Biznes miedzynarodowy demo by keytext

ISBN 83-87251-66-6

BIZNES MI¢DZYNARODOWY – obszary decyzji strategicznych

Biznes mi´dzynarodowy we wspó∏czesnym Êwiecie staje si´ coraz wa˝niejszy, coraz bardziej z∏o˝ony, a zarazem coraz bardziej pasjonujàcy dla badacza z tego wzgl´du, ˝e gospodarka Êwiatowa podlega wielu trendom i zmianom, których ostateczne skutki sà trudne do przewidzenia. Wymieniane sà najcz´Êciej takie procesy, jak globalizacja, obni˝anie barier w mi´dzynarodowym handlu i inwestycjach mi´dzynarodowych, tworzenie bloków handlowych, przyspieszenie zmian technologicznych i skracanie cykli ˝ycia produktów, gwa∏towny rozwój technik informatycznych itd. Procesy te powodujà, ˝e zmienia si´ istota mi´dzynarodowego biznesu, spada znaczenie niektórych barier internacjonalizacji, pojawiajà si´ natomiast inne, rozwijajà si´ nowe centra gospodarki Êwiatowej, innego wyrazu nabierajà relacje mi´dzy rzàdami a przedsi´biorstwami. Dodatkowo na obszar wiedzy okreÊlanej jako biznes mi´dzynarodowy, której znaczàcym wyró˝nikiem jest mi´dzynarodowy kontekst kulturowy, nak∏ada si´ system funkcjonowania korporacji transnarodowych. Pod wp∏ywem dwóch wa˝nych czynników zewn´trznych w stosunku do przedsi´biorstwa – globalizacji gospodarki oraz integracji Êwiatowych rynków finansowych – zaznacza si´ koniecznoÊç coraz ÊciÊlejszego sprz´˝enia finansów firm z ca∏okszta∏tem decyzji strategicznych i operacyjnych. Wspó∏czesne strategie finansowe przedsi´biorstw prowadzàcych operacje mi´dzynarodowe decydujà równie˝ o mi´dzynarodowej pozycji konkurencyjnej tych przedsi´biorstw i – co równie wa˝ne – o kreowaniu wartoÊci przedsi´biorstw w interesie udzia∏owców. Skonstruowany wed∏ug takiej koncepcji podr´cznik jest adresowany do studentów ekonomii, zarzàdzania i biznesu oraz do mened˝erów dà˝àcych do poszerzenia swojej wiedzy o mi´dzynarodowy wymiar funkcjonowania przedsi´biorstwa. Poza pog∏´bionym wyk∏adem dyscypliny, w podr´czniku zawarte zosta∏y studia przypadków dzia∏alnoÊci firm, których dyskusja i analiza pozwoli zrozumieç biznes mi´dzynarodowy w jego wielowarstwowoÊci i interdyscyplinarnoÊci.

– obszary decyzji strategicznych es mi´dzynarodowy Bizn Marketing mi´dzynarodowy

Marketing globalny

Handel mi´dzynarodowy

Zarzàdzanie mi´dzynarodowe

Finanse mi´dzynarodowe

podr´cznik pod redakcjà naukowà Marcina K. Nowakowskiego

Wydawnictwo Key Text

BIZNES

MI¢DZYNARODOWY – obszary decyzji strategicznych

Zespó∏ autorów Jan Anusz Marcin Baƒkowski Marcin K. Nowakowski Roland Pac Marianna Strzy˝ewska Jerzy Wajszczuk Anna Zorska

BIZNES

MI¢DZYNARODOWY

– obszary decyzji strategicznych

podr´cznik pod redakcjà naukowà Marcina K. Nowakowskiego

Warszawa 2000 Wydawnictwo Key Text

Zespó∏ autorów Mgr Jan Anusz rozdzia∏ 2 Mgr Marcin Baƒkowski rozdzia∏ 10 Prof. dr hab. Marcin K. Nowakowski rozdzia∏y 1, 4 Dr Roland Pac rozdzia∏y 3, 8 Prof. dr hab. Marianna Strzy˝ewska rozdzia∏ 5 Dr Jerzy Wajszczuk rozdzia∏y 7, 9 Dr hab. Anna Zorska rozdzia∏ 6

Redaktor: Teresa Zwierzyƒska-Buba∏∏o Redaktor techniczny: Jolanta Ugorowska

Podr´cznik akademicki dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej

ISBN 83-87251-66-6

Ark. wyd. 26, ark. druk. 29 Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. Warszawa ul. Prosta 2/14 tel. 654 83 34, tel./fax 620 66 24 Druk:

Spis treÊci

Wprowadzenie

1Istota mi´dzynarodowego biznesu 1.1. Definicja i obszary pokrewne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2. Otoczenie mi´dzynarodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Otoczenie mi´dzynarodowe a strategie mi´dzynarodowe i strategie globalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. KonkurencyjnoÊç mi´dzynarodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5. Mi´dzynarodowa przewaga konkurencyjna firmy z perspektywy zasobów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6. Marketingowa koncepcja konkurencyjnoÊci mi´dzynarodowej . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2Teorie handlu i biznesu mi´dzynarodowego 2.1 Teoretyczne podstawy wymiany mi´dzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Rola handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego . . . . . . 2.3. Internacjonalizacja firmy na gruncie teorii makro- i mikroekonomicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Teoria bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych J.H. Dunninga . . . . . . 2.5. Mi´dzynarodowa przewaga konkurencyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13 15 20 27 31 34 37 49 50

51 53 63 68 77 82

Biznes mi´dzynarodowy

Pytania kontrolne do rozdzia∏u 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

103 104

3Inwestycje zagraniczne

105

3.1. Inwestycje portfelowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. BezpoÊrednie inwestycje zagraniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

106 109 129 134 134

Zarzàdzanie mi´dzynarodowe

135

4.1. Podstawy zarzàdzania mi´dzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Co obejmuje wyk∏ad mi´dzynarodowego zarzàdzania? . . . . . . . . . . . . . 4.3. Zarzàdzanie na skrzy˝owaniu kultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4. Zarzàdzanie zasobami ludzkimi w skali mi´dzynarodowej . . . . . . . . . . 4.5. Polityka zatrudnienia w firmach mi´dzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . 4.6. Funkcje mened˝erskie w firmach mi´dzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . 4.7. Globalny mened˝er . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

136 139 142 150 156 158 160 169 170

5Marketing na rynkach zagranicznych

171

5.1. Koncepcja marketingu mi´dzynarodowego i globalnego . . . . . . . . . . . 5.2. Standaryzacja i adaptacja w strategiach na rynkach zagranicznych . . 5.3. Wybór zagranicznych rynków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Kszta∏towanie produktu na rynkach zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5. Cena na rynkach zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6. Dystrybucja na rynkach zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7. Promocja na rynkach zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

173 178 183 192 200 206 217 237 239

Spis treÊci

6Korporacje transnarodowe 6.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. Korporacje transnarodowe jako g∏ówne podmioty w biznesie mi´dzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3. Zarzàdzanie dzia∏alnoÊcià korporacji transnarodowych . . . . . . . . . . . . 6.4. Organizacja dzia∏alnoÊci korporacji transnarodowych . . . . . . . . . . . . . . 6.5. Sposoby wejÊcia i dzia∏alnoÊci korporacji transnarodowych na rynkach zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.6. Strategie stosowane w dzia∏alnoÊci korporacji transnarodowych . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

240 241 243 258 271 286 298 312 312

7Finansowanie we wspó∏czesnym biznesie mi´dzynarodowym

314

7.1. Wspó∏czesne mi´dzynarodowe finanse korporacyjne . . . . . . . . . . . . . . . 7.2. Strategiczny wymiar fuzji i przej´ç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3. Finansowanie na eurorynkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4. Mi´dzynarodowy rynek kredytów syndykalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5. Mi´dzynarodowy rynek obligacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6. Podsumowanie i wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

317 321 330 338 348 356 375 376

8Zarzàdzanie ryzykiem walutowym i przep∏ywami finansowymi w przedsi´biorstwie mi´dzynarodowym

377

8.1. Znaczenie ryzyka walutowego w zarzàdzaniu finansowym w przedsi´biorstwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. Zarzàdzanie przep∏ywami finansowymi w przedsi´biorstwie . . . . . . . . 8.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

378 390 397 401 402

Biznes mi´dzynarodowy

9Euro jako katalizator rozwoju

403

9.1. Euro z perspektywy strategicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2. Czym jest unia gospodarcza i walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3. Kryteria konwersji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4. Rola Europejskiego Banku Centralnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.5. Euro na rynku instrumentów d∏u˝nych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.6. Realizacja rozliczeƒ w strefie euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.7. Rynek pieni´˝ny w strefie euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.8. Euro na Êwiatowym rynku walutowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.9. Rynki kapita∏owe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

405 407 409 414 417 423 425 426 428 431 431

10 Polska gospodarka a interesy zagranicznych inwestorów

432

10.1. Polska w oczach inwestorów zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2. Wp∏yw inwestycji zagranicznych na gospodark´ Polski . . . . . . . . . . . . . 10.3. Rola polskiego systemu finansowego w przyciàganiu zagranicznych inwestycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pytania kontrolne do rozdzia∏u 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura zalecana do rozdzia∏u 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

433 439 443 458 459

Wprowadzenie

Oddajàc do ràk Czytelników niniejszy podrćznik, autorzy zdecydowali si´ na zaznaczenie w podtytule, ˝e dokonujà wyboru obszarów problemowych, które uznajà za najwa˝niejsze dla funkcjonowania przedsi´biorstwa na mi´dzynarodowym rynku we wspó∏czesnych warunkach konkurowania. Przygotowujàc podrćznik mi´dzynarodowego biznesu w Polsce w roku 2000, wiadomo, do jakiej literatury Êwiatowej mo˝na si´ odwo∏aç, a ponadto pewne szlaki w literaturze polskiej sà ju˝ przetarte. Owe punkty ci´˝koÊci czy priorytety rysujà si´ w strukturze podrćznika wyraênie. Dotyczà one przede wszystkim zintegrowania zarzàdzania strategicznego (w rozumieniu mi´dzynarodowym czy globalnym) z zarzàdzaniem finansowym. Tym samym obszarom decyzji strategicznych jest podporzàdkowany dobór przyk∏adów z mi´dzynarodowej praktyki przedsi´biorstwa oraz kierunki dyskusji, które wskazaliÊmy w tych przyk∏adach. Podrćzniki mi´dzynarodowego biznesu w Êwiatowej literaturze majà doÊç wyraênie ukszta∏towanà struktur´. Dla przyk∏adu mo˝na przytoczyç dwa podstawowe jej warianty: Wariant I. D.A. Ball, W.H. McCulloch, International Business. The Challenge of Global Competition (Irwin, McGraw-Hill, Homewood Ill. 1999): I – Istota mi´dzynarodowego biznesu (wprowadzenie, terminologia, handel mi´dzynarodowy, teorie ekonomiczne, inwestycje zagraniczne, zmiany w biznesie globalnym). II – Otoczenie mi´dzynarodowe (organizacje mi´dzynarodowe, mi´dzynarodowy system monetarny i bilans p∏atniczy). III – Czynniki dzia∏ajàce w otoczeniu zagranicznym (czynniki finansowe, ekonomiczne, spo∏eczne, polityczne, prawne, konkurencja). IV – W jaki sposób rozwiàzujemy za pomocà zarzàdzania problemy si∏ dzia∏ajàcych w otoczeniu? (analiza rynku, marketing mi´dzynarodowy, procedury w eksporcie i imporcie, zarzàdzanie finansowe, globalne zarzàdzanie strategiczne). Wariant II. Ch.W.L. Hill, International Business. Competing in the Global Marketplace (Irwin, Burr Ridge, Boston–Sydney 1997): I – Wprowadzenie: ró˝nice narodowe (ekonomia, kultura). II – Otoczenie handlu globalnego i inwestycji zagranicznych (teoria handlu Êwiatowego, inwestycje zagraniczne, integracja regionalna). III – Globalny system monetarny. IV – Strategia i struktura biznesu mi´dzynarodowego. V – Operacje (eksport, import, globalna produkcja, global-

Biznes mi´dzynarodowy

ny marketing i B+R, zarzàdzanie zasobami ludzkimi w biznesie mi´dzynarodowym, rachunkowoÊç w biznesie mi´dzynarodowym, zarzàdzanie finansowe). W literaturze polskiej wypada odwo∏aç si´ do trzech pozycji, których tytu∏y przyznajà pe∏ne prawo obywatelstwa terminowi „biznes mi´dzynarodowy”. Sà to: W. Nasierowskiego i M.K. Nowakowskiego, Biznes mi´dzynarodowy – istota, przyk∏ady (CIM, Warszawa 1994), J. Schroedera i H. Wojciechowskiego, Wprowadzenie do biznesu mi´dzynarodowego (Wyd. AE, Poznaƒ 1998) oraz K. Fonfary, M. Goryni, E. Najlepszego i J. Schroedera, Strategie przedsi´biorstw w biznesie mi´dzynarodowym (praca zbiorowa pod red. naukowà M. Goryni, Wyd. AE, Poznaƒ 2000). Formu∏a mi´dzynarodowego biznesu przyj´ta w polskich opracowaniach z punktu widzenia samej istoty dyscypliny nie odbiega od kanonu amerykaƒskiego, natomiast oprzyrzàdowanie dydaktyczne jest w pozycjach polskich skromniejsze. Proponowany przez nas podrćznik obejmuje podstawowy wyk∏ad biznesu mi´dzynarodowego podporzàdkowany koncepcji przedsi´biorstwa widzianego jako uczestnika mi´dzynarodowych strategii i mi´dzynarodowych operacji1. OÊ logicznà konstrukcji stanowi odpowiedê na pytanie: Jaka – w obszarze zarzàdzania – mo˝e byç reakcja przedsi´biorstwa na wyzwania otoczenia zarysowane powy˝ej? Odpowiedzi poszukujemy w zarzàdzaniu mi´dzynarodowym, marketingu mi´dzynarodowym (globalnym) i finansach mi´dzynarodowych. Nie wkraczamy zasadniczo w sfer´ mi´dzynarodowych stosunków gospodarczych, handlu Êwiatowego, barier w handlu Êwiatowym, regulacji rzàdowych w odniesieniu do biznesu mi´dzynarodowego, regulacji mi´dzynarodowych biznesu mi´dzynarodowego. Za celowe przyj´liÊmy natomiast umieszczenie trzech wyk∏adów: pierwszy to podstawowe teorie handlu i biznesu mi´dzynarodowego, drugi to inwestycje zagraniczne, trzeci to korporacje transnarodowe. Podrćznik uwzgl´dnia w szerszym zakresie, ni˝ to si´ zwykle dzieje, problematyk´ zarzàdzania finansowego. Wià˝e kwestie decyzji finansowych z ca∏okszta∏tem decyzji strategicznych w zarzàdzaniu przedsi´biorstwami. Jest to wyjÊcie naprzeciw wspó∏czesnym tendencjom w myÊleniu o internacjonalizacji i jest to bardzo potrzebne przedsi´biorstwom polskim. Finanse w mi´dzynarodowym biznesie rozpatrywane sà w tych aspektach: Po pierwsze, od strony zarzàdzania ryzykiem walutowym, a wić ukazania, jakie zyski i straty mogà powstawaç w wyniku wymiany mi´dzynarodowej, rozró˝nienia mi´dzy ryzykiem transakcyjnym, przeliczeniowym i operacyjnym oraz omówienia metod minimalizacji ryzyka walutowego. Po drugie, od strony motywów i zasad pozyskiwania funduszy na rynkach mi´dzynarodowych, êróde∏ kreowania wartoÊci poprzez finansowanie na rynkach mi´dzynarodowych oraz operacji zwiàzanych z mi´dzynarodowymi fuzjami i przejćiami. 1 W roku 2000 Katedra Zarzàdzania na Rynkach Zagranicznych SGH zosta∏a przemianowana na Katedr´ Biznesu Mi´dzynarodowego.

Wprowadzenie

Po trzecie, od strony znaczenia euro jako wspólnej waluty europejskiej i êróde∏ rozwoju rynku instrumentów d∏u˝nych denominowanych w euro. Ksià˝ka koƒczy si´ rozwa˝aniami na temat wizerunku inwestycyjnego Polski, a tak˝e jej atrakcyjnoÊci dla zagranicznych inwestorów i roli naszego systemu finansowego w przyciàganiu inwestycji zagranicznych. Poszczególne rozdzia∏y – mimo ˝e przygotowane przez ró˝nych autorów – napisane zosta∏y wed∏ug wspólnego planu dydaktycznego. Struktura ka˝dego rozdzia∏u jest nast´pujàca: 1 – Synteza. 2 – Wskazanie problematyki, którà student powinien opanowaç po przestudiowaniu rozdzia∏u. 3 – Wyk∏ad podstawowych poj´ç, procesów, problemów, tendencji. 4 – Przyk∏ad lub przyk∏ady praktyczne ze wskazaniem problemów do dyskusji. 5 – Pytania kontrolne. 6 – Literatura zalecana.

Krótka charakterystyka autorów podr´cznika Jan Anusz (mgr). Absolwent Wydzia∏u Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Wieloletni pracownik Polskiej Izby Handlu Zagranicznego, Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Mi´dzyuczelnianego Instytutu Nauk Politycznych Uniwersytetu ¸ódzkiego. Autor wielu publikacji z zakresu mi´dzynarodowego transferu technologii, konkurencyjnoÊci mi´dzynarodowej, problemów stosunków gospodarczych Polski z Unià Europejskà. Marcin Baƒkowski (mgr). Ukoƒczy∏ studia w Szkole G∏ównej Handlowej w 1998 r. na kierunkach Finanse i BankowoÊç oraz Mi´dzynarodowe Stosunki Gospodarcze i Polityczne. Interesuje si´ problematykà rozwoju rynku kapita∏owego w Polsce oraz wp∏ywu globalizacji rynków finansowych na ten proces, a tak˝e integracjà walutowà w Europie. Jest asystentem w Katedrze Biznesu Mi´dzynarodowego SGH oraz specjalistà w Pionie Transakcji Rynku Kapita∏owego Domu Maklerskiego BIG-BG S.A. Marcin K. Nowakowski (prof. dr hab.). Absolwent Wydzia∏u Handlu Zagranicznego SGPiS. Poczàtkowo odby∏ wieloletnià praktyk´ w handlu zagranicznym, nast´pnie by∏ zwiàzany z Instytutem Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Wydzia∏em Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Zak∏adem Nauk Zarzàdzania PAN. Od 1992 r. kierownik Katedry Zarzàdzania na Rynkach Zagranicznych SGH przemianowanej na Katedr´ Biznesu Mi´dzynarodowego. Specjalizuje si´ w problematyce zarzàdzania mi´dzynarodowego, biznesu mi´dzynarodowego i marketingu mi´dzynarodowego. Autor wielu publikacji w tym obszarze wiedzy, ma du˝e doÊwiadczenie w mi´dzynarodowych projektach badawczo-naukowych, w których uczestniczy∏ zarówno jako wspó∏autor, jak i organizator.

Biznes mi´dzynarodowy

Roland Pac (dr). Adiunkt w Katedrze Biznesu Mi´dzynarodowego SGH specjalizujàcy si´ w zagadnieniach finansów mi´dzynarodowych i inwestycji bezpoÊrednich. Praktyk o wieloletnim doÊwiadczeniu w sektorze bankowym i finansowym. Obecnie dyrektor departamentu Controllingu w BRE Banku S.A., kierujàcy zadaniami z zakresu planowania i bud˝etowania, monitorowania wyników, analizy ryzyka bankowego i administrowania oraz rozwoju MIS (management information system). Marianna Strzy˝ewska (prof. nadzw. dr hab.). Absolwentka Wydzia∏u Handlu SGPiS i studiów podyplomowych z zakresu zarzàdzania strategicznego w Holandii. Jej podstawowy obszar zainteresowaƒ naukowych to marketing strategiczny. Uczestniczka stypendiów i programów zagranicznych (m.in. w Japonii – 1990 r., Holandii – 1992 r., Hiszpanii – 1993 r.). Autorka badaƒ i publikacji nt. marketingu w polskich przedsi´biorstwach oraz problemów polskiej przedsi´biorczoÊci wobec integracji europejskiej. Jest profesorem w Katedrze Marketingu SGH. Jerzy J. Wajszczuk (dr). Absolwent SGPiS, doktoryzowa∏ si´ w 1976 r. na Uniwersytecie Âlàskim w dziedzinie socjologii stosunków mi´dzynarodowych. Adiunkt w Katedrze Biznesu Mi´dzynarodowego SGH, bankier i finansista o profilu mi´dzynarodowym. Studiowa∏ w Rotterdam School of Management – Erasmus University, gdzie w 1992 r. uzyska∏ stopieƒ Master of Business Administration – Executive. Dziesi´cioletnia praca w polskiej bankowoÊci i praca naukowa umo˝liwi∏y mu poznanie mechanizmów i zasad finansowania we wspó∏czesnym biznesie mi´dzynarodowym. Jest autorem pionierskich na naszym rynku publikacji z tej dziedziny wiedzy. Anna Zorska (dr hab.). Autorka wielu publikacji na temat trendów i procesów w rozwoju gospodarki Êwiatowej (oraz regionalnych gospodarek UE, CEFTA), a tak˝e dzia∏alnoÊci g∏ównych podmiotów ekonomicznych – korporacji transnarodowych. Koncentruje si´ na fundamentalnym procesie, którym jest globalizowanie dzia∏alnoÊci gospodarczej na poziomie makro- i mikroekonomicznym z przewodnim udzia∏em korporacji transnarodowych. Jest adiunktem w Instytucie Studiów mi´dzynarodowych SGH. Marcin K. Nowakowski

Istota mi´dzynarodowego biznesu 1

Synteza Biznes mi´dzynarodowy jest rozumiany jako dzia∏alnoÊç przedsi´biorstw przekraczajàca granice paƒstw lub podejmowana ponad granicami narodowymi. Przedsi´biorstwo dzia∏ajàce na kilku rynkach musi uwzgl´dniaç si∏y wyst´pujàce w ró˝nych poziomach otoczenia: wewn´trznego (krajowego), zagranicznego i mi´dzynarodowego (globalnego). RoÊnie te˝ znaczenie otoczenia regionalnego. Ró˝nice mi´dzy krajami powodujà, ˝e biznes jest rozmaicie realizowany. Jednak˝e odmiennoÊci mi´dzy dzia∏aniami na rynkach zagranicznych a dzia∏aniami na rynku krajowym sprowadzajà si´ nie tylko do warstwy realizacyjnej. Zakres problemów, wobec których stajà mened˝erowie w biznesie mi´dzynarodowym, jest szerszy, jakoÊciowo ró˝ny i bardziej z∏o˝ony ni˝ zakres problemów, z którymi spotykajà si´ mened˝erowie dzia∏ajàcy w skali jednego kraju. Biznes mi´dzynarodowy wymaga ponadto znajomoÊci ograniczeƒ narzucanych przez polityk´ rzàdów i wiedzy o skutecznym dzia∏aniu w tych obszarach oraz znajomoÊci uregulowaƒ podejmowanych przez mi´dzynarodowe organizacje gospodarcze, np. w kwestiach zwiàzanych z kursami wymiany walut. Biznes mi´dzynarodowy staje si´ coraz wa˝niejszy, coraz bardziej z∏o˝ony i coraz bardziej interesujàcy z tego wzgl´du, ˝e gospodarka Êwiatowa podlega procesowi globalizacji oraz wielu innym tendencjom i zmianom, z których za najistotniejsze uwa˝a si´ obni˝enie barier w mi´dzynarodowym handlu i inwestycjach, tworzenie bloków handlowych, przyspieszenie zmian technologicznych i skracanie cykli ˝ycia produktów oraz rozwój technik informatycznych. Te tendencje i zmiany doprowadzi∏y w latach dziewi´çdziesiàtych do przesuni´ç w sa1 W przygotowaniu tego rozdzia∏u uczestniczyli: Ma∏gorzata Stawicka, Anna Zarzycka i Krzysztof Galas.

Biznes mi´dzynarodowy

mej naturze mi´dzynarodowego biznesu. Powstajà nowe centra i nowe rozwijajàce si´ gospodarki, zmienia si´ znaczenie korporacji transnarodowych, zmieniajà si´ relacje mi´dzy rzàdami a przedsi´biorstwami, roÊnie znaczenie wiedzy o finansowych skutkach strategii wybieranych przez firmy, zmienia si´ – ujmujàc rzecz syntetycznie – natura mi´dzynarodowego biznesu. W tych warunkach poj´cie „biznes mi´dzynarodowy” staje si´ kategorià uniwersalnà. Dotyczy dyscypliny, tak jak to przyj´to w obszernej literaturze tego przedmiotu, pozwalajàcej na koncentracj´ w kszta∏ceniu mened˝erów w umiej´tnoÊciach profesjonalnego wykorzystywania warunków, które oferuje Êrodowisko mi´dzynarodowe w celu kreowania wartoÊci i potencja∏u firm lub te˝ maksymalizacji ich zysków. Poj´cie biznesu mi´dzynarodowego ma równie˝ z natury rzeczy specyficzny wymiar interdyscyplinarny. Nowe konkurencyjne Êrodowisko sprawia, ˝e w biznesie mi´dzynarodowym nast´puje coraz silniejsze integrowanie finansów z ca∏okszta∏tem procesu podejmowania decyzji strategicznych i operacyjnych. Dzieje si´ tak dlatego, ˝e w warunkach globalnej konkurencji finanse firm prowadzàcych operacje i transakcje zagraniczne wp∏ywajà nie tylko na ich wyniki, lecz tak˝e decydujà o ich konkurencyjnej pozycji na rynku. Ze wzgl´du na globalizacj´ konkurencji i globalizacj´ rynków finansowych wspó∏czesne firmy sà zmuszone do kreowania wartoÊci w interesie udzia∏owców. Kreowanie wartoÊci dla udzia∏owców ∏àczy si´ w d∏ugiej perspektywie z warunkami osiàgania stopy zwrotu od zainwestowanego w firm´ kapita∏u na poziomie wy˝szym ni˝ stopa alternatywna (na innym rynku). Dzieje si´ to pod wp∏ywem dwóch podstawowych czynników zewn´trznych – globalizacji gospodarki oraz integracji Êwiatowych rynków finansowych. W literaturze zachodniej przedmiot wyk∏adu nazywanego „Biznes mi´dzynarodowy” ma pojemnà i integrujàcà formu∏´. Zintegrowanie kilku obszarów wiedzy w zakresie, w jakim tworzà one trzon biznesu mi´dzynarodowego, w jednà dyscyplin´ jest celowe z tego wzgl´du, ˝e niezb´dne jest objaÊnienie ca∏ego spectrum problemów i zadaƒ, przed którymi stajà mened˝erowie firm podejmujàcych dzia∏ania na rynkach zagranicznych. Rozdzia∏ pierwszy jest skonstruowany w ten sposób, ˝e po wyjaÊnieniu podstawowych poj´ç i problemów ma on skierowaç uwag´ studiujàcego na integrowanie owych obszarów wiedzy. Tej integrujàcej formule jest podporzàdkowana równie˝ dyskusja nad studium przypadku LVMH.

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç: definicj´ i cechy charakterystyczne biznesu mi´dzynarodowego oraz ró˝nice mi´dzy biznesem krajowym a mi´dzynarodowym; poj´cia przedsi´biorstwa mi´dzynarodowego, globalnego i transnarodowego; rol´ dyscyplin pokrewnych tworzàcych trzon mi´dzynarodowego biznesu;

Teorie handlu i biznesu mi´dzynarodowego

Synteza W analizie teoretycznych podstaw wymiany mi´dzynarodowej zwraca si´ uwag´ na prze∏omowe znaczenie teorii kosztów komparatywnych i teorii obfitoÊci zasobów. Teorie produkcji mi´dzynarodowej, neoczynnikowe i neotechnologiczne pozwalajà na wyciàgni´cie praktycznych wniosków dotyczàcych dzia∏alnoÊci przedsi´biorstw na rynkach zagranicznych (m.in. du˝e znaczenie majà tu teorie luki technologicznej i cyklu ˝ycia produktu). W teoriach popytowo-poda˝owych wymiany mi´dzynarodowej akcentowane jest znaczenie wymiany wewnàtrzga∏´ziowej prowadzàcej m.in. do krystalizowania si´ dynamicznej komplementarnoÊci przedsi´biorstw na rynku mi´dzynarodowym. W nurcie postkeynesowskim omawiane sà teorie podkreÊlajàce rol´ paƒstwa w tworzeniu przes∏anek równowagi zewn´trznej, równie˝ w aspekcie ró˝nych form wsparcia dla przedsi´biorstw. Problem roli handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego ma istotne znaczenie dla dyscyplin naukowych zwiàzanych z biznesem mi´dzynarodowym. Wa˝ne sà tu zw∏aszcza wnioski p∏ynàce dla przedsi´biorstw z punktu widzenia przyczyniania si´ handlu zagranicznego do eliminacji jakoÊciowych i iloÊciowych barier wzrostu gospodarczego oraz rola nadwy˝ki eksportowej lub importowej. W nawiàzaniu do dorobku teorii wymiany mi´dzynarodowej jest mo˝liwe opracowywanie ró˝nych uj´ç problemu internacjonalizacji firmy, m.in. w teoriach przewagi monopolistycznej, reakcji oligopolistycznej, zró˝nicowanych obszarów celnych i walutowych, lokalizacji, internalizacji oraz portfela. Teorie te opierajà si´ m.in. na teorii organizacji przemys∏u i teorii firmy, k∏adà nacisk na kszta∏towanie si´ specyficznych dla danej firmy elementów przewagi konkurencyjnej w skali mi´dzynarodowej (np. w p∏aszczyênie przep∏ywów finansowych, in-

Biznes mi´dzynarodowy

nowacji, informacji marketingowej). Niekiedy dochodzi do internalizacji w obr´bie danej firmy, funkcji lub operacji dotychczas zlokalizowanych w innych krajach, co w istocie oznacza internacjonalizacj´ firmy na zasadzie integracji pionowej. Rozwiàzania praktyczne w tej dziedzinie uwzgl´dniajà wnioski p∏ynàce z teorii transakcji wewn´trznych i teorii kosztów transakcyjnych. Problemy internacjonalizacji firmy w nawiàzaniu do bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych i ogólnie – produkcji mi´dzynarodowej zosta∏y w sposób systematyczny opracowane przez J.H. Dunninga w ramach tzw. paradygmatu eklektycznego OLI. Paradygmat ten uwzgl´dnia zasadniczà rol´ trzech czynników: posiadania (w∏asnoÊci) zasobów, wykorzystania w∏asnych struktur organizacyjnych oraz lokalizacji bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych. Wynikajàce stàd ró˝ne przewagi konkurencyjne mogà byç w zasadzie od siebie niezale˝ne, natomiast coraz bardziej przenikajà si´ wzajemnie trzy formy obs∏ugi rynków zagranicznych, tj. bezpoÊrednie inwestycje zagraniczne, eksport oraz porozumienia umowne dotyczàce transferu zasobów i umiej´tnoÊci (np. w aliansach strategicznych). J.H. Dunning wyró˝nia cztery rodzaje produkcji mi´dzynarodowej, cztery rodzaje inwestycji zagranicznych, a ponadto dzia∏alnoÊç handlowo-dystrybucyjnà i pozosta∏à us∏ugowà. Paƒstwo mo˝e odgrywaç niekiedy wa˝nà rol´ w kszta∏towaniu elementów przewagi konkurencyjnej (np. w dziedzinie poprawy jakoÊci zasobów). Na gruncie powy˝szych rozwa˝aƒ teoretycznych przeprowadzona zosta∏a analiza poj´ç zwiàzanych z konkurencyjnoÊcià mi´dzynarodowà ze szczególnym uwzgl´dnieniem tematyki mi´dzynarodowej przewagi konkurencyjnej na poziomie przedsi´biorstw oraz krajów (tzw. diament i uk∏ad pi´ciu si∏ Portera). Wspó∏czeÊnie zastosowanie majà te˝ modele ∏aƒcucha wartoÊci dodanej, globalnej integracji i lokalnej reakcji, organizacji transnarodowej i sieciowej organizacji przedsi´biorstw. W obr´bie tych ostatnich kanadyjski model pi´ciu grup partnerów wyró˝nia czo∏owà rol´ tzw. jednostki flagowej, skupiajàcej swe dzia∏ania na kluczowych kompetencjach.

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç: rol´ handlu zagranicznego w transformacji struktury wytworzonego dochodu narodowego oraz w jego redystrybucji; znaczenie teorii kosztów komparatywnych w kszta∏towaniu podstaw teoretycznych wymiany mi´dzynarodowej; neoklasycznà teori´ obfitoÊci zasobów Heckschera-Ohlina i jej ewolucj´ w obr´bie teorii neoczynnikowych; teori´ luki technologicznej i cyklu ˝ycia produktu z punktu widzenia strategii firmy na rynku mi´dzynarodowym; przes∏anki rozwoju i konsekwencje wymiany wewnàtrzga∏´ziowej w skali mi´dzynarodowej;

Inwestycje zagraniczne

Synteza Inwestycje zagraniczne, wp∏ywajàc na rozwój handlu mi´dzynarodowego i przyspieszenie wzrostu gospodarczego, sà wa˝nym czynnikiem dynamizujàcym powiàzania gospodarcze w skali Êwiatowej. Zarówno rzàdy krajów rozwijajàcych si´, jak i rozwini´tych stajà przed problemem stworzenia warunków sprzyjajàcych do inwestowania na swoich rynkach. Z kolei inwestorzy zagraniczni poszukujàcy interesujàcych mo˝liwoÊci inwestycyjnych muszà dokonaç wyboru pomi´dzy inwestycjami portfelowymi i bezpoÊrednimi. Ranga poszczególnch motywów ulega∏a zmianom na przestrzeni ostatnich dziesi´cioleci. Obecnie za najwa˝niejsze uznaje si´ motywacje zwiàzane z wielkoÊcià i potencja∏em rozwojowym poszczególnych rynków. Inwestycje portfelowe nie anga˝ujà inwestora w bezpoÊrednià dzia∏alnoÊç gospodarczà w kraju goszczàcym, ale dotyczà zakupu akcji przedsi´biorstw na rynkach zagranicznych lub akcji przedsi´biorstw zagranicznych na gie∏dach krajowych. Inwestycje bezpoÊrednie sà wynikiem decyzji zmierzajàcych do prowadzenia i osiàgania zysków z dzia∏alnoÊci gospodarczej. Najcz´Êciej inwestorzy poszukujà za granicà rynków zbytu, surowców, wy˝szej wydajnoÊci pracy, know-how, technologii lub stabilizacji politycznej. Inwestycje bezpoÊrednie i portfelowe nie sà jedynymi formami obecnoÊci na rynkach zagranicznych. Dzia∏ania alternatywne obejmujà joint venture, fuzje i przej´cia lub licencjonowanie. Od celów i horyzontu dzia∏ania inwestora oraz analizy korzyÊci i zagro˝eƒ zwiàzanych z ka˝dà z wymienionych form zale˝à decyzje poszczególnych firm i koncernów co do inwestowania na rynkach zagranicznych. Decyzje te sà oparte na rzetelnym rachunku ekonomicznym i uniwersalnym kryterium oceny inwestycji zagranicznych, jakim jest rachunek wartoÊci

106

Biznes mi´dzynarodowy

zaktualizowanej netto (NPV) z uwzgl´dnieniem wielu dodatkowych czynników zwiàzanych z ryzykiem dzia∏alnoÊci w otoczeniu mi´dzynarodowym.

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç: ró˝nice mi´dzy inwestycjami portfelowymi i bezpoÊrednimi inwestycjami zagranicznymi; motywacje inwestorów do inwestowania za granicà; korzyÊci i zagro˝enia zwiàzane z bezpoÊrednimi inwestycjami zagranicznymi z punktu widzenia krajów goszczàcych; dzia∏ania alternatywne wobec bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych; stosowanie standardowej formu∏y rachunku wyboru inwestycji zagranicznej.

3.1 Inwestycje portfelowe Inwestycje portfelowe oznaczajà zakup akcji przedsi´biorstw na gie∏dach zagranicznych lub akcji przedsi´biorstw zagranicznych na gie∏dach krajowych. Ich celem jest osiàganie zysków w obrocie przede wszystkim papierami wartoÊciowymi i instrumentami pochodnymi na rynkach finansowych. Sà to w zasadzie inwestycje krótkoterminowe. Inwestycje portfelowe sà mo˝liwe pod warunkiem funkcjonowania w danym kraju rynku kapita∏owego, dobrej infrastruktury regulacyjnej i rzàdowej kontroli funkcjonowania tego rynku. Dzi´ki regulacjom rzàdowym maleje ryzyko inwestycyjne i roÊnie ochrona przeciw nielegalnym praktykom. Inwestycje portfelowe z punktu widzenia poszczególnego kraju sà êród∏em kapita∏u dla przedsi´biorstw, powodujà dop∏yw Êrodków finansowych do bud˝etu i tworzà zainteresowanie dobrym zarzàdzaniem. Inwestor portfelowy nie ma jednak ani bezpoÊredniego wp∏ywu, ani kontroli nad zainwestowanymi funduszami. Do zalet inwestycji portfelowych nale˝à: mo˝liwoÊç dywersyfikacji inwestycji, relatywnie niskie koszty transakcji.

Zarzàdzanie mi´dzynarodowe

Synteza Przedmiotem rozwa˝aƒ w niniejszym rozdziale jest zarzàdzanie w przedsi´biorstwach dzia∏ajàcych na rynkach mi´dzynarodowych, które weryfikujà w sposób ciàg∏y efektywnoÊç zarzàdzania w konfrontacji z systemami ró˝niàcymi si´ od systemu rodzimego. Podstawowy zasób wiedzy o zarzàdzaniu mi´dzynarodowym prezentowany w literaturze uk∏ada si´ w pewien kanon, który wydaje si´ doÊç wyraênie okreÊlony – zdefiniowane zosta∏y podstawowe poj´cia i nazwane kluczowe problemy. Taki obraz nie odpowiada jednak rzeczywistoÊci, w jakiej porusza si´ mi´dzynarodowy lub globalny mened˝er. Wiele zjawisk wyraênie okreÊlonych i wyjaÊnionych okazuje si´ w praktyce mi´dzynarodowej przedsi´biorczoÊci wierzcho∏kiem góry lodowej problemów i niewiadomych, wobec których mened˝erowie prowadzàcy operacje mi´dzynarodowe pozostajà bezradni. Przyk∏adem takiej góry lodowej jest zarzàdzanie na styku kultur – problem okreÊlany jako podziemny pràd w biznesie mi´dzynarodowym. Podziemny w tym sensie, ˝e wÊród ludzi praktykujàcych biznes mi´dzynarodowy przewa˝a tendencja do traktowania kultury jako czynnika nieuchwytnego i niesprecyzowanego, który objawia swoje niszczycielskie si∏y – jeÊli jest konfliktogenny – dopiero po przekroczeniu pewnego stanu krytycznego, podobnie jak niedostrze˝ony w por´ stan zapalny w chorobie. Wszystkie najwa˝niejsze zjawiska i procesy na mi´dzynarodowych rynkach sà rozpatrywane w tym rozdziale z punktu widzenia mened˝era – w tym szczególnym sà przypadku to mened˝erowie ró˝nych szczebli odpowiedzialni za operacje zagraniczne przedsi´biorstwa. Dzia∏ajà oni w otoczeniu, które oferuje ogromne mo˝liwoÊci, ale jest jednoczeÊnie bardzo z∏o˝one i konkurencyjne. Mo˝liwoÊci te wynikajà ze zwi´kszajàcego si´ dost´pu do rynków Êwiatowych, zaÊ z∏o˝onoÊç wynika z wyzwaƒ, przed jakimi stajà mened˝erowie prowadzàcy operacje.

136

Biznes mi´dzynarodowy

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç: przedmiot i zakres mi´dzynarodowego zarzàdzania wÊród nauk zarzàdzania; podstawowe poj´cia dotyczàce zarzàdzania mi´dzynarodowego; poj´cie zarzàdzania globalnego; przyczyny i obszary pokrywania si´ problematyki zarzàdzania mi´dzynarodowego z zarzàdzaniem w korporacjach mi´dzynarodowych; zagadnienia osadzenia cz∏owieka w kulturach spo∏ecznej, gospodarczej i firmy; konstruktywnà rol´ kolizji kulturowych w mi´dzynarodowym biznesie; mi´dzynarodowe zarzàdzanie zasobami ludzkimi; podstawowe role globalnego mened˝era; znaczenie rozwijania przedsi´biorczoÊci mi´dzynarodowej w celu podnoszenia mi´dzynarodowej konkurencyjnoÊci narodowych gospodarek.

4.1 Podstawy zarzàdzania mi´dzynarodowego W dekadzie lat dziewi´çdziesiàtych powa˝nie rozwin´∏o si´ zainteresowanie zarzàdzaniem mi´dzynarodowym1. Wià˝e si´ to z ugruntowaniem si´ kilku podstawowych tendencji w gospodarce Êwiatowej: rosnàcà rolà bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych, ogólnym wzrostem operacji o zasi´gu mi´dzynarodowym (globalnym) oraz zmianà ogólnej perspektywy procesów zarzàdzania w kierunku ich internacjonalizacji. Zarzàdzanie mi´dzynarodowe rozumiane jest jako proces planowania, organizowania, przywództwa i kontroli w otoczeniu wielokulturowym. Bywa te˝ okreÊlane jako proces aplikacji koncepcji i techniki zarzàdzania w otoczeniu wielokulturowym2. Innà definicj´ podaje A.K. Koêmiƒski: Zarzàdzanie mi´dzynarodowe to takie zarzàdzanie przedsi´biorstwem, którego uwa1 M.K. Nowakowski, Zarzàdzanie mi´dzynarodowe – polski punkt widzenia, „Organizacja i Kierowanie” 1997, nr 4 (90); R.M. Hodgetts, F. Luthans, International Management, McGraw-Hill, Inc., New York 1991, Chapter 1. 2 Zob. Ch.W.L. Hill, International Business. Competing in the Global Marketplace, Irwin, Burr Ridge, Boston–Sydney 1997, s. 11; H. Deresky, International Management – Managing Across Borders and Cultures, Harper Collins College Publ., 1993, Chapter 1.

Marketing na rynkach zagranicznych

Synteza W procesie internacjonalizacji dzia∏alnoÊci firm wykszta∏ci∏y si´ dwie koncepcje dzia∏ania na rynkach zagranicznych. Pierwszà z nich jest marketing mi´dzynarodowy, drugà marketing globalny. Pierwsza koncepcja oznacza traktowanie poszczególnych rynków zagranicznych jako odr´bnych cz´Êci, na których sà realizowane ró˝ne strategie marketingowe. Druga koncepcja polega na traktowaniu wszystkich rynków zagranicznych jako jednej ca∏oÊci, w stosunku do której jest stosowana jedna strategia marketingowa. Koncepcja globalna stworzy∏a dobrà podstaw´ do standaryzacji dzia∏aƒ marketingowych, dzi´ki którym firmy osiàgajà obni˝ki kosztów oraz upraszczajà zarzàdzanie. Standaryzacja nie zawsze jest mo˝liwa ze wzgl´du na ró˝nice w rynkach. To zmusza do adaptacji niektórych elementów dzia∏aƒ marketingowych. W efekcie firmy stosujà tyle standaryzacji, na ile jest to mo˝liwe i tyle adaptacji, ile muszà. Niezale˝nie od przyj´tej koncepcji dzia∏ania na rynkach zagranicznych, ka˝da firma dokonuje segmentacji i wyboru rynku docelowego. Segmentacja opiera si´ na pewnych kryteriach, wÊród których specyficzne dla dzia∏ania na rynkach zagranicznych sà: ryzyko polityczne, ró˝nice kulturowe, odleg∏oÊci geograficzne. Wybór rynków docelowych w obr´bie koncepcji marketingu mi´dzynarodowego zmierza do maksymilizacji zysku na ka˝dym z nich, zaÊ przy koncepcji marketingu globalnego do mo˝liwych korzyÊci z punktu widzenia strategii globalnej. Na podkreÊlenie zas∏ugujà poj´cia rynku strategicznego, segmentów globalnych, rynków niszowych. Wchodzenie na rynki w warunkach koncepcji mi´dzynarodowej jest podyktowane etapem internacjonalizacji firmy, a w warunkach strategii globalnej jest uzale˝nione od zwiàzku danego rynku ze strategià globalnà. Mo˝na wyró˝niç wiele Êcie˝ek wchodzenia na rynki zagraniczne. Kszta∏tujàc produkt na rynki zagraniczne, firma odpowiada na pytania, jak dalece powinien byç on dostosowany do rynku lokalnego, a na ile mo˝e byç stan-

172

Biznes mi´dzynarodowy

daryzowany, jakie elementy produktu mogà byç standaryzowane. Bardzo istotnà kwestià kszta∏towania produktu sà decyzje dotyczàce marki, przy których podejmowaniu uwzgl´dnia si´ zjawisko efektu kraju pochodzenia, etnocentryzmu i stereotypów dotyczàcych ocen marek i produktów. Zarówno w przypadku produktu, jak i marki mo˝na mówiç o ich globalnym charakterze. W kszta∏towaniu cen na rynkach zagranicznych wyró˝niajà si´ cztery kwestie: specyfika ustalania cen w ramach koncepcji marketingu mi´dzynarodowego i globalnego, zale˝noÊç cen od produktu, kszta∏towanie cen zewn´trznych w odró˝nieniu od kszta∏towania cen wewn´trznych oraz specyfika cen w dzia∏alnoÊci prowadzonej przy wykorzystaniu Internetu. Oprócz problemu kszta∏towania strategii cenowych, na rynkach zagranicznych jest istotna realizacja tych strategii, utrudniona przez zmiennoÊç kursów walut oraz taryf celnych i op∏at importowych. TrudnoÊç ta zostanie wyeliminowana na rynkach Unii Europejskiej dzi´ki wprowadzeniu waluty euro. Wa˝nym problemem przy realizacji strategii cenowych jest te˝ silna pozycja kana∏ów dystrybucji, nie zawsze zgodnych w swoich dzia∏aniach z celami producentów. Dystrybucja jest najmniej elastycznym elementem marketingu-mix, trudno poddajàcym si´ kontroli firmy i uzgodnieniu z jej strategià. Przy tym elemencie najtrudniejsza jest te˝ standaryzacja, gdy˝ istnieje wielka ró˝norodnoÊç struktur dystrybucji w ró˝nych krajach. Wa˝ne zjawiska w dziedzinie dystrybucji to internacjonalizacja organizacji handlowych, rozwój systemów franchisingowych, organizowanie przez producentów w∏asnych systemów dystrybucji zarówno w formach sklepowych, jak i pozasklepowych. WÊród form pozasklepowych najszybciej rozwijajàcym si´ sposobem dystrybucji jest Internet. Silna pozycja sieci dystrybucji sk∏ania producentów nie tylko do kszta∏towania w∏asnych systemów dystrybucji, ale tak˝e opracowywania strategii kierowanych do poÊredników, podobnie jak opracowywane sà strategie w stosunku do ostatecznych klientów. Promocja, jak i inne elementy marketingu-mix, ma swojà specyfik´ na rynkach zagranicznych. Jej zadaniem jest cz´sto prze∏amywanie niech´ci do zagranicznych produktów, zmiana negatywnego efektu kraju pochodzenia, a tak˝e wzmacnianie pozycji producenta wobec pot´gi sieci detalicznych. Promocja na rynkach zagranicznych cz´sto podlega standaryzacji. WÊród ró˝nych form promocji najmniej podatna na standaryzacj´ jest promocja sprzeda˝y ze wzgl´du na krótkofalowy, taktyczny charakter. Istotnej standaryzacji podlegajà sponsoring i reklama. W du˝ym stopniu ujednolicona mo˝e byç promocja produktów zaopatrzeniowych. Standaryzacja opiera si´ na dostrzeganych podobieƒstwach, ale tak˝e na za∏o˝eniu, ˝e istniejàce ró˝nice w upodobaniach nabywców nie sà sta∏e i mogà byç zmieniane w∏aÊnie dzi´ki komunikacji firmy z rynkiem. Coraz wi´kszà rol´ w promocji odgrywaç zaczyna Internet. W burzliwym otoczeniu mi´dzynarodowym przed firmami pojawiajà si´ ciàgle nowe wyzwania. Zaliczyç do nich nale˝y m.in.: wzrost roli rynków Europy Ârodkowej i Wschodniej oraz krajów by∏ego Zwiàzku Radzieckiego, umacnianie si´ rynków Azji, post´pujàcà regionalizacj´, która zarówno pog∏´bia globalizacj´, jak

Korporacje transnarodowe

Synteza Ze wzgl´du na specyfik´ podmiotowoÊci i prowadzonej dzia∏alnoÊci korporacje transnarodowe stanowià g∏ównà i wyró˝niajàcà si´ grup´ podmiotów w mi´dzynarodowym biznesie. Zarzàdzanie mi´dzynarodowà dzia∏alnoÊcià korporacji mo˝na przedstawiç jako proces przekszta∏ceƒ w tworzeniu wartoÊci dodanej, które s∏u˝à podnoszeniu ich przewagi konkurencyjnej i efektywnoÊci w skali globalnej. Ogniwa ∏aƒcucha wartoÊci – tworzàce je funkcje, dzia∏ania, czynnoÊci – ulegajà fragmentaryzacji, specjalizacji i delokalizacji, a nast´pnie integrowaniu i koordynowaniu w celu zapewnienia wysokiej sprawnoÊci, konkurencyjnoÊci i efektywnoÊci systemu korporacyjnego. Przemiany w funkcjach (g∏ównie w produkcji i zbycie) implikujà ewolucj´ realizujàcych je jednostek i struktur organizacyjnych, które obecnie stajà si´ mniej sformalizowane, uk∏adajà si´ na p∏aszczyênie poziomej, przybierajà postaç sieci korporacyjnych. Sposoby wchodzenia korporacji transnarodowych na rynki zagraniczne sà zró˝nicowane i zmienne w czasie ze wzgl´du na przemiany zachodzàce na rynkach i w samych korporacjach. Sà one podmiotami realizujàcymi ró˝nego rodzaju strategie rozwoju, a tak˝e strategie bazowe i funkcjonalne. Dla dzia∏alnoÊci korporacji transnarodowych charakterystyczna jest realizacja tzw. strategii ponadgranicznych: wielonarodowych, mi´dzynarodowych, globalnych i transnarodowych. Ich ewolucja ku strategiom bardziej rozbudowanym, zintegrowanym i skoordynowanym jest jednym z g∏ównych kierunków przekszta∏ceƒ dzia∏alnoÊci korporacji, w wielu przypadkach zmierzajàcych ku globalizacji.

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç: istot´, specyfik´ i charakterystyk´ dzia∏alnoÊci korporacji transnarodowych jako podmiotów w biznesie mi´dzynarodowym;

Korporacje transnarodowe

241

podejÊcie do zarzàdzania mi´dzynarodowego od strony tworzenia wartoÊci w przedsi´biorstwie i kszta∏towania jego przewagi konkurencyjnej; proces umi´dzynarodowienia funkcji/dzia∏aƒ tworzàcych wartoÊç w przedsi´biorstwie i poj´cie integracji funkcjonalnej; ogólny rozwój, nowe formy i przebudow´ struktur organizacyjnych korporacji transnarodowych; sposoby wejÊcia przedsi´biorstw na rynek mi´dzynarodowy oraz ich ewolucj´ w obecnej dzia∏alnoÊci korporacji transnarodowych; zasady wyboru strategii rozwoju przedsi´biorstwa; strategie ponadgranicznej dzia∏alnoÊci korporacji transnarodowych; dzia∏alnoÊç najbardziej znanych korporacji transnarodowych, prezentujàc przyk∏ady rzeczywiÊcie podejmowanych przez nie dzia∏aƒ.

6.1 Wprowadzenie Na kszta∏towanie dzia∏alnoÊci gospodarczej – równie˝ w Polsce – coraz wi´kszy wp∏yw majà zdarzenia i procesy toczàce si´ w zewn´trznym otoczeniu oraz podmioty dzia∏ajàce w mi´dzynarodowym wymiarze. Wp∏yw ten staje si´ coraz szerszy (obejmuje ró˝ne dziedziny ˝ycia gospodarczego i spo∏ecznego) oraz g∏´boki (dokonuje si´ na poziomie makro- i mikroekonomicznym). JednoczeÊnie staje si´ coraz bardziej intensywny (zwi´ksza si´ dynamika przep∏ywów towarów i czynników wytwórczych) oraz wspó∏zale˝ny (rozwijajà si´ wzajemne powiàzania, integrowane sà dzia∏ania i podmioty). Wszystkie te cechy tworzà nowy jakoÊciowo, bardziej zaawansowany i z∏o˝ony etap umi´dzynarodowienia dzia∏alnoÊci gospodarczej, który okreÊlono mianem globalizacji1. Coraz bardziej szerokie, pog∏´bione, intensywne i wspó∏zale˝ne powiàzania ekonomiczne na Êwiecie prowadzà do integracji (∏àczenia, scalania) funkcjonowania podmiotów, rynków i gospodarek, czyli do formowania si´ globalnej gospodarki. W procesie globalizacji g∏ównà rol´ odgrywajà najsilniejsze i najbardziej ekspansywne mi´dzynarodowo podmioty – korporacje 1

P. Dicken, Global Shift. The Internationalization of Economic Activity, Guilford Press, New York–London 1992, s. 1; A. Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce Êwiatowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 7.

Finansowanie we wspó∏czesnym biznesie mi´dzynarodowym

Synteza Mi´dzynarodowe finanse korporacyjne sà niezwykle dynamicznie rozwijajàcà si´ dziedzinà finansów o wymiarze interdyscyplinarnym, kszta∏tujàcà w du˝ym stopniu obszary ryzyka i szans we wspó∏czesnym biznesie. Dlatego problemy finansowania nale˝y rozpatrywaç w kontekÊcie zmian zachodzàcych obecnie na rynkach finansowych. WÊród zagadnieƒ, które zas∏ugujà na szczególnà uwag´ i sà tematem rozwa˝aƒ w tym rozdziale, nale˝y przede wszystkim wymieniç integrowanie si´ strategii firm z zarzàdzaniem ich finansami. Wynika to z coraz silniejszego oddzia∏ywania Êrodowiska finansowego na strategi´ firmy. Przekszta∏cenia i zmiany w tym Êrodowisku otwierajà nowe, w wielu przypadkach nie znane jeszcze kilka lat temu mo˝liwoÊci finansowania. Dotyczà one zarówno instrumentów finansowania, jego skali, jak i nowych mechanizmów zwiàzanych z post´pem w dziedzinie in˝ynierii finansowej. G∏ównym êród∏em zmian w mi´dzynarodowym Êrodowisku finansowym sà zwiàzane z globalizacjà gospodarki procesy deregulacji i liberalizacji rynków finansowych (w przesz∏oÊci rygorystyczne przepisy okreÊla∏y pola dzia∏ania ró˝nych instytucji finansowych). W po∏owie lat siedemdziesiàtych rozpocz´∏a si´ w Stanach Zjednoczonych fala g∏´bokich przeobra˝eƒ na rynkach finansowych. Obecnie dotyczy to prawie wszystkich podstawowych rynków (w sensie terytorialnym i merytorycznym). Ta swego rodzaju rewolucja w us∏ugach finansowych wp∏ywa zarówno na sposoby pe∏nienia funkcji nadzoru przez banki centralne, jak i na poda˝ oraz popyt na pieniàdz na rynkach mi´dzynarodowych. RoÊnie rynek pieni´˝ny. W skali makroekonomicznej konkurencja prowadzi bowiem do wzrostu oprocentowania rachunków bie˝àcych, co wp∏ywa na wysokoÊç kosztu alternatywnego utrzymania pieniàdza przez uczestników rynku, a to z kolei oddzia∏u-

Finansowanie we wspó∏czesnym biznesie mi´dzynarodowym

315

je na struktur´ gromadzonego przez inwestorów majàtku1 (ile w gotówce, a ile w instrumentach finansowych). Londyn by∏ pierwszym centrum finansowym w Europie, które obj´∏a fala zmian2 (Big Bang 1986 – seria przedsi´wzi´ç deregulacyjnych w Londynie). Banki zyska∏y mo˝liwoÊç prowadzenia operacji gie∏dowych typu maklerskiego, dzi´ki czemu wzros∏a ich aktywna rola na rynku papierów wartoÊciowych. RoÊnie równie˝ konkurencja w samym sektorze bankowym. Bariery wejÊcia do sektorów us∏ug finansowych zosta∏y rozmontowane, wzros∏a wić presja konkurencyjna, co spowodowa∏o, ˝e us∏ugi bankowe stajà si´ taƒsze. Deregulacja wejÊcia na rynki finansowe rodzi te˝ koniecznoÊç uregulowania sposobów post´powania na tych rynkach. W efekcie gwa∏townie roÊnie skala transakcji oraz wzrasta ró˝norodnoÊç coraz bardziej z∏o˝onych produktów finansowych. Du˝a cz´Êç nowych us∏ug ma charakter operacji pozabilansowych. Wszystko to sprzyja globalizacji rynków. Mo˝na wyró˝niç trzy rodzaje innowacji finansowych, które pojawi∏y si´ wraz z deregulacjà rynków finansowych3. Sà to innowacje dotyczàce: produktu, operacji i zarzàdzania aktywami. JeÊli jednak – jak si´ przekonamy – sprowadzi si´ liczne warianty wyst´pujàce na mi´dzynarodowych rynkach finansowych do wspólnego mianownika, mo˝na stwierdziç, ˝e chodzi tu przede wszystkim o ró˝ne elementy wyposa˝enia instrumentów finansowych. Zale˝nie wić od potrzeb, operujàc oprocentowaniem, okresem zapadalnoÊci, walutà, a tak˝e ∏àczàc elementy rynku pieni´˝nego, kredytowego i kapita∏owego, tak aby granice pomi´dzy poszczególnymi segmentami rynku stawa∏y si´ bardziej p∏ynne, mo˝na uzyskiwaç zarówno wiele nowych instrumentów, jak i sposobów finansowania. Z punktu widzenia kredytobiorców i kredytodawców najwa˝niejsza zmiana polega na tym, i˝ mogà si´ oni bezpoÊrednio kontaktowaç i realizowaç transakcje z udzia∏em instytucji finansujàcych, które sà w stanie zapewniç bardziej korzystne warunki ni˝ tradycyjne oferty kredytowe banków komercyjnych. RoÊnie wić zapotrzebowanie na us∏ugi banków inwestycyjnych, jak i zainteresowanie rynkami mi´dzynarodowymi ze strony nowych emitentów i inwestorów. Deregulacja i liberalizacja rynków nie oznacza jednak, ˝e nie istnieje potrzeba tworzenia regulacji dotyczàcych ich funkcjonowania. Wynikajàca z nich swoboda w dziedzinie przep∏ywu kapita∏ów i sposobów finansowania musi bowiem ∏àczyç si´ z zapewnieniem przejrzystoÊci obrotu. W∏aÊnie w kontekÊcie procesów liberalizacyjnych budowane sà zasady umo˝liwiajàce zapewnienie odpowiedniej dyscypliny tworzàcej fundament funkcjonowania rynków. Doskona∏ym przyk∏adem tego rodzaju rozwiàzaƒ mogà byç okreÊlone w traktacie z Maastricht pod1 2

D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 133. J. Gapper, Painful Struggle Back to Centre of World Markets, „Financial Times”, 5 October

1997. 3 E. Glogowski, M. Munch, Nowe us∏ugi finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 17.

Zarzàdzanie ryzykiem walutowym i przep∏ywami finansowymi w przedsi´biorstwie mi´dzynarodowym

Synteza Osiàgni´cie sukcesu przez mened˝erów i inwestorów dzia∏ajàcych na rynkach mi´dzynarodowych w warunkach zmieniajàcych si´ kursów walutowych w znacznym stopniu zale˝y od zrozumienia istoty ryzyka walutowego i metod jego minimalizacji. Wspó∏czesny system monetarny jest kompleksowym zajawiskiem, odzwierciedlajàcym ró˝nà polityk´ kszta∏towania kursów walutowych oraz relacje pomi´dzy poszczególnymi walutami. Je˝eli waluta umacnia swojà pozycj´, co obserowaliÊmy okresowo w Polsce w latach dziewi´çdziesiàtych na przyk∏adzie z∏otego, mo˝e to prowadziç do spadku eksportu, gdy˝ importerzy przestajà akceptowaç coraz wy˝sze ceny. JednoczeÊnie roÊnie import, poniewa˝ jego koszt w lokalnej walucie spada. Obni˝anie si´ eksportu wp∏ywa negatywnie na poziom produktu krajowego brutto i zatrudnienia, z kolei beneficjentami taniego importu sà konsumenci i inwestorzy krajowi. Z tego wzgl´du zarówno eksporterzy, jak i importerzy, a nawet firmy krajowe konkurujàce jedynie z wyrobami pochodzenia zagranicznego mogà byç bezpoÊrednio dotkni´ci zmianami poziomu kursu walutowego. Stàd roÊnie zainteresowanie ryzykiem walutowym ze wzgl´du na jego oddzia∏ywanie na op∏acalnoÊç dzia∏aƒ poszczególnych firm i szanse zwiàzane ze wzrostem produkcji eksportowej, jak i koniecznoÊç przewidywania wzrostu konkurencji z powodu rosnàcego importu. Ani polski dealer–importer samochodów Renault, ani ich francuski producent–eksporter nie chcà braç na siebie ryzyka zwiàzanego ze zmianami kursu walutowego. Ka˝dy z nich chcia∏by osiàgnàç przewidywany zysk wynikajàcy z transakcji kupna/sprzeda˝y samochodów bez nara˝ania si´ na niespodziewane zmiany b´dàce rezultatem nag∏ych fluktuacji kursów walutowych. Rynek finansowy zna obecnie wiele technik i oferuje wiele instrumentów umo˝liwiajàcych zminimalizowanie ryzyka zmian kursu walutowego. Do najwa˝-

378

Biznes mi´dzynarodowy

niejszych technik nale˝à m.in.: fakturowanie we w∏asnej lub stabilnej walucie, optymalizowanie terminów p∏atnoÊci, umieszczanie w umowach klauzuli zmiennoÊci. Natomiast najwa˝niejszymi instrumentami zabezpieczajàcymi (headingowymi) sà transakcje terminowe forward i futures oraz opcje walutowe. W porównaniu z firmami narodowymi korporacje mi´dzynarodowe majà wi´ksze mo˝liwoÊci kszta∏towania przep∏ywów pieni´˝nych pomi´dzy poszczególnymi filiami a tak˝e centralà. Celem tych dzia∏aƒ mo˝e byç umo˝liwienie transferu funduszy lub/i wykorzystanie ró˝nic w systemach prawnych, finansowych i podatkowych w ró˝nych krajach. W efekcie korporacja jest w stanie osiàgnàç znaczne oszcz´dnoÊci podatkowe poprzez mechanizm cen transferowych, transfer dywidend, op∏aty mened˝erskie i licencyjne. Wykorzystanie tzw. po˝yczek fasadowych stwarza gwarancje transferu funduszy z kraju o zmiennej polityce wobec inwestorów zagranicznych oraz mo˝e tak˝e przysporzyç oszcz´dnoÊci podatkowych.

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç:

poj´cie kursu walutowgo i czynników wp∏ywajàcych na jego poziom; istot´ ryzyka walutowego; ró˝nice pomi´dzy ryzykiem transakcyjnym, konwersji i ekonomicznym; podstawowe metody minimalizacji ryzyka walutowego w transakcjach mi´dzynarodowych; istot´ kontraktów walutowych forward, futures i opcyjnych; g∏ówne techniki transferu funduszu pomi´dzy filiami i centralà firmy mi´dzynarodowej, tzn. p∏atnoÊç dywidend, ceny transferowe, po˝yczki fasadowe.

8.1 Znaczenie ryzyka walutowego w zarzàdzaniu finansowym w przedsi´biorstwie Za∏amanie si´ systemu z Bretton Woods, opartego na sta∏ych kursach walutowych, które nastàpi∏o w marcu 1973 r., spowodowa∏o dramatycznà zmian´ sytuacji przedsi´biorstw wobec p∏ynnych kursów walutowych na rynkach mi´dzynarodowych i koniecznoÊç zdefiniowania metod okreÊlania i ograniczania ryzyka walutowego. Istotà ryzyka kursowego, cz´sto nazywanego równie˝ ryzykiem walutowym (foreign exchange risk), jest niepewnoÊç, a zw∏aszcza

Euro jako katalizator rozwoju

Synteza Praktyczne funkcjonowanie strefy euro od 4 stycznia 1999 r. stanowi dowód, ˝e wprowadzenie wspólnej waluty w 11 krajach Unii Europejskiej mia∏o korzystny wp∏yw na ich gospodark´. Nastàpi∏o tak˝e umocnienie pozycji zarówno strefy euro, jak i ca∏ej Unii Europejskiej w gospodarce Êwiatowej. Euro nie jest czymÊ zewn´trznym wobec UE, wynika z istoty tej Wspólnoty i jest najlepszym wyrazem jej mo˝liwoÊci rozwoju. Utworzenie unii gospodarczej i walutowej (EMU – Economic and Monetary Union) by∏o przewidziane w traktacie o Unii Europejskiej, który zosta∏ przyj´ty przez Rad´ Europy (szefów rzàdów krajów UE) w Maastricht w grudniu 1991 r. Etap koƒcowy tego procesu rozpocznie si´ 1 stycznia 2002 r. wprowadzeniem banknotów i monet euro do obiegu, które znajdà si´ w obrocie równolegle z banknotami i monetami krajów strefy EMU (na równych prawach). Po 6 miesiàcach, tj. 1 lipca 2002 r., krajowe banknoty i monety przestanà byç legalnym Êrodkiem p∏atniczym. G∏ównà rolà Europejskiego Banku Centralnego (ECB) z siedzibà we Frankfurcie nad Menem, utworzonego 2 czerwca 1998 r., jest dzia∏alnoÊç zwiàzana z zapewnieniem stabilizacji cen w skali unii gospodarczej i walutowej. Zgodnie z mandatem okreÊlonym w traktacie z Maastricht, bank ten ustala nie tyko polityk´ pieni´˝nà, stopy procentowe i kursy wymiany, lecz tak˝e zapewnia p∏ynnoÊç w ca∏ym systemie bankowym EMU, w którym banki centralne 11 krajów strefy euro sta∏y si´ agendami ECB. Jednym z wymogów funkcjonowania rynku pieni´˝nego w euro jest równie˝ pojawienie si´ Euriboru jako stawki referencyjnej dla krótkoterminowych po˝yczek w tej walucie na mi´dzynarodowym rynku bankowym. WysokoÊç Euriboru jest ustalana w bankach centralnych Europy przez

404

Biznes mi´dzynarodowy

57 instytucji, w tym 16 banków niemieckich i 6 instytucji spoza UE. Oprócz Euriboru pojawi∏a si´ tak˝e londyƒska stawka Libor wyznaczana dla euro, czyli EuroLibor (ustalana przez 16 londyƒskich banków), którà wprowadzi∏ Brytyjski Zwiàzek Banków (BBA). Pojawienie si´ euro sprzyja pe∏niejszej integracji europejskich rynków finansowych. Rynek europejski zaczà∏ skutecznie rywalizowaç z dominujàcym wczeÊniej rynkiem amerykaƒskim. Rozmiary rynków pieni´˝nego i kapita∏owego w euro to ponad 2/3 rynku zwiàzanego z dolarem amerykaƒskim. Przedsi´biorstwa mogà w zwiàzku z tym stosowaç wi´cej instrumentów finansowych oraz lepiej wykorzystywaç wysokà p∏ynnoÊç rynku ni˝ mia∏o to miejsce przez utworzeniem EMU. Ponadto dywersyfikacja transakcji inwestycyjnych dokonywanych przez instytucje finansowe oraz przewidywana redukcja zad∏u˝enia rzàdowego w efekcie wprowadzenia euro otwiera wi´ksze mo˝liwoÊci po˝yczek dla przedsi´biorstw, zaciàganych bezpoÊrednio na rynku w formie emisji instrumentów finansowych. DoÊwiadczenia funkcjonowania strefy euro w 1999 r. wskazujà tak˝e, i˝ jej utworzenie zaowocowa∏o pojawieniem si´ nie notowanej dotychczas w Europie tendencji do konsolidacji przedsi´biorstw i banków. Potencja∏ rynku EMU w dziedzinie przej´ç i fuzji ocenia si´ na oko∏o 1200 mld USD. O potencjale strefy euro Êwiadczy kapitalizacja gie∏d, która wyra˝a si´ kwotà oko∏o 3000 mld euro. Jest to drugi po USA rynek kapita∏owy na Êwiecie. W okresie najbli˝szej dekady, zgodnie z prognozami banków inwestycyjnych, kapitalizacja gie∏d w strefie euro wzroÊnie ponad dwukrotnie do poziomu oko∏o 6800 mld euro. Szybko jednak zbli˝a si´ moment, kiedy podstawowe rynki kapita∏owe i zwiàzane z nimi gie∏dy stanà si´ dost´pne za pomocà Internetu w uk∏adzie globalnym.

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç: strategiczne znaczenie wprowadzenia euro jako wspólnej waluty w 11 krajach Unii Europejskiej; genez´ i zasady utworzenia unii gospodarczej i walutowej (EMU – Economic and Monetary Union); motywy powstania euro oraz podstawowe mechanizmy mi´dzynarodowych transakcji i rozliczeƒ w tej walucie; rol´ Europejskiego Banku Centralnego (ECB) w EMU; przyczyny i êród∏a dynamicznego rozwoju rynku instrumentów d∏u˝nych denominowanych w euro; znaczenie euro dla rynków kapita∏owych oraz rozwoju gospodarczego w Europie.

Polska gospodarka a interesy zagranicznych inwestorów

Synteza Przemiany, które zasz∏y w Polsce w ciàgu ostatnich 10 lat, sà bardzo dobrze oceniane przez obserwatorów i analityków zagranicznych. Takie korzystne opinie wp∏ywajà na zwi´kszenie nap∏ywu inwestycji do naszego kraju. Nie bez wp∏ywu na poziom inwestycji zagranicznych pozostaje te˝ fakt, ˝e Polska jest najwi´kszym krajem regionu, z wysokim przyrostem dochodu narodowego oraz wysoko wykwalifikowanà i taƒszà ni˝ na Zachodzie Europy si∏à roboczà. Strategiczne po∏o˝enie Polski w Êrodku Europy powoduje, ˝e jest dobrym przyczó∏kiem zarówno do ekspansji na rynki by∏ych krajów socjalistycznych, jak i na rynki krajów Unii Europejskiej. Niezwykle istotna jest tak˝e perspektywa przystàpienia Polski do UE. System finansowy jest najwa˝niejszà cz´Êcià ka˝dej gospodarki i jego prawid∏owe funkcjonowanie oraz rozwój sà niezb´dnym warunkiem trwa∏ego wzrostu gospodarczego. Polski rynek kapita∏owy jest w fazie rozwoju, a jego g∏ównymi mankamentami sà niska kapitalizacja, brak wielu istotnych dla gospodarki ga∏´zi przemys∏u i niedostateczna liczba notowanych instrumentów. Prawo fuzji i przej´ç jest stale udoskonalane, jednak niektóre rozwiàzania sà niezgodne ze Êwiatowymi standardami. Proponowane dalsze zmiany w tej dziedzinie nie zawsze sà korzystne dla podmiotów przejmujàcych, np. proponowana zmiana dotyczàca minimalnej ceny w publicznym wezwaniu. System podatkowy jest najgorzej ocenianà cz´Êcià polskiego systemu finansowego, choç np. regulacje dotyczàce cen transferowych sà zgodne ze Êwiatowymi standardami. Wprowadzona od 2000 r. reforma podatków ma na celu ich uproszczenie oraz obni˝enie.

433

Polska gospodarka a interesy zagranicznych inwestorów

Po przestudiowaniu tego rozdzia∏u student powinien umieç wyjaÊniç:

g∏ówne elementy wizerunku inwestycyjnego Polski; dlaczego Polska jest atrakcyjnym miejscem dla zagranicznych inwestorów; korzyÊci, jakie odnios∏a Polska w wyniku nap∏ywu zagranicznych inwestycji; rol´ systemu finansowego Polski w przyciàganiu inwestycji zagranicznych; dlaczego niektóre z elementów systemu finansowego Polski sà êle oceniane przez inwestorów zagranicznych i jakie sà przyczyny takiego stanu rzeczy.

10.1 Polska w oczach inwestorów zagranicznych Dziesi´cioletni okres transformacji systemowej w Polsce jest doskona∏à okazjà do podsumowaƒ. W ciàgu tego okresu bezpoÊrednie inwestycje zagraniczne w Polsce przekroczy∏y 30 mld USD, z czego a˝ jedna trzecia nap∏yn´∏a do naszego kraju w 1998 r. Dzi´ki wprowadzanym reformom znacznie polepszy∏y si´ wskaêniki ekonomiczne Polski. Wzrós∏ produkt krajowy brutto, spad∏a inflacja i stopy procentowe. Polska jest uwa˝ana przez zachodnich inwestorów za lidera przemian gospodarczych w Europie Ârodkowej i Wschodniej. Tablica 10.1 Porównanie wybranych wskaêników gospodarczych Polski i innych krajów w latach 1989 i 1999

Kraj

PKB na jednego mieszkaƒca w USD 1989

Polska Czechy W´gry S∏owenia Niemcy Unia Europejska

2 000 2 400 3 200 6 000 14 362 11 494

1999 4 500 5 300 5 000 10 200 19 776 16 802

Inflacja w% 1989 70,3 56,6 35,0 117,7 1,3 5,2

Bezrobocie w% 1999 7,5 5,0 9,0 7,5 0,7 1,2

1989 6,5* 2,0 4,0 8,2 5,6 8,2

* Dane za 1999 r. èród∏o: Opracowanie w∏asne na podstawie: Ten Years after the Wall, „Business Week”, 8 November 1999.

1999 13,0 9,5 7,0 14,4 10,6 10,2

ISBN 83-87251-66-6

BIZNES MI¢DZYNARODOWY – obszary decyzji strategicznych

– obszary decyzji strategicznych es mi´dzynarodowy Bizn

Marketing mi´dzynarodowy

Marketing globalny

Handel mi´dzynarodowy

Zarzàdzanie mi´dzynarodowe

Finanse mi´dzynarodowe

podr´cznik pod redakcjà naukowà Marcina K. Nowakowskiego

Wydawnictwo Key Text