غلامرضا افخمی - بذرهای طوفان

‫‪20‬‬ ‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن‬ ‫ﺟﻤﺸﻴﺪ آﻣﻮزﮔﺎر در ‪ 16‬ﻣﺮداد ‪ 1356‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺟﺬب ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫـﺎ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ درآﻣـﺪ ﻧﻔـﺖ اﻣﻜـﺎن ﭘـﺬﻳﺮ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل ﻛﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﻠّﻲ ﺿﺮورت ﭘﻴﺪا ﻛﺮده‪ ،‬و آﻣﻮزﮔﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﻬﺪة اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﮔﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺴﻲ را ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺸﻴﻨﻲ ﻫﻮﻳـﺪا ﺑﺮﮔﻤـﺎرد‬ ‫وﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮدن ﻫﻮﻳﺪا ﺑﺮاﻳﺶ ﻣـﺸﻜﻞ ﺑـﻮد‪ 1.‬در اﻳـﻦ زﻣـﺎن ﻛـﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺷﺎه‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻮﻧﻲ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻛﻮﺗـﺎه‬ ‫ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ او ﺧﺎﺗﻤـﻪ داد‪ ،‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑـﻮد از ﻣﻘـﺎم وزارت درﺑـﺎر ﻛﻨـﺎره ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﺷـﺎه‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻮﻳﺪا را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺼﻮب ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﻪ درﺳﺘﻜﺎري‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي‪ ،‬زﻳﺮﻛـﻲ‪ ،‬و ﺗﻨـﺪزﺑﺎﻧﻲ ﺷـﻬﺮه ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜــﺮد ﻋــﺎﻟﻲ وي در ﻣﻘــﺎم ﻧﻤﺎﻳﻨــﺪة اﻳــﺮان در ﺳــﺎزﻣﺎن اوﭘــﻚ او را از دﻳﮕــﺮ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻫﻮﻳﺪا‪ ،‬ﻛﻪ ذاﺗـﺎً ﺧـﻮﻧﮕﺮم و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﻮزﮔﺎر ﻛﻢﺣﺮف‪ ،‬ﻣﻨﻀﺒﻂ‪ ،‬ﻣﻨﺰوي و ﭘﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺧﻠـﻖ‬ ‫و ﺧﻮ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﺶ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﻫﻢ اﺛﺮ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷـﺎه‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫‪ .1‬ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻳﺪون ﺟﻮادي ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎه در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻳﺎد اﻳﺎم ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ در ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺮﻛﻨﺎري ﻫﻮﻳﺪا در ﺳﺎل ‪ 1356‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ "ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺪا ﺑﮕﻮﻳﻲ زﻣﺎن رﻓﺘﻨﺶ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدت ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺸﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻪ اﻧـﺪازة زاﻳﻤـﺎن دردآور ﺑـﻮد‪".‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺪون ﺟﻮادي‪ 9 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،2003‬ﻧﻮار ‪ ،1‬روي ‪.2‬‬

‫‪ 818‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬دوﺳﺖ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي و ﻫﻮﻳﺪا‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫ﺑﻪ راه و روش ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت از آﻣﻮزﮔﺎر درﻳﻎ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ آﻣﻮزﮔﺎر ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه اﻧﺘﻈﺎر اﻧﺠﺎم‬ ‫دادن ﭼﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را از او دارد‪ :‬ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاز ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﻣﻬـﺎر ﺗـﻮرم‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل‬ ‫زﻣﻴﻦﺑﺎزي‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ اﺟﺎرهﻫﺎ و ﺑـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ در آوردن دﻳﻮاﻧـﺴﺎﻻري‪ ،‬ﻛـﻪ آﻣﻮزﮔـﺎر‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﻛﺎرﻧﺎﻣﺔ ﻳﻚﺳﺎﻟﺔ دوﻟﺖ او ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﺠﺎم اﻳـﻦ ﻛﺎرﻫـﺎ ﻣﻮﻓـﻖ‬ ‫ﺑﻮد‪ 2.‬ﺑﺎ وﺟﻮد رﻛﻮدي ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1355‬ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در دورة آﻣﻮزﮔـﺎر اﻓـﺮاد‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﻲ ﻛﺎر ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﻫﻨﻮز ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻲ را از ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و ﺑﻨﮕﻼدش اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺣﻘـﻮقﻫـﺎ دﭼـﺎر ﻧﻮﺳـﺎﻧﺎت‬ ‫ﻓﺼﻠﻲ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺸﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم دﻫﺔ ‪ 1350‬ﺣﻘﻮقﻫﺎ در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣـﺎهﻫـﺎي دي ﺗـﺎ اﺳـﻔﻨﺪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در ﻣﺎهﻫﺎي ﻓﺮوردﻳﻦ ﺗﺎ ﺗﻴﺮ دوﺑـﺎره ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﻣـﻲآﻣـﺪ‪ ،‬از ﻣـﺮداد ﺗـﺎ‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺑﺎﻻ ﻣﻲرﻓﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آﻫﻨﮕﻲ آﻫـﺴﺘﻪﺗـﺮ‪ ،‬از ﻣﻬـﺮ ﺗـﺎ دي اﻳـﻦ روﻧـﺪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در دورة آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬در اواﺋﻞ ﺳﺎل ‪ 1357‬ﺣﻘـﻮقﻫـﺎ در ﻳـﻚ‬ ‫ﻓﺼﻞ ‪ 41/1‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺮان ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎرﮔﺮان ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮان‪ ،‬اﮔﺮ اﺟـﺎزه‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﺮ ﺿﺪ اﻧﻘﻼب ﺑﻮدﻧﺪ‪ 4.‬آﻣﻮزﮔﺎر را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﻳﺎراﻧﻪﻫﺎي دوﻟﺘﻲاي ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮان از ﺑﻮدﺟﺔ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻓﻜﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب آﻣﺎده ﻛﺮد‪ .‬آﻣﻮزﮔﺎر ﻗﻄﻊ ﭼﻨﻴﻦ وﺟـﻮﻫﻲ را‬ ‫اﻧﻜﺎر و ﺣﺘﻲ از وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ وﺟﻮﻫﻲ اﻇﻬﺎر ﺑﻲﺧﺒﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫‪ .2‬ﻛﺎرﻧﺎﻣﺔ ﻳﻜﺴﺎﻟﺔ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮداد‪1357 ،‬‬ ‫‪3. Charles Kurzman, The Unthinkable Revolution in Iran, Cambridge, Harvard‬‬ ‫‪University Press, 2004. 96-104, 98.‬‬ ‫‪ .4‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻮراي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ارﺗﺶ‪ ،‬دي – ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1357‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪.١٣۶۵ ،‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪819‬‬

‫ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در رژﻳﻤﻲ ﻧﻈﻴﺮ رژﻳﻢ ﺷﺎه ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد ﻓﻘـﻂ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻊ وﺟﻮﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻼﻳﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬اﻧﻘـﻼب رخ دﻫـﺪ‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ در دورهاي ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ ﺻـﺪارت او ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ آن دوره ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬آﻣﻮزﮔﺎر زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻜﺎن اﻣﻮر را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻧﻴـﺎز داﺷـﺖ ﻛـﻪ در ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻛﺎرآﻣـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺤﺒﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻳﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰ دﻳﮕﺮان را ﺑﺴﻴﺞ و ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪ .،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن ﻛﺎرﻫـﺎ او‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﻣﻮر اداري و دﻳﻮاﻧﻲ ﺗﻨـﺰل داد و اﻣـﻮر ﺳﻴﺎﺳـﻲ را ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ او در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗـﻮرم از راه ﻛـﺎﻫﺶ‬ ‫ﺑﻬﺎي زﻣﻴﻦ و ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷـﻤﻨﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺎزارﻳـﺎن را ﻛـﻪ در‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺎزي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻧﻜﺪاران را ﻛـﻪ زﻣـﻴﻦﻫـﺎ را‬ ‫وﺛﻴﻘﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از او روﮔﺮدان ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺮخ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮان روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻲﻛﺎر و ﻧﺎﺧـﺸﻨﻮد‬ ‫را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻔـﻊ ﺧـﻮد از آﻧﻬـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫دورهﻫﺎ ﻫﻢ دﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﺰب رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ در ﻣﺠﻠـﺲ از ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺗـﺼﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺪا دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻨﺪ؛ آﻣﻮزﮔﺎر ﻧﺸﺴﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺑـﻪ‬

‫‪ .5‬آﻣﻮزﮔﺎر ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺮداﺧﺖ اﻳﻦ وﺟﻮه ﺑـﻪ روﺣﺎﻧﻴـﺎن را ﻗﻄـﻊ ﻧﻜـﺮده اﺳـﺖ و از ﭘﺮداﺧـﺖ آن وﺟـﻮه ﺑـﻪ‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻫﻢ ﺑﻲاﻃﻼع ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ در ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻛﻪ از دو ﺑﺮادر ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد ﻛـﻪ ﭘﺮواﻧـﺔ اﻧﺤـﺼﺎر واردات ﻣـﻮز و‬ ‫ﻣﺮﻛﺒﺎت در اﻳﺎم ﻧﻮروز ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮادران ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻮد ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ ﺷـﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر اﻳﻦ ﻣﺠﻮز اﻧﺨﺼﺎري را ﻟﻐﻮ ﻛﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ آن ﺑﺮادران دﻳﮕﺮ وﺟﻬﻲ ﺑـﻪ آﻳـﺖاﷲ ﺷـﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري‬

‫ﻧﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬آﻣﻮزﮔﺎر ادﻋﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ "ﻧﺎﻣﺔ دﻛﺘﺮ ﺟﻤﺸﻴﺪ‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر"‪ ،‬ره آورد‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1382‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،65‬ﺻﺺ‪.256-257 .‬‬

‫‪ 820‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ در ﭼﺸﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رأي داده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز ﻫـﻢ‬ ‫ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﻨﺪ‪ 6.‬او از ﻏﻮﻏﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲاي ﻛـﻪ در دورة ﺗـﺼﺪي وي ﻓﺰوﻧـﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﺧﻮد را دور ﻧﮕﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎلﻫﺎ ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻛـﺎر‬ ‫در ﻋﻤﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻬﺎر ﺧﺸﻮﻧﺖ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﺮون از ﺣﻮزة اﺧﺘﻴـﺎرات دوﻟـﺖ ﻗـﺮار‬ ‫داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﻠﻴﺲ و ژاﻧﺪارﻣﺮي‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻣـﺎن ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ارﺗﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬دوﻟـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻗﺒﻠــﻲ ﻫــﻢ از ﻣــﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ ﺷــﻮرش‪ ،‬ﺗﺮورﻳــﺴﻢ‪ ،‬ﺣﻤﻠــﻪﻫــﺎي ﻣــﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻳــﺎ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ ﻋﻠﻴﻪ رژﻳﻢ دور ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1342‬ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ ﻋﻠﻢ از ﺗﻤﻬﻴﺪات ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫اﻣ‪‬ﺎ ﺧﻮد ﻋﻠﻢ از ﻧﺰدﻳﻚ درﮔﻴﺮ اﻳﻦ‬

‫اوﺿﺎع ﺑﻮد و ﺷﺨﺼﺎً ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺪ ﺣﻤﻠﻪاي را داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻮرش را ﺳﺮﻛﻮب ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ در دورة آﻣﻮزﮔﺎر اوﺿﺎع ﺑﺎ ﺳﺎل ‪ 1342‬ﻓﺮق داﺷـﺖ؛ ﺷـﺎه و ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﻣـﺴﻠﺢ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻨﺘﺮل اﻣﻮر را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺎﻳـﺴﺔ‬ ‫دورة آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﺎ دورة ﻋﻠﻢ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬در ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻣﻮزﮔـﺎر در‬ ‫رأس اﻣﻮر ﺑﻮد در ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺿﺪ ﺷﺎه و راﻫﺒﺮد آﻧﻬﺎ ﻧﻮﻋﻲ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﭘﺪﻳـﺪ آﻣـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻠﺰم واﻛﻨﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎز ﺷﺪن ﻓﻀﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺟﻨﺎح ﭼﭗ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫زﻣﺎن درﮔﻴﺮ ﻣﺒﺎرزهﻫﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﺔ ﮔﺎه و ﺑﻴﮕﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮاي اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﺎن‪ ،‬ﻛـﻪ از‬ ‫زﻣﺎن ﺳﺆﻗﺼﺪ ﺑﻪ ﺷـﺎه در ﺳـﺎل ‪ 1344‬ﻛـﻢ و ﺑـﻴﺶ ﺗﺤـﺖ ﻛﻨﺘـﺮل ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣﻜـﺎن‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ و ﻣـﺴﺎﺟﺪ را ﻓـﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦﻫﺎ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺒﻬﻢ و ﺑـﻪ ﻇـﺎﻫﺮ ﺑـﻲاﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﺎل ‪ ،1356‬آﻧﭽﻪ ﺷﺎه اﺗﺤﺎد ﺳـﺮخ و ﺳـﻴﺎه ﻣـﻲ ﻧﺎﻣﻴـﺪ در ﺣـﺎل ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و از ﺧﻔﺎ درﻣﻲ آﻣﺪ و ﻋﻠﻨﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪821‬‬

‫***‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1341‬ﺟﻼل آلاﺣﻤﺪ ﻏﺮﺑﺰدﮔﻲ را در ﺗﻬﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬اﻳـﻦ واژه را‬ ‫اﺣﻤﺪ ﻓﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺮاﻧﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺮوان ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ در اﻳﺮان‪ ،‬اﺑﺪاع‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﻓﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﮔﻔﺘﻪ ﻫـﺎي او درك ﻛـﺮد‪ ،‬ﺳـﻘﻮط‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺮان ﻣﻲﺷـﺪ و ﻫـﻢ ﺷـﺎﻣﻞ ﻏـﺮب‪ ً ،‬ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‬ ‫ﻫﻠﻨﻴﺴﻢ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ را ﺑﺎ اﺻﻞ ﺧﻮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻛـﺮده ﺑـﻮد ارﺗﺒـﺎط داﺷـﺖ‪ 8.‬ﻓﺮدﻳـﺪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺮق ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮ ﺧﺼﻠﺘﻲ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻘﻬﻮر ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻛﺸﺎﻧﻨﺪة ﻏﺮب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬آن ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﺑﺸﺮ را در ﻛﺎﻧﻮن‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﻗﺮار ﻣﻲداد و ﺑﺎ ﺟﺪا ﻛﺮدن وي از ﺟﻬـﺎن ﻣﻌﻨـﻮي ﻛـﻪ ﻣـﻮﻃﻦ واﻗﻌـﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ او ﺑﻮد او را از اﺻﻞ ﺧﻮد ﺟـﺪا‪ ،‬و ﺿـﺎﻳﻊ ﻣـﻲ ﻛـﺮد‪ .‬ﻣﻜﺘﺒـﻲ ﻛـﻪ ﻓﺮدﻳـﺪ و‬ ‫ﻫﻤﻜﺎرش ذﺑﻴﺢاﷲ ﺑﻬﺮوز ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ داﺷـﺘﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣﻮاﻧـﻊ ﻓﻨـﻲ و‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺑﺮاﻓﺘﺎدن ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫آن اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ اﺳﻜﻨﺪر آن اﻣﭙﺮاﺗﻮري را ﻓﺘﺢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧـﺎﭼﻴﺰ ﺑـﻮد‪ .‬اﺳـﺘﺪﻻل‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺷﺎرهاي ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﻃﺌﺔ ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان را از ﺷﻜﻮه اﺧﻼﻗـﻲ و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲاش ﺗﻬﻲ ﻛﺮده و زﻣﺎن آن ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روﺣﻴﻪاي را ﻛـﻪ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺎﻳﺔ ﻋﻈﻤﺖ ﻛﺸﻮرﺷﺎن ﺑﻮد از ﻧﻮ در ذﻫﻦ ﺧـﻮد ﻣﺠـﺴﻢ ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻻزﻣﺔ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آن روﺣﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻪ روﺷﻨﻔﻜﺮان و ﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫‪ ..8‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دارﻳﻮش آﺷﻮري‪" ،‬اﺳﻄﻮرة ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ‪ :‬ﺑﺎزدﻳﺪي از اﺣﻤﺪ ﻓﺮدﻳﺪ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﺰدﮔﻲ‪.‬‬ ‫‪http://www.ashouri.malakut.org/archive/Fardid.pdf‬‬ ‫ﻧﺎم ﻓﺮدﻳﺪ در اﻳﺮان ﻧﺎم ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ را ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ دارﻳﻮش ﺷﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺮاﻧﻲ‪" ،‬ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ از دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ ﺑﺎور اﺣﻤﺪ ﻓﺮدﻳﺪ )‪ ،(1373-1291‬ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار ﮔﺮوه ﻫﺎﻳﺪﮔﺮيﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان و از ﻧﻈﺮ ﻫﻮاداران‬ ‫ﻓﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮﺷﺪ ﺧﻮد را ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻈﻬﺮ ﺷﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ روﺣﻴﺔ اﻧﺘﻘﺎدي را ﻓﻠﺞ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد و ﺳﻨﺖ ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮي را‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬دور ﻣﻲرﻳﺰد‪".‬‬ ‫‪Daryush Shayegan, "Heidegger in Iran", Le Portique, No. 18 (October/November‬‬ ‫‪2006).‬‬

‫‪ 822‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮﺿﻊ آﻧﺎن را ﺟﺪي ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ آن ﻣﻮﺿﻊ اﻏﻠﺐ‪ ،‬در ﻧﻬﺎن‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺧﻠـﻖ و‬ ‫ﺧــﻮي اﻳﺮاﻧﻴــﺎن ﻣﻠــﻲﮔــﺮا ﺧﻮﺷــﺎﻳﻨﺪ ﺑــﻮد و اﻳﺮاﻧﻴــﺎن داراي ﻣــﺮامﻫــﺎي ﺳﻴﺎﺳــﻲ و‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از آن ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎ و در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﻮد ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ ﺗـﺎ‬ ‫از ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﺔ آن ﭼﻴﺰي ﺑﺪل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎﻳﻲ ﻧﻮ از ﻣﻜﺘﺒﻲ ﺑﻮدن ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫آن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آلاﺣﻤﺪ از ﺟﻨﺎح ﭼﭗ ﺑﻮد وﻟﻲ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1341‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻣﺒﻬﻢ درﺑﺎرة "ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫اﺻﻴﻞ" را ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺔ آن ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﻼﻣﻲ ﻗﻮي ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ادﻋـﺎي‬ ‫وي ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ارزشﻫﺎ و آداب و رﺳﻮم ﻏﺮﺑﻲ داﺷﺖ از دﺳﺖ ﻣـﻲرﻓـﺖ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ‪،‬‬ ‫روﺷﻨﻔﻜﺮان‪ ،‬ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬و ﺟﻤﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺒﻮل ﻛـﺮدن درﺑـﺴﺖ‬ ‫ارزشﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻧﻘﺸﻲ ﻣﻬﻢ در از دﺳﺖ رﻓـﺘﻦ اﻳـﻦ اﺻـﺎﻟﺖ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬آلاﺣﻤـﺪ و‬ ‫ﭘﻴﺮوان وي اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻴﻞ ﺑﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺳﺘﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻃﺮز ﺑﺮﺧﻮرد آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم روﺷﻦ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻨﺸﻮري از واﻗﻌﻴﺎت‪ ،‬ارزشﻫﺎ‪ ،‬و ﻋﻮاﻃـﻒ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻓﺮاد و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت از وراي آن ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ و ﺑـﺎ دﻧﻴـﺎ ﺑـﻪ ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺪون دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ؟ اﮔـﺮ ﺑﻨـﺎ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ آزادي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻻزم ﺑﻮد از ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲاي ﻓﺮا ﮔﻴﺮﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺎﻳـﺔ ﻗـﺪرت ﻏـﺮب ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺻﻴﻞ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ؟ ﻧﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻧﻪ ﺟﻨـﺎح ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺟﺪي درﺑـﺎرة ﻣﻌﻨـﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﺻـﻴﻞ ﺑﺤـﺚ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪،‬‬ ‫اﻳــﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑــﺮ ﺟﺎﻣﻌــﻪﺷﻨﺎﺳــﻲ ﭘﻴــﺮوز ﺷــﺪ‪ ،‬ﺑــﺴﻴﺎري از روﺷــﻨﻔﻜﺮان اﻳــﺮان ﺑــﻪ‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪823‬‬

‫"ﺷﺮق ﺷﻨﺎﺳﺎن واروﻧﻪ" ﺑﺪل‪ 9‬و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺘﺎًﺛﺮ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻣﺤﺘﻮا‪ ،‬ﺷﻜﻞ‬ ‫و رﻧﮓ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎه و ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻄﺮح و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺮﺑﺰدﮔﻲ ﺑﺎب روز و ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﺑﻪ راه و روﺷـﻲ ﺑـﺪل ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺮ و ﻛـﺎر داﺷـﺘﻨﺪ ﺧـﻮد را ﻣﻠـﺰم‬ ‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻧﺴﻞ ﭘﻴﺶ‪ ،‬روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻳﺎريدﻫﻨﺪه ﺑـﻪ ﻧـﻮ‬ ‫ﺳﺎزي ﻛﺸﻮر درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪرن ﻛﺮدن ﺗـﺎ ﺣـﺪ زﻳـﺎدي ﻣـﺴﺘﻠﺰم ﻏﺮﺑـﻲ ﺷـﺪن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﻠﮕﺮا ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺮو اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻣﻬﻢ ﺗﺮ از آن ﭘﺎﻳﮕﺎﻫـﺸﺎن در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن روﺣﺎﻧﻴﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﺳﺘﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ زﻳـﺮا ﺑـﺎ‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﻠﻤﻮس ﭼﻮن ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻣﺪرن‪ ،‬دﺧﺎﻟﺖ زﻧـﺎن در اﻣـﻮر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬ ‫ﺗﻼشﻫﺎي ﺧﺎص در ﺟﻬﺖ ﻏﻴﺮدﻳﻨﻲ و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻛﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫رد ﻛﺮدن ذﻫﻨﻴﺖ روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺟﺪي ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت آﻧﻬﺎ ﺑـﺎ دﻳـﻦ ﻧﻤـﻲ ﮔﺬاﺷـﺖ‪.‬‬ ‫اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ وي اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ در ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻳﺶ‬ ‫اﻣﺮي ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻗﺪرت روﺣﺎﻧﻴﺎن را رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫و از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ آن ﻛﻨﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪرن ﻛﺮدن ﻛﺸﻮر آﻧﻬﺎ را وادار ﻣـﻲﻛـﺮد ﺑـﺎ‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪي ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در آن دوره ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻗﺸﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻮﭼﻜﻲ از اﺟﺘﻤﺎع اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻗﻲ اﻓﺮاد اﺟﺘﻤﺎع راه ﺧﻮد را ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ و‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي رﺿﺎﺷﺎه ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم ﺑﺎ ﺑﺎز ﻛﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬــﺎ از ﻧﻈــﺮ ﺟﺎﻣﻌــﻪﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻠﻜــﻪ از ﻧﻈــﺮ ذﻫﻨــﻲ اﻳــﻦ ﻣﻌــﺎدﻻت را ﺗﻐﻴﻴــﺮ داد‪.‬‬ ‫آﻣﻮزشﻫﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻣﻠﻲ ﻛﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬آﻏﺎز ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻗﺘـﺼﺎدي‪ ،‬و‬ ‫‪9. Mehrzad Boroujerdi, Iranian Intellectuals and the West: The Tormented Triumph‬‬ ‫‪of Nativism, Syracuse, Syracuse University Press, 1996.‬‬

‫‪ 824‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺑﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻣﺪرﻧﻴﺴﺖ و دﻳﻦ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ دروﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻧﻮاﻧﺪﻳﺸﺎن ﻧﻮ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﺳﺖ اﻧﺪازي اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﻔـﺖ اﻳـﺮان‬ ‫ﻧﺒﻮد؛ اﻛﻨﻮن ﻏﺮب ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان را ﻣﻲدزدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻏﺮﺑﺰدﮔﻲ ﺟﻨﺎح ﭼﭗ ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻪ دﻳـﻦ ﺑﻌـﺪي روﺷـﻨﻔﻜﺮاﻧﻪ داد‪ .‬اﻳﻨـﻚ‬ ‫ﻏﻴﺮروﺣﺎﻧﻴﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻲﺑﺎﻟﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﻼم ﻫﻤﺎن اﺳﻼم رﻫﺒـﺮان روﺣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷـﺎه ﻫـﻢ آن را ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬ﺧﻮﺑـﺴﺖ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ وﻟﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻴﻤﻮنوار ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﺳﻼم ﺷـﺎه ﻧﻴﻤـﻲ ﺧﺮاﻓـﺎﺗﻲ و‬ ‫ﻧﻴﻤﻲ دﻧﻴﻮي ﺑﻮد‪ .‬دﻳﻨﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺧﺪا وﻟﻲ ﺧﻮدداري از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧـﺪا‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ دﻳﻦ ﺷﻴﻚ‪ .‬در اﻳﻦ دوره "ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﻮﻣﻲ" ﻫـﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮي از دﻳﻦ ﺷـﻴﻚ ﺑـﺪل ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ :‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬وﻟـﻲ از ﻧﻈـﺮ‬ ‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻏﺮبﺳﺘﻴﺰ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎرﺳﺘﻴﺰ‪ ،‬و ﺷﺎه ﺳﺘﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺒﻨـﺎي ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺟﻨﺎح ﭼﭗ ﻏﻴﺮدﻳﻨﻲ و ﺟﻨﺎح راﺳﺖ دﻳﻨﻲ در آﻳﻨﺪه در ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻠﻐﻤﻪاي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺮﻳـﺪ ﺧﻤﻴﻨـﻲ‪ ،‬و ﭘـﺲ از او ﺷـﺎه آن را‬ ‫"ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ اﺳﻼﻣﻲ" ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺗﺤﺎد ﻧﺎﻣﻘﺪس ﺳـﺮخ و ﺳـﻴﺎه‪ .‬در دﻫـﺔ ‪ 1340‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻧﻴﺮوي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ وﻳﮋه از ﺟﻨﮓ ﻫـﺎي آزادﻳـﺒﺨﺶ آﺳـﻴﺎ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘـﺎ‪ ،‬و‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻫﻨﺪوﭼﻴﻦ‪ ،‬اﻟﺠﺰﻳﺮه‪ ،‬و ﻛﻮﺑـﺎ‬ ‫در ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎده ﻧﺒﻮدﻧﺪ زﻳﺮا در زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻏﺮب دورهﻫﺎي ﺳﺨﺖ رﻧﺴﺎﻧﺲ )ﻧﻮزاﻳﻲ(‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺟﺰ اﻳﻦﻫﺎ‬

‫را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺧـﻮاب ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ زﺑـﺎن ﻣـﺪ روز روﺷـﻨﻔﻜﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻘـﺐ‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد را دوﺑﺎره ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه اي ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از‬ ‫راه رد ﻛﺮدن ارزشﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮاﻧﺘﺲ ﻓـﺎﻧﻮن و اﻣـﻪ ﺳـﺰر ﻣﺮﺷـﺪ‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪825‬‬

‫ﻣﻨﺘﺨﺐ اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﺎﻧﻮن از ﻧﻘﺶ "ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ" در اﺳﺘﻌﻤﺎرﺳـﺘﻴﺰي‬ ‫و ﭘﺎﻓﺸﺎري وي ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ راه آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻠـﻲ از دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ دوﺑـﺎرة اﺟﺘﻤـﺎع ﺑـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﺔ‬ ‫ﺧــﻮﻳﺶ و ﻛــﺸﻒ دوﺑــﺎرة ارزش ذاﺗــﻲ ﺧــﻮدش ﻣــﻲﮔــﺬرد ﺑــﻪ وﻳــﮋه ﻧﺨﺒﮕــﺎن‬ ‫"ﺑﻮﻣﻲﮔﺮا"ي ﺟﺪﻳﺪ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫در دﻫﺔ ‪ 1350‬دﻳﮕﺮان‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﻠـﻲ ﺷـﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻓـﺎﻧﻮن و ﺳـﺰر رو‬ ‫آوردﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺳﺨﻨﻮري ﺧﻮشﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاري ﻛـﺎردان‪ ،‬ﺑـﺴﻴﺎر ﺑـﺎﻫﻮش‬ ‫وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤـﺔ ﻓـﺼﻠﻲ از ﻓـﻀﺎﺋﻞ ﺑﻠـﺦ‪ ،‬ﻛﺘـﺎﺑﻲ‬ ‫ﺧﻄﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ درﺑﺎرة ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻠﺦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻲ ﺣﺒﻴﺒﻲ داﻧـﺸﻮري‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﻣـﺪرك‬ ‫دﻛﺘﺮاي )‪ (doctorat d’université‬ﺧـﻮد را در رﺷـﺘﺔ ﻗـﺪﻳﺲﺷﻨﺎﺳـﻲ از داﻧـﺸﮕﺎه‬ ‫ﺳﻮرﺑﻦ ﭘﺎرﻳﺲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪ 11.‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﺟـﻼل ﻣﺘﻴﻨـﻲ‪ ،‬رﺋـﻴﺲ داﻧـﺸﻜﺪة ادﺑﻴـﺎت و‬ ‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﭘﺲ از آن رﺋﻴﺲ داﻧﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺪري ﭘﺎرﺗﻲﺑﺎزي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺮﻓﻨﺪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ وزارت ﻋﻠﻮم ﻣﺪرك ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را دﻛﺘﺮاي ﺗـﺎرﻳﺦ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،12‬او ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﻤﺖ اﺳﺘﺎدﻳﺎري ﺗﺎرﻳﺦ در داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳـﻲ ﻣـﺸﻬﺪ اﺳـﺘﺨﺪام ﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺮﻳﻌﺘﻲ در‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ اﺳﺘﺎدي ﻣﺤﺒﻮب ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘـﻲ داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛـﻪ از داﻧـﺸﮕﺎه ادﺑﻴـﺎت و ﻋﻠـﻮم‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑـﻪ ﻛـﻼسﻫـﺎﻳﺶ ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ 1350‬او را ﺑـﻪ‬ ‫وزارت ﻋﻠﻮم و آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ در ﺗﻬﺮان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و در ﺗﻬـﺮان او ﺑـﻪ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺳﺨﻨﻮران ﻣﺤﺒـﻮب ﺣـﺴﻴﻨﻴﺔ ارﺷـﺎد ﺑـﺪل ﺷـﺪ‪ .‬ﺣـﺴﻴﻨﺔ ارﺷـﺎد ﺳـﺎزﻣﺎن اﺳـﻼﻣﻲ‬

‫‪10. See especially Frantz Fanon, Black Skin, White Mask, New York, 1967 (First‬‬ ‫‪published in French 1952) and the Wretched of the Earth, New York, 1965 (First‬‬ ‫‪published in French 1961).‬‬ ‫‪ .11‬ﺟﻼل ﻣﺘﻴﻨﻲ‪" ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ در داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺸﻬﺪ"‪ ،‬اﻳﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ﺷﻤﺎرة ‪) 4‬زﻣﺴﺘﺎن ‪(1994‬‬

‫ﺻﻔﺤﺎت ‪.849 ،835-899‬‬ ‫‪ .12‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.853-855 .‬‬

‫‪ 826‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻏﻴﺮﺳﻨﺘﻲاي ﺑﻮد ﻛﻪ دو ﺗﻦ از ﺑﺎزارﻳﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻴﻨﺎﭼﻲ و ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤـﺎﻳﻮن‪،‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺳﺎواك‪ ،‬آن را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻳﻚ اﻟﺘﻘﺎﻃﻲ ﺗﺮاز اول ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﺮش اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮي از اﺳـﻼم و‬ ‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮده و ﻣﺎرﻛﺴﻴـﺴﻤﻲ ﻫـﺰارهﺑـﺎور را ﺑـﺎ ﻣﻌﺎدﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺷﻴﻌﻲ درآﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﻲﻃﺒﻘﺔ ﺗﻮﺣﻴﺪي را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪاي‬ ‫را ﻛﻪ اﻋﻀﺎي آن اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖﺳﺘﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﻪ اوﻟﻮﻳـﺖ اﺟﺘﻤـﺎع اﻋﺘﻘـﺎد داﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ در راه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك اﺟﺘﻤﺎع ﺟﺎن ﺧﻮد را ﻓﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ 14.‬از ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‬ ‫اﺻﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺷﻴﻌﻪ دﻓﺎع از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﻴﻌﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻣﺎن ﻧﻤﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺻﻔﻮﻳﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﺪود ﻛـﺮدن‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﻴﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻮاري و ﺳﻴﻨﻪزﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد اﻳﻦ وﻇﻴﻔﺔ اﺳﺎﺳـﻲ ﺷـﻴﻌﻪ را ﺳـﺴﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ "ﺟﻮرج ﮔﻮروﻳﭻ‪ ،‬ﻳﻬﻮدي و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺳـﺎﺑﻘﻲ ﻛـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺻﺮف ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﻴﺴﻢ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻓﺮاﻧﺴﻪ در اﻟﺠﺰﻳﺮه ﻛﺮد از آﻳـﺖاﷲ‬ ‫ﻣﻴﻼﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ در ﻫﻴﭻ ﻣﺒﺎرزهاي ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻪ روح اﺳﻼم ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑـﻮد‪".‬‬

‫‪15‬‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺻﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺮﺣﻲ از ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲداد‪ ،‬ﻻزم‬ ‫ﺑﻮد و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از داﻧﺸﻮران اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ در آﻣﻮزشﻫﺎي ﺷـﺮﻳﻌﺘﻲ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﻘﻼب ﺧﻠﻘﻲ ﺑـﻪ ﭼـﺸﻢ ﻣـﻲﺧـﻮرد‪" .‬ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮهاي ﻛـﻪ ﻳـﺎدآور‬ ‫ﺷﺎﺗﻮف‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺟﻦزدﮔﺎن داﺳﺘﺎﻳﻮﺳﻜﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ در اﻣﻮر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬

‫‪ .13‬ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﻣﻔﺼﻞ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬ ‫‪Ali Rahnema, "Political Biography of Ali Shariati: Teacher, Preacher, Rebel," in Ali‬‬ ‫‪Rahnema, ed., Pioneers of Islamic Revival, London, Zed Books, 1994.‬‬ ‫‪14. See Farhad Khosrokhavar, "The New Intellectuals in Iran," Social Compass, 51:‬‬ ‫‪2, 2004. pp. 191-202.‬‬ ‫‪ .15‬ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ آﺛﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ص‪ ،13 .‬ﻧﻘﻞ از ﻣﺘﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.878 .‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪827‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ 16".‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻴﺶ از آﺧﻮﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻓـﺮدي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﻮذر‪ ،‬ﻳﺎر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﻲورزﻳﺪ‪ ،‬ﻣـﺆﻣﻦ ﺑـﻮد و‬ ‫ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي آﻣﻮزش دادن ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ اﺑﻮذر ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻢ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪".‬‬

‫‪17‬‬

‫ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﺔ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﺘﺪﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﺤﺒﻮب ﺷﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﺒﻬﻢ ﺧﻄﺎﺑﻪﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫـﺎﻳﺶ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﻪاي ﻏﻴﺮ از ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻲ روح ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎ دﻳﻦ ورزي ﻣﺘﺤﺠﺮ ﺳﻨﺘﻲ را‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬او ﻣﺰﻳﺘﻲ ﻫﻢ داﺷﺖ‪ :‬دوﻟﺖ ﺑﻪ او آزادي ﻋﻤﻞ ﻣﻲداد زﻳـﺮا ﮔﻤـﺎن‬ ‫ﻣﻲرﻓﺖ از ﻧﻔﻮذ روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧﻬـﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫آﻳﺖاﷲ ﻋﻈﻤﺎ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻇﻢ ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري‪ ،‬ﺷـﻬﺎباﻟـﺪﻳﻦ ﻣﺮﻋـﺸﻲ‬ ‫ﻧﺠﻔﻲ‪ ،‬ﻫﺎدي ﻣﻴﻼﻧﻲ و ﺣﺴﻴﻦ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺧﻼف ﻛﺘـﺎبﻫـﺎ و ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲﻫـﺎي وي ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ 18.‬ﭘﻴﺮوان آﻳﺖاﷲ روحاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺠﺮوي ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻣﻄﻬﺮي ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را ﺑـﻪ ﺑـﺪﻋﺖﮔـﺬاري‬ ‫در دﻳﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮد‪ 19.‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺳـﻨﺠﻴﺪه رﻓﺘـﺎر ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻮد ﭘﻴﺮوان او را ﻧﺮﻧﺠﺎﻧﺪ‪ 20.‬ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ ﻣﻮاﺿﻊ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬او‬ ‫در ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ آﺗﺶ اﻧﻘﻼب ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻫـﺎﻳﺶ ﺑـﻪ ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ‬ ‫اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ در دﻫﺔ ‪ 1340‬آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑـﻮد‬

‫‪16. Said Amir Arjomand, The Turban for the Crown: The Islamic Revolution in‬‬ ‫‪Iran, New York, Oxford University Press, 1988, p. 93.‬‬ ‫‪ .17‬ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‪" ،‬ﻓﺮﺑﻪﺗﺮ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي"‪ ،‬ﻛﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،14‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،1372‬ﺻﺺ‪.3-4 .‬‬ ‫‪ .18‬ﻣﺘﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺺ‪.879-880 .‬‬ ‫‪19. Ali Rahnema, An Islamic Utopian: A Political Biography of Ali Shariati,‬‬ ‫‪London, I.B.Tauris, 1988, pp.274-275.‬‬ ‫‪ .20‬ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﺳﺮوش‪" ،‬ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ دﻳﻦ"‪ ،‬ﻛﻴﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،13‬ﺗﻴﺮ و ﻣﺮداد ‪ ،1372‬ص‪.10 .‬‬

‫‪ 828‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫و زﻳﺮ ﻟﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ در اواﺧﺮ دﻫـﺔ ‪ 1350‬ﺑـﻪ ﺛﻤـﺮ رﺳـﻴﺪ‪ .‬ﻫـﺪف اﺳـﺘﻘﺮار دوﻟﺘـﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻧﻪ اﻃﻼﻋﻲ از ﻫﻨﺮ ﻛﺸﻮرداري داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ آن اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃـﻮر ﻛـﻪ آلاﺣﻤـﺪ و ﺷـﺮﻳﻌﺘﻲ ﺑـﻲاﻋﺘﻨـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ واﻗﻌﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨـﻲ و ﭘﻴـﺮواﻧﺶ ﻫـﻢ‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ از ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ ﺷﺎه اوﺿﺎع درﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﻋﺒـﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ‬ ‫ﺳﺮوش‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺮوان اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪﺗﺮ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺟﺰ ﺷﻌﺎر دادن ﻛﺎر زﻳﺎد دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﺑﻠﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪" .‬ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاران و زﻣﺎﻣﺪاران اﻧﻘﻼب ﺳﺨﻨﺮاﻧﺎﻧﻲ ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ اﻳـﺮاد وﻋﻈـﻲ اﺛﺮﮔـﺬار‪ ،‬ﺣـﻀﻮر در‬ ‫ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﭘﺮ ﻃﻮل و ﺗﻔﺼﻴﻞ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه‪".‬‬

‫‪21‬‬

‫***‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻋـﻼم ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1355‬ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎاﻧﺘﻘﺎد ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺧﺎرﺟﻲ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷـﺪﻳﺪ‬ ‫در ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪة اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎواك دﺳـﺘﻮر داد اﻗـﺪاﻣﺎت ﺧـﻮد را ﺷـﺴﺘﻪ‬ ‫رﻓﺘﻪﺗﺮ ﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻣـﺎهﻫـﺎي اردﻳﺒﻬـﺸﺖ و ﺧـﺮداد ‪ ،1356‬دوﻟـﺖ از ﺻـﻠﻴﺐ ﺳـﺮخ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮاي ﺑﺎزرﺳﻲ زﻧﺪانﻫﺎي اﻳﺮان دﻋﻮت ﻛﺮد و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺳـﺮان ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن داد ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪانﻫﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺣﻘـﻮق ﻗـﻀﺎﻳﻲ‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ 22.‬در اواﺋـﻞ ﻣـﺮداد ﻫﻮﺷـﻨﮓ اﻧـﺼﺎري‪ ،‬رﻫﺒـﺮ ﺟﻨـﺎح ﺳـﺎزﻧﺪة‬ ‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺣـﻖ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان از اﻃﻼﻋـﺎت ﻣﻄﻠـﻖ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺎﻳﺪ آﻳﻴﻨﺔ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪" .‬ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻗﻠﻢﻫﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ و زﺑﺎنﻫﺎ ﺳﺨﻦ‬ ‫‪21. http://www.drsoroush.com/English/Interview/E-INT-19970311‬‬‫‪Intellectual_Autobiography_An_Interview_of_Abdolkarim_Soroush.html.‬‬ ‫‪ .22‬روزﺷﻤﺎر‪318 :2 ،‬؛ ﻛﻴﻬﺎن‪ 21 ،18 ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪1356‬؛ ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ‪ 10 ،‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪1978‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪829‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺒﺎدل اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ راه دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫـﺎي اﻧﻘـﻼب ]ﺷـﺎه و‬ ‫ﻣﻠﺖ[ را ﻫﻤﻮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﺮﻳﺎن را از ﺧﻄﺮ ﭘﻴﺸﺮوي در ﺗﺎرﻳﻜﻲ‬ ‫ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ‪".‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫دارﻳﻮش ﻫﻤﺎﻳﻮن‪ ،‬وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت و ﺳﺨﻨﮕﻮي دوﻟﺖ آﻣﻮزﮔـﺎر‪،‬‬

‫اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ "از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﻧﺘﻘﺎد از دوﻟﺖ ﺑﻬﺮاﺳـﺪ‪ 24".‬ﺑﺮﻗـﺮاري‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻓﻜﺮ و ذﻛﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه در ﺟﺸﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻪ در ﻣـﺮداد‬ ‫ﮔﻔﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻛﺎﻻﻳﻲ وارداﺗﻲ ﻧﻴـﺴﺖ و ﺑﺎﻳـﺪ از ﺷـﺮاﻳﻂ دروﻧـﻲ اﻳـﺮان ﻧـﺸﺄت‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ 25.‬ﺳﭙﺲ دو اﺻﻞ ﺟﺪﻳﺪ اﻧﻘﻼب ﺷﺎه و ﻣﻠـﺖ را اﻋـﻼم ﻛـﺮد‪ ،‬ﻳﻜـﻲ اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺎﻻﻧﺔ ﻗﻴﻤﺖ زﻣﻴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﻧﺮخ ﺗﻮرم ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ و دﻳﮕﺮي اﻳﻦ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ ﻣﻠﺰم ﺷﺪﻧﺪ داراﻳﻲ ﺷﺨـﺼﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ داراﻳـﻲ‬ ‫زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را در ﻓﻮاﺻﻠﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﻋـﻼم ﻛﻨﻨـﺪ‪ 26.‬در ﺷـﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه‪ ،‬و در‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮدﺑﻴﺮ روزﻧﺎﻣـﺔ‬ ‫ﻛﻴﻬﺎن ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺳﻤﺖ دوﻟﺘﻲ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري ﺛﺮوت اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﻨﺪ‪" ".‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺎﻳﻲ در اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ آﻧﻬـﺎ دﺳـﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺟﺪﻳـﺪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از راهﻫﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮ از ﺗﺮور ﻧﺎآراﻣﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ از‬ ‫آزادي ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻪ ﻧﻮع آزادي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻧﻴﺎ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﺮان ﺣﺴﺪ ﻣﻲورزد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺣﺠﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺗﺎ زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣـﺴﻠﺢ و اﻳﺮاﻧﻴـﺎن وﻃـﻦﭘﺮﺳـﺖ ﺑـﺮاي ﺣﻔﺎﻇـﺖ از اﻳـﻦ ﻛـﺸﻮر‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ".‬و در ﻫﻤﺎن ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﮔﻔﺖ اﻳﺮان ﻧﺒﺎﻳـﺪ در درﺟـﺔ‬

‫‪ .23‬روزﺷﻤﺎر‪2:322 ،‬‬ ‫‪ .24‬ﻛﻴﻬﺎن‪ 20 ،‬ﻣﺮداد ‪1356‬‬ ‫‪ .25‬ﻛﻴﻬﺎن‪ 14 ،‬ﻣﺮداد ‪.1356‬‬ ‫‪ .26‬اﺻﻮل ‪ 18‬و ‪19‬؛ روزﺷﻤﺎر‪.325 :2 ،‬‬

‫‪ 830‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫دوم اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و او دﺳﺖ از ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارد ﺗﺎ اﻳﺮان ﺑـﻪ ﺟﺎﻳﮕـﺎه‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫ﺷﺎه ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻗـﺪر ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ او ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ اﻧﺠـﺎم داده‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ و در اﻳﻦ دوره ﺑﻪ دﻋﻮت وي در ﻣـﻮرد ﻣـﺸﺎرﻛﺖ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ در‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ وي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ آن ﮔﻮﻧـﻪ ﻧﺒـﻮد‬ ‫ﻛﻪ وي اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬اﺗﻬـﺎم‬ ‫اﺳﺘﺒﺪاد ﻋﻠﻴﻪ او در اﻳﻦ دوره ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺮﻳﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر و دارﻳﻮش‬ ‫ﻓﺮوﻫﺮ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠـﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣـﻪاي ﺳﺮﮔـﺸﺎده ﺑـﻪ او ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ و از او درﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ را ﻛﺎﻣﻼً رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﭘﻮزﺧﻨﺪي ﺑﻪ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ زد ﻛـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺰ اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺎﻧﻮن را در اﺧﺘﻴﺎر روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﻌﺮﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋه در اﻧﺴﺘﻴﺘﻮ ﮔﻮﺗﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﺑـﺎﻧﻲ آﻣﻴﺨﺘـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺎﺳـﺰا ﻋﻠﻴـﻪ رژﻳـﻢ در آﻣـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ ‪ 54‬ﻧﻔﺮه از اﻧﺠﻤﻦ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن در ﻧﺎﻣﻪاي ﺳﺮﮔﺸﺎده ﺑـﻪ اﻧﺘﻘـﺎد از ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي در روﻳﻪﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﺑـﻪ ﺗـﻀﻤﻴﻦ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻲ آﺷﻜﺎرا ﺣﺴﺎبﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدن ﺷﺎه ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ داﺷﺘﻦ در ﺗﻮﻃﺌﺔ ﻗﺘﻞ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ در ﻟﻨﺪن و ﺳﻴﺪ ﻣـﺼﻄﻔﻲ ﺧﻤﻴﻨـﻲ‪ ،‬ﭘـﺴﺮ‬ ‫آﻳــﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨــﻲ‪ ،‬در ﻛــﺮﺑﻼ در ﺷــﺮف وﻗــﻮع ﺑــﻮد‪ .‬از ﻫﻤــﻪ ﻣﻬــﻢﺗــﺮ در آن دوره‪،‬‬ ‫ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬درﺳﺖ ﭘﻴﺶ از ﺳﻔﺮ ﺷﺎه ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه در ‪23‬‬ ‫ﺗﺎ ‪ 26‬آﺑﺎن ‪ ،1356‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧـﻮد ﻋﻠﻴـﻪ ﺷـﺎه و رژﻳـﻢ او را در اروﭘـﺎ و اﻳـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺷﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫***‬ ‫‪ .27‬ﻛﻴﻬﺎن‪ 22 ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪1356‬؛ روزﺷﻤﺎر‪327 :2 ،‬؛‬ ‫‪Amir Taheri, The Spirit of Allah: Khomeini and the Islamic Revolution, London,‬‬ ‫‪Hutchinson, 1985, p. 208.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪831‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻴﻤﻲ ﻛﺎرﺗﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻲ و ﻧﻬﻤﻴﻦ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪة‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻛﺎرﺗﺮ دوام ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬ ‫راﻫﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ دارد ﻧﺎﻫﻤﻮار و ﭘﺮ دﺳﺖاﻧﺪاز اﺳﺖ‪ 28.‬ﻛﺎرﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣـﺮدد‬ ‫ﺑﻮد و اﻳﻦ اﺣﺴﺎس در ﺗﺸﻜﻴﻼت دوﻟﺖ وي ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﻛـﺎرﺗﺮ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺧﺼﻮﻣﺖآﻣﻴﺰي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﻴﻤﺰ ﺷﻠﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬وزﻳﺮ‬ ‫اﻧﺮژي دوﻟﺖ وي اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪ " :‬در واﻗﻊ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺷﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻋﻠﻨﻲ آن ﺗﺮدﻳﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ 29".‬ﻛﺎرﺗﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد "ﻣﺸﻜﻼت ﺧﻮدﺷﺎن ﻛـﻢ ﻛـﻢ‬ ‫ﺣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ٣٠".‬او ﺑﻪ ﺳﺎزش و ﻣﺬاﻛﺮه اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻠـﺴﻴﻨﺠﺮ ﻛـﺎرﺗﺮ‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد "اﮔﺮ ﺳﺎدات و ﺑﮕﻴﻦ )ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ اﺳـﺮاﺋﻴﻞ( را در ﻳـﻚ اﺗـﺎق ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﭘﺲ از ﭼﻚ و ﭼﺎﻧﻪ زدنﻫـﺎي ﺑـﺴﻴﺎر ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺗﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺮژي و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺑﺎ ﻫﻢ در اﺗﺎﻗﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﭘـﺲ‬ ‫از ﭼﻚ و ﭼﺎﻧﻪ زدنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ ﻣـﻲرﺳـﻨﺪ‪ 31".‬ﻛـﺎرﺗﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ از ﺗﻪ دل ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ وي از ﻧﻴﻜﺴﻮن ﺑﻮد‪ ،‬ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺟﺪي ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻓﻮرد ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻬﻲ اﻧﺪك ﺑـﻪ آن ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲداد‪ ،‬و‬

‫‪ .28‬ﻓﻘﻂ ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺑﺪاع ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ در آﺑﺎن‬ ‫‪ 1355‬را ﺑﻪ ﺧﺮوج ﺷﺎه از اﻳﺮان در دي ‪ 1357‬ارﺗﺒﺎط دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬ ‫‪Gholam Reza Afkhami, The Iranian Revolution: Thanatos on a National Scale,‬‬ ‫‪Washington, DC, The Middle East Institute, 1985, ch. 3.‬‬ ‫‪ .29‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺟﻴﻤﺰ ﺷﻠﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﮔﺮ وﻳﻠﻴﺎم ﺑﺮ‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‬ ‫دي‪.‬ﺳﻲ‪ 15 .‬دي و ‪ 27‬ژوﺋﻦ ‪ ،1986‬ﺻﺺ‪-65 .‬‬ ‫‪ .30‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.2-92.‬‬ ‫‪ .31‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .32‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ 832‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻛﻴﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬ﻛﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻠﺴﻴﻨﺠﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "ﺷﻬﺮﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه در راه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ" و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﻜﺮ ﻓﻮرد را از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺤﺮف ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫ﺷﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪار ﺑﺎ ﻛﺎرﺗﺮ در واﺷﻨﮕﺘﻦ در ‪ 6‬آﺑـﺎن‬ ‫‪ ،1356‬آﻣﺎدﮔﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن را داﺷﺖ‪ .‬وﻳﻠﻴﺎم ﺳﻮﻟﻴﻮان‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‪ ،‬ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻬـﺎي ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ﻣﻴـﺰان ﺧﺮﻳـﺪ ﺗـﺴﻠﻴﺤﺎت‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي در ﺣـﺎل ﻇﻬـﻮر ﻫﻨـﺪ و ﭘﺎﻛـﺴﺘﺎن در زﻣﻴﻨـﺔ اﻧـﺮژي ﻫـﺴﺘﻪاي و‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﺎ ﺷﺎه در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺷـﺎه ﺑـﺎ ﻧﮕﺮاﻧـﻲﻫـﺎي‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﺷﻨﺎ ﺑﻮد و اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﻫﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ :‬ﻣﻨﺒﻊ ﺗـﺴﻬﻴﻼت ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و ﺑﺪون ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ و درﻳـﺎﻳﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬اﺟـﺎزة ﺻـﺪور‬ ‫ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪاي اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان و ﺟﻠﺐ ﺗﻮاﻓﻖ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺎ ﻧﻈﺮات‬ ‫ﺧﻮدش درﺑﺎرة ﻣﺨﺎﻃﺮات اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﻮروي در ﻋﺪن‪ ،‬ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺷـﺎخ اﻓﺮﻳﻘـﺎ‪ ،‬و دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮويﻫﺎي آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻮي اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ در ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘـﺔ‬ ‫ﺳﻮﻟﻴﻮان از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ "او ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ را ﺣﻼﺟـﻲ ﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻮاﺿـﻊ‬ ‫ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻲ ﺑﺒﺮد و اﻳﻦ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ آﺷـﻜﺎر ﻣـﺎ‬ ‫در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺑﺮ اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ او ﺑﺮاي اﻣﻨﻴـﺖ و رﻓـﺎه‬ ‫اﻳﺮان و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد"‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ﺷﺎه ﻃﺒﻖ ﻋﺎدت ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ در ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧـﻮدش آن را ﻫـﺪاﻳﺖ ﻣـﻲﻛـﺮد‬ ‫وارد وﻳﻠﻴﺎﻣﺰﺑﺮگ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﺑﻮد ﺷﺐ را در ﻳﻜﻲ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﮕﺬراﻧﺪ‬ ‫و ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﺎ ﻫﻠﻴﻜﻮﭘﺘﺮ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﻳـﺪار ﺑـﺎ ﭘﺮزﻳـﺪﻧﺖ و ﺑـﺎﻧﻮي اول‬ ‫‪33. William H. Sullivan, Mission to Iran, New York. W.W.Norton, 1981, pp.122‬‬‫‪124.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪833‬‬

‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑـﻪ واﺷـﻨﮕﺘﻦ ﺑﺮوﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺳـﻮﻟﻴﻮان‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻘﺒﺎل از ﺷـﺎه در‬ ‫وﻳﻠﻴﺎﻣﺰﺑﺮگ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺸﺪار داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺎه ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻮﻟﻴﻮان آﻣﺎده ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺮاي ﺻﺮف ﺷﺎﻣﻲ ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﺑـﺎ‬ ‫زوج ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻋﺎزم ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﺠﻤﻌﻲ در ﭘﻴﺎده روي ﻣﺤﻞ ﺳـﻜﻮﻧﺖ ﺧـﻮد ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫"ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺮﻛﺐ از اﻳﺮاﻧﻴﺎن و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ" ﻛﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﭘﺎرﭼﻪﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ داس و ﭼﻜﺶ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻠﻴﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛـﺎرﺗﺮ و اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪة‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺷﻌﺎر ﻣﻲدادﻧﺪ و ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺗﻤﺜﺎل آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺣﻤﻞ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺷﺎه را دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪة اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و درﺧﻮاﺳـﺖﺷـﺎن اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫"اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه دﺳﺖ از ﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﺮدارد‪ ".‬ﺳﻮﻟﻴﻮان ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻧﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﭘﻴﺶ از‬ ‫آن ﻫﻢ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎري ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣـﻲدﻳـﺪ "داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن اﻳﺮاﻧـﻲ در‬ ‫ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮد ﻋﻠﻴﻪ رژﻳﻢ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﺎم و ﺗﻤﺜﺎل آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻲﺟﻮﻳﻨـﺪ‪".‬‬

‫‪34‬‬

‫ﻣﻨﻈﺮة داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻜﺲ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺳﻮﻟﻴﻮان ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻫﻢ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣـﻀﻮر‬ ‫در اﻧﺴﺘﻴﺘﻮي اﺳﭙﻦ آن را دﻳﺪه ﺑﻮد‪" .‬داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻋﻜﺲ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺣﻤﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ آﻣـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ ﻫﻤﻴـﺸﻪ ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲﻛـﺮدم داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ آرﻣـﺎنﮔـﺮا‪ ،‬ﻟﻴﺒـﺮال و ﺗﺮﻗـﻲﺧـﻮاه ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ آزادي ﻣـﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ‪ .‬ﭼـﺮا‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫـﻮاداري از ﺧﻤﻴﻨـﻲ ﺗﻈـﺎﻫﺮات و ﺗـﺼﻮﻳﺮ او را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﻈﻬﺮ اﻋﺘﻘﺎداﺗﺶ ﺣﻤﻞ ﻛﻨﺪ؟"‬

‫‪35‬‬

‫ﺳﻮﻟﻴﻮان در وﻳﻠﻴﺎﻣﺰﺑﺮگ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭘﻠﻴﺲ‪ ،‬اف‪ .‬ﺑـﻲ‪ .‬آي‪،.‬‬ ‫و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﭘﻠﻴﺲ ﻣﺨﻔﻲ "زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ" ﻫﻮاداران و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﺎه را از ﻫﻢ ﺟـﺪا ﻛـﺮده‬

‫‪ .34‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.126-127 .‬‬ ‫‪ .35‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮار ‪ ،1‬روي ‪.2‬‬

‫‪ 834‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻮاداران او در اﻃـﺮاف ﻣﺤـﻞ ﺳـﻜﻮﻧﺖ وي و ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎﻧﺶ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﺎن اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ او ﮔـﺮد آﻳﻨـﺪ‪ 36.‬در واﺷـﻨﮕﺘﻦ در ﻫﻤـﺎن‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺳـﻮﻟﻴﻮان و زوج ﺳـﻠﻄﻨﺘﻲ از ﭘـﺎرك ﻣﻠـﻲ واﺷـﻨﮕﺘﻦ ﻳﻌﻨـﻲ ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻠﻴﻜﻮﭘﺘﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﻮي در ﺟﻨـﻮﺑﻲ ﻛـﺎخ ﺳـﻔﻴﺪ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﻣــﻲرﻓﺘﻨــﺪ‪ ،‬ﺳــﻮﻟﻴﻮان ﻣﺘﻮﺟــﻪ دو ﮔــﺮوه ﺑــﺰرگ ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن ﺷــﺪ ﻛــﻪ ﻫﻤــﺎن‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪﻧﻮﻳﺴﻲﻫﺎﻳﻲ را ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ وي در وﻳﻠﻴﺎﻣﺰﺑﺮگ دﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻧﺮدهاي ﻧﺎزك و ﺗﺎﺷﻮ و "ﻓـﻀﺎﻳﻲ ﻛـﻢﺗـﺮ از ‪ 20‬ﻳـﺎرد" و "ﺷـﻤﺎري از اﻓـﺮاد‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪة ﻧﻴﺮوي ﭘﻠﻴﺲ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن ‪ 20‬ﻳﺎرد در ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮدﻧﺪ آن ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﻲﻃـﺮف را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪ 37 ".‬وﻟﻲ ﺷﺎه و ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺣﺎدﺛﻪاي ﺑﻪ ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و‬ ‫ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﺎرﺗﺮ و ﻫﻤﺴﺮش از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻳﺪار ﺷﺎه ﺑﺎ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﺎرﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺷـﻬﺒﺎﻧﻮ ﭘـﻴﺶ از آن ﻳﻜﺒـﺎر در‬ ‫ﻣﺎه ﻣﺮداد و ﭘﺲ از ﺣﻀﻮر در اﻧﺴﺘﻴﺘﻮي اﺳﭙﻦ ﺑﺎ ﭘﺮزﻳـﺪﻧﺖ دﻳـﺪار ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺷـﻬﺒﺎﻧﻮ اﻧﺘﻈـﺎر داﺷـﺖ‪" .‬ﻣـﻦ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در اﺳـﭙﻦ ﺑـﻮدم‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎ درﺑﺎرة ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮﺳـﻌﻪ‪ ،‬روﻳﻜـﺮد واﺣـﺪ‪ ،‬ﺗﻌـﺎدل ﺑـﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﻏﻴﺮه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﺎرﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ "ﺧﻮد ﺷﻤﺎ از ﻋﻜﺲﻫﺎﻳﺘﺎن زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﺪ‪ ".‬ﺷﻚ ﻧﺪارم ﻛﻪ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ از ﻣـﻦ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺣﺮﻓﺶ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺗﻮﻫﻴﻦآﻣﻴﺰ آﻣﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮدم ﺣﺘﻤﺎً ﻓﻜـﺮ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺮﻓﻲ ﺟﺪي ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﺑﺰﻧـﺪ‪ ٣٨".‬اﻣ‪‬ـﺎ آن روز ﻫـﻮا ﺧـﻮب ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و آﻏﺎز ﻛﺎر ﻧﻮﻳﺪﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬زوج ﺳـﻠﻄﻨﺘﻲ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﺗﻴﺮ ﺗﻮپ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﺔ اﺣﺘـﺮام ﺷـﻠﻴﻚ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫‪36. Sullivan, Op. cit., p. 127.‬‬ ‫‪ .37‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .38‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮار ‪ ،1‬روي ‪.2‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪835‬‬

‫ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﺳﺮود ﻣﻠﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻳﺮان را ﻧﻮاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻠﻮاﻳﻲ در ﺑﻴﺮون ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﺎه ﺑﺮ ﭘﻠﻴﺲ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و از ﻧﺮدة ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫـﻮاداران‬ ‫وي ﻫﺠﻮم ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ آﻏـﺎز ﺳـﺨﻨﺎن ﺧﻮﺷـﺎﻣﺪﮔﻮﻳﺎﻧﺔ رﺋـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮر‪،‬‬ ‫ﭘﻠﻴﺲ ﭘﺎرك از ﮔﺎز اﺷﻚآور ﺑﺮاي ﻣﺘﻔﺮق ﻛﺮدن ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎد اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺎز را ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﺎﻋﺚ رﻳﺰش اﺷﻚ از ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎه و ﺑـﺴﻴﺎري‬ ‫از ﺣﺎﺿﺮان ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از دﺳﺘﻤﺎلﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﭘﺎك ﻛﺮدن ﭼﺸﻢﻫﺎﻳـﺸﺎن اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﻴﺎ ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه و ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ‬ ‫رﺧﺪاد از ﻛﺎرﺗﺮ و ﻫﻤﺴﺮش رزاﻟﻴﻦ ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛـﺎرﺗﺮ و ﻫﻤـﺴﺮش ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ اوﺿﺎع ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﺴﻲ آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫آﺳﻴﺐ ﺑﺰرﮔﻲ وارد آﻣﺪه و ﺑـﺎد ﺑـﺮاي دﺷـﻤﻨﺎن ﺷـﺎه ارﻣﻐـﺎﻧﻲ ﻧـﺎﻣﻨﺘﻈﺮ آورده ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﺎرﺗﺮ ﻧﻮﺷﺖ آن روز "ﺑﺪﺷﮕﻮن" ﺑﻮد و ﻧﻤﺎد اﻳﻦ ﻛﻪ "ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫اﻳﺮان ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﺗﻠﺨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪".‬‬

‫‪39‬‬

‫ﺷﺎه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺗﺮ "ﻣﺮدي دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲ" آﻣﺪ "ﻗـﺎﻣﺘﻲ اﻓﺮاﺷـﺘﻪ داﺷـﺖ وﻟـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻜﺒﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺣﺎدﺛﺔ ﮔﺎز اﺷﻚآور ﺑﻪ ﻇـﺎﻫﺮ آرام و داراي اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﺲ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و رﻓﺘﺎرش ﺑﻴﺶ از اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺘﻮاﺿﻌﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ 40".‬ﻛﺎرﺗﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه در ﺳﺮ و‬ ‫ﻛﺎر داﺷﺘﻦ ﺑﺎ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮرﻫﺎي اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ دارد‪ .‬از ‪ 1322‬ﻛﻪ ﺷﺎه در ﺗﻬـﺮان ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ روزوﻟﺖ دﻳﺪار ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﺎرﺗﺮ ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮري ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻦ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﻫﻴﺌﺖ دوﻟـﺖ ﺑـﺎ ﺣـﻀﻮر واﻟﺘـﺮ ﻣﺎﻧـﺪﻳﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮوس وﻧﺲ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟـﻪ‪ ،‬زﺑﻴﮕﻨﻴـﻒ ﺑﺮژﻳﻨـﺴﻜﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎور اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻠﺘﻮن ﺟﻮردن‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ‪" ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻟﻲ ﺷـﺎه‬ ‫‪39. Jimmy Carter, Keeping Faith: Memoirs of a President, New York, Bantam‬‬ ‫‪Books, 1982, p. 434.‬‬ ‫‪ .40‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ 836‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫از اوﺿﺎع ﻣﻐﺸﻮش ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس" ﻛﺎرﺗﺮ را ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار داد‪ .‬ﻛـﺎرﺗﺮ در‬ ‫ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻧﻮﺷﺖ ﺷﺎه ﺑﺎ ﻧﻘـﻞ "آﻣـﺎري درﺑـﺎرة ﺑﻬﺒـﻮد وﺿـﻊ اﺳـﺘﺨﺪام‪ ،‬آﻣـﻮزش‪،‬‬ ‫ﺗﺮاﺑﺮي و ﺑﻬﺪاﺷﺖ آرام و ﺑﺎﻏﺮور درﺑﺎرة ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و آﺷﻜﺎرا از ﺛﻤﺮات رﻫﺒﺮي ﺧـﻮد ﺧـﺸﻨﻮد ﺑـﻮد‪ 41 ".‬ﺟـﻮردن ﺑﻌـﺪﻫﺎ‬ ‫اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ "از ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم اﻓـﺮادي ﻛـﻪ در آن دوره ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ دﻳـﺪار ﻛـﺮدﻳﻢ –‬ ‫ﺳﺎدات‪ ،‬اﺷﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎن‪ ،‬ژﻳﺴﻜﺎر و ﺑﺴﻴﺎري از اﻓـﺮاد دﻳﮕـﺮ‪ -‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺷـﺎه از ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﺗﺮ ﺑﻮد‪ ٤٢ ".‬ﺟﻮردن در اداﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ "ﺷﺎه ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ دﻗﻴﻖ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﭘـﻴﺶ‬ ‫روي ﻏﺮب‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ اﻳﺮان و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺣﺴﺎس ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه‪-‬‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻠﻲ از اﻓﻖ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ داد‪ .‬او ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﺑـﺪون‬ ‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻘـﺸﻲ ﺑـﺮ ﺻـﺤﻨﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻋـﺎﻟﻲ اﺟـﺮا‬ ‫ﺷﺪ‪".‬‬

‫‪43‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺎه ﻛﺎرﺗﺮ ﻣﺮدي ﺧﻮب وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺷﻮروي‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد‪ .‬او در ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ و از ﺗـﺄﺧﻴﺮ‬ ‫در ﻃﺮح ﻻﻳﺤﺔ ﺧﺮﻳﺪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي آواﻛﺲ در ﻛﻨﮕﺮه ﮔﻠﻪ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺷﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺧﻮد را ﭘﺲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛـﺎرﺗﺮ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﻨﮕﺮه را ﺗﺎ ﻣﺎه ﺷـﻬﺮﻳﻮر ﻛـﺴﺐ ﻛﻨـﺪ و در اﻳـﻦ دوره‬ ‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺎه را در ﻣﻮرد دﻳﺪار آﺗﻲ ﺳﺎدات از اورﺷـﻠﻴﻢ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﺗﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﺎه را در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖ‬ ‫را دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﺷﺎه ﻫﻢ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﺧـﻮد را‬

‫‪ .41‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.436 .‬‬ ‫‪42. Hamilton Jordan, Crisis: The Last Year of the Carter Presidency, New York,‬‬ ‫‪Berkeley Books, 1983, pp. 77-78.‬‬ ‫‪ .43‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪837‬‬

‫اﺑﺮاز ﻛﺮد و اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ را در ﻛﻨﻔﺮاﻧـﺴﻲ ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎﺗﻲ‪ ،‬درﺳـﺖ ﭘـﻴﺶ از ﺣـﻀﻮر در‬ ‫ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﺷﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺑﻪ اﻓﺘﺨﺎرش داد‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺎﻳﺔ ﺧـﺸﻨﻮدي‬ ‫ﻛﺎرﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه‪ ،‬ﺟﺰ در ﻣـﻮرد ﺣﻘـﻮق ﺑـﺸﺮ‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺎرﺗﺮ ﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﻣﻲدﻳﺪ آن را‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻼﻳﻤﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺌﻠﺔ‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﺎرﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﺎه ﮔﻔﺖ اﻳـﻦ را ﺗـﺸﺨﻴﺺ ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻼﻫﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻣﻮر ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ اوﺿﺎع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻘـﺔ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺟﺪﻳـﺪ‬ ‫ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻋﺘﺮاﺿﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮت اﻳـﺮان‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲزد‪ .‬ﻛﺎرﺗﺮ ﮔﻔﺖ "آﻳﺎ ﺑﺮاي ﺗﺨﻔﻴﻒ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ ﻣﺸﺎورة‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻧﺎراﺿﻲ و اﻋﻤﺎل ﻣﻼﻳﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺧـﺸﻚ و‬ ‫ﺟﺪي ﭘﻠﻴﺲ‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎري ﻛﺮد؟"‬

‫‪44‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎه‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻫﻢ ﻛﺎرﻫﺎي زﻳـﺎدي ﺑـﺮاي ﺑﻬﺒـﻮد‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻠﻴﺲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎرﺗﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻤﺎن ﻃـﻮر ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺮف ﻣﻲزد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺗﺮ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ در اﻳـﺮان ﺑـﺎ ﻣـﺴﺌﻠﺔ‬ ‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ و ﻗـﺎﻧﻮن روﺑـﺮو اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﻀﻮر ﻛﻤﻮﻧﻴـﺴﺖﻫـﺎ اﻏﻠـﺐ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ و در ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﻬﻢ ﺟﻠﻮه ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﺮان و در‬ ‫واﻗﻊ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﻳـﺮان ﺑـﺮاي ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از‬ ‫زﻳﺎنﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ اﺟـﺮاي ﻗـﺎﻧﻮن ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ روزي اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود و دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗـﻮاﻧﻴﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎه‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻛﻪ در آﻳﻨﺪة ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺎﻫﺪ ﭼﻨﻴﻦ روزي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻤﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺰاﺣﻤﺖ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻧﺪك ﺑﻮد و اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺑـﻪ‬

‫‪44. Carter, Op. cit., p. 436.‬‬

‫‪ 838‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻫﻴﭻ رو از آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺗﺮ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﺸﺪ وﻟﻲ اﻧﺪﻳـﺸﻴﺪ دﻧﺒـﺎل ﻛـﺮدن‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺷﺎه آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫در واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺷﺎه ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻛﺎرﺗﺮ و ﻫﻤﺴﺮش را ﺑـﻪ دﻳـﺪار از اﻳـﺮان دﻋـﻮت‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻳﻦ دﻋﻮت را در اﺻﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ اﻣ‪‬ﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ دﻳﺪارﻫﺎي ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ‬ ‫ﭘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﺪار در آﻳﻨﺪهاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺻﻮرت ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺷﺎه در اواﺧﺮ آذر ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ در راه ﺳـﻔﺮ از ﻟﻬـﺴﺘﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻨﺪ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺐ ﺳﺎل ‪ ،1977‬ﺷﺐ ﺳﺎل ﻧﻮي ﻣﺴﻴﺤﻲ‪ ،‬را در ﺗﻬﺮان ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ ،‬آن را‬ ‫ﻣﮋدة ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺷﺎه اﻳﻦ دﻳﺪار ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرﺗﺮ ﺑـﺮاي ﻧـﺸﺎن‬ ‫دادن دوﺳﺘﻲ ﺧﻮد و ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه – اﻳﺮان ﻗﺎﺋـﻞ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻼش وﻳﮋهاي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﻫﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ از ﻣﻠﻚ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه اردن‪ ،‬دﻋـﻮت‬ ‫ﻛﺮد در ﻗﺎﻟﺐ دﻳﺪاري ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ درﺑﺎرة ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت اردن ﺑـﺎ ﺗﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﻛﻤﭗ دﻳﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ دﻳﺪار ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ اردن در آﻳﻨﺪه در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮات ﻧﻘﺸﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ دﻳﺪار ﺳﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻴـﺎورد‪ ،‬زﻳـﺮا‬ ‫ﻣﻠﻚ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼﻗﻪاي ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻓﻠـﺴﻄﻴﻨﻲﻫـﺎ در اردن و ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻋﺮاق و ﺳـﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﺧـﻮد را‬ ‫ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه و ﻛﺎرﺗﺮ درﺑﺎرة ﻛﻠﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻫﺎﻳﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ درﺑﺎرة ﻣﻨـﻊ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺳﻼحﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪاي ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﻴﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪاي اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳــﺮان ﺑــﻮد و ﻧﻴﺎزﻫــﺎي ﻧﻈــﺎﻣﻲ اﻳــﺮان در ﭘــﻨﺞ ﺳــﺎل ﺑﻌــﺪي‪ 46.‬ﺑــﺎ اﻳــﻦ ﺣــﺎل‪،‬‬ ‫‪ .45‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺻﺺ‪.436-437 .‬‬ ‫‪46. Gary Sick, All Fall Down: America's Tragic Encounter with Iran, New York,‬‬ ‫‪Random House, 1985, p. 29.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪839‬‬

‫ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ رﺧﺪاد دورة دﻳﺪار ﻛﺎرﺗﺮ از اﻳﺮان ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛـﺎرﺗﺮ در ﺗﺠﻠﻴـﻞ از‬ ‫ﺷﺎه در ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﺷﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﺑﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﻛﺎرﺗﺮ در ﻛﺎخ ﺻﺎﺣﺒﻘﺮاﻧﻴﻪ داده ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﻫﺒﺮي داﻫﻴﺎﻧﺔ ﺷﺎه‪ ،‬اﻳﺮان ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ از آﺷﻮبزده ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺟﻬـﺎن ﻗـﺮار‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮة ﺛﺒﺎت ﺑﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر و اﺣﺘﺮام و ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﻋﺸﻘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دارد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎرﻫـﺎي ﺑﺰرﮔـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ در اﻳـﺮان‬ ‫ﻛﺮدهاﻳﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه از ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻫﺎي زﻳﺒﺎي ﺗﻬﺮان ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﻛـﺮدم‪ ،‬در واﻗـﻊ‬ ‫ﻫﺰاران اﻳﺮاﻧﻲ را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮردي دوﺳﺘﺎﻧﻪ در ﻛﻨﺎر ﺧﻴﺎﺑﺎن اﻳـﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬ ‫ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺻﺪﻫﺎ و ﺷـﺎﻳﺪ ﻫﺰارﻫـﺎ ﺷـﻬﺮوﻧﺪ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ را ﻫـﻢ دﻳـﺪم ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮاي آﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس را داده‬ ‫ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺧﻮد ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮي در دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻣﻨﻴﺖ دوﺟﺎﻧﺒﻪ از اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚﺗـﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮي در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺸﺎوره در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ رﻫﺒﺮ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻋﻤﻴﻖ و‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه دوﺳﺘﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٤٧‬‬

‫ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ "ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از رؤﺳـﺎي ﺟﻤﻬـﻮر اﻣﺮﻳﻜـﺎ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ از رﻫﺒﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺠﻠﻴﻠﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ 48".‬اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات ﻫﻢ از ﻧﻈـﺮ ﻣﺤﺘـﻮا و‬ ‫ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻟﺤﻦ ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده ﺑﻮد و اﻏﻠﺐ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺷـﺎه‪ ،‬را ﻛـﻪ ﺗـﺼﻮر‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺎرﺗﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ را اﺑـﺮاز دارد‪ ،‬ﺣﻴـﺮتزده‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻴﻤﺰ ﺷﻠﺴﻴﻨﺠﺮ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻧﺮژي ﻛﺎرﺗﺮ‪ ،‬اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻴﻤﻲ ﻛﺎرﺗﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ را داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ دل آن دﺳـﺘﻪ از ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎن ﺧـﻮد را ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‬

‫‪47. Farah Pahlavi, An Enduring Love: My Life with the Shah, New York, Miramax‬‬ ‫‪.Books, 2004, pp.272-273.‬‬ ‫‪48. Ibid.‬‬

‫‪ 840‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎﺗﻲ دوﺳﺘﺎﻧﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورد اﻋﺮاق ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﺮف ﻫـﺎي او را‬ ‫ﺟﺪي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻃﺒـﻖ ﻋـﺎدت ﺳـﺨﻨﺎن رﺋـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮر اﻣﺮﻳﻜـﺎ را ﺟـﺪي‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﺷـﺎه‪ ،‬ﺟﺮﻳـﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖآﻣﻴـﺰ اﻧﻔﺠـﺎر‬ ‫ﮔﺎزﻫﺎي اﺷﻚآور در ﻛﻨﺎر ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ را رﺧﺪادي اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ آن را‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﺔ اﻳﻦ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﺧـﻮد از ﺷـﺎه ﻛﺎﺳـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ 50.‬در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ رﺧﺪاد آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﺗﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺿﺪ ﺷﺎه ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪ و ﻣﺮزﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎه را ﻋﺎﻣﻠﻲ "ﭘﻠﻴﺪ و ﻧﺎﻻﻳﻖ" ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ آﺑـﺮو‪،‬‬ ‫ﻋﺰت‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و اﻗﺘﺼﺎد اﻳﻦ ﻣﻠﺖ ﻧﺠﻴﺐ را در ﻣﺤـﺮاب ﻫـﻮسﻫـﺎ و دزديﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهاش ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ 51.‬در روز ‪ 9‬دي ﻣﺎه‪ ،‬روزي ﻛﻪ ﺟﻴﻤﻲ ﻛﺎرﺗﺮ‬ ‫در ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ دوﻟﺖ اﻳﺮان را ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ 52‬و ﺷـﺎه ﭼﻨـﺎن‬ ‫ﻧﺎراﺣﺖ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺪا‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬و ﻧﺼﻴﺮي‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎواك دﺳـﺘﻮر‬ ‫داد او را در رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺷﺪﻳﺪاّ و ﻋﻠﻨﻲ ﺑﻜﻮﺑﻨـﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﭼـﺎپ ﻣﻘﺎﻟـﻪاي در روزﻧﺎﻣـﺔ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 17‬دي ‪ 1356‬ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﻫﻨﺪي ﺗﺒﺎري ﻣﺮﺗﺠـﻊ و‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺮﺳﭙﺮده و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻗﺪرتﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "اﻳﺮان و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺳـﺮخ و ﺳـﻴﺎه" و زﻳـﺮ ﻧـﺎم ﺟﻌﻠـﻲ‬ ‫اﺣﻤﺪ رﺷﻴﺪي ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺑﺮاي ﺟﻨﺎح ﻣﺨﺎﻟﻒ و اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼـﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ و ﭼﺮا آن ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و اﻏﻠﺐ اﻓـﺮادي‬

‫‪49. Schlesinger, Op. cit., 2-92.‬‬ ‫‪50. Sick, Op. cit., p. 31‬‬ ‫‪ .51‬ﺻﺤﻴﻔﺔ ﻧﻮر‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1361 ،‬ﺻﺺ‪.249-250 .‬‬ ‫‪ .52‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺻﺺ‪.255-266 .‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪841‬‬

‫ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي در اﻳﻦ ﺑـﺎره ﺑﺪاﻧﻨـﺪ‪ ،‬و ﻧﻴـﺰ ﺑـﺴﻴﺎري ﻛـﻪ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد آن اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ 53.‬واﻗﻌﻴﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در روز ‪ 15‬دي‪ ،‬ﻫﻮﻳﺪا‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ دارﻳﻮش ﻫﻤﺎﻳﻮن‪ ،‬وزﻳﺮ اﻃﻼﻋـﺎت‪ ،‬در‬ ‫ﻛﻨﮕﺮة ﺣﺰب رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﺟﻤﺸﻴﺪ آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮ‪ ،‬را ﺑـﺮاي ﺑـﺎر‬ ‫دوم و ﭘﺲ از وﻗﻔﻪاي ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻫﻪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن دوره رﻫﺒﺮي ﺣﺰب ﺑـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺎﻫﺮي‬ ‫واﮔﺬار ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﺑﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻠﻔﻦ زد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻃـﻼع او ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪاي درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻮري در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﭼﺎپ ﺑﺮﺳـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬ ‫از آن ﭘﺎﻛﺘﻲ زرد رﻧﮓ ﺑـﻪ دﺳـﺖ دارﻳـﻮش ﻫﻤـﺎﻳﻮن دادﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ درﺑـﺎر‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻮد و ﻣﻘﺎﻟﺔ ﻳﺎدﺷﺪه در آن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎﻳﻮن ﻣﻘﺎﻟـﻪ را از آن ﭘﺎﻛـﺖ‬ ‫زردرﻧﮓ ﺑﻴﺮون آورد و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻌـﺎون ﺳـﺮدﺑﻴﺮ اﻃﻼﻋـﺎت ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻨﮕﺮة ﺣﺰب رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻳﻮن دﺳـﺘﻮر ﭼـﺎپ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺻﺎدر ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺪوﻳﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ درﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺣـﺎوي‬ ‫ﺣﻤﻼﺗﻲ ﺗﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ اﺳﺖ زﻳﺮ ﺑﺎر ﭼﺎپ ﻛـﺮدن آن ﻧﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻧﮕـﺮان‬ ‫واﻛﻨﺶ و ﺧﻄﺮاﺗﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﺎد ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ روزﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬

‫‪ .53‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﺮآﻏﺎز ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ رژﻳﻢ ﺷﺎه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﮕﺎرش آن اﮔﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺻﺮف ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺳﺆ ﻧﻴﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﮕﺎرش آن ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪) .‬اﻛﻨﻮن ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻓﺮﻫﺎد ﻧﻴﻜﻮﺧﻮاه‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺎون ﻫﻮﻳﺪا در درﺑﺎر ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ (.‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻓﻜﺮ اوﻟﻴﺔ ﻧﮕﺎرش آن را ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﺿﺮﺑﻪاي ﺑﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻫﻮﻳﺪا را ﻏﺼﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﺑﺎ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺰب ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ زﺧﻢ او ﻧﻤﻚ ﻫﻢ ﺑﭙﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻮﻳﺪا از اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬در ﻧﮕﺎرش و ﭼﺎپ آن ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻘﺸﻲ ﻣﻬﻢ داﺷﺖ وﻟﻲ ﻫﺪﻓﺶ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻮزﮔﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﺎﻳﺔ دردﺳﺮ اﺳﺖ و رژﻳﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺨﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ او ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1356‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﺑﺮد ﻛﻪ رژﻳﻢ‬ ‫در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 842‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺑﻪ دارﻳﻮش ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺗﻠﻔﻦ زد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻳﻮن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد ﺑﺎ آﻣﻮزﮔﺎر ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫وي ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﻪ اﻃﻼع درﺑﺎر ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ روﺷﻦ ﺷﺪ ﺷـﺎه‬ ‫دﺳﺘﻮر اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﻣﻘﺎﻟـﻪ در روز ‪17‬‬ ‫دي‪ ،‬ﺳﻪ روز ﭘﺲ از ﺗﺴﻠﻴﻢ آن ﺑﻪ روزﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬در ﺻﻔﺤﺔ ‪ 7‬ﺑﺎ ﻧﺎم ﺟﻌﻠﻲ اﺣﻤﺪ رﺷﻴﺪي‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫در روز ‪ 18‬دي ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻲ در ﻗﻢ و ﻣﺸﻬﺪ ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز اﻳﻦ رﺧﺪادﻫﺎ ﺷﺎه ﺑﺮاي دﻳﺪار ﺑﺎ ﭘﺮزﻳﺪﻧﺖ ﺳـﺎدات ﺑـﻪ آﺳـﻮان‬ ‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭘﺲ از آن ﻫﻢ ﺑﺮاي دﻳﺪار ﺑﺎ ﻣﻠﻚ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻪ ﻋﺮﺑـﺴﺘﺎن ﺳـﻌﻮدي رﻓـﺖ‪.‬‬ ‫دﻳﺪار او ﺑﺎ ﺳﺎدات راه ﻣﻼﻗﺎت و ﻣﺬاﻛﺮة آﺗﻲ ﺳـﺎدات را ﺑـﺎ ﺑﮕـﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮ‬ ‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﻫﻤﻮار ﻛﺮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺳﺎدات اﻇﻬﺎر دارد ﻛﻪ‪" :‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﺮان و ﻣﺼﺮ ﻫﻤﻜﺎري واﻗﻌﻲ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ در زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺮﻗﺮاري ﺻﻠﺢ دارﻧﺪ‪ 55".‬ﺷـﺎه‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از ﺳﺎدات ﺑﺎ ﻣﻠﻚ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ رﺳﻴﺪ‪ 56.‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺎه‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﻨﺶﻫﺎ ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮات در ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﻣﻘـﺪس ﻗـﻢ و‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪ درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و در ﻗﻢ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ و وﻳﺮاﻧـﻲ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻳﺖاﷲ ﻋﻈﻤﺎ ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري‪ ،‬ﻣﺮﺟـﻊ ﺑـﺰرگ ﺗﻘﻠﻴـﺪ در‬ ‫ﻗﻢ‪ ،‬دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮﻫﻴﻦ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎد اﻧﺘﻘﺎد ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋـﺎت ﻛـﻪ آن‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺿﺪ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد اﻋﻼﻣﻴﻪاي را از ﻃﺮف آﻳﺖاﷲ ﻋﻈﻤﺎ ﻣﺮﻋـﺸﻲ‬ ‫ﻧﺠﻔﻲ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﺔ "ﺗﻮﻫﻴﻦآﻣﻴﺰ ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ" ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و دوﻟﺖ را‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل ﻛﺸﺘﺎر و ﺿﺮب و ﺟﺮح "ﻃﻼب و دﻳﮕﺮان" در ﻗﻢ اﻋﻼم ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫‪ .54‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﻔﺎءاﻟﺪﻳﻦ ﺗﺒﺮاﺋﻴﺎن "اﻧﻔﺠﺎر ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﭘﺲﻟﺮزهﻫﺎي آن"‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان‪،(1381) 24 :4 ،‬‬ ‫ﺻﺺ‪.7-48 .‬‬ ‫‪ .55‬روزﺷﻤﺎر‪.336 :2 ،‬‬ ‫‪ .56‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .57‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪843‬‬

‫ﭼﻬﻞ روز ﭘﺲ از آن رﺧﺪادﻫﺎ در ﻗﻢ‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺷﺎﻫﺪ ﻳﻜﻲ از ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﻴﺰﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮات در دوران اﺧﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ‪ ،‬ﺳـﻴﻨﻤﺎﻫﺎ‪ ،‬ادارات دوﻟﺘـﻲ و‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺎرﺧﺎﻧﺔ ﭘﭙﺴﻲ ﻛﻮﻻ را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺸﺘﻪ و زﺧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﻬﺒﺪ اﺳﻜﻨﺪر آزﻣﻮده‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺑﺴﺘﮕﺎن آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ او دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ اﻗﺪام ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴـﺸﮕﻴﺮي از‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻧﺰد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮوز ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻫـﺸﺪار ﻧـﺪاد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻈﺎﻫﺮات رﺿﺎ ﻗﻄﺒﻲ از آﻣﻮزﮔﺎر درﺑﺎرة ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﺟﺎري ﺳـﺌﻮال ﻛـﺮد و‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ آرام اﺳﺖ‪ .‬آﻣﻮزﮔﺎر ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﺒﻲ ﺗﻠﻔـﻦ‬ ‫زد ﺗﺎ اﻇﻬﺎرات ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ و ﻗﻄﺒﻲ ﺷﮕﻔﺖزده ﺷﺪ زﻳﺮا ﺧﺒﺮﻧﮕـﺎراﻧﺶ‬ ‫در ﺗﺒﺮﻳﺰ او را ﻣﺮﺗﺒﺎّ در ﺟﺮﻳﺎن رﺧﺪادﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ 58.‬ﻗﻄﺒﻲ ﻛـﻪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺷﺪ ﺑﺎ آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎخ ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﺎه ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﺎه‬ ‫در ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻮد و او ﻓﻘﻂ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ رد و ﺑﺪل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﻄﺒـﻲ ﺑـﻪ آﺟـﻮدان ﺷـﺎه‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻃﻼع اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ دﭼﺎر آﺷﻮب ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و آﻧﭽـﻪ‬ ‫در ﺣﺎل رخ دادن اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ ،‬و اﻗﺪام ﻓـﻮري در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ ﻗﻄﺒﻲ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ دوﻟﺖ را در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﮕـﺬارد و ﺑـﺎ ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬روز ﺑﻌﺪ آزﻣﻮده ﺑﺮﻛﻨﺎر ﺷﺪ و آﻣﻮزﮔﺎر ﺷﺨﺼﺎً ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ رﻓـﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن اوﺿﺎع ﺗﺎ ﺣﺪودي آرام ﺷﺪ‪ .‬دوﻟﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﺎآراﻣﻲﻫﺎ را ﻛﺎر ﮔﺮوﻫﻲ از اوﺑﺎش اﻋﻼم ﻛـﺮد ﻛـﻪ از آن ﺳـﻮي ﻣﺮزﻫـﺎ وارد ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻳﺖاﷲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ رﻫﺒﺮ دﻳﻨـﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‪ ،‬ﻣـﺮدم را از‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ وي ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲزد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻔﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫‪ .58‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ رﺿﺎ ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮار ‪ ،1‬روي ‪.2‬‬

‫‪ 844‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺶ روﻧﺪ‪" .‬زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺮدم ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻋﺰﻳﺰ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻬـﻀﺖ ﻋﻈـﻴﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺸﺖ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺮ دﻫﺎن ﻳﺎوهﮔﻮﻳﺎﻧﻲ زدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺑـﻮقﻫـﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎﺗﻲ اﻧﻘـﻼب‬ ‫ﺧﻮﻧﻴﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎر را ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﺷﺮﻳﻒ اﻳﺮان ﺻﺪ در ﺻـﺪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ آن اﺳـﺖ اﻧﻘـﻼب‬ ‫ﺳﻔﻴﺪ ﺷﺎه و ﻣﻠﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻌﻈﻢ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻧﻮﻳـﺪ ﻣﻴـﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻮﻳـﺪ‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﺎﺋﻲ‪".‬‬

‫‪59‬‬

‫در دي ‪ 1356‬دوﻟﺖ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻮاﺑﻖ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ در رﺑﻊ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻧﻔﻮذ ﻓﻜﺮي‪ ،‬دﻳﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ وي در ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﻃﻼب در ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ و ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻳـﺎرﺗﻲ ﻋـﺮاق‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ اﻇﻬـﺎر ﻧﻈـﺮي‬ ‫ﻏﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺳﺎل ‪ 1342‬ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷـﻲ ﺳـﭙﺮده ﺷـﺪه ﺑـﻮد و‬ ‫اﺧﺘﻼﻟﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﺳﻔﻴﺪ آن را اﺻﻼح ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻗﻄﺒﻲ و رﻫﺒﺮان ﺳﺎزﻣﺎن رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻳﻚ ﺷﺒﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﻛﻪ دورهاش ﺳﺮآﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬در آن زﻣﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫در ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺗﻈﺎﻫﺮات از او ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻤﻴﻨـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻮده‪ ،‬ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ و ﭼﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ﮔـﺮدآوري ﻧﻮارﻫـﺎ و ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر در آﻏﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺮ ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺑـﺮاي‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﺗﻬﺪﻳﺪي واﻗﻌﻲ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ ﻃﺮﺣﻲ راﻫﺒﺮدي ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻪ ﻛﺎر آﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻃـﺮح وﻻﻳـﺖ ﻓﻘﻴـﻪ را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﻄﺒﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫‪ .59‬روزﺷﻤﺎر‪.339-340 :2 ،‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪845‬‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺮحﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ دوﻟﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آن دﻛﺘﺮﻳﻦ را اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ و ﻋﻠﻨﺎً ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر‬ ‫درﺑﺎرة ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻠﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي رژﻳﻢ ﺑﺤﺚ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﺷـﺎه ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺣﻜﻮﻣـﺖ دﻳﻨـﻲ و‬ ‫وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﭼﻨﺎن دور از ذﻫﻦ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﻓﻜـﺮ‬ ‫ﻧﻜﺮدﻳﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺎ ﺑﮕﻴﺮد و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺧﻴﻠﻲ دﻳﺮ‬ ‫‪60‬‬

‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫از ﻧﻈﺮ رژﻳﻢ ﺟﻨﺎح ﻣﺨﺎﻟﻒ در دو ﮔﺮاﻳﺶ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﮔﺮاﻳـﺸﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در ﭘﻲ اﻇﻬﺎرات ﻛﺎرﺗﺮ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ –روﺷﻨﻔﻜﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺎح ﭼﭗ‪ ،‬و ﻟﻴﺒﺮالﻫﺎ‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻨﺪان ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺟﻨﺎح ﻟﻴﺒﺮال رژﻳـﻢ اﮔـﺮ ﻧـﻪ از ﺧـﻮد‬ ‫آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ از ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪،‬‬ ‫ﻗﻄﺒﻲ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺳﺎواك ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺘـﺎﺑﻲ‬ ‫ﻣﺸﻜﻮك را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ دﻳﺪن اﻓﺮادي ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﻫﻤـﻴﻦ اواﺧـﺮ ﺑـﺮاي ﻧـﺸﺎن دادن‬ ‫وﻓﺎداري ﺧﻮد ﺑﻪ رژﻳﻢ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺎري ﻣﻲزدﻧﺪ وﻟﻲ در اﻳﻦ دوره ﻧﺎﮔﻬـﺎن رﻧـﮓ‬ ‫ﻋﻮض ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ درﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎي ﻣـﺮدم ﻛﻮﭼـﻪ و‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻧﺒﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ؛ و ﺑﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﺎزﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻨﺎح ﻟﻴﺒﺮال رژﻳـﻢ از ﻧﻴﺮوﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺗـﺼﻮر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻮاﻣـﻞ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﻓـﺮاد‬ ‫ﺳﺎﺑﻖ ﺟﻨﺎح ﭼﭗ در رژﻳﻢ ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻌﺎﻻن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻇـﺎﻫﺮ دﻳﻨـﻲ‬ ‫از ﺟﻨﺎح ﭼﭗ ﺑﺎ رﻧﮓ و ﻟﻌﺎبﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﺻـﻠﻲ و ﻫﻤﻴـﺸﮕﻲ‬

‫‪ .60‬ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮار ‪ ،2‬روي ‪.1‬‬

‫‪ 846‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻦ ﺟﻨﺎح ﭼﭗ اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫را اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﻨﺎح ﭼﭗ از دﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻜﻮﺋﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1356‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻮرشﻫﺎي ﺗﺒﺮﻳﺰ رخ داد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛـﺲ ﺑـﺎور‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﺣﺘﻲ ﺗﺼﻮر ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺳﻼمﮔﺮاﻳـﺎن دﺷـﻤﻨﺎن واﻗﻌـﻲ‬ ‫رژﻳﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﺷﻮرش ﻫﺎي ﺗﺒﺮﻳﺰ آﻏﺎز راﻫﺒﺮدي ﺑﺎ ﻫﺪف در ﻫـﻢ ﺷﻜـﺴﺘﻦ ﺗـﺼﻮﻳﺮ ﺷـﺎه در‬ ‫اذﻫﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﺎن اﻓﺮاﻃﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮوان ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺷﻤﺎرﺷﺎن اﻧﺪك و ﻛﻤﺘـﺮ‬ ‫از ﭘﻴﺮوان ﺳﺎﻳﺮ آﻳﺖاﷲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺧﻮﻳﻲ در ﻧﺠﻒ و ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري در ﻗﻢ‪ ،‬ﺑـﻮد ﺑـﺮ آن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﺑﺘﺪا ﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ آن ﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻠﻤﺎي اﻋﻼم ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ آرﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﮕﺮد اوﻟﻴﺔ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﻪ در دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1340‬و ‪ 1350‬ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد ﺑـﻪ ﻣﺮاﺳـﻢ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﻘﻂ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻋﺰاداري در روز ﭼﻬﻠﻢ ﭘـﺲ از وﻓـﺎت آب و رﻧﮕـﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻃﻼب اﻓﺮاﻃﻲ ﺣﻮزة ﻋﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﺮﺗـﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟـﻊ‬ ‫دﻳﻨﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﻫﺎ –آﻳﺖاﷲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري‪ -‬از اﻳﻦ ﻣﺮاﺳـﻢ ﺑـﺮاي اﻧﺘﻘـﺎد از رژﻳـﻢ‬ ‫ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰان اﻳﻦ ﺟﻨـﺒﺶ ﺛﺎﺑـﺖ ﻛـﺮد ﻛـﻪ اﮔـﺮ‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻲﻃﺮف ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮاي آﻳﺖاﷲﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﻪ‬ ‫آﺳﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از آرﻣﺎن ﺧﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري ﻧﺨـﺴﺖ‬ ‫اﺣﺘﻴﺎط را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد وﻟﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ رﺧﺪادﻫﺎ ﭼﺮﺧـﺸﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻮﻳﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ دارﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺟﺎﻧـﺐ اﻓـﺮاطﮔﺮاﻳـﺎن را ﺑﮕﻴـﺮد‪ .‬ﺷـﺎﮔﺮدان‬ ‫ﺧﻮدش از او ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﺎﮔﺮدان آﻳﺖاﷲﻫﺎي دﻳﮕﺮ از‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺟﻮانﺗﺮي ﻛﻪ از دﺳـﺘﻮرات ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﺎن ﺧﻤﻴﻨـﻲ در‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪847‬‬

‫ﺻﺤﻨﻪ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دوﻟﺘـﻲ ﻓـﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ آﻧﻬﺎ در ﻛﺎﻧﻮن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎ ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ و از روﺣﺎﻧﻴـﺎن ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫ﺗﻨﺪروﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي آرﻣـﺎن ﺧـﻮد ﻧـﻮﻋﻲ وﺣـﺪت در‬

‫ﻣﻴﺎن آﻳﺖاﷲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑـﺴﻴﺎري از آﻧﻬـﺎ ﻣﻮاﻓـﻖ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻳـﺎ آرﻣـﺎن‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮوز وﺣﺪت در ﺣﻤﺎﻳﺖ از آرﻣﺎن آﻧﻬﺎ از ﺳﻮي روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻣﻴﺎﻧـﻪرو‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻤﻴﻖ اﺳـﺎس اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮزﻳﻜﻲ آرﻣـﺎن اﻳـﻦ ﺟﻨـﺒﺶ‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺔ اﻓﺮاﻃﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﺑـﺮاي روﺷـﻨﻔﻜﺮان ﻏﻴﺮﻣـﺬﻫﺒﻲ و‬ ‫ﻋﺎﻣﺔ ﻣﺮدم ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﭘﺲ از اﻳﻦ رﺧﺪادﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﻃﻲ ﻣﺎه ﻫﺎي ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوان ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ را‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آﻧﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﻈـﺎﻫﺮات را ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗـﺼﻤﻴﻢ ﻣـﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﻛﺠـﺎ و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي رژﻳﻢ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ارﺑﻌﻴﻦ ﺗﺒﺮﻳﺰ در ﺷﻬﺮ ﻛﻮﻳﺮي ﻳﺰد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫در ﻗﺰوﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺑﻞ و ﻛﺎﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ .‬در ارﺑﻌﻴﻦ ﻳﺰد در ﻗﻢ ﻣﺮدم ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻪ‬ ‫آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪن اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ و ﻣﻐﺎزهﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﺸﺘﻪ و زﺧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫و ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎي آﻳـﺖاﷲ ﺷـﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري و آﻳـﺖاﷲ ﮔﻠﭙﺎﻳﮕـﺎﻧﻲ را‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺪاي ارﺑﻌﻴﻦ ﻳﺰد ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اواﺋﻞ‬ ‫ﺧﺮداد ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺷﺎه را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻮل دروﻏﻴﻦ آزادي ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد‪" .‬ﻣﮕﺮ‬ ‫آزادي اﻋﻄﺎ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ؟ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺟﺮم اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ اﻳـﻦ ﻛـﻪ »اﻋﻄـﺎ ﻛـﺮدﻳﻢ‬ ‫آزادي را« اﻳﻦ ﺟﺮم اﺳﺖ‪ .‬آزادي ﻣﺎل ﻣﺮدم اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﺎﻧﻮن آزادي داده‪ ،‬ﺧـﺪا آزادي‬ ‫داده ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬اﺳﻼم آزادي داده‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ آزادي داده ﺑﻪ ﻣﺮدم‪» ،‬اﻋﻄـﺎ ﻛـﺮدﻳﻢ«‬

‫‪61. See Charles Kurzman, The Unthinkable Revolution in Iran, Cambridge, Harvard‬‬ ‫‪University Press, 2004, pp. 44-49, and for references pp. 200-203.‬‬

‫‪ 848‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﭼﻪ ﻏﻠﻄﻲ اﺳﺖ؟‪ 62 ".‬ﺷﺎه در ﻣﺸﻬﺪ آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ از آن ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد ﺗﻜـﺮار ﻛـﺮد –‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ وي‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻴﻬﻦﭘﺮﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕـﺎن اﺟـﺎزه ﻧﻤـﻲدﻫﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل اﻳﺮان را در دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ 63.‬ﺧﻤﻴﻨﻲ آﺷﻜﺎرا ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ ﻛﺎرت ﺑﺮﻧﺪة دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‬ ‫را ﻛﻪ در دﺳﺖ ﺷﺎه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ﺷﺎه ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ اوﺿﺎع ﭼﻄـﻮر‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬دوﻟﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎواك ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﺷـﺎه ﭼـﻪ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪاي در ﺳﺮ دارد‪.‬‬ ‫***‬ ‫در ﻧﺸﺴﺘﻲ از ﻧﺨﺒﮕﺎن در دﻓﺘﺮ ﻫﻮﻳﺪا‪ ،‬وزﻳﺮ درﺑﺎر‪ ،‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1357‬ارﺗـﺸﺒﺪ‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺮدوﺳﺖ‪ ،‬دوﺳﺖ دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺷﺎه‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺑﺎزرﺳﻲ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ و ﻣﻌـﺎون‬ ‫اول ﺳﺎواك‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﺷﺎه ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ آﺷﻮب ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮش ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﺻـﻮرﺗﻲ روﺷـﻤﻨﺪ در ﻛـﺸﻮر ﮔـﺴﺘﺮش ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ ،‬اﺑـﺮاز‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻛﺮد‪" .‬اﮔﺮ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي در ﺣـﺎل رخ دادن اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ‬ ‫دارﻧﺪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﺎزي ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺧﻴـﺎل ﻣـﺎ را‬ ‫راﺣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ اوﺿـﺎع ﺧـﺮاب اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎري ﻛﺮد وﮔﺮﻧﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺎ از دﺳﺖ ﻣﻲروﻳﻢ‪ 64".‬ﻋﺠﻴـﺐ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓﺮدوﺳـﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ دﻗﻴﻘﺎً ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ و ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﻛـﻪ اﻳـﻦ رﺧـﺪادﻫﺎ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺑﺎزي ﻫﺎﻳﻲ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷـﺎه ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮري ﺧـﺎص راه‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از آن ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ ﻣﻮﺿﻊ آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ آﺷﻮب ﻋﻤﺪاً ﺑـﻪ‬ ‫راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ دوﻟﺖ او را ﺗﻀﻌﻴﻒ و او را از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻔـﺖ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺎر ﻓﺮاﻣﺎﺳﻮنﻫﺎ و دارو دﺳﺘﺔ ﻫﻮﻳﺪاﺳﺖ ﻛـﻪ در اﺗﺤـﺎدي ﻧـﺎﻣﻴﻤﻮن ﻋﻠﻴـﻪ وي‬ ‫‪ .62‬روزﺷﻤﺎر‪.348 :2 ،‬‬ ‫‪ .63‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .64‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮار ‪ ،2‬روي ‪ .2‬ﻗﻄﺒﻲ در آن ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪849‬‬

‫ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ او اﻳﻦ اﻏﺘﺸﺎﺷﺎت ﻫﻢ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬او ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻏﻠﺐ‬ ‫اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ در آن زﻣﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑـﺎور ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺷـﺎه ﻳـﺎ ﻗـﺪرت دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ آﺷﻔﺘﻪاي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻﻛـﺲ ﻣﻮﺿـﻮع را آن‬ ‫ﻗﺪر ﺟﺪي ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻃـﻮر ﺟـﺪي اﻳـﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻫـﻴﭻﻛـﺲ‬ ‫ﺷﻬﺎﻣﺖ آن را ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑـﺎ ﺷـﺎه‪ ،‬ﻛـﻪ در واﻗـﻊ ﻧﮕـﺮان ﺑـﻮد‪ ،‬در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺑﮕﺬارد‪ .‬او ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ اﻳﻦ آﺷﻮبﻫﺎ را ﺧﻮدش ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻜﺮده اﺳـﺖ‬ ‫و ﺑﺮاي ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎس درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫از اواﺳﻂ ﻣﺮداد ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺷﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎه رﻣﻀﺎن از ‪ 15‬ﻣﺮداد آﻏﺎز‬ ‫ﺷﺪ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺳﻼمﮔﺮا ﻗـﺮار داد‪ .‬رﻫﺒـﺮان آﻳﻨـﺪة‬ ‫اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن –ﺟﻮاد ﺑﺎﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻔﺘﺢ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻋﻠـﻲ ﺧﺎﻣﻨـﻪاي‪ ،‬ﻣﻬـﺪي ﺑﺎزرﮔـﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﻳﺪاﷲ ﺳﺤﺎﺑﻲ‪ -‬ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻄﺒـﻪﻫـﺎي ﻣـﻨﻈﻢ ﺷـﺎﻣﮕﺎه و ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﻪ رژﻳـﻢ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در روز ‪ 14‬ﻣـﺮداد‪ ،‬ﺳـﺎﻟﺮوز اﻧﻘـﻼب ﻣـﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﺷـﺎه از ﭘﻴـﺪاﻳﺶ‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ در اﻳﺮان ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪" .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻠﻲ ﻧﻮ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎﺳﺖ و ﻣﺎ از‬ ‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ آزادي ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ... .‬در ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازة ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ آزادي ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻣﺮزﻫﺎي آزادي ﻣـﺎ ﻣﺜـﻞ اروﭘـﺎ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ ...‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ آزادي اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت دارﻳـﻢ‪ ،‬وﻟـﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎت ﻣـﺎ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻠﺢآﻣﻴﺰ و ﺑﺪون اﺳـﻠﺤﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ...‬ﻣـﺎ آزادي ﺑﻴـﺎن ﺧـﻮاﻫﻴﻢ داﺷـﺖ و آزادي‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻛﻪ آن را از ﻫـﺮ ﻳـﻚ از آزادﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻗﺘﺒﺎس ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺻـﺪ در ﺻـﺪ آزاد ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺣﻖ دارﻧﺪ رأي ﺑﺪﻫﻨﺪ و رأي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﺪ‪ ...‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻫـﻴﭻ ﻛـﺸﻮري‪ ،‬و ﻛﻤﺘـﺮ از ﻫﻤـﻪ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ‪ ،‬اﺟـﺎزة ﺗﻨـﺪﺧﻮﻳﻲ‪،‬‬

‫‪ 850‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻚ و اﻋﻤﺎل ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ، 65".‬ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠـﺲ‬ ‫ﺳﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺮو ﺳﺨﻦ ﺷﺎه ﻗﻮل داد ﻛﻪ "ﻓﻀﺎي ﺑـﺎز ﺳﻴﺎﺳـﻲ" در دورهاي ﺟﺪﻳـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫آزادي ﺑﻴﺎن و ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﻫﻢ ﻗـﻮل داد ﻛـﻪ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﻛﺎﻣﻼً آزاداﻧﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺳﻴﺎﺳـﻲ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﻢ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ آﻣﻮزﮔﺎر ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﻫـﻢ اﺟـﺎزه‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺬ داﺷﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻟﻴﺒﺮال ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻣﺜﺒﺖ ﮔﺬاﺷﺖ وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻓﻌـﺎﻻن‬ ‫اﺳﻼمﮔﺮا را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻧﺪاد‪ .‬در روز ‪ 18‬ﻣﺮداد‪ ،‬اوﺑﺎش ﺑـﻪ ﻫﺘـﻞ ﺷـﺎه ﻋﺒـﺎس‬ ‫اﺻﻔﻬﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬دو روز ﺑﻌـﺪ‪ ،‬در روز ‪20‬‬ ‫ﻣــﺮداد‪ ،‬اوﺑــﺎش ﺑــﻪ ﺳــﺎﻟﻦﻫــﺎي ﺳــﻴﻨﻤﺎ و ﺗﺌــﺎﺗﺮ‪ ،‬ﻣــﺸﺮوبﻓﺮوﺷــﻲﻫــﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻧــﻚﻫــﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‪ ،‬و ﺳﺘﺎد ﺣﺰب رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ در اﺻﻔﻬﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻋﻼم ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ رﺿﺎ ﻧـﺎﺟﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺻﻔﻬﺎن ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻓﺮاد ﺷﺮﻳﺮ ﻛﻪ ﺟﺰ ﻗﺘـﻞ‬ ‫و ﺧﺮاﺑﻜﺎري ﻫﺪف دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪...‬ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎم ﺷـﻬﺮ را ﺑـﻪ آﺗـﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و وﻳﺮان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 67".‬اﻣ‪‬ﺎ دارﻳﻮش ﻫﻤﺎﻳﻮن‪ ،‬وزﻳـﺮ اﻃﻼﻋـﺎت و ﺳـﺨﻨﮕﻮي‬ ‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ از ﻋﻮارض ﭘﻴـﺸﺮوي ﺑـﻪ ﺳـﻮي دﻣﻮﻛﺮاﺳـﻲ‪ ،‬آزادي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪.65‬روزﺷﻤﺎر‪.352 :2 ،‬‬ ‫‪ .66‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ .67‬ﻫﻤﺎن‪.353 :2 ،‬‬ ‫‪ .68‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪851‬‬

‫ﺗﻈﺎﻫﺮات از اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﺮاز ﺳﺮاﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻇـﺎﻫﺮ در اﻋﺘـﺮاض ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺸﻦ ﻫﻨﺮ ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در اواﺧﺮ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﺟـﺮا ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﺑـﻪ آﺗـﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻼح ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ آزﻣﻮن‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺷﻴﺮاز در ﭘﺎﺳﺦ اﻋﻼم ﻛـﺮد‬ ‫ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪاش ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻴﺮاز و اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻬﺎﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن در اﻫﻮاز‪ ،‬ﻗﺰوﻳﻦ و آﺑﺎدان ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﺑﻪ آﺗﺶ ﺑﻜـﺸﻨﺪ و ﻏـﺎرت‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در روز ‪ 22‬ﻣﺮداد ﺧﻤﻴﻨﻲ رﺧﺪادﻫﺎي اﺻﻔﻬﺎن و ﺷﻴﺮاز را "ﻣﺜﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺷﺎه ﺧﻮاﻧﺪ" او ﮔﻔﺖ ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﺟـﺎي دﻧﻴـﺎ آزادي را در‬ ‫ﺳﻴﻨﻲ ﻧﻘﺮه ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﺎران آن ﺗﻘـﺪﻳﻢ ﻧﻜـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎن روز ﺑﻤﺒـﻲ در رﺳـﺘﻮران‬ ‫ﺧﻮاﻧﺴﺎﻻر ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﺔ اﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲﻫـﺎ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻔﺠـﺮ ﺷـﺪ و ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن آن را ﻛﺸﺖ و ﻣﺠﺮوح ﻛﺮد‪ .‬در ﻗﻢ‪ ،‬ﻃﻠﺒﻪﻫـﺎي ﺟـﻮان‪ ،‬ﺑـﻪ آﻳـﺖاﷲ ﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻈﻤﺎ ﻓﺸﺎر آوردﻧﺪ ﺗﺎ از ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﻲ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ و ﻣﻮﻓـﻖ ﺷـﺪﻧﺪ از‬ ‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪﺗﺮﻳﻦ از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن –ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري‪ ،‬ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﻲ و ﻧﺠﻔﻲ ﻣﺮﻋﺸﻲ‪ -‬ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫اﻋﻼﻣﻴﻪاي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدن ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟﺖ در اﺻﻔﻬﺎن و ﺷﻴﺮاز ﺻـﺎدر ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫در روز ‪ 24‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺸﻦ ﻫﻨﺮ ﺷﻴﺮاز اﻋﻼم ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺟـﺸﻦ ﻫﻨـﺮ ﺷـﻴﺮاز و‬ ‫ﺟﺸﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺻﻔﻬﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﻦ دو ﺷﻬﺮ ﻟﻐﻮ ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬در روز‬ ‫‪ 26‬ﻣﺮداد ﺷﺎه ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از اﻓـﺮاد ﺷـﺮور ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه اﻓـﺮاد‬ ‫دﻳﮕﺮي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﻧﺎﻣﻘﺪس ﺳـﺮخ و ﺳـﻴﺎه ﻣـﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻛـﺸﻮر را ﺑـﻪ ﻗـﺮون‬ ‫وﺳﻄﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪" .‬ﻣﻦ‪ ،‬وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺖ ﻫﺎي اﻳﺮان و ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺴﻠﺢ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ اﻳﺮان ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻴﻔﺘـﺪ‪".‬‬

‫‪69‬‬

‫در روز ‪ 28‬ﻣـﺮداد‪،‬‬

‫ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق‪ 28 ،‬ﺳﻴﻨﻤﺎ را در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛـﺸﻮر ﺑـﻪ آﺗـﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از آن ﻣﻴﺎن ﺳﻴﻨﻤﺎ رﻛﺲ آﺑﺎدان ﻓﺎﺟﻌﺔ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﻪ آﺗـﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪن آن ﺳﻴﻨﻤﺎ‪ ،‬در اﻗﺪاﻣﻲ ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ و ﻋﻤﺪي درﻫﺎي ﺳـﺎﻟﻦ را از ﺑﻴـﺮون ﻗﻔـﻞ‬ ‫‪ .69‬ﻫﻤﺎن‪.354 :2 ،‬‬

‫‪ 852‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ 377 .‬ﻣـﺮد‪ ،‬زن و ﻛـﻮدك از ‪ 700‬ﺗﻤﺎﺷـﺎﮔﺮي ﻛـﻪ ﻓـﻴﻠﻢ اﻳﺮاﻧـﻲ و ﻣﺤﺒـﻮب‬ ‫"ﮔﻮزﻧﻬﺎ" را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﺷﻜﺎرا‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺮان ﭘﺲ از‬ ‫اﻧﻘﻼب اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ اﻗﺪاﻣﻲ ﺧﺮاﺑﻜﺎراﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه آن را "وﺣﺸﺖ ﺑﺰرگ" ﺧﻮاﻧﺪ و آن را ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ "ﺗﻤـﺪن ﺑـﺰرگ" ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮد اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮد داﻧﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺲ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ رﺳﻢ ﺑﻮد‪ ،‬از درﺑـﺎر ﺑـﺮاي ﺑﺎزدﻳـﺪ از آن ﺷـﻬﺮ ﻧﺮﻓـﺖ‪ .‬دوﻟـﺖ ﺑـﺮاي ﺟـﺴﺘﺠﻮ‪،‬‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﻮﻳﺖ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ آﺑﺎدان ﺑﺮود‪ ،‬وﻟﻲ او را از اﻳـﻦ ﻛـﺎر ﻣﻨـﺼﺮف ﻛﺮدﻧـﺪ‪ 70.‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت دوﻟـﺖ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣـﺪ ﻣﻤﻜـﻦ ﺑـﻲ ﺳـﺮ و ﺻـﺪا از ﺳـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻫﺮ ﭼﻪ را دوﻟﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺎﻳﺔ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫رژﻳﻢ "ﻓﻘﺪان اﻋﺘﺒﺎري" را ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑـﺮاي ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﻋﻠﻴـﻪ آن ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫دروﻧﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻃﻲ ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ و دﻳﮕﺮان دوﻟـﺖ را‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺠﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﺒـﺮي روﻳﺘـﺮز ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺧﺒـﺮي وي ﺗﺄﻳﻴـﺪ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫـﺎ و ﺑﺎﻧـﻚﻫـﺎ را ﺑـﻪ آﺗـﺶ ﻣـﻲﻛـﺸﺪ و ﭘﻨﺠـﺮهﻫـﺎ را‬ ‫ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻨﺎح ﻣﺨﺎﻟﻒ را ﺑﺪﻧﺎم ﻛﻨﺪ‪ 71.‬ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺿـﺪ دوﻟـﺖ در اﻳـﻦ‬ ‫دوره ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﺮاﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﻳـﮋه ﺷـﻬﺮﻫﺎي دور ﻛـﻮﻳﺮ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي‪ .‬دوﻟﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﻘـﺸﻲ ﻣﻨﻔﻌـﻞ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻛﺮﻳﻪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻫﺎ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در آﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮋﻳﻚ‪ ،‬داﻧﻤﺎرك‪ ،‬ﻫﻠﻨﺪ‬ ‫و ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﻳﺮاﻧﻲ و ﻏﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﺮان را اﺷـﻐﺎل‬ ‫‪" ،70‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﻛﺸﻮر رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻼﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﺮدم آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ داوﻃﻠﺐ ﺷﺪم ﺑﻪ‬ ‫آﺑﺎدان ﺑﺮوم‪ .‬وﻟﻲ آﻗﺎي آﻣﻮزﮔﺎر ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺮوم‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮد ﻣﺎ اﻳﻤﺎنﻣﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎهﻣﺎن‬ ‫در ﻛﺸﻮر از دﺳﺖ داده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً در ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺪي ﻗﺮار دارﻳﻢ‪ ".‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﻓﺮح‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮار ‪ ،2‬روي ‪.1‬‬ ‫‪71. Reuters, August 24, 1987.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪853‬‬

‫ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در روز ‪ 4‬ﺷــﻬﺮﻳﻮر ﺗﻬــﺮان ﻛــﺎﻧﻮن ﺗﻈــﺎﻫﺮاﺗﻲ ﺷــﺪ ﻛــﻪ در ﺑﺮﺧــﻲ از آﻧﻬــﺎ‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺳﺘﻌﻔﺎي ﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در روز ‪ 5‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‬ ‫آﻣﻮزﮔﺎر اﺳﺘﻌﻔﺎي ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮد و ﺷﺎه آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺷـﺎه ﺑﻌـﺪﻫﺎ از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر اﻇﻬﺎر ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫***‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﻧﻪ داوﻃﻠﺐ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮي ﺑـﻮد و ﻧـﻪ ﺑـﺮاي ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫آوردن اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺗﻼش ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬او ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﻘـﺎم ﻣﻨـﺼﻮب‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ او را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻼﻫﺎ را آرام ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﻬﺒﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻘﺪم‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺎواك‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﻲ از ﻳﻜﻲ از آﻳـﺖاﷲﻫـﺎي ﻋﻈـﺎم )اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺘﻤﺪاري( ﺑﺮاي وي ﺑﺮده ﺑﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎآراﻣﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬او‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﻲ "ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ" ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮ‬ ‫ﻛﺎري ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ 73.‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﮔﺮ ﺷﺎه ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛـﻪ اﻋـﻼم ﻛـﺮد ﻣﺎﻳـﻞ ﺑـﻮد‬ ‫ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺤﻮل ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﺮﻳﻒ اﻣـﺎﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨـﻪاي ﻋﺠﻴـﺐ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬او ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم رﻳﺎﺳﺖ ﺑﻨﻴﺎد ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮ ﭘﻴـﺸﻴﻦ‪ ،‬و ﺳـﺎل ﻫـﺎ رﺋـﻴﺲ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﺑﻮد و ﻫﻤﻪ او را ﻓﺮدي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﺎه ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬او رﺋﻴﺲ ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻟﮋﻫــﺎي ﻓﺮاﻣﺎﺳــﻮﻧﺮي ﺑــﻮد ﻛــﻪ در اﻳــﺮان واﺑــﺴﺘﻪ ﺑــﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕــﺎن و ﺑــﻪ وﻳــﮋه ﺑــﻪ‬ ‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲﻫﺎ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺷﻬﺮت داﺷـﺖ و او را آﻗـﺎي ﭘـﻨﺞ درﺻـﺪي‬ ‫ﻟﻘﺐ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ از ﺷـﻤﺎر زﻳـﺎدي از ﻣﻨـﺎﺑﻊ دوﻟﺘـﻲ و ﺧـﺼﻮﺻﻲ درآﻣـﺪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬وﻟﻲ او ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻫﻢ ﺑﺎ روﺣﺎﻧﻴﺎن و ﻫﻢ ﺑﺎ ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .72‬ﺷﺎه در ﺳﺎل ‪ 1359‬در ﻛﺘﺎب ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﺷﺖ‪" :‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺟﺎزه ﻣﻲدادم ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎور ﻓﺮزاﻧﻪ و ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ‬ ‫از ﻛﺎر ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮد‪ ".‬ص‪160 .‬‬

‫‪ .73‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ض‪.160 .‬‬

‫‪ 854‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل روﺑﺮو ﻧﺒﻮد‪ .‬در روز ﺳـﻮم ﺷـﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬دو روز‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﺳﺘﻌﻔﺎي آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ﺳﭙﻬﺒﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻘﺪم‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﺪﻳـﺪ ﺳـﺎواك‪ ،‬از ﻫﻮﺷـﻨﮓ‬ ‫ﻧﻬﺎوﻧﺪي‪ ،‬رﺋﻴﺲ دﻓﺘﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻓـﻮري ﺑـﻪ ﺣـﻀﻮر ﺷـﻬﺒﺎﻧﻮ‬ ‫ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪم ﺗﺎزه از ﺟﻠﺴﺔ روزﻫﺎي ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﺔ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺷﺎه ﺑﻴﺮون آﻣـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫و اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎه ﻗﺼﺪ دارد ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮي‬ ‫ﻣﻨﺼﻮب ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﺷﺎه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈـﺮ ﻛﻨـﺪ‬ ‫وﻟﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺷﺎه ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آداب ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬ ‫دﺳﺖ از اﺻﺮار ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن او ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش را وادار ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪم از ﻧﻬﺎوﻧﺪي ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان "ﺷـﺎﻫﺪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ" در آن ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪم ﺑﻪ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺘـﺼﺎب "ﻓﺎﺟﻌـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ...‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻟﺤﻈﺔ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز و ﺑـﺮاي آﻳﻨـﺪة اﻳـﻦ ﻣﻤﻠﻜـﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪...‬ﺳﻘﻮط ﺑﻪ ورﻃﺔ ﻧﺎﺑﻮدي اﺳﺖ‪ ".‬و از ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻛﺮد "ﺑﺎزﻧﮕﺮي در ﻣﻮرد‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ را از ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪ 74".‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷـﻮر و ﻫﻴﺠـﺎن‬ ‫ﺗﻴﻤﺴﺎر ﻣﻘﺪم ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر او ﺧﺒﺮدار اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺎه ﺗﻤـﺎس ﮔﺮﻓـﺖ و ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺣﻀﻮر دﻳﮕﺮان او را ﺧﻄـﺎب ﻣـﻲﻛـﺮد ﮔﻔـﺖ‪" :‬اﻋﻠﻴﺤـﻀﺮت‪،‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺳﺎواك اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬او از ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛـﻪ ﺧـﻮدم را روي ﭘﺎﻫـﺎي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻨﺪازم و از ﺷﻤﺎ اﺳﺘﺪﻋﺎ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ آﻗﺎي ﺷـﺮﻳﻒ اﻣـﺎﻣﻲ را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ رﻳﺎﺳـﺖ‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪم ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ او ﺑـﺴﻴﺎر ﺑـﺪﻧﺎم اﺳـﺖ و اﻧﺘـﺼﺎب وي ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻧﺠﺎم‬ ‫دﻫﻴﺪ‪ 75 ".‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪاي ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻮش داد ﻛـﻪ ﺑـﻪ او ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬ ‫ﻣﻲداد ﭼﺮا اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﮔﻮﺷـﻲ ﺗﻠﻔـﻦ را ﮔﺬاﺷـﺖ و‬ ‫‪74. Houchang Nahavandi, Carnets secrets: chute et mort du chah, Paris, Editions‬‬ ‫‪Osmondes, 2003, 118.‬‬ ‫‪ .75‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪855‬‬

‫ﮔﻔﺖ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻛﺎري ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻘﺪم ﻛﻪ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد از ﻧﻬﺎوﻧﺪي ﺗﻤﻨﺎ ﻛـﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ اﺻﺮار در اﻳﻦ ﻣﻮرد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﺳﻤﺖ ﺑﺮاي ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﻫﻢ آﺳﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻧﻬﺎوﻧﺪي ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻤﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻇﻴﻔﻪاي ﻣﻴﻬﻦﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ "ﻓـﺪاﻛﺎري"‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻬﺎوﻧﺪي ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﺌﺖ دوﻟﺖ "ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ" ﺑـﻮد وﻟـﻲ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﺎه و ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺳﻤﺖ وزارت ﻋﻠﻮم و آﻣﻮزش ﻋـﺎﻟﻲ را در ﻫﻴﺌـﺖ‬ ‫دوﻟﺖ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ 77.‬ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺻﻠﺢ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨـﺪ و ﺗـﺼﻮر‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ را راﺿﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ او و ﻧﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻧـﻪ ﺧﻤﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬او ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﮔﺰﻳﻨـﺔ ﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺷـﺎه و‬ ‫دوﻟﺘﺶ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮد را درﺳﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﻨﺒﺶ رو در روي ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم و ﻗﺪرت ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈـﺔ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖﺳـﺎز‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﺎه ﻓﺮا رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ :‬او ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﺒﺎس ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد را ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷـﺮف‪،‬‬ ‫ﻛﺸﻮر و ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮد و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻫﻢ ﻣﻲﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ؛‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﻨﻔﺮ ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻫﻮاداراﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ را داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﺟﺎزه ﻣﻲداد زﻣﺎم اﻣﻮر را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑـﻴﻦ او و ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را ﺑﺮاﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‬ ‫و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻔﻲ ﻧﻈﺎم و اﻧﻜﺎر واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﺎر ﺧـﻮد را ﺑـﺎ‬ ‫اﻧﻜﺎر ﺧﻮﻳﺶ آﻏﺎز ﻛﺮد‪ :‬او ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ و ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳـﻦ ﺷـﺮﻳﻒ اﻣـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او ﮔﻔﺖ "دوﻟﺖ آﺷﺘﻲ ﻣﻠﻲ" وي زﺧﻢﻫﺎ را اﻟﺘﻴـﺎم‬

‫‪ .76‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.119 .‬‬ ‫‪ .77‬ﻫﻤﺎن‪،‬‬

‫‪ 856‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﺎن‪،‬آزاديﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ و اوﻟﻴﺔ ﻣﺮدم را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬او ﺟﻠـﻮي ﻓـﺴﺎد را‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎ زرق و ﺑﺮق و ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ در دوﻟﺖ ﻣﺒـﺎرزه ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬او آن دﺳـﺘﻪ از‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن را زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺤﺎﻛﻤـﻪ و ﻣﺠـﺎزات ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ در ﻛﺎرش ﺟﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ را ﻣﻠﻐـﻲ ﻛـﺮد و‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﻤﺎم ﻛﺎﺑﺎرهﻫﺎ و ﻛﺎزﻳﻨﻮﻫﺎ را ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎج دﻫﻲ ﺣﻜﻢ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑـﺮ ﮔـﺴﺘﺮه و ﺷـﺪت ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ "ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷـﺪن ﺧـﻮن‬ ‫ﺷــﻬﺪاﻳﻤﺎن ﺻــﻠﺢ ﻧﻤــﻲ ﻛﻨــﻴﻢ‪ .‬ﺗﻌﻄﻴــﻞ ﻛــﺮدن ﻗﻤﺎرﺧﺎﻧــﻪﻫــﺎ و ﻛﺎﺑــﺎرهﻫــﺎ در ﻳــﻚ‬ ‫ﻓﺎﺣﺸﻪﺧﺎﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻓﺮﻳﺐ دادن ﻣﺮدم و رﻫﺒﺮان روﺣﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺣﺰب‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ دوﻟﺖ ﺻﻠﺢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺻﻠﺢ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺎرت درآوردن ﻣﺮدم و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ 79".‬دﻳﮕﺮان ﻫﻢ از ﺧﻤﻴﻨﻲ ﭘﻴـﺮوي‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻧﺤﻼل ﺳـﺎواك ﺷـﺪ‪ .‬رﻫﺒـﺮان ﺟﺒﻬـﺔ ﻣﺨـﺎﻟﻒ و ﺷـﺒﻪ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﭼﻬﺎرده ﺣﺰب در ﻳﻚ روز( را اﻋـﻼم ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻃﻴﻒ آﻧﻬﺎ از ﺣﺰب ﭘﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺤﺴﻦ ﭘﺰﺷـﻜﭙﻮر آﻏـﺎز و ﺑـﻪ ﺣـﺰب‬ ‫زﺣﻤﺘﻜﺸﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﻈﻔﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺧـﺘﻢ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬ﭘﺰﺷـﻜﭙﻮر و ﺑﻘـﺎﻳﻲ ﻓﻌـﺎﻻﻧﻲ در‬ ‫دوران ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻫﺔ ‪ 1320‬ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ در اواﺳـﻂ ﺳـﺎل ‪ 1357‬دوﺑـﺎره ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺮواﻧﻲ اﻧﺪك ﻳﺎ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧـﺎمﻫـﺎﻳﻲ ﭼـﻮن ﺳـﻨﺠﺎﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﺮوﻫﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺘﻴﺎر‪ ،‬ﺻﺪر‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬آذر‪ ،‬ﻣﻠﻜﻲ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻧـﺎم‬

‫‪ .78‬روزﺷﻤﺎر‪.356 :2 ،‬‬ ‫‪ .79‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪857‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي دادن رﻧﮓ و ﻟﻌﺎب ﻟﻴﺒـﺮال ﺑـﻪ ﺟﻨـﺒﺶ ﺿـﺪ ﺷـﺎه‪ ،‬و از اﻳـﻦ راه ﻓـﺮﻳﻔﺘﻦ‬ ‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺧﺎرﺟﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺎه و رژﻳﻢ او اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد اﺻﻠﻲ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﺟﻨـﺎح ﻣﺨـﺎﻟﻒ در روز دوﺷـﻨﺒﻪ ‪ 13‬ﺷـﻬﺮﻳﻮر‬ ‫‪ ،1357‬ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‪ ،‬رخ داد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ ﮔﺰارش در ﻣـﻮرد اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ 80‬اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺗﺠﻤﻊ ﺧﻴﺎﺑـﺎﻧﻲ‬ ‫را در ﺷﻤﺎل ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻟﻴﺒﺮال ﺑﺎزار ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻓﺮﻳﺐ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن ﻗﻮل دادﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺠﻤﻊ ﺷﺒﻴﻪ ﺑـﻪ آن ﺗﺠﻤﻌـﺎﺗﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﺮﮔﺰار ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ راﻫﭙﻴﻤـﺎﻳﻲ ﻳـﺎ ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﺧﻴﺎﺑـﺎﻧﻲ ﺑـﺪل‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺳﺮدﻣﺪاران ﺑﺎزار ﺑـﺮاي ﻛـﺴﺐ ﻣﺠـﻮز از دوﻟـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺬاﻛﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻘﺮر‪ ،‬ﺑﺎﻻي ﻛﻮهﻫﺎي ﻗﻴﻄﺮﻳﻪ در ﺷﻤﺎل ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﺔ ﭘﻠﻴﺲ اﻣﻨﻴﺘﻲ در ﺣﺪود ‪ 14‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺎرﭼﻪﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗـﺼﻮﻳﺮ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺮاﺳـﻢ‪ ،‬ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ از ﻣﺨﺎﻃﺒـﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳﺮﭘﺮﺳﺖﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮوﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻜـﺎري ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ و ﺗﺎ ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮ و در ﻣﺤﻠﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻣﻌـﻴﻦ و ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻒ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮ رﺳﻴﺪ ﺷﻤﺎر اﻓﺮاد آن ﺑﻪ ﺻﺪ ﺗﺎ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔـﺮ‬ ‫رﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮔﻔﺘـﺔ ﺟﻨـﺎح ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺗﻌﺪادﺷـﺎن از آن ﻫـﻢ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺑـﻮد‪ .‬آﻧﻬـﺎ در‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺷﺎه و ﻫﻮاداري از ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺷﻌﺎر ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزاريﻫﺎ ﺗﻼش ﻛﺮدﻧـﺪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﭘﺮاﻛﻨﻨﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راﻫﻴﭙﻴﻤﺎﻳﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺧﻮد ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺳﺮﺑﺎزان و وﺳﺎﺋﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر داﺷﺘﻨﺪ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫راﻫﭙﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آن آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد آﻏﺎز ﺗﺮﻓﻨﺪي ﺑـﻪ ﻏﺎﻳـﺖ ﻣـﻮﺛﺮ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬

‫‪80. Charles Kurzman, Op. cit., pp. 62-63.‬‬

‫‪ 858‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫دﺳﺘﻮر رﻫﺒﺮان راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﺎن ﺑﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﮔﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان و ﺑﻮﺳﻴﺪن و دﺳﺖ دادن ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧﺪ‪" :‬ﺑﺮادر ارﺗﺸﻲ! ﭼﺮا ﺑﺮادر ﻛﺸﻲ!"‬

‫‪81‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و اﻧﻀﺒﺎط اﻳﻦ راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﻨﻴﺪهﻫﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آن روز ﺻﺒﺢ ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻼم ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه‬ ‫و او ﮔﺮوﻫﻲ از اﻓﺮاد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻔﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻋﻴـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﺳﭙﺲ ﺷﺨﺼﺎً ﺑﺎ ﻫﻠﻴﻜﻮﭘﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎي ﺗﻈﺎﻫﺮات رﻓﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﮔﻮش داد و از وﻫﻦ و زﺧﻢ و ﺗﻠﺨﻲ ﺷﻌﺎرﻫﺎ ﺣﻴﺮت ﻛـﺮد‪ .‬از دوران‬ ‫ﻣﺼﺪق دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎرات ﻣﻨﻔﻲاي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺸﻴﻨﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻮاره ﺑـﻪ‬ ‫او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻛﺸﻮرش ﻓﺪاﻳﻲ او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺷﺨﺼﺎً ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ ﺟـﺰ‬ ‫اﺣﺘﺮام‪ ،‬ﻋﺸﻖ و ﻗﺪرداﻧﻲ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ رﺿﺎ ﻗﻄﺒﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ رﺧـﺪادﻫﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﺎه ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺷﺎه ﺣﻴﺮان ﺑﻮد و ﻣﺮﺗﺐ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮد‪" :‬ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﮔـﻮش ﺧﻮدﻣـﺎن‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ 82".‬ﭼﻄﻮر ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴـﺰي ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ؟ او اﺳـﺘﻘﺮار‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﻠـﺘﺶ از او ﻫـﻮاداري ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ‬ ‫اوﺿﺎع ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﻮض ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﻠﺒﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ او درك ﻧﻤـﻲﻛـﺮد‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻳـﻲ‬ ‫داﺷﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲآورد ﻛـﻪ او ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﻛﻨﺘـﺮل ﻛﻨـﺪ‪ ،‬دﺧـﺎﻟﺘﻲ‬ ‫ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را او ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑـﻮد ﭘﻨﺒـﻪ ﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺖ‬ ‫دﺳﻴﺴﺔ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﺎه ﻳﻜﺴﺮه درﺑﺎرة اﺗﺤﺎد ﻧﺎﻣﻘﺪس ﺳﺮخ و ﺳﻴﺎه‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ .‬درﺳﺖ ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ‪ ،‬در روز ‪ 7‬ﺷـﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﻫـﻮا ﻛـﻮ ﻓﻨـﮓ‪ ،‬رﻫﺒـﺮ‬ ‫ﭼﻴﻦ و ﻫﻴﺌﺖ ﺑﺰرﮔﻲ از دوﻟﺘﻤﺮدان و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در اﻟﺘﺰام رﻛﺎب وي ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫‪81. Claire Briere and Pierre Blanchet, L'Iran: La Revolution au Nom de Dieu, Paris,‬‬ ‫‪Seuil, 1979, pp.45-46. Cited in Kurzman, Op. cit., p. 63.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺑﺮاي ارﺗﺶ ﺑﺪل ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .82‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ رﺿﺎ ﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮار ‪ ،2‬روي‪.2‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪859‬‬

‫ﺑﻪ دﻳﺪار وي آﻣﺪه و ﺑﺎ ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻏﺮورآﻓﺮﻳﻦ او را ﺳﺘﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت رﺳـﻤﻲ‬ ‫ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻏﺮب‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ از او اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻜـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و اﻛﻨـﻮن‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ او اﻳﺮاد ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ او ﭘﺬﻳﺮاي دﺷﻤﻦ ﺷﻮروي ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺷـﺎه اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻴﺰان زﻳﺮﻛﻲ را از ﺟﻨﺎح ﭼﭗ ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻲدﻳﺪ‪ .‬او روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﻪ ﻏـﺮب‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻈﻨﻮن ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣـﺬاﻛﺮة دوﺑـﺎره درﺑـﺎرة ﺷـﺮاﻳﻂ ﻗـﺮارداد ﺧﺮﻳـﺪ و ﺧـﺪﻣﺎت ‪1352‬‬ ‫اﻟﺘﻤﺎس ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺘﻲ از ﻛﺸﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷـﺎه از ﺧـﻮد ﻣـﻲﭘﺮﺳـﻴﺪ وﻟـﻲ آﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻘﺎﻣـﺎت اﻣﺮﻳﻜـﺎ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ اﺣﻤﻘﺎﻧـﻪاي را در ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﮔﻴﺮﻧﺪ؟‬

‫‪83‬‬

‫‪ .83‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ را از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺷﺎه ﺑﺎ ﺗﺎم وﻳﺮ )‪ (Tom Weir‬و ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﮔـﻮدك )‪ (Christine Godek‬در‬ ‫ﻣﺼﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪام ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1359‬درﺑﺎرة ﺗﺮﺟﻤﺔ رﺳﻤﻲ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﻧـﺴﺨﻪﻫـﺎﻳﻲ از‬ ‫ﻧﻮارﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ در ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮان ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻧﺎﺷـﻲ از ﮔﻔﺘﮕﻮﻫـﺎي ﺧـﻮد ﻣـﻦ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت و دﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺷﺎه‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﺮح زﻳﺮ از رﺿﺎ ﻗﻄﺒﻲ و اﻛﺒﺮ اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﻗﻄﺒﻲ ﺷﺮوع‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻬﻴﺔ ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎه در ﻣﻮرد رﺧﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ .‬در ﻳـﻚ ﮔـﺰارش او‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻗﺪاﻣﻲ ﻓﻮري ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﻘﻼب ﭘﻴﺶ رود‪ .‬ﺷﺎه از اﻳﻦ ﮔﺰارش‬ ‫ﺧﻮﺷﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ و اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﺧﻮد را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺳﺮدش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻄﺒﻲ ﻧﺸﺎن داد‪" .‬ﻣﺎ در ﺟﻠـﺴﻪاي ﺳـﺮﮔﺮم ﺑﺮرﺳـﻲ‬ ‫رﺧﺪادﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻧﻈﺮ ﻫﻤﻪ را ﭘﺮﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻧﻈﺮ ﻣﺮا‪ .‬ﺧﻮب‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﻬﻴﻤﺪه ﺑﻮدم ﻛـﻪ ﻣـﻮرد ﻏـﻀﺐ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﺗﻌﻄﻴﻼت ﻧﻮروز در ﻛﻴﺶ‪ ،‬ﺗﻼش ﻛﺮدم ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺧـﻮدم را از آﻧﭽـﻪ در ﺟﺮﻳـﺎن‬ ‫ﺑﻮد ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻢ‪ ،‬وﻟﻲ او ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻴﺪان ﻧﺪاد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ راهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮدم‪".‬‬ ‫ﻗﻄﺒﻲ ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻛﺒﺮ اﻋﺘﻤﺎد در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷـﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻤـﺎد ﻫـﻢ در ﻣﻘـﺎم رﺋـﻴﺲ ﺳـﺎزﻣﺎن اﻧـﺮژي اﺗﻤـﻲ‬ ‫ﻧﺸﺴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ ﺷﺎه داﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎه در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺣﺎل و ﺣﻮﺻـﻠﻪ داﺷـﺖ ﺑـﺎ ﺟﻮﻳـﺎ ﺷـﺪن اﺧﺒـﺎر از ﻣﺨـﺎﻃﺒﺶ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ درﺑﺎرة ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﮔـﺰارش اﻋﺘﻤـﺎد از او ﻫـﻢ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺌﻮال را ﻛﺮد‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد درﺑﺎرة ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﻧـﺎآراﻣﻲﻫـﺎ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﺷـﺎه ﮔﻔـﺖ ﻣﻘﺎﻣـﺎت اﻣﺮﻳﻜـﺎ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮد را از ﺷﺮ وي ﺧﻼص ﻛﻨﻨﺪ‪" .‬آﻧﻬﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺮوم اﻣﻮر ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪ .‬آﻧﻬﺎ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ در اﻳﻦ راه ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮچ و ﻣﺮج ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﻬﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ ".‬اﻋﺘﻤﺎد ﻓﻮري ﺑﻪ‬ ‫دﻓﺘﺮ ﻗﻄﺒﻲ رﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ آﻧﻬﺎ از واﻛﻨﺶ ﺷﺎه در ﺑﺮاﺑﺮ رﺧﺪادﻫﺎ – و ﻧﻪ از ﺑﺎورﻫﺎي او ﺑﻠﻜﻪ از ﺷـﻴﻮة اﺑـﺮاز آﻧﻬـﺎ‪-‬‬

‫‪ 860‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺗﻈﺎﻫﺮات اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در روز ‪ 15‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻮاداراﻧﺶ ﻫـﺸﺪار داد‬ ‫وﻗﻔﻪاي در ﻛﺎر ﺧﻮد اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﻨﺪ‪" .‬ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮي در اﻳـﻦ ﻓﺮﻳـﻀﺔ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآورد‪ ".‬او ﮔﻔﺖ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﺷﺎه ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻳـﺐ ﺷـﻴﻄﺎن‬ ‫ﺑﺮاي وﻗﺖﻛﺸﻲ اﺳﺖ‪ 84.‬ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺞ ﻧﺎﻳﺒـﺎﻧﺶ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫رﺧﺪادﻫﺎي ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻴﻔﻲ در ﺟﻨـﺒﺶ اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﺎن داﺷـﺖ‪ .‬آﻧﻬـﺎ اﻛﻨـﻮن‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮض ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻫﻢ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑـﺴﻴﺞ ﻛـﺮدن‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي زﻳﺎدي از ﻣﺮدم‪ ،‬آﻣﺎده ﻛﺮدن ﺷﻌﺎرﻫﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي آﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎي راﻫﺒﺮدي و ﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ دوﻟـﺖ‬ ‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﺿﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻳﺖاﷲﻫﺎي ﻋﻈﺎم‪ ،‬ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ‪ ،‬و ﻧﻬﻀﺖ آزادي‬ ‫ﻣﻬﺪي ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آوردن دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﻊ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎه ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ارﺗﺸﺒﺪ ﻏﻼﻣﻌﻠﻲ اوﻳﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﻧﻴﺮوي زﻣﻴﻨـﻲ‪ ،‬را ﺑـﻪ ﻧﺨـﺴﺖ‬ ‫وزﻳﺮي ﻣﻨﺼﻮب ﻛﻨﺪ‪ ،‬و او ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﻠﻴﺲ و ارﺗﺶ ﻓﺮﻣﺎن ﺷـﻠﻴﻚ داده اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫ﭘﻴﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﺒﺎرزان را ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﻬﺎ در روزﻫﺎي ‪ 14‬و ‪ 15‬ﺷﻬﺮﻳﻮر آﺷﻮبﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺪون آن ﻛﻪ ﺑﺎ واﻛﻨﺸﻲ ﺟﺪي روﺑﺮو ﺷﻮد و ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳـﺘﺪﻻل ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻬﺎﻣﺖ دوﻟﺖ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر اداﻣﺔ آﺷﻮبﻫـﺎ در روز ‪ 16‬ﺷـﻬﺮﻳﻮر‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻘﺪر اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﺎن درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬رژﻳﻢ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺑﺮرﺳـﻲ‬

‫ﺣﻴﺮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻧﻤﻲﮔﻔﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺟﻨﮕﺪ و آﻧﻬﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻔﺖ آﻧﻬﺎ او را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫و ﺑﻌﺪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .84‬روزﺷﻤﺎر‪.358 :2 ،‬‬ ‫‪85. Charles Kurzman, Op. cit., p. 64.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪861‬‬

‫آﻳﺖاﷲﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال و ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺐ اﻧﻘﻼﺑـﻲ ﺑـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣـﺎه‬ ‫رﻣﻀﺎن ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫در روز ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻲ در ﺗﻬﺮان و ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮ دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﺔ ﻫﻴﺌﺖ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬ ‫ﺳﻼﺣﻲ ﺣﻤﻞ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از اﺣﺘﻤﺎل ﺷﻠﻴﻚ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪي آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ ﮔﺎز اﺷﻚآور ﺑﻮد در ﭼﻨﺪ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻣﻴـﺪان ﺷـﻬﻴﺎد‬ ‫ﺑﺎ راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن درﮔﻴﺮ ﺷﺪ وﻟﻲ زود ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ روﺷﻦ ﺷـﺪ ﻛـﻪ‬

‫ﻛﺸﺖ و ﻛﺸﺘﺎري در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎر راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺻﺪ ﺗﺎ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ رﺳـﻴﺪ‪ .‬رﻓﺘـﻪ رﻓﺘـﻪ ﻋﻠﻤـﺎي ﺗﻬـﺮان و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫رﻫﺒﺮان ﻏﻴﺮ روﺣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،88‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ ﺗﺎﻛﺴﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﺻﻒ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ 89.‬در ﻣﻴﺪان ﺷﻬﻴﺎد ﻣﺒـﺎرزان ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪاي را ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر‬ ‫آزادي‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬آزاد ﻛﺮدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺤﻼل ﺳﺎواك و ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻮد‪ .‬در آن ﺟﻤﻊ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺟﺰ ﻫﻮاداران ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲداﻧـﺴﺖ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر درﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎ ﺷـﺎﻣﻞ ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬـﺮ ﻫﻤـﺎن روز در ﻣﻴـﺪان ژاﻟـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﭘﻴﺮوان ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زدﻧﺪ "ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺷـﺎه" و از زﻣـﺎن‬ ‫آﻏﺎز ﻧﺎآراﻣﻲﻫﺎ اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻌﺎري را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺮ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪86. John D. Stempel, Inside the Iranian Revolution, Bloomington, University of‬‬ ‫‪Indiana Press, 1981, pp. 114-115.‬‬ ‫‪87. Kurzman, Op. Cit., p. 65.‬‬ ‫‪ .88‬روزﺷﻤﺎر‪.359 :2 ،‬‬ ‫‪89. Kurzman, Op. Cit., p. 65.‬‬

‫‪ 862‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ 16 ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،1357‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻌﻄﻴﻠﻲ آﺧﺮ ﻫﻔﺘﺔ ﭘﺲ‬ ‫از ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟـﻮد ﺗﻈـﺎﻫﺮات و ﺷـﻌﺎرﻫﺎ‪ ،‬روز ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﻋﺮوﺳﻲﻫﺎ و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﺎدي ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن ﺷـﺎه‬ ‫ﺳﺮﮔﺮم ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ از ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن دﻛﺘﺮ اﻗﺒﺎل در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬـﺮان و ﭘـﺲ‬ ‫از آن از ﺑﻨﻴﺎد ﺳﺮﻃﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎزدﻳﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪي‪،‬‬ ‫وزﻳﺮ ﻋﻠﻮم و آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎزدﻳﺪ ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛـﺮد‪ ،‬ﻣﺮدﻣـﻲ‬ ‫ﻛﻪ از ﺣﻀﻮر ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ در آﻧﺠﺎ آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ در آﻧﺠﺎ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻫﺪ ورود ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ‬ ‫ﺑﻪ آن ﺑﻨﻴﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻓﺮﻳﺎد ﻫﻮرا و زﻧﺪه ﺑﺎد ﺷﺎه ﺳـﺮ دادﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺑﻴـﺎن ﺧﻮدﺟـﻮش‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ 90.‬وﻟﻲ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻧﻬﺎوﻧـﺪي ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‬ ‫ﺷﻬﺒﺎﻧﻮ ﺑﺮاي ﺑﺎزدﻳﺪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺑﺮود و ﺧﻮدش ﻫﻢ او را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ او‬ ‫ﺗﻮﭘﻴﺪ‪ .‬ﻋﺼﺮ ﻫﻤﺎن روز ﻧﻬﺎوﻧﺪي و دﻳﮕﺮ وزﻳﺮان را ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ در ﺟﻠﺴﺔ ﺷﻮراي‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ﻫﻴﺌﺖ دوﻟﺖ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮرد ﺧـﻂﻣـﺸﻲ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺗـﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻮرا‪ ،‬ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﮔﻔﺖ اﻃـﻼع ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﺎن‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺻﺒﺢ اول وﻗﺖ در ﻣﻴﺪان ژاﻟﻪ ﺟﻤﻊ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﺠﻠـﺲ‬ ‫ﭘﻴﺶ روﻧﺪ و ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺷﻮرا ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈـﺎﻣﻲ اﻋـﻼم ﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﺑﺤـﺚﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻌﺪي ارﺗﺸﺒﺪ ﻏﻼم رﺿﺎ ازﻫﺎري‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ ﭼـﻮن آن روز‬ ‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻓﺮاد ارﺗﺶ ﻫﻤﮕﻲ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺧﻮد ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ اﮔـﺮ ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﻋـﻼم‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻮري اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ اﻃـﻼع ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺖ زﻳﺮا ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻠـﻲ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻧﻈـﺎﻣﻲ در ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﺮد ﺷﻤﺎر اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺧﺎرج از ﻣﻨﺰل دور ﻫﻢ ﺟﻤﻊ‬

‫‪90. Nahavandi, Op. Cit., pp. 132-133.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪863‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻨﻮز ﻋﻤﻠﻲ ﺑـﻮد زﻳـﺮا اﻳـﺴﺘﮕﺎهﻫـﺎي‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪﺷﺐ و اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي رادﻳﻮﻳﻲ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﺨﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﺑﺮاي اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻮرد اﻋﻼم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈـﺎﻣﻲ و اﻧﺘـﺼﺎب‬ ‫ارﺗﺸﺒﺪ ﻏﻼﻣﻌﻠﻲ اوﻳﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﻧﻴﺮوي زﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺷـﺎه‬ ‫ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎه در آﻏﺎز ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬او در ﻣﻮرد اوﺿﺎع ﺑﺎ اردﺷﻴﺮ‬ ‫زاﻫﺪي‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪ .‬زاﻫﺪي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺮاي ﮔﺰارش‬ ‫در ﻣﻮرد وﺿﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ وﻟﻲ در اﺻﻞ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺷﺎه ﺑـﻪ اﻳـﺮان آﻣـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬زاﻫﺪي ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﻮد‪ .‬او از ﺷـﺮﻳﻒ اﻣـﺎﻣﻲ ﻫـﻢ ﺧﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﭼﻨﺪ روزي ﻛﻪ زاﻫﺪي در ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از داﻧـﺸﮕﺎﻫﻴﺎن‪،‬‬ ‫دوﻟﺘﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺠﺎر‪ ،‬ﺑﺎزارﻳﺎن و اﻫﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻲ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﭘﻴـﺸﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ ﻛﺎر درﺳﺘﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬زاﻫﺪي ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ روز دوﻟـﺖ را ﻋـﻮض ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ زاﻫﺪي ﺑﻪ ﺷﺎه ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮد‪" :‬ﺑﻪ ﺷـﺮﻳﻒ اﻣـﺎﻣﻲ ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ ﺧـﻮدش اﻳـﻦ ﻛـﺎر را‬ ‫ﺑﻜﻨﺪ‪ 91".‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎن ﺷﺎه ﻛﺎر دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﻫﻤﺮاﻫـﻲ ﺑـﺎ ﻧﺨـﺴﺖ وزﻳـﺮش‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ وﻇﻴﻔﺔ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻣﻮرد ﺳﻴﺎﺳﺖ دوﻟـﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ آزﻣﻮن‪ ،‬ﻣﻌﺎون اﺟﺮاﻳﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻮل ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺲ درﺳﺖ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﭼﺮا ﻧﻪ‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و ﻧﻪ رادﻳﻮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﭘﺨﺶ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺳـﺎزﻣﺎن رادﻳـﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‬ ‫ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم روي ﻛﺎر آﻣـﺪن ﺷـﺮﻳﻒ اﻣـﺎﻣﻲ اﺳـﺘﻌﻔﺎ داده ﺑـﻮد وﻟـﻲ ﻫﻨـﻮز‬ ‫اﺳﺘﻌﻔﺎي او رﺳﻤﺎً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬از زﻣﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﺣﺰب رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ آزﻣﻮن و‬

‫‪ .91‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اردﺷﻴﺮ زاﻫﺪي‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﮔﺮ ﻏﻼم رﺿﺎ اﻓﺨﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻧﺘﺮو‪ 25 ،‬ژوﻳﻴﻪ ‪ ،2003‬ﻧﻮار ‪ ،2‬روي ‪.1‬‬

‫‪ 864‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﻗﻄﺒﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻋﻼم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 6‬ﺻـﺒﺢ روز ‪17‬‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮر ﭘﺨﺶ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﭘﻠﻴﺲ و واﺣـﺪﻫﺎي ﻧﻈـﺎﻣﻲ در ﻃـﻮل ﺷـﺐ آن را در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺷﻬﺮ اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺼﻤﻢ ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﺻـﺒﺢ‬ ‫زود ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﻣﻴﺪان ژاﻟﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﺑﺮاﻓـﺮوﺧﺘﻦ‬ ‫ﺷﻮر و ﺷﻮق ﻣﺮدم ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣـﺎن آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر از‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ارﺑﻌﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‪ ،‬در ﺷﻴﺮاز آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت "ﻋﺎﺷﻮرا در‬ ‫رﻣﻀﺎن" را اﺑﺪاع ﻛﺮدﻧﺪ‪ 92.‬وﻟﻲ ﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻮرا در رﻣﻀﺎن در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ "ﻫـﺮ روز‬ ‫ﻣﺎ ﻋﺎﺷﻮراﺳﺖ" ﻳﺎ "ﻛﻞ ﻳﻮم ﻋﺎﺷﻮرا" ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫روز ‪ 17‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺑﺮاي رژﻳﻢ ﺑﻪ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺪل ﺷـﺪ‪ .‬اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﺎن ﺑـﺎ ﺑـﻪ آﺗـﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻴﻨﻤﺎ رﻛﺲ آﺑﺎدان اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻓـﻖ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫رژﻳﻢ را از ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺨﻄﺌﻪ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ ﺧﻮدﺷـﺎن اﻋﺘﺒـﺎر‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در رﺳﺎﻧﻪﻫـﺎ‪" ،‬اوﺑـﺎش ﻗﻠـﺪر" ﻗﺒﻠـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺻﻠﺢﻃﻠﺐ ﺑﺪل ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ‪ .‬ﺣﺎدﺛﺔ ﻣﻴﺪان‬ ‫ژاﻟﻪ ﻓﺮﺻﺖ دﻳﮕﺮي در اﺧﺘﻴﺎر اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن ﻗﺮار داد ﺗﺎ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷـﺎﻫﺪي ﺑـﺮ‬ ‫ددﻣﻨﺸﻲ رژﻳﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ارﺗﺸﺒﺪ ازﻫﺎري در ﻋﺼﺮ روز ﻗﺒـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻔﺮاﺗﻲ ﻛـﻪ آﻣـﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺮاي ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﻛـﺮدن‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻋﺰام ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪاي در زﻣﻴﻨﺔ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻮدة ﻣﺮدم ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ وﻗـﺖ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮﺷﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﭘﻠﻴﺲ ﻳﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗـﺸﻲ ﺿـﺪ ﺷـﻮرش‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ آﺷـﻮﺑﮕﺮاﻧﻲ ﺣﺮﻓـﻪاي روﺑـﺮو ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧﻬـﺎ در‬

‫‪ .92‬اﺳﻨﺎد و ﺗﺼﺎوﻳﺮي از ﻣﺒﺎرزات ﺧﻠﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﺑﻮذر‪ ،1357 ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ﺑﺨﺶ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪ .87-89 .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻘﻞ از‪:‬‬ ‫‪Kurzman, Op. Cit.,‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪865‬‬

‫اردوﮔﺎهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ و ﻟﻴﺒﻲ آﻣﻮزش دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ 93.‬ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ دﺳـﺘﻮر داده ﺑﻮدﻧـﺪ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮدة ﺷﻮرﺷﻲ ﺗﻴﺮ ﻫﻮاﻳﻲ ﺷﻠﻴﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارشﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﭘـﺲ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺷﻠﻴﻚ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻠﻴﻚ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﭘﺎﺳﺦ دادﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎ‬ ‫ﺑﺮ ﮔﺰارشﻫﺎي رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ‪ 86‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﺎح ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﻤﺎر ﻛـﺸﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪﮔﺎن را ﺻﺪﻫﺎ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﺰارﻫﺎ ﻧﻔﺮ اﻋﻼم ﻛﺮد‪ 94.‬در دوﻟﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻔﺘـﺎد‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺳﺮﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ 95‬وﻟﻲ ارﺗﺶ ﺗﺮﺟﻴﺢ داد اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ اﻃﻼع ﻋﻤـﻮم‬ ‫ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﻗﻤﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻋﻼم ﻛﺮد ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺗﻠﻔﺎت زﻳﺎدي ﻧﺪاد‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻓﻮري ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﺑﻨﻴـﺎد‬ ‫ﺷﻬﻴﺪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪف آن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن دورة اﻧﻘـﻼب ﺑـﻮد‬ ‫ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﭘﺎس دارﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﺔ ﻋﻤﺎداﻟـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در آن زﻣﺎن اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ وي را ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎرة ﺷﻬﺪا ﮔﻤﺎﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻞ ﺷﻤﺎر ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ رژﻳﻢ ‪ 3164‬ﻧﻔﺮ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫‪ .93‬ﻋﻠﻲ دواﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ روﺣﺎﻧﻴﻮن اﻳﺮان‪ 10 ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻣﺎم رﺿـﺎ‪ ،1377 ،‬ﺟﻠـﺪ ‪ ،7‬ﺻـﺺ‪.‬‬ ‫‪ .231-232‬ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻧﻬﺎوﻧﺪي‪ ،‬وزﻳﺮ ﺳﺎﺑﻖ آﺑﺎداﻧﻲ و ﻣﺴﻜﻦ در دوﻟﺖ ﻫﻮﻳﺪا و وزﻳﺮ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ در دوﻣﻴﻦ دوﻟﺖ‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬در ﻛﺘﺎﺑﻲ درﺑﺎرة ﺳﻘﻮط و ﻣﺮگ ﺷﺎه داﺳﺘﺎﻧﻲ را درﺑﺎرة رﺧﺪادﻫﺎي ‪ 18‬ﺷﻬﺮﻳﻮر در ﻣﻴﺪان ژاﻟﻪ ﮔﺰارش‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬او در ﺗﻴﺮ ‪ 1359‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺳﺎﺑﻖ وزارت‬ ‫آﺑﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ در دوران اﻧﻘﻼب از ﻫﻮاداران ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﭘﺲ از ﺗﺸﺨﻴﺺ دادن اﻳﻦ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻤﻴﻨﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اروﭘـﺎ ﺗـﺮك ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪" .‬ﭘﻨﺠـﺮة اﺗـﺎﻗﺶ رو ﺑـﻪ ﻣـﺴﻴﺮ‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ او ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ و دو ﻧﻔﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﻣـﺴﻠﺢ را ﻧـﺰد او ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺎر ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ روي ﺳﺮﺑﺎزان ﻛﻪ ﺑﻪ روي ﺗﻈﺎﻫﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﻢ آﺗﺶ ﮔﺸﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫و ﻫﺪﻓﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮن راه ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ و ﺣﺎدﺛﻪاي ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﺗﻴﺮاﻧـﺪازان‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﭘﺸﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎي رو ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدﻧﺪ‪ ".‬ﻧﻬﺎوﻧﺪي‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.139 .‬‬ ‫‪ .94‬ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺨﺘﻴﺎر از ﺟﺒﻬﺔ ﻣﻠﻲ رﻗﻢ دﻗﻴﻖ ‪ 2450‬ﻧﻔﺮ و اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲﺻﺪر در ﭘﺎرﻳﺲ رﻗﻢ ‪ 3000‬ﻧﻔﺮ را اﻋﻼم ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ .95‬ﻧﻬﺎوﻧﺪي‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص‪.138 .‬‬

‫‪ 866‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫از آن ﻣﻴﺎن ‪ 2781‬ﺗﻦ در ﻧﺎآراﻣﻲﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫـﺎي ‪ 1356‬ﺗـﺎ ‪1358‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻗﻲ در ﻣﻮرد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ‪ 17‬ﺷﻬﺮﻳﻮر رﻗﻢ ‪ 64‬ﻛﺸﺘﻪ در ﻣﻴﺪان ژاﻟـﻪ‬ ‫را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﻴﺎن ﻳﻚ زن و ﻳﻚ دﺧﺘﺮ ﺟﻮان ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎن روز در‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻫﺎي ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ‪ 24‬ﻧﻔﺮ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑـﺎ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻳﻚ زن ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﺑﺎﻗﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎر‬ ‫ﺷﻬﺪاي ﺟﻤﻌﺔ ﺳﻴﺎه ‪ 88‬ﻧﻔﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 64‬ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ در ﻣﻴﺪان ژاﻟﻪ ﻫﺪف ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ 96.‬اﻳﻦ آﻣﺎر ﺑﻪ ارﻗﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺿـﺎ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺗﻬﺮاﻧـﻲ‪ ،‬وزﻳـﺮ اﻃﻼﻋـﺎت در‬ ‫دوﻟﺖ ﺷﺮﻳﻒ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ در دورة ﺷـﺎه ﻣـﺼﺪر‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺮﺗﺐ از ‪ 86‬ﻧﻔﺮ ﻛﺸﺘﻪ و ‪ 205‬ﺗﻦ زﺧﻤﻲ در درﮔﻴﺮيﻫﺎ ﻳﺎد ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘـﻼب ﻫـﻢ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ارﻗـﺎم ﺟـﻮر در ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﺷﻤﺎر ﺷﻬﺪاي ﺑﻨﻴﺎد ﺷﻬﻴﺪ در ﺗﻤﺎم دورة اﻧﻘﻼب در ﺗﻬﺮان را ‪ 744‬ﻧﻔﺮ ذﻛﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن در ﺗﻬـﺮان را ‪ 895‬ﺗـﻦ و دﻓﺘـﺮ ﺑﻬـﺸﺖ‬ ‫زﻫﺰا رﻗﻢ ‪ 768‬ﺗﻦ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ 97.‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﺷﺘﺒﺎه در ﺷﻤﺎرش را ﻫـﻢ در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎ ارﻗﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻏﺮب ﻳـﺎ در ﺧـﻮد اﻳـﺮان ﻣﻄـﺮح‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﻲ دو ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻫﺠﻮم از درون ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺟﺎﻧـﺸﻴﻦ ﺗﻈـﺎﻫﺮات در‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﺰار اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻋﺘﺼﺎبﻫﺎي ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ ﺑـﻮد‪ .‬اﻋﺘـﺼﺎبﻫـﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﻳﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺗﻮرم ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ .‬در اﺻﻞ‬

‫‪ .96‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻴﺮوس ﻛﺪﻳﻮر‪ ،‬روزﮔﺎر ﻧﻮ‪ 8 ،‬اوت ‪ 2003‬در ‪:‬‬ ‫‪http://www.emadbaghi.com/en/archives/000592.php#more.‬‬ ‫‪ .97‬ﺻﺤﺒﺖاﷲ اﻣﺮاﻳﻲ‪" ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻬﺪاي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ از ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1357‬ﺗﺎ ﺑﻬﻤﻦ ‪"1357‬‬ ‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﻮق ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻳﺮان‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪:‬‬ ‫‪Kurzman, Op. Cit., p. 71.‬‬

‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ‪867‬‬

‫دوﻟﺖ اﻳﻦ اﻋﺘﺼﺎبﻫﺎ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛـﺮد ﺗـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ را از اﻣـﻮر ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑـﻪ اﻣـﻮر‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻌﻄﻮف ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮازات ﮔـﺴﺘﺮش اﻋﺘـﺼﺎﺑﺎت‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪل ﺷﺪ‪ :‬ﻟﻐﻮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪،‬‬ ‫اﻧﺤــﻼل ﺳــﺎواك‪ ،‬آزادي ﺑــﻲﻗﻴــﺪ و ﺷــﺮط زﻧــﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳــﻲ و ﺑﺎزﮔــﺸﺖ ﺗﻤــﺎم‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﺪﺷﺪﮔﺎن‪ .‬ﺗﺎ اواﺋﻞ آﺑﺎن ‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﺘﺼﺎﺑﺎت در اﻏﻠﺐ ﻛﺎرﻫﺎي ﺟﺎري دوﻟـﺖ وﻗﻔـﻪ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻗﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎت در ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﻧﻔـﺖ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‪ ،‬اﻧـﺮژي و‬ ‫اﻣﻮر ﺑﺎﻧﻜﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﮕﺮدﻫﺎي روﻳﺎروﻳﻲ ﻫﻢ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﮕﺮد ﺟﻠﺐ و ﺟﺬب ﻋﺎﻃﻔﻲ ‪ -‬ﺗﻘﺪﻳﻢ‬ ‫ﮔﻞ‪ ،‬ﺑﻮﺳﻪ‪ ،‬و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺮادراﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳـﺮﺑﺎزان در ﺧﻴﺎﺑـﺎنﻫـﺎ ﺗﻘـﺪﻳﻢ ﻣـﻲﺷـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻪ و ﻏﻴﺮﻋﺎدي اﻓـﺮاد ارﺗـﺶ و ﻛﺎرﻣﻨـﺪان ﺳـﺎواك ﻛـﻪ در دام‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻴﺎن ﻣﻲ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﻘﺺ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻞ ﺷﺪن و ﻣﺴﺦ ﺷﺪن ﺷﺎن ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬درﺳﻲ ﺑﻪ دﻳﮕـﺮان‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺳﺮﺑﺎزان را دﭼﺎر وﺣﺸﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﻳـﮋه ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ واﺣﺪﻫﺎ دﺳﺘﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﺷﻠﻴﻚ ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪ .‬در ﻣـﻮاردي‪ ،‬ﻣـﺜﻼً در زﻧﺠـﺎن و اﻫـﻮاز‪،‬‬ ‫درﺟﻪداران ارﺗﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم اﻧﻘﻼﺑﻴﺎن را ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﻃﻠﺒﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬در زﻧﺠـﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﺎزار ﺑﺎز ﺷﺪ و ﭼﻨﺪ روز ﻫﻢ آرام ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺮوﻫﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣـﻮرد ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺎ ﺗﺎﻧﻚ ﺑﻪ ﺳﻮي در ﺑﺰرگ ﺑﺎزار رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ از‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن در دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺟﺴﺎرت اﻧﻘﻼﺑﻴﺎن اﻓـﺰود‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ واﺣﺪﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ در ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ درﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ آﻳﻨﺪ –ﻧﺮهﻏﻮلﻫﺎي اﺧﺘﻪاي ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺗﺎﻧﻚﻫﺎي ﭼﻴﻔﺘﻦ ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫از دﺳﺖ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺿﺪ ﺷﺎه ﺳﺮ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺖ و‬ ‫آﻣﺪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎ را ﻣﺨﺘﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻦﻫﺎي ﺳﻴﻨﻤﺎ و ﻣﺸﺮوبﻓﺮوﺷﻲﻫﺎ را‬

‫‪ 868‬زﻧﺪﮔﻲ و زﻣﺎﻧﺔ ﺷﺎه‬

‫ﺑﻪ آﺗﺶ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ را ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻳﺮﻫﺎ‪ ،‬و ﻣﻮاﻧﻊ دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺪ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان و ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﻓﺤﺶ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﺟـﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮي در ﺷﻬﺮ ﮔﺮد آﻳﻨﺪ‪ .‬دﻳﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻏﺮوبﻫﺎ در ﺳـﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳـﺰي ﺷـﺪه‪ ،‬روي ﭘـﺸﺖ ﺑـﺎمﻫـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد اﷲ اﻛﺒﺮ و ﺑﮕﻮ ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺷﺎه ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺗﺼﻮر را اﻟﻘـﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﺷﻬﺮ واﺣﺪ و ﻫﻢ ﺻﺪا ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬واژة "ﺑﮕﻮ" در ﺟﻤﻠﺔ ﺑﮕﻮ ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺷﺎه‪ ،‬اﺷﺎره‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻼﺷﻲ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮاي در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ رواﻧﻲ داﺷـﺖ‪ :‬اﻏﻠـﺐ اﻓـﺮاد ﻋـﺎدي‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺼﻮر ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻲ از ذﻫﻨﺸﺎن ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﻲ‬ ‫ﻋﺒﻮر از ﻣﺤﺪودة ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ و در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻳﻚ اﺳﻄﻮره ﺑﻮد‪.‬‬