Ekonomista 2013 6 demo

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

EKONOMISTA

CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

2013 6

Wpła­ty na pre­nu­me­ra­tę przyj­mo­wa­ne są na okres nie­prze­kra­cza­ją­cy jed­ne­go ro­ku. Pre­nu­me­ra­ta roz­po­czy­ na się od naj­bliż­sze­go nu­me­ru po do­ko­na­niu wpła­ty na ra­chu­nek ban­ko­wy nr:

2013

64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9/410 (1 piętro), 01-142 War­sza­wa +48 22 632 11 36

6

Wersja papierowa: Ce­na jed­ne­go nu­me­ru w pre­nu­me­ra­cie krajowej w 2014 r. wy­no­si 55,65 PLN; ze zle­ ce­niem do­sta­wy za gra­ni­cę rów­na będzie ce­nie pre­nu­me­ra­ty kra­jo­wej plus rze­czy­wi­ste kosz­ty wy­sył­ki.

Wersja elektroniczna: Cena jednego numeru w prenumeracie w 2014 r. wynosi 49,20 PLN.

W numerze

Ce­na pre­nu­me­ra­ty za okres obej­mu­jący kil­ka nu­me­rów jest wie­lo­krot­no­ścią tej su­my.

MAREK GÓRA, JOANNA RUTECKA

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

Elastyczny system emerytalny a potrzeby jego uczestników

Prenumerata krajowa Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerem: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Pre­nu­me­ra­ta ze zleceniem wysyłki za granicę Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela

FILIP CHYBALSKI

Decyzje emerytalne w ekonomii: implikacje dla polskiego systemu emerytalnego

RUCH S.A. Biuro Kolportażu – Zespół Obrotu Zagranicznego ul. Annopol 17A, 03-236 Warszawa Tel. +48 22 693 67 75, +48 22 693 67 82, +48 22 693 67 18 www.ruch.pol.pl Infolinia prenumeraty +48 801 443 122 koszt połączenia wg taryfy operatora.

STANISŁAWA GOLINOWSKA

LESZEK MORAWSKI, OLGA PILIPCZUK

12 >

770013

320303

Macierzyństwo a stawki płac kobiet w Polsce

9

ISSN 0013-3205

320303 770013 9

ISSN 0013-3205

770013 9

ISSN 0013-3205

320303

770013

770013 9

9

ISSN 0013-3205

320303

ISSN 0013-3205

320303

770013 9

Eko­no­mi­sta 2013, nr 6, s. 727–748 Ce­na 55,65 zł (w tym 5% VAT)

320303

08 >

06 >

04 >

02 >

+48 22 836 69 21 11 Wersja elektroniczna (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl

10 >

Kontrowersje wokół ekonomii w ochronie zdrowia i reformy systemu ochrony zdrowia

11 „Kol­por­ter” S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 „Gar­mond Press” S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01-106 Warszawa, ul. Nakielska 3, ISSN 0013-3205

Indeks 357030 ISSN 0013-3205 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej.

2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego.

Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.

3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim).

5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony).

6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków.

7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela.

8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf).

9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail.

Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka).

Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach.

10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji.

11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim.

Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji.

12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

Katarzyna Sobańska-Helman Piotr Sieradzan

Inwestycje private equity/ venture capital wydanie drugie, zmienione format B5, oprawa twarda lub miękka, 402 strony

Teoretyczne i praktyczne kompendium wiedzy o szczegółach procesu inwestycyjnego i współpracy z funduszami private equity/venture capital. Przedstawia cały proces inwestycyjny private equity od etapu decyzyjnego poprzedzającego inwestycje poprzez udział funduszu private equity w zarządzaniu przedsiębiorstwem aż do różnych sposobów dezinwestycji. Zawiera praktyczne wskazówki dotyczące prezentacji projektu (biznesplan) jak i szczegółowej oceny przedsiębiorstwa (due diligence) oraz zasad i metod wyceny spółki. Opisana działalność i polityka funduszy private equity ułatwia podmiotom podjęcie decyzji o tej formie współpracy.

Książka jest obowiązkową lekturą dla przedsiębiorców poszukujących kapitału oraz wsparcia menedżerskiego na realizację przedsięwzięć w fazie rozruchu, rozwoju lub ekspansji firmy, na które ze względu na wysokie ryzyko lub brak zdolności kredytowej, trudno uzyskać tradycyjne finansowanie.

Przygotowania przedsiębiorcy (biznesplan, due diligence, wycena spółki) Umowa inwestycyjna Monitorowanie spółek portfelowych, raportowanie Dezinwestycje (IPO, trade sale, FIBO, MBO, buy back, write-off) Aspekty podatkowe inwestycji i dezinwestycji Przykłady zrealizowanych projektów Analiza polskiego i europejskiego rynku private equity/venture capital Praca imponuje ilością i różnorodnością informacji na temat działalności funduszy private equity, zasad konstrukcji portfela inwestycyjnego, wycen czy prawnego otoczenia funduszy.

Część dotycząca procesu inwestycyjnego zawiera doskonałą prezentację kolejnych kroków podejmowanych przez fundusz w procesie analizy, monitorowania i wreszcie wyjścia z inwestycji. Poziom szczegółowości prezentacji i doskonała znajomość realiów procesu sprawiają, że zwłaszcza ta część może być bardzo użyteczna nie tylko dla przedsiębiorców poszukujących finansowania przez fundusze, ale również dla osób, które po podjęciu pracy w funduszu stawiają dopiero pierwsze kroki w branży.

Informacje charakteryzujące działania wszystkich funduszy uzupełniają bardzo przydatne wskazówki na temat indywidualnych preferencji poszczególnych firm działających w Polsce.

Całość urozmaicają liczne przykłady konkretnych projektów inwestycyjnych, realizowanych w branży private equity, nie tylko na świecie, ale – co szczególnie ważne i ciekawe – również w Polsce.

Jacek Siwicki Prezes Zarządu Enterprise Investors

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl

2013

6

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz dodatkowo przez następujące uczelnie: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwestytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Uniwerstytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Łódzki Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

KOD PROMOCYJNY

do jednorazowego zakupu wersji elektronicznej tego numeru w cenie 8,61 zł (w tym 23% VAT) zamówienia: sklep@keytext.com.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 400 egz., ark. wyd. 12

Spis treści Artykuły Marek G Ó R A, Joanna R U T E C K A: Elastyczny system emerytalny a potrzeby jego uczestników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Filip C H Y B A L S K I: Decyzje emerytalne w ekonomii: implikacje dla polskiego systemu emerytalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stanisława G O L I N O W S K A: Kontrowersje wokół ekonomii w ochronie zdrowia i reformy systemu ochrony zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leszek M O R A W S K I, Olga P I L I P C Z U K: Macierzyństwo a stawki płac kobiet w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

735 755 771 795

Miscellanea Lilianna J O D K O W S K A: Formy dyskryminacji kobiet na rynku pracy w Niemczech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

813

Eseje Andrzej C Z Y Ż E W S K I: O nowy paradygmat rozwoju rolnictwa. Refleksje nad książką J.S. Zegara Współczesne wyzwania rolnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

831

Recenzje i omówienia Sherman F O L L A N D, Allen C. G O O D M A N, Miron S T A N O, Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej (rec. Władysław Grześkiewicz) . . . . . . . . . . . . . . . . .

Polski rynek usług transportowych. Funkcjonowanie – Przemiany – Rozwój, red.

D. Rucińska (rec. Eulalia Skawińska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

843 847

* Każ­dy ar­ty­kuł za­wie­ra stresz­cze­nie w ję­zy­ku an­giel­skim i ro­syj­skim.

An­giel­sko­ję­zycz­ne stresz­cze­nia ar­ty­ku­łów za­miesz­cza­nych w „Eko­no­mi­ście” są re­je­strowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl

Contents Articles Marek G Ó R A, Joanna R U T E C K A: Flexible Pension System Aiming at Needs of Its Participants . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Filip C H Y B A L S K I: Pension Decisions in Economics: Implications for the Polish Pension System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stanisława G O L I N O W S K A: Controversy about Health Care and Health Care Reforms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Leszek M O R A W S K I, Olga P I L I P C Z U K: Motherhood and Wage Rates for Women in Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

735 755 771 795

Miscellanea Lilianna J O D K O W S K A: Forms of Female Discrimination in the German Labor Market . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

813

Essays Andrzej C Z Y Ż E W S K I: A New Paradigm of Agricultural Development . . .

831

Book Reviews Sherman F O L L A N D, Allen C. G O O D M A N, Miron S T A N O, Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej, (The Economics of Health and Health Care) (rev. by Władysław Grześkiewicz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Danuta R U C I Ń S K A, Polski rynek usług transportowych. Funkcjonowanie-Przemiany-Rozwój, (The Polish Transports Service Market: Functioning, Changes, Development) (rev. by Eulalia Skawińska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

843

847

* Each article is followed by a summary in English and Russian.

Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl

Содержание Статьи Марек Г У Р А, Иоанна Р У Т Е Ц К А: Гибкая пенсионная система и потребности ее участников . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Филип Х Ы Б А Л Ь С К И: Пенсионные решения в теории и практике экономики. Импликации для польской пенсионной системы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Станислава Г О Л И Н О В С К А: Разногласия относительно экономических аспектов здравоохранения и реформы системы здравоохранения . . . . . . . . . . . Лешек М О Р А В С К И, Ольга П И Л И П Ч У К: Материнство и заработная плата женщин в Польше . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

735 755 771 795

Разное Лилианна И О Д К О В С К А: Формы дискриминации женщин на рынке труда в Германии . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

813

Эссе Анджей Ч И Ж Е В С К И: За новую парадигму развития сельского хозяйства . . .

831

Рецензии Sherman F O L L A N D, Allen C. G O O D M A N, Miron S T A N O, Экономия здоровья и здравоохранения (рец. Владислав Гжескевич) . . . . . . . . . . . . . . . . . Данута Р У Ц И Н Ь С К А, Польский рынок транспортных услуг. Функциони­ро­ вание-перемены-развитие (рец. Эулалия Скавиньска) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

843 847

* Каждая статья сопровождается резюме на английском и руском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl

A

r

t

y

k

u

ł

y

Marek Góra* Joanna Rutecka**

Elastyczny system emerytalny a potrzeby jego uczestników1 Wprowadzenie W krajach OECD obserwujemy relatywny spadek liczby osób uczestniczących w tworzeniu PKB, co ma istotny wpływ na funkcjonowanie i finansową kondycję systemów emerytalnych. Relatywnie mniejsza liczba osób pracujących przekłada się na ograniczenie strumienia środków wpływających do systemu emerytalnego (składki) w relacji do strumienia realizowanych z tego systemu zobowiązań (wypłaty świadczeń). Zjawisko to jest szczególnie dotkliwe dla systemów powszechnych, których problemy finansowe bezpośrednio przenoszą się na stan finansów publicznych oraz funkcjonowanie gospodarek (European Commission 2012a, s. 105).

W odpowiedzi są podejmowane reformy mające na celu ograniczenie publicznych systemów emerytalnych i poszerzanie pola działalności dla dodatkowych – uzupełniających system bazowy2 – programów emerytalnych. Tematyka dodatkowych programów emerytalnych była dotychczas przedmiotem badań i analiz wielu instytucji i ekspertów (m.in. European Commission 2010, 2012b, OECD 2012, Holzmann i Guven 2009, Pallares-Miralles, Romero i Whitehouse 2012). Literatura w tym zakresie koncentrowała się jednak głównie na analizach poziomu uczestnictwa w dodatkowym zabezpieczeniu emerytalnym (European Commission 2010 i 2012a, OECD 2011, Antolin, Payet i Yermo 2012), wysokości świadczeń z tej części systemu (OECD 2012) czy zachęt podatkowych (Ayuso, Jimenoy * Prof. dr hab. Marek Góra – kierownik Katedry Ekonomii I, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; e-mail: marek.gora321@gmail.com ** Dr Joanna Rutecka – Instytut Statystyki i Demografii, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, e-mail: jrutec@sgh.waw.pl 1 Artykuł powstał na bazie raportu z projektu badawczego sfinansowanego przez rektora SGH (projekt nr 89/E/02/12).

2 System bazowy, niezależnie od sposobu finansowania, rozumiany jest jako ta część systemu emerytalnego, która oferuje uczestnictwo według jednolitych zasad. W polskim przypadku system bazowy składa się z części zarządzanej przez ZUS i części zarządzanej przez PTE.

736

Marek Góra, Joanna Rutecka

i Villanuevaz 2007, Borsch-Supan 2004). Zwykle pomijano jednak fakt, iż wraz ze zmieniającymi się warunkami funkcjonowania społeczeństw istotnym przeobrażeniom ulegają także potrzeby uczestników systemów emerytalnych. Klasycznie pojmowane dodatkowe programy emerytalne zapewniają uzupełnienie dochodów po przejściu na emeryturę, ale nie zaspokajają w obecnie funkcjonującej formie innych specyficznych potrzeb występujących w okresie starości. Sytuacja taka może się zmienić, jeśli cel, jakim jest oszczędzanie w ogóle, zastąpimy rozwiązaniami dostosowanymi do dobrze zidentyfikowanych, ale zróżnicowanych w populacji potrzeb społecznych. Elastyczne podejście do dodatkowych oszczędności emerytalnych może nadać systemowi emerytalnemu – ujmowanemu kompleksowo – nowego wymiaru. Dzięki temu całość tego systemu będzie lepiej dostosowana do spersonalizowanych decyzji w zakresie wygładzania konsumpcji w cyklu życia.

1. Zmiany demograficzne a ekonomia emerytalna System emerytalny jest instytucjonalną strukturą, w której odbywa się wymiana międzypokoleniowa (Góra 2013, s. 2). Jeśli rozpatrujemy system emerytalny na poziomie zagregowanym, to sprowadza się on do podziału bieżącego PKB między pokolenia3.

Jeśli natomiast rozpatrujemy system emerytalny z punktu widzenia jego uczestników, to mamy do czynienia z alokacją dochodu w indywidualnym cyklu życia, co można w pewnym uogólnieniu nazywać oszczędzaniem (Góra 2003, s. 51). W tym tekście ograniczamy nasze zainteresowanie do kwestii podziału między aktywnych ekonomicznie (w uproszczeniu nazywać ich będziemy pracującymi, włączając w to jednak także przedsiębiorców) i emerytów. Aby sfinansować transfery, konieczne jest bieżące niedopłacenie (opłacanie poniżej wartości wytworzonego produktu) dostarczycieli czynników produkcji, czyli pracowników i przedsiębiorców. W przypadku systemu emerytalnego chodzi o pomniejszenie wynagrodzenia brutto o wartość składki emerytalnej, za którą uczestnik systemu otrzymuje obietnicę uczestniczenia w podziale PKB w przyszłości. Obietnica ta może mieć różną formę, ale – jeśli system jest zrównoważony – tworzy zobowiązanie, którego wysokość w odniesieniu do wynagrodzenia (stopa zastąpienia, z) wyznaczona jest przez relację:

e z = c , d

(1)

gdzie: c – stopa składki (całkowita, włączająca ew. subsydia); e – stopa zatrudnienia; d – stopa obciążenia demograficznego.

3 Pokolenie pracujące wytwarza produkt, który jest następnie wykorzystywany przez całe społeczeństwo – włączając w to pokolenie emerytów, które nie uczestniczy już w tworzeniu tego produktu. Nie dyskutujemy tu kwestii związanych ze sposobem pomiaru wielkości wytworzonego produktu. Korzystamy tu z kategorii Produktu Krajowego Brutto z pełną świadomością jej niedoskonałości, które jednak nie wpływają na prowadzoną tu analizę.

Filip Chybalski*

Decyzje emerytalne w ekonomii: implikacje dla polskiego systemu emerytalnego Wstęp Upływa niemal 15 lat od zapoczątkowania reformy emerytalnej w Polsce. Dwiema najistotniejszymi zmianami, jakie wiążą się z tą reformą, są przejście z systemu zdefiniowanego świadczenia (defined benefit – DB) na system zdefiniowanej składki (defined contribution – DC) oraz wprowadzenie trójfilarowej konstrukcji, w tym przede wszystkim II filaru i funkcjonujących w jego ramach otwartych funduszy emerytalnych (OFE). System emerytalny wprowadzony w 1999 r. został już poddany kilku mniej lub bardziej znaczącym modyfikacjom i spodziewane są kolejne.

Rząd dokonuje przeglądu prawa emerytalnego, a zmiany wprowadzone w 2011 r. w postaci zmiany dystrybucji obowiązkowej składki emerytalnej między I i II filar (z korzyścią dla tego pierwszego), wraz ze złą kondycją finansów publicznych i kryzysem gospodarczym, prowokują ciągle dyskusję na temat przyszłości systemu emerytalnego.

Tematyka debaty nad stanem i perspektywami systemu emerytalnego w Polsce – mającej zarówno akademicki, ekspercki, jak i ogólnospołeczny wymiar – jest bardzo obszerna, dotyczy wielu wątków. Jednak zdaniem autora abstrahuje od bardzo ważnej kwestii, jaką jest problematyka decyzji emerytalnych, podejmowanych przez jednostki czy też gospodarstwa domowe. Bowiem bez względu na to, jak jest oceniany obecny system emerytalny w Polsce czy też jakie są rysowane scenariusze jego dalszego reformowania, kontekst decyzji emerytalnych pozostaje bardzo istotny i aktualny. Wynika to stąd, że państwo będzie podejmować decyzje emerytalne za obywateli (narzucać im określone rozwiązania) w coraz mniejszym stopniu.

Znaczący i prawdopodobnie rosnący w przyszłości udział obywateli w podejmowaniu decyzji emerytalnych z jednej strony, z drugiej zaś kontekst tych decyzji w diagnozie stanu systemu emerytalnego i planowaniu jego dalszych zmian, stano* Dr hab. Filip Chybalski – profesor w Katedrze Zarządzania, Politechnika Łódzka; e-mail: filip.chybalski@p.lodz.pl

756

Filip Chybalski

wią główne przesłanki podjęcia tej tematyki w artykule. Celem głównym artykułu jest usystematyzowanie teoretycznego i empirycznego dorobku ekonomii na obszarze decyzji emerytalnych oraz ocena implikacji, jakie z tego dorobku wynikają dla polskiego systemu emerytalnego i jego reformowania. Zarówno w pracach naukowych, jak i w debacie publicznej o polskim systemie emerytalnym raczej deprecjonowano znaczenie problematyki decyzji emerytalnych, pomijając ją lub podejmując na marginesie, tym samym nie nadając jej odpowiedniej rangi.

W artykule kolejno omówiono podstawy teoretyczne podejmowania decyzji emerytalnych i będące ich konsekwencją rodzaje tych decyzji, ich cechy oraz uwarunkowania. Następnie wskazano implikacje, jakie z dorobku teoretycznego i empirycznego nauk ekonomicznych na obszarze decyzji emerytalnych mogą wynikać dla polskiego systemu emerytalnego. Silny akcent położono na znaczenie omawianej problematyki zarówno dla oceny systemu emerytalnego, jak i planowania jego dalszego reformowania.

1. Podstawy teoretyczne decyzji emerytalnych System emerytalny można rozważać zarówno w skali makro- jak i mikroekonomicznej. W skali makro system emerytalny jest narzędziem podziału bieżącego PKB między pokolenie pracujących oraz pokolenie emerytów (Góra 2003, s. 19).

Jednak z punktu widzenia tematyki niniejszego artykułu o wiele istotniejsza jest analiza systemu emerytalnego w skali mikroekonomicznej. Z tej perspektywy system emerytalny definiuje się jako narzędzie alokacji dochodu w cyklu życia jednostki/gospodarstwa domowego lub jako narzędzie wygładzania konsumpcji w cyklu życia bądź też jej redystrybucji w czasie (Barr 1993, s. 231; Barr, Diamond 2006, s. 16; Blake 2006, s.1; Góra 2003, s. 19).

Podstawy teoretyczne takiego definiowania systemu emerytalnego wynikają przede wszystkim z hipotezy/modelu cyklu życia, nad którą F. Modigliani pracował najpierw z R. Brumbergiem (Modigliani, Brumberg 1954), a następnie z A. Ando (Ando, Modigliani 1963). Warto podkreślić, że w międzyczasie, w 1957 r., M. Friedman opublikował Teorię funkcji konsumpcji (Friedman 1957), w której zawarł m.in. hipotezę dochodu permanentnego. Główną cechą wspólną hipotez Modiglianiego i Friedmana jest wygładzanie konsumpcji przez jednostkę na podstawie przewidywań dotyczących kształtowania się określonych parametrów ekonomicznych w przyszłości, w tym dochodu.

Modigliani i Brumberg (1954), interpretując dodatnią korelację pomiędzy majątkiem i konsumpcją gospodarstw domowych, zauważyli, że między tymi dwiema zmiennymi nie musi występować związek przyczynowo-skutkowy. Fakt, że ludzie konsumują więcej, nie musi bowiem wynikać z tego, że więcej posiadają, i odwrotnie. Mamy tu do czynienia z tzw. zależnością pozorną. Dodatnia korelacja między tymi zmiennymi wynika bowiem stąd, że obie są zależne od tych samych innych zmiennych: dochodu, oczekiwanego dochodu i wieku. Modigliani i Brum-

Stanisława Golinowska*

Kontrowersje wokół ekonomii w ochronie zdrowia i reformy systemu ochrony zdrowia Wprowadzenie Dostarczenie odpowiedniej do potrzeb ilości i jakości usług zdrowotnych oraz zapewnienie niezbędnych zasobów (kadrowych i finansowych) dla ich tworzenia stanowi we współczesnym świecie przedmiot niekończących się rozważań i podejmowanych wysiłków. Potrzeby zdrowotne zdają się bowiem nienasycone. Rosną wraz z wydłużaniem się ludzkiego życia, wzrostem poziomu życia i wykształcenia ludności. Ponadto nowe technologie medyczne tworzą nadzieję na uzyskanie korzystnego rezultatu zdrowotnego niezależnie od innych czynników wzrostu potrzeb, a należy zauważyć, że działania na rzecz zdrowia obejmują także „zewnętrzne” czynniki wpływające na zdrowie, takie jak środowisko naturalne i społeczne. To powoduje, że publiczne systemy ochrony zdrowia, gdy nie są dostatecznie finansowane, nie są w stanie pełnić swej podstawowej funkcji – zaspokajania potrzeb zdrowotnych wszystkich grup ludności na możliwym do osiągnięcia i akceptowanym przez obywateli poziomie.

Zbudowanie takiego systemu ochrony zdrowia, który zaspokajałby potrzeby zdrowotne i opowiadał na współczesne wyzwania dotyczące możliwości produkcyjnych gospodarki oraz sektora zdrowotnego, jest przedmiotem także niekończących się reform. Ich logikę z perspektywy nauk ekonomicznych można ująć następująco: zmiany są wprowadzane albo w kierunku zwiększenia działania mechanizmu rynkowego, albo w kierunku wzrostu skuteczniejszych interwencji państwa. Rynkowo zorientowane reformy są charakterystyczne dla systemów długo funkcjonujących publicznie, a reformy ukierunkowane na wzrost efektywniejszych interwencji państwa następują w systemach z przewagą działania w nich mechanizmów rynkowych. Kraje postkomunistyczne ze swym publicznym systemem służby zdrowia, zwanym modelem Siemaszki, zmieniają go istotnie, wprowadzając wiele rozwiązań quasi-rynkowych bądź w niektórych obszarach ochrony zdrowia nawet całkowicie rynkowych. Z kolei kraje z przewagą rozwiązań rynkowych w coraz * Prof. dr hab. Stanisława Golinowska – Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (Collegium Medicum) i Instytut Spraw Socjalnych; e-mail: stellag@onet.pl

772

Stanisława Golinowska

szerszym zakresie wprowadzają rozwiązania publicznej służby zdrowia albo w odniesieniu do wybranych adresatów: dzieci, osób starszych, osób biednych, albo/i w stosunku do pewnego rodzaju usług zdrowotnych, np. zdrowia publicznego czy związanych ze zwalczaniem chorób zakaźnych i przewlekłych.

Do reform w kierunku ograniczenia rozwiązań rynkowych na rynku prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych w celu osiągnięcia powszechnego dostępu do ochrony zdrowia przystąpiły też Stany Zjednoczone. Po latach debat podjęto zmiany, wprowadzając rozwiązania polegające na swoistej symbiozie rozwiązań regulacyjno-administracyjnych z rynkowymi. Z kolei w krajach europejskich ostatnie lata przynoszą reformy ze świadomie dobieraną relacją mechanizmu rynkowego i zarządzania publicznego, nazywane kierunkiem na optymalną „mieszankę” rynkowo-publiczną (public-private mix). Ten rodzaj reform występuje w krajach o znacznej dojrzałości instytucjonalnej i wysokiej kulturze zarządzania publicznego w ogóle, a w sektorze zdrowotnym w szczególności takich, jak: Szwajcaria, Francja i Holandia.

Niniejszy artykuł1 ukazuje podstawy teoretyczne oraz kierunki reform w ochronie zdrowia w odpowiedzi z jednej strony na zawodność rynku, a z drugiej strony – na zawodność państwa. Został on przygotowany z intencją zwiększenia namysłu w postulowaniu rozwiązań rynkowych w ochronie zdrowia w kontekście zmian zaproponowanych w tzw. pakiecie zdrowotnym uchwalonym w latach 2010–2011 w Polsce. Odniesieniem do oceny tych zmian jest przywołanie głównych argumentów „odwiecznej” debaty na temat roli rynku i państwa w ochronie zdrowia.

Przy okazji tekst ten stanowi polemikę w stosunku do eseju Fijora, który został opublikowany w „Ekonomiście” w 2012 r. (Fijor 2012).

Jest on adresowany do niektórych Kolegów ekonomistów, którzy niekiedy zapominają, co jest celem ochrony zdrowia i że nastawienie na osiąganie zysku bywa źródłem nie tylko nieszczęścia ludzi wykluczonych ze świadczenia usług zdrowotnych, ale także osłabieniem zasobów ludzkich w przyszłości.

1. Zawodność rynku w sektorze zdrowotnym Cechą dóbr publicznych jest to, że mechanizm rynkowy w ich wytwarzaniu oraz dystrybucji jest zarówno zawodny, jak i nieodpowiedni ze względu na specyficzny ich charakter. Zdrowie jest zarówno dobrem publicznym, jak i prywatnym. Także usługi opieki zdrowotnej mają cechy zarówno dóbr prywatnych, jak i publicznych.

Z tego powodu mechanizm rynkowy, jako najbardziej odpowiedni w produkcji i dystrybucji dóbr prywatnych, ma rację bytu także w sektorze zdrowotnym. Jednak jego zakres jest ograniczony. W pierwszym rzędzie ze względu na to, że zdrowie i opieka zdrowotna, mając cechy także dóbr publicznych, są jednocześnie dobrami 1 Pierwotna wersja tekstu została przygotowana na jubileusz 40-lecia pracy naukowej profesora Cezarego Włodarczyka, z którym autorka uczestniczyła przez długie lata w licznych debatach oraz ekspertyzach dotyczących oceny systemu zdrowotnego i pożądanych kierunków zmian.

Leszek Morawski* Olga Pilipczuk**

Macierzyństwo a stawki płac kobiet w Polsce1 Wprowadzenie Niski poziom dzietności oraz rosnący udział dochodów kobiet w budżetach gospodarstw domowych skłaniają coraz większą liczbę badaczy do dyskusji nad przyczynami i konsekwencjami różnic w zarobkach matek i kobiet bezdzietnych.

Określenie skali tego zjawiska oraz zrozumienie jego przyczyn jest konieczne dla podejmowania skutecznych działań ograniczających płacowe koszty macierzyństwa.

Wiedza o związkach między macierzyństwem a płacami jest szczególnie cenna w przypadku Polski, w której współczynnik dzietności w 2010 r. wyniósł tylko 1,38, co było wartością zbliżoną do wartości w Hiszpanii, na Malcie i w Niemczech. Niższe wartości niż w Polsce odnotowano jedynie na Litwie (1,17), Węgrzech (1,25), w Rumunii (1,33) i Portugalii (1,36), najwyższe zaś – we Francji (2,03), Wielkiej Brytanii (1,98), Holandii (1,79) oraz krajach skandynawskich (od 1,87 w Danii do 1,98 w Szwecji). Średnia dla krajów Unii Europejskiej wyniosła 1,59 (Bank Światowy 2012). Drugim powodem do niepokoju jest sytuacja kobiet na rynku pracy w Polsce. W 2010 r. wartości stóp zatrudnienia dla kobiet w wieku od 20 do 64 lat – 57,6% – i od 25 do 49 lat – 73,1% – należały do najniższych w Unii Europejskiej.

Zainteresowanie kosztami płacowymi macierzyństwa w Polsce jest uzasadniona również tym, że dotychczasowa wiedza na ten temat jest dosyć uboga i pochodzi głównie z opracowań jakościowych bądź analiz opisowych (np. Kołaczek 2009, s. 2–6, Kurowska 2010, s. 11–18). Badania ilościowe, w których wykorzystuje się * Dr Leszek Morawski – Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: lmorawski@wne.uw.edu.pl ** Dr Olga Pilipczuk – Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: olga.pilipczuk@gmail.com 1 Dane z Badania Warunków Życia Ludności (EU-SILC) zostały udostępnione przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). Praca powstała w ramach seminarium „Analiza danych indywidualnych z badań gospodarstw domowych” prowadzonego na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

796

Leszek Morawski, Olga Pilipczuk

dane indywidualne, stanowią, jak dotychczas, wąski margines literatury przedmiotu (Ciecieląg 2003; Ciecieląg, Tomaszewski 2004; O’Dorchai 2008, s. 243–267; Matysiak 2009, s. 235–276). Wydaje się, że jedną z głównych przyczyn tego stanu rzeczy jest brak danych umożliwiających takie analizy. Dlatego warto jest sięgnąć po Europejskie Badanie Dochodów i Warunków Życia (EU-SILC), realizowane od 2005 r. przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), będące jedynym dużym panelem dochodowym dla gospodarstw domowych realizowanych obecnie w Polsce.

Zaletą EU-SILC jest realizowanie badania na zlecenie i zgodnie z metodologią Eurostatu, co pozwala wierzyć w dobrą jakość danych.

W celu zbadania relacji między macierzyństwem (rozumianym jako obecność w gospodarstwie dziecka na utrzymaniu) a stawką godzinową płac matki, posłużyliśmy się danymi z tego panelu dla lat 2005–2008, zawierającego dane dochodowe z lat 2004–2007. Zgodnie z naszą wiedzą wyniki przedstawione w niniejszej pracy są pierwszymi rezultatami uzyskanymi na podstawie tych danych i równocześnie należą do nielicznych przykładów wykorzystania danych panelowych do analizy kosztów macierzyństwa w Polsce. Wprawdzie Ciecieląg (2003) oraz Ciecieląg i Tomaszewski (2004) także posługiwali się tego rodzaju danymi, jednak ich prace wykorzystywały panel CHER, zbudowany na podstawie Badania Budżetów Gospodarstw Domowych, prowadzonego z myślą o analizach przekrojowych (Ciecieląg, Pęczkowski 2001). Przykładem badania wykorzystującego EU-SILC dla Polski jest natomiast: O’Dorchi (2008). Do porównania wpływu macierzyństwa na płace w krajach UE wykorzystano w nim wyłącznie przekrojowe dane z 2005 r., a uzyskane wyniki dotyczące Polski są na tyle zaskakujące, że powinno się je traktować ze szczególną ostrożnością.

W kontekście badań ilościowych dotyczących relacji między rynkiem pracy a macierzyństwem bardzo interesująca jest praca: Matysiak (2009, s. 235–276), w której na podstawie retrospektywnych informacji z badania ankietowego Employment, Family and Education Survey pokazano dodatni wpływ posiadania pracy na podejmowanie decyzji o posiadaniu dzieci w Polsce. Otrzymany wynik sugeruje, że macierzyństwo może być skutkiem, a nie przyczyną sytuacji kobiet na rynku pracy. Uzyskane przez nas rezultaty potwierdzają takie przypuszczenie, wskazując na dodatni związek między nieobserwowalnymi charakterystykami kobiet, które wpływają na stawkę płac, a decyzją o macierzyństwie. Taki sam kierunek relacji znajdujemy także w badaniach dotyczących Hiszpanii (Fernandez-Kranz i in. 2012) i Ukrainy (Sliusarenko 2007). Wartość oszacowanego przez nas kosztu płacowego liczonego w stosunku do stawki godzinowej brutto – ok.

8% z tytułu pierwszego dziecka i 15% z tytułu trzeciego – jest podobna do wyników dla innych krajów. Wnioski odnoszące się do zróżnicowania tego kosztu w zależności od wieku matki także nie odbiegają od wyników publikowanych w literaturze.

Artykuł składa się z czterech części. W pierwszej omówiono teoretyczne uzasadnienia wpływu liczby dzieci na stawkę płacy oraz wybrane wyniki badań empirycznych. W części drugiej przedstawiono model empiryczny i dane. Trzecia część zawiera prezentację wyników. Całość zamyka podsumowanie.

MISCELL

A

NE

A

Lilianna Jodkowska*

Formy dyskryminacji kobiet na rynku pracy w Niemczech Wstęp Początki idei równouprawnienia kobiet i mężczyzn sięgają końca XVIII w. i początku XIX w. W XIX i XX w. w społeczeństwach Europy Zachodniej położenie kobiet (prawa głosu i prawa do reprezentacji politycznej) uległo zmianie. Kobiety, walcząc o swoje prawa, zapewniły sobie także miejsce w gospodarce. Od co najmniej dwóch pokoleń – także w związku z wolnością decydowania o macierzyństwie – polepsza się sytuacja kobiet na rynku pracy. Nadal jednak kulturowo zakorzenione stereotypy są hamulcami osiągnięcia rzeczywistego równouprawnienia kobiet i mężczyzn na rynku pracy.

Celem artykułu jest przedstawienie przejawów dyskryminacji kobiet na rynku pracy w Niemczech, a także wykazanie dotychczasowych osiągnięć w zakresie dążenia do równouprawnienia płci. Analiza danych w okresie 2008–2011 uzasadnia ambiwalentne wnioski zebrane w zakończeniu.

1. Rozwój idei równouprawnienia płci w Niemczech Idea równouprawnienia kobiet i mężczyzn, odnosząc się idei humanizmu oraz oświecenia, głosiła hasła wolności, równości oraz braterstwa. Hasła te, jako główne hasła Rewolucji Francuskiej, rozpowszechniły się w Europie, wpływając na sformułowanie przez powstające organizacje kobiet żądań, które miały na celu poszerzenie ich praw, w tym np. ustanowienia prawa do zdobywania wykształcenia (przede wszystkim wyższego), zmianę prawa rodzinnego, w szczególności zniesienia uzależnienia żon od mężów, uzyskania prawa do podejmowania pracy oraz praw wyborczych.

Idea równouprawnienia mężczyzn i kobiet rozpowszechniła się na terenach cesarstwa niemieckiego w latach 1789–1793 po Rewolucji Francuskiej i zaowocowała utworzeniem na wzór francuskich pierwowzorów pierwszych klubów kobiecych. Pod względem prawnym kobiety w całej Europie znajdowały się pod kuratelą mężczyzn i nie funkcjonowały jako osoby prawne. Pod koniec XIX w. w całej Europie, także w Niemczech, powstawały organizacje (zrzeszenia) kobiece początkowo o charakterze charytatywno-oświatowym.

Celem tych organizacji było wspieranie kobiet w ciężkich sytuacjach życiowych oraz dą* Dr

Lilianna Jodkowska – e-mail: lilianna.jodkowska@gmx.de

814

Miscellanea

żenie do utworzenia szkół i uniwersytetów dla dziewcząt i kobiet lub dopuszczenie ich do nauki w szkołach istniejących. Z biegiem czasu charakter tych organizacji uległ przemianie i włączyły się one także w ruchy polityczne (ruchy robotnicze, walkę o aktywne prawa wyborcze i udział kobiet w życiu politycznym, członkostwo w partiach) (Weiland 1983).

Po zakończeniu II wojny światowej w 1949 r. w art. 3 ustawy zasadniczej RFN (Grundgesetz 2007) zapisano równouprawnienie płci; w NRD równouprawnienie zostało również zapisane w art. 7 konstytucji (Die Verfassung der Deutschen Demokratischen Republik, 1949). W latach powojennych znoszono dalsze zakazy i rozbudowywano prawa kobiet (Lissner, Süssmuth, Walter 1988): 11 w 1954 r. zniesiono zakaz podejmowania pracy zarobkowej przez kobiety zamężne w administracji publicznej, 11 od 1955 r. zastąpiono zwrot „panna” dla kobiety niezamężnej na pani, 11 w 1957 r. wprowadzono ustawę o jednakowym traktowaniu kobiet i mężczyzn (Gleichberechtigungsgesetz), 11 w 1958 r. zniesiono obowiązek uzyskania przez kobietę pozwolenia męża (względnie ojca) na podjęcie pracy zawodowej, 11 w 1961 r. została zaprzysiężona pierwsza minister (zdrowia), 11 w 1970 r. wprowadzono równouprawnienie wobec prawa, 11 od 1977 r. kobieta i mężczyzna są w jednakowy sposób odpowiedzialni za gospodarstwo domowe i rodzinę, 11 od 1979 r. para małżeńska może wybrać nazwisko panieńskie kobiety na nazwisko rodowe, 11 w 1980 r. wprowadzono przepisy dotyczące równouprawnienia w miejscu pracy.

Pierwsze ruchy i organizacje kobiet doprowadziły do powstania ruchu feministycznego. Obecna faza określana jest trzecią falą feminizmu1 (zwana także nowym ruchem feministycznym). Ideą przewodnią tej fali jest dążenie do zmiany struktury społeczeństwa, która dotychczas nie była przyjazna m.in. rozwojowi zawodowemu kobiet. Już nie wyłącznie mężczyźni postrzegani są jako przeciwnicy emancypacji, lecz także zakorzenione w społeczeństwie stereotypy i role.

2. Przepisy prawne konstytuujące równouprawnienie płci w społeczeństwie i na rynku pracy Od lat istnieją przepisy prawne, narodowe (niemieckie) oraz unijne, a także poprzedzające je karty, deklaracje i prawa ONZ, np. Konwencja w Sprawie Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (CEDAW z 1979 r.2), mające przeciwdziałać dyskryminacji kobiet w życiu publicznym, zapewnić im prawa wyborcze oraz jednakowe traktowanie na rynku pracy. Jednakowe traktowanie oraz jednakowe wynagradzanie kobiet i mężczyzn na tych samych stanowiskach zalecają także unijne dyrektywy. Wybrane obowiązujące przepisy zostały przedstawione w tabeli 1.

Polityka równouprawnienia płci jako cel europejski koncentruje się na doprowadzeniu do równouprawnienia na rynku pracy, na zwalczaniu przemocy w stosunku do kobiet, utworzeniu europejskiego instytutu ds. równouprawnienia oraz zakotwiczeniu równouprawnienia we wszystkich dziedzinach życia politycznego w celu rozwoju silnej Europy.

1 2

Pierwszą datuje się na 1900 r., drugą na lata 70. XX w. (Supp i in., 2007, s. 60).

Ratyfikowana przez Polskę w 1980 r., przez Niemcy w 1985 r.

E

S

E

J

E

Andrzej Czyżewski*

O nowy paradygmat rozwoju rolnictwa Refleksje nad książką J.S. Zegara Współczesne wyzwania rolnictwa1 Wprowadzenie Dzieło profesora J.S. Zegara jest jak struktura kryształu; harmonijne proporcje, logiczne związki, uporządkowane wnętrze, powtarzający się motyw przewodniej tezy i efekt, obok którego ekonomista nie może przejść obojętnie, nie doceniwszy merytorycznej rangi książki, jej ujmującej prostoty – języka i sposobu prezentacji. Sieciową budowę „kryształu” tworzą interesująco zaprezentowane „ściany” – płaszczyzny prezentacji paradygmatu rolnictwa industrialnego i zrównoważonego (Woś, Zegar 2004; Woś 2004; Zegar 2010; Wilkin 1986; Czyżewski 2007), których zwieńczeniem jest porównawcze ujęcie obu paradygmatów, uzasadniające potrzebę nowej ekonomii agrarnej. Przestrzeń owych ścian wypełniają rozważania na temat teorii i praktyki rozwoju rolnictwa, jego globalnych uwarunkowań i polityki rolnej, podnoszące problem żywnościowy, kwestię konkurencji i integracji pionowej w rolnictwie, a także ochrony środowiska w warunkach globalizacji procesów wytwórczych (Woś 1988; Chołaj 2003; Wilkin 2010; Fiedor, Kociszewski 2010; Fiedor 2006; Woś 1996; Zegar 2007). Efektem wynikającym z poszukiwań przyczyn zmian paradygmatu rozwoju industrialnego na zrównoważony jest propozycja nowej polityki rolnej, motywowana potrzebą złożenia jej różnych aspektów, z podkreśleniem roli UE oraz oznaczeniem pola wyboru politycznego dla krajów rozwijających się (Zegar 2007; Czyżewski B. 2012; Woś 1996).

W tak nakreślonej strukturze książki są zawarte określone „inkluzje” pojawiających się dylematów, ze względu na otwartość niektórych, nierozstrzygniętych póki co problemów produkcji rolniczej (Valdes, Foster 2005), jej skutków, stopnia koncentracji i skali, ograniczeń brzegowych, uwzględniających rolę postępu naukowo-technicznego, stosunek do bezpieczeństwa żywnościowego, a także potrzebę racjonalności globalnej rozumianej w sensie ekonomicznym, społecznym i ekologicznym. Wszystko to wypełnia treścią koncepcję nowej ekonomii agrarnej, która powinna ewoluować w kierunku ekonomii zrównoważonego rozwoju, mimo nie do końca zdefiniowanych pojęć i metod badaw* Prof. dr hab. Andrzej Czyżewski, Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail: kmigz@ue.poznan.pl 1 Józef S. Zegar, Współczesne wyzwania rolnictwa, PWN, Warszawa 2012.

832

Eseje

czych (Zegar 2012; Heylenbroeck, Durando 2003). Wspomniane inkluzje, które czytelnik może traktować jako póki co kwestie nierozstrzygnięte, nie tyle są rysami w strukturze omawianej książki, ile inspirują do przemyśleń, dyskusji, ewentualnych uzupełnień przedstawionej wizji przemian rolnictwa w kontekście jego współczesnych wyzwań. Pole do dyskusji jest tu bardzo szerokie. Niedościgniona erudycja autora, wyrażona wykorzystaniem w rozprawie blisko tysiąca pozycji literaturowych i źródłowych (42 strony druku), z czego w 70% to literatura zagraniczna, głównie anglojęzyczna, pozwala dyskutantom mieć realne wrażenie, iż oto uczestniczą w ważnej światowej dyskusji na temat przyszłości warunków podstawowych dla ludzkiej egzystencji, agrarnych i środowiskowych, a ubogacenie wywodów autora ponad trzystoma poszerzającymi je przypisami oraz trzydziestoma ramkami objaśniającymi związki wątków głównych i pobocznych poruszanych w pracy daje poczucie pełniejszego zrozumienia istoty toczącej się dyskusji, do której czytelnik czuje się zaproszony.

Korzystając ze skarbnicy myśli prof. J.S. Zegara oraz własnych przemyśleń i uzupełnień, warto przybliżyć tytułowy problem tego artykułu, jego współczesne znaczenie i dylematy, które wywołuje.

1. Industrialny paradygmat rozwoju rolnictwa. Mechanizm i wyzwania Mechanizm rynkowy oparty na triadzie własności oraz regulacjach podażowo-popytowych za pośrednictwem cen kreuje zapotrzebowanie na pieniądz (Wilkin 1995). W sferze realnej oznacza to koncentrację produkcji dla obniżenia jej kosztów jednostkowych oraz przymus rosnącej wydajności pracy jako warunku uzyskania przewagi konkurencyjnej (Hayami, Ruttan 1985). W odniesieniu do rolnictwa oznacza to wzrost produkcji surowców rolniczych w warunkach zwiększającej się presji na środowisko naturalne. Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego konsumentom wymaga nie tylko wzrostu podaży żywności, ale też obniżenia poziomu cen surowców rolnych. To z kolei negatywnie odbija się na dochodach rolników, którzy produkując więcej, ale tańszej żywności, osiągają dochody istotnie niższe od przeciętnych dla gospodarstw domowych spoza rolnictwa (Schulz 1964, 1968). Ze względu jednak na niemobilność podstawowego czynnika wytwórczego, jakim jest ziemia, oraz nieprzenośność (bryłowatość) zainwestowanego w gospodarstwach majątku, rolnicy nie byli w stanie prowadzić alokacji efektywnej w sensie Pareto i efektywnie wykorzystać substytucji czynników wytwórczych (Czyżewski 2003). Pozostawało więc zwiększać wydajność pracy w warunkach jednakże malejących cen skupu. To z kolei wymagało postępu technologii wytwórczych, w tym nowych maszyn, urządzeń, innowacji, jednym słowem ustawicznej modernizacji gospodarstw.

Ta swoista dyktatura przymusu wydajności i modernizacji gospodarstw nie uwzględniała pełnych kosztów procesów produkcji. Niestety, równoważenie takich niekorzystnych czynników produkcji jak zubożenie gleb, pogarszanie stosunków wodnych, produkcja dwutlenku węgla, eutrofizacja cieków i zbiorników wodnych, stepowienie gruntów, nie miało miejsca. Dobrostan środowiska z jego rzadkością bilansową nie był wyceniany, w związku z czym nie zgłaszano potrzeby internalizacji kosztów. Triumfował opisany wyżej tzw. kierat technologiczny (Thirtle at all 2004; Cochran 1958, 1979). Co więcej, współpracował z nim inny mechanizm deprecjacji ekonomicznej gospodarstw rolnych.

Rychło okazało się, iż mimo wzrostu ponoszonych nakładów modernizacyjnych, a także stosowania nowych technologii i postępu technicznego, udział standardowej nadwyżki ekonomicznej w cenie produktu malał. Na rynku bowiem wystąpiła koncentracja skupu, przetwórstwa i zbytu, a w jej efekcie pojawiały się coraz większe korporacje przetwórczo-

R e c e n z j e i o m ó w i e n i a

Sherman Folland, Allen C. Goodman, Miron Stano, Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011, s. 1077.

Ekonomia zdrowia, czyli nauka o alokacji zasobów w systemie opieki zdrowotnej, pozwala na zastosowanie ogólnych zasad ekonomii w procesie organizacji tego systemu oraz oceny jego funkcjonowania. Ekonomia zdrowia rozwinęła się w samodzielną dyscyplinę ekonomiczną. Książka znanych autorów, o znaczącym dorobku naukowym z tego zakresu, zawiera podstawy teorii ekonomii zdrowia oraz bogatą część empiryczną. Książka składa się z 25 rozdziałów ujętych w sześciu tematycznych częściach oraz zawiera obszerny słowniczek pojęć z zakresu ekonomii zdrowia.

Część pierwsza zawiera cztery rozdziały, z których pierwszy odwołuje się do podstawowych zagadnień ekonomii zdrowia: pojęcia ekonomii zdrowia, popytu na usługi zdrowotne oraz ich podaży. W rozdziale drugim autorzy skupili się na omówieniu kwestii narzędzi mikroekonomicznych rynku usług zdrowotnych, rzadkości dóbr i możliwości produkcyjnych, elastyczności i teorii wyboru konsumenta oraz przedstawieniu założeń teorii konkurencji doskonałej i monopolistycznej na rynku usług zdrowotnych. Z kolei istotą rozdziału trzeciego jest przedstawienie metod statystycznych wykorzystywanych do formułowania i weryfikacji hipotez w badaniach empirycznych. W rozdziale czwartym autorzy przedstawiają aspekty efektywności ekonomicznej opieki zdrowotnej. Podają krytycznej analizie działania monopoli w ochronie zdrowia, ograniczających wielkość podaży usług ochrony zdrowia przez stosowanie wysokich cen. W rozdziale tym autorzy poddają analizie metody ewaluacji ekonomicznej w procesach decyzyjnych. Zawiera on propozycje efektywnych rozwiązań organizacji usług opieki zdrowotnej świadczonych w różnych systemach zdrowotnych.

Druga część obejmuje pięć rozdziałów i została poświęcona instytucjom rynku, tj. analizie podaży i popytu na opiekę zdrowotną. W rozdziale piątym autorzy koncentrują się na czynnikach mających wpływ na zdrowie, na poszukiwaniu związków przyczynowo­ ‑skutkowych popytu i podaży w opiece zdrowotnej – zarówno na poziomie makro-, jak i mikroekonomicznym. Według autorów książki zdrowie należy traktować jako dobro inwestycyjne. Rozdział szósty poświęcony jest problemom produkcji, kosztów, technologii i efektywności opieki zdrowotnej. Autorzy książki wskazują na ubezpieczenia zdrowotne jako czynnik popytowy oraz istotny czynnik mający wpływ na innowacje technologiczne w opiece zdrowotnej. W rozdziale siódmym autorzy dokonują analizy produkcji sektora ochrony zdrowia na podstawie modelu M. Grossmana. „Model produkcji zdrowia” uwzględnia trzy główne elementy: ograniczenie budżetowe, krzywą obojętności odzwierciedlającą preferencje konsumenta oraz funkcję produkcji dla każdego poziomu nakładów na zdrowie. Rozdział ósmy jest poświecony omówieniu ubezpieczeń zdrowotnych i najważniejszych cech rynku ubezpieczeń zdrowotnych oraz sposobów finansowania ochrony zdrowia. Autorzy podkreślają znaczącą rolę ubezpieczeń zdrowotnych w rozwiązywaniu problemu niepewności i ryzyka, wskazując na zależność pomiędzy kosztem ubezpieczenia a wydatkami na usługi zdrowotne. Z kolei rozdział dziewiąty poświecony jest ekonomicznej teorii popytu i wyboru konsumenta. Za pomocą przedstawionych modeli są

Polski rynek usług transportowych. Funkcjonowanie – Przemiany – Rozwój, red. D. Rucińska, PWE, Warszawa 2012, s. 333 Istota i specyfika globalizacji w XXI w. jest określona przez szybkość oddziaływań, wielkość kanałów przepływów globalnych, ograniczenia stabilności gospodarczej i wzrost zakresu instytucjonalizacji. W procesie dynamicznego rozwoju internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw, a także globalizacji gospodarki, stan infrastruktury uznaje się za barierę funkcjonowania i wzrostu rynku ilościowo-jakościowych usług transportowych oraz rozwoju społeczno-gospodarczego. W okresie ostatniego kryzysu gospodarczego zmniejszyła się dynamika wzrostu przepływu wszystkich usług w obrotach międzynarodowych. W strukturze światowego handlu usług komercyjnych w 2011 r. usługi transportowe zajmowały w eksporcie 20,6%, a w imporcie 27,9%. Cechą międzynarodowych usług transportowych w Polsce jest ich malejący udział w strukturze przedmiotowej PKB na korzyść pozostałych usług.

Podjęty temat monografii jest bardzo aktualny ze względów poznawczych i aplikacyjnych. Redaktorka książki wskazuje już we wstępie na wpływ zjawisk ekonomicznych i społecznych na dotychczasowe przeobrażenia polskiego rynku usług transportowych. Są to procesy liberalizacji i deregulacji transportu, wdrażanie nowej polityki transportowej, dostosowanie metod, sposobów zarządzania i struktur organizacyjnych podmiotów do gospodarki rynkowej (s. 13). To uzasadnia wykonanie ambitnej diagnozy stanu polskiego rynku usług transportowych i określenie przyszłych kierunków oraz strategii jego rozwoju w kontekście współczesnych uwarunkowań.

W przygotowaniu książki uczestniczyło 14 pracowników naukowo-dydaktycznych z Uniwersytetu Gdańskiego. Strukturę pracy stanowi, oprócz wstępu i podsumowania, 12 rozdziałów o logicznym następstwie rozważań. Cztery pierwsze rozdziały mają charakter teoretyczny, 3 kolejne teoretyczno-empiryczny, a następne 5 są wynikiem badań zespołu i odnoszą się do poszczególnych rynków branżowych. Treść ksiażki jest dobrze udokumentowana źródłami wtórnymi i pierwotnymi. Ich charakterystyka znajduje odzwierciedlenie we wstępie.

Rozdział 1, autorstwa D. Rucińskiej i D.T. Toczyńskiego, zawiera ogólną charakterystykę usług transportowych: pojęcia, specyficzne ich cechy, pełnione funkcje i struktura podmiotowo-przedmiotowa. Rynek ten jest analizowany w ujęciu procesowym i systemowym zgodnie z koncepcją W. Wrzoska. Rozważania obejmują więc sferę realną i funkcjonalną. Zwrócono tutaj uwagę na niejednorodność rynku usług transportowych oraz na przebieg i zakres tych usług przemieszczania związanych z produkcją i wymianą. Podkreślono prawidłowości ograniczające swobodne funkcjonowanie rynków gałęziowych transportu oraz cechy determinujące przestrzennie jego rozwój. Występuje tutaj twórcze odniesienie dorobku metodologicznego teorii mikroekonomii do analizy rynków usług transportowych. Przedstawiono charakterystykę podmiotową podaży i popytu w zakresie tych usług oraz organizacji pośredniczących w kształtowaniu transakcji oraz relacji nadzoru i kontroli (banki, giełdy, towarzystwa ubezpieczeniowe, państwo).

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej.

2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego.

Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.

3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim).

5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony).

6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków.

7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela.

8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf).

9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail.

Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka).

Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach.

10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji.

11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim.

Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji.

12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

Katarzyna Sobańska-Helman Piotr Sieradzan

Inwestycje private equity/ venture capital wydanie drugie, zmienione format B5, oprawa twarda lub miękka, 402 strony

Teoretyczne i praktyczne kompendium wiedzy o szczegółach procesu inwestycyjnego i współpracy z funduszami private equity/venture capital. Przedstawia cały proces inwestycyjny private equity od etapu decyzyjnego poprzedzającego inwestycje poprzez udział funduszu private equity w zarządzaniu przedsiębiorstwem aż do różnych sposobów dezinwestycji. Zawiera praktyczne wskazówki dotyczące prezentacji projektu (biznesplan) jak i szczegółowej oceny przedsiębiorstwa (due diligence) oraz zasad i metod wyceny spółki. Opisana działalność i polityka funduszy private equity ułatwia podmiotom podjęcie decyzji o tej formie współpracy.

Książka jest obowiązkową lekturą dla przedsiębiorców poszukujących kapitału oraz wsparcia menedżerskiego na realizację przedsięwzięć w fazie rozruchu, rozwoju lub ekspansji firmy, na które ze względu na wysokie ryzyko lub brak zdolności kredytowej, trudno uzyskać tradycyjne finansowanie.

Przygotowania przedsiębiorcy (biznesplan, due diligence, wycena spółki) Umowa inwestycyjna Monitorowanie spółek portfelowych, raportowanie Dezinwestycje (IPO, trade sale, FIBO, MBO, buy back, write-off) Aspekty podatkowe inwestycji i dezinwestycji Przykłady zrealizowanych projektów Analiza polskiego i europejskiego rynku private equity/venture capital Praca imponuje ilością i różnorodnością informacji na temat działalności funduszy private equity, zasad konstrukcji portfela inwestycyjnego, wycen czy prawnego otoczenia funduszy.

Część dotycząca procesu inwestycyjnego zawiera doskonałą prezentację kolejnych kroków podejmowanych przez fundusz w procesie analizy, monitorowania i wreszcie wyjścia z inwestycji. Poziom szczegółowości prezentacji i doskonała znajomość realiów procesu sprawiają, że zwłaszcza ta część może być bardzo użyteczna nie tylko dla przedsiębiorców poszukujących finansowania przez fundusze, ale również dla osób, które po podjęciu pracy w funduszu stawiają dopiero pierwsze kroki w branży.

Informacje charakteryzujące działania wszystkich funduszy uzupełniają bardzo przydatne wskazówki na temat indywidualnych preferencji poszczególnych firm działających w Polsce.

Całość urozmaicają liczne przykłady konkretnych projektów inwestycyjnych, realizowanych w branży private equity, nie tylko na świecie, ale – co szczególnie ważne i ciekawe – również w Polsce.

Jacek Siwicki Prezes Zarządu Enterprise Investors

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

EKONOMISTA

CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

2013 6

Wpła­ty na pre­nu­me­ra­tę przyj­mo­wa­ne są na okres nie­prze­kra­cza­ją­cy jed­ne­go ro­ku. Pre­nu­me­ra­ta roz­po­czy­ na się od naj­bliż­sze­go nu­me­ru po do­ko­na­niu wpła­ty na ra­chu­nek ban­ko­wy nr:

2013

64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9/410 (1 piętro), 01-142 War­sza­wa +48 22 632 11 36

6

Wersja papierowa: Ce­na jed­ne­go nu­me­ru w pre­nu­me­ra­cie krajowej w 2014 r. wy­no­si 55,65 PLN; ze zle­ ce­niem do­sta­wy za gra­ni­cę rów­na będzie ce­nie pre­nu­me­ra­ty kra­jo­wej plus rze­czy­wi­ste kosz­ty wy­sył­ki.

Wersja elektroniczna: Cena jednego numeru w prenumeracie w 2014 r. wynosi 49,20 PLN.

W numerze

Ce­na pre­nu­me­ra­ty za okres obej­mu­jący kil­ka nu­me­rów jest wie­lo­krot­no­ścią tej su­my.

MAREK GÓRA, JOANNA RUTECKA

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

Elastyczny system emerytalny a potrzeby jego uczestników

Prenumerata krajowa Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerem: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Pre­nu­me­ra­ta ze zleceniem wysyłki za granicę Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela

FILIP CHYBALSKI

Decyzje emerytalne w ekonomii: implikacje dla polskiego systemu emerytalnego

RUCH S.A. Biuro Kolportażu – Zespół Obrotu Zagranicznego ul. Annopol 17A, 03-236 Warszawa Tel. +48 22 693 67 75, +48 22 693 67 82, +48 22 693 67 18 www.ruch.pol.pl Infolinia prenumeraty +48 801 443 122 koszt połączenia wg taryfy operatora.

STANISŁAWA GOLINOWSKA

LESZEK MORAWSKI, OLGA PILIPCZUK

12 >

770013

320303

Macierzyństwo a stawki płac kobiet w Polsce

9

ISSN 0013-3205

320303 770013 9

ISSN 0013-3205

770013 9

ISSN 0013-3205

320303

770013

770013 9

9

ISSN 0013-3205

320303

ISSN 0013-3205

320303

770013 9

Eko­no­mi­sta 2013, nr 6, s. 727–748 Ce­na 55,65 zł (w tym 5% VAT)

320303

08 >

06 >

04 >

02 >

+48 22 836 69 21 11 Wersja elektroniczna (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl

10 >

Kontrowersje wokół ekonomii w ochronie zdrowia i reformy systemu ochrony zdrowia

11 „Kol­por­ter” S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 „Gar­mond Press” S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01-106 Warszawa, ul. Nakielska 3, ISSN 0013-3205

Indeks 357030 ISSN 0013-3205 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT