Ekonomista 2012 5 demo by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Wpłaty na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Prenumerata rozpoczy na się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy nr:

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2012 5

Indeks 357030 ISSN 2299-6184

2012

64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9 lok. 410 (1 piętro), 01-142 Warszawa +48 22 632 11 36 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Cena jednego numeru w prenumeracie krajowej w 2013 r. wynosi 55,65 PLN; ze zleceniem dostawy za granicę równa będzie cenie prenumeraty krajowej plus rzeczywiste koszty wysyłki. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów jest wielokrotnością tej sumy. Cena prenumeraty krajowej na 2013 r. wynosi 333,90 zł (w tym 5% VAT).

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

5 W numerze Małgorzata SZREDER, Krzysztof KALISIAK, Kaja BIAŁOWĄS, Tomasz SZAPIRO

Prenumerata krajowa Zamówienia na prenumeratę przyjmują Zespoły Prenumeraty właściwe dla miejsca zamieszkania klienta.

Premia płacowa z wykształcenia wyższego według kierunku studiów

www.prenumerata.ruch.com.pl prenumerata@ruch.com.pl +48 801 800 803, +48 22 717 59 59

Tomasz GAJDEROWICZ, Gabriela GROTKOWSKA, Leszek WINCENCIAK

Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu – Zespół Obrotu Zagranicznego ul. Annopol 17A, 03-236 Warszawa Tel. +48 22 693 67 75, +48 22 693 67 82, +48 22 693 67 18 www.ruch.pol.pl

Premia płacowa z wykształcenia wyższego według grup zawodów Paweł BUKOWSKI, Martyna KOBUS

Educational Equality of Opportunity in Poland

11 „Kolporter” S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 „Garmond Press” S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01-106 Warszawa, ul. Nakielska 3, +48 22 836 69 21 11 Wersja elektroniczna (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl Ekonomista 2012, nr 5, s. 539–676

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

John K. Galbraith, Godne społeczeństwo. Program troski o ludzkość, Warszawa 2012

Julio López G., Michaël Assous, Michał Kalecki, Warszawa 2012

Ludwig Erhard, Dobrobyt dla wszystkich, Warszawa 2012

John K. Galbraith, Ekonomia w perspektywie. Krytyka historyczna, Warszawa 2012

Pełna oferta wydawnicza dostępna jest w księgarni internetowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego www.ksiazkiekonomiczne.pl Książki można zamówić internetowo, nabyć w księgarniach naukowych lub w siedzibie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego ul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawa, tel. (22) 55 15 401, e-mail: zk@pte.pl

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2012

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

WARSZAWA

Wydawnictwo Key Text

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT

Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Krzysztof Porwit, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady) Michał G. Woźniak

Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Adres Redakcji: 00-042 Warszawa, Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl redakcja@ekonomista.info.pl

Polecamy wersję elektroniczną czasopisma na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9 lok. 410 (1 piętro), 01-142 Warszawa tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 430 egz., ark. wyd. 12

Spis treści In memoriam Tadeusz K owalik (1926–2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stanisław Ł a d yk A (1928–2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

547 551

Artykuły Małgorzata S Z R E D E R, Krzysztof K A L I S I A K, Kaja B I A Ł O W Ą S, Tomasz S Z A P I R O: Premia płacowa z wykształcenia wyższego według kierunku studiów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz G A JD E R O W I C Z, Gabriela G R O T K O W S K A, Leszek W I N C E N C I A K: Premia płacowa z wykształcenia wyższego według grup zawodów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paweł BU K O W S K I, Martyna K O B U S: Educational Equality of Opportunity in Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

555

577 605

Miscellanea Iga M A GD A, Anna R U Z I K - S I E R D Z I Ń S K A: Sytuacja osób starszych na rynku pracy w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Joanna F R A N A S Z E K: Systemy emerytalne a rozrodczość . . . . . . . . . . . . . . .

629 645

Recenzje i omówienia Christopher A. P issari d es, Teoria bezrobocia w stanie równowagi (rec. Krzysztof Opolski). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dale T. M ortensen, Dyspersja płac. Dlaczego podobni pracownicy zarabiają różnie (rec. Józef Orczyk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tito B oeri, Jan van O urs, Ekonomia niedoskonałych rynków pracy (rec. Urszula Sztanderska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

663 666 669

Komunikaty Sądu Konkursowego Nagrody Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego im. prof. Edwarda Lipińskiego w 2012 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sądu Konkursowego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego na najlepszy podręcznik akademicki z ekonomii (wydany w latach 2009–2011). . . . . . . . . . . . . . .

673 675

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku angielskim i rosyjskim.

Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie: International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk oraz „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl (LISTA FILADELFIJSKA)

Contents In memoriam Tadeusz K owalik (1926–2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stanisław Ł a d yk A (1928–2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

547 551

Articles Małgorzata S Z R E D E R, Krzysztof K A L I S I A K, Kaja B I A Ł O W Ą S, Tomasz S Z A P I R O: Wage Premium from Higher Education by Field of Study. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz G A JD E R O W I C Z, Gabriela G R O T K O W S K A, Leszek W I N C E N C I A K: Wage Premium from Higher Education by Occupational Groups. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paweł B U K O W S K I, Martyna K O B U S: Educational Equality of Opportunity in Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

555

577 605

Miscellanea Iga M A GD A, Anna R U Z I K - S I E R D Z I Ń S K A: Situation of the Old in the Polish Labour Market. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Joanna F R A N A S Z E K: Pension Systems and Reproductiveness. . . . . . . . . . . .

629 645

Book Reviews Christopher A. P issari d e S, Teoria bezrobocia w stanie równowagi (Equilbrium Unemployment Theory) (rev. Krzysztof Opolski). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dale T. M ortense N, Dyspersja płac. Dlaczego podobni pracownicy zarabiają różnie (Wage Dispersion: Why Similar Workers Are Paid Differently?) (rev. Józef Orczyk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tito B oer I, Jan van O ur S, Ekonomia niedoskonałych rynków pracy (The Economics of Imperfect Labour Markets) (rev. Urszula Sztanderska) . . . . . . . . . . . . .

663

666 669

Announcements Announcement by the Jury of the Polish Economic Society’s Award: 2012 Professor Edward Lipiński Book Contest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Announcement by the Jury of the Polish Economic Society’s Award: the Best Academic Handbook on Economics. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

673 675

* Each article is followed by a summary in English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk and „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http:// cejsh.icm.edu.pl

Содержание In memoriam Тадеуш Ковалик (1926–2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Станислав Ладыка (1928–2012). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

547 551

Статьи Кшиштоф К А Л И С Я К, Кая Б Я Л О В О Н С, Малгожата Ш Р Е Д Е Р, Томаш Ш А П И Р О: Финансовая премия за высшее образование по направлениям обучения. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Томаш ГА Й Д Е Р О В И Ч, Габриэля Г Р О Т К О В С К А, Лешек В И Н Ц Е Н Ц Я К: Премия за высшее образование по профессиональным группам. Павел Б У К О В С К И, Мартына К О Б У С: Равенство шансов в области образования в Польше . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

555 577 605

Разное Ига М А Г Д А, Анна Р У З И К - С Е Р Д З И Н Ь С К А: Положение пожилых людей на рынке труда в Польше. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Иоанна Ф РА Н А Ш Е К: Пенсионные системы и рождаемость. . . . . . . . . . . . . . .

629 645

Рецензии и обсуждения Christopher A. P i s s a r i d e S, Теория безработицы в состоянии равновесия (рец. Кшиштоф Опольски). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dale T. M o r t e n s e N, Дисперсия зарплаты. Почему похожие работники зарабатывают по разному? (рец. Юзеф Орчик). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tito B o e r I, Jan van O u r S, Экономика несовершенных рынков труда (рец. Уршуля Штандерска) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

663 666 669

Сообщения Жюри Конкурса Польского экономического общества (ПЭО) имени профессора Эдварда Липиньского в 2012 г. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Жюри Конкурса ПЭО на лучший вузовский учебник в области экономии (изданный в 2009–2011 гг.).. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

673 675

* Каждая статья сопровождается резюме на английском и руском языках.

Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, регистрируютсяв библиографическом сервисе International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl

Małgorzata Szreder, Krzysztof Kalisiak, Kaja Białowąs, Tomasz Szapiro*

Premia płacowa z wykształcenia wyższego według kierunku studiów Wprowadzenie Głównym celem artykułu jest przedstawienie oraz wstępna ekonometryczna weryfikacja nowej metody modelowania decyzji edukacyjnych podejmowanych przez osoby podejmujące studia w sprawie wyboru jednej z dostępnych ścieżek kształcenia na poziomie akademickim. W artykule poddano analizie potencjalne korzyści, które determinują podejmowaną przez absolwentów szkół średnich decyzję o wyborze kierunku studiów. Wbrew dominującemu trendowi w literaturze przedmiotu założono przy tym, że wiele pozapłacowych czynników, takich jak prestiż społeczny czy styl życia związany z daną profesją, ma nie mniejszy wpływ na decyzję edukacyjną niż oczekiwana wysokość zarobków. Uwzględnienie finansowego i niefinansowego zwrotu z edukacji umożliwiło całościowe objaśnienie decyzji edukacyjnych, co z uwagi na właściwą alokację zasobów w celu maksymalizacji dobrobytu społecznego ma znaczenie dla polityki edukacyjnej państwa oraz sposobu subsydiowania systemu edukacji. Analiza wniosków płynących z przedstawionego modelu może stanowić wskazówkę, jak oddziaływać na potencjalnych studentów dodatkowymi bodźcami w celu zapewnienia pożądanej struktury absolwentów poszczególnych kierunków studiów. Wcześniejsze badania dotyczące polskiego rynku edukacyjnego zostały szeroko omówione we wczesniejszej pracy zbiorowej autorów tego artykułu [Mechanizmy… 2004]. Jej autorzy rozpatrują zarówno indywidualne decyzje edukacyjne, jak i makroekonomiczne decyzje o inwestowaniu w edukację w kontekście tworzenia polityki edukacyjnej państwa. Badanie ścieżek edukacyjnych studentów * Prof. dr hab. Tomasz Szapiro – Szkoła Główna Handlowa, Instytut Ekonometrii; pozostali autorzy są asystentami i doktorantami w Instytucie Ekonometrii SGH; mgr Krzysztof Kalisiak – obecnie doktorant w Northwestern University, a mgr Małgorzata Szreder – London School of Economics; e-mail: bialowas.kaja@gmail.com, k.kalisiak@gmail.com, tszapiro@sgh.waw.pl, malgorzataszreder@gmail.com.

556

Małgorzata Szreder, Krzysztof Kalisiak, Kaja Białowąs, Tomasz Szapiro

ogranicza to się jednak tylko do studentów kierunku zarządzanie i marketing. Niniejszy artykuł analizuje szerszy zbiór danych, obejmujący studentów wszystkich kierunków studiów. Autorzy proponują także alternatywną metodę modelowania decyzji edukacyjnych, a jej zasadniczą część rozpoczyna omówienie autorskiego rozszerzenia modelu zaproponowanego przez Mahseredjian, Cannings i Montmarquette’a [2002] o wektor reprezentujący oczekiwany niefinansowy zwrot z edukacji, ważony prawdopodobieństwem sukcesu. Następnie przedstawiono teoretyczną typologię kierunków studiów dla polskiego rynku edukacyjnego, skonstruowaną na podstawie przeglądu literatury i dostępnej bazy danych [Diagnoza społeczna… 2009]. Artykuł kończy wstępna weryfikacja części modelu oparta na równaniu Mincera, która potwierdza hipotezę o znaczącym wpływie kierunku studiów na finansowy zwrot z edukacji. Artykuł jest częścią szerszego badania styków rynku pracy z rynkiem edukacyjnym prowadzonego w ramach projektu pt. „Przez edukację do gospodarczego wzrostu. Dynamika kapitału ludzkiego w sieciach społecznych i technologicznych”. Autorzy pragną podziękować Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za wsparcie tego projektu.

1. Postać testowa modelu Celem tego punktu jest przedstawienie teoretycznej postaci testowej modelu wyjaśniającego decyzję edukacyjną podejmowaną przez absolwenta szkoły średniej co do dalszego kierunku kształcenia na poziomie akademickim. Model przyporządkowuje jednostce prawdopodobieństwo wyboru tej z czterech ścieżek studiów w zależności od wektora oczekiwanego zwrotu z edukacji (wektor A), wektora cech indywidualnych (B) oraz wektora składnika losowego (e). Zgodnie z ideą tego artykułu dokonamy dekompozycji składowych wektora na część przypisywaną finansowemu (F) i niefinansowemu (NF) zwrotowi z kształcenia na poziomie akademickim, co umożliwi uchwycenie niezbadanych dotąd zależności. Ze względu na fakt, że główną trudnością w empirycznej analizie niepieniężnego zwrotu z edukacji jest problematyczna kwantyfikacja i pomiar czynników determinujących, koncepcja weryfikacji pozostanie czysto teoretyczna. Ponadto wśród badaczy nie ma zgody co do sposobu pomiaru czy też w ogóle brania pod uwagę poszczególnych bodźców, co dodatkowo utrudnia znalezienie zbioru danych statystycznych zawierającego kompletne informacje. Można mieć jednak nadzieję, że w najbliższej przyszłości uda się pokonać powyższe problemy i zostanie dokonana estymacja przedstawionego modelu na danych dotyczących polskiego systemu kształcenia. Przedstawiona poniżej postać testowa modelu jest rozszerzeniem modelu Mahseredjian, Cannings i Montmarquette’a [2002] o składową zawierającą niefinansowy zwrot z edukacji. Poprawnie zbudowany model objaśniający decyzję edukacyjną określonej jednostki musi uwzględniać niepieniężny zwrot z kształce-

Tomasz Gajderowicz Gabriela Grotkowska Leszek Wincenciak*

Premia płacowa z wykształcenia wyższego według grup zawodów Wprowadzenie Jednym z najważniejszych zjawisk, jakie zaszły na polskim rynku pracy w okresie ostatnich 20 lat, była znacząca zmiana struktury wykształcenia populacji osób pracujących, a w szczególności znaczny wzrost udziału osób z wykształceniem wyższym. Zmiana ta była wynikiem zwiększenia się popytu na pracę osób wysoko wykwalifikowanych. Towarzyszył jej silny wzrost liczby absolwentów szkół wyższych, a co za tym idzie podaży osób z tym poziomem wykształcenia. Gwałtowny przyrost liczby osób decydujących się na kontynuowanie kształcenia na poziomie wyższym sugeruje, iż korzyści z kształcenia wyraźnie i trwale przewyższały jego koszty. Jednocześnie dynamicznie rosnąca podaż pracy osób z wyższym wykształceniem mogła powodować spadek premii z tytułu osiągnięcia tego poziomu edukacji (zgodnie z najprostszym modelem mechanizmu rynkowego wzrost względnej podaży osób z wyższym wykształceniem ceteris paribus powoduje spadek ich względnej płacy), co potencjalnie może zmniejszać bodźce dla podejmowania kształcenia na poziomie wyższym. Zmiany nasycenia gospodarki kwalifikacjami na poziomie wyższym nie były równomierne. Widoczne są wyraźne różnice zarówno w przekroju regionalnym, sektorów własności przedsiębiorstw, branż gospodarki, a także grup zawodów. Wynikało to zapewne ze zróżnicowania popytu na wyższe kwalifikacje, jak i ich podaży. W efekcie można oczekiwać, iż premia z tytułu osiągnięcia wyższego wykształcenia istotnie różni się w zależności od miejsca zatrudnienia czy wykonywanego zawodu. Celem artykułu jest zbadanie zmian premii płacowej z tytułu * Mgr

Tomasz Gajderowicz, dr Gabriela Grotkowska, dr Leszek Wincenciak – Ośrodek Badań Rynku Pracy, Wydział Nauk Ekonomicznych UW; e-mail: tgajderowicz@wne.uw.edu.pl, ggrotkowska@wne.uw.edu.pl, lwincenciak@wne.uw.edu.pl

578

Tomasz Gajderowicz, Gabriela Grotkowska, Leszek Wincenciak

wyższego wykształcenia w okresie 1995–2009 w podziale na sektory własności oraz w wybranych grupach zawodów. Po gruntownej analizie zmian w stosowanych klasyfikacjach zawodowych zdecydowano się na uwzględnienie w analizie wielkich grup zawodów stosowanych w KZiS 2002 i 2005. Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej dokumentujemy fakty empiryczne związane ze zmianami nasycenia gospodarki pracownikami z wyższym poziomem wykształcenia oraz ich wynagrodzeń. Szczególnym przedmiotem zainteresowania jest także sektor własności pracodawcy: wyraźne inne instytucjonalne uwarunkowania ustalania wynagrodzeń w sektorze prywatnym i publicznym sugerują, iż w sektorach tych możemy mieć do czynienia z innym przebiegiem zmian premii płacowej z tytułu wyższego wykształcenia. Mechanizmu rynkowego możemy oczekiwać raczej w sektorze prywatnym niż publicznym, gdzie wynagrodzenia ustalane są w sposób silnie regulowany. W części drugiej artykułu dokonujemy przeglądu metod i wyników dotychczasowych badań dotyczących premii z wykształcenia wyższego, dokumentowanych w literaturze krajowej i zagranicznej. W części trzeciej przedstawiamy własne badanie premii z wykształcenia wyższego w Polsce w poszczególnych grupach zawodów w latach 1995–2009. W badaniu tym stosujemy model selekcji Heckmana, korzystając z danych BAEL (Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności). Artykuł kończy podsumowanie, w którym podejmujemy próbę odpowiedzi na pytania sformułowane w podsumowaniu analizy faktów empirycznych.

1. Fakty empiryczne i ich objaśnienie 1.1. Zmiany popytu i podaży pracy według poziomu wykształcenia W wyniku przejścia do rynkowego systemu gospodarowania i szerokiego otwarcia się Polski na wymianę międzynarodową w okresie transformacji zmieniła się istotnie struktura popytu na pracę. Rozmaite czynniki, z których część miała charakter globalny, a część była specyficzna dla gospodarki Polski, sprawiły, iż obserwowaliśmy wyraźne przesunięcie struktury popytu na pracę w stronę osób o wyższych kompetencjach. Zmiany te wynikały przede wszystkim z postępu technologicznego faworyzującego wysokie kwalifikacje1, zmian struktury konsumpcji (i produkcji) w kierunku bardziej nowoczesnych dóbr i usług wymagających wyższych kwalifikacji od dostarczających je pracowników (co mogło być wynikiem upowszechniania się wzorców konsumpcyjnych i poprawy poziomu 1 W przypadku

gospodarki polskiej postęp technologiczny jest wynikiem nie tylko wewnętrznej akumulacji wiedzy (krajowych wydatków na badania i rozwój oraz inwestycji kapitałowych koniecznych dla absorpcji nowych technologii), lecz także dużego napływu technologii z zewnątrz (w sposób bezpośredni i pośredni).

Paweł Bukowski* Martyna Kobus**

Educational Equality of Opportunity in Poland Introduction Equalizing opportunities in the early stages of life is arguably one of the most effective instrument in promoting equity in the society. Although equity and efficiency are traditionally viewed in the economics literature as competing objectives, educational policy, in particular in its early stages, is considered both fair and efficient. “A large body of data from economics, biology and psychology shows that educational equity is more than a social justice imperative; it is an economic imperative that has far-reaching implications for our nations’’ [Heckman 2011]. Not only does educational policy benefit the children and families who receive support but also it creates nation-wide spillover effects that result in economic and social benefits to the whole society. The evidence shows that well-designed and well-targeted educational policy is a powerful equalizer. Every dollar invested in high-quality early stage education gives from 7 to 10 percent return on the investment [Heckman et al. 2010]. Societies that invest most in the education have most literate populations, best health status and lowest health inequality in the world. Promoting higher quality education is associated with lower crime rate and reduces overall social costs. The equality of opportunity has been the theme of one of the most profound and in-depth discussions in the field of philosophy, economics, sociology, psychology and nowadays in cognitive sciences. Roughly speaking, the theories of equality of opportunity distinguish between determinants of individual outcomes that are beyond and within a person’s control. On one hand each of us * Paweł Bukowski, MA: Central European University, Department of Economics, Budapest, Hungary; e-mail: bukowski_pawel@ceu-budapest.edu ** Martyna Kobus, MA: Educational Research Institute, Warsaw, Poland, email: m.kobus@ ibe.edu.pl; Warsaw University, Faculty of Economic Sciences, Warsaw, Poland; email: mkobus@ wne.uw.edu.pl

606

Paweł Bukowski, Martyna Kobus

is born into circumstances that we cannot control. On the other hand, each of us has some capacity to make one’s own decisions. By nature, circumstances are unequal. We inherit different cultural and economic resources, lifestyle and habits from our families. These resources determine career paths and life prospects. Therefore it is often a goal of educational policy to promote equality of opportunity, and so it is the situation in Poland. In this paper we evaluate educational equality of opportunity in Poland. We use the data from PISA (Programme for International Student Assessment run by OECD), in particular its 2003 wave, which provides the most reliable proxies for variables such as individual effort and circumstances. We concentrate mostly on student own learning time as an effort variable and parental education as the main circumstance. Whereas the latter is a widely used variable, the former may seem controversial. Our proxy of effort has many drawbacks. Most importantly, longer learning time may be simply due to the fact that a student needs more time to understand the material. Yet let us notice that even if the reason for a student to exert high level of self-study time is the lower level of abilities he or she possesses, it is still justifiable to say that a student works hard and the same can be said about a student who spends the same amount of time for different reasons (i.e. own ambition). In other words, it is valid to say about a group of students who have the same value of learning time that they work equally hard. For it is the results they achieve with this level of effort that differentiate them all. Our model does in fact distinguish between slow and fast learners who exert the same level of effort; this will be explained in Section 1. Moreover, a little ahead of the explanation of the model we use, our goal will be to compare distributions of results based on circumstances, therefore our results will say that a certain distribution (e.g. lower parental educational attainments) is worse than another distribution for all individuals who exert a particular level of effort, no matter what the individual justification for this particular level is. Although we call it effort it is mainly for the purposes of clarity, to distinguish a variable which is at student’s own discretion from circumstances which are certainly not. We do not claim to study pure effort as this is largely unobservable, neither do we claim we study all effort there is i.e. quite obviously students with higher family status may spend more time on private lessons instead of self-study. All we say is that for individuals that spent particular amount of time on self-study (called effort for the purposes just described) certain regularities emerge when we combine them with parental background. Despite all these drawbacks of self-learning time we decided to use this information, since it is often the case that individual responsibility parameters are very much present in the theory of equality of opportunity, but because of measurement problems empirical literature is usually forced to rely on circumstances only. In the concept of equality of opportunity we distinguish between effort, circumstances and luck. Following equality of opportunity models used in economics literature [Lefranc et al. 2009; Roemer 1998], we postulate that inequalities that arise due to differences in circumstances are not legitimate and their impact on outcomes should be even-handed. On the other hand, equal

Iga Magda* Anna Ruzik-Sierdzińska**

Sytuacja osób starszych na rynku pracy w Polsce1 Wprowadzenie Badania zmian sytuacji na rynku pracy krajów OECD pokazują, że kryzys lat 2008–2010 z odmienną siłą dotknął różne grupy pracowników. W szczególności wiek okazał się ważnym czynnikiem wyjaśniającym zmiany zatrudnienia. Między 4. kwartałem 2008 r. a 4. kwartałem 2009 r. w krajach OECD zatrudnienie osób w wieku do 24 lat zmalało o 8,4%, w wieku 25–54 – o 2,2%, a osób w wieku 55 i więcej lat wzrosło o 1,7% [OECD 2010]. Wzrost zatrudnienia osób starszych jest niespotykanym zjawiskiem w porównaniu z poprzednimi spowolnieniami gospodarczymi, podczas których pracodawcy wykorzystywali wcześniejsze emerytury jako narzędzie zmniejszania zatrudnienia w kryzysie, a pracownicy chętnie z nich korzystali, aby ustrzec się przed bezrobociem. Celem artykułu jest zbadanie, jak zmieniała się sytuacja na rynku pracy w Polsce, a w szczególności zagrożenie bezrobociem, osób starszych w okresie, gdy polska gospodarka doświadczała ostatniego kryzysu. Zainteresowanie tą grupą wiekową wynika z faktu, że pomimo pewnego wzrostu aktywności zawodowej w ostatnich latach niskie wartości wskaźników zatrudnienia i aktywności zawodowej stawiają Polskę na przedostatnim miejscu w Unii Europejskiej w przypadku starszych kobiet i jednym z najniższych w przypadku mężczyzn. Koncentrujemy się na osobach w wieku 55–64, choć część statystyk przedstawiamy dla osób po 45 roku życia. W artykule próbujemy odpowiedzieć na następujące pytania: 1) Jak zmieniła się względna sytuacja starszych uczestników rynku pracy w okresie spowolnienia gospodarczego i oznak ożywienia w 2010 r.? 2) Jaką rolę odgrywało otoczenie instytucjonalne i prowadzona polityka rynku pracy w obserwowanych zmianach aktywności i zatrudnienia osób po 55. roku życia? 3) Czy obserwowane zmiany w odmienny sposób dotknęły kobiety i mężczyzn? 4) Czy i jak zmieniła się mobilność i przepływy osób starszych na rynku pracy i jakie mogły być powody tych zmian? * Dr Iga Magda – Katedra Ekonomii I, Szkoła Główna Handlowa oraz Instytut Badań Strukturalnych; e-mail: iga.magda@sgh.waw.pl ** Dr Anna Ruzik-Sierdzińska – Katedra Ekonomii I, Szkoła Główna Handlowa; e-mail: aruzik@sgh. waw.pl 1 Badania dofinansowane przez Kolegium Analiz Ekonomicznych Szkoły Głównej Handlowej w ramach badań statutowych nr 03/S/0026/11.

630

Miscellanea

Artykuł składa się z czterech części oraz podsumowania. Pierwsza część omawia sytuację makroekonomiczną w Polsce i jej zmiany w latach 2008–2010. Część druga przedstawia politykę rynku pracy i zmiany instytucjonalne wprowadzane w tym okresie. Kolejne dwie części przedstawiają opisowo różne charakterystyki związane z aktywnością na rynku pracy dla podgrup populacji w różnym wieku. Następnie – na podstawie modeli przepływów z zatrudnienia do bezrobocia i z bezrobocia do zatrudnienia – zbadano, jakie były różnice prawdopodobieństw tych przepływów (oraz ich zmiany w czasie) między kobietami i mężczyznami w różnym wieku przy uwzględnieniu dodatkowych cech społeczno-ekonomicznych. Opracowanie kończą wnioski i rekomendacje.

1. Sytuacja ekonomiczna Pod koniec pierwszej dekady XXI w. rozwój gospodarczy w większości krajów europejskich zwolnił, co było następstwem ogólnoświatowego kryzysu, który rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych w 2008 r. W roku 2009 w strefie euro zanotowano spadek PKB o 4%, w całej Unii Europejskiej liczba pracujących zmalała o ok. 4 mln osób; znacząco wzrosła stopa bezrobocia. Kraje OECD w latach 2008 i 2009 doświadczyły łącznie zmniejszenia zatrudnienia o 2,1% i wzrostu liczby bezrobotnych o 17 mln osób [OECD 2010]. Skutki światowego kryzysu zaczęły być widoczne na polskim rynku pracy w 2009 r. Można zauważyć, że tym razem, w porównaniu z poprzednim spowolnieniem gospodarczym o zbliżonej skali z lat 2001–2002, dostosowania na polskim rynku pracy były znacznie słabsze. Wprawdzie stopa bezrobocia rosła w ujęciu rok do roku, a PKB przyrastał w tempie wolniejszym od długookresowego trendu, ale jednocześnie rósł wskaźnik zatrudnienia (por. rys. 1). Ry s u n e k 1

Roczne zmiany PKB, wskaźnik zatrudnienia i stopa bezrobocia (BAEL) w latach 2001–2010 (w %) 70

7 6

10 0

1 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Wskaźnik zatrudnienia 20–64 lat (lewa oś) Stopa bezrobocia (lewa oś) PKB (prawa oś) Źródło: Eurostat, GUS.

Co ciekawe, o ile w dobrym okresie 2003–2008 aktywność zawodowa pozostawała na niskim poziomie, szczególnie wśród osób starszych, o tyle znaczący wzrost współczynnika

Joanna Franaszek

Systemy emerytalne a rozrodczość Wprowadzenie Obserwowane od II wojny światowej zmiany demograficzne, zachodzące przede wszystkim w krajach Europy, Ameryki Północnej i Azji Wschodniej, będą miały ogromny wpływ na światową gospodarkę – tym większy, że problem dotyka populacji najzamożniejszych mieszkańców kuli ziemskiej. Zgodnie z prognozami Organizacji Narodów Zjednoczonych w najwyżej rozwiniętej części świata współczynnik zależności demograficznej, czyli stosunek liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym zwiększy się dwukrotnie z poziomu 1:4 w 2009 r. do 1:2 w 2050 r. [UN 2010]. Wydaje się zatem, że problem starzejącego się społeczeństwa to w wielu rozwiniętych krajach kwestia nie stuleci, ale jednego pokolenia. Nie dziwią więc rosnące obawy co do wydolności istniejących w tych krajach systemów emerytalnych. Współcześnie powstałe systemy emerytalne są dziś gwarantem dochodów w okresie poprodukcyjnym. Jednak w tradycyjnym ujęciu funkcję zabezpieczenia na starość pełniło potomstwo. Inwestowanie w dzieci było alternatywą do oszczędzania na przyszłą konsumpcję. Po powstaniu systemów emerytalnych ta motywacja do posiadania dzieci uległa osłabieniu. W systemie repartycyjnym uzależnienie wypłaty świadczeń od składek pokolenia „dzieci” pozostało, ale zostało ono przeniesione z poziomu rodziny na poziom społeczeństwa. W systemie kapitałowym zależność od młodszego pokolenia znika, a więc motywacja inwestycyjna do posiadania potomstwa w zasadzie nie występuje. Jak wskazuje Cigno [1992], to właśnie rozbudowanie systemów emerytalnych może być jednym z powodów spadku rozrodczości w krajach rozwiniętych. Celem tej pracy jest zbadanie zależności między systemem emerytalnym, w jakim działają ludzie, a ich decyzjami o liczbie potomstwa i wielkości nakładów przeznaczonych na jego wychowanie. Model nawiązuje do dotychczasowej literatury na temat zależności między rozrodczością a systemem emerytalnym [zob. np. Groezen i in. 2003], wzbogacony jest natomiast przez uwzględnienie heterogeniczności jednostek, które różnią się dochodami, użytecznością z posiadania potomstwa oraz nakładami, jakie ponoszą na wychowanie dzieci, a także przez uwzględnienie efektów losowych i sieciowych, które stabilizują model. W celu zbadania, jak zmiana systemu emerytalnego z repartycyjnego na „czysto kapitałowy” wpływa na wybory konsumentów dotyczące liczby i jakości posia-

* Joanna Franaszek – absolwentka Szkoły Głównej Handlowej, aktualnie doktorantka w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji; e-mail: joanna.franaszek@eui.eu

646

Miscellanea

danego potomstwa, dla zadanego rozkładu parametrów charakteryzujących badane jednostki, wykorzystane zostaną narzędzia symulacji wieloagentowych. Artykuł jest podzielony na trzy części. W części pierwszej, o charakterze przeglądowym, przedstawiona zostanie teoria ekonomicznej determinacji liczby potomstwa w kontekście emerytalnych rozwiązań instytucjonalnych. Część druga jest poświęcona konstrukcji modelu wyboru liczby potomstwa z heterogenicznymi agentami. W części trzeciej przedstawione zostaną wyniki symulacji. Artykuł kończy krótkie podsumowanie wyników w kontekście dotychczasowych dokonań w tej dziedzinie.

1. Ekonomiczne determinanty rozrodczości Niniejsza część artykułu ma na celu przybliżenie problemu zależności między systemami emerytalnymi a zachowaniami rozrodczymi w populacji. W części wstępnej przedstawimy dwa główne nurty ekonomicznej teorii określającej liczbę potomstwa. Podążając drogą wyznaczoną przez ekonomiczną teorię rodziny, będziemy się skupiać wyłącznie na decyzyjnych modelach rozrodczości, to jest takich, w których liczba potomstwa jest zmienną endogeniczną, wybieraną przez jednostkę. Odrzucimy zatem maltuzjańskie modele biologiczne, w których rozrodczość zależy wyłącznie od czynników zdrowotnych i skupimy się na teoriach mówiących o motywacjach do posiadania dzieci, w których „rozrodczość jest wyznaczana przez dochód, koszty dziecka, informację, niepewność oraz gusty” [Becker 1990, s. 326]. Podstawy teorii wyboru liczby potomstwa pozwolą nam omówić w części drugiej zależność między systemem emerytalnym, jaki istnieje w gospodarce, a decyzjami rozrodczymi gospodarstw domowych. Przytoczone zostaną argumenty i modele, zgodnie z którymi wprowadzenie systemu emerytalnego w gospodarce powoduje nie tylko redystrybucję dochodów w gospodarce, ale i zmianę motywacji do posiadania potomstwa i może w rezultacie prowadzić do nieefektywności alokacji zasobów. Krótko przedyskutujemy problem założeń przyjętych w omawianych modelach.

1.1. Teoria wyboru liczby potomstwa Wobec coraz powszechniejszej dostępności środków antykoncepcyjnych, a także współczesnych metod leczenia i zapobiegania bezpłodności, coraz mniejsze znaczenie dla rozrodczości mają czynniki zdrowotne i losowe, coraz większe zaś – chęć posiadania potomstwa i gotowość ponoszenia związanych z nim kosztów. Zgodnie ze współczesną teorią rodziny, zapoczątkowaną przez G. Beckera, liczba potomstwa jest efektem racjonalnych decyzji o charakterze ekonomicznym. Wśród ekonomicznych teorii rozrodczości wyróżnić można – ze względu na przyjętą motywację do posiadania potomstwa – dwa główne nurty. Zgodnie z pierwszym z nich potomstwo jest traktowane jak dobro kapitałowe, które ma przynieść rodzicom wymierne korzyści finansowe w przyszłości. Motywacją do zwiększenia rozrodczości jest zatem oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji w potomstwo. Drugi nurt, charakterystyczny dla nowej ekonomii rodziny, wskazuje, że rodzice mogą czerpać użyteczność z potomstwa nie oczekując od niego wypłat finansowych. Dzieci stają się więc alternatywą dla innych dóbr konsumpcyjnych i podlegają podobnym jak one prawom mikroekonomicznym. Potomstwo jako dobro kapitałowe Pierwsza grupa literatury jako źródło motywacji do posiadania potomstwa wskazuje tzw. hipotezę zabezpieczenia na starość (old-age security hypothesis), zgodnie z którą potom-

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

Pełną wersję otrzymają Państwo po zakupie czasopisma

www.ekonomista.info.pl www.keytext.com.pl

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Wpłaty na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Prenumerata rozpoczy na się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy nr:

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2012 5

Indeks 357030 ISSN 2299-6184

2012

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

5 W numerze Małgorzata SZREDER, Krzysztof KALISIAK, Kaja BIAŁOWĄS, Tomasz SZAPIRO

Prenumerata krajowa Zamówienia na prenumeratę przyjmują Zespoły Prenumeraty właściwe dla miejsca zamieszkania klienta.

Premia płacowa z wykształcenia wyższego według kierunku studiów

www.prenumerata.ruch.com.pl prenumerata@ruch.com.pl +48 801 800 803, +48 22 717 59 59

Tomasz GAJDEROWICZ, Gabriela GROTKOWSKA, Leszek WINCENCIAK

Premia płacowa z wykształcenia wyższego według grup zawodów Paweł BUKOWSKI, Martyna KOBUS

Educational Equality of Opportunity in Poland

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text