Ekonomista 2013 2 demo by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

EKONOMISTA

CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

2013 2

Wpłaty na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Prenumerata rozpoczy na się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy nr:

2013

64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9/410 (1 piętro), 01-142 Warszawa +48 22 632 11 36

Wersja papierowa: Cena jednego numeru w prenumeracie krajowej w 2013 r. wynosi 55,65 PLN; ze zle ceniem dostawy za granicę równa będzie cenie prenumeraty krajowej plus rzeczywiste koszty wysyłki. Wersja elektroniczna: Cena jednego numeru w prenumeracie w 2013 r. wynosi 49,20 PLN.

W numerze

Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów jest wielokrotnością tej sumy.

Bogusław Fiedor

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

Błędy rynku a błędy państwa – regulacja rynkowa versus regulacja publiczna

Prenumerata krajowa Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 700 – 1800. Koszt połączenia wg taryfy operatora. Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela

Marian Gorynia Katarzyna Mroczek

Koszty transakcyjne jako determinanta formy zagranicznej ekspansji przedsiębiorstwa

RUCH S.A. Biuro Kolportażu – Zespół Obrotu Zagranicznego ul. Annopol 17A, 03-236 Warszawa Tel. +48 22 693 67 75, +48 22 693 67 82, +48 22 693 67 18 www.ruch.pol.pl Infolinia prenumeraty +48 801 443 122 koszt połączenia wg taryfy operatora.

Okladka nr 2 2013.indd 1

770013

320303

12 >

Wydawnictwo Key Text

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

ISSN 0013-3205

770013

320303

10 >

320303 770013

ISSN 0013-3205

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

ISSN 0013-3205

770013

320303

08 >

Systemy kursów walutowych krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz zmienność kursów ich walut względem euro

ISSN 0013-3205

06 > 9

770013

320303

04 >

ISSN 0013-3205

320303 770013 9

ISSN 0013-3205

Ekonomista 2013, nr 2, s. 175–310 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

02 >

Michał Jurek

11 „Kolporter” S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 „Garmond Press” S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01-106 Warszawa, ul. Nakielska 3, +48 22 836 69 21 11 Wersja elektroniczna (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl

Indeks 357030 ISSN 0013-3205 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

2013-03-20 16:50:58

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

Okladka nr 2 2013.indd 2

Wydawnictwo Key Text Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 1 piętro, 01-142 Warszawa tel. 22 632 11 36, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl, zamówienia: sklep@keytext.com.pl

Promocja na wydania elektroniczne! Do każdej książki zakupionej na www.keytext.com.pl klientom indywidualnym proponujemy wydanie elektroniczne w cenie

8,61 zł

(w tym 23% VAT)

2013-03-20 16:50:59

2013

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT

Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Krzysztof Porwit, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady) Michał G. Woźniak

Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

KOD PROMOCYJNY dla klientów indywidualnych

do jednorazowego zakupu wersji elektronicznej tego numeru w cenie 8,61 zł (w tym 23% VAT) zamówienia: sklep@keytext.com.pl

Adres Redakcji: 00-042 Warszawa, Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 (1 piętro) tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, tel. kom. 665 108 002 http://www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 400 egz., ark. wyd. 12,5

Spis treści Artykuły Bogusław F I E D O R: Błędy rynku a błędy państwa – regulacja rynkowa versus regulacja publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marian G o r y n i a, Katarzyna M r o c z e k: Koszty transakcyjne jako determinanta formy zagranicznej ekspansji przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . Michał J U R E K: Systemy kursów walutowych krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz zmienność kursów ich walut względem euro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

183 201 221

Miscellanea Ismet G Ö Ç E R, Mehmet M E R C A N, Osman P E K E R: The Effects of Exchange Rate Changes on The External Trade Balance . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sami F E T H I, Salih K A T I R C I O G L U, Siroos K H A D E M A L O M O O M: The Determinants of the Real Exchange Rate: the Case of New Zealand . . . .

247 259

Eseje Zbigniew M A D E J: J. Stiglitz – Freefall – refleksje i wątpliwości . . . . . . . . . . . .

281

Laureaci Nagrody Nobla Robert G O L A Ń S K I: Teoria stabilnych alokacji i dopasowań: Lloyd Shapley i Alvin Roth – laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2012 r. 287

Recenzje Jan Krzysztof S o l a r z, Nanofinanse. Codzienność zmienia świat (rec. Stanisław Rudolf) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Joanna T y r o w i c z, Histereza bezrobocia w Polsce (rec. Marek Góra) . . . . .

305 308

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku angielskim i rosyjskim. Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie: International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk oraz „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl (LISTA FILADELFIJSKA)

Contents Articles Bogusław F I E D O R: Market Failures and State Failures: Market Regulation vs. Public Regulation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marian G O R Y N I A, Katarzyna M R O C Z E K: Transaction Costs as Determinant of the Foreign Expansion of the Enterprise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Marian JUREK: Exchange Rate Regimes of Central and Eastern European Countries and the Exchange Rate Volatility of Their Currencies Against the Euro .

183 201 221

Miscellanea Ismet G Ö Ç E R, Mehmet M E R C A N, Osman P E K E R: The Effects of Exchange Rates Changes on the External Trade Balance . . . . . . . . . . . . . . . . . Sami F E T H I, Salih K A T I R C I O G L U, Siroos K H A D E M A L O M O O M: The Determinants of the Real Exchange Rate: the Case of New Zealand . . . .

247 259

Essays Zbigniew M A D E J: Reflections on the book Freefall by Joseph E. Stiglitz . . . . .

281

Nobel Prize Laureates Robert G O L A Ń S K I: The Theory of Stabile Adjustments and Matchings: Lloyd Shapley and Alvin Roth – Nobel Prize Laureates in Economics, 2012 . . . . . . .

287

Book reviews Jan Krzysztof S O L A R Z, Nanofinanse. Codzienność zmienia świat (Nanofinance: Everyday Life Is Changing the World) (rev. by Stanisław Rudolf) . . . . . . . . . . . . 305 Joanna T Y R O W I C Z, Histereza bezrobocia w Polsce (Unemployment Hysteresis in Poland) (rev. by Marek Góra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

* Each article is followed by a summary in English and Russian Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk and „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http:// cejsh.icm.edu.pl

Содержание Статьи Богуслав Ф Е Д О Р: Ошибки рынка и ошибки государства – рыночное регулирование против публичного регулирования . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Мариан Г О Р Ы Н Я, Катажина М Р О Ч Е К: Трансакционные издержки как детерминанта формы внешней экспансии предприятия . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Мариан Ю р е к: Системы валютных курсов стран Центральной и Восточной Европы и изменчивость курсов их валют по отношению к евро . . . . . . . . . . . .

183 201 221

Разное Исмет Д Ж О Ч Е Р, Мехмед М Е Р Д Ж А Н, Осман П Е К Е Р: The Effects of Exchange Rates Changes on the External Trade Balance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Сами Ф Е Т Х И, Салих К А Т И Р Д Ж И О Г Л У, Сироос К А Д Е М А Л О М О О М: The Determinants of the Real Exchange Rate: the Case of New Zealand . . . . . . . .

247 259

Эссе Збигнев М А Д Е Й: Замечания к книге Freefall Джозефа Ю. Стиглица . . . . . . . . . .

281

Лауреаты нобелевской премии Роберт Г О Л А Н Ь С К И: Теория стабильного распределения и практика устройства рынков: Ллойд Шепли и Элвин Рот – лауреаты Нобелевской премии по экономике за 2012 г. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

287

Рецензии Ян Кшиштоф С О Л Я Ж, Нанофинансы. Повседневность меняет мир (рец. Станислав Рудольф) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Иоанна Т Ы Р О В И Ч, Гистерезис безработицы в Польше (рец. Марек Гура) . .

305 309

* Каждая статья сопровождается резюме на английском и руском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, регистрируютсяв библиографическом сервисе International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl

Bogusław F I E D O R: Błędy runku a błędy państwa – regulacja rynkowa versus regulacja publiczna

Bogusław Fiedor*

Błędy rynku a błędy państwa – regulacja rynkowa versus regulacja publiczna1 1. Rynek i państwo jako metody koordynacji – uwagi wstępne Punktem wyjścia niniejszego artykułu jest przyjęcie określonej alternatywy czy też dychotomii instytucjonalnej w analizie mechanizmów koordynacji i optymalizacji makroekonomicznej (a nawet globalnej) działań indywidualnych podmiotów gospodarczych w gospodarce rynkowej (por. Demsetz, 1982; Wolf Jr., 1994). Alternatywa ta polega na przeciwstawianiu sobie dwóch niedoskonałych mechanizmów takiej koordynacji: niedoskonałego rynku i niedoskonałego państwa. Mówiąc inaczej, zakłada się explicite, że oba te ogólnie pojmowane mechanizmy koordynacji charakteryzują się określonymi zawodnościami czy błędami, jeśli chodzi o zdolność takiego sterowania rozwojem gospodarki rynkowej, który zapewnia jej ruch w kierunku optimum Pareto, czyli w kierunku maksymalizacji dobrobytu społecznego przy danym (w sensie ilościowym i jakościowym) wyposażeniu gospodarki w szeroko rozumiane zasoby ekonomiczne z jednej strony, a preferencjach właścicieli tych zasobów z drugiej2. Oznacza to także odrzucenie z definicji

* Prof. dr hab. Bogusław Fiedor – Instytut Ekonomii, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu; e-mail: rektor@ue.wroc.pl 1 Artykuł stanowi zmodyfikowaną wersję tekstu, który w języku angielskim ukazał się jako Market Failures and State Failures – Market Regulation vs. Public Regulation w Pracach Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, „Ekonomia” („Economics”) 2011, nr 3(15), s. 11–26. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu wyraziło zgodę na opublikowanie tekstu polskiego w czasopiśmie „Ekonomista”. 2 Pojęcie „błędu rynku” jest tutaj używane jako polski odpowiednik angielskiego terminu market failure, wprowadzonego do ekonomii przez F.M. Batora (1958). W artykule abstrahuje się od dyskusji nad potencjalnymi różnicami znaczeniowymi między zamiennie używanymi pojęciami, takimi jak: ułomności rynku, niepowodzenia rynku czy niesprawność rynku. Wszystkie te określenia można oczywiście odnieść także do błędów czy zawodności państwa.

184

Bogusław Fiedor

alternatywy instytucjonalnej, polegającej na przeciwstawianiu sobie doskonałego rynku i doskonałego państwa. Przyjęta alternatywa implikuje zarówno potrzebę identyfikacji oraz poszukiwania źródeł błędów rynku i błędów państwa w gospodarce rynkowej, jak i badania potencjalnych i rzeczywiście występujących współzależności tych błędów. Oznacza ona także odrzucenie podejścia skrajnie neoliberalnego czy neoklasycznego, które głosi, że zdecydowana większość błędów rynku ma swoje źródło w błędach regulacji gospodarki przez państwo. W nawiązaniu do założonej alternatywy instytucjonalnej przyjmuje się w artykule dwie ogólne hipotezy: 1. Ze względu na nieuniknioność blędów regulacyjnych obu rodzajów rynek i państwo nie powinny być traktowane jako „konkurencyjne”, ale zawsze jako komplementarne mechanizmy koordynacji działań indywidualnych podmiotów gospodarczych. 2. Niedoskonałości (błędy) państwa wiążą się – ogólnie biorąc – z faktem, że ze względu na złożoną (niejednorodną) w wymiarze funkcjonalnym i przestrzennym strukturę państwa jako podmiotu regulującego funkcjonowanie gospodarki nie można mówić w praktyce o jednolitym celu jego działania. Wręcz przeciwnie, jako sytuację standardową należy zakładać istnienie bardzo licznych sprzeczności w wiązkach celów przyjmowanych na przestrzennie i funkcjonalnie zróżnicowanych poziomach oddziaływania państwa na gospodarkę. Ponadto występują zróżnicowane możliwości wywierania presji na osiąganie określonych celów regulacyjnych, w tym zwłaszcza ze względu na niejednakowy dostęp do informacji i asymetrię informacji w układzie: organy państwa – prywatne podmioty gospodarcze3. Przyjmując założenie o powszechnej współzależności błędów rynku i błędów państwa, a na tym tle także o współzależności regulacji rynkowej i publicznej, w artykule przyjmuje się zarazem ogólną neoklasyczną przesłankę metodologiczną, że wszelkie formy publicznej regulacji mają na celu nie zastępowanie rynku, lecz jedynie jego szeroko rozumiane usprawnianie w zakresie funkcji koordynacyjno-optymalizacyjnych. Innymi słowy, regulacja publiczna służy (powinna służyć) wzrostowi rzeczywistej skuteczności rynku jako mechanizmu koordynacji i optymalizacji działań indywidualnych (niezależnie od ich statusu własnościowego) podmiotów gospodarczych. Zwrócenie uwagi na tę przesłankę jest – jak się wydaje – niezwykle istotne także w kontekście częstego w literaturze przedmiotu, a niemal powszechnego w publicystyce ekonomicznej ujmowania wszelkich form oddziaływania państwa na przebieg zjawisk i procesów rynkowych jako swoistego wypierania rynku czy też ograniczania zakresu regulacji rynkowej. Towarzyszy 3

W sposób oczywisty nasuwa się tutaj analogia do teorii agenta i pryncypała (sługi i pana). Jeśli jednak ująć państwo występujące w roli podmiotu gospodarującego jako „pryncypała”, to należy zawsze pamiętać o swoistej mnogości tego pojęcia, a więc o istnieniu bardzo różnych podmiotów publicznych oddziałujących na indywidualne podmioty gospodarcze – zarówno prywatne, jak i publiczne – oraz o tym, że bardzo zróżnicowany może być w praktyce zakres asymetrii informacyjnej między obiema stronami odbywającej się między nimi gry regulacyjnej.

Marian Gorynia, Katarzyna Mroczek

Marian G o r y n i a, Katarzyna M r o c z e k: Koszty transakcyjne jako determinanta formy zagranicznej ekspansji przedsiębiorstwa

Marian Gorynia* Katarzyna Mroczek**

Koszty transakcyjne jako determinanta formy zagranicznej ekspansji… przedsiębiorstwa Wstęp Teoria kosztów transakcyjnych jest – obok teorii agencji i teorii praw własności – jednym z najważniejszych składników nowej ekonomii instytucjonalnej (Gorynia, 1999a, 1999b, 2000). Nowa ekonomia instytucjonalna, w tym w szczególności teoria kosztów transakcyjnych, wnosi do ekonomii ideę rozszerzenia spectrum prowadzonych analiz poza wąsko rozumiane ujęcie neoklasyczne. W tym sensie nowa ekonomia instytucjonalna jest rozwinięciem analizy neoklasycznej. Wbrew często spotykanym poglądom o zbytnim skomplikowaniu teorii kosztów transakcyjnych, o nadmiernie hermetycznym języku i o trudnościach ze wskazaniem jej praktycznych implikacji, okazuje się, że idee podnoszone przez teorię kosztów transakcyjnych mogą mieć zastosowanie w podejmowaniu decyzji strategicznych związanych z rozwojem przedsiębiorstwa. Świadczą o tym przywołane w dalszej części artykułu koncepcje. Cechą realnych procesów gospodarczych zachodzących we współczesnej gospodarce światowej jest intensyfikacja współpracy gospodarczej pomiędzy różnymi regionami, państwami, ugrupowaniami integracyjnymi itp., przyjmująca na poziomie mikroekonomicznym postać internacjonalizacji firmy, a w bardziej zaawansowanej postaci – globalizacji przedsiębiorstwa. Liberalizacja przepływów towarów i usług, a także czynników produkcji w skali międzynarodowej prowadzi do systematycznego wzrostu znaczenia w zachowaniach przedsiębiorstw różnych form ekspansji zagranicznej. Przedsiębiorstwa stają przed dylematami:

* Prof. dr hab. Marian Gorynia – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Gospodarki Międzynarodowej, Katedra Konkurencyjności Międzynarodowej; e-mail: m.gorynia@ue.poznan.pl ** Mgr Katarzyna Mroczek – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Gospodarki Międzynarodowej, Katedra Konkurencyjności Międzynarodowej; e-mail: k.mroczek@ue.poznan.pl

202

Marian Gorynia, Katarzyna Mroczek

a) czy działać wyłącznie na rynku krajowym, czy rozszerzać działalność na rynki zagraniczne? b) na jakich rynkach podejmować działalność? c) jaka powinna być forma wejścia na poszczególne rynki zagraniczne? Wraz ze wzrostem znaczenia zasygnalizowanych procesów pojawia się coraz większa liczba nowych koncepcji, teorii, szkół i nurtów starających się zidentyfikować, opisać i wyjaśnić zachodzące przeobrażenia. Do najważniejszych należy zaliczyć (Gorynia, Owczarzak, 2004; por. też Noga, 2009): a) teorię neoklasyczną, stanowiącą punkt wyjścia do ekonomicznych i pozaekonomicznych rozważań nad internacjonalizacją przedsiębiorstwa; b) teorie menedżerskie, mówiące o możliwym konflikcie pomiędzy stopą wzrostu firmy a dążeniem do internacjonalizacji przedsiębiorstwa; c) teorie behawioralne, łączące wielowymiarową analizę przedsiębiorstwa (ekonomiczną, socjologiczną, psychologiczną, prawną, itd.) z dążeniami do realizacji celów strategicznych; d) teorię agencji, odwołującą się do efektywności poszczególnych struktur w procesie internacjonalizacji przedsiębiorstw; e) teorię praw własności, podejmującą zagadnienie kosztów utworzenia i utrzymania praw własności w trakcie ekspansji zagranicznej przedsiębiorstwa; f) teorię kosztów transakcyjnych, odnoszącą się do wymiarów transakcji jako do podstawowych determinant form i procesu internacjonalizacji; g) teorię produkcji zespołowej, szukającej źródeł przewagi konkurencyjnej w kooperacji w międzynarodowym środowisku; h) teorię zespołów jako miejsca kreowania unikalnych zasobów i sprawnego funkcjonowania w niestabilnym otoczeniu międzynarodowym. W tym artykule uwaga zostanie skupiona na teorii kosztów transakcyjnych, która jest wykorzystywana na wielu obszarach badawczych, m.in. do opisu relacji dostawca-nabywca, zakreślania granic działalności przedsiębiorstw, analizy struktury ich funkcjonowania oraz wielu innych celów (Mueller, Aust, 2011). Mimo niewątpliwego wkładu tej teorii w rozwój myśli ekonomicznej nie brakuje krytyków tego podejścia, którzy wskazują na tautologiczny charakter koncepcji kosztów transakcyjnych, wynikający z braku dostatecznej operacjonalizacji tego pojęcia (Fischer, 1977). Sami twórcy teorii kosztów transakcyjnych, w tym uważany za jej ojca Coase, przyznają, iż artykuł z 1937 r., który traktuje się za początek rozwoju tego nurtu, był „często cytowany, lecz mało stosowany” (Coase, 1972). Wynikało to z trudności z wykorzystaniem tego podejścia w badaniach empirycznych. Dopiero w latach 70. XX w. podjęto pierwsze próby operacjonalizacji terminu koszty transakcyjne (Williamson, 1999), które zaowocowały szeregiem badań na poziomie mikroekonomicznym. Jednak nadal powszechnie uważa się, iż koszty transakcyjne mają w literaturze przedmiotu zbyt szeroką i niejednolitą definicję, aby w modelach empirycznych można było usunąć nieścisłości terminologiczne. Różnice w definiowaniu kosztów transakcyjnych wynikają także z odmienności kontraktów krajowych i zagranicznych, które pociągają za sobą różne koszty (np. cło, podatki).

Michał J U R E K: Systemy kursów walutowych krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz zmienność kursów ich walut względem euro

Michał Jurek*

Systemy kursów walutowych krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz zmienność kursów ich walut względem euro1 Wstęp Wybór systemu kursowego jest zdeterminowany zarówno celami polityki gospodarczej, jak i swoistymi cechami gospodarki. Dlatego też niektóre państwa stosują skrajne rozwiązania w sprawach kursu, polegające na upłynnieniu kursu waluty lub przyjęciu sztywnego kursu walutowego, inne zaś posługują się systemami pośrednimi, umożliwiającymi osiągnięcie pożądanej kombinacji stabilności i elastyczności kursu. Systemy kursowe w państwach Europy Środkowo-Wschodniej, transformujących swoją gospodarkę, podlegały zróżnicowanej ewolucji. Niektóre państwa, jak np. Polska, stopniowo rozluźniały rygory dotyczące kursu, dążąc do tego, aby kurs waluty kształtował się pod wpływem popytu i podaży na rynku walutowym. Część państw postąpiła w przeciwny sposób, traktując system kursu walutowego jako kotwicę nominalną, która miała ułatwić stabilizację oczekiwań inflacyjnych. Mimo odmiennego podejścia do określania znaczenia i sposobu wykorzystywania kursu walutowego w polityce pieniężnej, wszystkie kraje Europy Środkowo-Wschodniej zobowiązały się w swych traktatach akcesyjnych do przyjęcia wspólnej waluty europejskiej. Aby to osiągnąć, trzeba jednak wypełnić kryteria konwergencji. Jednym z nich jest ustalenie kursu centralnego waluty krajowej w stosunku do euro i dwuletnie przestrzeganie zasad mechanizmu kursowego ERM 2. W tym czasie trzeba stabilizować rynkowy kurs waluty wobec euro, nie dopuszczając do nadmiernych jego wahań. * Dr

hab. Michał Jurek – Katedra Bankowości Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu; e-mail: michal.jurek@ue.poznan.pl 1 Artykuł powstał wskutek realizacji projektu „Szoki niefundamentalne a zmienność kursu walutowego i rynku CDS w wybranych państwach Europy Środkowej” sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki, zgodnie z umową nr N N112 372340, zgodnie z umową nr 3723/B/H03/2011/40.

222

Michał Jurek

Mając to na względzie, celem niniejszego artykułu jest zbadanie, w jakich uwarunkowaniach makroekonomicznych rośnie prawdopodobieństwo utrzymania stabilnego kursu waluty wobec euro. Realizacji tego celu badawczego podporządkowano strukturę artykułu. W punkcie pierwszym przedstawiono teorię optymalnych obszarów walutowych jako teoretyczną podstawę analizy zmienności kursów walut. Punkt drugi zawiera charakterystykę podejścia badawczego, przybliżając podstawy klasyfikacji systemów kursowych i metody badawcze. W punkcie trzecim omówiono ewolucję systemów kursowych krajów Europy Środkowo ‑Wschodniej w latach 1999–2011. Punkt czwarty przedstawia wyniki zastosowania analizy logitowej do oceny, jakie uwarunkowania makroekonomiczne towarzyszą stabilizowaniu kursu. Artykuł zamykają uwagi końcowe.

1. Kryteria teorii optymalnych obszarów walutowych i ich wykorzystanie do analizy zmienności kursów walutowych Pojęcia optymalnego obszaru walutowego jako pierwszy użył R.A. Mundell (1961), formułując teorię optymalnych obszarów walutowych. Analizował on warunki, w których możliwe będzie utrzymanie stałego kursu przez państwa dotknięte zewnętrznym szokiem gospodarczym o charakterze popytowym, oddziałującym asymetrycznie na gospodarki porównywanych krajów. Mundell dążył do ustalenia, czy w pewnych warunkach strukturalnych można zrezygnować z wykorzystywania nominalnego kursu walutowego do niwelowania następstw asymetrycznego wstrząsu gospodarczego, a więc – jakie warunki makroekonomiczne powinny występować w krajach, które chcą usztywnić wzajemne kursy swoich walut i utworzyć optymalny obszar walutowy. Podobny model gospodarczy rozpatrywali kontynuatorzy koncepcji Mundella, identyfikując własności, które mogą sprzyjać tworzeniu obszaru walutowego i ograniczeniu zmienności bilateralnych kursów walut państw tworzących taki obszar. W sposób syntetyczny przedstawia je tabela 1. Wynika z niej, że formułując kryteria 1–8, starano się ustalić, czy istnieją mechanizmy inne niż kurs walutowy, które mogłyby służyć do zachowania równowagi wewnętrznej i zewnętrznej w danym kraju. Kryteria te poddano jednak krytyce. Podkreślono, że identyfikowane przy ich formułowaniu alternatywne mechanizmy dostosowawcze nie mogą w pełni zastąpić kursu walutowego (Ishiyama, 1975). Dostrzeżono również, iż nie jest jasne, czy państwa powinny tworzyć wspólny obszar walutowy, jeśli spełniają tylko niektóre określone w literaturze kryteria. Uznano, że niemożliwe jest spełnienie wszystkich kryteriów, ponieważ wzajemnie się one wykluczają. Przykładowo państwa cechujące się znaczną otwartością gospodarki zazwyczaj nie mają zdywersyfikowanej struktury produkcji i konsumpcji. I odwrotnie, kraje o zdywersyfikowanej strukturze produkcji i konsumpcji z reguły nie odznaczają się wysokim stopniem otwartości gospodarki. Niejasności pogłębia brak swoistego „rankingu” tych kryteriów. Nie rozstrzygnięto, które z nich mają największe znaczenie (Tavlas, 1994).

iscellanea

Ismet G Ö Ç E R, Mehmet M E R C A N, Osman P E K E R: The Effects of Exchange Rate Changes on The External Trade Balance

Ismet Göçer* Mehmet Mercan** Osman Peker***

The Effects of Exchange Rate Changes on The External Trade Balance Introduction The transition process to the market economy and globalization which has begun in 1980’s and has accelerated in 1990’s have made the economies more dependent to each other and more sensitive to the external events. The relationships between the foreign exchange policies and the external trade performance of countries have become a common subject of research (Hook, Boon, 2000). The knowledge about the effects of the changes in foreign exchange rates on external trade performance is very important to determine the foreign exchange policies for the developing countries (Taylor, Sarno, 1998). In the fixed exchange rate systems, the decision of the government to increase the foreign exchange rate, in a country whose balance of payment runs into a deficit, is called devaluation, but revaluation appears when it is decreased (Narayan, 2000). When the foreign exchange rate is raised, relative prices of trade goods will change and this will cause some changes in supply and demand volumes. The increase in foreign exchange rate will cause an increase in the prices of imported goods in national currency and this will make the domestic demand turn to the local sources by limiting the demands for imported goods (Spitaller, 1980). The increase in foreign exchange rate will also decrease the price of exported good in foreign currency, so the external demand for the exported goods will increase (Lal, Lowinger, 2002). The degree to which the rise in foreign exchange rates will decrease the import and increase the export depends on supply and demand elasticity of the exported and imported goods (Miles, 1979). In the Marshall-Lerner condition, the sum of demand elasticity of exports and imports in absolute value must be greater than one (|nm + nx| > 1) for devaluation having a positive impact on external trade performance (Thirwall, Gibson, 1986). * Ismet Gocer, Ph.D. – Assistant Professor of Economics, Department of Economy, Adnan Menderes University, Aydin, Turkey; e-mail: igocer@adu.edu.tr ** Mehmet Mercan, Ph.D. – Assistant Professor of Economics, Department of Economy Hakkari University, Hakkari, Turkey; e-mail: mehmetmercan@hakkari.edu.tr *** Osman Peker, Ph.D. – Associate Professor, Department of Economy, Adnan Menderes University, Aydin, Turkey; e-mail: opeker@adu.edu.tr

248

Miscellanea

The raises in foreign exchange rate take much time to decrease the imports and increase the exports. While export revenues may be reduced, import expenses remain the same in the short run. Therefore, the balance of trade will be negatively affected by the devaluation in the short run. This is because price effect is higher than the volume effect in the first term (Singh, 2004). However, country will get the price advantage in exports in the long run and it will increase its export (Narayan, 2004; Peker, 2008). The relationship between devaluation and the balance of trade can be seen in Figure 1. Figure 1

Balance of Trade (BOT)

J-curve

t2 Time (t)

–BOT0

–BOT1

In Figure 1, in point t0 suppose that foreign exchange rate is increased while there is a trade deficit as much as BOT0. This increase causes the balance of trade to deteoriate as much as BOT0–BOT1. After time t1, the Marshall-Lerner condition becomes valid as a result of the orientation of the buyers to the new relative price and net exports will increase as a result of devaluation (Bahmani-Oskooe, Kutan, 2009). As Figure 1 looks like the J letter, this curve is called “J-curve”. In the econometric analysis, the short run analysis covers the t0–t1 period and the long run analysis covers the period after t1. In order to say that J-curve effect works, the relationship between the foreign exchange rate and the balance of trade must be negative in the short run and positive in the long run (Singh, 2004; Peker, 2008). We have divided the paper into four sections. In the second part following the introduction, an abstract of literature will be given, in the third part empirical analysis will be presented and the study will be completed with conclusions and suggestions at the end.

2. Literature review Several studies have been worked out analyzing the relationship between the foreign exchange rate and the balance of trade, and different results have been obtained depending on countries and periods. Abstracts of some of these studies are given below in chronological order. Arize (1994) has analyzed the relationship between the real foreign exchange rate and the balance of trade with 1973–1991 data for Korea, India, Indonesia, Malaysia, Pakistan, Philipins, Singapore, Sri Lanka and Thailand. He has shown that devaluation had positive effects on the balance of trade in all countries except India and Sri Lanka. Bahmani-Oskooe and Niroomand (1998) analyzed whether the elasticities condition works or not using 1960–1992 period data and they have found that elasticities condition worked in many countries. Baharumshah (2001) analyzed the effects of macroeconomic factors on the trade balance of the USA, Japan, Thailand and Malaysia with VAR model using 1980–1996 data

Sami F E T H I, Salih K A T I R C I O G L U, Siroos K H A D E M A L O M O O M: The Determinants of the Real Exchange Rate: the Case of New Zealand

Sami Fethi* Salih Katircioglu** Siroos Khademalomoom***

The Determinants of the Real Exchange Rate: the Case of New Zealand

1. Introduction One of the topics in international finance which draws attention is the determination of real exchange rates. Real exchanges rate has been one of the most debated topics both in theory and practice since it plays a significant role in the economies. It plays a major role for international trade and tourism (Katircioglu, 2010; Katircioglu, 2009). The importance of real exchange rates especially in developing countries has been examined by many economists such as Edwards (1989), Elbadawi (1989), Kiguel (1992), Kıpıcı and Kesriyeli (1997), Ellis (2001), Chinn (2006) and Catão (2007). The existing empirical literature generally studies both developed and developing countries. It has been shown that best performers are those countries that can align an appropriate real exchange rate sufficiently close to the equilibrium real exchange rate (ERER) (Williamson, 1985; Harberger, 1986; Razin and Collins, 1997; and Richaud et al., 2000). Some economists mention that many cases of the economic failures, particularly in developing countries have been the result of inappropriate exchange rate policies. For example, the January 1994 devaluation of the CFA Francs in West and Central Africa, the Mexican currency crisis at the end of 1994, the Asian crisis in mid-1997, and the Brazilian devaluation in January 1999 are reminders of the macroeconomic disruptions that can be caused by the RER misalignment. Therefore, the issue of how to choose a proper value of the nominal exchange rate has remained a key concern in developing countries. The purpose of the present study is to estimate the determinants of the real exchange rate and the role of these determinants in the New Zealand economy. After a number * Sami Fethi, Ph.D. – Associate Professor of Economics. Department of Business Administration, Eastern Mediterranean University, Famagusta, North Cyprus, Mersin 10, Turkey; e-mail: sami.fethi@emu.edu.tr ** Salih Katircioglu, Ph.D. – Associate Professor of Economics, Department of Banking and Finance, Eastern Mediterranean University, Famagusta, North Cyprus, Mersin 10, Turkey; e-mail: salihk@emu.edu.tr *** Siroos Khademalomoom – Department of Banking and Finance, Eastern Mediterranean University, Famagusta, North Cyprus, Mersin 10, TURKEY; e-mail: siroos.khadem@cc.emu.edu.tr

260

Miscellanea

of years of strong growth, the economy experienced a recession in early 2008. This study will also identify the effects of this recession on RER and its determinants. Furthermore, comparisons between different exchange rate regimes in the history of New Zealand will be also made in the present study. The paper theoretically follows the framework introduced by Edwards (1989) and Domac and Shabsigh (1999). Edwards’ model (1989) is an inter-temporal general equilibrium model of a small open economy where both tradable and non-tradable can be exchanged. The core of Edwards’ experimental investigation is to verify the equilibrium real exchange rate by disentangling basic changes in the level of the real rate from momentary influences brought on by shifts in nominal exchange rate as well as fiscal and monetary policy. The estimation of the model will be done by using Microfit 4.0 (Pesaran and Pesaran, 1997) on quarterly data mainly collected from International Monetary FUND (IMF, 2011) and World Bank (WB, 2011), covering the period of first quarter of 1974 to third quarter of 2009. According to „Reserve Bank Bulletin” (1985), in July 1973, New Zealand exchange rate regime shifted to a system whereby the value of the NZ$ was fixed against a basket of currencies. In 1979, after a series of discrete devaluations, the ‘crawling peg’ approach was implemented for the exchange rate system. But this approach ended in 1982 since it led to a depreciation of NZ$ against the basket of currencies; the Reserve Bank reverted to fixing the exchange rate with occasional discrete adjustment. Finally, in order to facilitate structural adjustment in the economy in response to changing external circumstances, the New Zealand dollar was floated in 1985. Figure 1 displays the evolution of the nominal exchange rate of the New Zealand currency against United State dollar between 1948 and 2009. Figure 2 shows the evolution of the real exchange rate during the study period. Figure 1

Market Exchange Rate of the NZ Currency against USD, 1948–2009

National currency per USD

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

Source: IFS (2011).

2008

2002

1996

1990

1984

1978

1972

1966

1960

1954

1948

0.0

seje

Zbigniew M A D E J: J. Stiglitz – Freefall – refleksje i wątpliwości

Zbigniew Madej*

J. Stiglitz – Freefall – refleksje i wątpliwości** Ksi�� ążka jest napisana świetnie. Chce się ją czytać. Są w niej, rzecz oczywista, tezy dyskusyjne, ale i one podnoszą jej walory. „Nie trzeba się ze Stiglitzem zgadzać w każdym punkcie, żeby mieć pożytek z jego twórczych myśli” (Peter Coy – obwoluta książki). Własne refleksje nad tymi myślami podaję w czterech punktach.

1. Dlaczego taki tytuł? Nie zdziwiłbym się, gdyby same względy marketingowe skłoniły autora i wydawcę do wyboru takiego tytułu. Dziś przecież nikt nie jest wolny od nacisku tej natrętnej presji. Jednak w tym przypadku sprawa ma się inaczej. Tytuł nie jest przerysowany. Odpowiada w pełni narracji autora. Od pierwszych akapitów przedmowy do uwag końcowych jedziemy ze Stiglitzem po samej krawędzi zwichniętej gospodarki światowej, a po wjeździe do wnętrza sektora finansowego odnosimy wrażenie, że spadamy w przepaść. Czy obraz jest prawdziwy? Na razie ograniczam się do tytułu – dobrany trafnie. Z oceną prawdziwości będą pewne kłopoty, gdyż to proste i jakże często zadawane pytanie wcale nie jest proste. Prawda 1% najbogatszych ludzi w Stanach Zjednoczonych jest całkiem inna niż prawda 20% ludzi najuboższych. Nie wynika to wyłącznie z odmiennej interpretacji faktów, ponieważ same fakty pojmuje się wielorako. To, co jest faktem dla jednych, nie musi być faktem dla innych. Stiglitz wnikliwie analizuje ten dwoisty świat i zwraca uwagę na rosnącą bifurkację. Jednak gwoli sprawiedliwości znów wypadnie przypomnieć, że ocena Stiglitza nie jest prawdą uniwersalną. Sam Stiglitz zresztą nigdzie tego nie pisze. Przeciwnie – oznajmia wprost, że reprezentuje szkołę keynesowską i za pomocą jej kryteriów ocenia obecną sytuację w Stanach Zjednoczonych i w świecie. Pisze również, że krytykowani przez niego fundamentaliści rynkowi inaczej postrzegają i inaczej oceniają te same fakty. Czy są odosobnieni? Z pewnością nie. W parlamentach większości demokratycznych państw partie opozycyjne niemal codziennie głoszą odmienne poglądy niż partie rządzące. W wymiarze sprawiedliwości jest podobnie. Oskarżyciele te same fakty oceniają inaczej niż obrońcy. Jedni i drudzy mają wprawdzie nad sobą sądy, ale czy sądy znają prawdę? Sędzią nad rządzącymi i opozycją * Prof.

dr hab. Zbigniew Madej; e-mail: z.madej@post.pl Joseph E. Stiglitz, Freefall. Jazda bez trzymanki. Ameryka, wolne rynki i tonięcie gospodarki światowej, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2010. **

282

Eseje

jest w dzisiejszych czasach wszechobecny demos, ale ten, jak wiadomo, bywa nierychliwy i bardzo często jest niesprawiedliwy. W takiej sytuacji komfortowo czują się zapewne zwolennicy relatywizmu poznawczego i wyznawcy względności ocen. Według nich każdy podmiot poznający świat ma prawo do własnej prawdy. Nie ma nad nimi sędziego wyposażonego w prawdę absolutną, ale ci, którzy absolut uznają, mają pełne prawo powiedzieć, że relatywiści listkiem figowym przysłaniają swoją niewiedzę i bezradność.

2. Co jest myślą przewodnią książki? Stiglitz już we wstępie pisze, że jego książka opowiada o walce idei. Nie jest to jednak opowieść historyka idei, lecz wybitnego znawcy teorii ekonomicznych i doświadczonego praktyka – znanego eksperta o renomie światowej. Dlaczego zatem zaczyna od idei? Dlatego, że idee kształtują – jego zdaniem – wszelkie działania: inspirują biznesmenów, tworzą politykę gospodarczą, a ta z kolei tworzy, lub ściślej ujmując – usiłuje tworzyć, praktykę gospodarczą. Kuźnicą interesujących nas tu idei jest ekonomia, ale w obrębie tej świątyni – jak pisze Stiglitz – znajduje się wiele kaplic. Każda z nich ma swoich kapłanów, a nawet swoje katechizmy. Dodajmy, że Stiglitz przypisuje te kaplice ekonomii głównego nurtu (s. 297). Jeśli w nim występuje taka różnorodność, jeśli tam powstają rozstrzelone idee, to co można powiedzieć o całej ekonomii? Do tego pytania pasuje jak ulał taka oto sarkastyczna sentencja Stiglitza: „Rynek idei najwyraźniej wcale nie działa lepiej niż rynek towarów, kapitałów czy pracy. Nie zawsze przeważają na nim najlepsze idee” (s. 316). Trafne spostrzeżenie, ale czy naprawdę chcemy, aby zawsze przeważały idee najlepsze, czy też chodzi nam wyłącznie o przewagę naszych? Stiglitz dokonał wyboru wcześniej. Dziś nie miałby prawdopodobnie z czego wybierać, gdyż jego zdaniem „ekonomia przemieniła się bardziej, niż chcieliby sądzić ekonomiści, z dyscypliny naukowej w najbardziej entuzjastyczną cheerleaderkę wolnorynkowego kapitalizmu” (s. 277). Przyjmijmy, że ta surowa krytyka odnosi się tylko do schodzącego ze sceny neoliberalizmu. Faktycznie dominował wtedy leseferyzm, ale nie był jedyny. Istniał przecież keynesizm i istnieje nadal, a Chińczycy nie poddali się żadnej ze znanych doktryn. Nie gloryfikują wolnego rynku i nie ograniczają się do keynesowskiego interwencjonizmu. Czas pokaże, czy dokonali trwałego wyboru, ale już dowiedli, że istnieją wybory ponad lub poza tymi doktrynami. Wróćmy zatem do pytania, czy chodzi o wybór idei najlepszych, czy idei naszych? Geneza dylematu tkwi w sporach religijnych. Na tamtym gruncie mniej razi przekonanie, że nasza wiara jest jedynie słuszna. Na gruncie nauki, jak zwykło się mówić, sama wiara po prostu nie wystarcza. Jak sobie radzić z tym problemem? Czy mamy się wyzbyć tych fideistycznych znamion, czy podtrzymywać je, a może nawet rozwijać? Przecież bez wiary – mówi stare przysłowie – nie znajdziesz końca miary. Wybór nie jest łatwy, to rzecz oczywista. Ekonomistów nie oszczędza, ale nie rozstrzygniemy go wyłącznie na gruncie ekonomii. Równie kłopotliwa jest duża liczba kaplic. Wielość szkół ekonomicznych i różnorodne oceny tych samych zjawisk gospodarczych są zdaniem wielu wartością samoistną. Podtrzymują ducha rywalizacji, zmuszają do sporów i dzięki temu sprzyjają poszukiwaniom. Jednak nie sposób pominąć zarzutu, że ta wielość i różnorodność uderza w elementarne zasady spójności, którymi powinna cechować się każda dyscyplina naukowa. Ta różnorodność nie byłaby może zbyt rażąca, gdyby przedstawiciele poszczególnych szkół stosowali zasadę empatii, gdyby chcieli i umieli dostrzegać racje adwersarzy. Niestety, dominuje

L a u r eaci  N a g r o d y   N o bla Robert G O L A Ń S K I: Teoria stabilnych alokacji i dopasowań: Lloyd Shapley i Alvin Roth – laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2012 r.

Robert Golański*

Teoria stabilnych alokacji i dopasowań: Lloyd Shapley i Alvin Roth – laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2012 r.** W roku 2012 nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii przyznana została dwóm amerykańskim naukowcom, Lloydowi Shapleyowi i Alvinowi Rothowi za teorię stabilnych alokacji i jej wykorzystywanie przy projektowaniu mechanizmów rynkowych. Urodzony w 1923 r. Lloyd Shapley zagadnieniami dotyczącymi teorii gier zajmował się od wczesnych lat 50. XX w., wprowadzając w swojej pracy doktorskiej pewne pojęcia kluczowe dla tej dziedziny wiedzy takie jak wartość Shapleya. Przez wiele lat związany był ze znaną ze swojego wkładu w metody ilościowe Korporacją RAND, a od 1981 r. jest profesorem UCLA (Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles). Młodszy od niego o 28 lat Alvin Roth, znany głównie ze swoich prac dotyczących teorii gier i ekonomii eksperymentalnej, związany jest od kilkunastu lat z jedną czołowych szkół biznesu na świecie, Harvard Business School, w bieżącym roku zamierza natomiast powrócić na Uniwersytet Stanforda, uczelnię, w której uzyskał dyplom magisterski i obronił pracę doktorską.

1. Stabilność rozwiązania w grach niekooperacyjnych Poszukiwanie stabilnych rozwiązań jest głównym obszarem zainteresowania zarówno teorii gier kooperacyjnych, jak niekooperacyjnych. Pochodzący od von Neumanna i Morgensterna (1944) oraz Nasha (1951) podział na gry kooperacyjne i niekooperacyjne nie oznacza – jak mogłaby sugerować nazwa – czy gracze ze sobą współpracują czy nie, ale czy mogą zawierać pomiędzy sobą wiążące ich umowy. Stosowane w grach niekooperacyjnych (a więc przy założeniu, że gracze będą zachowywali się tak, aby uzyskać jak najkorzystniejszy dla siebie wynik, a umowy będą dotrzymywane tylko, jeśli jest to korzystne dla każdego gracza z osobna) koncepcje rozwiązań poszukują próby odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób gracze powinni się zachowywać, aby takie indywidualnie najkorzystniejsze * Dr Robert Golański – Katedra Matematyki i Ekonomii Matematycznej, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; e-mail: robert.golanski@sgh.waw.pl ** Autor pragnie bardzo serdecznie podziękować prof. dr hab. Honoracie Sosnowskiej za niezwykle cenne uwagi pomocne przy pisaniu niniejszego artykułu.

288

Laureaci Nagrody Nobla

rozwiązania uzyskać. Podstawową z takich koncepcji rozwiązań jest równowaga Nasha (1950), w której wymaga się, aby każdy z graczy zachowywał się optymalnie, biorąc za dane zachowanie pozostałych. Rozwiązanie proponowane przez Nasha (laureata Nagrody Nobla z 1994 r.) jest stabilne w tym sensie, że jeśli zostało ono osiągnięte, to żaden z graczy nie będzie miał bodźca do zmiany swojego zachowania. Tak rozumiana stabilność rozwiązania może dawać jednak również dość nieintuicyjne odpowiedzi na pytanie o to, jakie zachowanie optymalizuje wypłatę decydentów. Najbardziej znanym chyba przykładem prostej sytuacji, będącej obszarem zainteresowania teorii gier, jest dylemat więźnia, czyli gra o następującej strukturze wypłat: Gracz 2

Gracz 1

3, 3

0, 5

5, 0

1, 1

Każdy z graczy równocześnie dokonuje wyboru między decyzjami A i B, a w wyniku podjętych decyzji osiągają oni wypłaty znajdujące się na przecięciu wiersza i kolumny odpowiadających ich wyborom (pierwsza liczba określa wypłatę gracza 1, a druga gracza 2). Widać, że dla każdego gracza indywidualnie racjonalnym wyborem jest wybór decyzji B – niezależnie od tego, jak zachowa się drugi z graczy, gdyż daje ona wyższą wypłatę. Podjęcie przez obu z graczy decyzji B tworzy rzeczywiście w tej grze jedyną równowagę Nasha. Układ jest wówczas stabilny w tym sensie, że nikt nie chce swojej decyzji zmienić, gdyż zmiana taka wiązałaby się ze zmniejszeniem uzyskanej wypłaty. Indywidualnie racjonalne zachowanie każdego gracza oznacza jednak, że każdy z nich uzyskuje wypłatę równą 1, gdy tymczasem można było uzyskać w tej grze wynik, który byłby korzystniejszy dla każdego z decydentów: wybór A przez każdego z nich dałby im wypłatę równą 3. Wypłaty uzyskiwane w równowadze Nasha nie muszą zatem być optymalne w sensie paretowskim. Innym prostym przykładem ilustrującym pewien nieintuicyjny skutek założenia, że rozwiązanie powinno być stabilne w sensie, w jakim wymaga tego równowaga Nasha, jest następująca gra: Gracz 2

Gracz 1

2,2

0,0

1, 1

Gra ta nie ma charakteru konkurencyjnego, chodzi w niej o skoordynowanie się na wspólnym wyborze takiej samej decyzji, przy czym obustronny wybór A przez decydentów daje wypłaty wyższe niż wybór B. Oczywiście wybór A przez obu graczy tworzy w tej grze równowagę Nasha. Równowagę Nasha tworzy jednak również wybór przez każdego gracza decyzji B, pomimo że prowadzi do niższych wypłat. Stabilność równowagi Nasha wymaga bowiem jedynie, aby wybór dokonany przez każdego z decydentów był optymalny biorąc za dane zachowanie pozostałych graczy, a ten warunek jest również spełniony przy obustronnym wyborze B – jeśli gracz 2 wybiera B, to gracz 1 nie może uzyskać wypłaty równej 2 i najkorzystniej przy danym zachowaniu gracza 2 jest dla niego samego wybrać B, które maksymalizuje w tej sytuacji jego wypłatę. Gra jest symetryczna i takie samo rozumowanie można przeprowadzić w przypadku gracza 2. Stabilność wymagana przez

ecen

Jan Krzysztof S o l a r z, Nanofinanse. Codzienność zmienia świat (rec. Stanisław Rudolf)

Jan Krzysztof Solarz, Nanofinanse. Codzienność zmienia świat, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012, s. 202 Recenzowana monografia należy niewątpliwie do najciekawszych pozycji literatury ekonomicznej, jakie ukazały się w Polsce w 2012 r. Dzieje się tak przynajmniej z dwóch powodów. Powód pierwszy, jest taki, że autor podjął udaną próbę analizy finansów od strony instytucjonalnej. Podejście instytucjonalne cieszy się w ostatnich latach dużym zainteresowaniem ekonomistów – można wręcz mówić o modzie na takie podejście. Chociaż nie zawsze skutkuje ono dobrymi rezultatami, to w tym przypadku jest jak najbardziej udane, przynosi bowiem nowe, oryginalne rozwiązania. Powód drugi wynika z zastosowania wspomnianej analizy instytucjonalnej. W analizie tej autor sięga do samego dołu, do pojedynczego gospodarstwa domowego czy pojedynczego człowieka, którego udział w rynku finansowym staje się coraz bardziej widoczny. Wskazuje na potrzebę analizy codzienności, którą uznaje za instytucję ekonomiczną. Autor bardzo poważnie traktuje ten element rynków finansowych, upatrując w nim zarówno przyczyn kryzysu, jak i możliwości jego przezwyciężenia. Zachowania poszczególnych jednostek czy gospodarstw domowych przekładają się bowiem na stan równowagi bądź nierównowagi na rynkach finansowych. Monografia składa się z siedmiu rozdziałów. W każdym z nich autor prowadzi analizę współczesnych finansów czy kryzysów finansowych z innej perspektywy. Praca została tak skonstruowana, że pierwszych sześć rozdziałów przygotowuje czytelnika do lektury rozdziału siódmego, który jest tu niewątpliwie najważniejszy i zawiera największy ładunek oryginalnych propozycji i stwierdzeń autora. Stanowi on próbę spojrzenia na codzienność przez pryzmat nauk o finansach. Rozdział pierwszy stanowi rodzaj wprowadzenia do badanej problematyki. Znajdujemy tam definicje używanych dalej pojęć, a także ich genezę. Najwięcej miejsca poświęca się pojęciom instytucji oraz podejściu instytucjonalnemu. Punktem odniesienia jest dla niego tzw. nowa ekonomia instytucjonalna, której szczególnie szybki rozwój obserwujemy w ostatnich latach. Głównie w tym rozdziale, ale również w całej książce, autor stawia sobie za cel promowanie dorobku tej ekonomii wśród uczestników rynków finansowych. W rozdziale tym pokazuje również możliwości jej wykorzystania w analizach finansowych. Rozdział drugi został poświęcony międzynarodowemu systemowi finansowemu. Punktem wyjścia prowadzonych tu rozważań jest stwierdzenie, że system bankowy od początku miał charakter międzynarodowy. Jeśli początkowo oparty był na zaufaniu, zwyczajach czy tradycji, to w miarę jego rozwoju zaistniała potrzeba ujęcia go w instytucjonalne ramy formalne. Autor pokazuje w sposób klarowny proces budowy nowego globalnego systemu finansowego (G5, G6, G7, G,8, G20 itp.), podkreślając zarówno jego sukcesy, jak i porażki. Zwraca uwagę na fragmentaryczny charakter tego procesu, który sprowadza się głównie do podejmowanych prób rozwiązywania najbardziej palących, a więc bieżących problemów jego funkcjonowania. Na zakończenie stwierdza, że budowa nowego światowego systemu finansowego „uzależniona jest od codzienności siedmiu miliardów nowych konsumentów i producentów” (s. 73).

306

Recenzje

Na wstępie rozdziału trzeciego autor analizuje różne odmiany kapitalistycznej gospodarki rynkowej, w tym głównie kapitalizm państwowy, charakterystyczny dla gospodarek wschodzących, jak i kapitalizm liberalny. Zwraca również uwagę na stabilizującą rolę biznesów rodzinnych, czego przykładem mogą być Włochy. Stwierdza jednocześnie, że „na naszych oczach dokonuje się zmiana paradygmatu teorii ekonomii rozwojowej z neoliberalnego na neoinstytucjonalny” (s. 81). Na podstawie licznych badań empirycznych oraz doświadczeń poszczególnych krajów autor formułuje tezę o kluczowej roli krajowych rynków finansowych dla wzrostu gospodarczego i rozwoju. Dodaje jednocześnie, że o skuteczności tych rynków decydują ramy instytucjonalne działalności gospodarczej. Duża część rozdziału została poświęcona partnerstwu publiczno-prywatnemu, którego autor jest gorącym zwolennikiem. Partnerstwo to może w znakomity sposób przyczynić się do przełamywania barier podaży dóbr publicznych w sektorze finansów publicznych, czego dobrym przykładem jest Wielka Brytania. Kolejny rozdział został poświęcony analizie zmian koncepcji i instrumentów zarządzania ryzykiem systemu finansowego. Kryzys finansowy, który autor nazywa „naturalnym eksperymentem”, ujawnił wszystkie słabości globalnego rynku finansowego, stąd pilna potrzeba nie tyle jego naprawy, co budowy od podstaw. Konstruktorami nowego systemu są politycy (G20) oraz międzynarodowe organizacje finansowe. Prowadzone tu rozważania wskazują na dużą intensywność prac związanych z budową nowego systemu. Powołano wiele nowych instytucji zarówno na poziomie globalnym (np. Izba Stabilności Finansowej), jak i na poziomie Unii Europejskiej czy na poziomie poszczególnych krajów. Budowany system przyjmuje zdaniem autora kształt piramidy audytu zarządzania ryzykiem systemowym. Piramida ta posiada pięć odpowiednio ze sobą powiązanych poziomów. U jej podstawy znajdują się pomijane najczęściej w analizach finanse codzienności, a jej zwieńczenie stanowi wspominana już Izba Stabilności Finansowej. Lektura tego rozdziału pokazuje, że globalni gracze wyciągnęli wnioski z ostatniego kryzysu finansowego i budują zwarty system, w którym podlegają nadzorowi wszystkie instytucje finansowe, łącznie z Międzynarodowym Funduszem Walutowym czy agencjami ratingowymi. W rozdziale piątym, zatytułowanym „Racjonalność zachowań zbiorowych”, autor formułuje wiodąca hipotezę recenzowanej pracy stwierdzając, że „utrata harmonii w funkcjonowaniu systemu finansowego, jego autonomizacja prowadzi coraz częściej do przerzucania ciężaru absorpcji ryzyka systemu finansowego z państwa i licencjonowanych pośredników finansowych na społeczeństwo, nielicencjonowanych pośredników finansowych oraz gospodarstwa domowe” (s. 130). Prowadzi to do zastępowania ładu społecznego przez chaos, którego skutki są najbardziej odczuwane przez gospodarstwa domowe. Dokonuje się alienacja rynków finansowych (finansjalizacja), czyli ich odrywanie się od rzeczywistości gospodarczej na różnych jej poziomach. Przyczyniły się do tego narastające powiązania między korporacjami międzynarodowymi i instytucjami finansowymi. Trudno przecenić wagę tego problemu, bowiem wzrost gospodarczy jest w dużej mierze warunkowany dojrzałością i sprawnością systemu finansowego. Rozdział szósty autor poświęca problematyce odbudowy sprawności systemu finansowego do jego roli stymulatora rozwoju gospodarczego. Można to, jego zdaniem, osiągnąć poprzez zapewnienie w zasadach rachunkowości odpowiedniego miejsca dla zarządzania ryzykiem oraz stworzenie odpowiedniego ładu korporacyjnego. Wiele wskazuje bowiem na to, że rachunkowość bankowa ma swój udział w powstawaniu kryzysów. Należy jednocześnie oczekiwać, że rachunkowość ta, po dokonaniu odpowiednich zmian, może odegrać znaczącą rolę w stabilizowaniu globalnego systemu finansowego. Źródeł kryzysu autor upatruje w niesprawnościach zarządzania ryzykiem systemu finansowego. Sporo miejsca poświęca istocie ryzyka finansowego, trudnościom z jego zdefiniowaniem, a więc

Okladka nr 2 2013.indd 2

Promocja na wydania elektroniczne! Do każdej książki zakupionej na www.keytext.com.pl klientom indywidualnym proponujemy wydanie elektroniczne w cenie

8,61 zł

(w tym 23% VAT)

2013-03-20 16:50:59

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

EKONOMISTA

CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

2013 2

Wpłaty na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Prenumerata rozpoczy na się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy nr:

2013

64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9/410 (1 piętro), 01-142 Warszawa +48 22 632 11 36

W numerze

Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów jest wielokrotnością tej sumy.

Bogusław Fiedor

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

Błędy rynku a błędy państwa – regulacja rynkowa versus regulacja publiczna

Marian Gorynia Katarzyna Mroczek

Koszty transakcyjne jako determinanta formy zagranicznej ekspansji przedsiębiorstwa

Okladka nr 2 2013.indd 1

770013

320303

12 >

Wydawnictwo Key Text

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

ISSN 0013-3205

770013

320303

10 >

320303 770013

ISSN 0013-3205

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

ISSN 0013-3205

770013

320303

08 >

Systemy kursów walutowych krajów Europy Środkowo-Wschodniej oraz zmienność kursów ich walut względem euro

ISSN 0013-3205

06 > 9

770013

320303

04 >

ISSN 0013-3205

320303 770013 9

ISSN 0013-3205

Ekonomista 2013, nr 2, s. 175–310 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

02 >

Michał Jurek

Indeks 357030 ISSN 0013-3205 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

2013-03-20 16:50:58