12- Oil

‫‪12‬‬ ‫ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺳﺎل ‪ 1333‬درﺑﺎرة ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺷﻜﺴﺘﻲ ﺑﺮاي اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺣﻮزهﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و اﻧﮕﻠـﻴﺲ واﮔـﺬار ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد در اﻳﻦ زﻣﺎن در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﭘـﺎﻻﻳﺶ‪،‬‬ ‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻠﻲ واﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﻛﻨـﺴﺮﺳﻴﻮم ﺷـﺪ‪ .‬ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان در آﻏﺎز ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺎﻻﻳـﺸﮕﺎﻫﻲ ﻛﻮﭼـﻚ در‬ ‫ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و ﺧﻂﻟﻮﻟﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﺖ را از ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺖ ﺷﺎه ﺑﻪ آﻧﺠـﺎ ﻣـﻲﺑـﺮد و آن را‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف داﺧﻠﻲ از ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎهﻫﺎي آﺑﺎدان و ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺗﻮزﻳﻊ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ادارة ﻛﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮﺻﻨﻌﺘﻲ ﺟﻨﻮب را ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه داﺷـﺖ‪ .‬ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﺻﺪور ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان اﺧﺘـﺼﺎص ﻧـﺪاده ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻬﻤﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﺖ ﺑـﻪ او ﺗﻌﻠـﻖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﭼﻨـﺪان ﺟﺎﻟـﺐ ﻧﺒـﻮد‬ ‫زﻳﺮا ﺳﻬﻢ اﻳﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي اﻋﻼم ﺷﺪه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﻫﻤﻴـﺸﻪ‬ ‫از ﺑﻬﺎي واﻗﻌﻲ ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪ ،‬ﺷﺎه ﻛﻪ در ﭘﻲ راه و روشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ در ﺧﺎرج از ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻮد ﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺮﻳﻜﻮ ﻣﺎﺗﻪاي‪ ،1‬رﺋﻴﺲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬رو آورد‪ .‬ﻣﺎﺗﻪاي ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻼش ﻛﺮده ﺑﻮد ﺳﻬﻤﻲ در ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد در اﻳﻦ‬ ‫‪1. Enrico Mattei‬‬

‫‪ 480‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫زﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ رو آورد و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻫﺪﻓﺶ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت‬ ‫آﻧﻬﺎ را اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺳﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎف و اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 2.‬اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮ از ﻛﻤﭙﺎﻧﻲﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﭘﻴﺶ رو ﻛﺮدو ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺟﺪﻳﺪي را در ﺳﺎل ‪ 1336‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬ ‫اﺟﺎزه ﻣﻲ داد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻓﻨﺎوري ﻻزم را ﺑﺮاي اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﭘﺎﻻﻳﺶ ‪ ،‬ﻧﻘﻞ و‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل و ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ از ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﺧﺎرج از ﺣﻮزة اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪،‬‬ ‫ﺟﺬب ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻪ ﻓﺘﺢاﷲ ﻧﻔﻴﺴﻲ و ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶﻧﻮﻳﺲ ﻻﻳﺤﻪ آن را‬ ‫آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ و ﺷﺮﻛﺎي ﻏﻨﻲ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﺎوري‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺳﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺨﺘﻠﻂ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫داراي ﺷﺨﺼﻴ‪‬ﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻮد و در آن ﺳﻬﺎم و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوي ﺑﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﻃﺮف دوم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪ؛ دﻳﮕﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺸﺘﺮك ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد و ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻣﺪ؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺮارداد ﻋﺎﻣﻠﻴ‪‬ﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﻃﺮف دوم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻛﺎرﮔﺰار ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان اﻗﺪام ﻣﻲﻛﺮد‪ 3.‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺎﺗﻪاي ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺮان ﺳﻔﺮ و ﺑﺎ ﺷﺎه و ﺳﺮان ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ دﻳﺪار ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎدﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺨﺘﻠﻂ را داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻫﺮ ﻳﻚ در آن ‪ 50‬درﺻﺪ ﺳﻬﻢ داﺷﺘﻨﺪ و ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫‪2. Muhammad Mughrabi, Permanent Sovereignty over Oil Resources, Beirut, 1966,‬‬ ‫‪p. 56.‬‬ ‫‪ .3‬ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻣﻠﻲ ﺷﺪن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺟﻴﺒﻲ‪ ،2536 ،‬ﻓﺼﻞ ‪.4‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪481‬‬

‫ﻧﻔﺖ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﺑﻬﺮه درآﻣﺪي را ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻬﻤﺶ ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﺖ‪ %75 ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬و ‪ %25‬ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻃـﺮح ﻣﺎﺗـﻪاي ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫آﻧﻬﺎ را از درآﻣﺪﺷﺎن ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﺪ ﻣﻴﺰان ﻛﻨﺘﺮل آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در روز ‪ 13‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1336‬ﻫﻮارد ﭘﻴﺞ‪ ،5‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺪﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫اوﻳﻞ ﻧﻴﻮﺟﺮﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم ﻫﻴﺌـﺖ ﻣـﺪﻳﺮة ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﺑـﺎ ﻣﺎﺗـﻪاي ﻫـﺸﺪار داد‪" .‬دﺧﺎﻟـﺖ دادن‬ ‫ﻣﺎﺗﻪاي در ﻛﺎر ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﺮان ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎﺗـﻪاي ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﺳﻬﻤﻲ در ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و در ازاي آن از ﻓﻜﺮ ﻋﻘـﺪ ﻗـﺮارداد ﺑـﺎ اﻳـﺮان‬ ‫ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻠﻲ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ‬ ‫ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬درﻫﺎي اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ را ﺑﻪ روي ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺴﺖ و ﺗﻤﺎم ﺑﺎزار آن ﻗﺴﻤﺖ اروﭘﺎ از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺧﺎرج ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣـﺎﻻ‬ ‫ﻣﻦ ﻻزم ﻣﻲداﻧﻢ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﺗﺬﻛﺮ دﻫﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻲ ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻔﺘﻲ را ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﺑﺎزار اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﺮدهاﻳـﻢ از ﺣﺠـﻢ ﺗﻮﻟﻴـﺪ اﻳـﺮان‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺎﺳﺖ‪ ".‬روﺣﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ را ﺑﺎ ﻫﻴﺌﺖ ﻣﺪﻳﺮة ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺷﺎه در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻇﻬﺎرات ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ‪ 6".‬در روز ‪ 10‬ﻣﺮداد ‪ 1336‬ﺷﺎه ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺖ را اﻣـﻀﺎ‬ ‫‪ .4‬ﻏﻼم رﺿﺎ اﻓﺨﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎﻫﻲ از درون‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوﻳﺰ ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺘﺴﺪا‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮان‪،‬‬ ‫‪ ،1998‬ص‪ .23 .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻣﻴﻨﺎ‬ ‫‪5. Howard Page‬‬ ‫‪ .6‬روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.65-66 .‬‬

‫‪ 482‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﻣﺎﺗﻪاي در روز ‪ 13‬ﻣﺮداد اﻣﻀﺎ ﺷﺪ و ﺷﺎه ﺑﺮاي ﻧـﺸﺎن دادن اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎﺗﻪاي را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ﺑﺮاي ﺷﺎه ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻫﻴﺠـﺎناﻧﮕﻴـﺰ و از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻓﻨﻲ آﻣﻮزﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬او روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣـﻲ ﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻴﻮة ﻛـﺎر ﺑـﺎزار ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﭼﻄﻮر ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺒـﺎﻧﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و اوﺿـﺎع را ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﻲﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ آﻧﻬﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ‪ .‬او ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻄﻮر ﺑـﻪ اﻧﺘﻈـﺎر‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻔﺮي ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ ﻳﺎ ﻋﻘﺐﻧـﺸﻴﻨﻲ‬ ‫ﻳﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن ﺗﺮﻓﻨﺪ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑـﺎﻗﻲ ﺑﮕـﺬارد‪ .‬اﺣﺘﻴـﺎط او ﺳـﻨﺠﻴﺪه و از‬ ‫روي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻮد‪ .‬دردﺳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑـﻪ او آﻣﻮﺧﺘـﻪ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﻨﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ را در ﺑـﺎزار‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻼشﻫﺎﻳﺶ ﺑـﻪ ﺟـﺎﻳﻲ ﻧﻤـﻲرﺳـﺪ‪ .‬او ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺳﻮﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮب را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲراﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻳﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻏﺮب آن را ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از اﻳـﻦ ﻧﻔـﻊ‬ ‫ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮگ ﻣﺎﺗﻪاي در ﺣﺎدﺛﺔ ﺳﻘﻮط ﻫﻮاﭘﻴﻤـﺎ در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1341‬را ﻋﻤﺪي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ --‬ﺑﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ "ﺧـﻮاﻫﺮان" ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﺒﺮان ﺟﺴﺎرﺗﺶ در ﻣﻮرد ﺑﺮﺗﺮيﻃﻠﺒﻲ در اﻳﺮان ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻌﺪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺳـﻮم ﺑـﺪل ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻛـﺎر‬ ‫ﭘﺎﻻﻳﺶ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1348‬ﺑﻨﺎ ﺷﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻨﺪ‪ ،‬و آﻣﻮﻛﻮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎ اﻳـﺮان‬ ‫در آﻳﭙﻚ )ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﭘﺎن آﻣﺮﻳﻜﻦ( ﻣﺘﻔﻘﺎً ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻫﻲ در ﻣﺪرس ﺑﺴﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻔـﺖ‬ ‫‪ .7‬ﮔﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪.901 :2 ،‬‬

‫‪ .8‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.96-97 .‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪483‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻴﺪانﻫﺎي دارﻳﻮش و ﻓﺮﻳﺪون‪ ،‬واﻗﻊ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﺰﻳﺮة ﺧﺎرك‪ ،‬در آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﭘﺎﻻﻳﺶ و در ﻫﻨﺪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد و ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان و ﺷـﺮﻛﺎي آن ﺑـﺎزاري‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در آﻳﻨﺪه در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺷـﺪ در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1350‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﮔﺎز و ﻧﻔﺖ اﻓﺮﻳﻘـﺎي ﺟﻨـﻮﺑﻲ )‪ (Sasol‬و ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺗﻮﺗﺎل ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺘﺮف )‪ (Natref‬در ﺷـﻬﺮ ژوﻫﺎﻧـﺴﺒﻮرگ‬ ‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ و اﻳﺮان ‪ %75‬از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز آن را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺮار ﺷـﺪ در‬ ‫ﻛﺮة ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻫﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮهاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻨﮓ‬ ‫ﻳﺎﻧﮓ )‪ (Sangyang‬ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎﻫﻲ اﺣﺪاث ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓـﺖ در ﺳـﺎل ‪1357‬‬ ‫آﻏﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ درﺳﺖ ﻣﻘﺎرن ﺷﺪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣـﺎل ﻃـﻮﻟﻲ‬ ‫ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ ﺳـﻬﺎم آن را ﺑـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ آراﻣﻜـﻮي ﻋﺮﺑـﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﻮدي ﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬درﻛﺸﻮر ﺳﻨﮕﺎل ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳـﺮان ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﺷـﻞ و‬ ‫دوﻟﺖ ﺳﻨﮕﺎل ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻓﺮوش ﺑﻨﺰﻳﻦ ﺑﺎ آرم ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان اﺣـﺪاث‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬در اواﺳﻂ دﻫﺔ ‪ 1350‬اﻳﺮان ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و ژاﭘﻨـﻲ ﺑـﺮاي اﺣـﺪاث‬ ‫ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس وارد ﻣﺬاﻛﺮه ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً ﺑﻪ ﺻـﺎدرات و‬ ‫ﻓﺮوش اﻧﻮاع ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳـﺮان ﻫـﻢﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺷﻞ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ )‪ ( ENI‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻣـﺸﺎرﻛﺖ در‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﭘﺎﻻﻳﺶ و ﭘﺨﺶ ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ در اروﭘـﺎ و اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه را آﻏـﺎز‬ ‫ﻛﺮد‪ 9.‬اﻣ‪‬ﺎ در دﻫﺔ ‪ 1330‬ﺷﺎه ﺟﺰ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ورود ﺑـﻪ ﺑـﺎزار‪ ،‬آن ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬ ‫اﺣﺘﻴﺎط‪ ،‬ﻛﺎر زﻳﺎدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﭘﻮل ﻧﻴﺎز داﺷﺖ و اﻳﻦ ﭘـﻮل در دﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ ﻏﻮلﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ‪ %90‬ﺑﺎزار ﻧﻔـﺖ ﺟﻬـﺎن را در اﺧﺘﻴـﺎر‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﺮان ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ وارد آن ‪ %10‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه ﺷـﻮد و ﭘـﺲ از آن‬ ‫ﻫﻢ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻟﻄﻤﻪ زدن ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑـﻪ‬ ‫‪ .9‬ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.26-28 .‬‬

‫‪ 484‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫درآﻣﺪ ﺧﻮد وارد ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ راه ﺣـﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪ‪ :‬او ﺗـﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻛﺸﻮرﻫﺎ دوﻟﺖﻫﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻔﺖ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫–اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬آرژاﻧﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻨﻼﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻛـﺸﻮرﻫﺎ ﻣـﻲﺷـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻞﻫﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻴﻮة ﺗﻬـﺎﺗﺮي ﻛـﻪ ﺑـﺮاي داد و ﺳـﺘﺪ ﺑـﺎ‬ ‫اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫***‬ ‫در روز ‪ 18‬ﻣﺮداد ‪ ،1339‬ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ اﻃﻼع دوﻟـﺖ اﻳـﺮان و ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺳﺒﻚ اﻳﻦ ﻛـﺸﻮر را ‪ 12‬ﺳـﻨﺖ و ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ را ‪ 6‬ﺳﻨﺖ در ﻫﺮ ﺑﺸﮕﻪ ﻛﺎﻫﺶ داده اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر در ﻃـﻮل ﻳـﻚ‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرﺗﻞ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻬﺎي ﻧﻔـﺖ را ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﻲداد‪ .‬ﺷـﺎه اﻗـﺪام ﻛﻨـﺴﺮﺳﻴﻮم را‬ ‫واﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ ﮔﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﺮاي داد و ﺳﺘﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪:‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت در ﺑﻌـﻀﻲ از ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت و ﻣﺮاﺟـﻊ ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎﺗﻲ دﻳﮕـﺮ ﺧـﺎرﺟﻲ از‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻲ ﺷﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪاي را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﺮان ﺑـﺎ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻬﻢ ﻧﻔﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺳﺎزﻳﻢ‪ ...‬آﻳﺎ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺧـﺎرﺟﻲ‬ ‫ﺑﺪون اﻃﻼع ﻣﺎ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ را ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧـﺪ؟ ﻣـﺎ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺣﻖ ﻣﺸﺮوع ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻤﻮاره در ﻧﻈﺮ دارﻳﻢ و ذرهاي‬ ‫‪10‬‬

‫در اﻳﻦ راه ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫در روز ‪ 6‬ﺷــﻬﺮﻳﻮر ﺷــﺎه در ﻛﻨﻔﺮاﻧــﺴﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋــﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻫﻤــﻴﻦ ﻣﻮﺿــﻮع‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة ﻧﻔﺖ ﺑﺎ دﻳﮕـﺮ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫‪ .10‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ‪ 28‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.166 .‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪485‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻫﻴﺌﺘﻲ را ﺑﻪ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻲ در ﻋﺮاق ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻓﺆاد روﺣـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑﻨـﺎ‬ ‫ﺑﻮد رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﻫﻴﺌﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق و‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ "ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗﺤﻘﻴـﻖ و ﺑﺤـﺚ‬ ‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ 11".‬اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﺑـﺮاي اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻨـﺪرو ﻋـﺮب‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﻋـﺮاق‪ ،‬را‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ .‬روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺎه را درك ﻣﻲﻛـﺮد‪" :‬ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺷﺎﻫﻨـﺸﺎه در ﺗﻮﻓﻴـﻖ ﺑﻌـﺪي‬ ‫اوﭘﻚ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﻧﺘﻴﺠـﺔ ﭘﻴـﺮوي از اﻳـﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ اﻓﻜﺎر اﻓﺮاﻃﻲ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاران اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﺑـﻮد‬ ‫و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗـﻮي اﺳـﺎس اﺗﺤـﺎد ﻛـﺸﻮرﻫﺎ را از اﺑﺘـﺪا ﻣﺘﺰﻟـﺰل ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬ﺗﻌـﺪﻳﻞ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪".‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻓﻜﺮ اﻧﺠﻤﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﭘـﺮز آﻟﻔﻮﻧـﺴﻮ‪ ،13‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪة‬ ‫وﻧﺰوﺋﻼ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ .‬اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﺧﻂﻣﺸﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻠـﻲﮔﺮاﻳـﻲ ﻛـﻪ ﻛـﺎﻫﺶ درآﻣـﺪ‬ ‫وﻧﺰوﺋﻼ از ﻧﻔﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬در دﻫﺔ ‪ 1330‬ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ وﻧـﺰوﺋﻼ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻛﺎﻧﺎل ﺳﻮﺋﺰ در ﺳﺎل ‪ 1335‬ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ از ﺑـﺎز‬ ‫ﺷﺪن اﻳﻦ ﻛﺎﻧﺎل و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺲ از ورود ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺑـﻪ ﺑـﺎزار ﻧﻔـﺖ‪،‬‬ ‫درآﻣﺪ وﻧﺰوﺋﻼ از ﻧﻔﺖ دوﺑﺎره رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﮔﺬاﺷـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻘـﺼﺎن درآﻣـﺪ دوﻟـﺖ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ دردﺳﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ آﻟﻔﻮﻧﺴﻮ ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺶ در ﭘﻲ ﻫﻤﻜﺎري ﺑـﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ آﻳﺪ‪ 14.‬آﻟﻔﻮﻧﺴﻮ ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻃﺮﻳﻘـﻲ‪ ،‬وزﻳـﺮ ﻧﻔـﺖ ﻋﺮﺑـﺴﺘﺎن‬ ‫‪ .11‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.167 .‬‬ ‫‪ .12‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪13. Peres Alfonso‬‬ ‫‪14. Franklin Tugwell, The Politics of Oil in Venezuela, Stanford, Stanford‬‬ ‫‪University Press, 1975, ch. 3.‬‬

‫‪ 486‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺳﻌﻮدي را ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ راه و روشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷـﺮﻛﺖ آراﻣﻜـﻮ‬ ‫در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪ ﺧـﻮﺑﻲ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬آﻧﻬـﺎ در ﺳـﺎل ‪ 1337‬در ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﮕﺮة ﻧﻔﺖ اﻋﺮاب در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻛﻤﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ‬ ‫را ﻛﺎﻫﺶ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻳﺪار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻳﺪار ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠـﺔ‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ اﻣ‪‬ﺎ وﻗﺘﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑـﺰرگ ﻧﻔﺘـﻲ در ﺳـﺎل ‪ 1338‬ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ را‬ ‫دوﺑﺎره ﻛﺎﻫﺶ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي اﻗﺪام ﻣﺸﺘﺮك آﻣﺎده ﺷﺪ‪ .‬آﻟﻔﻮﻧـﺴﻮ و ﻃﺮﻳﻘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوي آﻏﺎزﮔﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻐﺪاد در روز ‪ 19‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1339‬ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﻋـﺮاق‪،‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻛﻮﻳﺖ و وﻧﺰوﺋﻼ و ﻧﺎﻇﺮاﻧﻲ از ﻗﻄﺮ و اﺗﺤﺎدﻳـﺔ ﻋـﺮب در ﺑﻐـﺪاد‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد رﺳـﻤﻲ ﻋـﺮاق ﻛـﻪ ﻛـﺸﻮر‬ ‫ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺑﻮد در ﻣﻮرد ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ داﺋﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣـﺸﻮرت ﻧﻈـﺎمﻣﻨـﺪ ﻣﻴـﺎن اﻋـﻀﺎ‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آﻟﻔﻮﻧﺴﻮ آن را ﺳـﺎزﻣﺎن ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﺻـﺎدرﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔـﺖ‬ ‫)اوﭘﻚ( ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫آﻟﻔﻮﻧﺴﻮ و ﻃﺮﻳﻘﻲ )ﻛﻪ اﻳﻦ دوﻣﻲ را ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ‬

‫"ﺷﻴﺦ ﺳﺮخ" ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ(‪ ،‬ﺑﺎﻧﻴﺎن ﻓﻜـﺮ "ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن" ﺑﻮدﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‬ ‫ﻫﻴﺌﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺗﺪوﻳﻦ و اﻳﺠﺎد وﻓﺎق در ﻣـﻮرد اﻋـﻼم ﻫـﺪفﻫـﺎ‪ ،‬اﺑـﺰار و‬ ‫آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه را ﺑﺎزي ﻛﺮد‪ .‬اﻳﺮان در ﻛﺎر اﻛﺘﺸﺎف و اﺳﺘﺨﺮاج و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫‪ .15‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ )اوﭘﻚ( ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ داﺋﻤﻲ و ﺑﻴﻦ دول اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻐﺪاد )‪ 19‬ﺗﺎ ‪23‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ (1339‬اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻛﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و وﻧﺰوﺋﻼ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﺸﺖ ﻋﻀﻮ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻄﺮ )‪ ،(1340‬اﻧﺪوﻧﺰي )‪ ،(1341‬ﺟﻤﻬﻮري ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺧﻠﻖ ﻟﻴﺒﻲ )‪ ،(1342‬اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪة ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫)‪ ،(1346‬اﻟﺠﺰﻳﺮه )‪ ،(1348‬ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ )‪ ،(1350‬اﻛﻮادور )‪ ،(1352-1371‬و ﮔﺎﺑﻦ )‪ ، (1354-1373‬ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻘﺮ اوﭘﻚ در ژﻧﻮ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ در ‪ 10‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1344‬ﺑﻪ وﻳﻦ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اﺗﺮﻳﺶ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ اوﭘﻚ‪.www.opec.org :‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪487‬‬

‫در رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻮد‪ 16.‬در ﻣﺎه آﺑﺎن ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻴﺌﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻓﺮخ ﻧﺠﻢآﺑﺎدي و اﻣﻴﺮ ﺟﻬـﺎﻧﺒﮕﻠﻮ و ﺑـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ ﻓـﺘﺢاﷲ‬ ‫ﻧﻔﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ ﺑﺨﺶ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺗﻬﻴـﻪ و ﻋﺮﺿـﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﺔ داﺧﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎن در ﺑﻐﺪاد ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ و در ﻣـﻮرد آن ﺗﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﺷﺪ‪ 17.‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻛﺎراﻛـﺎس ﺳـﺎل ‪ 1340‬ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬ ‫دﺑﻴﺮ ﻛﻠﻲ اوﭘﻚ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻫﻤﻜﺎران اﻳﺮاﻧﻲ اش‪--‬‬ ‫ﺣﺴﻦ رﺿﻮي‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻏﻼم رﺿﺎ ﺗﺎﺟﺒﺨﺶ و ﻣﻨﺼﻮر ﻓﺮوزان‪ --‬در ژﻧـﻮ داﻳـﺮ‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ﺷﺎه در آﻏﺎز ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اوﭘﻚ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻲ اﻋﺘﻤـﺎد داﺷـﺖ و ﺑـﻪ او‬ ‫اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ روﺣﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﺪﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻔﺘﻲ اﻳﺮان ﺟﺪا از اوﭘﻚ و ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺴﺘﻘﻞ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣـﻲﺷـﻮد و‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳـﺮان و اوﭘـﻚ ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ ﻫﻤﻜـﺎري ﻓﻨـﻲ و اﺟﺮاﻳـﻲ‬ ‫ﻣﺤــﺪود اﺳــﺖ‪ .‬در ﻧﺨــﺴﺘﻴﻦ ﻧﺸــﺴﺖ اوﭘــﻚ‪ ،‬آﻟﻔﻮﻧــﺴﻮ و ﻃﺮﻳﻘــﻲ ﺗﻮﻟﻴــﺪ از راه‬ ‫ﺳﻬﻤﻴﻪﺑﻨﺪي را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه و دوﻟﺘﺶ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗـﺄﺛﻴﺮي ﻣﻨﻔـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﺮان ﻣﻲﮔﺬارد‪ 19.‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ روﺣﺎﻧﻲ اﻛﺜﺮ اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺌـﺖ ﻣـﺪﻳﺮة ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻟﻔﻮﻧﺴﻮ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺎي‬ ‫‪ .16‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﻓﺮخ ﻧﺠﻢآﺑﺎدي‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ دو ﺗﻦ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺌﺖ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ – ﻓﺘﺢاﷲ‬ ‫ﻧﻔﻴﺴﻲ و ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ -‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﺌﺖﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان‬ ‫ﻣﻬﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪) .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻓﺮخ ﻧﺠﻢآﺑﺎدي‪ ،‬ﺑﺘﺴﺪا‪ 14 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ (.2005 ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻀﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ دﻳﮕﺮ از ﻧﻈﺮ ﻣﻬﺎرت‬ ‫ﻓﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة وﻧﺰوﺋﻼ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﺳﻨﺖ رﻫﺒﺮي رﺳﻤﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي آن از ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .17‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .18‬ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.201 .‬‬ ‫‪ .19‬ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .‬ص‪.78 .‬‬

‫‪ 488‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺿﺮر اﻳﺮان ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ وﻧﺰوﺋﻼ در اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷـﻮد و ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﻳﺮان ﮔﺮانﺗﺮ از آن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺪرت رﻗﺎﺑﺖ در ﺑﺎزار اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را‪ ،‬ﻛـﻪ ﺗـﺎزه ﺑـﻪ‬ ‫روي ﻧﻔﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﺳـﻮد اﻳـﺮان ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ از‬ ‫آﻟﻔﻮﻧﺴﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺼﻮر اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮ ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎز ﻫﻢ از اﻳﺮان‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎدهدﻻﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧـﻮد را از اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮده ﺑﻮد )و ﻛﻮﻳﺖ ﻫﻢ ﺗﺎزه اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺷﺮوع ﻛﺮده ﺑﻮد(‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﻳـﺮان‬ ‫ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﻣﻠﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴـﺰان ﺗﻮﻟﻴـﺪ را داﺷـﺖ‪ .‬اﻳـﺮان ﺧﻮاﺳـﺘﺎر‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد اﻣ‪‬ﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻋﻀﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ آن ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻋﺮاق و ﻛﻮﻳﺖ ﻳﻜﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺣﺴﺎبﺷـﺪه از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺧـﻮدداري‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬روﺣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد و ﺗﺠﺮﺑـﺔ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از اﻳـﻦ داﺷـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻳﺮان ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧـﻮد‬ ‫را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ﺷﺎه ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﺋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮاق ﻳﺎ اﻧـﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل ‪ 1341‬ﺑﻪ اوﭘﻚ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻏﺮب در ﻳﻚ ﺻﻒ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪،‬‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر آوردن ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي او اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ اﻳﺮان از ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻣـﻲ‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ او اﻟﻘﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﻴﺰهﻃﻠﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺿـﻊ اﻳـﺮان در ﺑـﺎزار ﻟﻄﻤـﻪ‬ ‫ﻣﻲزﻧﺪ زﻳﺮا در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺳـﻬﻢ اﻳـﺮان را در ﺣـﺪ ﻣﻄﻠـﻮب اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﺮان ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻫﻤﻜـﺎري آﻧﻬـﺎ‬ ‫‪ .20‬ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪ .193 .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮان ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را در دورة ﺑﺤﺮان ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ از ﻳﺎد ﻧﺒﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻔﺖ اﺿﺎﻓﻲ از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻋﺮاق و ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺻﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻣﻠّﻲ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻳﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪489‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﻫﻮارد ﭘﻴﺞ از ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻳﻞ ﻧﻴﻮﺟﺮﺳﻲ ﻣﻘﺎﻣـﺎت اﻳﺮاﻧـﻲ را‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اوﭘﻚ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ در‬ ‫ﺣﺪ ‪ 24‬ﺳﻨﺖ در ﺑﺸﻜﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻔﺖ وﻧﺰوﺋﻼ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺷﻮروي ﻗﺪرت رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ آن را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻮﻓﻴﻘﺶ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺪود ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻳﺮان او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و روزﻧﺎﻣﺔ ﻛﻴﻬﺎن ﻧﻮﺷﺖ‪" :‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﻋﻮض ﺷﺪه اﺳﺖ و اوﭘﻚ اﻛﻨﻮن آﻣﺎر و اﻃﻼﻋـﺎت در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر دارد و اﻗﺪاﻣﺎت اوﭘﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ ﺗﺎ اﺣـﺴﺎس‪ 21".‬ﻣـﻮرﻳﺲ‬ ‫ﺑﺮﻳﺠﻤﻦ از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ )ﺑﺮﻳﺘﻴﺶ ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم( ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺘﻈﺎم‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺌـﺖ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮة ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻫﺸﺪار داد ﻛﻪ "ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻞ آﻳﺪ ﺗﺎ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﻣﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻳﺮان و ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و زﻳﺎنآور ﺑـﻪ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ 22".‬اﻳﻦ ﻫﻢ اﻟﺒﺘﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮي‬ ‫ﻓﺮﻋﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮان از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روش ارﻋﺎب ﻳﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬ ‫از اوﭘﻚ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﺟﺎﻧﺐ اﺣﺘﻴﺎط را ﻧﮕﻪدارﻧﺪ‪ .‬او در روز ‪ 24‬ﻣﻬـﺮ‬ ‫‪ 1342‬در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ ژﻧﺮال دوﮔـﻞ‪ ،‬ﻛـﻪ در آن زﻣـﺎن ﺳـﺮﮔﺮم‬ ‫دﻳﺪاري رﺳﻤﻲ از اﻳﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ "اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗـﺴﻠﻴﻢ درﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎي‬ ‫اوﭘﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ ...‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ اوﭘـﻚ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ اﺳـﺖ و‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﻋﻀﻮ آن را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ 23".‬اﻣ‪‬ـﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻪ ﺗﻌﻬﺪي واﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻟﻔﻈﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ دو اﻫﺮم ﻋﻤـﺪه ﺑـﺮاي ﻛﻨﺘـﺮل در اﺧﺘﻴـﺎر داﺷـﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ و‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔـﺖ و ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑﺰرﮔـﻲ ﻛـﻪ آن را‬ ‫‪ .21‬ﻛﻴﻬﺎن‪ 21 ،‬ﻣﻬﺮ ‪.1341‬‬ ‫‪ .22‬ﻧﺎﻣﺔ ‪ 25‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 3) 1962‬آﺑﺎن ‪ ،(1341‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ در ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.182 .‬‬ ‫‪ .23‬ﻛﻴﻬﺎن‪ 24 ،‬ﻣﻬﺮ ‪.1342‬‬

‫‪ 490‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻋﻤﺪاً ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﺮان را ﭘـﺎﻳﻴﻦ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ را در ﺳـﻄﺤﻲ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻗﻴﻤﺖ واﻗﻌﻲ ﻧﻔﺖ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ اروﭘـﺎ و اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه در‬ ‫ﺣﺪي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪه ﺣـﻖ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎز ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎه اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻴﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑـﻮد‪ .‬او ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻣﺒﻨﺎي درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻬﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳـﺘﺪﻻﻟﻲ از ﻧﻈـﺮ اﻗﺘـﺼﺎدي ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫دﻓﺎع ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻧﻴﺎز ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺑﻮد –‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ‬ ‫ﻳﺎ اﻧﺮژي اﺗﻤﻲ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﺔ دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﻳﻚ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺖ در ﻣﺤﻞ ﭼـﺎه و‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ آن در زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪة ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻣـﻲﭘﺮﺳـﻴﺪ‬ ‫"ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨـﺪه ﺑـﺎ ﻣﺎﻟﻴـﺎت ﺑـﺴﺘﻦ ﺑـﺮ ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ در آﻏـﺎز ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ در ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺠﻴﺮة ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪-‬ﻣـﺼﺮف‪ ،‬اﻳـﻦ ﻗـﺪر ﺳـﻮد‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ؟" ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اروﭘﺎ از ﻫﺮ واﺣﺪ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺷﻮد ﺳـﻪ‬ ‫ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺘﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻔﺖ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﺨﺸﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ را در ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑـﺎﻻ ﻧﮕـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد در آﻧﺠﺎ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻫﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ را در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ را زﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻴﻤـﺖﻫـﺎ را‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﻧﺪ؛ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﺔ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺿﺪ ﺗﺮاﺳﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬اوﭘﻚ را ﻫﻢ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻃﺮف ﻣﺬاﻛﺮه ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﻋﻀﺎي اوﭘﻚ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺸﺎر ﻣﻲآوردﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﺎل ‪ 1341‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﻛـﺸﻮر ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ از‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎي اوﭘﻚ ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اوﭘﻚ اﻳﺮان را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻧﻴﺎﺑـﺖ از ﻫﻤـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬دﺑﻴﺮ ﻛﻞ اوﭘﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪة اﻳـﺮان ﻳـﻚ دور‬

‫ﻧﻔﺖ ‪491‬‬

‫ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻤﻲ ﺑﻌﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺑﻬﻨﻴﺎ‪ ،‬وزﻳﺮ داراﻳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﻫﻢ‬ ‫وارد اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات ﺷﺪ‪ 24.‬اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1342‬و ‪ 1343‬اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺗـﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮ اﻋـﻀﺎي‬ ‫اوﭘﻚ اﻋﻼم آﻣﺎدﮔﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز را از‬ ‫ﻣﺨﺎرج ﻛﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺘﻲ در ﺣﺪود ‪ 11‬ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺶ از آن ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ آﻣﺎدﮔﻲ ﭘﺮداﺧﺖ آن را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺳﺮﺷﻜﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ درآﻣﺪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 6‬ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘـﺪار ﻛـﻢﻛـﻢ‬ ‫ﺑﻪ ‪ 11‬ﺳﻨﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻗﺮاردادي ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي اوﭘـﻚ ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﺮان‬ ‫ﻗﺮاردادي ﺑﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﺴﺖ و دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي اوﭘﻚ ﻫﻢ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .24‬ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم دو ﻧﻬﺎد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﻲداﻧﺴﺖ –وزﻳﺮ داراﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة دوﻟﺖ ﺑﻮد و ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪ .25‬در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ زﻣﻴﻦ و دوﻟﺖ ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪ ،‬و ﻣﺎﻟﻴﺎت‬ ‫دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻮاره ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ زﻣـﻴﻦ ﺣﻘـﻲ ﺑـﺮ ﻛـﺎﻻﻳﻲ دارد ﻛـﻪ از زﻣـﻴﻦ او‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﻧﮕﻠﻮﺳﺎﻛﺴﻮن ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻤﺎم ﺣﻘﻮق را دارد‪ .‬در اﻏﻠﺐ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه آن‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن اروﭘﺎي ﻗﺎرهاي‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ را‬ ‫دارد‪ .‬در اﻳﺮان ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻘﺮرات دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﻘﻮق‬ ‫را ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﺎرت را در اﻧﺤﺼﺎر دوﻟـﺖ ﻗـﺮار داده اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ از آن‬ ‫دوﻟﺖ ﺣﻖ دارد ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ واﮔﺬار ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم اﻳﻦ اﺻﻮل را ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ –ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز و ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻳﺮان ﻫﺮ دو ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺗﻌﻠـﻖ داﺷـﺖ‪ .‬در ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺳﻬﻢ ﻣﺎﻟﻚ ‪ 12/5‬درﺻﺪ از ﻗﻴﻤﺖ اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﺣﺘﻤﺎل ﻛﺸﻒ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻬﻢ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ وي ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘـﻪ اﻳﺎﻟـﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﻈﺎم ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم دوﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻳﺎ ﭘﻮل ﺑﮕﻴﺮد ﻳﺎ ﻧﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اوﺿﺎﻋﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺗﻔﺎوت زﻳﺎدي ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺷﻖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﺻﻞ ‪ 50/50‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺒﻠﻎ ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﻪ اﺿـﺎﻓﺔ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ ‪ %50‬ﻣﺎﻟﻴﺎت ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ %6/25 ،‬ﺑﻪ درآﻣﺪ اﻳﺮان اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ را ﻛﺴﺮ ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردن ﺣﻖ اﻣﺘﻴﺎز در ﺻﻮرت ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در ﺿﻤﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗـﺮارداد‪ ،‬ﺣـﻖ اﻣﺘﻴـﺎز‬ ‫‪ 12/5‬درﺻﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻔـﺖ زﻳﺮزﻣﻴﻨـﻲ را در اﺧﺘﻴـﺎر‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻗﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺗﺎ ‪ %50‬ﻗﻴﻤﺖ اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻪ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 492‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫***‬ ‫دﻫﺔ ‪ 1340‬ﺳﺎلﻫﺎي رﺷﺪ و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﭘﺲ از ﻋﺒـﻮر از ﻣﻮاﻧـﻊ‬ ‫اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻢﻛﻢ ﺑﻪ ﺗﺪوﻳﻦ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﺋﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﮔﻨﻚ‬ ‫و ﻣﺒﻬﻢ در ذﻫﻨﺶ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬او ﻛﺸﻮر را در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗـﺮي‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﮔﺎز و ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ راﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻧﻔﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻧﻘﺸﻲ ﺑـﻴﺶ‬ ‫از داور ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد‪ .‬او ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﻨـﺴﺮﺳﻴﻮم‪ ،‬ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در زﻣﻴﻨـﺔ‬ ‫ﺧﻂﻣﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻢﻛﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺪل ﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎه‬ ‫در ﭘﻲ درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﺑـﺎ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد ﺑـﻪ آن‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﻗﻮل آن را ﻣﻲدادﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﻃـﺮفﻫـﺎي ﻗـﺮارداد در ﻛﻨـﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧـﻮد در‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻮﻳﺖ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻤﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬در اواﺧﺮ‬ ‫دﻫﺔ ‪ 1340‬ﻧﻈﺮ ﺷﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوﭘﻚ ﻋﻮض ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و اﻋﺘﺒـﺎر داﺧﻠـﻲ و‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ وي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ ﺳـﺮﻋﺖ‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﭘﻴﺶ ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎل رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬـﻮري از ﻛﻨـﺪي‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺴﻮن‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺷﺎه ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد و اﻧﺘﻈـﺎر‬ ‫ﻣﻲرﻓﺖ ﺣﺘﻲ در دورة ﻧﻴﻜﺴﻮن از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺷـﺎه ﺑـﺎ اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي در‬ ‫زﻣﻴﻨﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﺷﻲ ﻣﻮﻗﺖ و در زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و اﻗﺘﺼﺎد ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﺗـﻮاﻓﻘﻲ دو‬ ‫ﺳﺮ ﺑﺮد رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت وي ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﭘﺲ از ﺷﻜـﺴﺖ‬ ‫ﻣﺼﺮ در ﺳﺎل ‪ 1346‬ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮ را وادار ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﻛﺮد‪ ،‬رو ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺗﺠﺮﺑـﻪ و ﻛﺎرآﻣـﺪ ﺑـﺪل‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﻧﺴﺒﻲ ﺷﺎه در ﺣﺪي ﭼـﺸﻤﮕﻴﺮ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و او را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻤﺘﺎزﺗﺮ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪493‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﻮﻳﺪﺑﺨﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﻜﺎﻧﺎت و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺤﺪود ﺑـﻮد و ﻓـﺸﺎر‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺶ از ﺗﻮان اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺛﺎﻧﻮي ﺷﺎه ﺑﺪل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺳـﺎل‬ ‫‪ ،1347‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ از درآﻣﺪﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺷـﺎه ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎّ ﻛﺴﻞ ﺑﻮد وﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ "وﻗﺘﻲ درآﻣﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜـﻨﻢ؟"‬

‫‪٢٦‬‬

‫ﺷﺎه در ﻣﻮرد ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻧﻖ ﻣﻲزد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧﻈﺮش ﺑﻪ درآﻣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد و ﻧـﻪ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ .‬او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون ﻫﺰﻳﻨﺔ زﻳﺎد ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﻧﻤﻲﺷﺪ‬ ‫ﻛﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ .‬او در ﻣﺎه ﺑﻬﻤﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را در ﺳﻦ ﻣﻮرﻳﺘﺲ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻟﺤﻨﻲ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ درآﻣﺪ ﺿـﻤﺎﻧﺖﺷـﺪة‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻴـﺎز‬ ‫دارد‪ ،‬و اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ ﻛـﺸﻴﺪه‬ ‫ﺷﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺪاد‪ .‬در اﻳﺮان آرﻣﻴﻦ ﻣﻲﻳﺮ و دﻧﻴﺲ راﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳـﻔﺮاي اﻳـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻋﻠﻢ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ –ﻣﻲﻳﺮ ﺑﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫و راﻳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﺎﻧﻪﺗﺮ ﺷﻜﻮه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم "از ﺗﻬﺪﻳـﺪﻫﺎي ﺷـﺎه‬ ‫ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 27".‬ﺷﺎه ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔـﺸﺖ ﺑـﻪ اﻳـﺮان در روز ‪ 16‬اﺳـﻔﻨﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﻫﻴﺌﺖ ﻣﺪﻳﺮة ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ ﺷـﺪت اﻧﺘﻘـﺎد ﻛـﺮد‪ ،‬و رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان را "ﻏﻴﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ"‪ 28‬ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬دو روز ﺑﻌـﺪ در‬ ‫روز ‪ 18‬اﺳﻔﻨﺪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻋﻠﻢ دﺳﺘﻮر داد ﺑﺎ ﺳﻔﺮا ﺻﺤﺒﺖ و "درﺑﺎرة ﺟﺪي ﺑﻮدن ﻗﺼﺪ‬ ‫ﻣﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ".‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﻋﻠﻢ ﻛﻪ "آﻧﻬﺎ از وﺿﻊ ﺧﺮاب ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﺧﺒﺮﻧﺪ"‬ ‫و "ﺑﺪون ﭘﻮل ﺟﻨﮓ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ"‪ ،‬ﺷﺎه ﭘﺎﺳﺦ داد‪" :‬ﻣﺎ ﻫﻨﻮز آﻧﻘﺪرﻫﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻓﻘﻴﺮ ﻧﺸﺪهاﻳﻢ‪ 29".‬روز ﺑﻌﺪ‪ 19 ،‬اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻳﺮ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻢ ﮔﻔـﺖ‬ ‫‪26. Alam, The Shah and I, Op. cit., p. 39.‬‬ ‫‪ .27‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ص‪.37 .‬‬ ‫‪ .28‬روزﺷﻤﺎر‪.26 :2 ،‬‬ ‫‪29. Alam, The Shah and I, Op. cit., pp. 33-40.‬‬

‫‪ 494‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫"ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ %5/6‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮان ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در اﻧﺘﻈـﺎر‬ ‫ﺑﻴﺶ از ‪ 900‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺎﺷﺪ " و ﻋﻠﻢ اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ را در روز ‪ 20‬اﺳـﻔﻨﺪ ﺑـﻪ ﺷـﺎه‬ ‫ﮔﺰارش داد‪" .‬او ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬روسﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻨـﺪ و در آن‬ ‫ﺻﻮرت ﻛﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﭼﺎر آﺷﻮﺑﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ 30".‬ﺑﻲﺗﺮدﻳـﺪ ﺷـﺎه ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻋﻠﻢ در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﺳﻔﺮا و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺗﻬﺪﻳـﺪ را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﺪ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﺘﻴﺠـﻪﮔﻴـﺮي ﺧـﻮد ﻋﻠـﻢ از‬ ‫اﺷﺎره ﻫﺎي ﺷﺎه‪ .‬وﻟﻲ در ﺣﻴﻦ ﺻﺤﺒﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻨـﻮﭼﻬﺮ اﻗﺒـﺎل‪ ،‬رﺋـﻴﺲ ﻫﻴﺌـﺖ ﻣـﺪﻳﺮة‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﮔﺰارش داد ﻛﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺗﻘﺎﺿﺎي وﻗـﺖ ﺑﻴـﺸﺘﺮي ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻃﺮﺣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺷـﺎه را ﺑـﺮ ﻣـﻲآورد‪ ،‬وارد ﻣـﺬاﻛﺮه‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬اﻗﺒﺎل ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ درآﻣـﺪ اﻳـﺮان را ﺑـﻪ ‪ 950‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬ ‫دﻻر اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ و واﻣﻲ ﺑﺪون ﺑﻬﺮه ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻳـﻚ ﻣﻴﻠﻴـﺎرد دﻻر ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ اﻳﺮان ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫***‬ ‫در اواﺋﻞ ﺳﺎل ‪ ،1348‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﮔﻔﺖ " ﺑﺎﻳـﺪ ]ﻛﻨﺘـﺮل[‬ ‫ﻧﻔﺖ را در دﺳﺖ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻫـﻢ ﺑﻔﺮوﺷـﻴﻢ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲﻫـﺎ ﺧﺮﻳـﺪار‬ ‫ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺮﮔﺰ دﻋﻮاﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷـﺖ‪".‬‬

‫‪32‬‬

‫اﮔﺮﭼـﻪ ﻣﺠﺒـﻮر‬

‫ﻛﺮدن ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻪ دادن ﭘﻴﺶﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﺑﺪون ﺑﻬﺮه ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺎل ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻤﺪﻳﺪ ﺑﻮد و ﭘﺲ از ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺑﻪ ‪ 300‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲﺷﺪ ﭘﻴﺮوزي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻣﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺷـﺎه رﺿـﺎﻳﺖﺑﺨـﺶ ﻧﺒـﻮد‪ .‬اﻛﻨـﻮن او رؤﻳـﺎﻳﻲ‬ ‫‪ .30‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.40 .‬‬ ‫‪.31‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .32‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ‪.191 :1 ،‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪495‬‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮ در ﺳﺮ داﺷﺖ –ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن واﻗﻌﻲ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ ﻣﺰاﻳـﺎﻳﻲ را ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺎر آورد ﻛﻪ ﺟﺪ و ﺟﻬﺪﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺖ ﺑـﺮاي ﻛـﺴﺐ آﻧﻬـﺎ ﺻـﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﻢ از ﻋﺰم ﭘﺎدﺷـﺎه در ﻣـﻮرد ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻔﺖ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮد اﻣ‪‬ﺎ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺑﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬او ﻧﮕﺮان ﺑﻮد و ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ‬ ‫اﻳﻦ دﻳـﺪﮔﺎه ﺷـﺎه او را ﺑـﻪ ﻛـﺪام ﺳـﻮ ﻣـﻲﻛـﺸﺎﻧﺪ‪ .‬در اواﺧـﺮ ﻓـﺮوردﻳﻦ و اواﺋـﻞ‬ ‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪ ،‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎﻛﺴﭙﺎري ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ آﻳﺰﻧﻬﺎور در واﺷﻨﮕﺘﻦ دي‪ .‬ﺳـﻲ‪ ،.‬ﺷـﺎه‬ ‫از ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻧﻴﻜﺴﻮن درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد از اﻳﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻔﺖ ﺑﺨﺮد‪ .‬اﺳﺎس اﺳﺘﺪﻻل او‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻧﻴﺎزﻫـﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ دارﻧـﺪ‬ ‫رﻓﺘﺎري ﻳﻜﺴﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﻴﻜﺴﻮن ﮔﻔﺖ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﺒﻲ و اﺑﻮﻇﺒﻲ ﺑﺎ اﻳﺮان‬ ‫ﻫﻤﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و وي ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻳﺮان ﺗﻠﻘﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺒـﺎرزه ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬او ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺎرغ از ﺳﻬﻤﻴﻪﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﻔﺮوﺷﺪ ﺗﺎ آن ﻛﺸﻮر آن‬ ‫ﻧﻔﺖﻫﺎ را ﺑﺮاي روز ﻣﺒﺎدا ذﺧﻴﺮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه اﻇﻬﺎر داﺷﺖ اﻳﺮان دوﺳﺖ واﻗﻌﻲ اﻳﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﺮف اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻧﻴﻜـﺴﻮن‬ ‫ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ﺑﻪ ﺳﻮد اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﺧـﻮد را از ﺧﻠـﻴﺞ ﻓـﺎرس‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺑﺒﺮد و ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ آﻧﺠﺎ را ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺴﭙﺎرد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﻛﻪ دو ﺳـﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻧﻴﻜﺴﻮن و ﺷﺎه در ﺗﻬﺮان آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 33‬و ﻋﻠـﻢ از آﻧﻬـﺎ اﻃﻼﻋـﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻳﺔ ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﺸﺎور وﻓﺎدار ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺳـﺎل ﭘـﻴﺶ از اﻳـﻦ ﮔﻔﺘﮕـﻮ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﻔﺮ ﻳﺎﻟﺘﺎ و ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت روس در ﻣﻮرد ﮔﺎز و ذوب آﻫﻦ‪ ،‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻋﻠـﻢ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮد در ﻓﻜﺮ اﻣﻀﺎي ﻗﺮارداد ﻋﺪم ﺗﻌﺮض ‪ 25‬ﺳﺎﻟﻪاي ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻠـﻢ‬ ‫آن را ﻳﻚ ﺷﺎﻫﻜﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ وﻟﻲ درﺑﺎرة ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﻫﺸﺪار داد‪" .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﻣﺎ از ﻧﻈﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ روسﻫﺎﺳﺖ‪ ".‬اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫‪ .33‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ "ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﻛﻞ ﻗﻮا" در ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب‪.‬‬

‫‪ 496‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪ 34.‬او ﺣﺎﻻ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮف را ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣـﻲزد‪ :‬در اﻳـﻦ ﺧـﺼﻮص‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻮد؛ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺨﺎﻃﺮهآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون ﺣﻀﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﺮان ﺑـﺪون‬ ‫دﻓﺎع در ﭼﻨﮕﺎل ﺷﻮروي ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ را رد ﻛﺮد‪ 35.‬ﻋﻠﻢ ﺑﺮﺧﻼف ﺷﻬﺎﻣﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1342‬در روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮد‪ ،‬در روﻳﻜﺮد ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺐ اﺣﺘﻴﺎط را از دﺳـﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲداد‪ .‬او ﺣﺘﻲ از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻋﺮاق ﻫﻢ روﻳﮕﺮدان ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻂاﻟﻌـﺮب را ﻣﺎﻳـﺔ دردﺳـﺮ‬ ‫ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و ﻣﺪﻋﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در دوران ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪاي ﺑـﺮاي اﻧﺘﻘـﺎل‬ ‫ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه از آﺑﺎدان‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﺷﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﻣﺎﻫﺸﻬﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﺟﻨـﻮب‬ ‫ﺷﺮق‪ ،‬رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺎه اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻋﺮاﻗﻲﻫﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﻛﺎر ﻛـﺸﺘﻲﻫـﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ‬ ‫در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ اﻳﺮان در اروﻧﺪرود ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺮان ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎدهﺑﺎش در آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﺗﻠﮕﺮاﻣﻲ ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪه ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛـﻪ در آن‬ ‫زﻣﺎن در ﺗﻮﻧﺲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ او در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ﺷﺎه آﺷﻜﺎرا اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي در ﺳﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳـﺎل ﺑـﻮد در ذﻫـﻨﺶ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻧﻔﺖ اﻛﻨﻮن ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺑـﺪون ﻓـﺸﺎر‬ ‫ﻣﺪاوم ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ 37.‬از دﻫـﺔ ‪ 1330‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺎل ﺟﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ رﺳﻴﺪن ﺑﺎ رﺋـﻴﺲ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮر ﺟﺪﻳﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﺣﺴﺎس اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﻛﺮد و در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﺶ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬ ‫ﺷﻮروي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮ ﻣﻲدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻛﻪ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﺔ ﮔـﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻛـﺸﻴﺪه ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ،‬او اﻧﺪﻳـﺸﺔ ﻛـﺸﻴﺪن ﺧـﻂ ﻟﻮﻟـﺔ ﻧﻔﺘـﻲ را در ﺳـﺮ‬ ‫‪ .34‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ‪.94 :1 ،‬‬ ‫‪ .35‬ﻫﻤﺎن‪.164-166 :1 ،‬‬ ‫‪ .36‬ﻫﻤﺎن‪.175 :1 .‬‬ ‫‪ .37‬ﻫﻤﺎن‪.192 :1 ،‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪497‬‬

‫ﻣﻲﭘﺮوراﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس را‪ ،‬از ﺳﺎﺣﻞ اﻳﺮان و ﻫﻢ از ﺳﺎﺣﻞ ﻋـﺮبﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻮروي ﺑﺒﺮد‪ .‬او ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻣﻨـﺎﻓﻌﻲ در‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﺣﻖاﻟﻌﺒﻮر اﻳﻦ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﻢ ﻧﺼﻴﺐ اﻳﺮان ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﻧﻔﻌﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺣـﺪ ﺑـﺮاي اﻣﻨﻴـﺖ ﻧﻔـﺖ ﺣﻴـﺎﺗﻲ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي ﺷﺮق و ﻏﺮب در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺧﺎﺗﻤـﻪ ﻣـﻲدﻫـﺪ و اﻳـﻦ ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﻫﻤـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ 38.‬ﺷﺎه در اواﺋﻞ ﺧﺮداد اﻳﻦ ﻃﺮح را ﺑـﺎ وﻳﻠﻴـﺎم راﺟـﺮز‪ ،‬وزﻳـﺮ اﻣـﻮر ﺧﺎرﺟـﺔ‬ ‫ﻧﻴﻜﺴﻮن‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ راﺟﺮز ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺷـﺎﻳﺪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻓﻜـﺮي در وزارت‬ ‫ﺧﺎرﺟﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬راﺟﺮز ﮔﻔﺖ "ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪارد‪ ".‬و ﺗﻼش ﻛﺮد ﻣﻮﺿـﻮع را‬ ‫ﻋﻮض ﻛﻨﺪ‪ 39.‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﻣﺎه ﺧﺮداد‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدش اﺧﺒﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺷﺎه آورد‪" .‬در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﻴﻦ ﻧﻴﻜﺴﻮن و وﻳﻠﺴﻮن )ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﻧﮕﻠـﻴﺲ( در ﻣـﻮرد‬ ‫اﻳﺮان ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻃﻊ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻏﺮب ﺑﺎ ﺷﻮروي ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺮان وﺟﻪاﻟﻤﺼﺎﻟﺤﻪ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ".‬ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﺣﻴﺮت ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺎه را ﻋـﺼﺒﺎﻧﻲ ﻛـﺮد‪" .‬ﮔـﻪ‬ ‫ﺧﻮردﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﻓﻲ زدﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﺮدهاﻳﻢ؟ ﻗﺒـﻞ از آﻧﻜـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻛـﺎري‬ ‫ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﺰار زد و ﺑﻨﺪ ﺑﺎ روس و ﻏﻴﺮه ﺑﻜﻨﻴﻢ؟ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻗﺪرت ﻣﺎ‬ ‫ﻃﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻗﺪر ﻫﻢ دﻳﮕﺮ راﺣﺖ اﻟﺤﻠﻘﻮم ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ 40".‬اﻳﻦ ﺟﻮش و ﺧﺮوش‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻼحﻫﺎي ﺑﻴـﺸﺘﺮي ﻧﻴـﺎز دارد‪" .‬اﺳـﺮاﺋﻴﻞ ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬ ‫دﻻر ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﻣﻲﺧﺮد‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﺮاد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا اﺳـﻠﺤﻪ ﻣـﻲﺧـﺮي‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﺳﻠﺤﻪ ﻧﻤﻲداﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺮاق ﻛﻮﻓﺘﻲ ﺳﺒﻴﻞ ﻣﺎ را دود ﻣﻲداد‪ ٤١".‬ﺗﻤﺎم اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﺪور ﻧﻔﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﮔﺮانﺗﺮ اﺷﺎره داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .38‬ﻫﻤﺎن‪.193-194 :1 ،‬‬ ‫‪ .39‬ﻫﻤﺎن‪.200-201 :1 ،‬‬ ‫‪ .40‬ﻫﻤﺎن‪.231 :1 ،‬‬ ‫‪ .41‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ 498‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫***‬ ‫ﺟﻤﺸﻴﺪ آﻣﻮزﮔﺎر ﻳﻜﻲ از ﺑﺎﻫﻮشﺗﺮﻳﻦ ﺻﺎﺣﺒﻤﻨﺼﺒﺎن دوﻟـﺖ اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬او در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه درس ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬از داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻮرﻧﻞ در رﺷﺘﺔ ﻫﻴﺪروﻟﻴﻚ‬ ‫دﻛﺘﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1344‬در ﭼﻨﺪ ﺳﻤﺖ ﻣﻬﻢ ﺧﺪﻣﺖ ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ در‬ ‫دوﻟﺖ اﻗﺒﺎل وزﻳﺮ ﻛﺸﺎورزي و در دوﻟﺖ ﻣﻨﺼﻮر وزﻳـﺮ ﺑﻬـﺪاري ﺑـﻮد‪ .‬آﻣﻮزﮔـﺎر در‬ ‫اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1344‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ وزﻳﺮ داراﻳﻲ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ او ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪة‬ ‫اﻳﺮان در اوﭘﻚ و دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺴﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻫﻢ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬او ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪة ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ از آب در آﻣﺪ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﺑـﺎ اوﭘـﻚ‪ ،‬و در ﻣـﺬاﻛﺮه ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫـﺎي ‪ 1344‬ﺗـﺎ ‪ 1354‬رﻳﺎﺳـﺖ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اوﭘﻚ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺴﺖ و دوﻣﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان در ﺳﺎل‪ 1350‬ﺑﺮﮔـﺰار ﺷـﺪ و‬ ‫ﻃﻲ آن ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر درﺑﺎرة اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺳـﻲ و‬ ‫ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ و ﺳﻲ و ﻧﻬﻤﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1353‬در وﻳﻦ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و دوﻣـﻴﻦ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ در آن دو ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ رخ داد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1354‬ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ‬ ‫در وﻳــﻦ او رﺋــﻴﺲ ﻛﻨﻔــﺮاﻧﺲ اوﭘــﻚ ﺑــﻮد و اﻳﻠــﻴﭻ راﻣﻴــﺮز ﺳــﺎﻧﭽﺰ‪ 42‬ﻣﻠﻘــﺐ ﺑــﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻟﻮس‪"،‬ﺷﻐﺎل"‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻲ اﻫﻞ وﻧﺰوﺋﻼ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺮﻳﻚﻫﺎي ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺑـﻮد و‬ ‫در آن زﻣﺎن ﻫﻮادار ﻧﻬﻀﺖ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﻮزﮔـﺎر را ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اوﭘﻚ ﮔﺮوﮔﺎن ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﺔ زﻛـﻲ ﻳﻤـﺎﻧﻲ‪ ،‬وزﻳـﺮ ﻧﻔـﺖ ﻋﺮﺑـﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﻮدي‪ ،‬در ﭘﺮواز ﺑﻪ اﻟﺠﺰﻳﺮه‪ ،‬ﺗﺮﻳﭙﻮﻟﻲ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﻟﺠﺰﻳـﺮه ﺑـﻪ آﻣﻮزﮔـﺎر و‬ ‫زﻛﻲ ﻳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺗﺤﺎد ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺣﻜﻢ ﻣـﺮگ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺘﺒﻮع آن دو ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﻮل ﺟﺎن آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و ﻗﻮل ﺳﻔﺮي اﻣﻦ را ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎنﮔﻴﺮان دادﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛـﺎرﻟﻮس ﺑـﻪ‬ ‫‪42. Illich Ramirez Sanchez‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪499‬‬

‫دﻣﺸﻖ رﻓﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺳﺎزﻣﺎن آزادﻳﺒﺨﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﺷﻜـﺴﺖ در اﺟـﺮاي‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن دو وزﻳﺮ‪ ،‬او را اﺧﺮاج ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺎرﻟﻮس ﺳـﺮ از ﺳـﻮدان در آورد و‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ زﻧﺪان اﺑﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﻪ ﻣﺸﺎور اﺻﻠﻲ ﺷﺎه در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻔﺘﻲ وي ﺑﺪل ﺷـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬ ‫دو ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻮازي و ﺑﻪ ﻫﻢﭘﻴﻮﺳﺘﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزﮔﺎر در ﻫﺮ دو ﻧﻘﺶ اﺻـﻠﻲ را‬ ‫ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻳﻜﻲ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ و اﻓـﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﻗﻴﻤـﺖ ﻧﻔـﺖ؛‬ ‫دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﮔـﺮﻓﺘﻦ و ﻛﻨﺘـﺮل‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻔﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1349‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺟـﻪ اﻳـﻦ ﺣﺮﻛـﺖ دو ﺳـﻮﻳﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.،‬وﻟﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻔﺖ در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺮان ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﻣـﺬاﻛﺮه درﺑـﺎرة ﻗـﺮارداد‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ ﻛـﻪ اﺷـﺎره ﻛـﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم اﻣﻜﺎن ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎﭼﻴﺰي ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲداد‪ .‬دو ﺷـﺮﻛﺖ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛـﻪ اﻳـﺮان در‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺣﻖ ﻧﻈﺎرت داﺷﺖ –ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺷﺮﻛﺖ ﺗﺼﻔﻴﻪ‪ -‬در ﻫﻠﻨﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺛﺒﺖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻋﻤﻞ ﻣﺠﺮي ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﮕﺮي –ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﻧﻔـﺖ‬ ‫اﻳﺮان‪ -44‬ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در آن اﻳﺮان ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘـﺸﻲ ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬در ﺳـﺎل ﻫـﺎي ﭘـﺲ از‬ ‫اﻣﻀﺎي ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان ﻳـﻚ رﺷـﺘﻪ اﻋﺘـﺮاض در ﻣـﻮرد اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﺮان را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد را ﻣﻄﺮح ﻛﺮه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم از ﻓﻨﻮن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺛﺎﻧﻮي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛـﺮد و‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دراز ﻣﺪت اﻳﺮان در اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻲزد‪ .‬ﺑﺎ ﺷـﻴﻮة‬ ‫ﻓﻌﻠﻲ ﻓﻘﻂ ‪ 20‬درﺻﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻴﻮهﻫـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺐ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺰرﻳﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﻴﺪانﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺗﺎ ‪ 40‬ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ‪ 45‬درﺻﺪ اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫‪43. Planet Ark, http://planetark.org/dailynewsstory.cfm?newsid=8054.‬‬ ‫‪44. Iranian Oil Participants‬‬

‫‪ 500‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺛﺎﻧﻮي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜـﺮد زﻳـﺮا ﻣـﺴﺘﻠﺰم‬

‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﻮد ﻧﺎﺷـﻲ از آﻧﻬـﺎ اﺣﺘﻤـﺎﻻً در دورة ﻗـﺮار داد‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪة ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را اﻏﻠﺐ ﻳﺎ ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﺪر ﻣﻲدادﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ‪ 46.‬در اواﺧﺮ دﻫﺔ ‪ 1340‬در ﺣﺪود دو ﻣﻴﻠﻴـﺎرد ﻓـﻮت ﻣﺮﺑـﻊ‬ ‫ﮔﺎز ﻫﺮ روز ﺑﺎ ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ اﺟـﺎزه داﺷـﺘﻨﺪ اﻏﻠـﺐ آن را‪ ،‬ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﺑﻲاﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﺳـﺎل ‪ ،1349‬ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ ﮔـﺎز ﺻـﺎدراﺗﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻮروي وارد ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺎز ﻛﻤﺘﺮ ﻫﺪر ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧـﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﮔﺎز اﺿﺎﻓﻲ را ﺟﻤﻊآوري و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺎﻳﻊ ﺻـﺎدر ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ آن را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺛﺎﻧﻮي ﺑﻪ ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺰرﻳﻖ ﻣـﻲﻛـﺮد و ﻧـﻪ آن را ﺑـﺮاي ﺗـﺼﻔﻴﻪ و‬ ‫ﻓﺮوش در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﺔ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺳـﻌﺔ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ را ﺑﻪ دوﻟﺖ‬ ‫اﻳﺮان واﮔﺬار ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﺳﺎس اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴـﺪ در اﻳـﺮان ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫اﺧﺘﻼل در ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻋﻀﺎي ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم در ﻛـﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜـﻞ ﻋﺮﺑـﺴﺘﺎن ﺳـﻌﻮدي و‬ ‫ﻛﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺎل ‪ 1336‬اﺻﻞ ‪ 50/50‬را ﻣﻨﺴﻮخ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﺔ اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس در ﺑﺨﺸﻲ از‬ ‫‪ .45‬ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .‬ﺻﺺ‪.32-33.‬‬ ‫‪ .46‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻏﻼم رﺿﺎ اﻓﺨﻤﻲ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺎز اﻳﺮان‪ :‬از آﻏﺎز ﺗﺎ آﺳﺘﺎﻧﺔ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺴﻦ‬ ‫ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺑﺘﺴﺪا‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮاان‪ ،1999 ،‬ﺻﺺ‪.19-23 .‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪501‬‬

‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧـﺪ و اﻳـﻦ‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اداﻣﺔ ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم را ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫ﭘﺲ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ ﺷﻜﻞ داﻳﺮ ﺷﺪه در ﺳﺎل ‪ 1333‬ﻓﻘﻂ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎرش اداﻣﻪ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻗﺪرت ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در دﻫـﺔ ‪1350‬‬ ‫ﻗﺪرت ﺷﺎه‪ ،‬ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ داﺧﻠﻲ و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و اﻓـﺰون‬ ‫ﺑﺮ آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ازﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻌﻨﻮي ﭼﻨﺪ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﺔ اﺧﻴـﺮ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ در ﻣـﻮرد‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺷﺎه‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ در آن دﻻﻳﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را در ﻣـﻮرد‬ ‫زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن ﻗﺮارداد ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ‪ 1333‬ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان اﻋﻼم ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺪتﻫﺎﺳﺖ ﻣﺎ در ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻔﺘﻲ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻧﻔﺘـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در اﻳﺮان ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺟـﺎﻳﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﺪون ورود در ﺟﺰﻳﻴﺎت ﺧﻄﻮط ﻛﻠﻲ آن را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ در ‪ 1954‬ﻣﺎ ﻗﺮاداد ﻧﻔﺖ را اﻣﻀﺎ ﻛﺮدﻳﻢ )ﻛـﻪ ﺷـﺎﻳﺪ در آن روز‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳـﻢ( ﻳﻜـﻲ از ﻣـﻮاد ﻗـﺮارداد اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ دﻻﻳﻠﻲ در دﺳﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﻗـﺮارداد ‪ 1954‬ﺳـﻪ دوره‬ ‫ﺗﻤﺪﻳﺪ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺿﻤﻨﺎً ﺷﺮط ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﻳـﺮان ﺣﻔـﻆ‬ ‫ﺑﺸﻮد‪ .‬ﻣﺎ دﻻﻳﻞ ﻛﺎﻓﻲ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﺘﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮارداد ‪ 1954‬ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم در ﺳﺎل ‪ 1979‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻨﺸﻮر ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤـﺪ و ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﺑﺨـﺼﻮﺻﻲ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﺼﺮﻳﺢ دارد ﻛﻪ ﺛﺮوت ﻫﺮ ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ ﻣﺎل اوﺳﺖ و ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲﻫـﺎي‬ ‫‪ .47‬ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .‬ﺻﺺ‪.34-35 .‬‬

‫‪ 502‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و اﺳﺘﺨﺮاج ﺑـﺴﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺪون ﺻـﻼﺣﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﺛﺮوت ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﭼﺎﻫﻲ را اﮔﺮ ﺑـﻴﺶ از ﻣﻘـﺪار ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻜﻨﻴﺪ در واﻗﻊ آن ﭼﺎه را ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﺠﺪد ﻧﻜﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺎزﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﭼﺎه ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫اﺻﻄﻼح ﻓﻨﻲ اﻧﮋﻛﺴﻴﻮن ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻜﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺰاﻳﺎي ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻧﻴـﺴﺖ و اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ دوﺗﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﺧﻮدﻣﺎن‬ ‫ﭘﺎﺑﻨﺪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻳﻚ اﻣﻜﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،1979‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺶ ﺳﺎل دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫ﻛﻤﭙﺎﻧﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻛﺎرﺷﺎن اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ درآﻣﺪ ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻧﻔﺘﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺪ از درآﻣﺪ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﻫﻢﺣﻮزة ﻣﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻـﻮرت وﻗﺘـﻲ در ‪1979‬‬ ‫ﻗﺮارداد ﺧﺎﺗﻤﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﻣﺸﺘﺮي ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﺪون ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﻣﺰاﻳﺎﻳﻲ و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺜﻞ دﻳﮕﺮان ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺻﻒ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﻜـﺎن دﻳﮕـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻣﻮﻗﻊ اﻣﻀﺎي ﻗﺮارداد ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻫﺮ ﭼﻪ اﻣﺮوز در دﺳﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدد ﺑﻪ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﻣﺸﺘﺮي ﻃﻮﻳﻞاﻟﻤﺪت ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻮب )ﺑﺎ ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻣـﺸﺘﺮي ﺧـﻮب‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ( ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻓﺮوﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛـﻪ ﻗـﺮارداد ﻃـﻮل ﺑﻜـﺸﺪ )‪ 20‬ﺳـﺎل‪25 ،‬‬ ‫ﺳﺎل( ﻧﻔﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ زودي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﺑـﺸﻮد‪ .‬ﺷـﻖ اول‬ ‫اداﻣﺔ ﻛﺎر ﺗﺎ ‪ ،79‬ﺷﻖ دوم ﻣﺸﺘﺮي ﺷﺪن و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛـﻪ ﻧﻔـﺖ ﺑـﺮاي ﻣـﺪت‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻖ دوم را ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺨﺼﻮص ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ را ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ و ﻣﺘﺸﻜﻞ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﻔﺮادي در اﺳﺘﺨﺪام ﺧـﻮد در‬

‫ﻧﻔﺖ ‪503‬‬

‫ﺑﻴﺎورﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺎر ﺑﻜﻨﻨـﺪ و ﻣـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ در ﻣـﻮرد ﺣﻔـﻆ و ﻧﮕﻬـﺪاري و ﺗﻔﺤـﺺ و‬ ‫ﺗﺠﺴﺲ ﺑﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪...‬‬

‫‪48‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﻣﻮرﻳﺘﺲ در ﺳﻮﻳﺲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺎه ﺗﻌﻄـﻴﻼت‬ ‫زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ را اراﺋﻪ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ "ﺳﻨﺪ ﺳﻦ ﻣﻮرﻳﺘﺲ"‬ ‫ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ و ﺷﺎه آن را ﺑﺮاي ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻣﺬاﻛﺮات ﻓـﻮري‬ ‫در اﻳﺮان آﻏﺎز و ﺑﻪ "ﻗﺮارداد ﺧﺮﻳـﺪ و ﻓـﺮوش" اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺑﻨﺎﺷـﺪ از ﺗـﺎرﻳﺦ اول‬ ‫ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1352‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 20‬ﺳﺎل اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑـﺮ ﻗـﺮارداد ﺟﺪﻳـﺪ ﻛـﻪ در ﻣـﺮداد‬ ‫‪ 1352‬ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫‪.1‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻟﻚ ذﺧﺎﻳﺮ و ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻧﻔﺖ‪ ،‬اداره‬ ‫و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ در ﺣـﻮزة ﻗـﺮارداد‪ ،‬اﻋـﻢ از‬ ‫اﻛﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﭘﺎﻻﻳﺶ و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻧﻔـﺖ ﺧـﺎم و ﮔـﺎز و‬ ‫ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ را ﻛﻼ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻋـﻀﻮ ﻛﻨـﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺧﺮﻳﺪاران ﻧﻔﺖ و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻣﻤﺘﺎز ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ در آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻫﺮ دو ﺷﺮﻛﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم –ﺷﺮﻛﺖ ﺳـﻬﺎﻣﻲ اﻛﺘـﺸﺎف و ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان و ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﺗﺼﻔﻴﺔ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ -‬ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﻨـﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎي آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ ﻏﻴﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷـﺮﻛﺖ ﺧـﺪﻣﺎت ﻧﻔـﺖ را در اﻳـﺮان‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ را در ﭘﻨﺞ ﺳـﺎل اول اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺮارداد در اﺧﺘﻴﺎر آن ﺷﺮﻛﺖ ﺑﮕﺬارد و ﻛﻠﻴﺔ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ و ﺑﻮدﺟﺔ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .48‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺷﺎه در دﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد اﻧﻘﻼب ﺷﺎه و ﻣﻠﺖ‪ 3 ،‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1351‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.‬‬ ‫‪.374-376‬‬

‫‪ 504‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫‪ .3‬ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ از ﻛﻞ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪي در ﺣﻮزة ﻗـﺮارداد ﭘـﺲ از‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻻزم ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف داﺧﻠﻲ و ﻧﻔﺖ ﺧـﺎم ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز ﺑـﺮاي‬ ‫ﺻﺎدرات ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﻣﺎزاد را ﺑﺮاي ﻓﺮوش در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﻀﻮ‬ ‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻧﻔـﺖ ﻣﻨﻈـﻮر ﺑـﺮاي ﺻـﺎدرات ﻣـﺴﺘﻘﻞ در آﻏـﺎز‬ ‫دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﺑﺸﻜﻪ در روز در ﺳﺎل ‪ 1352‬ﺑﻮد و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓـﺖ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ‬ ‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1360‬ﺑﻪ ‪ 5/1‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺸﻜﻪ در روز ﺑﺮﺳﺪ‪) .‬در ﻋﻤـﻞ ﻣﻴـﺰان ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺻﺎرات ﺗﺎ ﭘـﻴﺶ از ﺳـﺎل ‪ 1357‬از ‪ 5/1‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬ ‫ﺑﺸﻜﻪ در روز ﺗﺠﺎوز ﻛﺮد‪(.‬‬ ‫‪ .4‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬارﯼ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺑـﻮد ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺗﻘﺒﻞ ﻛﺮدﻧﺪﻛﻪ ﻃﻲ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل اول ﻗﺮارداد ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻬـﻞ‬ ‫درﺻﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻻزم را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .5‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔـﺬاري و ﺧـﺪﻣﺎت ﻓﻨـﻲ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻔﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ ﮔﺬارده ﻣﻲﺷﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮاي ﺻـﺎدرات در اﺧﺘﻴـﺎر ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻋـﻀﻮ ﻛﻨـﺴﺮﺳﻴﻮم ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ ﻣﻌﺎدل ﺑﻴﺴﺖ و دو ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ‪ 1352‬ﻓﻘﻂ ﺗﻮاﻓﻖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آن‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺑـﺮاي ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان ﻛـﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎف را ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻔـﺖ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آن ﻣﻴﺪان ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳـﺮان ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣـﻲﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬از‬ ‫زﻣﺎن آﻏﺎز ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎر ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان ﻛـﺎر ﺗﻮﻟﻴـﺪ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻔﺖ را ﺑﺮاي ﺻﺪور‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪15‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪505‬‬

‫ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر ﻣﻲﻓﺮوﺧﺖ و اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ﭼﻨﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎر اﻓﺰون‬ ‫ﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻔﻌﻲ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﺷﺎه از اﻳﻦ دﺳﺘﺎورد اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻏﺮور ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ 1354‬ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ از ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻗﺮارداد ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﺬاﻛﺮة دوﺑﺎره ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻔﺖ اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻣـﺬاﻛﺮة ﻣﺠـﺪد درﺑـﺎرة‬ ‫ﻗﺮارداد ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮات ﺗﺎ زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ‪ 1357‬اداﻣﻪ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬ﺷـﺎه ﻣﺒﺎﻫـﺎت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺳﺎل ‪ 1352‬ﻧﻔﺖ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻣﻠﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫***‬ ‫ﻣﻌﻤﺮ ﻗﺬاﻓﻲ‪ ،‬اﻓﺴﺮي ﺟﺰء از ﻛـﺸﻮر ﻟﻴﺒـﻲ‪ ،‬در روز ‪ 10‬ﺷـﻬﺮﻳﻮر ‪ 1348‬ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ادرﻳﺲ ﺷﺎه‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻛﻮدﺗﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮات ﺷﺎه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ در ﺳﺎل ‪ 1349‬ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻧـﺎﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺘﺤـﺪ او از‬ ‫آب در آﻣﺪ‪ .‬رژﻳﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺷﻮراي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬ ‫را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮده ﺑﻮد و ﺟﻤﻬﻮري ﻋﺮﺑﻲ ﻟﻴﺒﻲ را اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺬاﻓﻲ رﻫﺒﺮ ﺷـﻮراي‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻋﻤﻞ رﺋـﻴﺲ ﻛـﺸﻮر ﻟﻴﺒـﻲ ﺷـﺪ‪ .‬او ﻛـﻪ ﺧـﻮد را اﻧﻘﻼﺑـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ ﻓﺮدي ﺑﻲﺛﺒﺎت ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﺎرﻫـﺎﻳﺶ را ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﻛـﺮد و رﻓﺘـﺎرش‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت را از ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺗـﺮﺟﻴﺢ‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ ﺑﺎ رﻫﺒﺮاﻧﻲ ﻣﻌﻘﻮلﺗﺮ ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻗﺬاﻓﻲ ﺷﺎه اﻟﮕﻮي ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻮد و‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدادﻧﺪ ﺑﺎ او ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ ﻛـﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﻗﺬاﻓﻲ‪.‬‬

‫‪ .49‬ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .‬ﺻﺺ‪.37-39 .‬‬

‫‪ 506‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫در آذر ‪ ،1349‬در ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻤﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اوﭘـﻚ در ﻛﺎراﻛـﺎس‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و ﻋﺮاق را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ در دي ﻣﺎه ﻫﻤﺎن ﺳﺎل در ﺗﻬﺮان در ﻣﻮرد ﺑﻬﺎي ﻧﻔـﺖ ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻲ اوﻟﻴﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺳـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه اﺧﺘﻴـﺎر داده ﺷـﺪ ﻛـﻪ در ﺻـﻮرت‬ ‫ﺧﻮدداري ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ از ﺣـﻀﻮر در اﻳـﻦ ﻧﺸـﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻜﺠﺎﻧﺒـﻪ ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ را‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ در اﻳـﻦ ﻧﺸـﺴﺖ ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑـﺎ ﻳﺎدداﺷـﺘﻲ در ﻣـﻮرد وﺣـﺪت ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن آﻏـﺎز ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪون ﺣﻤﺎدي‪ ،‬وزﻳﺮ ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺟﻤﺸﻴﺪ آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪة اﻳـﺮان را‪ ،‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬ ‫ﺗﻨﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮاي رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد ﻛـﺮد‪ .‬وﻟـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد اوﭘـﻚ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ و‬ ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد و ﺑﻬﺎي ﺳﻬﺎم ﻧﻔﺖ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﻘﻮط ﻛـﺮد‪ .‬ﺷـﺎه ﺑـﻪ‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر ﮔﻔﺖ "اﻳﻦ آﻗﺎﻳﺎن ﺧﻴﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ ".‬و ﺑـﻪ او دﺳـﺘﻮر‬ ‫داد "ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ ﺗﻮﺿـﻴﺢ دﻫـﻴﻢ ﻛـﻪ ﭼـﻪ ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻴﻢ و ﭼـﺮا ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺘﻲ دارﻳﻢ" ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺷـﺎه ﻋﻤـﻞ‬ ‫ﻛﺮد و روز ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي او ﺳﺮﺧﻂ اﺧﺒﺎر روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤـﺎن روز ﻋـﺼﺮ‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ از ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮدش " ﺳﺎﻟﺨﻮرده" درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ او ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ در ﻣﻮرد ﺷﺎخ ﺑﻪ ﺷﺎخ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ اﺣﺘﻴﺎط‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬ﺑﺮﻳﺘﻴﺶ ﭘﺘﺮوﻟﻴﻮم ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم اﺳﺖ‬ ‫و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺪارد‪".‬‬

‫‪50‬‬

‫ﻛﻤﻲ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﻧﻌﻄـﺎفﭘـﺬﻳﺮﺗﺮ ﺑـﻪ ﺗﻬـﺮان‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬آﻣﻮزﮔـﺎر ﻛـﻪ اﺧﺘﻴـﺎر‬ ‫‪ .50‬ﺟﻤﺸﻴﺪ آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ره آورد‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪) 61‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،(2002‬ﺻﺺ‪.351-352 .‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪507‬‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي از ﻃﺮف اوﭘﻚ را داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜـﺮد و ﻧﺸـﺴﺖ را‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮد‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻢ ﺗﻠﻔﻨـﻲ از او ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﺎ او ﺻـﺒﺤﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮرد‪.‬و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺧﻴﻠﻲ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﻨﻴﻢ‪...‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﻃﺮف اوﭘﻚ اﺧﺘﻴـﺎر دارﻳـﺪ و ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ زﻳـﺎد‬ ‫ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ".‬آﻣﻮزﮔﺎر ﻛﻪ از ﺣﺮف ﻋﻠﻢ ﺣﻴﺮت ﻛﺮده ﺑﻮد ﮔﻔـﺖ" ﺟﻨـﺎب ﻋﻠـﻢ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑـﻲﻃﺮﻓﺎﻧـﻪ و ﺑـﺮ اﺳـﺎس ارﻗـﺎم دﻗﻴـﻖ و واﻗﻌﻴـﺎت‬ ‫اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺣﻘﻮق ﺧﻮدﻣﺎن دﻓﺎع ﻛﻨﻴﻢ؟ اﻓﺰون ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻦ ﻛﻪ ﻳﺎﻏﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﭘﺎﻓﺸﺎزي ﻛﻨﻢ اﻣﺮ‬ ‫ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮم‪ ".‬ﻋﻠﻢ ﮔﻔﺖ ﺷﺎه اﻳﻦ ﻛـﺎر را‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪" .‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺳﺮﻳﻊ ﻛﺸﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻼﻗﻪ دارﻧـﺪ و ﺑـﻪ آن‬ ‫ﻣﺘﻌﻬﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﻣﺎﻳﻞاﻧﺪ درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻫﺰﭼﻪ زود ﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻣـﺮوز‬ ‫ﻣﺸﺎور اﻳﺸﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺮض ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻓﺸﺎري زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣـﺎ ﻧﻴـﺴﺖ‪".‬‬ ‫ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﮔﻴﺞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺮا وزﻳﺮ درﺑﺎر ﻣﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد و دوﺳـﺖ‬ ‫ﺷﺎه ﺗﻮﺻﻴﻪاي ﺑﻪ او ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﺑـﺎ ﺳﻴﺎﺳـﺖ آﺷـﻜﺎر ﺷـﺎه ﺗﻔـﺎوت دارد؟‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺮﻓﻴﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲدوﻧـﻴﻦ اون از ﻛﺠـﺎ آب‬ ‫ﻣﻲﺧﻮره‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺮﻓﺶ ﮔﻮش ﻧﻜﻨﻴﻦ‪ .‬ﻛﺎر ﺧﻮدﺗﻮﻧﻮ ﺑﻜﻨﻴﻦ‪".‬‬

‫‪51‬‬

‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ ﻛﻪ رواﺑﻄﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﺎ ﻣﻘﺎﻣـﺎت اﻧﮕﻠـﺴﺘﺎن دارد‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ از وي ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺶ در ﺳﺎل ‪ 1357‬ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬ ‫اﻧﮕﺸﺖ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮاد ﺷﺎه از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ "ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﺣﺮفﻫﺎي او از ﻛﺠـﺎ آب‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد‪ ".‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻢﻟﻄﻔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ رواﺑﻄﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﺎ‬ ‫‪ .51‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ 508‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ داﺷﺖ وﻟﻲ اﻳﻦ رواﺑﻂ از وﻓﺎداري وي ﺑﻪ ﺷﺎه اﻳﺮان ﻧﻤـﻲﻛﺎﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﺔ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ﺗﺮس او از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻗﺪاﻣﺎﺗﺶ را ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ و از ﻗﻤـﺎش‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻨﺎﺗﻮرﻫﺎي "ﺳﺎﻟﺨﻮرده" اﺑـﺮاز ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در ﭼـﺸﻢ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻧﻬﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻜـﻲ از دﻻﻳﻠـﻲ ﺑـﻮد‬ ‫)اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺒﻮد( ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺟﻮانﺗﺮ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن‪ ،‬ﻛـﻪ اﻏﻠـﺐ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻓﻦﺳﺎﻻر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از اﻓﺮاد از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺗﺮ ﻛﻪ اﻏﻠـﺐ در‬ ‫ﺟﻮاﻧﻲ در دل ﺣﺰب ﺗﻮده آﻣﻮزش دﻳﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳـﻞ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻳﺎر و ﻏﺎرﻫﺎي ﻋﻠﻢ از اﻋﻀﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﺸﺪارﻫﺎ‪ ،‬آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮر ﺷـﺎه ﻓـﺸﺎرﻫﺎ را اداﻣـﻪ داد‪ .‬در‬ ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه اوﭘﻚ ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺗـﺎ آن زﻣـﺎن ﺑـﺸﻜﻪاي ‪1/80‬‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ اﻣ‪‬ﺎ رﻗﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ‬ ‫اﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 42‬ﺳﻨﺖ ﻋﻤﻠـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﺎه در ﺟﻠـﺴﻪاي ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻫﻮﻳﺪا‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬اﻗﺒـﺎل‪ ،‬رﺋـﻴﺲ ﺷـﺮﻛﺖ ﻣﻠـﻲ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان‪ ،‬ﺟﻤـﺸﻴﺪ‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬وزﻳﺮ داراﻳﻲ‪ ،‬رﺿﺎ ﻓﻼح‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ اﻣﻮر ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻠﻲ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺮوﻳﺰ ﻣﻴﻨﺎ ‪ ،‬ﻣﻌﺎون وي‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﮔـﻮش ﻛـﺮد‪ .‬درﺑـﺎرة اﻳـﻦ رﻗـﻢ‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻫﺪاﻳﺖﻛﻨﻨﺪة اوﭘـﻚ در ﺗﻬـﺮان رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد آن را ﺑﻪ اﻃﻼع ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از وزﻳﺮان ﻧﻔﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺣﻮزة ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺘـﻲ رﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻪ را ‪ 38‬ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ و ﺑﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻔﺖ ﺑـﻪ ‪2/18‬‬ ‫دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﻜﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻋﻼوة ‪ 2/5‬درﺻﺪ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺗﻮرم و ‪ 5‬ﺳﻨﺖ ﺑـﺮاي‬ ‫‪ .52‬ﺷﺎه از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮد و از آن ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ وﻓﺎداري ﻋﻠﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدش ﻫﻢ اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ از وﻓﺎداري ﻋﻠﻢ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدش اﺟﺎزه ﻧﻤﻲداد در‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻋﻠﻢ از آزاديﻫﺎي ﺟﺴﺎرتآﻣﻴﺰش اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪509‬‬

‫ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻧﻔﺘﻲ در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺎي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه اﻓـﺰوده‬ ‫ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮرم ﺑﻴﺶ از ‪ 8‬درﺻﺪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻـﻨﻌﺘﻲ و ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬ ‫آﻣﺪن ﻧﺮخ دﻻر در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺮ ارزﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺳﺎل دوام ﻧﻴﺎورد‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫ﺷﺎه در اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1350‬و دوﺑﺎره ‪ 1352‬و‬ ‫‪ 1353‬ﻣﻬﺮة اﺻﻠﻲ ﺑﻮد‪ .،‬وﻟﻲ آن ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻏﺮب از او ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻧﻔﺖ را ارزان ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﺳﺮﺳﺎمآور ﺑﺮ آن ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﺔ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬درآﻣﺪي‬ ‫ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻲ ﻏﻴﺮﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻼح ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ﺑﻮد رﻓﺘﺎر ﺑﺎ اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻮزة ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا اﻳﺮان ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ ﻧﻔﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﻴﻤﺖ ارزان ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻏﺮب‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﻲ در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﺎﻧﺔ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1349‬ﺷﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان ﺧﻴﻠﻲ دوام ﻧﻤﻲآورد‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از آن ذﺧﺎﻳﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬او ﻧﻔﺖ را‬ ‫"ﻣﺎدة ﻣﻤﺘﺎز" ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎدة ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺖ و ارزش آن ﺑﻴﺶ از آن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻮاد دﻳﮕﺮي ﻓﻘﻂ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ .‬او ﻛﺎر ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ ﮔﺴﺘﺮدهاي را‬ ‫آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ارزش اﻓﺰودهاي ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ و ﻛﻤﻲ ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻛﺎر اﻧﺮژي‬ ‫اﺗﻤﻲ را ﺑﻴﺎﻏﺎزد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻔﺖ ﺷﻮد‪ .‬او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﺮب ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ارزان در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ در ﭘﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺳﺎلﻫﺎ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ در واﻗﻊ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬ ‫‪ .53‬ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .‬ﺻﺺ‪.83-84.‬‬

‫‪ 510‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻫﺰﻳﻨﺔ دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ دﻫﺔ ‪ ،1340‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮ را اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺳﺎل ‪ 1349‬و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﺮف را ﻧﻤﻲزدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬ ‫در ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1349‬روزﻧﺎﻣﺔ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز )‪ (Oil and Gas Journal‬ﻛﻪ روزﻧﺎﻣﻪاي‬ ‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮد ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺴﻴﺎر ارزانﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1337‬ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﺸﺎﺑﻪ‪،‬‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ ‪ 20/2‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﺷﺎه ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺖ‪،‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻇﻬﺎرات ﺷﺎه ﺗﻨﺪ و ﺗﻴﺰﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از دوﻟﺘﻤﺮدان ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮي ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎور اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ وﻗﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آن را‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ و آﺷﻮب ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ را ﺧﺎرج از ﺣﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‪ ،‬دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ در اﻳﻦ راه ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه رﻫﺒﺮي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ را زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻏﺮب ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪ .‬اروﭘـﺎي ﻏﺮﺑـﻲ و‬ ‫ژاﭘﻦ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺘﻜـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه اﻳـﻦ وﺿـﻊ را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1330‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ .‬در اواﺋـﻞ دﻫـﺔ ‪1340‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ‪ 16‬درﺻﺪ از ﻣﺼﺮف ﺳﺎﻻﻧﺔ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را وارد ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﮔـﺮ ﭼـﻪ ﻫﻨـﻮز‬ ‫ﺑﻪ دﻻﻳﻞ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ از ﺗﻤﺎم ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻲﻛـﺮد‪ .‬در ﺳـﺎل‬ ‫‪ ،1352‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ‪ 35‬درﺻﺪ از ﻣﺼﺮف داﺧﻠﻲ ﺧﻮد را وارد و از ﺗﻤﺎم ﻇﺮﻓﻴـﺖ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮد ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻏـﺮب در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي اوﭘﻚ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻛﻪ از ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﻮﺟﻮد آﮔﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﻲ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ را ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﻲ داد‪ .‬او ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫‪54. Oil and Gas Journal, No. 7, September 1970.‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪511‬‬

‫از دﻳﮕﺮان از اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﻏﺮب ﺧﺒﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت او ﺑﺎ ﻧﻴﻜـﺴﻮن ﻋـﺎﻟﻲ ﺑـﻮد و‬ ‫اﻳﻦ دو ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب درك ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻛﻴـﺴﻴﻨﺠﺮ او را ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ "روﺷﻦﺑﻴﻦ" ﻣـﻲﻧﺎﻣﻴـﺪ‪ .‬ﺷـﺎه اﺟـﺎزه ﻣـﻲداد‬ ‫رﻫﺒﺮان ﺟﻨﮓﻃﻠﺐﺗﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺜﻞ ﻗﺬاﻓﻲ از ﻟﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧـﻪ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻛﺮدﮔﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻲروﻳﺔ ﻗﻴﻤﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻣـﺴﺘﺜﻨﻲ ﻛـﺮدن‬ ‫ﻧﻔﺖ اﻳﺮان از ﻣﺴﺎﺋﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﺮب‪-‬اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧـﻮد را ﻣﺘﻌـﺎدل‬ ‫ﻧﮕﻪ ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در ﻏﺮب از اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲداد راﺿـﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﻲ اﮔﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺎه ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏـﺮب‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ آن را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻟﻴﺒﻲ و ﻋﺮاق از ﻳـﻚ‬ ‫ﺳﻮ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و اروﭘﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﺗﺴﻬﻴﻞﻛﻨﻨﺪة ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﺪن ﻏـﺮب ﺑـﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﻜﺒـﺎره وﻟـﻲ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮلﺷﺪة ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻮد‪ :‬ﻛﺸﻒ ﻧﻔﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋـﻀﻮ اوﭘـﻚ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه درﻳﺎي ﺷﻤﺎل و آﻻﺳﻜﺎ‪ .‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻔﺖ ﻏﻴﺮﻏﺮﺑﻲ را از دﺳـﺖ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ را در ﻏﺮب ﻳﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﺘﺮل ﻏﺮب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻳﻲ ارزان ﻣﻤﻜـﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬اﺳـﺘﺨﺮاج و‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻔﺖ از ﺣﻮزهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪاش ﻧﻤﻲ ارزﻳـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻧﻔﺘﻲ ﻏﺮب ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدن ﻗﻴﻤﺖ ﻛﻒ ﻻزم‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬در آﺑـﺎن ‪ 1353‬ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم آژاﻧـﺲ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺮژي‬

‫‪55‬‬

‫در ﭼﺎرﭼﻮب ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﻜﺎري و ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،56‬ﺗﺄﺳـﻴﺲ‬

‫ﺷﺪ و ﻗﺮار ﺷﺪ ﻣﻘﺮ آن در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫)‪55. International Energy Agency (IEA‬‬ ‫‪56. Organization for Economic Cooperation and Development‬‬

‫‪ 512‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺟﺒﻬﻪاي ﻣﺘﺤﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ اوﭘﻚ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ ﺗﻼش ﺑﻪ آن اﻧﺪازه‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻋﻀﺎي اوﭘﻚ ﺗﺮﺗﻴﺒـﻲ دادﻧـﺪ ﺗـﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻠﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﺔ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺸﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻛﺎر ﺷﺎه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫***‬ ‫واﻟﺮي ژﻳﺴﻜﺎر دﺳﺘﻦ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬در آﺑﺎن ‪ 1353‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗـﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺷﻤﺎل‪ -‬ﺟﻨﻮب را داد و آژاﻧﺲ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﻧـﺮژي ﺑـﺎﻧﻲ ﺑﺮﮔـﺰاري اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ در ﺳﺎل ‪ 1354‬ﺷﺪ‪ .‬ﻃـﺮح ژﻳـﺴﻜﺎر ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑـﻴﻦ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﻲﺑﻬـﺮه از ﻧﻔـﺖ از ﻳـﻚ ﺳـﻮ و اﻋـﻀﺎي‬ ‫اوﭘﻚ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه از اﻳﻦ ﻃﺮح ﻧﺎراﺿﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﻳـﮋه از اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻲ ﻫﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﮔﻨـﺎه اﻓـﺰاﻳﺶ ﺑﻬـﺎي ﻛﺎﻻﻫـﺎي ﻏـﺮب‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ آﻣﻮزﮔـﺎر‬ ‫دﺳﺘﻮر داد رﻳﺎﺳﺖ ﻫﻴﺌﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ اﻳـﺮان را در ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺧـﻮار و ﺑـﺎر‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻮد ﺑﺰودي در رم ﺑﺮﮔﺰار ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳـﺮا "آﻣﻮزﮔـﺎر‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻋﻬﺪة اﻳﻦ ﺣﺮفﻫﺎ ﺑﺮآﻳﺪ )ﺣﺮفﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣﻼﻣـﺖ ﺷـﺎه و‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي اوﭘﻚ ﺑﺮاي ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﺧﻮدﺷـﺎن("‪ 57،‬در روز‬ ‫‪ 10‬آﺑﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﻣﻮرد ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ‪ ،‬ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﻛﺮدن ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن اﻳﺮان در ﻣـﻮرد ﺗـﻮرم‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﺎرواﺳﺖ‪ ،‬و ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از اﻳـﻦ ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺷـﺎه‬ ‫‪ .57‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .231 :4 ،‬ﻛﻴﺴﻴﺠﺮ‪ ،‬ﮔﺮوﻣﻴﻜﻮ و دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳﺔ ﻫﺮ دو ﺑﻠﻮك در اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻗﺪام ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻏﺬا ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬ ‫‪Food and Agricultural Organization of the United Nations: A Short History of FAO‬‬ ‫‪at http://www.fao.org/UNFAO/about/history_en.html.‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪513‬‬

‫ﺳﺮﺣﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﺑـﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻧﻜـﺮد‪ 58.‬ﺷـﺎه ﺑـﺎ ﺧﺒﺮﻧﮕـﺎران‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣـﻮرد ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ و‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﻏﺬا ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮرد ﻧﻴﺎت اﻳﺮان درﺑﺎرة اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﺮﺧـﻮردي ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺸﻦ داﺷﺖ‪" :‬ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺻﻠﺢ را در ﻣﻨﻄﻘﺔ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﻢ‪...‬‬ ‫وﻟﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮ دﻳﮕﺮان ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﺘﻌﻬﺪﻳﻢ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫـﺮ راﻫـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﻴﺪوارﻳﻢ دﻳﮕﺮان در اﻳﻦ ﺗﻼش ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اﮔـﺮ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺧﻮدﻣﺎن اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ 59 ".‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ اﻳﻦ ﺣﺮفﻫﺎ را ﭘﻴﺶ از‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻢ ﺷﻨﻴﺪه و ﻧﻘﺶ ﻫﺪاﻳﺖﻛﻨﻨﺪة ﺷﺎه را در ﻣﻮرد اﻣﻨﻴـﺖ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﺧﻠـﻴﺞ ﻓـﺎرس‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮي ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ او در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺎه ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1354‬ﻧﺸﺴﺘﻲ ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺮﮔﺰار ﺷـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻛـﺎر‬ ‫ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺷﻤﺎل‪ -‬ﺟﻨﻮب را آﻣﺎده ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ زﻳﺮا ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻـﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﺑﺤﺚ اﻳـﻦ ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ‬ ‫در ﻣﻮرد اﻧﺮژي ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﭘـﺎ‬ ‫ﻣﻲﻓﺸﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﺸﺴﺖ ﺳﺮان اوﭘﻚ در ﻣﺎه ﭘﻴﺶ در اﻟﺠﺰﻳﺮه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺎه ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪاي درﺑﺎرة ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﺮد‪ ،‬و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن واﻛﻨـﺸﻲ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺸﺎن داد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ راه را ﻫﻤﻮار ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻫﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﻛﺮاه‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ﻣﻮارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣـﻮاد ﺧـﺎم‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و‬ ‫اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ 60.‬اﻳـﻦ ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ در ﻣـﺎه آذر ‪ 1354‬در ﺳـﻄﺢ وزرا در‬ ‫‪ .58‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪.232-233 :4،‬‬ ‫‪ .59‬ﮔﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪.2291 :5 ،‬‬ ‫‪ .60‬ﺑﺮاي ﺷﺮح ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺷﻤﺎل‪ -‬ﺟﻨﻮب ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬

‫‪ 514‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﭘﺎرﻳﺲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و ﻧﺸﺴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻨﺎوب داﺷﺖ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺸـﺴﺖ ﺳـﺮان آن از‬ ‫‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 13‬ﺧﺮداد ‪ 1356‬ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪ زﻳﺮا اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ وﺟـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻮد آﺷﺘﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣـﻲﻧﻤـﻮد‪.‬‬ ‫در ﭘﻲ اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ آﺷﻜﺎر ﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫دو ﻃﺮف اﺣﺘﻤﺎﻻّ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺎه ﺑﻮد‪..‬‬ ‫ﺗﻨﺪروﻫﺎي ﺟﻬـﺎن ﺳـﻮم اﻳـﻦ ﻧـﺎآراﻣﻲ ﻣﻮﺟـﻮد را ﻧﺎﺷـﻲ از "ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎري" و "واﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪ" داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در اﺻـﻞ ﻧﺎﺷـﻲ از اﺳـﺘﻌﻤﺎر‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه "ﺑﺨﺶ ﻋﻤـﺪة ارزش اﻓـﺰوده در ﺗﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﻓـﺮاوري و ﺑﺎزارﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ" ﺑﻪ ﺟﻴـﺐ دﻧﻴـﺎي ﭘﻴـﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣـﻲرﻓـﺖ و ﻓﻘـﻂ ﺑﺨـﺶ ﻧـﺎﭼﻴﺰي از آن وارد‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﭘـﻮل‬ ‫اﻳﻦ اوﺿﺎع ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب را ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ از آن در رﻧﺞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از رژﻳـﻢ ﻣﻮﺟـﻮد‪ ،‬از اﺻـﻞ و در ﻋﻤـﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ و ﻏﻴﺮﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪" .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﺷـﻲ از ﺗﺠﺪﻳـﺪﻧﻈﺮ‬ ‫ﻛﻠﻲ و ﻛﺎﻣﻞ در ﻣﻮرد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪61‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎران‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻏﻠـﺐ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﺻـﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻊ‬ ‫اﻓﺮاﻃﻲ را "ﻏﻴﺮﻋﻤﻠﻲ و ﻏﻴﺮواﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ" و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺎوارد داﻧﺴﺘﻨﺪ و آن را رد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم و "ﻣﻮرد ﺑﻪ ﻣﻮرد" ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ "ﺟـﺮح و‬ ‫ﺗﻌﺪﻳﻞﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز" ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ "ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻈﻤـﻲ ﺟﺪﻳـﺪ ﺷـﻴﻮة داد و‬ ‫ﺳﺘﺪي ﺟﺪﻳﺪ ﻻزم ﺑﻮد‪".‬‬ ‫‪Jahangir Amuzgar, "A Requiem for the North-South Conference", Foreign Affairs,‬‬ ‫‪56:1 (October 1977), pp. 136-159.‬‬ ‫‪ .61‬ﻫﻤﺎن‪.‬ص‪.146 .‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪515‬‬

‫ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺎه ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ روﻳﻜﺮدي ﻣﻴﺎﻧﻪرو و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳـﺘﻮار ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ "ﻧﻈﻢ ﺟﺪﻳﺪ" ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻬﻤﻲ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪﺗﺮ از درآﻣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺣﻖ اﻇﻬﺎر ﻧﻈـﺮ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫در ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳـﻌﻪ اﺧﺘـﺼﺎص دﻫـﺪ‪ 62.‬در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1356‬ﺷﺎه در داﻧﺸﮕﺎه ﭘﺮاگ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪:‬‬ ‫در دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز ﺑﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ روز اﻓﺰون ﻣﻠﻞ و ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺴﺎﺋﻞ آن ﻫﺎ ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮر و ﻣﻠّﺘﻲ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﻳﮕﺮان ﺟﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و راه ﺣﻞ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ‬ ‫از ﻣﺸﻜﻼت اﺳﺎﺳﻲ را ﺟﺰ در ﻛﺎدر ﺟﻬﺎﻧﻲ آن ﻧﻤﻴﺘﻮان ﺟﺴﺖ‪...‬آﻧﭽـﻪ ﻣـﻲ ﺧـﻮاﻫﻢ ﺗـﺬﻛّﺮ‬ ‫ﺑﺪﻫﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ‪ ،‬در ﻋـﻴﻦ آن ﻛـﻪ از ﭘﻴـﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗـﺮﻳﻦ ﺗﺮﻗﻴـﺎت داﻧـﺶ و‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻛﺎﻓﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫آن دارد ﻛﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ اداﻣﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ واﻗﻌﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﺗﻄﺒﻴﻖ دارد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ آﻛﻨﺪه از ﺑﻲ ﻋﺪاﻟﺘﻲ و ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻫﺎ در آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤـﺎل ﺑـﺴﻴﺎر زﻳـﺎد در‬ ‫‪63‬‬

‫ﺻﻮرت اداﻣﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻚ اﻧﻔﺠﺎر وﻳﺮان ﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬

‫***‬ ‫ﺑﺎزي ﻛﺮدن ﻧﻘﺶ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻛﺎر آﺳﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻏـﺮب‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪة اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮارﻛﻨﻨﺪة ﺗﻮازن در ﺑـﺎزار ﻧﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ داﺷﺖ‪ .‬او و ﻣﻠﻚ ﺧﺎﻟﺪ در ﻣﻮرد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷـﺎه‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔـﺖ ﺑـﺎ ﺗـﻮرم‬ ‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ رﺑﻂ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻴﻤـﺖﻫـﺎ را ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﻧﮕـﻪدارد‪.‬‬ ‫‪ .62‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.147 .‬‬ ‫‪ .63‬ا‪ .‬ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﺮان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه آرﻳﺎﻣﻬﺮ‪،‬‬ ‫ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﻲﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.31-32 .‬‬

‫‪ 516‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻣﻠﻚ ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﺔ ﻳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤـﺖ ﻫـﻮادار درﻳﺎﻓـﺖ ﻣﺎﻟﻴـﺎت از‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ ﺑﻮد‪" .‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺧﺎم در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳـﺪ و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دول ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﺰوﻧﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳـﺎس‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ در ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﻧﺮخﻫﺎ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ".‬او در ﻧﺎﻣـﻪاي ﺑـﻪ ﺷـﺎه‬ ‫ﮔﻔﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻜﺒﺎرة ﻗﻴﻤﺖ در دي ‪ 1975‬ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل زﻳـﺎد دﻟﻴـﻞ اﺻـﻠﻲ ﻛـﺎﻫﺶ‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎري از ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪه ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﺧﻮد را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ " .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻴﻢ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ راه را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ ".‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤـﺖﻫـﺎ ﻫـﻢ ﺑـﺮ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣـﻲﮔـﺬارد و ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻـﺎدرﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔـﺖ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ وام و ﻛﻤﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ‬ ‫ﻧﻮﺷﺖ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫـﺎ ﻧﻴـﺴﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺗﻜﺎﭘﻮي ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﺑﺎرة ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﭘـﺎرﻳﺲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫ﺷﺎه ﻣﺠﺎب ﻧﺸﺪ‪ .‬اﻳﺮان و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﻔﺖ را از دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮد ﻧﻔﺖ داﺷﺖ و ﺧﻂﻣـﺸﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺣﻮل اﺻﻞ ﺣﻔﻆ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮ ﺗﺎ آﻳﻨﺪهﻫﺎي دور ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮان ﺑـﺮ‬ ‫آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ذﺧﺎﻳﺮ ﻧﻔﺖ ﻣﺤـﺪود اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ از ﻧﻔـﺖ ﺑـﺮاي ﺗﻮﻟﻴـﺪ اﻧـﻮاع‬ ‫ﻓﺮاوردهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ درآﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﺪف ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪ .64‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﺷﺎه‪ 7 ،‬اوت ‪ 16) 1975‬ﻣﺮداد ‪ ،(1354‬در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.201-202 :5 ،‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪517‬‬

‫ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي دﻳﮕـﺮي رو آورﻧـﺪ و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ راه آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺑﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ رﻗﺎﺑـﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻮﺷﺖ "ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژي از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻢ اﻧﮕﻴﺰهاي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژي‬ ‫از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻲﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺪاداد ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ در ﻣـﺪت‬ ‫ﻗﻠﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﺪ وﮔﺮﻧﻪ اﺷﺘﻬﺎي روزاﻓﺰون ﺟﻬﺎن ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺎ را در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و آﻧﮕﺎه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺣﺘﻲ اﻧﺮژي دﺳﺖ ﺗﻤﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ دراز ﻛﻨﻨﺪ‪ ".‬ﺷﺎه‬ ‫در ﻣﻮرد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻬﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻔﺖ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻫـﻢ ﻣﻮﺿـﻊ ﺧـﻮد را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫ﻧﺪاد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ‪":‬ﮔﺮﭼﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻬﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑـﺮاي ﻧﻔـﺖ ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز‬ ‫ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ وﻟﻲ ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺣﺘﻲ ﻣﻮاد ﺧﺎم اوﻟﻴﺔ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻬـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮔﺮانﺗﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ ﻓﺮوﺧﺘـﻪ و ﻣـﻲﻓﺮوﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺷـﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪".‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اوﭘﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺷﺘﺒﺎه ﻣﺠﺪدي ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا در آن‬ ‫ﺻﻮرت اوﻻً ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﻮرم را آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ و ﺷـﺎﻳﺪ ﺟـﺪي‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻـﺮﻳﺤﺎً اﻇﻬـﺎر ﺷـﺪه ﻛﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮانﺗﺮ ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﺧـﻮد ﺑﻬـﺎي واﻗﻌـﻲ و ﻗـﺪرت ﺧﺮﻳـﺪ‬ ‫درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺎ را ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜـﺎً ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﻻزم‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژي از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ و ﻛﻤﺎﻛـﺎن ﻧﻔـﺖ را‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ارزانﺗﺮ در راه روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺟﻬـﺎت‬ ‫ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﺠﺪد ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻔﺖ از ﻃﺮف اوﭘﻚ اﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺲ ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻣـﻀﺎﻓﺎً اﻳـﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد را در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠـﻲ‬

‫‪ 518‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ 65".‬ﺷﺎه آﻣﻮزﮔﺎر را ﻧﺰد ﺧﺎﻟﺪ و ﺷﺎﻫﺰاده ﻓﻬﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻊ اﻳﺮان را‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﻫـﻢ ﻳﻤـﺎﻧﻲ را ﻧـﺰد ﺷـﺎه ﻓﺮﺳـﺘﺎد وﻟـﻲ‬ ‫ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺎه را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ از دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪) 1973‬آذر ‪ (1352‬ﻗﺪرت‬ ‫ﺧﺮﻳﺪ درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻧﻔﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 35‬درﺻـﺪ ﻛـﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫اﻳﺮان ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ آﺗﻲ اوﭘﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑـﻴﻦ ‪ 15‬ﺗـﺎ‬ ‫‪ 20‬درﺻﺪ ﮔﺮان ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﺗﻨﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺧﺘﻢ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿـﻊ ﺧﺎﻟـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﺧﺎص ﺧﻮدش را داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫اﻳــﺎﻻت ﻣﺘﺤــﺪه اﻣﺮﻳﻜــﺎ ﻫــﻢ ﺑــﻮد‪ .‬ﺷــﺎه در روز ‪ 18‬ﺷــﻬﺮﻳﻮر )‪ 9‬ﺳــﭙﺘﺎﻣﺒﺮ( ﻧﺎﻣــﺔ‬ ‫ﻣﺸﻜﻞآﻓﺮﻳﻨﻲ از ﻓﻮرد‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﻓﻮرد دوﺳـﺘﻲ‬ ‫را ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺷﺎه را وادار ﺑﻪ اﻧﺼﺮاف از ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓـﻮرد‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻣﻲداﺷﺖ ﻛﻪ از زﻣﺎن ﻧﺸﺴﺖ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨـﺪه‪/‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪه در آورﻳـﻞ‬ ‫)ﻓﺮوردﻳﻦ( ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ اﻳـﺮان‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺮﻗﺮاري ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺗـﻼش ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺗﻮدة ﻣﺮدم اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﻣﻮﺿﻊ ﺟﺪﻳﺪ اﻳـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﮔﺎﻫﻲ از دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨـﺪة ﻧﻔـﺖ و‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ راهﺣـﻞﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺘﺮك اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻤﻪ ﻣﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﮕـﺮان اﻳـﻦ‬ ‫‪ .65‬ﻧﺎﻣﺔ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ‪ 21 ،‬ﻣﺮداد ‪ ،1354‬در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.201-202 :5 ،‬‬ ‫‪ .66‬ﻧﺎﻣﺔ ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ‪ 15 ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،1354‬ﻫﻤﺎن‪.221 :5 ،‬‬

‫ﻧﻔﺖ ‪519‬‬

‫ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اوﭘﻚ در ﭘﺎﻳﻴﺰ آﻳﻨﺪه ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻻزم ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺮان اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻢ ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﻲ اﻣﻜـﺎن دارد در ﻣـﻮرد ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻛﻪ آن را در ﭼﻨﺪ ﺣﻮزة ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت دوﺟﺎﻧﺒـﻪﻣـﺎن ﺑـﺎ ﻛـﺸﻮر ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺗﻮدة ﻣﺮدم اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورد‪ .‬ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ارزش زﻳﺎدي ﻗﺎﺋﻞ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ اداﻣﻪ و ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮ ﻛـﺮدن آن‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ در اداﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ اﻓﺰاﻳﺶ دﻳﮕﺮي در ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ "ﺗـﺄﺛﻴﺮي‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎي وارد ﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮاه ﺗﻮﺳـﻌﻪﻳﺎﻓﺘـﻪ و‬ ‫ﺧﻮاه در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬارد‪ ".‬و "ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد آﺳﻴﺐﭘـﺬﻳﺮ‬ ‫اروﭘﺎ و ژاﭘﻦ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﻨﻨﺪة دﻧﻴﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ وارد ﻣﻲآورد‪".‬‬ ‫اﻋﻠﻴﺤﻀﺮﺗﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ اﻗﺘـﺼﺎد دﻧﻴـﺎ و‬ ‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ آﮔﺎﻫﻢ‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧـﻮاﻫﻢ ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﺛـﺮات‬ ‫ﻣﻨﻔﻲ –رواﻧﻲ و واﻗﻌﻲ‪ -‬ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑـﺴﻨﺠﻴﺪ‪ .‬اﻣﻴـﺪوارم ﺷـﻤﺎ از‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﻳﻖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺧـﻮدداري از‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ دراز ﻣـﺪت ﻣـﺎ در‬ ‫‪67‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨﻄﻘﻲﺗﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪتﻣﺎن ﺑﭽﺮﺑﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺎه ﻓﻮري‪ ،‬ﺧـﺸﻚ و ﺟـﺪي ﺑـﻮد‪ .‬در ﺟـﻮاب ﻧﻮﺷـﺖ او از ﺗـﻪ ﻗﻠـﺐ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او ﺑﻮد ﻛﻪ اوﭘﻚ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ را ﺗـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن ﺳـﺎل ‪ 1975‬ﺛﺎﺑـﺖ‬ ‫‪ .67‬ﻧﺎﻣﺔ ﺟﺮاﻟﺪ ﻓﻮرد‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎه‪ 9 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 18) 1975‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،(1354‬ﻫﻤﺎن‪-228 :5 ،‬‬ ‫‪.227‬‬

‫‪ 520‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻧﮕﻪدارد "ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻮرﻣﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛـﺸﻮرﻫﺎيﻣـﺎن ﺻـﺎدر‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ".‬ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪة ﻧﻔﺖ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ "ﻛـﺎﻫﺶ ‪35‬‬ ‫درﺻﺪي ﻗﺪرت ﺧﺮﻳﺪ ﺧﻮد" ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣـﺴﺎل در ﻣﻘﺎﻳـﺴﻪ ﺑـﺎ ‪ 18‬ﻣـﺎه‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ‪ 300‬ﺗـﺎ ‪ 400‬درﺻـﺪي ﺑﻬـﺎي آﻧﻬـﺎ از‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺨﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻮﺷﺖ اﻣﻜﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔـﺖ در ﻏـﺮب وﺟـﻮد دارد‬ ‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ دوﻟﺘﻬـﺎ ﺑـﺮ ﺗﻮﻟﻴـﺪات ﻧﻔﺘـﻲ‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ "ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﺖ ﺑـﺎ در آﻣـﺪ ﺣﺎﺻـﻞ از ﻧﻔـﺖ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه" ﻳﺎ در ﻣﻮرد اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻳﻦ ﻛﺎر از راه "ﺣﺬف ﻋـﻮارض‬ ‫دو دﻻري" اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ "ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴـﺰة‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ در ﻣﻮرد ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ اﻧﺮژي ﻻزم اﺳﺖ" و ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ "ﻛﻪ رﺷـﺪ اﻗﺘـﺼﺎدي ﻣﻌﻘـﻮل آﻧﻬـﺎ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑـﺮ ﺻـﻨﻌﺘﻲ ﺷـﺪن‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اوﭘﻚ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ".‬ﺷﺎه در ﻣﻮرد ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﻏﻴﺮﻧﻔﺘـﻲ در ﺣـﺎل‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻮﺷﺖ "ﻃﺮﺣﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ وام ﺑﻼﻋﻮض در ذﻫﻦ‬ ‫دارد" ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اوﭘﻚ ﻓﻮري ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻮرم در ﻏﺮب "ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺶ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ" ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ "ﻓﻘﻂ ﻋﺎﻣـﻞ دو درﺻـﺪ از ﺗـﻮرم ﺟﻬـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان اﻳﻦ ﺗﻮرم ﺑﻴﻦ ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 17‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪".‬‬ ‫ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺪر ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺧﺎﺻﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣـﺎ وﺟـﻮد دارد ﻣـﻲداﻧـﻢ و‬ ‫ﺑﺮاي آن ﺑﺴﻴﺎر ارزش ﻗﺎﺋﻠﻢ و آﻗﺎي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻣﻼً واﻗﻒ ﻫﺴﺘﻴﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻳﺮان ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً و ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺪازه ﺑﻪ ﺳﻮد ﻫـﺮ دو ﻃـﺮف‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ در دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺮوع ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﻃﺮح ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟـﺪي در ذﻫـﻦ ﻣـﺮدم‬

‫ﻧﻔﺖ ‪521‬‬

‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺄﺳﻒ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﻼم ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺎت ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳـﻴﺪه‬ ‫‪68‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﺗﻐﻴﻴﺮ اوﺿﺎع ﺑﻮد‪ ،‬ﺣـﺎﻻ ﺷـﺎه ﺑـﻪ رﺋـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮر اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﺔ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔـﺖ در ﻛـﺸﻮرش ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻛﻨـﺎر ﺑﻴﺎﻳـﺪ‪ .‬ﻓـﻮرد و‬ ‫ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻧﻈـﺮ ﺷـﺎه‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در دراز ﻣﺪت اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻏﺮب ﻫﻢ ﻫﺴﺖ زﻳـﺮا ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﺮب ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دو ﺳـﺎل ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﭘﺪﻳـﺪار‬ ‫ﺷﺪن اﺣﺘﻤﺎل روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺟﻴﻤﻲ ﻛﺎرﺗﺮ‪ ،‬اﻣﻜﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ اوﺿـﺎع ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﭽﺮﺧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ .68‬ﻧﺎﻣﺔ ﺷﺎه ﺑﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺟﺮاﻟﺪ ﻓﻮرد‪ 10 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 19) 1975‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ، (1354‬ﻫﻤﺎن‪.229-231 :5 ،‬‬