okunabilmektedir: SepiciAhMahmud bin met ve Ïsfahanh Abdullah. MaalesefTürk tarihi kadar dünya tarihinin de bu çok ilginç döneminin hatiralari kaderine terkedilmig durumdadtr. Bunlari igaret eden yönlendirme, bilgilendirme levhalari yoktur. Kuleetrafinda büyüyen çahlar ve dikenler kuleye yaklaymayaizin vermemektedir. Bursa ve Ïznikyerel yöneticilerinin, gençlerin bu eserlere sahip çikmalari gerekir. NTYTARiH TEMMUZ2010 13

Yaçayan

Tarih

Ardmdan PROF. DR. SÜLEYMAN DÍRVANA

Yagayan en büyük Türk der zcisi

(1915-2010)

Suleyman Dirv na

Ínsana ve denize adanan bir hayat adrazam

Kibrish Mehmet Emin Paga'nin torunu. Bogaziçi'nde meghur KibrisliYalisi'ndadogdu. beri denizin, Çocuklugundan balikçihgin, teknelerin içinde oldu. Almanya'da tip okudu. 2.Dü a Savagisirasinda Gelibonyu'da askerlik yapti. 40 yil boyunca VakifGureba'nin Tip) cerrahi kliniginde (Çapa çahyti; binlerce ameliyat yapti, yeni teknikler geliptirdi,hayatlar kurtardi. Türkiye'dehenüz yatçilik diye bir kavram yokken, 50'li yillarin bayinda efsane teknesi Seddülbahir'lekiyilari dolairdi. Sonraki yillarda gerek Tiirkiye'degerek Avrupa'da denizeilik camiasinin sembol isimlerinden biri oldu. Süleyman Bey'in hayatinda, ailesive dostlarinin yanisira üç de önemli mekan vardi: Bogazi, Seddülbahir Ïstanbul köyü ve Bozburun.Teknesine

adini verdigi,

Çanak-

kale muharebelerinde dönüm noktasi olan bu tarihî köyden hiç

kopmadi.Ïnsanlann saghgiyla tek tek ilgilendi bu

ve köye, gehitler cografyasina

ömülmeyivasi

t etti.

Son yolculu na Sed¯ dülbahirliler,Bozburun ve Istanbul'dan gelen birkaç yakin dostu ve yetiptirdigi hekim meslektaplari ugurlad1 onu. Devletin, denizciligin sivilveya askerî kanadindan katilim da olmadt temsil de. Olsun; köyden Celal Bey kendisini çocukken nasil sirtina ahp dolagtirdigini,Ahmet Bey kiz kardeginin omurgasina

Süleyman Dirvana'nin son röportaji, sayismda yaylmlanmigti.

Seddülbahirliler: Íçimizdenbiriydi Hasan Güray (1929doëumlu) 1946'nin Mayis ayinda sulu zatülcenp olduëumda benden 1,5 kilo su alip Çanakkale Hastanesi'ne nakletti. Hastahéim kemik tüberkulozuna döndüêünde istanbul'a gittim, beni bir ay hastanede tedavi etti. Hastanedekilere

ina aa nd gn. a a m Bugün saplanan igneyi onun nasil buradaysam onun sayesinde. çikardigini, bir digeri birlikte Seddülbahlr'e gelmeseydi yakaladiklaribüyük sinaritin tedavi olmama imkan ve ihtimal hikayesini anlatiyordu. Ve yoktu. Çünkü para yoktu. zaten Süleyman Bey onlarla Osman Yan§ (1944doÿumlu) Kotrasiyla Akdeniz'e doëru birlikte ve onlar için ya am19tl. giderken buraya da mut\aka AyµgülParlayan uÖrardi.Süleyman Amca kanimizdan biri geldiÖinde SSe de ahn vsannadsefnadsendaz gelmig gibi heyecanlanirdim. i n Abide'nin önüne demir atar yolculuguna, 60 yll boyunca hem klytya çikip köye gelirdi. Bizim yariglarda hem gündelik hayattnda kullandiéi 1920 yapimi Seddülbahir köyümuzü ne kadar sevmig adli teknesiyle çikti. Naagi evinden ki teknesine ismini vermig. Bozburun köyüne emektar Burasini sadece tabiat olarak teknesiyle nakledildi. deëll, gehitlerin diyari olduÖU için de sevmigtl. Mesai saatinin dipinda bu yarimadada gezmediëi yer yoktu. §ehitlerin gömülmemig kemiklerini gördükçe çok etkilenirdi. Bu güzel vatan parçasina kendini adamigti. Mustafa Cimcik (1930 p doÿumlu) Süleyman Bey, askerî doktorken 5-6 kard imidryardan '

NTVT'nin Mart 2010

görmüg. Pepinden kogarak diaki rüp tm; z ailecek telag ve merak içinde kardegimi aramaya gittiéimizde "Merak etmeyin ben gerek n tedaviyiyaptim" dedi, igimig rahatlamigti. Terhis olduktaa sonra da köyümüzü unutmadi. Kotrasty\a gelir herkesin ihtiyacini sorardi. En sonu a da buraya gömülmek istedi yaenHda in 1 3 d ÿumlu) Lu Sadece askeriyenin doktor Tüm sivillere bakar i. deÖildi. Kalp hastast olan egim Ça gittiéinde ona çok ilgi göste i. Köydeki tüm evlere gidip sitmayla mücadele için kinin ö

'ya

daÖitirdi. Nazim Edin (1938doÿumi l) Burada askerî doktorken babami muayene edermig düzenli olarak. Anneme babam için durumu çok kötü, bunu yalniz birakmayPl. Intihar etme ihtimali var" diye tembihlermig.1949'da babam intihar etti. Ben 10 yaglarindayken sahilde yürürken hatirlanm. Bir yol yapmig kendine bayir agaëi Hâlâ da o yoldan iner 9tkanz. Orada harp kalintilarindan ir gülleyi alip daha ileri atmak için kendi kendine antrenm n yapardi. Attiéi yerden alir, t krar atardt. Daha uzaÿa firiatma için gabalardi. Gözümün önünden gitmiyor. Buradaki 9°öcSuklara Süleyman Bey'i ö nek "psikolojik

O kadar da degil

Leydi Gaga neyi yuttu?

·. ....

-e

•

"takmasina"ve

•

Pelin Batu nami diger tensel Leydi Gaga sorunlari" bölümüne sahip çikmiga benziyor.Yazdigidört konudan üçü bu meselelere odaklanmig. Aranagme "tarihin

olaarankdrærak

sCaldidei

efe

biraz çatlak olmah, aradabir kurbaga da yutmah"baghgi ile ilgimize tavan yaptirmig. "Tarihin Arka Odasi"nda uyuklama dahil bilumum rating numaralari yaparken, Afyoncu'nun elit jargonundan etkilenmig olmah.

Batu'ya göre Schopenhauer hayal kirikliklariylabagetmek için her sabah bir kurbaga yutmalarini ögütlüyordu". Leydi Gaga'mn Almancasi veya Fransizcasi olsaydi Kröte schlucken"veya un crapaud"lafinin, hayatin "okurlarma

"eine

"avaler

zorluklarim mealinde

sineye çekmek

kullanilan bir deyim

oldugunu anlayabilirdi ekilde

"gaga"kelimesinin

(ayni

"akil

fakiri" anlamina de geldigini). Schopenhauer'in Chamfort'tan ahntiladigi cümlesi yöyledir: "Akyama kadar baymizadaha igrenç bir ey gelmesini istemiyorsamz, güne büyük bir aciyi sineye çekerek

kraliyet hanedanimn kadinlarma fena halde bunlar hakkinda konugturdugu fantezisine di7ecek birgeyimizyok.Ama Romanya'mn 1. Dünya Savagi

yutarak) (kurbaga

baglaym".Schopenhauer degildi, tabii onu "çatlak"

anlayana!

Batu'nun Kraliçe

topraklarmi yüzde 60 oraninda genipletmesini,

bati an

stün zekâ

ySt1Stirma a ytad, çtklyortardi. 2:23"Ca°i°7°Suluk Ige,

rnekteri.

kadi care vg buzdd

in in

ertesinde

"fingirdek"kraliçesi

Marie baçardigmi iddia etmek; vasat bir popüler tarih yayini için bile fazla. sayesinde

Ayge

ÖzekPelin Batu'yu

"uygulamah

cinsiyet tarihi"

baglammda tamamhyor. Wikipedia'da bu konuda fazlasiylamalzeme var; yazar da bu madeni yeterince iglemig. Ne var ki prezervatifin etimolojik anlami üzerine kafa yorarken, "Grotte des Combarelles Magarasi"deyivermig;yani "CombarellesMagarasi Magarasi". Sakabir yana yeterince Fransizca bilmeden hakkim vermek mümkün degildir. Peki Giotto'nun 1301'de yaptigi meçhur freskosu diye bir harita kullanmaya ne demeli? Beytüllahim veya Kudüs bir liman pehri mi ki önünde gemiler demir atmig? "condom"un

Ìlber Ortayh'mn Tanzimat hakkmdaki yazismda Mustafa Regid Papafotografinin altina Sultan Abdülmecid

dedigin biraz catlak olmali, arada bir'kur baga da yutmati iiOzof

Baymda örfü, sirtinda binigi ile ulemanin yüksek derecelerindebir kadi veya müderris

oldugu anlayilan "imam"

kipiyede denmig. Ortayli Hoca, Hahambagi Hayim Nahum'un Siyonist çikarlarma hizmet etmedigini kanitlamak için kendisinin "Frankofil ve Almanya aleyhtari gruptan"oldugunu belirtmig.Frankofil ve Almanya düçmani olmak, Siyonist olmamaya yetiyorsa, bunlarin velinimeti Baron Edmond de Rotschild'in Fransiz olmasmi nasil izah edecegiz? Ortayh'mn iddiasimn aksine, Osmanh yäneticileri

Polonya'mn kendileri için hayati änemi oldugunu

çok geç kavramiglardi. 1711 Prut'ta ise yayanan bir meydan

savagi

yok, tam tersine metrise girmi bir Rus ordusu

Hab

ürk

.'2,

°"°"°

Osmanhlar ve müttefiklpri var. General Bern diye de birisi yok; o zatin adi Józef Zachariasz Bem. Avustorya ve Rusya'nin Osmanhlara sigman tebalarimn iadesi istegine cevap bile verilmedigi masahni bir yana birakahm. KeçecizadeFuad Paga'nin parlak diplomatik kariyeri o olay sebebiyle, ÇarI. Nikola ile bizzat bulupupkendisini yatiptirmasiyla baglamigtir.

Vahdettin

Engin

Galatasaray'in "Fransiz ikinci müdürü"yoktur,

"ders

naziri"

vardir.

Bu okulun mezunu ayrmtiyi atlayabilir rii?

bu Ayrica resmini kullandigi ÖmerFaruk Efendi, Sehzade Fenerbahçe spor kulübü ün fahri degil fiilibagkaniydi. Struma'mn Istanbul'da karantinaya ahnmasmda Nazi Almanyasi'mn oynadigi rolü kamtlayanbelgeyi gärmeyi çok isterdik. St uma konusunda kullamlan il n kupürünü okuyabilseydi,

Siyonistörgütün ünlü Ålyia

DERYA TULGA DAVUTOÖLU'NUN

Filistin'egöç edecek yolcu aradigini

anlayabilirdi.

Erkan Altaca

"içki

yasagi"ni

baglatanABD bagkam Wilson'i IV.Murad'a benzetirken gerçegi atlamig. Bagkan Wilson bu yasaga karpi veto hakkim kullanmigti! Ama Kongre, tarihte epi àz görülen bir oyçoklugu ile Baÿkanm "basit"bir

vetosunu

tersine çevirdi.

nasil yapsm

ki? Kendisi içki yasagino bizde sadece IV. Murad devrinde oldugunu saniyor. JohnDillinger bir yasagi" dänemi degil iktisadi buhran" bir dönemi gangsteriydi; içki kaçakçisidegil banka "içki

"büyük

soyguncusuydu.

ÖnderKaya mahut Fehim Papa'yianlatmak isterken Orhan Kologlu'nun çabymalarina bir göz atsaydi, Papanm baggorevmin kapitülasyonlaryüzünden ..

Yani o tarihte Amerikan siyasetinde IV.Muradlar cirit atmaktaydi ama bunlardan hiçbirinin adi Woodrow

mühahale

edilemeyen

yabanci uyruklularm,

bagta

Wilsondegildi.

silah ticareti olmak üzere

YazarkeykeMillî Mücadele Ankarasi'nm saldigi Men-i Müskirat Kanunu'nun kendi Be î Mustafa'smi

yürüttükleri çarpik iligkileri engellemek oldugunu bilirdi. Baron von Bristein diye bir Alman Elçisi de yoktur; kastedilen zat Adolf Freiherr

neden

atamadigmi

Kiz11ay de gil, 1

in'dir.

Yetkin

Ìgcen'inweb

kullanmak, üstelik kapak konusu yapmak (Bize KargiSavaganYahudi Katir Birlikleri) tabii Saym Bardakçi'nm bilecegibir pey Bu katir birligi diye,Kireçtepe önlerindeki Ingiliz atlari fotografini koymak da öyle. Bu birligin bin yil sonra olugturulan ilk Yahudi birligi" oldugu da su götürür. Mesela 12. yuzyilda Horasanda tepeden tirnaga silahli Yahudi birlikleri oldugunu, kendisi de Yahudi olan Tudelah Benjamin yaziyor. Dr. Abravanel'in gögsünde, resimaltmda yazdan "Harp ve ÏstiklalMadalyalari"m gäremedik. Ayrica madalyasi" diye bir madalyayi da hiç duymadik.

•Osman i döneminde "

"kupçub

gbagi" denmezdi, gi"ise padiçahm özel

hv..ana

yemeginden sorumlu

kiÿiydi. Seferli kiguçu revaki da saray mutfagt a ait degildi. •"Cihad-i Mukaddes" 2 Ekber"olacak.

"gihad

•

Bogaziçi'ndekiünlü

yah "Amucayahsi" degil Hüseyin Papa ucaÃade

SeyhSaid isyamm konu alan yazida "Gezireh vasitasi ile" herhalde "Cizre üzerinden" •

diye çevrilmeliydi."Garbinde"

ydhsi"dir

säzcügü

68 olaylarim konu alan Ohnesorg, yazida "Èugün "Benno bi yarin Ohneso g vurularak öldü" altyazdari, kullamlan resimle ilgisiz. Pankartta sadece siyasi "Benno bhnesorg, •

"ve

cinayet" aziyor ve ortada iki

degil yal

izca

bir pankart var.

"karibinde",

"usatm"

"isyamn"olarak

sözcügü ise transkribe edilmig. Ayrica

"Türklerle Kürtler arasindaki ahlak iligkisi" de "Türkler ve Kürtler arasmdaki manevi baglar" olmah. BüyükTaarruz sirasmda "Türk askeri savunmada" olamazdi.Türk askerlerinin •

Atlas Tarih, 1 Haziran 2010

6332°

Di i leri Bakani

•

"dekabr"

"dekambr"

"dekambristler"

"dekabristler"vardir.

mu? yetaeden taninlyor Ron

"g"|"

Juli

yaptiÿi konu4mada; baar en a

gibi deÿ\l

rl us'un yaklagimi. Güç kullanarak bir "SimdiABD'de ere kadar ilerleyebilirsiniz.

a I a yetinelim Sez Sezar a verel

oer

çok

tarafli yaklagtm kullanillyor"

dem

Marcus Aurelius 623

en kapsamb gekilde -

Kupürün kupürü 6. sayimizdaki Aurelius'un yönetim needkeenni

köpede,

eçLLe

Medyamiz, saym Ahmet Davutoglu bundan tam bir ek ea nam yi ö y

kendisinin pimdi çitayi biraz daha yükselterek ABD'nin ancak Marcus Aurelius yöntemiyle ayakta kalabilecegini säylemesine de herhangi bir reaksiyon gelmedi. Marcus Aurelius, niyeti ne kadar iyi olursa olsun 25 ydhk hükümdarhgom 21'inde savapmig bir imparator. Bir seferde 20 bin lejyonerikaybettigi olmuytur. Halki ezen agir vergilerden,

fotografta görüldügü gibi yaralarim saranlar da tabii "Kizilayekipleri" degil, sihhiye neferleri. Kizday çatigmalara dogrudan dogruya katdamaz. Rusça'daArahk ayi degil olduguna gäre degil 26 Arahk 1825'te Petrograd diye bir gehir yoktu, Sankt Peterburg vardi.

9 tarihli

Davutoÿ\u,

^T*

"harp

(bis)

Sezar mi Aurelius

s1hh1ye neferlen

aÿçiya

MMICUS ARIOlÎUS

sitesinde alti yildir duran yaziyi ahp kisaltarak

ISRARI

askere ahnan

karanhk figürlerekadar her pey iç huzuru bozar! Stoaci olarak Hiristiyanlarm vahiy ve ahiret inampmi barbar bir ilkellik olarak görür, kamusal alanda kimliklerini ortaya koymalarim ölümle cezalandirir.

Çagmda

Nero'ya rahmet okutacak Hiristiyan katliamlari yapihr.Filozof imparatorun müktesebati iyte budur.. NTVTARiHTEMMUZ2010 21

Eski Temmuz'lar ''

1Amerikan TEMMUZ 1863

TEMMUE 1932 Birinci Türk Tarih Kongresi, Atatürk'ün katilimiyla Ankara Halkevi'nde toplandi. Konugmacilar arasinda Afet inan,Regit Galip Bey, Yusuf Akçura vardi. Kongre 11 Temmuz'da sona erdi,

\ç Savagi'nda Birlik(Kuzey) ve Konfederasyon (Güney) kuvvetleri, Pennsylvania Gettysburg'da kargilagti. Savag iki gün sonra kuzeyin OstünlüÖüyle sona erdi. Bugün iç savagin dönüm noktasi kabul edilir.

TEMMUZ 1962 Cezayir ilan baÖimsizligini i etti. Fransa ile Cezayir I Ulusal Kurtulug Cephesi i arasinda yapilan Evian antlagmasi sonucu yapilan referandumda Cez yir, baëimsizliël onaylamigti.

TEMMUZ 1877 Wimbledon Tenis Tumuvasi ilk defa düzenlendi. Londra'daki

turnuvadasadece tek erkekler kategorisi vardt.

/ '

TEMMU2 1661 Avrupa'nin ilk banknotu, yani bir banka tarafindan çikarilan ilk kagit parasi (kreditivsedlar), Stockholms Banco ismindeki isveç bankasinca tedavüle verildi. Kaëit para çok daha eskiydi ama modern anlamda ilk banknot oldu,

TEMMUZ 1873 SairPaul Verlaine, dostu gair Arthur Rimbaud'yu kiskanç\ik yüzünden Bruksel'de iki el ateg ederek yaraladi. Aralarindaki egcinsel iligkiVerlaine'in cezasini aëirlagtirdi; iki yii hapse mahkum oldu.

TEMMUE 1962 ingilizrock grubu the Rolling Stones, Londra'daki Marquee Club'da ilk konserini verdi. Grup Oyeleri Mick Jagger, Keith Richards, Brian Jones, Dick Taylor ve MickAvory idi. Albüm satiplari bugüne kadar 200 milyonu apti.

TEMMUZ 1933 Sümerbank, "Sanayide devlet" sloganiyla faallyete geçti. Bankacilik, tekstil,dericillk ve seramikçillk alantannda faaldi. 2001'de Oyak Grubu'na devredildi.

TEMMUZ 1955 ABD California'da, ünlü sinema stüdyosu patronu Walter E. Disney, çocuklarin oynayabilece§i Disneyland adli parki açti. ilkgün parki 28 bin kipiziyaret etti. Disney, açiligta yaptiQi konugmada "Disneyland, Amerika'yi yaratan ideallere, rüyalara ve gerçeklere adanmigtir" dedi.

TEMMUE 1932 Ezanin Arapça okunmasi yasaklandi. Diyanet igleri Bagkanligi, Türkçe ezan genelgesini açikladi. Türkçe çeviri, Hafiz Burhan, Saadettin Kaynak, Hafiz Nuri gibi ünlü hafizlarin da bulunduÿu bir komisyon tarafindanyapildi. Yasak 16 Haziran 1950'de kalkti.

"kreditivsedlar",

TEMMUz 19 Istanbul iç\i'de 31 Mart vakasinda ölenlerin anisina Abide-i Hürriyet, diëer adlyla Hürriyet-i Ebediye Abidesi açildi. Anitin 1909'da yapilmasina karar verilmig ve Mimar Muzaffer Bey'in projesi seçilmigti.

TEMMUZ 1456 II. Mehmed'in Belgrad kugatmasi bagarisizlikla sonuçlandi. SehriOsmanli ordusuna kargi savunan Macar komutan Hunyadi Yanog (János Hunyadi), ününe ün katti ama birkaç hafta sonra vebadan öldü.

TEMMUE 1900 Alman Imperatoru li. Boxer Wilheim, Çin'deki isyanini bastirmak için yola çikan birliklere ünlü "Hunlar Söylevi"ni verdi: "Kimseye aman verilmeyecek ki, bir bundan böyie hiçbir Çinli Alman'a yan bakmaya bile

TEMMUE 1808 Kabakçi Mustafa isyanlyla tahttan indirilen Ill. Selim, yegeni ve halefi IV.Mustafa'nin omriyle öldürü\dü. Tahttan indirildiginden beri sarayda hapsedilen Selim, yenilikçi politikalariyla

TEMMUE 1896 Alman-Anadolu Demiryolu pirketi, istanbul-Konya arasindaki hattini hizmete açti. Bu hat daha sonra Baëdat Demiryolu projesine entegre edilecekti.

TEMMUZ 1908 II. Megrutiyet'in ilani

sonrasinda, Istanbul

Cibali Tütün Fabrikasi igçileri Ocret artigive daha iyi 19kopullari talepetti. 8 Ekim'de grevier Ulke genelinde yasaklandt.

TEMMU 1980 12 Mart darbesinden sonra bagbakanliëa getirilen ve o dönemde "Balyoz Operasyonu"nu düzenleyen Nihat Erim. istanbulDragos'ta öldürüldü. Suikasti Dev-Solörgütü üstlendi.

1971

CEYLAALTINDÏS TEMMUZ 1187 Se ahaddin Eyyubi ko utasindaki Oslümanlar, Kudüs Krali Gdy de Lusignan önderli ndeki Haçlilari Taberi e gölü yakinla ndaki Hittin'de bozguna uératti.

TEMMUZ 1770 Rus-Osmanli Savagi (1768-1774) sürerken, iki donanma Ege'de Sakiz açiklarinda kargi kargiya geldi. Sava§ iki gün sonra Çegme'de Osmanli donanmasinin yakiimasiyla son buldu ve 1774 Küçük Kaynarca Antlagmasi'na giden süreçte belirleyici oldu.

TEMMUZ 969 Misir'a yerlegen §ii Fâtimîler, "Muzaffer" anlamina gelen Kahire'yi kurdular. 17 Saban 358'de Fâtimî Halifesinin komutani Cevher, 7. yüzyildan beri Misir'a yerlegen Araplar'in yagadiéi Fustat'in kuzeydogusunda yeni §ehrin sinirlarini çizdi.

TEMMUZ 1964 Metin Erksan'in Ulvi Dodan, yönettiÔi, Hüiya Koçyléit ve Erol Tag'in oynadiéi "Susuz Yaz" filmi, 14. Uluslararasi Berlin Film Festivall'nde en lyi film seçiierek Altin Ayi ödülünü kazandi. i Film, Necati Cumali'nin i öyküsünden uyarlanmigti.

| TEMMUz 1683 Merzifonlu Kara Mustafa Papa komutasmdaki Osmanli ordusu, kenti ikinci defa kugatmak üzere Viyana änlerine vardi. Kugatma 12 Eylül'de Polonya, Almanya ve Avusturya birlepik kuvvetlerine kargi savagan Osman\ ordusunun yenilgisiyle sona erdi

TEMMUZ 1841 Londra Boëazlar Sözle§mesi ile yabanci BoÖatlardan sava§ gemilerinin geçmesi yasaklandi. Boëazlar, savag halinde Osmanlilann m0ttefiklerine

açilabilecekti.

TEMMUZ 1944 Albay Claus von Stauffenberg'in Hitler in siéinaëindaki toplantiya katilarak bomba, esas patlattiQi hedefini imha edemedi. Böylece "Walküre Operasyonu" bagariya ulaganmad 500d0a'emyaladr

TEMMUZ MO 356 Herostratus adindaki bir genç, Efes'te Artemis tapinagini yakti. Amaci sadece meghur olmakti. Bu nedenle göhret" deyimi, neye mal olursa oisun ismini duyurmak isteyenier için kullanilir.

TEMMUZ 1917 Hollandali dansöz Margaretha Geertruida Zelle yani Mata-Harl hakkinda açilan dava bagladi. Paris'te dansöz olarak On kazanan ancak 1. Dünya Savagi ortaminda Almanya adina casusluk yapmakla suç\anan Mata-Hari, 15 Ekim'de idam edildi. Malay dilinde gözü' aniamina gelen ismi, kendisinden sonra casusluk yapan tüm kadinfara lakap oldu. 1931'de Greta Garbo tarafindansinemada

TEMMUZ 1814 Ingilizmakine mühendisi George Stephenson'in kömür yükfü kantarian çekmek için tasarladiéi "Blüchare" adli lokomotif Killingworth taki ahgap raylarda çall§tl. Daha önce de lokomotif tasarlanmigti ama bu çaligan ilk lokomotif oldu.

TEMMU2 1889 The Wall Street Journal'in ilk sayisi yayimiandi. Dow Jones & Company'nin çikardiëi gazete, New York Borsasi hisse senetleriyle ligili bilgi veriyordu. Önemii bir ekonomi gazetesine dönügen The Wall Street Journal'i 200Tde Rupert Murdoch satin aldi.

TEMMUz 1974 Kibris'ta Rum MillîMuhafizlar Atina Cuntasi'nin emriyle ayaklanarak Cumhurbagkani Makarios'u devirdi. Beg gün sonra Türkiye adaya müdahale etti.

"herostratik

TEMMUZ 1956 Misir, Süveyg kanalini imtiyaz antlagmasinin bitmesine 12 yil kala devletlegtirdi. Etkileri bugüne kadar gelen Süvey; krizi baç\adi. ingiltereve Fransa, Misir'a savag ilan ederken SSCB Misir'i destekledi.

'gafaëin

canladirildi.

TEMMUZ 1932 Keriman Halis Belçika'da dünya güzellik kraliçesi seçiidi. Türkiye'deki yarigmayi Cumhuriyet gazetesi organize etmigti. 1934'te Atatürk tarafindan kendisine "Ece" soyadi verildi.

NTVTARÌHTEMMUZ2010 23

2TTEMMUZ1924

Olimpiyatlar ve ters ayylldiz Atatürk, Türkiyahin tambml antammda uluslararasi spor kargilagmalanna b0yük önem veñyordu.Cumhuriyet'inilanmm hemen ardmdan Paris'te yapliacak Olimpiyatlar, önemli bir firsatti. Türk Millt Spor Heyeti hemen harekete geçti ve olimpi yattara atletizm, bisiktet, eskrim, futbol, güreg, halter dallarmda katilma karan aidt. 26 Ekim 1923'te, ilk milíîmaçimiz olan Romanya maçmda düz olmasma karym, 1924-1936 arasmda kullamlan mîlIîformalarda ylldizmsolda, aym ise saúde ters olarak kullanildiël görülmüg, ancak 28 Temmuz 1937 tarihliTürk Bayraël Nizamnamesiile bu durum d0zelmigtir, Tarihinde ilk defa 1924'te Paris Olimplyatlan'nakatilari T0rkiye'nin millî futbol takimmmkadrosu göyleydi: Teknik DirektörBillyHunter, Zeki Riza/Kaptan (FB), Kadri (FB), Cafer (FB), Ismet (FS), Alaaddin (FB), Sabih (FB),Kemal Rifat (GS), Leblebi Mehmet(GS), M0slih(GS) Nihat (GS), Nedim (Altinordu), Kamil (Muhaftzgücü), Talat (Muhafirgücú) Hamit (Süleymaniye), Hamit (Altay) ve %kir (Phönix/Karlsruhe)

2010 NTVTARÍHTEMIMUZ

Yavuz Sultan Selim ile

SahÏs

DEVLERIN K ÇALDERAN

1514

gahin ordulari, Íran'da Çalderan ovas1nda karg11agt1. Osmanli ordulari, bu kargidaki tepelerin aras1nda i muhtemelen geçitten ovaya girdi. Padigahla

œsipdaki

mücadele

ISMASI avuz Sultan Selim ile

Sah Ísmail, 16. yüzy1hn ilk yillannda Íslam dünyasmda ve özellikle de Anadolu'da kritik bir iktidar yangma girdiler. Bu yang, sadece iki devlet, iki lider arasmda deQildi.Mezhepler, ideolojiler çatigti; müttefikler bulundu, kitleler kazamldi, kitleler bastin1di, isyanlar çikti; iki taraf birbirini din digi ilan etti; propaganda, göz korkutma, meydan ok ialarla kriz gittikçe andi. AQustos1514'te alderan'da iki ordunun dünya harp tarihine geçen hesaplagmalan, Yavuz'un üstünlügüyle sonuçlandi. Elde edilen zafer Osmanh Devleti'ne toprak deëil, prestij kazandirdi. Ama gatigmanm etkileri, günümüze kadar devam etti.

NTVTARiHTEMMUZ2010 27

KIh

cml k mma s

ise sonradan

giderken yeniçerilerinayaklanmasi üze-

rine

SahIsmail'e Memlûk SultaniKansu Gavrî'ye savay ilanlarmm göreligerekçesiolur. Beykizi olan Selim'in tek oglu Süleyman'dir. YavuzSelim'inyaçam öyküsü, cihangirligi, Ïslamiyete hizmetleri üzerine kaleme ahnmig abartili

Selimnameler var. Hükümdarhk giysilerindesadeligi

vezirleri idam

padipahlardanayiriyor. Yavuz'unilginç ve korkutucu yaçamäyküsü, saltanati, savaglari konusunda Selim'e,"Yavuz"lukdaha damadi Lütft Papa'nin Tevarih-iÂl-i ehzadeuginde, gözü pek ve Osman'iönemlidir. Lütfi Papa,Sultan Bâyezid'in tahttan çekilip oglu Selim'e acimasiz yaradihyindanyakigtirilmiÿpadipahhgiverirken: "Misirludan Osti. Selim,babasiBâyezid,Amasya'da ehzade-vali iken 1467'dedogdu. Annesi manlunun ve K1zilbaydanehl-i Ïslâmin intikamin ahveresin!"vasiyetinde bulunTürkmen DulkadirogluAlâüddevle'nin dugunu yazar.Gerçekten de saltanatmin kizi AigeHatun'du. Babasuu indirdigi ilk iki ylhada kardeplerinive yegenlerini tahta, o zamana kadar çikanlarin en yaghsi olarak 45 yaymdaoturdu.24 Nisan ortadan kaldiranYavuz'un,izleyen därt yilda iki büyük seferle babasmin vasiyeti1512-21 Eylül 1520 arasmda 8 yil 5 ay saltanat sürdü, Padigahhgom, atalarmni (!)yerine getirmigolduge görülüyor. dan daha kisa olugunu, II. Bâyezid'in, Osmanhtarihleri, Yavuz'unÍranse feri için 20 Mart 1514'te Edirne'den yola kisa fütuhatm çok olsun!" çiktigmi, 13Temmuz'daOsmanh Iran bedduasmabaglayantarihçiler var... simrmda (Kelkit'in kolu EndeElimize bir Yavuzportresi alsak, Çaysu'ya arkasma neler yazmahyiz?Ortadogu'daki res) varildigim haber veriyor.Uzun süren yolculuk nede niy le ordunun yoruldugu fütuhat alam, El-Cezire'denYemen daglarma,Nil çavlanlarma kadar! Oglu nu, seferin ertelenmesini äneren,"pek sevdigi" Karaman BeylerbeyiHemdem Kanunî'nin 46 yllda,doguda batida 13 büyük seferde Osmanh smirlarma kattigi Papa'ylakimi nüfuzlu yeniçerileriidam yerlerin, cografya ölçüleriyle on katuu bir ettirmesi, sert mizacim, tavizvermez seferde ilhak etmig. tutumunu gästeren bir örnek iki ilk yihnda,biri çoPadipahhgunn 23 Agustos 1514'teki Çaldiran cuk digerlerikendisiyleapagi yukari aym Meydan Muharebesi'ni kazampTebriz'e yaplardakikardepleriAhrned, Korkud yänelen Selim,dokuz gün kaldigibu gehirde, SultanYakubCamii'nde cuma ve Mehmedgah'i,bunlarm ogullarive olan yehzadeyi torunlari daha 7 namazi kilar,bin dolayindabilim ve sanat "saltanatin

"ortadan

Oglu Kanunî'nin 46 yllda Osmanli simrlarina katt g1 yerlerin cografya ölçüle iyle 23 Nisan 1414-19 Eylül 1515 araIran seferinin sonuem, günümüzdeki kimi yenecek?"iddiah maçlarim futbol ammsatan Çaldiran zaferidit. Gerçi kimi yerler, bu arada Erzincan ilhak edilmiytir ama Erzurumun, Van'mzapti, 1534'te Kanunî'nin Irakeyn seferindedir. Savaytansonra 1515-1517 arasmda Diyarbekirve havalisiilhak edilir. Ancak bu sonuçlara karço,doguda barig saglanamadigi gibi, SahÏsmail'in Ïran'daki ve Dogu Anadolu'dakisiyas -

mengü ü, veziriazamlari,

da Istanbul'ayönelir.

kunandan Selimîbiçiminde EpahIsmail'inkiyle yarigircasmapalabiyigi;sakal birakmayigi,sol kulagmdaki

atih'in torunu, II. Bâyezid'in oglu, Kanunî'nin babasi

sonra

10 katml 8 yllda ilhak etti.

ettirigi onu öteki

Ilkbaharda Kemah ve Memlûkletin ileri karakoluDivrigi kaleleri,merketi Marag olan Dulkadir ülkesi ahndikton

seçmesi, adiyla amlan ve sonraki padipahlarcada sarigi,

ÑÈCD T SÄKA

Anadolu'yadönerek 1514-15 ki im

Amasya'dageçirir.

sindaki 15 ayhk

"kim

'Sultan Selim Turkçe iir yazdi diyorlar, iftirad r!' elim'in Türkçe bir iki denemesi digind Selimî" mahlastyla yazd!ÿ\ glirieri Far adir. Gerçi ona atfedilen bazi Türkge §ii er vardir. Ancak iki tezkireci, bunun olduÿunu yazarlar. 1548'te ölen Yavuz n gaëdagi Edirneli Sehî, tezkiresinde, "E~erçi avâmünnâs (ha\k)Türkî eg'ar (Türkge glirler) isnâd ederler amma asia Türkî i'ir dememiçIerdif diyor (1001Temel Ese Sehi Bey, Tezkire, sf. 50). 1582'de öle Latiti'nin tezkiresinde ise, "Namina okuinan Türkî eg'arin ekseri avâmünnâs iftirasi e isnadidur" diye ayni görügü dile getirir. Solakzade'ye göre Sellm'in Türkge iki beyti vardir. Buniardan birini Çaldiran' n kargisin a sonra Yeniçeriferin sõylemig: "Cihânun gerçi nûç itdüm (içtim) yedi tasdan geçen zehrin Velâkin zehr-i kaatilden beter buldum ,

"iftira'

"serkegliéi"

Iayan

hükümdar

inan al etkinligi de azalmaz. oradan da 1 15 yazmda Ístanbul'a

Edir

e'ye

giden Yavuz,asil büyük seferi

için ir yddan daha az bir zamanda hazir amr. Bu kez rakibi, 35 yd änce

MerdlûklerinBahriyeEyaleti valisiyken, babagiBâyezid'ekarpi,amcasi Cem'i destekleyen,yaphMemlûk (Kölemen) Sultahi Kansu Gavrî(1501-1516)'dir. 141sirve Suriye'yehâkim olan Çerkes Kölenienlerinyönettigibu devletdönemin en güçlülerindendi.Kölemenlerin 1501kle seçimle içbayma getirdik1eri SultariKansu Gavrî,vakifvehayir hizmetlerine iligkin çer'i hukuka uymayan fermanlaryayimhyor,transit ticarete ve tüccar emtiasina agiri vergiler koyuyor, bundan, Osmanh ekonomisi büyük zarar görüyordu. Aym gekilde zarar gören bir bagkaülke de Portekiz'di.AkdenizKizildeniz,Akdeniz-Basradeniz ve kerv4n yollarmm yerine yeni bir yol gerekiybrdu. Bu arayip, Vascoda Gama'nm ÜmilBurnu'nu dolayipHindistan deniz yolunu keyfetmesiylesonuçlanacakti. I)iger yandan,bagtaMisir gelmek üzerè, Memlûk sultanhgmin egemen 01Malikîlik du bölge ülkelerinde Safilik, ve ki i Batinî inanç1ar yaygindi.Bu ögre erle Osmanh hükümdarmin ve I

masmin savunucusu olduklari

Sün i-Hanefi-Matüridî ögretisi arasmda farkhhklarvardi. BaptaMüftî Zenbillî Ali Cemalî ve ulema, Anadolu'dakikadd n Haneft içtihatlarina göre hareket etm lerini istemekteydiler. Oysa doguda Siî- evi inanci, güneydogudada Hanefi fikihi ile çeligen-çatigan Memlûklerin Malikî-Ey'arî ögreti himayesindekiSâfi, baskmdi. Misir'dan çikip leri Suriye'den, gelen çeyh, ermig ve derviglerintaçidigi ögretiler de giderekkök sahyordu.Yavuz ve C smanh ulemasi, Müslümanlari Süraî-Hanefi ögretisinde toplamak, Harefi fikihmiyerleçtiripyaymakdüçünc esindeydiler. "avuz'un

ZSERN

Suriye'yeyürüyüçü 1516 yazadadir.24 Agustos'taMercidabik'ta Kansu Gavri'yiyenip Halep'i, §am'i, Hana'yi, Humus'u, Gazze'yi,Kudüs'ü

aln·; Tih çölünü geçip Misir'a yütür. 22 Ocak 1517'de Ridaniye savaymi da

kazanarakKahire'yegirer ve Kölemen Devleti'ne son verip Misir'i Osmanh topraldarma katar.Kahire'yegelen Ebu Numeyy de Mekke ve Medine'nin anahtarlarmi padiçaha teslim eder ki bu, Hicaz'm da Osmardi smirlarma ahama¯ sidir.

Sultan Sehm, 1520'de, omuzundaki yakmlapirpençe denen yaradan, Çorlu rmdaki Sirt köyünde çadirda ölür. Kisa saltanatindaki altiveziriazamdan Koca Mustafa Papa'yi,Dukagin-zâde Ahmed Papa'yi,YunusPaça'yiidam ettirmiç, Hadim Sinan PaçaRidaniye savaymda öldürülmüç; görevi beykez üstlenen HersekzadeAhmed Paça,dayak yiyip sürgüne giderek idamdan kurtulmup; Selim,sonuncu veziriazami Pirî Mehmed Papagörevdeykenölmügtür. Asticip kestirdigivezirler, ocak agalari o kadar çoktur ki, zamamn insanlar1 düpmanlarma"DilerimYavuz'avezir olsun!" diyebeddua ederlermi !

Dört kardegten biriydi, iktidar için zorlu bir mucadele verdi. Babasini indirip tahta ç1ktig1nda 50 yag1ndaydi. Hizll, sab1rsiz, fkeli ve acimas1zd1. Yapt1g1 her gey 8 yil 5 ay içinde olup iiti. Íslam dü.nyas1ndaki iki ibini arka ark aya yendi. nadolu ve Ortadogu'ya Ösmanlidamgasini rdu.

amlan selimî biçiminde ve aç sorguç\u sanéiyia.

air smail, Ozbeklerie sava lyòr

Tâ

âlâm-ârâ-yi

Kitleleri pe ind rafindan

1494'te äldürülmesiyle, Ismail'in "hieret"veya

"kayip"

dönemi baglamig oldu.YediKizilbayboy beyinin gäzetimi ve kdavuzlugunda 40 gün Erdebil'de saklandiktan sonra, gizlice Hazar Denizi'nin güneyindeki Gilan'a gätürüldü ve orada egitildi.13 yagmdaykenAkkoyunluhanedanmm iç kavgalarmdan da yararlanarak,Gilan'dan ayrildi, ata yurdu Erdebil'e dogru yola çikti: Çokeglendin Gilan'daey

Hady

Megersana bu yerlermesken

tanrisal niteliklere, Tann'nm ona verdigi "Kut"a sahip olmahydi. SahIsmail'e

Erzincan'dakatilan Dulkadirli boyuria bir gencin dügün gerdeginibirakarak ona kogmasi,Ïsmail'in karizmatik yönünü ve bu eskiinançtaki tanrisali kurtariciyikarakterize eden en çarpici ärneklerden biri olsa gerek.Pir Sultan Abdal'in timsalinde söylenen "Açdm kapilar çaha gidelim"dizesindedile getirilen duygu ve anlayi; da ayni kügtür mensup

çevresinin örneklerinden.

yol açt1g1 ruhsal Çald1ran'1n

çöküntüden kurtulamad tannsal karizma boglugunu oglu da dolduramad1. ,

oldu?

BABEK CEVANþÏR ürk tarih ve kültürünü, siyaset, edebiyat ve inanç açismdan

SahIsmail gibi etkilemi

ikinci bir hükümdar bulmak zordur. Hakkmdaki efsaneler, doguitibaren baglar.Rivayetegäre, 17 Temmuz 1487de Erdebil'dedünyaya

mundan

geldiginde,Cengiz ve Timur gibi cihangirliginbelittisi olarak avucunda kan pihtisi vardir... Babasi Safevîligininanç önderi, Kizdbaglarmlideri Seyh Haydar, annesi ise Akkoyunluhükümdari Uzun Hasan'in kizi AlemgahBegüm'dü. 1488'debir yaymdaykenbabasi Haydar, arasmdaki Kizilbaglarile girvançahlar savaçta öldürüldü. Akkoyunluhanedaniyla Safevîailesi arasmdaki akrabahk illykileri bir nesilönce kurulmuytu. Ancak Akkoyunlular,bu savaççi tarikatm gittikçeyükselmesindenhiç hognut degildi.Akkoyunlu SultaniYakub,Haydar ölünce Îsmail'ikardepleriAli Mirza, ÏbrahimMirzave annesiyle birlikte önce Van Gölü'ndeki Ahtamar Kalesi'ne, sonra da Îran'mgüneybatismdaki ÍstahrKalesi'nehapsettirdi. Aile,ancak Yakub'un älümünden sonra, 1491'de hapisten kurtuldu. .,

"Ey Hata'i, Gilan'daçok duraksado, yoksabu yerler sana mesken mi oldu?" diyeyorumlayabilecegimizbu dizeler, onun artik mücadeleye bagladigimifade etmekteydi. Yandaylarinitoplamak için Erzincan'a dogru hareket etti. Ismail'e burada degigikTürkmen boylarmdan 12 bin mürit katildi: Gül agaçtan çzktz geldipâha yolda; olmaga, Szrr-zpâh idi ezelden geldistrda; olmaga, Yüregidag olmayznca, bagrzkanlzla'ltek, Hiç kimin ki, haddiyoktur-kimKrzzlba; olmaga.

ÍçteSahÎsmail'inyoldaylari üzer ndeki etkisi buydu. 1501 yazinda Ísm il'e Erzincan'dakatilan ve sayilari 12 bini bulan Samh, Ustacli,Rumlu,Tekeli, Dulkadir, Afgar,Kaçar,Varsak,Karacadagh gibiTürkmen boylarindan oluyan kalabahk,devletkurma yeteneklerini Iran'dadeneyeceklerdi.1501'denbag,

"agaçtan

"kurtarici"

Ísman Hataî I

Bu piirde kendisinekatilan yoldaylari çikan güle"benzetiyor,ezelden beri"gahhk sirri"na sahip oldugunu vurguluyor,yüregi daglanmadanve bagn kan rengine boyanmadanKizilbayolunamayacagim anlatiyordu. Sira intikam almaya gelmiçti.Sirvan'a saldirarak babasini 13 yll önce öldürmüf olan §irvançah Ferruh Yesar'iöldürüp ordusunu dagitti.Ertesi yil, 1501'deise AkkoyunNahçivan'dayer alan gerur'da lulari yenip ardmdan Tebriz'i ele geçirdi. BöyleceIsmail,henüz 14 yaymda tahta çikarak SafevîDevleti'ni kurmuy oldu. Gäçebe'Ilirk kültüründe en eski äzlemi dönemlerdenberi bir vardi. Hakanm en önemli niteligi"Tanri-

TÛIk

Guin

USta

mistik gairiydi SahIsmail üstün

bir gairdi. "Hataî"

mahlasiyla yazdiéi derin bir mistik heyecanla dolu Türkçe giirler,müritle i

erasinde çok etkili oldu, bugüne kadar da gucunu kaybetmedi. Doëu Anadolu Türkmenlerinin neredeyse tapinacak ismaWe baëtanmalarinda bu kadar (>ah giirlerin büyük etkisi vardi. Hakîkat bir gizli sirdir, Açabilirsen, gel beri! fr r de imâr vbaerdtr,

§ah Hatâ'î'm

eydir heman, Daÿ\an bürüdü du man. Igte Incil, igte Kur'an, Seçebilirsen, gel beri!

SAH ÍSMAÌL ..

hder

t surukleyen

Militan bir

tarikat1n vârisiydi. layarak1736'yakadar devam eden ve Osmanhlarm dogudaki en ciddi rakibi olan SafevîDevleti iyte bu göç akmiyla kurulmuyoldu. Ismail'in sonraki zaferi doguda oldu.1510 kigmdaMerv'in Mahmudabad mda Yeseviinanemdan olan Seybanileri Han bu yendi. Sibek (Özbekleri) savayta äldürüldü. Horasan'm kuzeydogusundakiCeyhun Irmagi, Safevîve devletleriarasmdaki smir oldu. Seybani 14'te sira,batidaki düçmam Sultan Seli le hesaplaymayagelmigti:Çaldiran avagi. Kendilerineolaganüstü bir biçigde güvenen Kizdbaglarve yenilgiyi akluim acundan bile geçirmeyen Sah Ísm savaya bir gün kala sabaha kadar içerek Osmanhlarlaadeta dalga arap iglerdi. Fakat Käroglu destanmgeçn da söylendigi gibi bittigi nokta"dayddar:"Ategsaçan agaç parçasi", yani atepli silahla karÿdaptdar.Osmanhlar kary sinda sadece yenilmekle kalmaddar, kut" da sarsddi. Savaymardmo dan, Selim ve Osmanh ordusu 6 Eylül 151 Tebriz'egirdi.Ancak Sultan Selim,yeniçerileri orada kalmayaikna ederieyince 8 gün sonra (14Eylül'de) Tebriz'i terketmek zorunda kaldi. SahIsmail,bu yeni1gidensonra ruhsal bir çäküntü yaçadi. Geriye kalan 10 yilhg ömrünü eglenceyle, av partilerinde, araþ içerek geçirdi.Ismail 24 Mayis 1524'te 37 yaymdaykeniç kanamadan öldù, Erdebil'dekiSafevîtürbesine defnedild Oldügüzaman 5'i erkek ve 5'i ktz vardi. 10 gocugu ,

"mertligin

"tanrisal

'te

yenilginin Çaldiran'daki

yarattigi

tant sal karizmaboplugunu,oglu

Sah

Tahmasb da dolduramadi.Göçebe Tür enler, bu defa Safevîlerinayaklarina dolagti.Sonunda Osmanh modelini benimseyenTahmasb,Kafkasasdhlan dev irerek SafevîDevleti'ni bu kargaçad kurtarmaya çabyti. ah Ismail, ayni zamanda pairligiyle de ne çikar.Türkçe divammn yamstra bir ç Farsça piiri de vardir Siirleri, halk ve an edebiyati arasinda bir käprü olu rur. Biraktigi etki bakimmdan adi

Nesimî,Nevaî,Fuzulî ve SaibTebrizî gibiTürk edebiyatiran büytik pairleriyle birarada anihr. Zaten Ïsmail,divan dahil bütün konuymalarimTürkçeyapmakta, buyruklarmmbaymdave mühürlerinde geneldeTürkçe yazdmaktaydi.Hatâ'î kendiniTürk veya Tlirkmen olarak görmekte,Iranh ve Arap kimliginekarpiTürk kimligini savun"sözümüz"ibaresi

maktaydi: "§irvan

halâytkikamuTebriz'etayma, Mülk-iAcemscrarki, kyyamethaçan kopar?

YettikçetükenirArab'znkûy u

da babas1 da ..

oldürülmügtu. Çocuklugu hapiste ve kaçak olarak geçti. Büyük bir devletin gahl oldugunda 14 yagmdaydi. Binlerce müridi büyüleyen bir karizmaya sahipti,

büyük bir gairdi. 27 ynglna geldiginde

meskeni,

Bagdadiçinde her nice kim Türkman kopar

Büyükbabasi

Yani:

dünyaya izini b1rakm1gt1.

halkt hepsiTebriz'e "Sirvan baglanirsa, Acem ülkesi kiyametin ne zaman kopacagim sorar (anlar). 'Ilirkmenlerin Bagdat'ta ortaya çikmasiyla

Arap(lar)myerlegimyerleride zamanla biter." Ïsmail,Abbasîlerdöneminde doruga ulaçan Türk Mevalî (Arap olmayan Müslüman) kimligi ile Horasan kökenliTLirk Halk Islami'ni baçarlylasentezlemigti.

Siirlerinde

"Horasan Erenleri"o cümleden Haci Bektay Velive "Mevâlî" kimligibirarada anihr: "Horasan

pîrlerilutfihakkzçin!" veya "Hatâ'i

biçâre

kuldur;âhtna, Hünkâr Hacz

Bekta;nazargâhtna"ya da "Hatä'i'yim, Mevâlî, ehl-i techid" dizeleri bunu açikça gösterir.

Sah Ismail'in

saç

ve biyiëlnin kizila yakin san olduëu soylenir Onun da Yavuzagib ala

Çaldirandünya askerî literatürüne

girdi

Ategli silahlar tarihte ilk defa sonucu belirledi smanltlarla Safevîlerarasmda bugün Îrantoprak-

larinda kalan Hoy yakolarmdaki vuku

zirh giydirerek savaga

giriglyor

selimnâme'den).

mevkiinde Çaldiran

bulan savaq,birçok bakimdan ilginç özellikler arzeder Bunlardan ilki organize Osmanh sava; sistemine karpi Safevîlerinana gücünü olugturan Tlirkmen boylarimnkalabahk süvari gücü ve

bulabildigi açiktir. Asker sayismm fazlahgi sebebiyle bir kisim düpük

geleneksel taktikleriyle mücadele etme-

timarb sipahiler

savagin kaderini hafif atepli silahlarm tayin etmesive bu bakimdan dünya savag tarihi literatürüne girmesi; üçüncüsü ise bugünkü Ïrantarihçiliginde bu savaym bir zafer gibi kabul ediligi ve I. Selim'inbaçarisizoldugu inancidir. Osmanh ordusu uzun ve meçakkatli bir yolculuktansoara 22 Agustos'ta Makü ile Hoy arasmdald Çaldiran tepelerine geldiginde SahÏsmail dinlenmig ordusuyla burada bekliyordu.Hatta Osmanh ordusunu oyalayarak yorucu bir yürüyäpe mahkum etmig, bu zorluklar I. Selim ile asker ve lomanda heyeti arasmda ciddi meselelere yol açmigti. Ïkitaraf23 Agustos'takarpikaryiya geldiginde askerî güç bakimmdan çok da dengesizbir durumda degillerdi. Bazi Osmanh kaynaklarmdaasker sayismm 140 bin, diger yabancikaynaklarda ise 200 ila 400 bine ulagtigi yazilsada bu dogru degildir.Ashnda geri plandaki hizmet kitalarihariç,bilfiilOsmanh sava; gücünün 50-60 bini ancak

geri gänderilmigti.Sivasve Tokattaraflarinda da arkadan vaki olabilecek bir saldiriya karpiönemli miktarda timarh sipahi birakumigti.I. Selim,sonraki Misir seferinde de gärülecegigibi çok fazla askerin ayak bagt teykil edeceginin farkmdaydive daha az, kontrol edilebilir usta savaççi birliklerinin sonucu belirleyeceginibiByordu.Safevîordusu ise 40 bin dolaymdaydive tamamen ath birliklerden olupuyordu. Ilk çarpigma öncü güçler arasinda cereyan etmig ve taraflar güç gösterisi yapmiglardi. Osmanh kumanda heyeti, merkeze dayahbir sava; sisteminin geregi olarak dikkatlibir taktik geligtirmiyti.2000dolaymdakiyeniçeri tüfekçileri zincirlerle birbirine baglan-

leri; ikincisi

ordusunu toplaylp askerlerine

mig top arabalarima arkasmda sürekli ategi saglayacak gekilde ikiveya üç saf

halinde siralanmigti. Ayrica 150 kadar top arabasi mevcuttu ve bazilarmm üzerinde de tüfekçiler bulunuyordu.Bu merkezin önünde yaya azap askerleri

vardi.

KanatlardaAnadolu Beylerbe i Sinan Papaile Rumeli beylerbeyiH san Paga'am ath birlikleri su·alanmigti. Burdar süratli manevralari ve vur-kaç taktikleriyle delicesinesaldiracaklarto bekledikleriSafevîathlarini sarsilmaz gibi görünen ana merkeze çekmeye çabyacaklardi.

SahIsmail zaman kaybetti.Gec boyuncabaskm endigesiyle uykusuz kalmigOsmanh askerleri tepelerden apagi inip saf düzeni ahrken, onlari seyretmekle yetinmigti.Savagthizh ir kanat hücumuylabaglatmakistiyor Ordusunu ikiye ayirmig, sol kanadi Ustach/UstacaluTiirkmenlerinden Muhammed Han'a, sag kolu ise Sa u TürkmenlerindenDurmuy Han'a birakmigti.KendisiOsmanh merkezini hedefleyecekgekilde firsat bekleyece ti. Safevîöncü birlikleriMihaloglu'nun äncü kuvvetlerikarpismdageri çekilince UstacaluMuhammed Han hizla Os manhlarm Anadolukoluna saldirdi ve onlari bozdu, bu arada Osmanhtopçu .

I. SELIM DEVRI

Osmantilmparatorlu

KmlM KANÈIÖI

1512-20

MACARÍSTAN

cribi vuru Y tular Koolar Y daëlar gib1 tokugtular

etalen

NEDÍK

Aeo Çalditan

savagi(1514)

L TLERI

ren2

POLÍ

IJ Mercidabiksavagi(1516)

MEMLÛK DEVLETI

Bagdat

odos

c21Agen; Kudüs

Gazze savasi

MISIR

ate i ba reye

ladi, tüfekçi birlikleride dev-

girdi.Safevîlerhem sag hem sol

1516) Adamyesavag1(1517)

dönemin Osmanh ve Safevîkaynaklarmda savaym Osmanhlarm lehine sonuçlandigi çok açik olarak belirtilir. Osmanhlarm harekati devam Üstelik ettirip direniplekarydaymaksizmSafevî bapkentiTebriz'egirdikleride dügünülecek olursa bu iddialarm tarihî degeri

kanadi zorladdar, Osmanh merkezini etmek i in de sahte kü saldird düzenlediler.Bu sert hücumlar kar inda Osmanh birlikleri savunma mücadelesi yapti. Sol kanatta Rumeli BeylerbeyiHasan Papa,MalkoçogluAli olmadigi anlaçar. SavagOsmanhlara toprak kazancinBey e kardepiTur Ali Beyhayatlarmi ttiler. Safevîlerinünlü kumandani dan çok dinî, siyasi ve sosyo-psikolojik Mu ammed Han da öldü. Rumeli kobakimdan üstünlük kazandirm19tir. lundaki Osmanh kuvvetlerikargisinda Osmanhlar kendi dini ideolojilerini, baçari olan Safevîler,Anadolu kolunda Îslamdünyasmda aykiri bir dinî-siyasi model olarak gördükleri Safevîlerekarfl baçarisizhgaugramiglardi. saglamlaçtirdi. Osmanklar için bütlin ah Ísmail birliklerininbaymda sistemlerini artik bu yeni misyona dogtudan Osmanh merkezine yürüdü ama Osmanh tüfekçilerinin etki ategi kargisindageri çekildiÍran tarihçiliginde bu Birlikleridagihnca savay meydasavagm bir zafer olarak mndan çikmaya çabyti.Ustacah kabul edilmesi ilginçtir. Hiz r Aga atmi vererek kaçoasmi sagladi. Böylece Savapi, Çaldiran Osraanhlarm lehine sonuçlandi. Her uygun hale getireceklerifarkh iki faraftan ölenlerin sayisi 5000'i bir devirbayhyordu.Safevîlerde çok rdu. Osmanhlarm bir beylerbeyi, geçmeden b SahÍsmail'inHeterodoks ancakbeyi, Safevîlerinise 20 kadar karakterli ideolojisini, onun oglu zamaon nmda Siiligin ünl kumandant hayatmikaybetmigti. daha mutedil yorumuna tilfekli anlayiça çekeceklerdi. Sah piyade askerlerinin dayahbir u savay, Ismail'in dügünceleriylekendilerini son cu belirledigiilk meydan muhareb sidir. Bazi modern Ïrantarihçileri äzdepleptiren Anadolu'dakigruplar ise Iran'dakalanyoldaylarmmaksine içlerive ir kisim Batih tarihçiler, savaym sonµçsuz bittigini,hatta zaferi Sah ne kapanarakdinî inanç manzumelerini Ïsnail'in kazandigmi ileri sürerler. Ama koruyacaklardi. "k

SELIM'in seferlerine katilan Lütfî Paga'nin Çaidiran'ianlattiéi satirlar: "Rum padigahl gahin kargisinda ceng-i sultanî ve eski âdet üzere saë sol aíaylar saflar baëlatti. Sag kola Anadolu Beylerbeyi Sinan Paga'yi, soi kola Rumeli Beylerbeyi Hasan Paga'yi saf durdurttu. Anadolu Garipleri sa Rumeli Garipleri soi kola, buniarin önlerine de beg yüz darbezon (kaledöven top) arabasi set çekildi. §ah bun\ari gördü, "Beni seven\er nim-mest (yarisarhog) olmak gaf8p \ÇSÜn; gerek!" diye emretti. ah, askerini iki bölük edip bir bölüêüne Diyarbekir Beylerbeyi Ustaciu'yu serdar edip saÿ kol Anadolu askeri kargisina gönderdi. Cenk yani kital bagladi. §ah darbezonlar menziline varinca toplara ateg verildi. Bir tarraka koptu ki nicelerin akillari baglarindan gitti. Dili tutulan pah, neden sonra aklini bagina devgirip bozulan alaylarl düzüp Rumlu üzerine vardi. ikt asker bulugup koç\ar gibi vuruptular, daëlar gibi kopup tokugtular,aslantar gibi anrigtilar, deryalar gibi akigtilar, birbirierine ecel kadehlerini sunugtular. OQlengeçti, ikindinin aahylldüyznkin r vak in dk savaa kid

saadet bildi." (Tevârih-i Âl-iOsman, bul, Matbaa-i âmire 1341.) Necdet Sakaoglu

Istan-

Müritiere, On

ikiimam'i simgeleyen 12 difimli, kirmtzl tepelikh bu baghÿi giydiklerinden

"Kizilbag" deniyordu.

\ )

NTV TARiHTEMMUZ 2010

Türkiye'nin

Çaldiran's, Íran'm Çalderan's

ben tek bayimada giderim" dedi.Asker yenidenpadipahiizledi. alayekert (Elegkirt)ovasma Ï. H. Uzunçaryih'nmyazdiklariyla geldiklerindebu uzun bagladigimizbu yazi,YavuzSultan Searasinda 1514 Aguslim ile SahÍsmail yürüyüçYeniçeri1ereyetartik sonunda, migti; Ïran'mkuzeybatismda, geri dänmek tos ayi istiyorlardi. Bunca yol gelmipler,ama ovasmda yapilan savagi konu Çalderan ediyor. Bu yazida Osmanliordusunun düpmanlakarydaymanuglardi.Son bir gayretleKösedagisol yanda birakihp, bu ovaya hangi yoldan ulaÿtigi ve savavadiler agilmig derin ve ovaya batidan ym geçtigi yerler üzerinde durulacak, bir de bu savaym yapudigi yer sanilan girilmigti.Sag yanda akan çay ileride ilçesine bakdacaktir. Van'm Çaldiran Firat'msularma karigmaktaydt.Bu ovada dinlenilirken,bir sabah Yeniçeriler Ïran'iAnadolu'yabaglayaneski kergaleyanagelip çadirlarmi yiktilar. Bavan yollarmdanbiri,Tebriz'den itibaren zilari padiçahm çadtrmi kurgunlayacak Hoy ve daha sonra da Çalderan kentine kilise"ankadar ileri gitti. Bu arada SultanSelim, gelir.Bu adm Farsça ah Ïsmail'in Hoy kentinde oldugunu lamina geldigi säylenmekte, Ermeniovasmda bekleye- lerdenkahna oldugu düpünültnektedir. ve kendisini Çaldiran cegini ögrenmiÿti. Padipahhipimladipari Yakin çevredeki Ermeni kiliselerinden ç1kti ve atina bindi.Yeniçerilerinarasma biri kentin 20 km. dogusundakiAziz onlara ThadeusManastm'ndadir.10.yüzyilda gelen haberi Îsmail'den girip Sah anlatti ve "Er iseniz benimle gelin, yoksa siyah bazalttan inga edilen Aziz Thadeus SÍNAN

KILIÇ

"dört

Van'm ilçesi Çaldiran ile RS11 Savag1R yap11digi Íran'daki

Çalderanarasmdaki mesafe, ku; uçumu 43 kilometre-

Çalderan'dakiSafevî mey dam, Safevî süvari heykeli, gerçeklegtigi dügünülen yerdeki Sahgeldiköyü, tarihi bugün de yagatlyor. Savag1n

kilisesibu taÿlar nedeniyle "Karakili de anihr.Yapive çevresindel manastir Kaçar sultani Abbas Mirzi zamaninda (1789-1833) yenilenmigtir. Yukaridasözedilen kervanyolu, kentinden sonra ovada n Çalderan suyu izler ve batidan gelerekbuna rian bagkabir akarsuyun vadisine dogru devam eder. Bu akarsular birleÿtikte sonra kuzeydogudakikayahkdaglarm arasmdan Makü çayma, sonra d Iran-Nahçivan smirim olupturan Aras nehrine karigir.Osmanh ordusu Çalderan ovasina, içte bu batidan gelen ak su vadisinden inmiÿ olmalidir. Zira säz konusu kervan yolu buradan kup uç mu 35 km. kuzeybatidakiAvajighyerley mesine ve oradan da Tlirkiye'dki Dogubayazit'a ulagir.1853 Nis n aymda bu yoldan geçen Lady Mary Shiel GlimpsesofL¶e and Manners in Persiaadh (Londra 1856, s. 288) ÿöyleya±ar: sonra) üç günde nlü "(Tebriz'den Chalderän ovasma geldik. Sah se"diye

kitabmÀa

ismailuesultanselimarasm

yaplan büyäk savaÿm geçtigi yer.Olaganüstü kahramanhklar gösterilmesinekarymyenik dü ülkendimüÿtü. Bu savayta Sah, sini kuÿatanTiirk tüfeklerinin olugturdugu kuyatmayiktheiyl ismail'in komutanlarmdan

Seyi Sadrettin'in savagta öldüÿü söylenen yere, 12 yll önce türb inga edilmig.

gifa

K1s1rkadinlara diye giydirilen Isrnail'in sar1 ovasinin kuÇalderan vakit

zeyine geldiginde

akyamüzeri olmahdir.

Safevîordusu karyida onlaribeklemekte-

dir. SahÎsmailsabahi bekleme karari abrBäyleceOsmanhordusu ovanm kuzeybatismdaki yamaçlarda yerleyme

yarmiÿti.Ertesi gün, Îran'msmir köyü Awajik'eulagudi. Bir sonraki gün ise, Kazlee Goo1ün yamndan kutlu geçidi aptik. BurasiT&kiye ile Ïranarasmda sinirdir. Toplar bu geçidi sik sik aptigi için yol iyice peklymig.Sagda iki saat uzakta, bir kayahgidtepesinde Bayazeet'ikeyfetmeye ne gücür1üzvar ne de zorunlulugumuz." BinlercekipilikOsmanliordusu Eleykirt vasmdan sonra Murat çaymi izleyerek griDagiönlerindeki Sariova'ya kadar ge iç, sonra sag taraftaki Çetenli düzlügü ü geçerekKazhgölgeçidine ulay y olmahdir. Bu yol Erzurum ile Tebri birbirine baglayanana hat üzerind kestirmebir yoldur.Zamanm Dogub azithlari da gelerekkalelerinin amahtaripi Sultan Selim'eburalardabir yerde teslim etmig olmahdir. | Çete düzlügünün sol yamnda endüre dagi yükselmekte,yanardagin 'i

laUlari a

iya

akarken soguduklari

yerde

kayakütlelerihalinde durBugün Dogubayazit'tanVan'a d grug enler, bu sogumuy lav tabakalari arasmdaki Gökçebulakköyünde,Saribaba tàbesinin levhasmigärürler.Burada etrafi duv rla çevrili yalmz ve bakimsizbir mezar durmaktadir.Acaba bu Saribaba, Yavuz'unaskerlerinden biri midir? Kaz göl geçidini ayan ordu, Avajigh ovasma ulagtigmda gecelemekiçin mola vermig olmahdir. Bu ad sözcüsabah yeniden Ertesi çagriptirir. günü hareket geçen ordu, 2100 m yüksekteki simsiya maktad

"ovacik"

yaylakla i aparak 1800 m seviyesindeki

firsatibulur.Bugün Gelaçagiköyündeki, içinde Safevîkomutanlarmdan Sirazh Seyid Sadrettinile SeyidAbdulbaki'nin mezarlari bulunan türbenin oldugu yerler, sava; alani digmdaolmalidir. Savagovamn adh kuzeyinde,bugün ortasmda Sahgeldi köyünbulundugu 3,5 km. genigligindeki alanda yaçanmig gibi görünmektedir. Ayricaköyünkenarmdan akan bir su ovayi kuzeydengelenlerekapamaktadir. Ismail Hakki Uzunçaryih'nmyayimladigi haritayabakilirsa(OsmanhTarihi,2. Cilt, s.267), asil çarpigmalar

Osmanhlarm

sol

kanadmda yayanmigtir.Buras1tam Avajigh'edogru giden bogazm girigi olmalidir' On iki yil önce inga edilen Seyid Sadrettin türbesinin kapismda punlar yaz±dir:

paçInagini

ele geçirin

SAH ISMAIL'in Anadolu'daki etkinliéi sonra da eksilmedi. Erdebil tekkesine baÖlilik, Sahlankutsamak, Türkmenler arasinda yaygindt. Igte Rum (Sivas) Beylerbeyine, bölge kadilarina, yazilan hükümlerden örnekler: "DivriÿiAlaybeyi Ali'nin sipahilere zuimettiéi; akrabalarinin da Acem §ahinin gayretini güttüÿü ve daima o tarafla (Erdebil Tekkeslyle) yazigmalarin, gidip gelmelerin eksik olmadigi, $ah Ismail'in sari paymaëini kisir kadmlara gifadir diye glydirdikleri haber alindiéindan, durumun teftigi,suçlularin bildirilmesi, söz konusu paymaÖln da eiegeçirilip gönderlimesi", 5 Safer 973 (4 Eylül OA, Mühimme D. No 5 sayfa 88, r 20 "Kangalli ve Ali Pinarli ahalisinin ekserisinin Yukari Canib'e (Iran) meyii ve muhabbetleri olduëundan sorupturuiup suçlularin bahanelerle' katledilmeieri". (14 D.lhicc 84/24 Masir1a5479)(BOA, Mühimme

älumünden

'bagka

"iran'la

Bozok Sancakbeyine anlagmasi olan kipilerin bagka bahanelerle idam edilmeleri; Rafizî olanlarin da Kibris'a sürülmeleri için bildirilmesi" yazil 4 1 cüce9 el ad § .

29, s. 210, sira 490) Necdet Sakaoëlu c-

"210

bin kipilikbir kuvvetlegelen Osmanh ordusunu 28 bin kipilikSafevî ordusu kargiladi.Osmanh'nm top ve tüfeklerine mizraklariyla karpikoyan Safevîler1943 Osmanli athsmi esir aldi. Safevîkomutanlarmorduya dan Hasan Sebisteri tehlikededir, 'Iran'm namusu birlik olun!'diye emir verdi. Osmanh ordusu yedi gün sonra bölgeden çekildi. Savayta27 bin Osmanli askeri öldü. Sehitolan Safevîkomutanlari: Seyh Muhammedi Abdulbaki Nizamettin Emir Sebisteri, Liki,Nimetullah Cezairi, SeyidAh SerifSirazi(Seyid Sadrettin), Seyid Muhammedi Kemuni." Verimlibir ovano kenarinda

EMMUZ2010 35

Çaldiran'dakiÇaldiran

anitinda atii bir Osmanli askeri görülüyor (solda). Iran'dakiÇalderankentinde ise, Safevî Meydani'nda bir Saa asüvarisi heykeli var

kurulmuyolan ve tarim ürünlerinin iglendigi birkaç küçük fabrikasibulunan kenti, günümüzde Çalderan bu savaçm anilarim yaçatiyor.

Ana cadde üzerindeki

önemli kav aklardan birinin

atdan

bir Safevîsüvarisini gästeriyor.Türbeninyer aldigi Gelaçagiköyügirigindesizi, üzerinde yere hopgeldiniz"yazih bir tabela kargihyor.Sava; meydani oldugunu düpündügümüzyerin ortasindaki köyün admm olmasi §ahgeldi da herhalde tesadüf degil. "tarihi

Türkiye'deki

Çaldiran

Tlirkiyetarafi da aym savagin anilarim Van ilinin kuzeyindeki Çaldiran ilçesinde yayatiyor. Çaldiran ovasi 1742 kilometrekarebüyüklügündeve deniz seviyesinden 2050 m yüksekligindedir. 1987'deilçe yapumigtir. BuÇaldiran,

günkü belediyenin ambleminde Yavuz Sultan Selim'inbilinen portresi yer ahr. Yerleçmeninasd adimn Bayizagaoldugunu Çaldiran'daki herkes bilir.Bazi kaynaklarDogubayazit admn Celayiri sultanlarmdan Bayazid'dengeldigini yazmaktadir.Bazi kaynaklarise bu adi Yddirim Bayezid'e yakiptirmaktadir.Oysa o zamardar bölge Osmanh simrlari içinde degildir.

Ïlçede görev yapan bir subay, ran

Çaldi-

Savagi'nm

anismi yaçatmak amaciyla

giri imde bulunmuy,ilçe merkezindeki kayahkbir tepeye Ahlatta iyla bir anit inga edilmigtir. Amtin üzerine bir de Sultan Selim portresi iglenmiytir. Arat geçtigimizyllarda yenilenmig ve önüne de ath bir Osmanhyi gösteren heykel eklenmigtir. Yapdan çevre düzenlemesiyle azindan küçükbir en Çaldiran gezi parkina kavugmuytur.Ancak tepenin änüne inga edilen iki büyük kamu binasi,her yeyin anlammi yoketmigtir. Arkeolojik araçtirmalar Çaldiran ovasmda ilk MÖ 3. bin ydmda yerlepililçe mig oldugunu gösteriyor. Çaldiran merkezinde, dogal bir tepe üzerinde 1957'de kaydageçirilenkaleninUrartu kalesi oldugu samhyor. Ancak burada henüz bir arkeolojik çahçma yapdmiç degil.Kale kahntilari yapdagma nedeniyle her gün biraz daha yokoluyor. arasmdaki mesafe Her iki Çaldiran ku uçumu 43 kilometre.Bugün kapah olan simrda kaçakçúikönemli bir geçim kay/ nagi. Bälgenin

en änemli . .

Sah la Gence'de (Azerbaycan)

kesil gamag

9 .

geçitlerindenbiri Beydagiköyünden Atlas Dagi'mngüneyindekivadiye çikmakta ve buradan Îran'mÇaldera kentine inmektedir. Bu yol üzerinde 17. yüzyildan itibaren kuruldugu anlayilan karakolkalelerivardir. Yörehalki adim vermigtir. Bir bunlara baçka ilginç kahnti, Çaldiran ovasini dogusundakiAlikelle dagminbatism a Ziyaret tepenin dibindeki eski mez ve kümbetlerdir.Bunlarm 17.yüzyild inga edildikleri düpünülmesinekaryih Van Gölü çevresinde 14.yüzyddan itibaren kümbetler inga edildigi bilin "ziyaret"

mektedir.

Savaçiiçin yapti Ïran'daÇaldiran sirasmda, simrm diger yani gimgezi

daki gelenekselyayammbu yandaki kadar bozulmarug oldugunu gördüm Hiç terkedilmemig köyler,birkaçbin baghkkoyun sürüleri, yaylalardakiku çadirlar buna igaret ediyordu.Iran tarafinda yaçayanlarm Savaçi Çaldiran kahramardarmanasd sahip çiktiklarida dikkat çekiciydi. Türkiyetarafinda ise savaçm kazandmasmdan sonra bölgeyeyerleptirilenler bile nereden geldikleriniartik unutmuy görlinüyor.Kendi atalarmm kalintdari define avcilari tarafindan kirdip dökülüyor.Birliktegetirdikleri käy adlari da degigtirilmiÿdurumda. Bölgedehafizalar adeta kayip. E

SONY make.believe

Sualtini yeniden kegfet!

g책

eee

Dün & Bugün Cumhuriyet'in ilk gehircilerinden Aron Angel

Yap11anlann 63 yll önceki

ürkiye'nin ilk ehir planlamacisi, 1916 dogumla

Aron Angel'le Lütfi Kirdar Kongre ve Sergi Sarayt'na gidlyoruz. Elimizde, eski adiyla Istanbul Spor ve Sergi Sarayi'nm ingaatmdan önce yaptigi alan incelemesi sitasmda çekilmi

bir fotograf var. Fotografta,

BelediyeBaykaniLütfi Kirdar (ortada, koyu renk pardösülü) ile ünlü Fransiz ehir planlamacisi Henri Prost (sagdan üçüncü, açik renk pardösülü) duruyor, Birçok kaynakta binanm projesinin Vietti-Violi, Sinasi ve Fazil Aysu'ya Sahingiray ait oldugu yazsa da, Angel bagtan sona projeyi kendisinin

"Ki aylarindan biri olmah... Herkes papkab, bense yaz ki denize giren biri oldugumdan gerek bile duymamigim.Proje kagidim da elimde"diyerek tarihî pozunu ahyor. Angel, 1940'larda Prost'la Istanbul Nazim Plaru üzerinde çahymayabaglar. bir Cumhuriyet Ïstanbul'un kentine dönügtürüldügübu

toplantuarda kullamhdak üzere bir salon yapmaktir:

"ÏstanbulSpor ve SergiSarayi; Taksim, Harbiye, Niça tayi ve Tegvikiye'nindüzenlentnesini kapsayan2 Numarah Ëark isimli projemizin bir ydpisiydi. Istanbul'da bu büyüklükte kapah bir salon yoktu.1948'de çahyma bagladi,1949'di açtik.

Çokönemli

spor

müsaiakalari

AYSEGÜL PARLAYAN

planla ilgisi yok

LI.

ayrdd Fakat iki ogluna ögretm nlik yaptigim için ailece görüpmeyedevam ettik. Buraya sonradan onun isminin verilmesi

beni sevindirdi." belediyedeki görevioyunca en büyük amaci eÿil al ar yaratmakmig. Bu zden 1950'lerde Fahrettin KerimGökaydöneminde yapilmasma Hilton bteli'nin 19. engel Buna aryi çi olam da Nazim Plam nca An

el'in

Bürosu baydampmanhgmdan istifa etmig. Sert bir dilekçeyle:

"Sahsimenfaatlerin

revaçta

oldugu bir müessesede çahymaktan utanç duyuyorum"

demig.Angel'in yeyilalan konusundaki hassasiyeti hâlâ devam ediyor. Çekim sirasmda etraftaki binalardan gikayet ediyor: "Ben böyle çizmemigtim. Nefes alacak alan birakmadilar.Böyle mi olur gehir planlamacihgi?"

NTYTARÌH TEMMUZ2010

Gleçen asnn boks maçi: Jeffries-Johnson

ABD'nin "Beyaz Umut"lan "liberal"

Meghur yazar Jack London bile "Haydi Jeff, bitir gu igi" demeye getirmigti, ama siyah gampiyon Johnson, rakibi Jeffries'i ABD'nin bagims1zlik günü 4 Temmuz'da yere serdi. Beyazlar, sevinen siyahlara tahammül edemedi ( ve ülkenin çegitli eyaletlerinde ç1kan olaylarde 23 siyah ve 2 beyaz öldürüldü, yüzlerce kigi yaraland1. onun hem hayat hem de spor okulu olacakti. Nitekim doklarda dövügedövügehem kavgadan korkmamayi hem de hayatta geri adim atmamayi

ögrendi. 19 yagindaprofesyonelboksör oldu ve ortasikletten yava? yavayyükseldi. 1.87 '

UIZA DERYÄ

Temmuz 1910 tarihinde Sierra Nevada'nin dogu yamaçlarmdaki Reno gehrinde bir boks maçi sona erdi. Maçi kazanamn astm en önemli sporcusu olacagira gazeteler çoktan ilan etmigti ama, maçi yanhy adamin kazanacagmi kimseler hesaba katmamiyti. Evdeki hesap ringe uymadi. Yanhç adamin zaferinin bedelini, suçsuz insanlar canla-

riyla ödedi.

Teksas'm JohnArthur "Jack"Johnson, Galveston kentinde 31 Mart 1878'de dogmuytu. Annesi ve babasi içsavay sonrasi azad edilmig kälelerdendi. Birkaçyll okula

boyunda, formdayken 95 kg. çeken model bir atletti. Ïlkresmî agirsiklet dünya gampiyonlugunu,3 Subat 1903'te "Denver"Ed Martin'i 20. raundda hakem karariylayenerek aldi ama bu ashnda bagkabir dünyamn çamplyonluguydu: Karaderililerdünyasimn! Asil agirsiklet dünya pampiyonlugu beyazlara rezerve edilmigti. §ampiyonluk

tahtmda oturan James ise J.Jeffries'in kendiliginden bu çansi vermeye Johnson'a namaglup gamasla niyeti yoktu.Jeffries

piyon olarak emekli oldu ve unvam kapan Kanadah Tommy Burns kendisine ancak 30 bin Dolar gibi inamlmaz bir prim vaadedildigi için çampiyonlugunu ottaya koySydney'derakibini abandone du.Johnson, ile yendi.Tarih 26 Arahk 1908'di. Amerikan gazeteleri olayi sanki mahyer gününün

karyikoruduktan sonra toplumsal smir tammaz oldu. Liberal tanmar

isteri me;-

hur yazar JackLondon bile igini gucünü birakip bu avm, "BüyükBeyazUmut" adh aveisom borusunu ättürmeye koy¢du. son galibiyetini gazetec olarak Johnson'm yerinde izleyen London çäyle yaziyordu: "JeEries artik çiftliginden çikriah ve suratmdaki o muzaffer gülümJohnson'm Yeter! Vurma artik Jeffries'in yere yikildiši an. Beyaz bokdör rakibi kargisinda tamamen daÿilmigti v¢ New York Tribune'un haberine göre, kalabal k "Dur, vurma artik ona" diye baÿirlyordy.

dark gea p

b et sonrasi, 5 Temmuz 2010 tarihil New .;:rkha adahyeemr Ine e a Johnson'

*""

ClÍt1119

maçin analizini

(snaLsaav hem de New York'ta

baggösteren olaylari veriyor. The Times Dispatch'in baçIIël (enaltta) ise, dönemin

irkçi

algisini yansitlyor:

"Rengi siyah ama cesareti beyazdi." Asrin maçi Avrupa'da da yanki bulmußt3u. Alman IIz191nrtea snayisn

StaggeringBlowsin the Fifteenth RoumL

çaligirken ikinci defa devrildi.Zorla ayaga kalktigmda, artik bu sahneye dayanamayan antrenör ve seyirciler ringe dolugarak maçi fiilen sona erdirdiler ve hakem tarafindan Johnson galip ilan edildi. Takip eden günlerde,beyaz Amerikahlar bayram eden siyahlarm kargismda çugma döndüler. Polisler ve beyazlar,sevinen siyahlara tahammül edemediler. 25 eyaletin 50 kentinde çikan kartoparlanmaya Jeffries

CROWDCALLS FOR MERCY Begs Referee to save Onetime Champion and; Seconds Jump in Ring to End the

ortadankaldirmah. Haydi Jeff,her

gey sana bagh."

be Bu kampanyasonucu, Jeffries y11aradan sonra eldiven giyerekbeyaz Amerika'nm geref ve namusunu kurtarmak gibi yüce bir görevi üstlendi. Beyazlar, irklarm n üstünlügünün kanitlanacagine min cÌan olarak maça geldiler.Yd 1910'du ve maç ABD'nin bagimsizhk günü olan 4 Temn uz'a denk getirilmiyti.Johnson ilk raunddan itibaren Jeffries'le kedinin fareyle oynadigi gibi oynadi ve rakibini 15. rau dda yere devirdi.Nevada-Reno'da toplannyi 16 bin beyazdan çit çikmiyordu.

a many

gaçalarda en az 23 siyah ve 2 beyaz Amerikali hayatlarim kaybetti, yüzlercesi yaralandi.Böylelikle ABD'de hangi irkm üstün oldugu açikça ortaya çikti· Bir aydan fazla süren rm agirhk merkezini, adi

kavgala¯ güneyin irkçiya çikmig eyaletleri degil,New York,Pittsburgh ve Philadelphia yerleyim alanlari teykil gibi etti. Maço büyük paralar karyihgi çekilmig olan dokümanter filmi "uygar"

ClashesAll Over Cit Returns of Fistic C in NevadaCit ----

POLICE HAVE HAN -

Plat

WeU Laid

Their

Many in

tehditleri ve mahkeise melerin yasaklari sonucu vizyona

seriousconse stra

7 Rioting

giremedi.

JackJohnson'in irktaglari

broke

gununot edelim.

Vike pr

out "*'T

beyazlar

tarafindan tarafindan degil, da nefret edilen bir kimligi oldu-

befers

irkçilarin

sadece

Jean-

**^rthur

eth gribunt. ,°"|Ju

semeyi

'''"

""""

"'*

""" »,'422

ag° a

Th ere Is Nothing of the e10W"About Johnson ·.

JEFF'S MASTER AT A LLT I ME S

Beyazkadmlara düçkünlügü ve bunu bir böbürlenme vesilesi yapmasi; otorite namma kimseyi sonunda kendisinin bir punduna getirilerek 1 yil hapse mahkum edilmesine yol açti. "takmamasi",

Efsane maçin 25 Dolarlik bileti. Biletli

sayisi 16 bindi.

WORLD'S

Mau2

5 Nisan 1915'te Havana'da son "Büyük Beyaz Umut"Jess Willard'a karpi ayrmtilari halà tartigilan bir tarzda yenilerek ülkesine döndü ve dünya ÿampiyonu unvammn yukünu tapimadan cezasmi çekti. Son profesyonel maçi için ringe çiktigmda seyirci tam 60 yaymdaydi.Ama ölümü ringde degil,bir lokantada kendiENTRANCETO sine rengi dolayisiylaservis yapilraabmasma shinirdlenerek gdazladigi

NOTGOOD Maçm videosu için:

UIX4 1910 HNSO

UNLESS

sasq

DETACHED

---

TU Ly

JEFFfilESYSJOHNSON

sy DooRKEEPER

dailymotion.com/video/xpg71 yack-johnson-vs- ames

Jefiries-

Î9_SPOTÍ 2010 NTYTARiHTEMMUZ

LER 30 seneden fazla

süre haini" vatan olarak damgalandi. Yillarca

haÞiste, sonrasinda hasret

aLanina le

fiir

abi,

canan

urkiye

kartorgia

lluyorum iëte hana stay %ì y sana Raha karan±'ilim unuturga ) Bana bu gelmigler son Bir reylm y Bursays , api havañísler geldi kot insanlar gadiyenin sana 1 yani beklemedig'im Önoe g6ritmoesi arete i Nadiyenin Orhan ihig Errela e oy unuit,um sonra tvet da ugräd1Iar ,1 )adini kizkardeel ,1

seninle ) kunnemaya Ben : tar kitaplar bityuk bir reoamikinoi i birinoi ve dBI iigüncti verdim birinet'oiltte ve ikinoi o: ikinct olarak GARaikes= b61ilmler bir tigifno bäliinliik iki de kadar tez±,ipliyorum,1 , be tashih edlyorum ndan dolayi B örnek g6ster t.aman11yorum iki bir kokoluklardan .! Kusum karic1gim et,me | Sei igin got miihilim ,1 sahmete gir Bir tashih edip †,emia yeniden halinde Senin mekt bitirecogim , ,f †,aráfint Mamafi onlars kattim det senin gok as gey saten hangisi

gigt Senden

'-M+.irdim

gelelim

thmal

)

se 'Sil'

s bir

tane

LBe I t 181rae a sen a een hun da Éšrere

mkÄeko

Sa a b 9

Geoolapia gelifafax

waya disboyu denieden balsklar

yalgslarla Bonden

soga1xe

insan

toprak

giÿ1p

aglarz: karma

karagtk

olga

diinfanin hâli artak I y karan1xk ye aydzallk

Anladin ya igia bapmaan agt.an anlagia gulta ya 4 han sana (qik olmak1a moggèlta

9 ,

Seni

karie1šta

goonklartmï ¿

hastotle

kasaklar

mettahana

beklet

mabarek

elle

inde

121m

Batic e ZEKÍYE

0 11 a yoll Stim 1dind bana bildir henür ogo algadia ra

Piraye

Pirayende

Eer halde mektubu ya di n Su 150 lira ve on gün vitrleri¤i Begir-oi terotae ettim teekgilerin 91641 o¤¤¤ Pe.rasidir . . Ã§ S re Daylmdan mektuP gaten aldim , halime eleni vapti filen ni yazdiktan mutg.a sonra iplik 191ik bulacailni yazlyor Bu da olacak, miz flo; ye ipak fazia lem a -

•

NTVTARlHTEMMUZ2010 43

Kitaplarl yasakti,

enteld9

okuyanlar figlenir hapse atillrds zamanlar

Bir

kürsüsünden iirleri okunan Nâzim,bir zamanlar gazete mangetlerinin kara çalmayi en sevdigi isimdi.

"*="r==r="l==

""°=

cezaevlerine

HIFZI TOPUZ

Hikmet'i

0 lu yillarin ortalarindan 1960'11yillarin o ne n bi anadk

Türkiye'deNâzim okumanin

yasak olduguna bugünün gençleri kolay kolay inanamazlar. Öyledönemlerden geçtik ki Nâzim'm kitaplarmi evde bulundurmak, piirlerini okumak, ÿairi öven konuymalaryapmak suç sayihrdi. En ufak bir jurnal(ihbar) yüzünden evler aramr, kitaplar toplamr, insanlar tutuklanir, karakollara ya da pube) gänderilir Birinci Sube'ye (siyasi figlenirlerdi. ve Ne demekti figlenmek?Sicilinize komünistlik damgasi vurulur ve bu yüzden belki de ämür boyu bagimzagelmedik bela kalmazdi. Neler? Her peyden önce devlet memuru olamazdmiz. Sicilinizdeki damga nedeniyle bagvurunuz geri çevrilirdi. Yedek subay okuluna gittiginiz zaman günü gününe izlenir, horlanir ve sonunda çavu; olarak kitaya gönderilirdiniz. Gittiginiz askerî birlikte de size gözüylebakihr ve aÿagilamrdimz. Ugur Mumeu'nun Sakmcah Piyade'sibunun en iyi örnegidir. Zaman zaman eviniz ya da çahytigmiz igyeri izlenir, çevrenizde bunu görenler sizden çekinir ve iligki kurmaya korkarlardi. 6-7 Eylül Olaylari'nda oldugu gibi, bunahm dönemlerinde bütün soleular suçlu sayihr, hepsi "sakmcah"

nmninummun

gönderilirdi.Bu yüzden gençler Nâzim'm kitaplarmi evlerinde bulunduramazlar, ancak giirleri elden ele dolagirdi.Gerginlik dönemlerinde bu ÿiirler ya tavanaralarmda ya yüklerde ya çamaÿirlarm arasmda saklanir; ya topragagömülür ya da yakihrdi. Bu baski ve terör dänemi ne kadar sürdü? 1938'deNazim'm tutuklanmasmdan sonra 1960'h yillarm ortalarma kadar yani yaklayik26-27 yil. Ama ondan önce de 19331934'lerde, Nâzim'm ilk kitaplarmm basildigi dänemde de onlari okumak sakincah bir iÿti. Zaten kitaplarm baskisi ne kadardi ki? Birkaç bin. Yaymevleri onun kitaplarmi basmaktan korkardi. O yillarda 835 Satzr,SesiniKaybeden ile Si-Ya-U Kafatast, Gece §ehir,]okond Telgraf Gelen VaranÎki,BenerciKendini Niçin Öldürdüf, Taranta Babu'ya Mektuplar gibi kitaplar; Nâzim'in Orhan Selim takma adiyla Akpam'daçikan yazilarmdan seçmelerin baskilari herhalde birkaç bini geçoiyordu. Bütün o kitaplar toplandi, Emniyet'te yakildi ve yokoldu gitti. O yillarda Nâzim'm kitaplari yüzünden kimler cezaevlerinde yatmadi ki. Ïlkbagta akhma hikayeciFaik Bercavi, Hasan Izzettin Dinamo, A. Kadir, Sadi Alkihç ve Orhan Kemal geliyor.Bu listenin çok uzun olduguna inaniyorum. gyngmnuunuB

immuuuumumi

Faik Bercavi

airi sevmenin

bedeli 3 yll hapis

Faik Bercavi,Nâzzm'la1933-1938 Yzlkrz adli kitabmda gäyle diyor: "Nâzim'm piirlerini,835 Sattr'i ve digerlerini ben daha lise talebesiyken taniyordum. Nâzim'm kendi sesiyle pla ahami; "Bahri Hazer", "Salkim Sögüt iirlerini hepimiz ezbere biliyorduk. Plaklari kapigkapigsatilmigti."Kafatasi" piyesi ise 1932 yilmda Ertugrul Muhsin tarafindan sahneye konularak oynanmiÿ, fakat afiÿte iki gün kalabilmigti. Nâzim'm Rusya dänüpü yayimladigi piirlerin hepsi talebeler arasmda pek tanmmig ve özel bir yer tutmuytu. Hatta son smifta bulundugum lisede 'Nâzim Hikmet'i Sevenler'diye bir de edebi grup organize edilmigti. Edebiikinci smifmdayken Fakültesi'nin yat muhbir aramiza giren uydurdu. etti, ihbar ÿeyler O beni bir mahkemede tutuklandim. yüzden O kipi de aleyhimde tanikhk etti. Säylediklerinin hiçbiri dogru degildi. Bizi'Nâzira Hikmet'in adamlari'diye tutukladt- I lar.Nâzim'i hiç gärmemigtik.Yalniz .

'ispiyoncu'yani

giirlerini okuyorduk.

Geceninilerlemi¢

saatinde

sorgu hakiminin karpisma çikarildim ve durugmamm sonunda üç

yila mahkum oldum. Beni zindan gibi i iksiz bir hücrede iki gün biraktiktan sonra daracik bir yere koydular.Bu tür hücreler, ölüme mahkum olanlari koyduklariyerlerdi. nimo Nâzim'i orada tamdim. O ve arkadaylari küçük bir 'communauté'

u ··

•

üz karasi Näzim, damarlarmda bikt

tü

i Polonya kamm ta n v

j 'l

halindeyaytyorlardt.Gelirin bir Nâzim'm kitaplarmdàn parçasini

ve dostlarmdan gelen para teykil ediyordu. Ertesi yilnNâzunhapis-

ölúmü Mikmetoffun

azim

Vatan Haini daha eksihnig oldu Vatan

Haini

(...)Evet,

Vatan

hainiyim, siz sis vatanseverseniz, yurtseversenis, yart ben hainiyim, ben vatan hainiyim. Vatan giftlikleritisse, kasalarinizin defterlerinizin

vatan, vatan,

gek igindekilerse

gose boylarinda

gebermekse agliktan, sogukta it gibi vatan,

titremek

ve sitmadan

kivrammaksa yasin, fabrikalarinizda al içmekse vatan,

kanimizi

vatan tirnaklarlysa agalarinizin, ilmühalse, mizrakli vatan, vatan, polis copuysa, ädeneklerinizse, maaglarinissa vatan, vatan, üsleri, Amerikan bombasi, Amerikan Amerikan domanmasi topuysa, kartulmamaksa kokmug vatan, karanligimisdan, hainiyim.(...) ben vatan

Hikme‡'in

(NSzim

giirleri-giirler iso)

2002,

A. K dir

1938 yllmda

Harp Okulu tutuhlamalan air ve aragtirmaci A. Kadir de Harp Okula'ndaNâzim'm kitaplarim okudugu için hgpse giriginiyöyleanlatiyor: "

kalda ders kitaplarmdan ayri kitaplpr da okunuyordu. Bunu herkes yadi iyordu. Ortegin Haydar Rifat'm eserl i, Ïspanya Kurtulu; Savap, Yar: Müst mleke Olu; Tarihi, Goethe,Gogol, Turgänya,Ibsen... TarantaBabuya Mektuplan ve §eyh BedrettinDestam. 1938 yih Ocak aymm ilk haftasmda bir gün ders ortasmda smifin kapisi

vuralmadan

açildi.

Ïçeriyebir hakim

subay, bir binbayive nöbetçi subay2 gird.i. Yanlarmdabir iki çavuyve onbagi da vardi. Simfta sinek uçsa sesi duyulacakti. Binbagibagladi numaralarimizi okumaya, YirmibirHarp Okulu ögrencisi tutuk-

Bütün Eserleri/Son 7, N&sam Hikmet,

YKY,

Savci: Benerci kendini•niçin öldürdü? A. Kadir aym olayda tutuklanan arka-

Sadi Alkiliç

Alkiliç'm sorgusunu da gäyle dagi Sadi anlatlyor:

Bu kitaplar senin mi? arandi. landik. Üstlerimiz,,baglarimiz Kendim aldim. Benerei kendini niçin öldürdü ne Sonra da sorgularimiz yapildi. Saveibana demek? 'Hakkmizdaihbar var'dedi. Kitap okuyormuçuz.'Nedir bu kitaplar?'diye sordu. Kitap adt. Okudugumkitaplari siraladim.'Bunlarla Ama bu kitap Nâzun Hikmet'in. ben dünyayi ögrenlyorum' dedim. Savci Serbestsat212yor. 'Ogretirimben sana dünyayt'dedi,'görürBanabak, tepemi attirma, Nâzim Hikmet'in kitabiylasenin ne igin var?" W sün yakmda kaç bucak oldugunu.' -

NTVTARfHTEMMUZ2010 45

Ru "Biz 1965'e kadar Nâzim'm giir erine ve kitaplarina ulaçamamigtik. Bir gün Ankara'da büyük bir kitapçidaydim. Îkisivil polis geldi, onun kitaplarinin yerini sordular, sonra o raflara yaklaçarak Nâzim'm ne kadar kitabi varsa toplayip gittiler. Biz Nâzim'i ancak o ydlardan sonra okuyabildik." Aydemir

Balkan

Paris'te bile Türk polisi korkusu 60'li yillarda Paris'te basin ategeligi yapmt; olan Galatasarayh dostum ksek mimar AydemirBalkan da ÿäyle di r: ydlarda askerligimi yaptiktan sonra Paris'egelmigtim.Cumhuriyeteve Akis'edevamh olarak yazdar yaziyordum. Cumhuriyeto zamanlar Nâzim Hikmet konusunda çirkin ve yakigtksiznegriyat yapiyordu. Ne zaman onunla ilgili bir haber geçse haini" deniyordu Bu budalaca kadar bir ÿeydi ki insan ters ve o isyan ediyordu. Mesela "Vatan haini Bulgaristan'da","Vatan haini Romagya'da" yahut "Vatan haini Nâzim Hikmet'iTürk käylüleri Varna'dadävdüler"... Galatasaray'danhocam Nadir Nadi sik sik Paris'egelirdi.Bir gün dayan madim, konuyu açtim. Birkaç ay evvel kesip sakladigim Cumhuriyetkesiginigäs erdim.'Bakm hocam,'dedim,'gazeteniz ne yaziyor.'Nadir Bey önce hiçbir t ki göstermedi, sonra da 'Eh, bizim yazligleri öyle düÿünüyor'demekle yetindi.'Pdki' verelim, ama her Áefadedim, smda vatan haini demek biraz agiri degil mi?'Nadir Nadi dönüp gitti. 1961 Haziran'tydi.Bir gün Abidin Dino büroma telefon etti. Nâzim Hikmet'in gelecekhafta Paris'egelei cegini ve istedigim takdirde kendisiyle görügebilecegimisöyledi. Gerçekted de ertesi hafta kararlagtirdigimizgün ak am saat 8'de kapim çahndi. Açtim, kargi da Nâzim vardi. Büyük paire sevinçle vè saygiyla bakiyordum.Hemen senli olduk. Rahat, kasintisiz, çok candan bir adamdi. Kendi eviymig gibi hareket ediyor, gülüyor,pakalar yapiyor ve kahkahalar "50'll

"vatan

Ízzettin Dinamo Nâz1m ve 4 y11 Hasan ÏzzettinDinamo ilk piirlerini Hasan

1929'daNâzim'a yollamigve onun etkiyeni bir dönem baglamigti. Bu tarihten därt yll sonra mahkum oldu ve bütün yayami türlü güç1ükler içinde geçti. siyle yayammda

Orhan Kemal

Bursa Cezaevi Orhan Kemal,Nâzim Hikmet hayramydi. 1938'de askere çagrildi. Süresini bitirmesine kirk gün kala, okudugu kitaplar

hakkmda sorupturma açildi. Okudugu kitaplar Nâzim'm glirleri, oyunlari ve bazi Marksist yazilardi.Orhan hapse mahkum oldu. Bursa Cezaevi'nde Nâzim'la tampti. Bu tampma onun yaçammda önemli bir dänüm noktastydt. Nâzim'dan yazi yazmayi,Marksizmin kurallarim, insanhgin kopullarimögrendi. VâlâNureddin ve Müzehher Va-Nu, Nâzim'i cezaevinde ziyaret ettiklerini ve ondan dialedikleri ÿiirléri baÿkalarinaduyurmaktan çekiniyorlardi. Nâzim 1950'de hapisten çiktiktan ve dipariyakaçtiktan sonra da yasaklardevam etti. Paris'e geldigi zamanlarda bile kendisiylegörüpmekten korkulurdu. nedeniyle

GRIM8i hki tH ORI8 f 88ti

Prof. Metin Kale

1965 yasatil

(

Eskipehir Osmanga-

Universitesi'nden

'haberleri

denli

atiyordu.

Babam doktordu. Kendisini Bursa Cezaevi'ndeziyaret etmigti. Nâzim bunu

nu sy

messonarm

iakg peyki olda yaya (açan kizil göre, H1fzi Topuz, yr Stalinin eli .yaire

tutuyormut Nâzirn'1n sesini IlâS11

I I

diye imzaladi. Nâzimbir ay sonra tekrar Paris'egeldi. Globe Kitabevi'nde kitaplarini imzalayaGittim, kendisini tekrar gördüm. pakm19. Birkaç gün sonra yillarca unutamayacag1m iki arkadaç1m bir gey oldu.Ístanbul'dan geldi. Bunlar taninmig köpeyazarlariydi· Hem de sol ve solculuk dendi mi mangalda liül birakmayan yöhretlerdi. Hemen kendilerine haber verdim:'Kopun Globe Kitabe Nâzim Hikmet kitaplarini imzali or. Bu firsati kaçirmay1n.' Iki glin sonra kendilerini tekrar gärdüm. Biraz sikintiliydilar.'Ne oldu,' dedim, mi?' Biri'Gitmedik Aydemir'dedi, çünkü orada yalniz Fransiz polisi degil, herhal e Türk polisi de vardir.'Tepematti 'Yahu, dedim,'ben elçilik mügaviri, devlet memuruyum, Nâzim'i evime davet ediyorum, sz bagimsiz gazetecilerbir kitabevinde on yaklagmayacesaret edemiyorsunuz. Sonra köprünün altindan çok sular akti. Nâzim'in Moskova'dakimezarina toprak tapimadi, kimler çiçekler götürmedi." B nlar Aydemirden dinlediklerim. Elli yil içinde nereden nereye geldik· Bugün Büyük Millet Meclisi'nde bütün parti liderleri Nâzim'dan piirler okuyorlar· hakkinda yüze yakin kitap basildi, piirleri dilimipden düçmüyor,heykellerini dikiyoruz, otatoryolar besteleniyor Ne mutlu bugünlere geldik.Ya asin ölümsüz Nâzim! 'ne,

'gittini

kimleË

··

banda aldi?

âzim Hikmet 1961 Mayis'inda Dünya Barig Komitesi adina, Fidel Castro'ya barig ödüiü vermek üzere Kuba'ya gitti. Dönügte Paris'e ugradi ve o dõnem UNESCO'da galiçan gazeteci-yazar Hifzi Topuz, gairin yeni yazd!Qi iki piiribanda kaydetti. 1923 doëumlu Hifzi Bey, gok sevdiéi Nâzim'in piirieriyleçocuk yagta tanigmig. Galatasaray Lisesi'nde sintf kütüphanen9d3e5)ektearihbenüzyrasaklanmadiéi için mu§. Hifz! Topuz 194Tde Akgarn'da gazeteciliée baglakmig;burada Vâlâ Nureddin'le ar aâ â reddin, evinde yapilan toplantilarda Nâzim'in piirleriniokur ve geienleri bunu kimn" d ye sik seye söy ehneedy

87 yaymdaki Hifz! Topuz, Nâzim'll günleri aynntilanyla hatirlayan en önemlitanik.

tanigir.1961'de

Kenti gg|BI80 ....

"aman

Dino'nun organize ettiÿi bu bulugma, St. nd etel obb nbd ee s n e beni bekliyordu, gayet yakigikliydi,çok da hop giyinmigti; beni gördüÖü anda ayaQa kalkarak hemen beni kucakladi aayyaarbaak yor Ba ve ou

nin üzerine, Nâzim Hikmet'e gülumseyerek "Tabii biz bunu 48 yillik kayit CD'de UNESCO'yu gezdirmig; çair diniemezdik, glirlerini kopya HifziTopuz'un 1962'de buradaki ünlü ressam ve ederdik, elden ele dašitirdik" yaptiÿi kayit, oÿlu Kerem heykeltiraplarin eserlerini merak diyor. tarafindan temizlenmig. edlyormug. TopuZ, vâtânl görevini NTY Tarih'in okurlanna Nâzim, yagadiÿi CD'de hedlye ettiëi tarihî bitiripAnkara'dan istenbul'a Moskova'dan sik sik Paris'e kaydm orijinali, Hifzi Bey döndüêü siralarda, Nâzim gelmig ve her geldiginde mutlatarafmdan Nâzim Hikmet Hikmet hapisten çikmig ka Hifzi Topuz'la da görügmüg. Kültür ve Sanat Vakfi'na 1959'da Kendisi ise (1950). "Bir keresinde de Paris'e bagigiandi. Paris'e, UNESCO'da çaligmageldiéinde Havana'dan yeni ya g dönmügtü" diyerek, yaptiëi ses riste, ayni zamanda Nâzim Hikmet'in kaydinin öyküsünü anlatlyorTopuz. 1962'nin de yakin dostu olan Abidin Dino ile görügür_ bir Pazar günü St. Denis'deki (Paris'in müg. "Nâzim birkaç kez Paris'e gelmesine banllyösü) bir siyasi toplantlya gitmek ragmen bir türlütanigmamiz kismet olmadi,, üzere arabaya binmigler. Arabada Abidin ve diye haylflanan Topuz, sonunda heyecanla GGzin Dino, Hifz! Topuz, egi Nezihe, oëlu kar§ilagmayi bekledi§i airle Kerem varmig. HIfzi Bey Nâzim Hikmet'e banda alicam haberin olsun" demig. Özelliklebir konu seçiimemig: zaten arabada gittikleri için motor sesinden kayit çok ugultulu oluyormug. Bu kaydi içine sindiremeyen Hifzi Topuz, bir keyit daha yapmak istemig. Sonraki gun Nâzim'la otelinde (St. MichelHotel Harpe) bulugtuklarini söylüyor. Burada meghur "Havana Röportaji" §ilrinin ilk versiyonunu okumug (sonradanufak deëigikler yapmig). Bunun yanisira "Saman Sarisi" gilriniokumug; bir kisminda dili sürçmüg ve Hifzi Topuz'dan bu bölümü siimesini rica daha güzel, daha etmig, ama Topuz doëal" diyerek orijinal kaydi muhafaza etmig. "sesini

"böyiesi

Paris'te Rus lokantasinda Coq D'Or adh Rus lokantasmda, (soldan)Avni Arbag, egi Henriette, Nâzim Hikmet'in epi Vera Tulyakova, Hifzi Topiuz'un egi Nezihe, Nâzim Hikmet ve Hifzi Topuz.

NTVTARiHTEMMUZ2010 47

Ă?brahim

Balaban'in le

taunaerST

t ir

n Iyte se hareriri

gozar, 'ir.

3alabar

valti, i

Iyte

a dirlik: i, cesar, insaisiz.

ami

taze, Igte

ZaÂżis

diri, bulat: Kaymal

gibi

BJ Naz T ar Eser er ce: Bu sa Kalesmde- S er a Nez K'l 2002 s 16^, ,

lule

Yata

ce i

Nâzim Hikmet, Abidin Dmo ve Vera Paris sokaklarinda. Yll 1961 Abidin

Din n

-y

Abidin Dino'nun

"Yürüyüg" adh tablosu üstüne söylenmigtir Bu ydamlar, Dino, igik ellerinde parçalari, bu karanlikta, Dino, gider? tu adamlar nereye Sem de, ben de, Dino, arasindayiz, onlarin biz de, biz de, Dino, gör ük agik maviyi. (Nâzim Hikrnet'inBûtün Eserieril Yeni Nâzirn Hikmet,YKY, 2002, Siirlen6,

piirler-

s. 164)

Piraye: Hapisteki özlem Bir Cezaevinde, Tecritteki Adamm Mektuplan

Semin adini Ko saatimin kaylgina ašimla kasidim. ti Ma m ya, bulundugum yerde Re sapi sedefli bir çaki var, Ratia (bi lere alat-i ve ilmez) , bir Ne de bagi bulutlarda

Befki

amal

r. avluda

bir

Gäkyüeünü bagimin gögmek Bana yasak...

agap

bulunar

üstünde

(Nêz m Hikmet'inBütün Eserleril Yeni Nâzim Hikmet,YKY, 2002, s. 164)

QiirlerSiirier6,

Nâzim Hikmet kol saatinin arkasina ve kaylpina karisi Piraye'nin ismini kazimigtl. Bozulan mekanizmay! çikarmi? ve çerçevenin içine resimlerini koymugtu.

Pirayekoleksiyonu KenanBengú -

NTvTARiHTEMMUZ2010 49

Avni'nin

Atlan

atlari atlari altinda kara at sagri ¿amgi burun kanatlari titrer Avni'nir bu atlar atlari. Bu atlar

tir

Avri

'alillije

Kuvayi

Av6niArb

'in

karakalem Nâzim Hikmet çaligmasi

(Nâzim Hikmet m Butun Eserlen Yem Hikmet YKY 2002 s 176)

Bursa Cezaevi

Sevdaliniz komünisttir, beri on ylldan hapistir, yatar Bursa kalesinde.

sincirini

amma, kirmig

yatar,

âlâ bir mertebeye yatar, ermig yatar Eursa kalesinde.

Nâzim Hikmet'in

(Nâzim Hikmet'inBütün Eserleril Yatar Bursa Kalesinde- §iirler4, Nâzim Hikmet,YKY,2002, s. 147)

Cezaevi'nde basilan

"görüldü"

29.04.1949

mektubu.

(...)

Surter-Suster6

Yatar Bursa Kalesinde

Hapis

dolgun

Bursa

damgas!

tarihli

Nâzim

Orhan Kemal ve Nâzim Hikmet Burs Cezaevi'nde.

Se "P

Nâzim'in

omete'nin gigliklarini gibi ka akiylm tütün

aézindayine aynipipovar.

adam" piposuna dolduran Sek benim mavi gözlü kardegim K il degil unutmam seni.

O han Kemal (N

Hikmet'le OçBuçuk W, Orhan Kemai, 1965)

Nâtim Hikmet'in "La Cobaque" marka piposu.

Nâz1m Hikmet'in (...)Bir kügücük onu da

Piraye'ye kendi

bir gänderirim.(...) markall

mektubundan

elimle kutu

Suzan yaptim Hasretle.

Aynali kutu Nâzim Hikmet'in SHapisha esi'nde

igin

Bursa

ken

kutu eireebnmkutkudan Kutunun kapaëindaki aynayi Nâzim Hikmet

dökmüßtür, ayna üstündeki at resmi de ona aittir.

2010 NTVTARIHTEMMUZ

Pek çok kaynakta Nâzim Hikmet'in ilk giir kitabinin, Türküsü 1928'de Bakû'debas11anGünepiÍçenlerin Akbaba farkli.1925'te gerçek oldugu belirtilir. Halbuki Negriyati'ndan çikan Daglarzn Havast adli kitabin kapaginda veya içinde ünlu pairin ismi geçmez. Ayni yilin bagindaAkbaba dergisinde yayimlanmayabaglayanpiir ise "Kartal"mahlasini tapir. Bu "Kartal"Nâzim Hikmet'tirve Süreyya iirde isimleri geçen Süreyyave Leman ise, §evket Aydemirve egi Leman Hanim'dan bagkasidegildir.

Nâzim'm 'Daglarm

ilk giir kitaba, Havasi'dir için Seyfettin Özege böyle bir sonuca

ÑÀÈÑ6RÄf

varmiytir.

âzim Hikmet için, lehinde aleyhinde pek çok kitap yazilmigtir. Bu yazi onunla ilgili belki bir iki yeni säz

Bu kitapla ilgilenmemin sebebi, "Daglarin Havasi" giirinin Nâzim Hikmet'in bütün eserleri arasinda yer almasidir; ärnegin Nâzim Hikmet, edebilirim umuduyla yazildi. Adam Yayinlari,Beginci ÎlkSiirleri, Basim, 1992, s. 123-144. Ayni kitap Elimde 32 sayfahk Osmanhcabir 2002'deYapi Kredi Yayinlaritarafindan kitap var; Daglarzn Havast. Basim tarihi da basilmigve piirbu kitabin 125-146. 1341 yani 1925.Yazarinin ismi yok sayfalarinda yer almigtir. Bir kelime fakat bu kitabi incelerken ägrendikdegigikligiyleiki baskidaki piir aynidir. lerim, ilginizi çekecektir. M. Seyfettin vazgeçilmez baçvurukitabi Her iki kitapta da piirin sonundaki Özege'nin kaynak ayni: "Akbaba,5 Mart 1341- 2 Eski HarflerleBast/my Türkçe Eserler Fakat kita olarak Katalogu'ndabu kitabin yazarinin Yusuf Nisan 1341 (1925)". basimiyla ilgili bir not yok. Halbuki Ziya (Ortaç)oldugu yazilidir. Sanirim i birden fazla kez basilanlar için, farkl1 kitap Akbaba Negriyati'ndan çiktigi

NÂZIM HÍKMET KÍTAPLARI

Ciin iTB baskilar BV .

hikayelen

Daëlann Havas Akbaba Negriyati'nin 1 numarali kitabi 1925 tarihli Daglann Havastydi ve Nâzim'm ayni yll Akbaba'da tefrika edilen uzun piirinden olugmaktaydi.

835 Satir

Jokond ile Si-Ya-U

Muallim A. Halit Kitaphanesi 1929'da yapilan kitap, 1932'de Ali Suavi'nin yapttÿ\ kapakia ikinci defa basildi. Nâzim Hikmet, birinci ve ikinci basimlar arasmda kitaplariyla halki suça tegvikettiéi için yargilandi. Hatta 835, Ankara'nin rakimi olduëu için hedef olarak Ankara'yi gösterdiëi iddia edildi. Pek çok kaynakta bu kitabin airin Türklye'de basilan ilk piirkitabi olduëu belirtilir ama 1925'te yayimlanan Daglann Havasi ilk giir kitabidtr.

Akgam Matbaasi (Kapak ve resimler: Ressam Cevdet) Nâzim Hikmet kendi bastirmigtir. Sairin Moskova'da tahsili sirasinda tanidi§i Si-Ya-U, Sorbonne Üniversitesi mezunudur ve mükemmel Fransizca bilir. Çlnharbi sirasinda gehir meydaninda kafasi kesilerek idam edildiëini duyarlar. Fakat Si-Ya-U yani Emi Siao gerçekte ölmemigtir. §alt1951'de Viyana'da onunla tekrarkargilapr ve çok sevinir. 1952'de Ç\n'deonu ziyaret eder.

Ilkbaskisi

HalukOralkoleksiyonu

bas m yerleri ve tarihleri, ilgili piirlerin

Ümidve Ref2Cevad'm(Ulunay)Alem-

BIR DAKIKA

altiada verilmig.

dar gazetesinin edebiyat sayfalarinda da piirleri yayimlamr. 4 Eylül 1336 (1920) tarihliAlemdar'in EdebiNüshast'nda,

-sevgili

Pek çok kaynakta Nâzim Hikmet'in ilk iir kitabi olarak 1928'de Bakû'de bas lan GünefiÍçenlerin Türküsü'nünadi ver lir. Fakat DaglarenHavast bu kitaptan üç yil önce basilmigtir.

Íll: giirini

gazetenin düzenledigiedebiyat müsabakasom piir birincisi olan Nâzim Hikmet'in "Bir Dakika" adh giiri yayimlamr. Cenab Epahabettin,Celâl Sahir, Hüseyin Siret, Orhan Seyfi,Yusuf Ziya ve Halit Fahri'den olugan jürinin seçtigi iir Yusuf Ziya'ya ithaf edilmigtir:

1913'te yazdi

Kitabi incelemeye baglamadan,biraz N zim Hikmet'in ilk piirleri üzerinde durahm.Nâzim Hikmet ilk piirini 1913'te, yani 12 yagindayken yagdi: "Feryâd-i Vatan".Bazi kitaglarda ilk giiri olarak belirtilen ve evlerinin karÿilarindayanan bir ev için yazdigi "Yangm" iirinin tarihi 1914'tür. Basilan ilk piiri ise, BahriyeMektebi'nde ed biyat hocasi olan Yahya

) sonra

da 7 Teyrinievvel 1336

Ümiddergisinde YusufZiya'mn

Nâzim Hikmet'e ithaf ettigi "Evim"adh piiri yayimlamr.Nâzim Hikmet buna, 13 Teyrinisani(Kasim) 1336 tarihli Alemdar'in Edebi Nüshasinda "ÏkiDert" adh piirini YusufZiya'ya ithaf ederek cevap verecektir.

J:""

Nâzim Hikmet-Yusuf Ziya dostlugu sadece birbirlerine piir ithaf etmekle kalmaz.Anadolu'da devam etmekte olan

Millî Mücadele'ye katilmaya da beraber karar verirler.

Nâzim ve Millî Mücadele

ÍkinciKitap adlariyla yalmzca hepeciler için çikardigi derginin üçüncü, därdüncü ve altincismda Nâzim Hikmet'in piirleri babihnca adi daha bir duyuldu. Yibe o yil, onbey günde bir çikan

VâlâNureddin'in (Vâ-Nû) Bu Dünyadan Nâzzm Geçti'deanlattigma göre, Nâzim Hikmet, Mütareke Ïstanbulu'nda duruma boyun egenlerden degildir.Süleyman Nazif'in üniversitede, Halide Edip'in Sultanahmet * Sairin 30'lu

Sesini Kaybedlen

gehir .

Remzi Kitaphanesi

ilküç giirAbidin Dino tarafindan resimlenmig-

tir. Kitabin ian

'..

çaitin annesi Celile Hamm'a âyiktir) düzelttigi "Hâlâ ServilerideAgliyorlar mi?"dir. Bu piir 3 Teyrinievvel1918 tarihli Yeni Mecmua'da Mehmet Nâzim imzasiyla çikm2pt2r.1920'de Celâl Sahir'in (Erozan) Birinci Kitap,

Bir ay

Kemal'in (Beyath) (osiralarda

durgun göl gibi genigliyor kayaliklarda nurdan iq liyor , Engine gökler sarkan bagtanbaça yaldis11. §imdi gägsümde kalbim his11 çarpl y or his11,

tarihli

ziya

Deniz gitgide Sular is ler

(

Šr

'ya-

Yusuf

a Snedat

Naîzir Hirkmet

yilliarda yapilmi

bir çizimi.

Kafatas1 Sühulet Kütüpanesi (Kapak: Ali Suavi) Ayni yilin Mart ayinda Darülbedayi'de beg kez oynanan tiyatro plyesi. Sahneden kaldirilig nedeni de seyircilerin oyunu çok sevmesi, oyunculari defhalaerca A

BENERd

I/I M REMZÍ KITAPHANESI

Sühulet KQtüpanesi (Kapak: Ali Suavi) Benerci de Si-Ya-U gibi Nâzim'in Moskova'dan arkadagiydi. Sadece Rusça ve ingilizce k pladrin anpskarri dea

mMau sn u rl r ne

portresi vardir.

Benerci Kendini Niçin Öldürdü?

ÚRDU

"" 5ÛUAT

NTVTARiHTEMMUZ2010 53

1928'de Nâzim Hikmet'in Azerbaycan'da basilan Günegi ÏçenlerinTürküsü adli kita'pi, bu yazi yaylmlanana kadar, gairin ilk giir kitabi olarak kabul ediliyordu.

APA

Leman, Süreyyave annesinin itirah bakimlyla iyilegir. O strada bahar gel nigtir. Leman da köy hayatma iyice ahytyty, onlardan biri olmuçtur:

y y., .st.¿,

Herkes ihtiram esBuradan Harim!"

ora

hayrandi,

ediyordu,

Lemin ayrilmayin, diyordu. Köylülerle adeta kaynag ti onun kani, Köylü satirdi gören Leman'i! konugurken Ne baba hasretiydi, ne de gurbet yasiydi, Leman'i degigtiren daglarin

Nâzim Hikmet'in ilk kitabi 1923'te "28-29

Moskova'da basildi. Kânunisani 1921" adli oyun Mustafa Suphi ve arkadaylarinin Karadeniz'de katledilmelerini konu allyordu.

Ïzmir'iniggal tehlikesi belirince kiz kardegini yanina aldirmigti. O zamanki bu genç ktz, böylece,benim hayatimin bütün agirhgina katlanan epim oldu." (s.216) Süreyya evliligi Leman Hanim Sevket Süreyya ölene kadar sür1974'te Sevket mügtür. Leman Hamm da 2001'de öldü. Artik Sevket Süreyyave Leman Hanim'in kahramanlari oldugu, Nâzim'm ilk giir kitabmdan bahsedebiliriz.

Ve basilan ilk giir kitab1 Akbaba Kitap 1341'de (1925) Negriyati'ndan 1 numarah yayin olarak çikmig, Marifet Matbaasi'nda basilmig. Kapakta "Daglarm Havasi" adimn altmda manzum

roman" oldugu yaziyor ama

yazarimn adl yok. 32 sayfahk kitap uzunca

bir giirdir. Yer yer Faruk Nafiz Çamhbel'in "Han Duvarlari"ni animsatan piirin hikayesini özetleyelim:

Hikaye Haydarpapa Gart'nda baglar. "Asrîbir genç kiz"olan Leman, Ankara'ya babasmi ziyarete gitmektedir. Bu yolculugu da bir filmin içine girmek gibi düpünmekte ve yaçayacagimacerano heyecamm duymaktadir.Yolculukyaptigi vagonda kendisinden baçka sadece de-

Süreyya,Leman'a artik gidebilecogini Leman käyde kalma kera-

Genç adamm ikramlarini tampmadiklari

söylediginde,

gerekçesiylegeri çevirir Leman. Fakat gece ilerledikçe yumuçar,uykuya dalar. Bir sarsmtiyla uyandiginda kar nedeniyle yolun kapandigim görür, genç adam trenden inmeye hazirlanmaktadir.Yalmz kalmak korkusuna kapilan Leman kendi-

rim açiklar. piir biter.

sini

genç adama tanitir:

"-Íçte Leman Babam

beni: benim adim. dir zengin bir tüccar... -Benim

taniyin

adim süreyya, Akli dolu, cebi hocasiyim!

Íki genç uzun

uzun öpügir ve

Siirinbasddigi aylarda Nâzim Hikmet'in yaçamina da kisacabir gär atahm. Ocak 1925'te Nâzim Hikmet, Dr. SefikHüsnü'nün evinde yapilanTIO kongresine katum19,bunun sonucunda da ailesi aracihgiyla ulagtirdan mesajgarla uyardm19ti. Bu uyardari dikkate almiçikmaya yan Nâzim Hikmet, §ubat'ta baglayanTKP'nin Orak-Ç«kiç gazetesini sokaklarda satan yazarlarm arasmdaydi. Fakat uyardar çogalmca ailesinin de vas-

b og bir

köy ."

-Ya?.

Süreyya,Leman'i kendisiyleköye gelmeye ikna eder. Bir araba tutarak köye dogru yola çikarlar. Arabano tekerlegi lordmca da çok yorgun'olan Leman'i Süreyya köye kadar tapir. Köyde Süreyya'mn annesi karydar onlari. Leman änce köy hayatmi küçümsesede yava; yava; ahytr. Bir gün Süreyya ava çikar. Leman da gelir onunla, fakat kötü niyetli adamlar onlari takip etmektedir. Süreyyatakip edenlerin kim oldugunu anlamak için biraz uzaklapinca Leman'i kaçirirlar.Süreyya oradan geçen bir athnin atini alarak onlari takip eder. Uzaktan ate; eder, kötü adamlardan birini vurur ama bu arada

ayrdmaya karar serdi kisiyla Ïstanbul'dan ve Ízmir'egitti. Orak-Ç«kiç,Aydmhkgibi dergilerin kapatamasi ve TKP üyeleiinin Istiklal Mahkemesi'nde yargilanmaya baglamasiüzerine Haziran'da Îstanbul üzerinden gizliceMoskova'ya gitti.

Siir1922'de

yaz11mly olmall

Bu durumda, piirin basimmdan birktç yd önce yazilmig olabilecegini dügünüyorum. 1922 baglarmdaNâzim Hikmet, Vâlâ Nureddin, Ahmet Cevat,Sevket Sü eyya ve Leman trenle Moskova'yagiderler. Belki bu piir bu yolculukta ya da hemen sonrasmda yazdrnigtir.Akbaba'dabas 1masi ve sonra da kitap haline getirilmesi belki de o siralarda paraya ihtiyaci olan Nâzim Hikmet'e destek olmak içindir. Sonuç olarak, Daglarm Havas âzim

Nâz m Hikmet'in Akbaba'da

tefrika edilen

ve resimlenen

iiri.

Kartal, akbaba ve llelebek arasmda bir edebiyat

Åtigmasi

D glarinHavasi, 5 Mart 1341 (1925)tarihliAkbaba dergisinde tefrikaedilmeye baglar. Bagli in yaninda muharririn yani yazarinm "Kartal" olduÿu belirtilmigtir.Bu piirNâzim Hikmet'in ilkSiirleri kilabina Akbaba dergisi kaynak gösteriierek alindigi içín, "Kartal"in Nâzim Hikmet olduëunu billyoruz. YKY'nin Tanzimat'tan Bugüne EdebiyatçilarAnsiklopedisi'nin Nâzim Hikmet maddesinde ; irin takma adlari arasinda "Kartal" da vardir z ten. Peki ama, neden "Kartal"? Biraz bunun duralim. 25 Eylül 1336 tarihliedebiyat n0shasinda Nâzim Hikmet'in --Gön!ü kelebek olan páire- ithafiyla bir gilriyayimlanir. "Benim Göniüm" adli gilr göyie bagliyor

üÅtünde

AÌemdargazetesinin

'Benim gönlüm bir kartaldir, Nerde ben: gumel görürsem saldir! Raydi derim haydi Eäyle her an dövügmekten n Jagasinin rengi aldir!.. ..

NazmiAtlië'in nihavend makaminda besteledigi

J"a'

DAëLARIN HAVASI

MUHARRÍRi: KARTAL

Her

firtina

bir

MANZUMROMAN

GEÇEN NÜSHADANMABAD

Shidir!

(devam)

Gölgesiyle yer! kaplanir Kizil, kumral, siyah, sari Bütür baglar egilirler!... Higbir avci Varamadi, Yuramas da mannederim! Gönlümür yok bagka adi, Benim gön1üm benim derim!

çarkiyi bilirsiniz: Hayir! Görlüm bir kart aldir güsel ben: görürsem Nerde Haydi derim saldir! haydi Böyle her an dävügmekten Jagasinin aldir!.. rengi .

Benim gänlüm Relebek bir Dolaglyor gigek gigek Tükenecek ömrü böyle

Ç1rpinarak,

titreyerek

bir adi var gerefli büyük maksadi var e bir zedelenen er gür biraz i ipek kanadi var

Her gey ora kargi durur Güney yakar, kig dondurur 3azi tutar kanadindan Vurur Ëir firtina yere enim

gönlüm bir kelebek olaglyor t itreyerek avallinin baharlik bir mrü böyle tükenecek.

Nâzim Hikmet'in cevap yazdigi çair Orhan Seyfi'dir (Orhon). Akbaba dergisinin ilk sayilarina bakarsaniz, Yusuf Ziya'yla birlikte derglyi çikaran Orhan Seyfi'nin adini sahibi" olarak görürsünüz. Bence bu durum, Nâzim Hikmet'in takma adinin "Kartal" olma nedenini açikIlyor. Ama kendisi mi seçti, yoksaOrhanSeyfikendisinecevaben yazilan piiri hatirlayarak arkadagi için bu adi mi uygun gördü, bilemeyiz. "derginin

...

Akbaba gövdeli Yusuf Ziya karikatürü Necmi Riza tarafindan çizilmig.

Akbabayazarlaritopluhalde.EnsaÿdaYusuf ziya (Ortaç), yanmda Orhan Seyfi (Orhon).

âzim Hikmet'in "Gön1ü kelebek olan paire", yani meghur parkinin söz yazarina ithaf ettiëi kendi lirigöyle devam ediyor:

Göklerinde Gönüllerin

tek yagiyor, Ì1Êhidir!

2010 NTVTARiHTEMMUZ

'^Y^R

A SANATYNIN KISA AS 't

BATANÇIHRRAofuNU VE AZÍD£KÍ STßATEJÍLER

Rådm-erke iligkisinin belki de en hèyecankglk

evresi, birhirinden fËkh etkileme AÑYtma-allart11ma olu. süreci, tarih boyunca nas11 bir sanat veya bir zonaat haline geldi? Bu igin incèHklerini kimler

ydritOleriyle

Adem, Havva ve elma. Cornelis van Haarlem'in "insanm Dügügü" tablosu, •

kegfetti? Dünden bugüne en yüksek tansiyonlu i

"türün

ldatmak,daha dogrusu kandirmak, tabiatta da devami"msaglamak için bagvurulanbir strateji. Hayvanlarda yalan söylemeyi beceremez ama, pekâlâ kargilarindakidostu veya düymanikandirabilir.Bagtan çikarma, insanin dogasi icabi kendisi daha bu dünyayi adimlamaya bagladigindan zamanla geligerekzekasini itiba n devreyegirmig olmahdir. Ïnsanin igildatmasi ve dilini sivriltmesiyle kandirma prosedürü hayvanlar âleminin masumiyetinden siyrilarak, bizzat tarih yazmaya baglam19tir. smi yapacakkadar ileri gidecektir.

DER A TULGA

Ne var ki Yaradan,kullarma akil

Erkgin elmay1yemesi ve ömûr boyu mahkumiyeti "mem-

nsano erkegi, digisininsundugu ineyve"yi ylyene kadar bu ikisinin "Cenhet Bagi"nda eveilik oynadiklarina dair bir ima bile yok kutsal kitaplarda. Judeo-Hiristiyan sofu mahcubiyetin sansürüne ragmen,"ilk insanlar"m .anu

denen yeyi de "ÏlkGünah"baglammda bagiglamigttr.Bugünün kadim o yüzden artik rahatça acisiz dogum yapmakla kalmlyor,o gün bugün partlarm elverdigi yerde de çocuk falan yapmayi amaçlamadan keyfinisürüyor. Erkekleregelince onlarm durumu biraz farkh. Zira malum, karin doymadan akd bagkayere gitmez. Bu bakimdan bagtan çikarma meyimkanlari olan danmin bir avuç imtiyazhnin arasmdan çikmigtir. Klasik anlamda ayartma, aristokratlara özgü bir ugra tir. "kahramardari",

engel olacak bir yey tanimadiklari anlaydiyor. Ne var ki tadma

ayird tmeyi ögrenir.

kadm, kendilerineCennet'in sundugu nimetin aslmda kötü ve utandacak bir yey oldugunun bilincini aguar."Ílk Günah" bir eylem degil,zaten yaçaranaktaolan eyin günah oldugu bilincine vardmasidir. Maalesefbunun bedeli de agir olurperkek yan gelip yatarak asalak bir ömür sürecegine, alnmin teriyle hayatini kazanmayamahkum edilir. Hem de öyles ne irgathk edecektir ki, epine sadece çocuk yapma amaciyla yaklaymayamecali kala aktir. Kadin ise Cennet'tevaroldugu anlagdan dogal dogum kontrolünden yararlanamayacak, bebegini izdiraplar içinde dgnyayagetirmekkaderine mahkum Katolikkilisesiburadan her olacAktir. dog n çocugun lanetli oldugu çikarsama-

"tipik

Herkesi gözetleyen bir Tann Olunca igler ÇOk Zorlagtl Babil Kralhgi'nda pek de mahcup bir toplumsal ortam yoktu ama, Eski Ahid'de "FahigeBabil" diye adlandirilan, Asurlularintarih sahnesinden çekilmesinden sonra kurulan ikinci Babil'dir.Bu öylesine güçlü bir simgedir ki Hiristiyanlarin Roma Luther'in de Papahgi Ïmparatorlugu'au, kwamak için sarddigi alegori1erin bainda gelir.Yahudilerin gerçek anlamda tektanricihga yönelmeleri,Babil y _

"mal"

Kadimn erkeginin

"tipik

olmasi ve Türk Dogulu" yani

eticede yeytamn ayarttigi

erkegine

"femme

'ammurabi'nin

mutlaluklarina

baknialari yasaklanmigmeyvenin agacma "Bilnte/TanimaAgaci"denmektedir ve bdnun yemiginimidesine indiren de gi gekçarpmiççasinaiylyi kötüden

görevini baçariylayerine getirmi ti. Iytar ise zaten üçte ikisi tanri olan Gilgamey'in ilahi yönünü tamamlamayi amaçhyordu. Bunun için kendisine her türlü vaadde bulunmuytu. Ama Gdgamey,19tar'm fatale"olarak sabika kaydim iyi tutmuytu. Kadinlarm Mezopotamya'daki saltanati, Asur militarizmiyle sona erdi. Fantezisi kuvvetli yazarlarm Hitler Almanyasi'nayakiptirdigi pornografik eylemler, dünyayi titreten Asurlu savaççuarm imtiyazlarindandi. Kadinin itibarima yerlebir edildigi bu ortamda, kendisi sadece almirdi, ayartilmasina gerek yoktu. OryantalistDogulu" lerin dillerine doladiklari davraniplari,bu cografyaya Asurlulardan miras kalan bir illettir.

lk çagdan kalan efsaneler ayarticdarm _1bagimkadmlarin çektigini gästeriyor. Bunlarm en ünlüsü ve amansizi, Sümerlerin yeryüzü ve ayk tanriçasi Ïnanna,Babillilerdeki adiyla da Íçtar'dir. Kendisi mabet fuhunun da koruyucusu oldugundan, Uruk'un eski dünyaca övülen sokak kadmlari Ïÿtar'in ktzlari sayihrd2. Bunlardan biri de kahraman Gdgameç'in dostu Enkidu'yu hayvanhktan insanhga geçirme

Dalila, ba n çakarÙléi Samson n saç!armi keserek gücunu yokediyor. '

M,ax Liebermann'm

tabiosu.

Eski Ahid'den: Yusuf, Züleyha'ya direnlyor,

sürgününden

döndükten sonra baglar. Bunun getirdigi sonuçlardan baghcasi da kadm-erkek iligkilerinin bogucu bir atmosfere bürünmesi ve kendilerinin digmda mütalaa serdetmege kalkipanlaeskiden buna kehanet derlerdirm atilmasi olmuytur. Bati'daki hopatege görüsüzlügün bir Günah" efsanesi ise, digeri de hangi taraftan yorumlamrsa yorumlansm Yahudilerin "Babil Esareti"dir. Eski Ahid'in sik sik öfkelenen, öfkelendikçe de her tarafa lanetler yagdirip tehditler savuran tanrisimn gözetimi altmda saghkh kadm-erkek iliçkilermm geligmesiçok zordu. Neticede bu iligkilere dogrudan müdahale ederek mesaj veren bir tanrimn gözleri önünde rahat hareket edilemiyordu. Bu yüzden de Beni Ísrail'inayartici kadmlari hep yabanci gelinler arasmdan çikmigtir. Yakub'un,babasi Ishak'i kandirmak için komplo düzenleyen anasi Rebekka'nm Kenani bir aileden gelmesi tesadüf degildir.Yahudiler -ki

kaynagi"Ílk

için peygamber degil sadece bir kral olan Süleyman'm mesellerini tercüme ederken, Luther'in agzmm suyu akarak akhnm baymdan gittigi söylenir. Ama

Süleyman'm yabanci kadmlara dügkünlügü de kutsal kitapta alti çizilerek kwanmigtir.Yahudi efsanelerinin en kätü kadmi sayilabilecek olan Dalila da Filistli bir hafifme repti.

Özgürkadmlarm

hâkimiyeti, erkeklerin pasif ve uyuguk hah .

/ski

Misir'm tanrilari arasmdaki ayartma hikayeleri ilginçtir ama biz burada fanilerle ilgilenelim. Misir kadmi Önasya'daki hemcinsinin tersine özgürlüklerin kadmiydi.Kamusal alanda saglam bir yeri vardi; kaç gäç tanimazlar, kendi hesaplarina ticaretle ugrayirlardi. Yani Bati'da çok sonralari

fisildanmayabaglami olan tilsimli bagimsizhk"sözü, ilkçag Misiri'nda bir olguydu. Nikah akitle ndeki haklari, modern çaglari imrendi ecek tarzda korunan Nil kadmi için i; lenecek tek "BüyükGünah"vardi; o da "ekonomik

Gérôme'un firçasmdan Betgeba. Hz. Dav]d, onunla evlenebilmek için kocasmi öldürtmürtü.

Okunu firlatan Eros (yanda).Güzelliéiyle ünlü Phyrne, Atina'da yargilandiÿi Areopag'In önünde soyunarak yargiç\ari büyülüyor

-----

(agašida).

dü yaya bir çocuk getirememek. Zina bile, kadmm kocasma niyetini önceden bildirmesi halinde suç olmaktan çikiyor kaynaklanacakmaddi ve þoçanmadan kayiplarinm smirlanmasim saghyordu. Hathor, cinsel cazibe ve serbest açkir koruyucu tanriçasiydi. Bu yolda eglik görevlerini ihmal eden aile kadmlarma, ka lari çatik Ïsiskatmda gefaat ederdi. Zaten eski Misir'da, evlilik äneesi bekaret gibi degerleri fazlacahesaba katmaya bir toplumsal ahlak düzeni vardi. Ayartma tekeli ise kadmlarm elinde sayihrdi. Gözlerine kestirdikleri erkekler "ön

zevk alanmda"igi

savsaklamaya

däkerlerse,bugün bile zevkle erotik piirlerle onlardan

okunan

neler

beklediklerini yazih olarak bildirirlerdi. Misir erkekleri acaba neden böylesine israrla ayartümayi beklerlerdi? Îçin o twafim inceleyecek kadar Ejiptoloji bigkimimiz yok; ama Misir'm diliyle orta kapisimn kanatlari"ken¯ diliginden açamadan, oranm bir sürpriz hücumveya kupatma ile düpürülmesi erkegin raconunda yoktu. Misir kadi-

çekinmezlerdl. Kendi edebî yetenekleriyerlerde ise bu baglamda edipler" onlara yardimci olacak nin tükendigi

"yanday

"ldlenin

nimn o imrenilecek özgürlügü sadece Firavun katmda sona ererdi; fakat ço nlukla gansi iyice pörsümeden önce bi. devletluya nikah edilerek en azmdan maddi açidan sikmtiya düçmezdi.

II. Ramses'in hareminde 200 çocugun dogdugu säylenir. Hikmet-i hükümet ödünde kadmlarm nazi çekilmezdi. parkisi" Eski Misir'm misali tarihe hediye ettigi VII. Kleopatra Filipator'un güçlü erkeklere diz çöktüren bir büyücü mü, yoksa sadece ne istedigini bilen güçlü bir kadm mi ol ugunu; onu sadece Roma'yayakin ka naklardan tamdigimiz için kesinlikle sö leyemiyoruz.Horatius'un ir di içelim" diye bagladigive sonunda de soysuz saydamayacak kadin" k ismda yine de saygiya büründügü ü ü dizeleri ikinci pikkin daha agir bastigmi gösteriyor.Kleopatra ihtiyar Sezar'i da, gençAntonius'u da, ikincisin birincisinden daha siki olarak kendisi e baglayabildiginegöre, olayi dümdüz b ayartmaya indirgemek gerçekten de haksizhk olur. "kugunun

"haydi

"pek

Empati yoksunu tannlar okçu Eros ve avlanan faniler

y ültürünün agirkkh bir dilimini eski BRIisir'a borçlu oldugu artik geni anlamda kabul gören Antik Yunan'daki tanrilar, içgüdülerine insanlar kadar bile hâkim degillerdi.Säzümona gelecegi bilirlerdi ama, empatileri sifirdi. O sebeple de her yeyden änce birbirleriyle kanli biçakhyddar.Böyle bir ortamda mimesis kavrammm savunucusu Aristoteles'in, ustasi Platon'la yaptigi tartigmayi kaybetmesibelki de daha iyi eski Yunanldar mimeolurdu. Çünkü sis lafmi duyduklarmda akularina en bagta tanrdarim taklit etmek geliyordu ki,Yunan mitolojisinden biraz behresi olanlar bunun ne anlama geldigini hemen anlar: Yalan söylemek, aldatmak, kandtrmak, dolandirmak yetmeyince bagtan def etmek; o da yetmezse rahatsizlik verenin vücudunu akdhca uygulandigmda

izale etmek, ayiplanacak

bir

ey degildi. Cahil kamuoyunu güncel siyasetin gereksinimlerine uygun olarak manipüle etmek gerektiginde; kahin ve rahipler tanrdarm marifetlerine yenile-

rini ekleyerek bunlari yorumlamaktan

kadrosu zaten el altindaydi. Yunanhlar tanrdarm ve yaritanrdarm gayrimegruahfadi olmaktan gurur duyarlar ve bununla açikça ävünlürlerdi; yabanci kadmlari annelik mutluluguna kavuyturmakugruna da aynen mevhum dedelerinin hile ve hurdalarmdan medet umarlardi. Gäz açip kapaymcayakadar çiftleyme becerisine sahip tavyam apk tapmaklarmda kutsallagtiranbir kültürün, ayartmamn entelektüel yönlerine fazla kafa yormamasi da egyamn tabiati icabiydi. Gäze kestirilen genç kiza bir "Afrodit Elmasi" sunulur ve onun erkeginisteklerine ram olmasi beklenirdi. Afrodit ise ayk tanriçasi olarak Zeus'un baçardarim bile etkileyecek konumdaydi.Bu igi de dogradan yapmaz, Zeus'un elde etmek istedigi kadinlarm cazibesini yokederek pigmigaya su katardi. Kendisinin, normal yollardan karyt cinsi etkilemekten aciz kalanlar için açk büyüleri hazirlamakta da usta oldugu anlayiliyor. Hermes gibi tanrdari, Adonis gibi fanileri bagtan çikarmakta fazla zorluk çekmemigtir. Sava; tanrisi sevgilisi Ares'ten gebe kalarak dogurdugu Eros ise ezelden berivarolan bir güce ekil verdi ve oklariyla o günden beri çok kalbi delip deyti.

Barras, Madame Tallien ile Madame Josephine de Beauharnais'yi Napoléon'a takdim ediyor. Napoléon, Josephine'i seçiyor. Ingiliz James karikatürü. Gillray'in (1756-1815)

Eros'un oklarma hedef olanlar içinde en etknisini, Paris'in pepine takdarak Truva'yakaçan Güzel Helena uygulamigtir. Truva'ninharabeleri önünde intikam ategiyle yanan kocasiMenelaos kargismadikildiginde,Homeros'un elmalarmi"bir deyimiyle sunarak, hamlede Afrodit yüzünden yaÿananlardanyakinmigve Menelaos da buna kamvermiÿtir. Yunanhlarinkendilerini zor durumda birakan karilarina özel kredi açtiklari bilinlyor.Minotor'u öldürürken kendisine yardimci olan Girit prensesi Ariadne'yi issiz bir adada terkederek, baldizi Fedra 1 ile gönül eglendiren Theseus;Fedra tarafindan ayartilmaya çahyildigi halde buna direnen oglu Hippolitos'a inanmaz, inanmamakla da kalwayip onu lanetler ve älümüne sebep olur. Atinahlar için bu durum, düpmanmkiziyla evlenen hempehrilerinedönük unutulmaz bir ayartmalarm

"gögsünün

Bunlar stradan sokak kadmlari degillerdi, kültür ve terbiyeleriyle onlardan ayrihr, toplumca diglanmazlardi.Perikles'in sevgilisi Miletli Aspasia'nmda böylebiri oldugunu söylemiplerdir. Aspasiabilgisi ve belagatiile dünyakültür bagkenti sayilan Atina'dabagimdöndürmedik erkek birakmamigti.Büyükbir hatip olan Perikles'iyetiptirdigi,kendisinehayran olan Sokrates'inilham kaynagi oldugu äne sürülebilen, aynca çok güzel ve ahmh olan bu kadima günümüzdeyayasaydi korkacakpek az rakibesi, ama yayarken sahip oldugundan kat kat fazladüpmani olacagi kesindir.Erkeklerin kadmlara üstün1ügünü kanitlamak için bütün dehasmiharcayanAristoteles'in ise bir heteranin maskarasi olmasi da kaderin cilvesidir.

"Ars Amatoria": Ortaçagda Íncil'denfazla kopya edildi Ayartma ile kamrtmanm birbirine kariytirildigiIsparta'dadamat adayi geline zorla sahip olmakla, gelin ise ona gücünün yettigi kadar direnmekleyükümlüdür.Bütün bunlarm aile perefinin lekelenmemesinedikkat eden akrabalarm gözü änünde yaÿandigimekleyelim. Bu evlilikler, sonradan Hiristiyanhkta oldugu gibi cinsel iligkiyi meprulagtirmak için degil, nüfus azhgindan yalonan devlete saghkh evlatlar hediye etmek için yapihrdi. Saghksizdogan çocuklari, babalari emrettigi gibi" kendi elleriyle Taytegoskayahklarmdanapagiya firlatirlardi.Isparta dev bir çiplaklar kampmdan farksizdi.En ufak bir kalp atiçoi bile ayiplayan ortamda kaçirihnakhevesiyle yanip tutaçan genç kizlar için vücutlarmi sergilemekten baÿkaçare yoktu.Ama yine de zifaf gecesi damada yeterince direnmemek ahlaksizhk saythrdi. Atina'da ise bugün bizde kullamlan deyimine tekabül eden "kanunun

"eskort"

omahlar Hannibal'i yenerekKartaca tehlikesini bertaraf ettikleri MO 202'yekadar,büyük ölçüde bir köylü toplumunun üyeleriydiler ve gelenekleride

buna uygundu. Bu tarihten

sonra

büyük

sadece sevgilinin elde edilmesi degil, onun mümkün oldugu kadar uzun bi süre elde tutuhnasidir. Her eyin bir yolu

servetlerin Çizme'ye akmaya baglamasiyla toplumsal ahlak paradigmalarida erozyona ugradi. Kleopatra aleyhindeki Roma propagandasi,onun ölümünden sonra imparatorluga yükselenOktavianus'un kaskati cinsel ahlak kurallart ile hüküm

de zorunlu halegetirmiçti. Bunun en ünlü kurbanlarindanbiri Köstence'yesürülen ArsAmatoria (Ayk Sanati) kitabimn yazari Ovidiusoldu. Bu kitap,Hiristiyan damgab Ortaçag'da Incil'dendaha fazlakopya edilmigtir. Açk diyaloglarikurmamn gerçekve sanal uzmanlari arasmda, bu kitaptan esinlenmemig kimseyok gibidir. Kitabm ilk ortaya çikipi MÖ1 yilina rastlar. Ovidiuspratik dügünceli

den

sürmesini

.. ••

Casanova: Apk olmadan asla 20 YA§INDA s rbul'da e

in"

ve hayatinda tek olduëunu iddia ettiéi egcinsel iligkiden sonra kendini kadiniara veren Giacomo Casanova, her ne kadar hayatma 150 civarinda kadinin girdiÿini iddia etse de; anilarini dikkatie okuyaniar bu sayinin ciddi bir iskontoya tâbi tutulmasinda hemfikirdirler. Zaten Doëu Bloku'nun çökmesinden sonra cebinde yeterince bozuk para olan her Türk erkeëinin rahatça agabileceëi bir performanstir bu. Ama Casanova'yi Casanova yapan parali ve parasiz çekti§i performans deÿiidir; gernçektaen râgik oyaerde stedi§iek .

yordamivardirve Ovidius kendisinibu

veya Valmont gibi duygusuz avci tipi çizmesi nadirattandir ve bunu yaptiëi

iglerin hocasiilan etmigtir.

Roma'mn

"barbarlar"elinde

parçalanOrtaçag karanhgmm en

músi ve efsanevi azmdan kadm erkek iligkilerini prangaya vurmasi yüzünden, efynevi apklarin ekseni doguyakaydi.OzenikleBizans,

Burjuvazinin müdahalesine kadar geçen altm yillar

aÿartmanin en düçük ärneklerine yüzydlarca sahne ohnug bir cografyadir. Aynisiralarda Müslüman dünyasi 1001 GeceMasallan gibi orijinalversiyonu ancak poget içinde satdabilecek eserler vermigti;"ilk günah"gibi bir derdi de olmadigindan kadin-erkek iligkileri Avrupa'yagöre son derecedogal ve

Juan17. yüzyil Íspanyasi'nda Engizisyon baskismm göreceli olarak hafifiedigibir çagda yaratdan bir figür. Yaratddigi günden bu yana da birbirine taban tabana zit yorumlara ilham vermig.

si akti.

zina sayilmaktaydi.Don Juanherkesin bildigi bu gerçegi perçinleyeperçinleye yaçar durur.Ne var ki yarattigi bu dünyada, kendisine olan digmdabir sevgiye yer yoktur. O yüzden de soy sop, hasep nesep demeden, önüne geleni Cengiz Han gibi devirip geçer."Gücün karanhk

Haçh Seferleri'nininsanhga bir hi meti olmugsa, o da kadmlarmgönülle ahnmasi gereken varkklar oldugunun te ar su yüzüne çikmasidir. Kulenin p nceresi altinda parki söyleyen âçik, h diye olarak sunulan özelyetigtirilmig çiçekler, bunlarm hepsi Haçhlar tarafindan Avrupa'yayeniden ithal edildiler. O un digmdaOrtaçag'in açk hikayeleri N ebelungen Destam türünden kan ve at içinde bogulan trajedilerdir.

ve sadece eldeki için evlilik yaptigt bir ortamda, cinsel doyuma varmamn tek yolu

Aristokrasininsadece gücü arttirmak

tarafi"m en inandirici olarak temsil eden

bir figürdür.Kendisine ünlü piyeslerinden birini adayan Molière onu öldürmeye bir türlü kiyamaz ve eser yap19tirma bir finalle kapanir.Mozart'm operasinda

durumlar sadece aëir tahrik sonucu ortaya çikar. Açki komple yagamak ister; kendisiyle ilgilenen iki seçkin leydiyi ingilizoe bilmediëi için an inda reddeder. Dilsiz agk olmaz, estetik onun için klasik güzellik kavramindan önce gelir. Hayatina giren kadmfardan Gioseffa Torres ile entelektüel alanda bagedememesi onu faziaca yaralar. Meseleye girmek için faziaca çene çaimasinin iktidarsizliéina yorulmasi da kendisini çilgina çevirir: "Hor ve hakir görülme, filozoflari bile kirar matmazel... ve bu bir intikam gerektirir... benim intikamim ise size katmerli saygi göstermek olacaktir." Casanova bir "deraciné"

"raté"

kimilerinin sandiÿi gibi

(hayatiiskalamig) deëii, (köksüz)bir karakterdir.

18 yagindaki Marie Anne Charpillon, Casanova'yl feleëin çemberinden geçtiine emin olduëu bir çaëda parmaQinda oynatmig ve kargiliéinda da hiçbir §ey vermeden ünlü hovardayi sepetlemigtir. Hatta bu yüzden kahramanimiz, 1763'te kendisini Londra'da Thames'e atacak kadar depresyona

girmigtir.

"iKilit" adli Fragonard'm tablosu, Tehlikeli ÏIigkiler romaninm kapaël sik sik kullanilir.

olarak

gözü onun di mda herkesi figüranhga mahkum eder; kulaklarda kalan da onun terennüm ettikleridir. Don Juanyorumcularimn, igi zamparalar krahnm ashnda kaybettigi tanri inancmi kadinlarm kalbinde aradigmi iddia edecek kadar uçuk davranmalarina sinirlenen Montherlant ise, onun herkes gibi biri olan ve ashnda ayartan degilayartilan oldugunu savunan bir tiyatro eseri yazar; ama sadece kendi seyircinin

rafine

kadin dügmanhgmi vurgulayan

laflar etmig olur. Mektup-roman tarzimn en baçarililarmdan biri olan Clarissa,1747'de yayimlanmaya bagladi.Çikanher yeni ciltte okurlarm kederi artti. Yakmbir gelecekte Goethe'nin GençWerther'in Acdart ile yaratacagi toplumsal histerinin benzeri Ingiltere'de yaçandi. Romamn tath-kötü adami Lovelace, ayarticmin olmazsa olmazi peytan tüyüne sahip biridir. Diptan bakildigmda oturakli, esprili, biraz hafif ama

meprep çok birikimli, üstelik de parasi olan, tam anlamiyla kiz annelerinin hayalindeki centilmen. Psikiyatrinin yabanci kelime oldugu çagda, Lovelace göz diktigi Clarissa'yi matematik yöntemle inceler ve igrenç kopullar altmda ona sahip olur; bunu yaparken de amaci ashnda kendisiyle evlenebilmek için pantaj yapmaktir. Ama Clarissa matematik yoldan

hesaplanmig affi ona layik görmez. Lovelace'm seksüel anlamda bir fetihten çok, sadece iradesini kirmak peginde oldugu gerçegini görmügtür çünkü. Kendisi mazbut bir alle babasi olan Samuel Richardson, burjuvazinin ahlaki erdemleri

ile aristokrasinin çürümüp-

lügüne ayna tutma niyetiyle romana baglamigti.Ama anlayilan eser sonunda yazarmdan bagimsiz olarak geliptive Lovelace'm çözmekte çaresiz kaldigi Clarissa'mn kimligi, aradan 250 yildan fazla geçmig olmasina ragmen okurlari da çaresiz birakti. Ortada birbirlerini kendi anlayiglarma göre ayartmak isteyen ve ashnda birbirini seven iki insan var. Bir de erkeklerin sonradan terbiye edilebilecegine seçen

inanmadigi için ölümü

kadm. Zor iligki diye herhalde

halde çama irci bir kadm olan Thér'se Levasseur'dendaha iyi bir kismet b a-

ÁÑI)A Ë])Ë$ AT

mamigtir.

Goethe'nin ise yagi neredeyse ki ki bulmuykenparah bir iligki sayesind ilk olmasi"; deli gibi âyik ol ugu defa ihtimalle elini bile süremebüyük ama digi Barones von Stein'la bol bol çene çaldiktan sonra, akça pakça ama sor derece mütevazi bir entelektüel kapasiteye sahip olan Christiane Vulpius ile evlenmesi; buradan aldigi cesarette askinti oldugu torunu yaymdakikizlarca rezil edilmesi; ayartma konusunda zihinsel inceliklerin tek baçoa bir ççye kadir olmadigmm kanitidir. "mil1î

Talleyrand,"Devr-i sabiki ya amami olanlar, hayattan zevk almanm ne anlama geldigini anlayamazlar" der. Ömrünün son 35 yihni sofu bir kadimn etkisi altmda geçirmig olan XIV. Louis 1715'te öldügünde, yerine geçen çocuk yaytaki XV.Louis'ye akrabasi Orléans dükasi naiplik ediyordu denilen (yani durum; Beyoglu'ndakilokanta degildi). Aydmlanmaçagmdaki igik duragan degil degiçkendi ve kadm-erkek iligkileri benzersiz bir gölge oyunu karakteri kazanmigt1.Sonraki adlyla Pompadour Markizi bu oyunu açik bir iktidar oyununa döndürmüç ve kendisini dogrudan krala sunarak baytan çikarmamn ve Fransa'mn gerçek hükümdari olmuytu. Fransiz edebiyatinin son derece güçlendigi bir devirde,gänül iligkilerinin anahtari olarak müstehcen bir dilin seçilmesi ve toplumun kremasi sayilacak katmanlarinda yayilmasibu diyalektigin bir parçasidir.Bu çevrelerde elden ele dolaçanözel takvimde, 25 Arahktarihi Meryem'in egi Yusuf perefine "Boynuzlular Yortusu"olarak rezerve edilmigti. Fransiz soylulari din ve imanla ancak 1789'da,giyotinin gölgesinde barigacaklardi. Eserleriyleyaydigi"Dogaya dönüg" mesajimn sarayi bile etkiledigi bilinen Rousseau,yakipikhbir adam oldugu, "rejans"

Igg] El] I Devrin biti düdügünü çalan Laclos'nun çakma bir TehlikeliÍlijkiler, notuyla baglar.Napir, yayinci yazarin anlattigi hikayenin gerçekten, hele hele kendi ülkesinde yaçanmigolabilecegineinanmamaktadir. Acaba neden Laclos'nun gizemsiz ama bir o kadar çekici olan kahramanlarma bakarak,bu devirde erkeklerin kadinlarma kend 1erineeydeger biçtiklerini ve gerçek romantizmin de o zaman yayandigma air ünlü feministlerin dügtügü notlari biliyoruz. Romanin gerçek kahramani clan Merteuil Markizi ile eski sevgilisi ve hayat mektebindeki ögrencisi Valmcnt Vikontu, birbirleriyle olan ili kileri e romani

Hadice Sultan, IL Abdlülhamid'den nasil intikarn ald1? Eski kaç-göç dünyamizdaki bagtan çikarmalarin tarihi yazilmasa da romaniari çoktur. Saray

Stephen IFrears'in yönettiël1988 keh Íligkiler"filminde, Valmont Vikontu {John Malkovich) ve Merteuil Markizi (Glenn Clo

tarihli "T

ve hanedant hayli meggul eden bir yakin zaman vakasi ise, bir sultanefendinin bir damat pagayi bagtan çikarmasidir. Hadise, 1901'de V. Murad'm havall kizi Hadice Sultan'la Gazi Osman Paga'nin 0010, II. Abdülhamid'in damadi genç mügir Kemaleddin Papa arasinda patlak verir. Skandajin özeti gudur: V. Mured 1876'daki üç aylik saltanattan olmaz deli" tanisi konulup ailesiyle sonra kizi Hadice Sultan Çiragan'akapatijdlÖlnda, "ifiah

meyve"yi iyice sindirmi

tir."Zevk

almak

degil, ilmek istlyordum"diye anlatir hayat ikayesini. Valmont ise kadmlarm kimyasiyla , ilgilenen bir bilgm'dir. Hayalinde 1ç1ne koydup deney tüplerine ekledigi maddeye gör cinsi latifin nasil renk degigtirdi.

ginigozlemlemeyebayilir.Tam anlamiyla bir zevk otomatidir; daha dogrusu herkes onu öyle sanmaktadir. Günün birinde sagaltiemm asla yapmamasi gereken hatay dügerve eline dügenkadma âçik olur; trajediler birbirini kovalar ve roman da devir de sona erer. Valmont'un ayartiedigin, eger varsa, kurallarina ekledigi bir yey var. Ayartmasi kadm, bir erkekle hiç ilgilenmezor olAn d yen gil,ondan hoplandigihatta sevdigi halde somut mülahazalarla kendisini ona tesli

etmeyendir.

ydan, Byron'm Childe Harold'u gibi rkesi elden geçiren ama gerçekte sevdigi tek kipi onu sevemedigi için aglayip duranlara kahr. Izdiraplari

gerçeli,pigmanhklarida samimidir; ama Valmont'a takihp kalanlara"Bana ne kardegim!"dedirtmekten öteye geçemezler. Yaçayankahraman Valmont'dur, Childe Haro, degil. Burjuvazinin sirf pan olsun diye bagtad çikarma hadisesini nasil tarihe nü, Balzac'm roman kahramangöm lari be bir güzel anlatiyorlar. Bu arada Julie Sorel gibi ayartmayi simf atlamanm basamagi olarak görenlerin baglarma ne gibi belalar geleceginide, Stendhal tarif ediyor.Zola'mn köylü ve proleter çevresinden karikatürize ettigi tipleri hiç saymayahm.

alti yagindedir. 25 yll o kapali dünyada kalir. O ve küçüêü Fehime Sultan, evlenme çaëlannin geçti ini, kapatiidiklari zindandan

Sureklibasan, romanlarda bile inandmci de

dir

yartmamn sadece cinsel baglamda Aalgilampirdelenmesi yetersizdir Bu kavram olmasaydi, sadece büyük apk hikayelerinden mahrum olmakla kalmazsava; stratejilerini geligtirebilirne spekülatif düpüncedebasamak atlar, ne

dik; ne

de hangi dalda olursa olsun nice parlak kariyerin kuyrukluyildizgibi semaya yükselmesini hayranhkla izleyebilirdik. Max Weber gibi bir siyaset sosyologu, bagtan çikarmayi boguna liderligin ayrilmaz parçasi"olarak görmüyor. Cinsel iligkilerin en ünlü ayarticilar1 sanal kahramanlardir ama, ortada maddi bir bagimhhk veya zorlayici bir hiyerargi bulunmadan, devamh bayarigöstermek romanlarda bile inandirici ohnuyor. Determinist fütühat anlayigmin, her insan1n kendine göre bir mikrokozmos oldugu gerçegi önünde çökmesi bir olgudur. Íyimserolmak istersek kadmlari bagtan çikarmayi beceremeyenlerin,kocalarmm gekline bürünerek iglerini hallettiklerini de hatirlayabiliriz.Veya eplerinin sadakatini test etmek isteyen kocalarin, Mozart'm ünlü operasi Cosifantutte'de oldugu gibi Türk kiligma bürünerek onlarm ilgisini çekme peginde olmalarmi. Ne de olsa demokrasilerde çare tükenmiyor; tarihten önce varolan huylar da bugündenyarma devam edecege benziyor. E "karizmatik

kurtulmak pahasma birer harem agasina bile varabileceklerini amcalari II.Abdülhamid'e ya-

zarlar. Padigah, bu iki yegenini Ylldiz'a getirtir. Sözde zar zor birer koca adayi bulunur! Zeki, kültürlü, alimii Hadice'ye layik görülen, kaba saba, müstantik (sorguhakimi) iken

I '

"damat"

olacaëlndan,

"mirüiümera"

onursal (sivilpagalik) rütbesi verilen Vâsif Bey'dir. Çifte,Ortaköy'de bir konut tahsis edilir.

Eginin odasina kabul edilmeyen Vâsif Paga, seiamlikta yatip kalkadursun; amcasina büsbütün kinjenen Hadice Sultan, yali kompusu ve kuzeni Na'ime Sultan'in yakigikli kocasi Kemaleddin Paga'yi bagtan çikarir. iligki, baglangiçta amca Abdülhamid'den õç almayi amaçIasa da çok geçmez, pencerelerden sarkitilan sepetlerdeki mektuplarla agka döner ve bulugmalar baglar. Agkin dumani, yani dedikodular da bütün Istanbul'u sarar! "tehlikeli"

Paga, Hadice Sultan'a kadar pervasizdir.

tapt!Öiniyazacak Öç almaya dönük bagtan

çikarmanin agka yürüyügü de iki yali arasindaki duvari yiktirir. Ama agkin mezandir" sevgi hicrandan gellyor" d1yen Hadice Sultan, amacini agkindan önde gözetir "vuslat

"giddetli

ve babasi ölmeden amcasi Abdülhamid'den intikam alir. Padigah 1904'te kizi Ne'ime Sultani boçatir; damadini Bursa'ya sürdürür. ll. Megrutlyet ilan edilince Kemaleddin Papa istanbul'a döner. Hadice Sultan da kocasindan boganmig, evlenmelerinde bir engel kalmamigtir ama sultanefendi, bir padigah kizinin bogadiëi eski damatia bir bagka padigah kizinin evlenmesini doëru bulmaz ve Kemaleddin Paga'nin evienme önerisini geri çevirir. Necdet Sakaoglu

TARÍllEKARISTl NZERALANI" ENÏS BATUR

Bilebildigim kadariyla, evrensel ölçekte bir "Ayart(d)maTarihi" yazdamamiptir. Bayibelli, uca açik ve belirsiz, eksiksiz bir döküm için bireysel olanaklar samrim yetersizdir; olsa olsa kollektif bir çabyma ya, ola ki tekinsiz bir ansiklopedi girigimineyönelmek en dogra karar olur böylesi uçsuz bucaksiz alanlarda.

Bayibelli, diyorsam, tekvin noktasi KutsalYazi'nmTekvin bölümünde, yaradiligefsanelerinin çekirdeginde bekledigi için:

Îlk ayartma/ayartüma

na da geni; ölçüde yanki veren uzantdartyla birlikte ele alm:&

gerekir.Danimarkah filozof gövdesi,zihniyle te arasmda bölünmekle kalma

audrillard, internet evreninde igin hangi boyutlara ulagtigini

ruhuyla

göremeden göçtü. Çagdai yaçam, Bati'dan Uzakdogu'ya, zevk alani"ni hiçesayarak, giderek dogrudan zevk alanina yonelen formatlari öne çikarma anlayipini

arasmdaki

dügügünü,karara yönel gini, pigmanbk merdiveninden suna

ini

biri avarticidir orada, ne ötekisi ayartilan: Bu görevi, memnû meyvesiyle yilan, daha dogrusu onun kihgina bürünen eytan üstlenir. Yazdikültür öncesinde fiilin öznesi kimdi bilmiyoruz, tektanrdi dinlerin asi melegi bu baglamda tek sorumlu sayilabdir: Tevrat'tan Lars von Trier'in son filmi "Deccal"e,bütün Bati ve Ortadogu geleneklerinde çagirici sesine ayak uydurulan hep odur. Sonu cinsel birleymeylebitsin bitmesin, ayartma süreci, istegi bir tammlanir. Giderek, zevk alani"olarak cinselligin devreyegiriginibir agamasi sayamayacagimizi bile dügünebiliriz: JeanBaudrillard, 1979'da yayimladigi AyartmayaDair baghkh kitabmda, fiilin sonunu seks endüstrisinin, ona yeraçmayan pornografinin getirdigini ifade etmigtir. Kaldi ki, ayartdma hali, insanlararasi iligkilerle simrlanamayacak bir durum içerir: Kigininbir manzara, bir tüketim nesnesi, bapka türden canhlar köpek) kargismdada büyülendigi (agaç, düz gerçek. "Önzevk alani", dogal bir gereksinmenin belirledigi bir bölge mi? Felsefe,

Ayartma,

gö ülecekbir gözüpeklik, benzersiz bir çiplakhkla ka ida döker. "On zevk alani", çarç

tuhafi, ne

"ön

modernlerde

"et"in

insanlarm äyküsünde, Âdemile Havva'dakaryimiza çikiyor. Igin

çikiplarim çok sonra .

flyatibelirlenerek satiça çikarilm19 kargisinda, her tür yimdi, anakronik bir fiil.

vâkâsi, ilk

gelgit yangmiyla

tutuçmuytu: Kararsizhgm kup-

"ön

uçlara çekmeyi sürdürüyor:

19,

isteyen özne ile istenen özn

buk

"mesa

ölçüsünü önümüze koyar: Yaklayilmix,

gereksinmeyi,ruhbilim libidonun igleyipine kenetliyor ayartma güdüsünü. Karpikoyulmasi güç bir istek gizilgücü, eksikligi giderilesi bir doyum kaynagi, nusu

ama ulayilinamigtir. Aya tmak, hedefe varddigi an

kapanan bir parantez

nasd adlandirihrsa

harekete andan baglayageçtigi rak suçluluk duygusuyla eçlegiyorsa, bunda günah"in paymin büyük "ilk

oldugu tartiçilmaz.

Bütün felsefe bu baglamdaki en çarpici, bir o kadar da çetrefil içerikli yapiti, kupkusuz Kierkegaard'm Bir Baptanpkariczmn Günlügü'dür.Sonu niçan bozmayla biten bir özel iligkinin, Regina'yla ilipkisinin dümen suyunda kaleme aldigi tarihinin

gerçekligi boyutu tapir. Bir Baµanpkariczntn Günlügü'nü, dilimize çev il-

adlandirilsm,

mi iki mektup topla miyla kargilagtirahm

Kafka'mn Milena'y Mektuplar'i ve Fer nando Pessoa'mn geçen yd yayimlayan Ophelia'yaMektuplar'i bir sacayagi oluptu de .

.. ·•-

ruyor.Üçünde anlih? ni

süreci

"ön zevk nusu, säzün özü hâlâ ve hep alam'nm içinde, ayart(il)ma cografyasitayerindeyiz. Bekarhk statüsüyle nm

ey olna

kopulu arasma gerilmigbir

, önümüzdeki. çü Ü de karpikiytya geçmemig,

köp

geçememiç1erdir.Ge1gelelim,ayartma edimine iligkin suçluluk duygularmin mant gimnalabildigine farkh oldugu gözlernlenir.Kierkegaard,sik sik votum castitatis'e, keÿiÿlerinyalmz yaçama andi a konuyu getirir: Ayartmak,yalgünah"m tekrarmdan ibaret mzc degil ir, sonuca varipiyla birlikte tanri sevgi ine girk kopulacakbir epigi de taniml yacaktir. Bu dinsel motifin yerini, öteki iki örnekte laik eksenli gerekçeler, farkb girk kopmalarindogurdugu kayg11arahr. "ilk

"asal"

ISÛËSAÛ g Mile Beu

a'ya, 'e

bir o kadar da niganhsi Felice mektuplarmda, Kafka'yi çifte

tasa n yänlendirdigine tamk oluyoruz. Baba evinde, aile ocagmda yaçadiklarmi sürdürücüsü, tekrarlamak, o mira çisi konumuna düpmek tüylerini ürpertir Pragh yazarm. Kadmlari mekthup yoluyla baglamak, yazi arac1hgiyla ayartmak, pek çok yorumcunun Kafl a'ya bakarken bulugtuklari noktadir: Bir yandan da, mektubun sagladigi güvencesiyle,elinden geldigi ölçü e ayartma süresini uzatmak, genig zamina yaymak istegini garanti altma alma istemigtir. arih gerçekten de tekerrürden ibarettir: On yil sonra, bu kez Lizbon'da sahne tekrarlamr ve Pessoa,hayatina girn iÿ tek kadmdan, yazmin gerektirdigi gafkanyalnizhgi gerekçe göstererek kopdr. Kafka'dan ayrddigi yän bellidir: Mektuplarim, mesafeli bir iligkiyi sürdürr ek için degil,kopupunu açiklamak, "kabus"un

mesAfe

karariylayaçadigidipsiz acdari paylaykagida dökecektir. ayriksi pahistarihinin Ayartma lari bunlar,küçük bir istisna albümü oluç¾ruyorlar. Oteki kefede,fiilin araci niteligini kullanan ve oradan geçerek ulaçan çok sayida figüre rasthyoruz. Efsaneden gerçege. mak niyetiyle

"hedef"lerine

Antik Yunan dünyasi, doruk noktasindan baglayarak ayarticiya hak tamr: Zeus ele geçirmek için kihktan kiliga girer,her türlü hileyi kullamr,doymak bilmeyen bir haz avcisidir. Yeryüzüne indigimizde, her dänemden ve cografyadan doyumsuz ayarticilar, bütün toplum katmanlarmdan önümüze saçihr. Casanova'mnAndarz, tam anlamiyla bir strateji amtidir: Oradan, yalmzca yol yordam kerterizleri ve üslûp ahytirmalari derlemekle kalmaz,bir çagm örf ve

Leda'yt a

kuÿuya don

"kurban"larmi

l' A

âdetleri çerçevesinde derin taktik bilgileri

devyiririz. Bir adim sonrasmda Marquis de Sade'a ulayiyoruz: Bütün zamanlarm

çekincesiz ayarticisi. Marquis, hiç güphesiz hüdainabit saydmazdi; tam tersine, deyim yerindeyse, "programi"

kendisini hazirlayan avucunun içi gibi taniyordu: BagtaSodom ve Gomorra'da yaÿananlar, Lût'un babalarim ayartmaktan geri durmayan kizlari, Íbrahim'in ya da Eyyub'un smavlari, Onan'm hikayesi,tenin bütün susuzluklarim hem yaçayarak hem de yazarak dev bir zevk katalogu döpeyecekti. Sade'm ruh ya da akil saghgindan güphe duyanlar,bütün sapkmhklarin bastirilmasi gerektigine bel baglarniÿtörelerin kurbarnyddar.Romanlarimn okuru, onun siradan bir avci olmadigmi hemen anlar: Bir egitmendir Marquis; Ahlak'm insan akhmn ve gövdesinin zevk alma gizilgücünü pranga altinda tutmak isteyen politikasim adim adim çözer, her organimiza hakkim teslim eder. Bu benzersiz tabu kirici, ayartma eylemini özgürleÿtirmigtir. Kendi cinsine yönelen Wilde'i, Gide'i, Genet'yi, Virginia Woolf'u; Lewis Carroll'i, üçgen iligkilerin äncüsü Laclos'yu gölgesiyle destekledigini söyleyebiliriz.

Kuçku yok ki, ayartma/ayartüma denkleminin mutlulukla mutsuzlugu elele tutuyturdugu unutulmamahdir. Lady Chatterley çiçek gibi açihr;

buna karÿihk,Madame Bovary'yi ve Anna Karenina'yi tragedyalari bekler,A;k-: Memnu'da hayat sahnesi bir noktada karariverir.Bu baglamda en ilginç örneklerin baÿmda,Agnès Varda'mn "Mutluluk" filmi amlabilir: Yönetmenin, mutlu bir evli çiftin üçüncü bir kipinin aralarma katilmasiyla mutluluklarimn artmasini konu edinen filmini sansür yasaklamig, çaresiz evli kadinin intihariyla sonuçlanan ikinci bir final sahnesinde karar küma zorunlugu dogmuytu! Baudrillard, arama ilanlari"na, orada dile getirilen sapkt formüllerine yetiÿmigti;internet evreninde iÿin hangi boyutlara ulagtigim gäremeden göçtü. Çagday yaçam, Bati'dan Uzakdogu'ya, zevk alam"m hiçesayarak, giderek zevk alamna yönelen fordogrudan "e;

"ön

matlari öne çikarma anlayipim uçlara çekmeyi sürdürüyor: Ayartma, flyati be"et"in lirlenerek satiça çikarilmig her tür karÿisinda, imdi, anakronik bir fiil.

NTVTARH

Lozan: Hezimet V

mmunedevem

e protokollerden Büyük Millet Mec1sinin tasdikini istilzâm edenleri meclismezkûr tarafindan kabul edup ka lunlar ahkâml mucibince dediklenm ol tabdaki salâhiyet-i kanuniyemize tevfikan tasvip ettik ve ediyoruz. Beyân ediyoruz ki mezkür mu'ahede ve mukavelât ve protokollervebeyannâmelerkabul ve tasdik ve te d edilmigtir ve viad ka'vsm aboeârnv eler t ve m ahkâminagayr-i kâbil-i naks olm üzere 11ayet edilecektir. ves mas en -mana

d 809 T11 a "fazla

Son yillarda agm milliyetçiler,azmhk haklanm verdiQi" gerekçesiyle; liberal çevreler ise nüfus mübadelesiyle insanhk trajedilerine yol açan karar alic11ann tutumlan "ulusalc1"

yüzünden Lozan'1 elegtiriyor. Ìçte,bu iki grubun gözardi ettigi gerçekler...

mahtûm alatak ita eyledik.

AHMET

KUYAS

ürkiye, 1922 Eylül'ünde Yunan ordusunun iggalinden kurtuldugunda,artik takati kalmamigbir ülkeydi. Lozan'dan itibaren adina "Türkiye"denilecek olan cografyanm, 1914'teki iktisadî seviyesine ancak 1931 yilmda kavupabildigiunutulmamahdir.

Nitekim, Mudanya Birakipmasi'nakadar sürdürülen askerî çaba da, büyük älçüde Bolpeviklerinyardimiyla mümkün olmuptu. Gayet fakir düpmüçve savay degirmenini tapima suyla döndüren ülkenin acilen bari a gereksinimi vardi. Böylecehem

Ankara 2e Kina

ordu beslemekten kurtulunacak hem de terhis edilen koylüler ekip biçmeye

sin 1340

Reisicumhur Gazi M.Kemai

dönebileceklerdi. Öteyandan, Lozan'da tartipilacak olan yalmzca

"vatan"

meselesi

Hariciye Vekin Ismet

degil,

"egemenlik"

meselesiydi. Zira bir de Osmanh Devleti'nce 1914 Eylül'ünde ve tek tarafh olarak kaldirilan kapitülasyonlar, 1. Dünya Savagi'ndaki yenilgiylebirlikte geri gelmiplerdi.Son Osmanh Meclis-i Mebusam'nda kabul edilen, sonra da TBMM'nin digpolitikasmo temelini olupturan Misâk-i Milh ise, genel hatlariyla bir "Türkiye"çizmekle kalmiyor, kapitülasyonlarida reddedlyordu. BöyleceAnadolu Savagi'mngalibi olarak Lozan'a giden Türkler, orada kendilerine 1. Dünya Savagi'nmmagluplari gözüyle bakan Büyük Britanya, Fransa ve Italya'yi kapitülasyonlarikaldirmaya ikna etmek gibi zor bir görev yüklenmiçlerdi.

Baganmn

iki temeli

Türkiye açismdan olumsuz koçullarda baglayanLozan görügmelerinin sonunda elde edilen barip antlaymasmm, baçarih bir antlayma oldugunu kolayhkla söyleyebiliriz. Bu baçari, ayrmtilardan önce, iki temele dayahdir.Bunlarin birincisi,23 Nisan 1920'deAnkara'da ortaya çikmaya baglayan yeni devletin, uluslararasi camiada tamnmasi ve konferansa katilan diger ülkelerle epit bir düzeyde muhatap ahnmasidir. Ikinci temel ise dereceyekadar birincisine bagh olarak- Türkiye'nin egemenlik haklarimn eksiksiz saglanmiç olmasi, yani kapitülasyonlarmkaldirilmasidir.Ustelik kapitülasyonlar,yerlerine Türkiye'nin nasil I bir hukuk dizgesi koyacagma,ne tür re-bir

formlar yapacagma ili kin somut herhangi bir girigim olmaksizin, yalnizca Ankara'mn söz vermesi üzerine kakhrilmiçtir. Insan haklarina pek saygih olmayan kimi muhafazakar veya agiri milliyetçi kesimlerde bir zamandir gärülen, hakl ri"na Lozan Antlaymasi'mn iligkin hükümlerinin ulusal egemenlik -

"azinhk

açisodan

zaaf olugturduklari iddialap tü-

müyle temelsizdir.

Söz konusu çevr lerin tutumlarinin zaten Insan Haklari Evrensel olddgunu Bildirisi'ne birçok açidan aykiri burada vurgulamamiza gerek yok. Türkiye'nin Lozan'a gidiç öncesinde tutumuna, gerekse 1. Dünya Savapi sinde azmhklar meselesinin

lerek

rte-

ele almi ma

bakildigmda,Lozan Antlaymasi'nddTürkiye açisodan hiçbir zaaf olmadigi örülür. Nitekim Ankara'nmdigpolitikaemin anahatlarim tespit eden Misâk-i Millî'nin 5. maddesi, azinhk haklarim tanidig gibi, Türkiye'dede azmhk haklarmm tespitinde 1. Dünya Savagi'ndansonra imzalar mig antlaymalarda uygulanan

älçütl rin

kullanilmasmi ister (Bkz.NTVTarih,

Mustafa i:emal'in 26 Ocak 1924 tarihil, Lozan Antlagmas!'ni tasdik eden yazisi.

islak imzall Lozan Lozan Antla§masi'nin Paris'te, Qual d'Orsay'de (DigiçIeri Bakanlini) bulunan Fransizca orijinalinde, Türk heyetinin islak imzalannin bulunduëusayfa. M. Ismet(Paga) (en Ostte), Dr. Riza Nour (ortada),Hasan (Saka) Bey (en altta)

karpisoda Müslüman halkm takmdigi tavirdir. Nitekim nüfus mübadelesi, Bati Anadolu'da1919'da toplanan kongrelerin istekleri arasmda önemli bir yer tutuyordu. Dolayisiyla,mübadelenin, dönem e ärnek te kil eden Polonya Azmgerisinde hklar A tla masi'nm da (1919) kalmigt r, zira irk ve dil konularma girilmeden, yalnizca gayrimüslimler azmhk saydmi tir.

Müh dele yadirganmad1 Zama nda pek üzerinde durulmayip da son pllardaliberal çevrelerde görülen dolayh bir Lozan eleptirisi, Ilirkiye ile Yunanistan arasmdaki nüfus mübadelesine iligkindå. Ïki ülkede de ciddi bir insanhk trajedisi yayanmasmaneden olan bu kararm, dogrudan dogruya söylenmese de, o siralarda Tärkiye ve Yunanistan'daiktidarda olan arm agiri ulusçuluklarmm sonucu oldugulima edilir. Bu yaklayim, çok önemli iki taripsel olguyu gözardi eder. Bunlarin birincidi,Ege bölgesi Rumlarmdan bazilarmm bemen 1919 Mayis'mdan itibaren gösterdikleriYunanistan sempatileri

en azmdan

Tür-

kiyeiçin, halktan kaynaklanan bir geligme oldugunu teslim etmek gerekir.Kaldi ki mübadele, o dönemde hiç de yadirganan

bir mesele degildi; zira Balkan Savaglari sonrasmda, savaglarda taraf olmuy bütün ülkeler arasmda önemli nüfus degig tokuplari gerçekleymiyti. Unutulan ikinci olgu ise, yine birçok Bati Anadolu Rumunun Yunan ordusuna gönùllü veya zorunlu olarak katdmig olmasidir. Bunlarin, her yey olup bittikten olmamig gibi evlerine sonra hiçbir yey dönüp Türk kompulariylayanyana yapayabilmeleri pek mümkün degildi.Bu yüzden, BüyükTaarruz sonrasinda Bati Anadolu'da yayanankorkunçluklarmarkasmda Yunanistan'dangelmig askerlerden ziyade, bu Anadolu Rumlarmm oldugunu bile dügünebiliriz. Lozan Antlaymasi'mn en sert eleptirileri, hem zamamnda hem de günümüzde,

simrlara ili kin eleytirilerdir. Misâk-i

Millî'nin

saptadigi

smirlarm

elde edile-

medigi iddiasma dayanan bu eleptirilerin pek ciddiye ahmr bir yani olmadigmi söyleyebiliriz.Misâk-i Millî sayesinde sûret-i

haktan görünen bu eleptirilerin, zamamnda Mustafa Kemalyönetimine, sonralari Cumhuriyet rejimine, çok partililige dönüy sonrasmda da hem Cumhuriyet rejimine hem de ÏsmetÏnönü'nünpahsma yöneltilen eleptiriler olduklari açiktir. Mustafa Kemal'in Cumhuriyet kurmak ve köklü toplumsal reformlar yapmak istedigi, bunun için de diktatörlük rejimine dogru gittigi, 1922 sonlari ve 1923 baylarmdaherkesçe biliniyordu.Ama Mustafa Kemal'e muhalefet edenler, cumhuriyet ve köklü toplumsal reform hazirhklarmi, ortada henüz somutlaymig bir ey olmadigindan, propaganda malzemesi yapamiyorlardi. Diktatörlük ise halk nezdinde önemli olumsuzluk olarak gärülmüyordu.Tam bir gibi tersine, kendisine sifarlar takilmig olan Mustafa Kemal'in o A günlerdeki megrulugu, tarihte pek az "halâskâr",

"müncî"

NTVTARiHTEMMUZ2010 69

inönüve Amerikah temsilci isviçre'deantiagmadan hemen sonra 2 Aÿustos

insana nasip olan bir seviyedeydi. Dolayi81Vla, eleptiri temeli olarak bir tek Misâk-i

1923'te çikan I'lllustré adli haftalik derginin bagkani ismet Ìnönü'ye ayrilmigti. Fotoÿrafta inönü(saÿindaRiza Nur), ABD temsilcisi Joseph Grew'la konuquyor.

Millî smirlari kahyordu Misäk-i Millî'ye Lozan'da ne kadar sadik kahadigini incelemeden önce, "Lozan zafer mi, yoksa hezimet mi?" sorusuyla kendini digavuran yaklagimm,Türkiye'nin o dönemde bulundugu kopullargäz önüne ahnmasa bile, ya ideolojik, yani diplomatik pazarhktan hiçbir yey anlamayan ya da daha kötü bir olasihkla, diplomasiden anlamazmiggibi görünen bir zihniyete özgü oldugunu tekrar tekrar vurgulamamiz gerekir. Bundan sonra, Türkiye'ninLozan'da

kapaÿ\, Türk heyetinin

Antlaymasi'ylazaten saptanmigtir. Misâk-i Millî, Trakya simrmdan ve Ege adalarmdan dogal olarak sözetmez, çünkü Birakigmaimzalandigmda oralarda bir cephe ve iggal yoktu. Ancak, Balkan Savagisonrasmdaki smiri dolayh olarak kabul ettigini, "Bati Trakya"yagönderme

yapmasmdan çikarsayabiliriz.

toprak açismdan

ödün verip vermedigine, verdiyse de ne kadar verdigine bakabiliriz.

Misâk-i Millî metninde Bati Trakya'daplebisit yapilmasma iligkin bir cümlenin varhgi ise papirticidir.Zira, bir yanda Yunanistan bu bölgeyi Osmanh Devleti'nden degil, Bulgaristan'dan,hem de 1919'da almigtir; digeryanda da ayni bälgeyi Bulgaristan'abirakan, Osmanh Devleti'yle Bulgaristan arasindaki 29 Eylül 1913 tarihli barip antlaymasmda Bati Trakya'ya iligkin herhangi bir özel hüküm yoktur. Son olarak doguda ise Ermenistan, Gürcistan ve Iran sinirlari Lozan'dan önce

Ödünlerve aç1klamalan

Burada ilk söylenmesi gereken yey,Misâk-i Millî'nin toprak konusunda gayet belirsiz oldugu, kesin simrlar çizmedigidir. Säz konusu metin, Mondros Birakiçoasi sirasmdaki cephe hattindan sözeder, ama o hattin ätesinin de Osmanh topraklarmdan ayri düpünülemeyeceginiekler. Ne var ki Suriye simri, TBMM Hükümeti tarafindan 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara

saptanmigtir.

Bu duruma göre Türkiye'ninMisâk-i Millî'den verdigi odunlerm, Kibris, Omki Ada ve Irak siniri konularinda oldugu Turk heyett

Imza strasmda Lozan'daki Rumine Sarayi'nda yapilan imza toreninde Turk heyeti. Soldan itibaren Hasan (Saka) Bey, IsmetPapa ve Dr Riza Nur.

PAJX DE LAUSANNE

LGiâ¾Bri?Œ säylenebilir.

Ancak, bunlarm ilk ikisi-

nin 1. Dünya Savagi'ndakiyenilgini sonuç1ari oldugunu kabul etmek abartih olmaz. Ustelik bu adalarm Osm nh

1914 smirlari iç nde Ímparatorlugu'nun oldugu çok su götürür bir iddiadir. ica, adalarda olmamasi çogunlugu bu Tlirk da dikkatten kaçoamahdtr. Irak simrma gelince;bilindigi üzere Anadolu Savagi,bazi hamâsî söylenberde ima edildigi gibi"yedi düvelekargi" egil, Ermenistan, Yunanistan,bir de dah çok gerilla savapi mahiyetinde olmak zere, Fransa'yakargiyap ilmigtir. Mus bölgesi konusunda israrci davranma ise o zamana kadar sesini çikarmamig, ama petrol yataklari nedeniyle de sava maya hazir olan Büyük Britanya'ya ava; açmak olurdu. Böylebir geligmenin bitkin haldekiTürkiye'yeverecegi zararlari gayet iyi bilen Mustafa Kem bu olasihgin kendi açismdan kabul dilir olmadigim daha 1923'ün Ocak aymda Istanbul gazetecilerlyleyaptigt bir söylegide dile getirmigti.Bu durumda, Türkiye'nin Irak petrollerinden almasmi baghbaymabir baçari ol rak degerlendirebiliriz. sö1yle2y3eceel molursak, L zan'da 24 lagma,o dönemin kopullarmdab çarih saydmasi gereken bir antlaymadir. Lozan'in hem o dönemde hem de daha ,

pLay

TÒzetle

sonralari epey tartigdmig olmasin n ,

kökeninde,Türkiye'nin pazarkk1 rdaki performansi degil, iç politika mü adele-

Mükemm I bir hikaye aynnt arda giz\\dir. Nikayeni, Canon EOS5500 nimetkileyici Çözünür1üêüiile anlat. 18 MPve manual kontrollü Full HD video geknne özelliklerihikayenizinsabit a da hareikethatindeki tüm öëelerini en ince deta amnaIkader yakalayabilme imkani taniyor.Dügü.kigikli ortamlarda yüksekilSOperformansi, 9 noktah auto-focus sistemi ve saniyede 3.7 karesürekli çekim yapabilme özelliši illdCanon EOS55l0D size hikayeniziditediÿ\niz gekildeaktarma özgürlüëü Sunuyor.

Hikayenintamami için > www.canon.corn.tr/takestories

take more tlhan pictures. take st

5500

vie

www.canom.com.tr

Kitap

BuÜdayTarlalan ICan Tepeleri: Yunan Makedonyas1nda Millet Olma Agamasina Geçig Süreçleri 1870-1990 AnastasiaKarakasidou

Çeviren:Nurettin Elhüseyni Ístanbul Bilgi Ûniversitesi Yayinlari

Asiross'un yerli alki. -

Makedonya'da

Yunan bask si yerdi (...)hiç doymayankarnmi bas irmak için incir yapraklari yiyor ve Yunanularm

358 sayfa, 28 TL

akedonya'mn

Yunanh sosyal antropolog, Yunanistan'm ulus ingaS1. sürecinde yagananlan inceliyor. Kitap, yakm dönem Osmanll-Türk tarihine dair de onemli venler sunuyor

120 yillik tarihi-

i ik

tutan bu eser, Prof. Dr. Karakasidou'nun sekiz yil süren

alan aragtirmasi ve sözlü tarih çahymalariyla, gerçek anlamda bir referans

yara-

tiyor. Yazar,Makedonya'mn çokkültürlü tarihini antropolog gözüyle irdelemig. Bunu yaparken de kendi ulusunu yiyen

bir yamyama benzetilmig;kitap çikmadan da çiktiktan sonra da Yunanistan'da büyük tepkilere yolaçmig. Neden? Zira kitap "Makedonya'mn güneyinin de hiçbir zaman tam anlamiyla Yunanh olmadigmi" tespit ediyor.

Yazara göre, Makedonya'mn din, dil ve kültür mozayigi belli bir huzur ortammda çatlamadan devam ederken "Osmanh Makedonyasi ile simrdag olan Bulgar, Yunan ve Sirp ulus-devletlerinin casus ve militanlari tarafindan bölgeye ulusal kimlik nosyonlarinm ithal edilmesiyle birlikte bu ahyveriç ve etkileyim kahplari travmatik bir gekilde"kirdmig. "Tarihsel Geçmige Îligkin Yaklaçimlari Kurgulamak"adh birinci kisimda Yunan ve Bulgar milliyetçiliklerinin Makedonya'da karpikaryiyagelmesi anla-

çäpe attiklari ekmek artiklarmi topl yorlardi" sözleri de "Millet-i Hakime" n zamamada nasil marjinalleptigini gös riyor.

Yöreyegöçen Yunanldar hizla s maye biriktirmipler.Firinci Artousis adh irinin, "kazikladigi"Türklerdentam 33 okl altm topladigi rivayet ediliyor. Celep Yorgos Halepis ise hakettikleri ücreti isteyeh Müslüman çobanlarina sadece dayak atarmig.Tirhala'dangelen eli silahh kaptanlar da Müslüman1arm arazisine el atmi lar. Ïkincikisim "SmiflarinYeniden Olupumu ve Ulusun Homojenleymesi" dmi tagiyor.

"Milliyetçilikideolojisi ulusun o tak kaderini vurgulayarak, bireylerin ya i deneyimlerini ve hattralarim kirip dö rek, onlari yeni dahil olduklari ulusal g un tecrübeleri ve hatiralari içine sigdir saptamasi içi biraz basite indirgiyor. Po tuslularm travmalarmi hâlâ atlatamadi ari ve Tlirkler"ilanetledikleribilg inin ardindan gelen Karade tiz bölgesinde Müslüman kompulariylabirarada huzur içinde yaçamiplardi"ekb isi; böyle nasd birarada h ur içinde yayandigmin etnografik çerçe esini de çizmeliydi. "

"barbar

"yüzydlardir

"barbarlar"la

MÍNA GÜMRÜKÇÜOÖLU

Yunanistan'dahor görülmesi.Belki onun içindir k Pontuslular,yazarm bile anlamadigi kendi lehçelerini korumuglar.Üstelik de sonra an daglardakiTürkçekonuyan insanlarla sicak bir iligki kurmuglar.Ama neticede mübadiller din temelinde kurulan Yunan k m1igini benimsemig.Pontuslular da yerlilpri "Bulgar"saymiglar. Vebugün diye bile Angdolu topraklarmdan onlar, Anadolu'da sözederlprmig. Çünkü bir ulusadevlet kurmamn pepindeymig. Metaxas diktatörlügü Bulgar kokan bütün

dí.

"vatan"

isimleri

degigtirerekigi noktalamig.

Yazai,mübadillerin bir yandan milliyetçiler tarafindankurban edilirken, beri yandan

da milliyetçiligi

megrulagtirmano

araci haline getirilmelerinin ortaya koydugu pagadoksuiyi incelemig. Buna ragmen yagtigi kimi analojiler isabetli degil. Ornegin Anadolu, Rumeli göçmenlerini "yabanilbr"olarak

algdamamigtir,

Guney

Fransa mitolojasinde Tarasque adli ejderha

olsa olsa

bunun t rsi geçerlidir. 1928-1929toprakreformu,mübadillerm de çãkarmi gözetince eskiler ve yeniler arasmd4 bir de smifsal husumet baglamif· Müslümanlara ait arazi ve mallar, Balkan Savagie tesi kapanm elinde kalmig.Bu arada sözlü tarih, kor haline getirilmigbir demir h ayi boyunlarma geçirerek gäzdagi ver.lmek istenirken korkudan ölüveren Tür erden de bahsediyor. Kita ta gördügümüz en önemli maddi hata se Hiristiyanlarm toprak sahibi olmak hakkma1908'ekadar sahip olmadiklari. iristiyanlar da 1857den beri Osmank cografyasmda toprak edinme hakkina sahipti. 1908 ise Müslümanlarm her yeyia kaybolduguna inanarak kaçmaya baglama tarihidir. Yöre tarimi Marshall Plani sonrasi Tiirkiyedekine benzer bir makineleyme evresi vé buna bagh olarak sosyal sürtüpmeler mülkü y gamig. Yazarbunu amak" altmda toplamig. arabaghgi kaptir yaklaçan Yunan Ve her edense ulus in asi sürecinden sonra bile, önemli sosyal halki bölmeye devam ediyor llâlâ"diye yaziklanmig. "mah

"yüzyda

fËrkhhklar

anlama ve inceleme Kitjp,"Íktidari ile tarihin nasil

noktasigida antropoloji

buluçtugunu göstermek"gibi iddiah bir hedefi tam isabet ettiremese de tutturmuy.

Ejderhalar Efsaneden fanteziye rijinali okurlari

Fransizca eser, hayallerle gerçegin birleptigibir noktaya, belki de tarih boyunca en çok korkulan canhlardan biri olan ejderhayla tampmaya davet ediyor. Bu mitik yaratiklarm admi duyunca, akla ilk gelen, Ortaçag'da çövalyelerin âyik olduklari prensesleri kurtarmak ugruna

Çin'denHollywood'a

o '

Ateÿ püskürten varhklarm Dogu kültürlerinde de yer aldigi biliniyor.Kitapta ärnek olarak, küçük bir Pers minyatürü ile beraber, Firdevsî'nin 10. yüzyilda yazagzmdan ateç digi §ahname'de, püsküren çeytanlari öldüren Rüstem'den bahsediliyor. Daha da Dogu'ya gidilince tabii mephur

savaçtiklari ateç

Çinefsaneleri

ilk

E derhalar· örnekler olarak karçimiza çipüskürten canavarlar. Kitabi Insaniar elinize aldigimzda, bunun ne hyor; ama Avustralyayerlileri Diyarmdaki kadar kisitlayicibir imaj olduAborijinlerin "Yurlungur"adh çok bagh mitolojik yilani gibi gunugörüyorsunuz. daha az bilinen ejderhalari da MÖ8. veya 7. yüzyilda Patrick Absalon ve yaçadigi sandan pair Hesiodos, Frédérik Canard ögreniyoruz. Kitap hem kültürel hem 26eogoniaadh Yunan tanrdariçeviren:Au Berktav Kredi Yayinlari Yapi tarihsel bir inceleme yaparak anlattigi piirin nm doguçunu 127 sayfa, 15 TL her medeniyette ejderha ef de, Ekhinda, Typhon, Lerna adh saneleri oldugunu gösteriyor. Hydra'si ve Khimeira dört modern yazarlari, çagda reklam, film ve yaratiktan bahsediyor.Kitabin Ayrica bunlarm her birinin Bati'daki ejderha propoganda için kullanilan ejderha ve olugturdugunu söylencelerinin kökenini dinozorlar da incelenmig. Kapsamh ve sürükleyici bir çahyma. düpünüyor. ·

NTVTARiHTEMMUZ2010 73

Kitap YENÌÇIKANI.AR ANI

Kitap iyi ama...

Sevgilim... Burgazada Bercuhi Berberyan (Tatiana)

topluluklariile ilgiliYunanca,

yayina hazirlayan" geklinde Barig Baysal tek bagina

Latince, eski Slavca metinler

verilmig. Onunla birlikte

BizansillleretiklerinTarih¡

Bogomil kökenli Hiristlyan

Adali Yaymlan, 197 sayfa, 13 TL

ve Paulikaniar ile llgili Ermenice kaynaklari konu alan bir ek bölüm de var. Konuyla ilgili50 ayri belgenin

BercuhlBerberyan kendi

deyipiyle"eskiAdalilardarf.

svacAzADA

r z a d geçmig. y ad Ada'yive anilarinikendisinin, allesininveözelliklekitabin bagkahramanHjan ettiéi babasininaëzindananlatlyor Ada'ninyerlileriFirinci

BÎZanSll

Heretiklerin

TIRMA

lietigimYaymlari, 526 sayfa, 28,50 TL Ilkdefa 1980'de UygurKocabagoglu'nun doktoratezi nycaelbünkaday la,ëunu T c inceliyor.Kitap1926-1964 arasindaradyonunTürk toplumsal ve siyasal hayatmdaki yerininyanisira, radyoyailigkin

geligimleri yasal,örgütsel tarihsel verderitoplayarak ve teknik incelemig.Türkiye'de ve

dunyadaamatörradyoculugun 1925'te kurulanilkvericiler geligimi, ve Cumhuriyet ten onceyapilan radyo yayiniarigibihakkinda çokaz veribulunankonularadetayhyet ayiraneser, ikinci bölümündeTRT'ninkuruluguna kadargeçendönemi elealiyor .

Lucy Mary Jane Garnett

belirtilmigtir.

Türkçe kitabin Ingilizce kitabin çevirisi mi, yoks .

Kapakta ingilizce kitabin yazarlanyla birlikte Türkçe çeviriyi yapan Barig Baysal'in ismi hazirlayanlat

Kalkedon Yaymlan, 398 sayfa, 35 TL

Osmanli Toplumunda Abdallar

olduÖuda

Radyosuna Uygur Kocabagoglu

Dervigler

(Çev.:Hanife Öz)

Yayinlari, 162 sayfa, 10 TL

LucyMaryJane Garnett (18493n4)Oslo to uk i ap yay ç yazdi.Bunlardanbazilari, OsmanliPeri Masallar ve KirdaTürk $ehirde Hayati.Derviç\erveAbdallar ise likdefa 1912 ylhnda yazilmi§ve basilmig. Yazar Le ,

kaynak. .

!)irket Telsizinden Devlet

Dergâh

Tarihi

Janet Hamilton, Bernard Hamilton (Çev.:Bang Eaysal)

Koço,BahçevanTaso, tarihî mekanlar,resimlerve birdöneminçizgileri... ARA

seçilerek tanitildlÖi bu yayin, Bizans ve dinler tarihine ilgi duyanlar için güzel bir

seçi\en metinierde Janet ve Bernard Hamilton'in seçkisinin kullanildiëi aunca Slavca metinleri ingilizc ye çevirenin Yuri Stoyanov

"yayina

Ingilizce metni hazirlay n yazarlar lie birlikte Türkçe çeviriyi yapan kipinin ortak yeni bir çaligmasi mi olduëu belli deëil.

Bizans aragtirmalarinin

geklinde verilmig. iç kapakta ise kitabin hazirlanmastnda

geligmesi lç]n dönem kaynaklarinin ve çevirilerin

yukanda bahsedilen Íngilizce hazirlayanlarindir. kitabin temel alindigi, belge Türkçe tercüme

yayimlanmasi önemlidir. isdeH rkeas istiaen

niteliéindeki metinlerin ntik Yunanca dkanrivnedan

için ayrica bir önsöz hazirlarvnarntagttryaEy nee

Barig Baysal tarafindan çevrildiéi belidiimig. Ayrica

bu karigik durumu

nin

ua e Byzantine World c.605c.1405 isimli kitabi temel alan kitapta; Paulikan,

iç kapakta

"çeviren

edilmigbazi kendigözlemlerinin yanisira, tercúme Kitap,aralarindaTarikatlar deyararlanmig. metin\erden Mecazlari, Tekkeve Tûrbelergibi ve Kaideleri, Sairlerin bulunduëu12 bölümdenoluguyor. Osmanll baç\iklarin önem\\yapilarinioryantalistbir bakig toplumunun açisindanincelemekisteyenleriçiniyibirörnek,

Solan Akdeniz 1550·1870: Cografi·Tarihsel Bir YaklagIm Faruk Tabak (Çev.Nurettin Elhüseyni) Yapi Kredi Yayinlari, 409 sayfa, 30 TL "medeniyetin

Önsöz,Ingilizce kitabi

"ticaret

Akdeniz, ve begiÖi" an1|ir.Yazar,Akdeniz'i terimlerie 14.-16,yüzyillararasindakendi baginabirdünyaekonomisi olarakkonumlandiriyor ve Osmanlidöneminibir olaraknitelendiriyor. Atlantik ve KuzeyDeniziIlmanlarinin buzul önernininartmasi, çaëi"ningeliginide gerileme sebeplerinden sayiyor.

merkezi" gibi .

"gerileme"

"küçük

düzeltmesinde fayda v rdir. Hayri Fehmi Yilmaz

Megrutiyet'ten

Cumhuriyet'e

Bursa Kent Tarihinde Gayrimüslimler Turgay Akkup Libra Yayincilik, 432 sayfa, 24 TL

büyükgeligimlere 19. yüzyil,ipekçifik teknolojisinde sahneoldu.Bursa kentininde en önemlive nieghur k gelirkaynaÿiolansektörde, döneminteknoloj standartlarini getirengayrimüslimler de büyükrol sadece konomik oynar. Eser, Bursaligayrimüslimlerin hayatta deëil, sosyalve siyasalalandakietkil rinide incellyor. 19.yüzyildaBursa'daki çegittikurumlardagörevli listesinden, gayrimüslimlerin vilayetdahilindeki gayrimüslim okullarve öÖrenci sayilarikitaba Bursa Kem Tarihinde çok lyi esilmier yansimig.Mikro tarihin bir örneëiolaneser Tanzimat, 11.Megrutiyet, L Meyrutiyet, MilIîiktisat ve Bursa ve Milli Mücadeledönemiolmaküzere

dörtbölümeayriliyor.

ÇOK SATAN XÍTAPÉAR ÌstanbulHattrasi Ahmet Ümit Everest Yayinlari

Halide Edip: Biyografisine Siëmayan Kadin

ipekÇali¢ar

iki

Jasper Kent CanYayinev1

Veda: Bir Dostluëun Öyküsü Zülfü Livaneli Remzi Kitabevi

Bana Atatürk'ü HifziTopuz RemziKitabevi eeufe

Anlattilar

D R

D i

ÑB

istanbul'un Tarihi Yarimadasi'nda bir gezi..· YEDi

TEPEDE

ON YEO\ GEZi

Osman tarihi yapilanni, hikâyeleri, efsaneleri, mimari ve tarihi özell.ikleriyl.eanlatiyor. DIOÖAN KITAP www.dogankitap.com.tr

Seyahatname:

Tire 1841 0

•

, .0

20. yüzyil baginda Tire.

"Pencerelerin kenanndaki divanlann üzerine uzanarak keyif yaptik. Keyif nedir, belki de bilmiyorsunuz dostum;

Ítalyanlann bunun (aylaklik)

"farniente"si

sadece

bir gölgesi olabilir;sadece hareket etmemek yetmez, hareketsizliúin güzellidi içinize islemelidir; hiçbir sey yapmama mutlulugudur, hatta hiçbir gey olmadiðinizi hissetmenin mutlulugu."

Bu keyif kelimesinin yok Avrupa'da kargil1Q1 gittikten sonra, kahve durduk. Yebirdenbire karçimda bir gehrin minarelerinin belirdigini farkettim. BurasiTire'ydi. La Fontaine, Baruch'u okuduktan sonra herkese "Baruch'u okudunuz mu Baruch'u?"diye sorarmig. Ben de Dogu'aun bu bölgelerini gezmig olanlara hep aym soruyu sormak istiyorum: Tire'yi gördünüz mü Tire'yi? Çokaz insana nasip olmuytur bu; çünkü Tire abyilmig güzergahm digmdakahr. Ama sanatta oldugu gibi seyahatte de bilinen yoldan ayrdmak her zaman ige yarar. Tire'de yaklayik 30 bin insan yagiyor;üçte ikisi Türk, geri kalam Ermeni, Yahudi ve Rum. Kent ve çevresi, çaçirtici bir refah ve zenginlige sahip. Türk imparatorlugunun bütün eyaletleri bu durumda olsaydi, mali durumu bu kadar tehlikede olmazdi. Kaderin bizi Küçük Asya'mn en zengin ve en güzel bölgelerinden birine getirdigi açikti. Tire'nin zenginliginin baghcakaynaklarmdan biri, her yil birkaç milyon ihraç ettigi üzümdü. Bunlar Ovidius'un sözünü ettigi Tmolus baglariydi:Vineta Timoli. Tire'ye yaklaytigimizda, Efes'ten beri izledigimiz dolambaçh patika yerini

lti

saat atla

ve nargile içmek için niden ata atladigimda,

ovadaki güzel bahçe-

de civil civil sokaklard dik. Tam o sirada bir top s si duyuldu,kahvelerbir my boyunca her akyam or cu bozmanm zevkini yaçayan müminlerle doldu. Kalivenin tadmi, tütünün duman m içine çeken, renk renk giyinmig kalabahgm arasmda biz uzuri süre de yerimizi aldik; : 1 Jean-Jacques Ampère (1800-1864)Lamartine'in söyledig gibi "Nargilenin dibindeki k Revue Des Deux Mond.es mirildandik."

lerin arasma dagami?

Jean-Jacques Ampère

renk renk evleri en

Lettre a Sainte-Beuve 29. Cilt, 1 Ocak 1842, Paris

bahçeleri, sayfiye evleri, änemli bir kente yaklaytigimizi gästeriyordu.Tire'nin ilk mahallelerine zamamnda

tam

vardik.

Arkamizda batan güney, selvilerin arasinda nareleri, etegindeki

beyaz midagin yeyil ve verimli

parlak igigiyla aydmlatiyordu.Insan yäzlerinin hepsi, kendilerine has özeniklere sahipti, kiyafetlerinhepsi göz aheiydi ve o igikh atmosferde parhyordu. O muhtegem sarik yerine o çirkin fesi takmiç tek kipi olan polis çefi, çok iyi bir noktada, divanlari ve hahlariyla tertemiz, yepyeni bir han gösterdi bize. Bütün odalar, Italyanlarm loggia (revak) dedigi tarzda bir galeriye açihyordu. Raffaello'nun arabeskleri yoktu, ama önümüzde uzanan ufak, Vatikan'm loggia'larmdanhiç de apagi kalmayacakbir manzara sunuyordu bize (...)

suyu

Gece nefisti, bir Ïyonya gecesi;bütün minarele gölgelerin arasinda göge giklarim yonuyor,çevremiz saran Binbir Gece Masallari'nm bir sayfa mdan firlamigfantastik büyüyü tamamh rdu. Ertesi gün, pencerelerin kenarm aki divanlarm üzerine uzanarak keyifyaptik. Keyif nedir, belki de bilmiyorsunuz dostum; bu kelimeyiAvrupa dillerine evirmek imkansizdir. Italyanlarm farni te'si bunun sadece bir gölgesi labi(aylakhk) sadece hareket etmemek yetme halir, reketsizligin güzelligi içinize iglemelidir; hiçbir yey yapmama mutlulugudur, hatta hiçbirgeyolmadigmizi hissetmenin

-I DENÌZLER

KÍTABEVÌ

TAVANARASINDAN GELENLER

,«f

istiklalcaddesi

199 A Beyoglu Tel:10 212 249 49 09

www.deniziëi¾fä66vi.com

Sahaftan

ragamn

savunmasi, Latin harflerinin

kabulünden (1928) bir yll sonra bas11an ilk kitapç1klardan

biriydi. Buyia Mulet

Mocidstrdymeti 15 mayn

celilesine

sene

takthn

cylediga

tarim

Muhtar Paga'nin bilinmeyen savunmasi ve el konulan mallan ursa'am

Layihai

Acizanem

Suretidir

uiiinettiGiaa Mahmut Muhtar Paga, 1912'deki bakanhül sirasmda Íngiltere'ye siparig edilen üç gemi için 20 bm altm on odeme girket iflas yapar. Íngiliz eder, para geri alinamaz. Papa bu hadiseden dolay1 1929'da Yüce Divan'da yargilamp suçlu bulunur: mallanna el konuluf Paga'mn özel olarak bastird101savunmasi, ilk defa günl§101naÇ1kly0T. .

ipekçi esnafima

ände

gelenlerinden Katircioglu ailesine mensup Sadrazam Gazi Ahmet Muhtar Papa'nm oglu olan Mahmut Muhtar Papa (1867-1935) Osmanhlarm ün1ü komutanlarmdandir.9 Saban1284'te (6Arahk 1867) Istanbul'da dogan Mahmut Muhtar, Galatasaray'da okudu; Harp Okulu'na girdi ve Almanya'daMetz kentindeki askerlik okulundan mezun oldu; Prusya ordusunda gärev yapti. 1897 Osmanh-Yunan ; savayma katilan paça 1900'de ferik, 1907'de birinci ferik (orgeneral) oldu.

Hareket Ordusu'yla iÿbirligi yaparak 31 Mart isyancilarma kargi çikti. 1909'da Aydm valisi -

oldu.

Ïbrahim

Hakki Papa'am sadaretinde,

1910'da bahriye

na-

zirhgina getirildi. 1912'de babasi Gazi Ahmet Muhtar Papa'mnkurdugu "Lüyük kabine"ismiyle amlan hükümette ikinci kez bahriye naziri oldu. Paÿanmhayatim karartan, sonradan Türkiye Cumhuriyeti'ne küsüp Ïstanbul'a bir daha dänmemesine yol açan olay, bu bakanbgi sirasinda gerçekle ti. O sitada Seyr-i Sefain (denizyollari) Idaresi Times Iron Works isimli Ingiliz gemi yapio girketine yaptirilmak üzere üç gemi siparigi vermig ve pepin olarak ödenmesi geteken maliyetinin üçte biri olan 20 bin altin lirayi herhangi bir kefil aramaksizm ödemigti. Bu girket, ödeme yapildiktan 4 ay sonra iflas etmig, gemiler teslim edilmedi i gibi, ödenen 20 bin altm da geri almamamigti. Olaymgerçeklegmesinden17 yil so. ra, Cumhuriyetdöneminde Seyr-i Sef in Ïdaresi'ninbagvurusuüzerine, bu zararin sorumlularmin Divan-i Ali'ye yani Yüce Divan'a sevk edilmelerine karar verildi. Bunlarin bayindada, o siralarda elini eteginifaal hayattan çekmig bulunan Mahmut Muhtar Papa vardi. Papabu hadiseyihaber ahr alm avu"Bükati Alaeddin Nasuhioglu vasitasi yük Millet Meclisi Riyaset-i Celile ne taktim eyledigim 15 Mayis sene 92 tarihli Layihai Acizanem Suretidir"baghkh bir savunma kaleme almigtir. Ïstanbl'da Burhanettin Matbaasi'nda Mahmu Muhtar Papa tarafindan özel kipiler verilmek ve mahkemeye

:¯

sunulmak

üzare

bastirilan 15 sayfahk, özel ve sayih aski kitapçik, derleme kanunu henüz çikmadig için hiçbir kütüphaneye kayit tir. YüceDivan'dagörülen ve Cumlkuriyet

edileÀemig

EMÍN NEDRET

Ï¶LÏ

Muhtar Papa, Megrutiyet'ten sonra nezaretinin bahçesinde

Bahriye

(.bugünküistanbul Üniversitesi avlusu) ir konugma sirasinda.

'nin

dan bi gesi ko

en önemli ve ilk agizdan belumundaki

bu savunma, bir devrin önemli am ve hukuksal belgelerindendir. Sa nma, "Böylebir hadise vesilesiylede öm nde vatanmm müdafaasma itlayi gan-i yka bir emel tammamig ve bütün hayati askeriye siyasiyesinde selameti vatan gayesiyleher türlü mehalike gögüs gererek acizane ibrazi hidemata muvaffak sunmayi baçarmig)olmuy, pimdi (hizmet kupei uglet-i inzivada (birköpeyeçekilmiÿ) bütün temenniatmi (iyiniyetlerini) devlet milletinin mazhar oldugu terakkiyati medenlye inkigafi ictimaiyye nazari fahri ibtihac a (sevinç11, karyihksizgözlerle) görmege hasretmigbir emekdari devleti ikeste\(devlet hizmetkarim) bal etmek kirmak) ne derece muvafiki (gönlüAü saf olacagmi da takdiri vicdani hakki i âlilerine terk ederim efendim hazretleri.

Esbak Bahriye Naziri Mahmut Muhtar" eklinde sitemkâr bir ifade ile son bulmaktadir.

Bu sitemli säzlerden sonra paça Türkiye'yi terkedecek, Misir'da yaÿamaya baglayacakve bir daha geri dönmeyecektir. Ibnülemin Mahmud Kemal Bey SonSadrazamlar isimli eserinde paganin Tiirkiye'yiterkedigini kendine has üslubuyla yöyle anlatir: "Bahriye naziri iken seyri sefain idaresi içün bir Ïngilizfabrikaismarladigi vapurlarin bedeline musma kabil vaki olan ihtara ragmen teminat almaksizin 20000"Íngiliz lirasi verdirdigindenve fabrika iflas ederek verilen para battigmdan divam âlide giyaben muhakeme edildi. Altmla evraki nakdiye kanunen müsavi iken batan parayi altun olarak vermege mahkûm oldu. Haczen istifasi kararlagtirildigmdanbilmecburiyye20000 -

altun lira verdi. Bu mesele üzerine memleketten alakasmi kesti. Hayatini Misir'da ve Avrupa'dageçirdi." Mahmut Muhtar Paga'nin mahkumiyetinden dogan borca karyihkModa'da bulunan ve "Mermer Konak"adiyla amlan köyküde devletleytirildi.Mahmut Muhtar Papa'ninbabasi Gazi Ahmet Muhtar Papa'nmFeneryolu'nda bulunan köykünün bahçesinden getirilen ünlü heykeli" Emirgan'daki Sabanci de (gimdilerde Müzesi'ne adim veren ath köykün önündeki heykel) bu köykünbahçesinde bulunuyordu. Eu heyke; 1950'lerde yapilan bir müzayedede Haci Omer Sabanci-Vehbi Koç çekipmesine neden olacak ve bu yüzden ünlü iki igadammin arasi açilacakti. Misir hanedamadan Prenses Nimetullah Hanim'la evli Papa,Iskenderiye'den Avrupa'yagiderken 1935'te vapurda äldü. "at

NTVTARiHTEMMUZ2010 79

TÜM YENIIKAN

KÍTAPLAR %20 iNDÍRÍMLE P'TAN ALINI ! INKI

iNKILÂR Îwww.inkilap.com INKILÂPKITABEVLERI -il

ISTANBUL/

Ÿ Merkez Yenibosna

Acarkent Coliseurn Ÿ Atagehir Migros -

ti=Bagdat

Cad. Suadiye

Beylikdüzü Migros

il Levent Metrocity Ÿ Maltepe Carrefour -

-1|=

Sirkeci

Fatih

(Yeni Maiaza)

Bahçegehir Migros (Yeni Mažaza)

MaBuDiyar

BUNYAD DÍNÇ

1 Sivas Kangal 2 Erzurum Iso# Isparta Yalvaç 4 Bodrum Tanh tat 3

ALACAHAN

Antik yol üstü Selçuklu ntik dönemde ve hatta eskilerde kullanilan Anadolu kervan yollannin güzerg hlarini saptamamizi saÿlayah en öneml] unsurlar, çegitli medeniyetlerin buralarda biraktiklari izlerdir. Alacahan da coërafyamizdakimuazzam antik yol aëinin çok önemli bir bölümü olan Sivas-Malatya arasinda bulunan bir kervansaraydir. Günümüzde ayni adli yerlegimin içinde k Imigtir. Yapinin kitabesi günümüze ulagmagasina ragmen. yapisal özelliklari deÖerlendirilerek 13. yüzyila, yani Selçuklu dönemine

,daha

bir derbent tegkilatlanmasi gerçekleptirilmigtir. Derbent tegkilatlari,konaklanan yerlere yakin yollarin bakimini, güvenlišini saëlamakla yükümlüydü, ayrica bu bölgelerde nüfusu ve üretimi arttirmaya yönelik imar çaligmalari yaparlardi. Bu çaligmalar esas olarak cami, mektep, dukkan gibi yapilarin in aina yönelikti.

kervansarayI

lçteAlacahan derbent teykilat! da mevcut bu hanin etrafinda kurulmugtur. Çevresineinga edilen eklerle beraber bir nevi külliyeye dönügmügtür. Bu tarihî yapilar, kenditerini kugatan, insanlarinda zaman kavrami olmayan, unutulmug bir Anadolu köyu geklindeki g0nümüz yerlegmesiyle tezat olugturmakta.

Eser yakm

tarihte Vakiflar

fangal

Û Alaca'han •Hektmlian

Malaty

inçatnda tarihiendiriimektedir. açik ve koyu renk taglarin birlikte kullanilrnasindan dolayi alacall bir görü tüsü olduëu \çin bu adt almigtir. Osmanh döneminde ise bu kelv nsarayin çevresinde

Genel

Müdürlüêü tarafindan restore edildi (üstte). Restorasyon sonrasi hanin iç kismi (altta).

Kangal Sivas Unutmay1n

Haninkapisikihthise

anahtar ya caminin imaminda ya da belediyedeki görevli kipide. Eger o kipilerköyde deQillelse gansunza kusün ve sadece digardan bakmakla yetinin. Günümüz Malatya Sivaskarayolunun üzerindedir. Bu yüzden yerel ulaglm oùmkün. Yanhz yalan çevrede konaklama imkam yok

2010 NTYTARH TEMMUZ

HaBuDiyar

HODOÇUR

Tag, konaklar, destansi yolculuklar eni ismi Sirakonaklar. Her ne kadar eski yerlerin yeni isimleri birçok açidan yanlig ve çoÖuniukla saçmaliklar igerse de, bu isim buraya uymakta. Zira sira sira dizill tarihî konaklari görüp de hayranlikla karigik bir hayrete dügmemek mümkün deëil. Neredeyse tamami 100 ylldan daha eski bu tag konaklar, tarihT Ermeni yerlegiminin zevkini ve zenginliéini yansitiyor. Ama ben yine de Hodoçur'u tercih ederim. Hodogur (hod:ot, otlak" anlamina çur: su) gelen Ermenice bir "sulu

i isim. Köy, ayni isimli derenin ve

i kollarinin aktiÖi,güneyden Çoruh nehri kiyisindan DoÖuKaradeniz daÖlarinadogru yükselen bir vadi boyunca serpigtirilmig i sekiz mahalleden olugan tarihî : bir yerlegim. Vâdinin ve koyun 1 bitiminden sonra kayalik daëlara kadar olan alan ise buralara ismini veren sulak otlaklarla kapli yaylalardan oluguyor, Bölgenin sert bir iklimi ve arazi yapisi, Doëu Karadeniz daëlarinin kuzeyine göre daha verimli topraklarivardi. Vadi boyunca görülen meyvelikler, ekilebillr araziler sayesinde elde edilen ürünlerin ticareti de bir sebebiydi. zenginliÖin Da0 bagmda neyin ticareti diyebilirsiniz. Ama yakin zamanlara kadar varliklanni sürdürmüy yöre halkinin dediéi saticilar bu urunleri hayvaniarinin ..

"manav"

kismerid

yadpin ü

anúfeniz da§ianmn

äkk

hvâkzib küfelerine doldurur, bunlari da larin 3000 metrelerinden agirarak kuzey taraftakisebze ve özellikle meyveye hasret yayla ve köylere satmaya götürúrlerdi. Çok zoriu ve destansi bu yolculuklar, kuzeydeki yaylaiarin yollarla Karadeniz'in kiyisina ba lanmasi ve ulagimin kolaylagmasi neticesinde artik yokolanlar listesine dahil olmugtur. Bu daëlarin diéer bir özellIŠl de tarihe malolmug yörenin gok lyi tanidiéikipiliklerdi.Bunlardan biri olan Hodogurlu Çalmagur Kenan, evinde yaptiéi dut rakismi at üzerinde dolagarak satan gen ve çakaci kimliÿiyle ünlenmigti.

Unutmaym: Yörede konaklama imkam yok. Yalmzkamplamak için ideal yerier. Kampm121özellikle yaz aylar da mümkün oldugu kadar yükseklerde i kurun. Çünkü alçak irtifalarda Lllman iklim, bagta sivrisinek her türlü hagarat için ideal yagam partlan sunuyor. Ulasim

Íspirden amabirbirlerîndenkopuk

mahalleleri gezebilmeniz için kendi aracmiz en iyi seçim. GPS: 4C 45 3C14 N 41 11 05.07" E -

Köyün kiliseden

bozma camisi.

kalmt

PÌSÌDÌAANTÌOKHEÍASI

Insantasvir

Binlerce yllhk inanç merkezi Dyük iskender'in Blümünden sonra, generalieriAnadotu topraklanni paylagmak için Aralanndakt kavgaye tutugurier. rnücadeleler sonucunda Pisidia bölgesi Seleukos hanedanom eline geper. lyte bu bölgede bug0n kabntlanna gõrdüê0m02 antik kentlerden biri olan Pisidia Antiokhelast, L Seleukos veya LAntiokhos tarafindan MÖ3, y0zy Ida kuruimuqtur. Aslinda bu kurutug orada eskiden|beri yaçamakta olan yerel halka Helen kültürünün egemenliéini kabul ettirmekten bagka br gey deú\ldi. Daha sonra gelen Roma dönemi de ayni yolu iziemigti Kenti gezerken görülen ýapilar u dönemlerin izieridir. Bu yaplardan biri olan kentin en yDksek noktasindaki Augustus Tapmagtnm syncahkh bir yeri vardar. Buradaki yerleylminçok daha eskitere gitti§iningöstesgesi olan, Anadolu'daki en etkiteyici

an temel sevi egnde.

bulgular a buiu d

ëu

anitsal yaplardandir. Buranin çok daha eski tarihierden beri kutsal bir alan oldušu, yapisal özellikterine bakarak rahathkla anlagtimaktadir. Kökleri neolitik döneme kadar inen ana tannça inantyinin devami saydabliecek Kybelekültünün bölgede uzun ylliar hük0m s0rdüg0, arkeolojik aragttrrnalarla saptanmigttr. \çtebu kutsal alan da daha eski tarthlerde bir Kybele tapmmaalaniydt, Augustus

Kentin inanç

tarihinde özel bir yere sahip olduëunun diger bir göstergesi de Aziz Pavlos'un Anadolu'da Hiristlyanhé! yaymak için yapt üç seyahatte de buraya u§ram y olmasidir

tapma§\ kentm en yuksek noktas

Afyonkarahisar

san*

acay

r PISidi Okheias '

Gelendes

Yarva

pa'avkaraaga

Beyge

Unutmaym: Yalvaçtaki müzeye mutlaka uÿraym. Sadece bölgede bulunmug arkeologt eseller deël, L fasinet ve çegitlietnografik pargalat da e o e

ve Sultan daëlaryla beraber gevrerun došaÌve ta sel zenginhdi ahgtrugm nda yerler arayanlat iç n higamig

GPS: 38 18'1775" N 31 101773" -

NTYTARÍHTEMMUZ2010 83

iassos Beçm

Bargyka

rnassosa

Halikarnassus

Çokbilindik bir yer. Çokgüzel olduëu söyleniyor. Evet bir zamanlar gerçekten çok güzelmig. Ama ne yazik ki bütün bu zenginlikler sanki efsanelermig gibi anlatilmakta. Anadolu'nun kanseri olan plansiz, zevksiz ve görgüsüz yapilagmanin sonucunda görebildiklerimiz bir buzdaÿinm su üstündeki kismi gibi. Aslinda Halikarnassus çok bedbaht bir yerlegim. Yokolug asirlar önce baglamig. Bir zamanlar dünyanm yedi harikasindan biri olan ünl0 mezar aniti Mausoleion sökülerek, taglariBodrum

(Etrim Kal si)

Theangela

Eski Bodrum

Gizemli ve çok eski kalesinin yapiminda kullanilmig. Yani bizden öncekilerin de yoketmede emekleri var. Görülebilecekler arasinda tiyatro, kentin sur parçasina bitigik kapisi (Myndos) ve hemen oranin yanindaki otelin havuzuna dekor olmuy nekropoldeki birkaç mezar, Mausoleion'un temeli ve tabii kale. Kentin diéer demirbaç\ari olan agora, ana cadde, gymnasjon, kütüphane, gibi yapilarin kalintilan toprak altmda. Belki de görmeye en deëer yer kalenin içindeki müze. Burasi geçmigin ihtigamini digarda kalanlardan daha fazla yansitiyor.

i i i i

Anadolu'nun tarihîhalklanndan olan Leleg'lerin kurduëu muazzam bir kent. Hakkinda yazilanlarin ne kadar yetersiz i olduëunu gidip gezince daha i rahat anliyorsunuz. Doëru dürüst i bir aragtirmasi yapiimamig. : Yarimadaya tepeden bakan, i her iki taraftandenizi gören i gizemli bir antik kent. Geçmigte çok stratejik ve korunakii bir : nokta olduëu çok belli. Kentin : Helenistik ve Roma döneminde : de kullanildiéi kalintilardan

anlagiliyor. Kalintilarin ga diye önünüze çikacaQini dügurimeyin. Burayi gezmek bir nevi tr kking. Oldukça uzun bir dag sirti boyunca bodur aëaç ve çalilar tarafindan gizlenmig kalintilari sabirla arayin. Korkmayin yaz sicagmda bile püfür püfür sen bir yerdesiniz. Suriarin ba ladiëi noktada orman gözetleme kulesi var. Bu demektir ki bozuk olsa da yol var. Aslinda kent bú alanla sinirli deÖilama ilk seferd¢ sizi daha fazla yormayalim.

Pedasa Perslere direnen halk

Myndos .do

aü

k Bodrum'a her gidenin muhakkak gidip asker düzenindeki lokantalannda ,

Beçin Kale 13. yuzy11Türk Arkai görm etkile 1270' Ment

dönemden beri yerlegim g, Bodrum çevresinin en ici Türk dönemi yapisidir bölgeyi ele geçiren ge Beyleri burayi bagkent yapm ytir. Milas ovasma hâkim çok guzel manzarasi olan bir yer. Kalintilar bakimindan sizi hayre e dügürecek kadar zengin

"kazlklandiéi"

1zler1 bir ören alani. Unutmayin, kalintilann kapladlèl alan oldukça genig; ufak yürüyügler yapmantz gerek. Kaleyi gezmeyi bu yürüyüglerin sonuna birakin. Hatta termosunuzasicak bir geyler koyun; günegi kalenin i üzerinden batirm. Milas buradan i çok güzel. ...:

........

................................

......

yer. Halbuki bu lokantalar haricinde de gör0iecekler var. Çe§itti dönemlere ait antik Myndos kentinin kalintilan, çoëu toprak altindan çikmig filizler geklinde olsa da gözlemlenebillyor. Antik kentin birçok kalintisini görmek için, doëai bir liman olan körfezin sonunda ve ilerisinde deniz klyisma kadar devam eden tarialannve bahçelerin arasinda

dola§maniz lazim. "Leleg türü" duvarlarin kalintilari dediQimiz ise bayrak direÿinin olduëu yanmadanin üstünde. Bu hafif trekkingsusattr ve actkttrabilir. Bedelinin Gümüglük'te aQir i olaca§mi unutmaym ve i önlemlerinizi ona göre alin.

IRSSOS

Barg yha Tapulu antik kent MÖ5. yüzyllda

önemsiz bir kentti. MO 3. yüzyildan itibaren ise yitirerek ozelliklerini Helen bygarliÿmin etkisine girdi ve geligmeye bagladi. Helenistik çagda ise bu devirde yaçanmig önemli olaylann merke i oldu. Burada yaganacak çok ilg ç bir deneyim de var. Günü üzün bir antik kent

yeÑl

Antik K ria bölgesinde bir Leleg kenti d a. Ama son yillarda sistemlikazi ve aragtirmalann apladi i bir yer. Homeros'un ve Strabon un bahsettiÿ\ bu yere! halk hakkinda, kazilar sayesinde daha sa'likli bilgilere ulagmaya bagladi Pedasa MÖ6. ve 5. yüzyilla a adindan sözedilen

i i i ;

sahibly\e tanigab\\rsiniz! Kilise kalintilarinin arasinda kirik dõkük bir ev göreceksiniz. Burada oturan aile, antik kentin sahibi; çünkü arazi tapulu mallan! Denize doëru devam eden yolu izleyerek varacaëiniz klyt lokantalannda da Bodrum'un tartigmasiz en güzel karides güveç\eri sizi bekliyor.

önemli bir kent. MÖ546 ve MÖ 499 yillarinda bölgeye sefer düzenleyen Pers ordulanna direnç gösterebilmigler. Pers hâkimiyetinde ise ayni ismin verildiéi bir bagka kente göç ettirilmigler. Konacik beldesine birkaç kilometre ve düzgün toprakyol var.

Yokedilmemig son kiyi köyü

Efsaneye göre bu kent, MÕ9 yüzyilda Helenlerin Dor soyundan gelen Argoslu kolonistler tarafindan kurulmuqtur. Bu efsanenin tamamenuydurma oldugu, yaptlan arkeolojik kazilarda elde edilen bulgularia ortaya çikti. Bu tarihten çok önceleri, prehistorik çaëlardan beri buranin yerlegim yeri olduÿu kanitlandi. Günümüze ulaçan kalintilar ise son yillarda girin kiyi köyü görüntüsünú hizla

i i i

kaybetmekte olan Kiyikiglacik'in içinde ve hemen yanibagmdaki yanmadanin üzerinde yer aliyor. Buraya gitmek için acele etmenizde bu yüzden yarar var. Bodrum'a yakin klyt köylerinin artik mazide kalan havasini bir nebze hatirlatabilir. Gezinizden sonra kiyidaki birkaç balikçi lokantasindan birinde makul fiyatlara karninizi doyurabilirsiniz. Ama çabuk olun; ingaatçilar sit falan dinlemlyor.

Tavanarasi Gravür

Thomas Allom'un çiziminde, II. Mahmud minberin hemen önünde halki selamlarken resmedilmig. ma i

an a

Íngilizsanatç1 Allom'un

gelen camiden idare edlyor ve gravürü, gimdiye kadar dügünüldüdü gibi caminin uda kumlan çadirlar a yatip iç mekamm yansitan herhangi bir çizim degildir. Burada, Yeniçeri OcaQi'mn kaldmlmasmdan iki gün önce (15Haziran 1826) halk ve devlet ricalinin Gravürde Sultanahmet yapilan hazi liklar Camii'nde Sancak-1 Serifetrafmda toplanmasi anlatilmaktadlr. Allom'un 1840'ta Paris'te yayimlanan L'empire OttomanIllustre ConstantinopleAncienneet Moderne" (Resimli Osmanli Imparatorlugu: Eski ve Yeni Kostantiniyye) adh kitabinda yer alan bu gravtir,genel olarak SultanahmetCamii'ni konu edinen gravürler arasmda degerlendirilir.Ïngilizmimar ve ressam Allom, 1834-36 yillari arasinda gerçekleptirdigi Dogu gezisi kapsaminda Ïstanbul'uziyaret etmiÿ; kentle ilgili birçok çizim yapmigtir. Ama bu gravürün en önemli özelligi, sürekli vurgu yapilan

aragtirmacdarm dikkatine mazhar olamamigtir. Bu

Thomas

yüzden Allom'un bu çizimi, anlatamak istenen hikayeyle degil, görselyönüyle ön plana çikmigtir. Oysa bu gravürde anlatamak istenen

hadise,YeniçeriOcagi'mn kaldirihyidir. Dönemin padigahi Sultan II. Mahmud (1808-1839), devletin bozulan nizammi tesis etmek için tasarladigi yenilik hareketlerini hayata geçirmek için, Yeniçerilerin ortadan

kaldirilmasimbir gereklilik olarak görüyordu. 15 Haziran 1826 Pergembe gecesi Yeniçeri isyani bagladi. ·1,

Sarayi'nageldi ve Hirka-i Saadet Dairesi'nden Hz. Peygamber'in sancagmi çikardi (Savayzamanlari çikarilan Sancak-i Serif'in, bütün Müslümanlarin düpmana karpibirleymesigerektigi anlammi tapiyan simgesel bir degeri bulunmaktaydi ve bu sefer düpmanYeniçerilerdi). Sancak Sultanahmet Camii'nin minberine dikildi. vaizlere de bütün Sehirdeki Müslümanlari halifeyi korumak için Sultanahmet Camii'ne çagirmalari yönünde mesajlar gönderildi ve halk silahlandirildi. Sadrazam ve eyhülislam da dahil olmak -·

-••

•

konu edilmigtir. II. Mahmud, camide halki selamlarken, onun hemen arkasmda, minberde, sarayin kuts emanetler bölümünde getirilen Hz. Peygamb sancagi dikilmektedir. Fakat sanatçi, hadisenii gerçekleymesinden8 sonra Ïstanbul'ageldigi için; u ani temsili olarak ele almig ir. Bu nedenle II. Mahmud'u da 'in

caminin

içinde tasvir e erek,

konuya yorumunu kat iytir. Oysa Sultan II. Mahm d, Topkapi Sarayi'ndakal 1; ve geligmeleriburadan akip etmiptir. Allom bu bilg eri kitabinm "Mosquée D Sultati Achmet"bölümünde d •1

FEZA KÜRKÇÜOÖLU

Adab-I

Ev-Î; dergisinde yayimla-

1940'ta

Dumuzi'den gelen Temmuz'a "Biçim" vermek

Ç ban

emmuz

ayina

ismini veren

Muageret "küçük

imtihan sorulari", nan bu adab-i muaperet kurallarina ne ka-

dar uydugunuzu,

kusursuz bir insan eger olup olmadigmizi ölçüyor: "Cevaplar ise durum çok fena. Bu küçük imtihan ile kusursuz bir insan olup olmadigimzi anlayabilirsiniz. Suallere cevap verin ve 'evet'

neticeden

ÇobanDumuzi

kimseyi haberdar etmeyin.

(MÖ

4000), aslen tanriça (istar)ile oian

InanWa evliligiyle

bilinen Sümer kayn kli bereket ve ekin tanrigidir. Dumuzi bir çiftç olarak tarlalarm

bereketli olmasina, koyu larm sayisimn artmasina yardim eder; hükämranhgmda bereket bollugu vardir. ve b gday Dun uzi ve Inanna'nm apki zor bir apktir. Înania,öncebu soylu çobani kabul etmez. Bayka tanri ve tanriçalarm araya girmesiyleonu görmeyi kabul eder. Gärdügügibi de âyik olur. u apkla yerylizünde

haya filizlenir Roma'da ise Julius Caesar'a kadar Qui ilis, yani beginci ay olara adlandirilan bu ay; Sena kararmdan sonra 'nun

Juliusolarak anilmigtir. Ïngiliace July,Almanca Juli, FransizcaJuillet, Italyanca Iugli

Ïspanyolca Iulio

isiml ri buradan gelir.

ammuz ya da Tammuz, Yahu i yllima da 10. ayidir. Suri käkenli bir tanri olarak

da b nen Tammuz,Fenike tanris Adon'unda karyihgidir. Sonr an Grek geleneginde de ye bulan Adon, burada Afrodit'in genç sevgilisi Adon s'e dänüçür.Íbrani gelen kte ise Adon-ai, Yehova yerine kullamhr. Elki TlirkçedeTamu-z

"çok

cak"ve

"cehennem

gibi" nlamina gelmekteydi. Süry icede de Temmuz olarali kullamlmaktaydi.

Mezopotamya kültüründe Tanriça ve apkl temsil eder.

inannabereket

Türkçede Temmuzayma Orak ayi, Biçim ayi gibi isimler de verilmigtir. 1980'de"Bati Kaynakli SözcüklereTürkçe Karyihklar Bulma Kurulu"üyesi Prof. Dr. Cemal Mihçioglu, ay adlarmm Türkçeleptirilmesi ile ilgili bir äneride bulunur ve bunu TürkDili dergisinde yayimlar.Buna göre ay adlarimn sekizi yöyle degiçmelidir:çubat/gücük; mart/yelin; nisan/açaray; mayis/gülay; haziran/bozaran; temmuz/biçim;

Azas

olmad

br kulubun

takar mismiz?

' -

Tramvayda musunuzo

bilet almamak

agustos/

için çocuÿunuzun

g iU N

derim; eylül/verim. Hararetli tartigmalara neden olan teklif

rozetin

yagmi kuçultur

kabul gärmez; ama pu hususu da gözden kaçirmamak gerekir: Mihçioglu'nun teklif ettigi bu karythklarderleme ve tarama sözlüklerinde

geçen kelimelerdi.Temmuz için änerilen ve biçmekten türetilen sözcügü de zaten Anadolu'nun birçok bölgesinde kullanilmaktaydi. Alp Ejder Kantoglu "biçim"

Ïisanbilmediÿiniz halde

arada yabanci

dille konugur

musunuz?

NTVTARlHTEMMUZ2010 87

Büyüteç

Yaëlbo Prado

AYSE GÜR

Velázquez od.ada., kral ve kraliçe aynada

76cn. atablo310 Müzesi, Madrid

1- Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599-1660) Endülüslüün1ü barok ressam. 2- Eski Madrid ljiatosu Alcázar de Madrid denilen gatonun alt kattnda, güneydogu kanadmda bir salon. Satoyu, 9. yüzyilda Kurtuba Emiri I Muhammedyaptirmigtt. 3- Santiago nigam Velázquez, niçam sonradan alip resme ekledi. Niçanitagiyanlarm Ispanya'ameski Yahudi ve Müs1üman sakinleriyle kan bagi olmamasi gereklyordu. Velizquez için 148 taniga bagvuruldu, Hiristlyanoldugu anlayihnca niÿan verildi. 4- Margarita Teresa de Austria (1651-1673) Kra1IV. Felipe'ninkizi.1666'da dayisi Kutsa1RomaGermen Imparatoru I. Leopold ile evlendi. Leopold, 1699'da OsmanblarlaKarlofça Antlaÿmasi'ni imzalayacakti. 5- Kral ve Kraliçe IV Felipe ÌspanyaKrah. (1605-1665) Onun saltanatmda Ispanyaçökü döneminegirdi. EgiMarianade kralm hem Austria (1634-1696), yegeni hem kuzinlydi. 6- Mari Bárbola Gerçek adi Maria Bárbara Asquin olan bu Alman kadm, 1651'de sarayda görevli 40 cüce arasma katildi. 7- Nicolasito Pertusato Milanolu asil bir (1645-1710) aileden bu cüce, 1650'de Ispanya sarayina girdi. 8- Rubens ve Jordaens'in resimleri Rubens'in"Minerva ve Araknea"ile Jacob Jordaens'in "Apollon ve Pan"adli tablolarimn tarafindan damadi Velázquez'in yapilmig röprodüksiyonlari. 9- Doña Isabel de Velasco Kralmnedimi Fuensalida Kontu'nunkizi. 10- Doña María Agustina Sarmiento de Sotomayor

"saf"

aaMKorocmelna e

loa

Prensesinbaynedimesi(camarera mayor). Her hareketi çok sikt izlenen kraliçe ve prenseslerin yamndan hiç ayrilmazdi. 12- Don José Nieto Velázquez Kraliçeninmabeyincisi ve mefrugatçisi. Odalar arasmda oadyonnekmüçn pti adbie k n ka is saraylannda çok modaydi. 13- Muhafiz Son araÿtirmalarda' kralm çocuklarmin mürebbisi Don Diego Ruiz Azcona oldugu äne surulayor. einsi 1 ekn kn oe denilen -ispanyoimastiff

'ma6stin'

23 Arallk 1656, saat 17.00, ÍspanyaSaray1 Saray ressami Velázqu z'in Las Meninas tablosu, sanat tarihinde benzersiz bir yere sahip. Aym zamanda ÍspanyaSarayl'nm son parlak dönemine ait tarihî bir belge. elázquez'in

"Las Meninas" (Nedimeler) veya "La Familia de Felipe IV" (IV.Felipe'nin Ailesi) tablosu, hakkinda en çok mürekkep däkülmüç yapitlardan biri. Ressamin kendisi, tablonun bir kenarmda resim yaparken

yansiyor;biz de resmi, onlarm gäzünden gärüyoruz. Ortega y Gasset'ten Michel Foucault'ya sayisiz dügünür, resmi mercek altina aldilar.

Antonio Palomino, 1724'te yayimladigi araÿtirmada, tablodakileri

etti.

tek tek tes it

göre modell Ïddiaya

Tablo,bir kolu Avustu a ve Almanya'da imparator, digeri Ispanya'dakral olarak 11üküm sürmüy Habsburg alles nin zirvedeki son anlarmd birini gösteriyor.Habsburgla sik sik kendi içlerinde en yakm akrabalariyla evlendiles. Aile, ,

20.yüzydda ensest uzr am

A anda Laterna

DUYGUYILMAZ

evine döndü

19. yüzy111nikinci yansmdan itibaren Ïstanbulsokaklanni genlendiren, sonrasmda unutulan bu müzik aletinin sesi yeniden duyuluyor. Ardinda bir Rum usta ve bir Türk aragtirmaci duruyor.

Göste Evine ........

Karaköy I Haydarpa Büyükada Kinaliada Pazar, p.t www.istan

Pera Güzeli önüyor ...........................

ele, Ayasofya, a, Baëdat Caddesi, Heybeliada. Burgazada,

argidan süslü bir kiz geliyor. Bagtanagaÿ\ el emeëi göz nuru çiçek\eri, kurdelalanyla, ilginç tinisiyla digi bir enstrüman: Laterna. Sokaklari renklendiren bu alet, ilk defa 1808'de ingiltere'degörülmüg. Avrupa'ya yayilmaslyla Italyanlarin keyille yaçattiÿi bir gelenek haline gelmig. 1855'te yine bir Italyan vesilesiyie istanbul'a gelen laterna, yanindaki tefçisiylesokaklarda salmir. Türkleri de Rumlan da Ermenileri de etkiler ama daha çok Rumlar\a anthr. Ashnda piyanonun akordsuz hainden ç!kan sese veriIen isim olan laterna, kendl kipiliéiniyaratir. Üzerine deëigik resimler yapilir ama deëigmeyen tek gey bu resirnde mutlaka bir kadinin yer almasidir. Rum usta Panos loannidis in

söylediëlne göre, Yunanblar laterona katnayi anlamaz. SokaÖin ti§igariban ama onurlu tavri hep küçümserler. MDbadele öncesine kadar 1stanbul daki tahti, mübadele sonrasi yikilir. Ne Yunanistan'da kalabilir ne de Cumhuriyet sonrasi Yunanlilari hatirlattiéi gerekçesiyle Ìstanbul'dadevam edebilir yagamina. Bir dönem yasakli listesine girer. Günümüzde izmir,istanbul, Atina'da birer örnekte yagasa da, ustalar en son laternayr 1930'larda Polikarte imzastyla yapar. Ama 1970'lerde Polonezköy'deki çegitli eÿ\ence\erde sefasi sürer laternanin. Bu hikayenin günúmüz kahramanlarindan, piyano akordcusu usta Panos'un macerasi 1995'te baglar. Laternayla olan ahbapliQinigöyle anlatlyor: "Ben piyano akordu yapan bir ustaydim. Bir gün biri geldi ve tamir etmem için bir laterna birakti. Bagta yapamayacaÿimisöyledim ama zamania merak ettim. Her bir parçastnt kurcaladim. Sonunda bu aleti keyfettim ve .

ona gekil vermeye bagladim." Hikayenin diéer kahramani Nilüfer Saltik da, kendisine heyecan veren bu enstrümanla tanigmasini anlatiyor: "O müziéi duyduëum an göz yaglarimi tutamadim. 0 Laterna parkilarinin iglendiÖl silindir geldi aklima. Kimbilirkimler eëlendi, efkarlandi. Igtebu yuzden unutulmuy bir gelenek olan 'Pera Guzell'ni canlandirmaya çaligtim. Ben esklyi, sokaklan seviyorum, esas hikayeler burada, Panos'un, her bir parçasini elleriyle yaptiéi bu müzik aleti, 7 bin adet çivinin silindir üzerine çakilmasiyla oluguyor. Gül agacindan yapilan laternanin süslemesi de Panos'a ait. 18 garkilik repertuarla sokaklara çikan "Pera Güzeli"nin garkilari arasinda Samanyolu, Hatirla Sevgili gibi tanidik ezgiler yer aliyor. Yaz boyunca Istanbul'un çegitli sokaklari laternayla genlenlyor. Laterna, sokaklardaki turlar tamam\andiktan sonra yapilacak bir CD kaydi ve belgeselle, \stanbul'un o çokkültür10 yapisinm taniklarindan biri olarak tarihteki yerini alacak.

i hariç 17.00-20.00 ul2010.org

terna stasi Panos'un gül aÿaci dan yaptlét "Pera Güzeli"(üstte), dekoruyla çikti istanbuldokaklanna (ensaëd ). 1970'lerde

Polonezk y'de de Turconi marka la erna çalinird!

NTVTARiHTEMMUZ2010 91

Ajanda

TEMM Z 2010

En eski Anadolu

18 yüzy111 çeyrek gleçe Kusursuz iqçilidiyle tanman Abraham Louis Breguet, Osmanli saray1 için de saat üretti.

"Pendule sympathique" olarak anilir. Bu deëerli masa saati, bir cep saatlyle senkronize bir sistemle çaligir. Cep saati gece yarisi tam 12.00'de ana saat tarafindan ayarlanir. Saatin alt kisminda istanbul BoÖazimanzarasi yer alir. Altin yaldizli saatin alt ve üst bölümieri zümrüt ve yakutiarla süslüdür

braham Louis Breguet Paris (1747-1823),

Büyükelçisi Seyyit Ali Efendi'yle dostluÿu sonucu Osmanli Devleti'yle saat ticareti yapmaya bagiar. Morali Esseyit Ali Efendi, modellerin mügteriierin dikkatini çekmesi için ne gibi estetik özelliklere sahip olmasi gerektigini Breguet'ye anlatir. 1803'e gelindiÿinde Roma veya Arap rakamlari yerine eski Türkçe rakamli kadranlardan olugan saatler yapiimasini önerir. Daha sonralari Osmanli sarayina güvenilir bir temsilcisinigönderen Breguet, 1820'ye kadar isviçre'de ustalar tarafindan minelenmig, Osmanli motiferlyle bezenmig saatler imal ettirir. DiÒeryandan Fransiz hükümet! Sultan ll. Mahmud'a hediye etmek için saat sipangi verir. Bunun üzerine çok özel bir saat tasarleyan usta, 35 bin Frank bir sanat eseri yarakargiliÖinda tir.1813'te Napoléon tarafindan Sultan ll. Mahmud'a armaëan"olarak verilen bu saat

Sergi Akrep ve Yelkovan Topkapi Sarayi Divit Odast, Istanbul 30 AQustos 2010'a kadar Sail hariç her gen 09.00-19.00 www.topkapisarayi.gov.tr

Saatten memnun kalan padigah emir verir, saraydaki tümsaatlerin bakimi artik Breguet'nin saraydaki temsilcisinebirakilir. Osmanli imparatorluëu'nun zengin kültüründen esinlenerek hazirlanan eserlerin bulunduŠu bu sergi, Breguet'nin ve saatçilik tarihinin öyküsünü anlatiyor.Topkapi Sarayi Müzesi ve Breguet Müzesi koleksiyon saatleri, dönemin konuyla ilgillmektuplagmalari ilk defa sergiye çikiyor.

II. Mahmud'a

hediye

diéerlerinden

ayrillyor

eser sergilenlyor. Eserler arasinda mühürler, tip aletieri, silah\ar, figüri ler, idolier, aÖlrlik ve ölçüler, ydinlatma eraç gereç\eri, Ö 1.- MS 1. yüzyillara alt b onz bir küvet, gümüç kakma bronz cerrahi set, MÖ2. bin yi boyalilari, IJrartu iÖneleri, ob dyen ok uç\ari, at kopumlari, dak heykelleri, kandiller ile pigmig toprak heykeller yer allyor. Tarihsel bir süreci kesint siz olarak paylagma isteginden yola çikarak yapilan bu ergi, daha önce akademik ça gmalar dipinda paylagilmamig aluk Perk Müzesi koleksiyon nu incelemek \çin güzel bir Irsat. .

1813 yapimi saat, Breguet'nin en pahall ve lüks eseri (solda). Altm kaplama ve mine iglemeli olan ise saniyelerin yer aligiyla

"diplomatik

Dokuz, onbin yll önce y ayan insaniar; günlük yagaml ri, inanç dünyalan, sosyal ticari iligki1eri,araç gere feriyle Rezan Has Müzesi'ne k nuk oluyor. Prehistorik dönemin yan sire, Selçuklu imparatorluëu'na kadar uzanan döneme altt 2000

(üstte)

Sergi Neolitik'ten Selçuklu'ya Sessiz Tamklar

almira 1. yùzyllda bir merkez.

"Zaman Yolcusu" Suriye ve Lülbnan'da.

Û;

www.rhmorg.tr

"yolcu",

olcu önce, Kilis sinir kapisindan yaklagik 1 saatlik mesafede olan Halep'e ulagiyor. Ardindan Hama kentine, oradan da yaklagik 250 kilometrelik Suriye çölünü geçip Palmira antik kentine variyor. Bu vahada tarihin en görkemli kentlerinden biri kurulu. Palmira'nin kraliçesi Zenobia, yani

arayan onun öyküsü- | Lübnan'da geçmig zamanin görkemli Fenike yerlegimleri, Beyrut nü, çöl günegi ve r0zgarlariyla pembelegmig kenti gezerek ve Sayda (Sidon), yolculuk güzeranlatiyor. gahinin öne çikan kentleri. Zennube, Roma'ya bag"Zaman Yolcusu", özellikle Sayda'da Türkiye arkeolojisinin kaldirmig az sayidaki liderden biri. Yakalandiktan sonra altin kurucusu olarak bilinen Osman zincirlere vurulup Roma'da geçit Hamdi Bey'in kazi yaptiði bölgeyi azili eragtiriyor, Osmanlilarin tarih ve törenlerindesergilenen Roma dügmani kadin"In öyküsü, kültür alaninda biraktiëi mirasin "Zaman Yolcusu"nun Temmuz ayi izini surüyor. konulari arasinda. Ayrica Bekaa Televizyon Vadisi'nde, Hizbullah y Zaman Yolcusu karargahinin hemen m. dibindeki dev "en

oturan

zenci figürini. MÖ3.- 2.

anbdi

YaserninArpa

ile...Panin" DaglarcaKalan "Söz

Kuslaandan

Quignard

Pascal

Butes

k2rialzt

debiyat Leontiev

R Konstantin Guvercini

Misir Türk co:

Yawr

Avung

SelçukOrhan

40 Hadis Ernstfünger Problemi

Alaaddin'in Whquxaca Türky

karm122

(

Tarihle 10 randevu Pul ve ekslibris yangmasi

Haydi kaziya

1Vakfi20. yllini kutlayan ÇEKÜL "Birlikte 20 yil"temasi çerçevesinde çegitli etkinlikter düzen\iyor. Bunlardan biri de Pul ve Ekslibris Tasarim Yarigmasi.

Dokuz Eylül Üniversitesi Merkezi üç Sürekli EQitim ay sürecek bir programla yazi kargillyor.Teorik içerikli çegitli arkeolojik konularin yer alacaëi kurs programmda, bazi ören yerlerinde, arkeolojik kazilarda ve

Modernizmin ve onun getirdiéi bilgisayar çagindaki geligmig yöntemlerin aksine, geçmige bir bakig niteliéindeki bu etkinlikte,

arkeolojik müzelerde

mektuplarda yer alan pullara ve kitaplarin iç kapaQina yapigtirilan özgün grafk çaligma\ari olan ekslibrislere yeni bir yorum katilmasi bekleniyor. Yarigma herkese açik.

Yangma Tasanm

ÇekülGençlik

ciddi bir firsat. Ortaçaë arkeolojisi

enabilim dall bagkani Doç. Dr. Ergün Lafli igin baginda. Katilanlara

program sonunda sertifika verilecek.

Yaz Kurslan

Pul

Arkeolojik Belgeleme

Yangmas1

ÇekülVakfi, Istanbul 2010 Bagvurular 27 AQustos

ka dim 100| y ag

Yil 1934. Adnan Saygun'un bestelediël ilk Türk operasi "Özsoy"unprovalari yapilmaktadir. O an "Atatürk'ün provayi izleyeceÿi" haberi, 24 yagindaki Semiha Berksoy dahil herkesi heyecanlandirir. Atatürk provayi sesleriyle sonlandirir. Semiha Berksoy, Ankara Devlet Operasi bag artisti, yüksek dramatik soprano, ressam

Semiha

Her yil Fransa da dünyanin

farkli ülkelerinden çizgi ·

niteliéinde. Sergi Ben Yagardim Açkla ve Sanatla: Semiha Berksoy

"bravo"

ve ayni zamanda tlyatro sanatçisi olarak çocukluëunda baglayan sanat agkini hayatinin son anina kadar devam ettirir. Berksoy, 100. doëum yili nedenlyle düzenlenen sergiyle anillyor. Sanatçinin yaptiéi resimler, otoportreler ve desenlerin yanisira kiyafetleri foto§raflari, Nâzim Hikmet Fikret Mualla ve Celal Esad'in kendisine hedlye

Dün-bugün:

inda

ettiši eserler ve argiv de eri olen objelerin yer alacagi bu sergi Cumhuriyet dönemi sanatmin tarihi

DESEM Tanimlama ve

Dokuz Eylül Üniversitesi, Izrnir 12 Haziran-18 Ey!ül 2010 http://web deu.edu.tr/desem

a kadar.

www.cekuivakiorg.tr

Ilklenn

uygulamalar

gerçeklegecek. Meraklilari için

roman tutkunlarinibulusturan Angoulême ÇizgiRoman Fe tivali, bu yll Ocak eyinda "Yüzde Yüz" adli serglye ev sahipliši yapmigti Birçok ülkeden karikatüristin katildigi sergi, tarihsel bellek ve çaëdag yaraticili§i biraraya getiriyor,eski tarihliorijinal çizimier, sanatçilarin yeniden yorumlanyla sergdenlyordu. Igte

bu müthig sergi Istanbul'agdliyor gimdi. Taksim'den geçen henkes uér ameli

Ahmet Adnan Saygun Sanat Merkezi, Izmir 25 Temmuz 2010'a kadar Her gün 10.00-18.00 www.aassm.org.tr

Sergi Yüzde Yüz-Seçkiler Fransiz Kültür Merkezi, Ístan ul 7 Temmuz-13 Eylül 2010 Pazar harig her gün 09.00-1 C.tesi 09.00-16.00 www.infist.org .00

ye '

lVÏOdern'de

Berksoy

tarih. ve sana

için Istanbul Çocuklar Modern'de yeni bir dönem

(1910-2004)

bagliyor. Gulliverin serüvenler Olkesiriin maketierini sanatsel düzenlemelerle uygulamak veya geleneksel sanatlar atölyesinde minyatür, hat, ebruyu taniylp örnek

çaiigmalar gerçekleptirmek veye tarih öncesi yaratiklan heykel atölyesinde gekillendlrmek...7-12 yag arasi herkese açik.

Yaz Sanat Okulu Genç Atölye Modern Atölye Istanbul Modern Sanat, Istanbul 5 Temmuz-27 Agustos 2010

TEMMUZ 2010 mmammmmm. fes antik kentinin kurulugu

FantBStik

MÖ6000 yillanna dayanlyor.

tanh

Dünyanin en bûyük çizgi romanclanndan

olan,

Conan'in da yaraticisi Robert Ervin Howard'm

Barbaros Hayrettin, Aspendos'ta Aspendos antik tiyatrosunun büyülü atmosferi, Osmanli deniz zaferi Preveze'ye ev sahipliëi yapiyor. Devlet Opera edr daanrsbaros geös Kanpst es Hayrettin Paga'nin hayatini ve 16. yüzyilda Akdeniz'deki Türk deniz akincilléini çaÖdag dans Oslubuyla ifade edecek. Kabotaj Bayrami olarak kutlanen 1 Temmuz'da, Aspendos'ta dünya promiyeri yapilacak bu gösteriyi kaçirmayin.

16. (1906-1936)

yüzyil hikayelerinden esinlenerek olugturduëu karakterl "Solomon Kane" sinemaya uyarlandi. Zayrfin yaninda olan ve püritan ahlakt savunan Solomon Kane, giddete bagvurmamak igin yemin etmi§ eski bir parali askerdir. Seytanigüç\ere kargi mücadelesinde bu yemini tutmak zorlagir. Bu fantastik tarihsel macera, çok ba§anli dönem dekor ve kostümleri için bile izienir.

smemasoiomona 23 Temmuz 2010, Türkiye Yön: Michae) Bassett Oyn: Hurd-Wood, Mackenzie Crook www.solomonkane fr

Bir Okul.

Adatepe Köyü ilkokulu 1947-1985 arasinda araliksiz olarak hizmet verir. 1985'e gelindiginde azalan ogrenci sayisiyla kapatilan okul, 1997'de restore eddir. O günden itibaren Tagmektep adi altinda seminerlerte renktenir. Bu keyifli okul, hem bilgilerini geliptirmek hem de köy hayatinin güzelliklerinden yararlanmak isteyen herkese açik. Çam adaç\an altinda tarih tartigmak isteyenler, farkli seminer programlari olan okulun sitesine

Festival 17. Aspendos Uluslararasi Opera ve Bale Festivali Aspendos Antik Tiyatro, Antalya 1 Temmuz 2010, 21.30 www.aspendosfestiva1.gov.tr

Òlümsüz

En büyük fener

tra edya .

ilk

nik bir kentin dügmesinin Unünü ve kentin

ka iniarinin yagediši acilari kaygilan dile getiren bir oyun. Troyah adinlar. Euripides'in lumsu tragedyast, MÖ415'te yagana ve on yil süren, Atina'yla Sparta' kargi kargiya getiren Pelopo esos sava§i sirasinde yazilmi ir. Eser, Troya'nin dügmes le ogullarini, kocalarini, gehirleripive geleceklerini kaybed n kadinlarin sürgün edilme rkularini ve tanrilara isyaniarini ele ahyor. ..

Tiyat

o Troyah

Kadmlar

Enka Egref Denizhan Açikhava Tiyatros stanbul 23 Tem z 2010, 21.15 www.enk sanat.org

içindekendi

hikaye\erini barindiran eski deniz fenerleri. yüzytllardtr insantara yol gösteriyor, 150 yagindaki SileFeneri dünyanin üçüncü, Türkiye'nin en büyük feneri. Sile'nin de sembolü fenerin 150. yagi, 1 Mayis'tan itibaren çegitli etkinliklerle kutlaniyor. Temizlikesnasinda ortaya çikarilan bakir çati aksami, tarihe taniklik etmig kapilarla

Adatepe

,,,,,,,,., Tagmektep

2010

Adatepe köyü, Çanakkale 8 Temmuz-26 Eylül2010 www.tasmektep.com i

Karadeniz'den 1stanbulBoQazi'na girigi haber veren Türkiye'nin en b0yük feneri, hâlâ ayakte ve sizieri bekliyor. 150. yil etkinliklerinin finali olan Kavugmak' projesinin bitmig halinin de sergilenecegi Festival'de §ile'nin iki önemti objesi SileBezi, §ileFeneri ile bulugacak. Paketleme tekniÿiyle§ilebezl giydirilecek Fener, bu tekniéin uygulandiši ilk kamu binasi olacak.

LE FENER 1859

< -

'igiëa

Etkinlik SileFeneri 150 Yagmda SileFeneri, 1stanbul 24 Temmuz 2010'a kadar. www.sile.bel.tr 2010 NTVTARÍHTEMMUZ

'nde

ÍSENBÏKE TOGAN

Eski bir Kazak hikayesinde, köye yapilan bir Kalmuk saldirisi anlat111r. Bir adam evinin önünde durup dügünüyor. D1ganda tek bir at, evda ise karls1, küçük çocug i ve I kiz kardegi var. Bir karar Vermesi gerekiyOr. At111 terkisinde kimi götüret:ek? i Zira ancak birini alabilir. Atin terkisinde götürdligü kurtulacak, digerleri etir dügecek.

Atm. terkisinde kim gid.ecek? arihte

Han olarak Çinggis

ün

yapmigTemücin, daha dokuz yaginda iken Kongrat kabilesinden Dey Seçen'in kizi Börte ile niganlanmig ve bunun simgesi olarak güvey hizmetine girmigti.Abdülkadir Ïnan, kayinlarm sürülerini güderek yerine getirilen güvey hizmetinde güvey sözcügünün de kökenini görür. Ancak genç Temücin müstakbel eginin ailesinin yamnda yeteri zaman geçiremeden,babasi zehirlenerek älür.Temücin kendi ailesinin bayma geçmek zorunda kahr. Sonraki yillarda kendilerine rakip ve dügman birçok grupla mücadele etmek zorunda kahr ve sonunda niganhsi Börte ile evlenmeye muvaffak olur. MogollarmGizli Tarihi adiyla tamnan ve 13.yüzyihn ilk yarisinda yazilmig oldugu samlan eserde bütün bu olaylar ayrintih bir gekilde anlatihr. Ahmet Temir tarafindan Türkçeye kazandirilmigbu eser, tarihe insan iligkileri açisindan bakmamizi saglayan canh sahnelerle doludur. Bunlardan birini ilk okudugum zaman anlamakta güçlük çekmigtim. Kitabm bu bölümünde Temücin güçlükleri yenerek sonunda Börte'ye kavugmuyturama, düpman saldirmca ilk kurtarilacaklardan biri olarak karisi aklma gelmez: 98. Kelüren nehrinin menbainda, "§

ken, Hö'elün ananm evinde hizmetçilik Ho'ahçin (yatagindan) firlayarak:'Anne, anne çabuk kalk, yer sarsihyor, ugultusu igitiliyor. Yoksakorkunç Taiçi'ut'lar mi geliyor? Çabuk kalk!'dedi. çabuk Hä'elün 99. § ana:'Çocuklari uyandirin!'dedi. Hä'elün ana kendisi de derhal kalkti.Temücin ve bagka çocuklar kalkarak atlarina sarildilar.Temücin bir ata bindi, Hö'elün ana bir ata bindi, Hasar bir ata bindi, Haçi'un bir ata bindi, Temüge-otçigin bir ata bindi, Belgütei bir ata bindi, Bo'orçubir ata bindi, Celme bir ata bindi, Hö'elün ana Temülün'ü at üzerinde kucagma aldi, bir ati da yedek aldilar. Börte-ucin'e at kalmadi." Burada söz konusu olan kipilerden Hasar, Haçi'un ve Temüge-otçigin ve Belgütei genç Temücin'in erkek kardepleri, Bo'orçuve Celme de en yakin arkadaylari, yoldaylariidi. Yani herkese,yoldaylarabile at vardi; bir de yedek at vardi ama Börte'ye yine de at kalmamiçti.Bunu anlamak gerçekten zordu. Yillar geçti, SovyetlerBirligi dagildi ve genç bir Kazak kizmin anlattigi hikaye ile mesele anlayildi: Bir käyün ahalisi birden gürültüler duyunca Kalmuk hücumlari ile karpikaryiya olduklarmi anhyorlar ve hemen köyü terk etrneye giripiyorlar.Köyün bir ucundaki eden ihtiyar

hyanbir adam, evinin önünde durup dügüTek bir ati var, halbuki evde üç kigi onu bekliyor:karisi,küçük çocugu ve kiz kardepi.Hemen bir karar vermesi gerekiyor. Atm terkisinde kimi götürecek?Zira ancak bir kigi alabilir. Beraberinde götürdügü kurtulacak, digerleri esir dügecek. Yayligözlerle kiz kardegini ati n terkisine ahp gidiyor.Daha sonra na ne oldugu soruldugu zaman:"bala be e, ayel jolda,magan bavurdi kim beredi?"diyor. Yani bagkabir çocugum ol r, ba ka bir karim olur ama bana cigeritpi (kiz kardepimi)kim verecek?" Bizim udun süre, unutuldu, artik kalmadi diye düpündügümüz Orta Asya kültürünün eski bir destan parçasmi veya tarihî pasaji aydinla:maya yarayacagimböylelikle ögrendim. Kisacasikültür sahipleri kendi eri için gerekeni beraberlerinde yeni zamanlara tagiyorlardi da, biz uzaktan durumu anlamakta zorluk çekiyorduk. Zin bu örnekten de gärülecegi gibi,biz anasmm, babasimn degil de karisinm kendisi için canini verdigi Deli Dumrul (Dede Korkut) kültüründen geliyorduk.Boy ve soy içindeki kan baglarmi anlamakta güçlük çekiyorduk. Halbuki Orta Asya kültürleri için burada säz konusu olan durum nor maldi. Benzer bir Özbekhikayesi 'Hatum nüyor.

"ileride

l y

O E

BdBBßgorget

N L A

meelmI

faili f

iiiR Rouvière

Molas

Asteriks

Alí¾«ratgeg;

Are

remal HllRAFE

IILIISLM

"¿N

DIL

SEFÆEBorata

Kemal Ate§ Dil Hurateleri

Taner Timur Osmanli Kiml¡g¡

Türkçenin TL

uncelSorun/an

Michel Chossudovsky Amerika'nin "Terörizme Karp Savap" 19TL

MlUBRM AbyverigMerlmzis 083- B 40§

Nicolas Rouvière Asteriks ya da Uygarliginlyklari 17TL

Ali Murat Özdemir Uluslarin Sefaleti i?

Aydmbl<Bir Adam

Korkut Boratav /9TL