Ekonomista 2014 5 el demo str by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2015 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2014 5

2014

Ceny na 2015 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF). Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail. Rabaty na sprzedaż prenumeraty krajowej na 2015 r.: 296,10 zł – wersja drukowana zamówiona i zapłacona do dnia 20.12.2014 r., 347,76 zł – wersja łączona (drukowana + PDF) zamówiona i zapłacona do dnia 20.12.2014 r., 315,00 zł – wersja drukowana zamówiona i zapłacona do dnia 20.01.2015 r., 366,66 zł – wersja łączona (drukowana + PDF) zamówiona i zapłacona do dnia 20.01.2015 r. Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01–106 Warszawa, ul. Nakielska 3, +48 22 836 69 21

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

5 W numerze MARIAN GORYNIA, PIOTR TRĄPCZYŃSKI

Determinanty efektywności zagranicznych inwestycji bezpośrednich – przegląd wyników badań DOROTA WAWRZYNIAK

Klimat inwestycyjny a wpływ opodatkowania przedsiębiorstw na bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Unii Europejskiej WIESŁAWA LIZIŃSKA, RENATA MARKS-BIELSKA

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych a rozwój gospodarczy Polski ANNA TOBOLSKA

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w przemyśle Polski: struktura działowa i przestrzenna

Ekonomista 2014, nr 5, s. 643–782 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

PRENUMERATA 2015 Ceny na 2015 r.:

352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata w wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF) Rabaty na sprzedaż prenumeraty krajowej na 2015 r.: 296,10 zł – wersja drukowana zamówiona i zapłacona do dnia 20.12.2014 r., 347,76 zł – wersja łączona (drukowana + PDF) zamówiona i zapłacona do dnia 20.12.2014 r., 315,00 zł – wersja drukowana zamówiona i zapłacona do dnia 20.01.2015 r., 366,66 zł – wersja łączona (drukowana + PDF) zamówiona i zapłacona do dnia 20.01.2015 r.

Zamówienia Zamówienia należy należy składać składać na na stronie stronie www.ekonomista.info.pl www.ekonomista.info.pl lub lub wysłać wysłać zamówienie zamówienie na na adres adres Wydawnictwo Wydawnictwo Key Key Text Text sp. sp. zz o.o., o.o., ul. ul. Sokołowska Sokołowska 9/410, 9/410, 01-142 01-142 Warszawa Warszawa tel. tel. 22 22 632 632 11 11 36, 36, kom. kom. 665 665 108 108 002 002 konto: konto: Bank Bank Millennium Millennium S.A. S.A. 64 64 1160 1160 2202 2202 0000 0000 0001 0001 1046 1046 1312 1312

U Wydawcy zaprenumerujesz najtaniej!

2014

WYDAWCY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT RADA PROGRAMOWA

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak KOMITET REDAKCYJNY

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz dodatkowo przez następujące uczelnie: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Uniwerstytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Łódzki

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 380 egz., ark. wyd. 11,5

Spis treści In memoriam Janusz B E K S I A K (1929–2014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teodor K R A M E R (1926–2014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

651 657

Artykuły Marian G O R Y N I A, Piotr T R Ą P C Z Y Ń S K I: Determinanty efektywności zagranicznych inwestycji bezpośrednich – przegląd wyników badań . . . . . . . . . Dorota W A W R Z Y N I A K: Klimat inwestycyjny a wpływ opodatkowania przedsiębiorstw na bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Unii Europejskiej Wiesława L I Z I Ń S K A, Renata M A R K S - B I E L S K A: Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych a rozwój gospodarczy Polski . . . . . . . . . . . . . . . . Anna T O B O L S K A: Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w przemyśle Polski: struktura działowa i przestrzenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

663 685 707 733

Miscellanea Mariusz Z I E L I Ń S K I, Izabela J O N E K - K O W A L S K A, Adam S O J D A: Reakcje rynku pracy na zmiany koniunktury w dużych krajach Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

761

Recenzje i omówienia Marcin G O R A Z D A, Filozofia ekonomii (rec. Artur Walasik). . . . . . . . . . . . . . Innovative Economy as the Subject of Investigation in Theoretical Economics (nota bibl. Oded Stark) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

775 779

Komunikaty Sądu Konkursowego Nagrody Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego im. prof. Edwarda Lipińskiego w 2014 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

781

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku angielskim i rosyjskim. Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 10 punktów za publikacje (załącznik do komunikatu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 grudnia 2013 r., na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym)

Contents In memoriam Janusz B E K S I A K (1929–2014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Teodor K R A M E R (1926–2014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

651 657

Articles Marian G O R Y N I A, Piotr T R Ą P C Z Y Ń S K I: Determinants of the Effectiveness of Foreign Direct Investments – A Review Article . . . . . . . . . . . . . . . . Dorota W A W R Z Y N I A K: Investment Climate and the Effect of Corporate Taxation on Foreign Direct Investments in the EU Countries . . . . . . . . . . . . . . Wiesława L I Z I Ń S K A, Renata M A R K S - B I E L S K A: Inflow of Foreign Direct Investment and Economic Development in Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . Anna T O B O L S K A: Foreign Direct Investment in Poland’s Industry: Sectoral and Spatial Structure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

663 685 707 733

Miscellanea Mariusz Z I E L I Ń S K I, Izabela J O N E K - K O W A L S K A, Adam S O J D A: Reactions of the Labour Market on Business Cycles in Major EU Countries .

761

Book Reviews Marcin G O R A Z D A, Filozofia ekonomii (Philosophy of Economics) (rev. Artur Walasik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Innovative Economy as the Subject of Investigation in Theoretical Economics (a note by Oded Stark) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

775 779

Announcements From the Jury of the 2014 Edward Lipiński Award of the Polish Economic Society

781

* Each article is followed by a summary in English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 10 points for publications (Annex to the Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 17 December 2013, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes)

Содержание Статьи Януш Б Е К С Я К (1929–2014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Теодор К Р А М Е Р (1926–2014) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

651 657

Статьи Мариан Г О Р Ы Н Я, Пётр Т Р О М П Ч И Н Ь С К И: Детерминанты эффективности прямых иностранных инвестиций – обзор результатов исследований . . Дорота В А В Ж И Н Я К: Инвестиционный климат и влияние налогообложения предприятий на прямые иностранные инвестиции в странах Европейского Союза Веслава Л И З И Н Ь С К А, Рената М А Р К С - Б Е Л Ь С К А: Приток прямых иностранных инвестиций в Польшу а развитие экономики . . . . . . . . . . . . . . . Анна Т О Б О Л Ь С К А: Прямые иностранные инвестиции в промышленности в Польше: видовая и территориальная структура . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

663 685 707 733

Разное Мариуш З Е Л И Н Ь С К И, Изабела И О Н Е К - К О В А Л Ь С К А, Адам С О Й Д А: Реакция рынка труда на изменение конъюнктуры в крупных странах ЕС . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

761

Рецензии и обзоры Марцин Г О Р А З Д А, Философия экономии (рец. Артур Валасик) . . . . . . . . . . . Innovative Economy as the Subject of Investigation in Theoretical Economics (библ. заметка Oded Stark) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

775 779

Объявления Жюри конкурса на премию Польского экономического общества имени проф. Эдварда Липиньского в 2014 г. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

781

* Каждая статья сопровождается резюме на английском и руском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 10 пунктов за публикации (приложение к сообщению Министра науки и высшего образования от 17 декабря 2013 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам)

Prof. dr hab. Janusz Beksiak (1929–2014)

Cześć Jego pamięci Komitet Redakcyjny

652

In memoriam

Janusz Beksiak 1929–2014

25 lipca zmarł Janusz Beksiak. Ekonomii poświęcił 60 lat z 85 lat, które przeżył. Pierwszą w swoim życiu pracę ekonomiczną, skrypt dla studentów pt. Wstępne wiadomości o rozwoju rolnictwa w Polsce Ludowej, opublikował w 1955 r., a ostatnią, zespołową publikację zatytułowaną Falowanie aktywności gospodarczej – przypadek Polski – w 2013 r. Patrząc na owe 60 lat jako na jedną całość, nie można właściwie napisać o tym, jakim był ekonomistą, czego dokonał, gdyż różna była w tych latach gospodarka, którą badał, różna ekonomia, a wreszcie on sam był różnym, zmieniającym się człowiekiem, różne poglądy reprezentował i różne wyznawał wartości. Dlatego pisząc o Januszu Beksiaku jako ekonomiście, dzielę owe 60 lat uprawiania przez Niego ekonomii na trzy mniej więcej równe okresy. Okres pierwszy, 1953–1972, obejmuje lata od początku kariery do osiągnięcia mistrzostwa w zawodzie. Po krótkim okresie „przymiarek” został w 1956 r. członkiem zespołu Katedry Ekonomii Politycznej na Wydziale Handlu w SGPiS, kierowanej przez Aleksego Wakara. Uczestniczył tam w powstaniu oryginalnej teorii socjalistycznego systemu gospodarczego. Wydaje się, że są następujące najważniejsze ustalenia tej teorii. Ze względu na brak rynku wyceniającego nakłady i wyniki nie można określić, czy w systemie socjalistycznym gospodarowanie odbywa się efektywnie (w sensie Pareta). Proces kierowania gospodarką składa się z dwóch typów czynności: planowania, czyli wyboru metod i kierunków produkcji w drodze porównywania fizycznych wielkości potencjalnych nakładów i wyników (nazwano to bezpośrednim rachunkiem ekonomicznym), oraz zarządzania, czyli oddziaływania na jednostki gospodarcze realizujące plan, tzn. na producentów i konsumentów. W procesie zarządzania organy kierujące mogą posługiwać się nakazami albo cenami i kosztami – stworzonymi po to, aby wykonawcy planu wiedzieli, co mają robić, i aby chcieli to robić. Udział J. Beksiaka w powstaniu tej teorii polegał na rozwinięciu koncepcji pragmatycznego potraktowania kategorii kosztów i cen (temu m.in. posłużyły jego prace nad doktoratem, poświęconym regułom rachunku ekonomicznego w spółdzielniach produkcyjnych) oraz na ukazaniu wpływu technicznych ograniczeń wyboru w procesie planowania (inwestowania) na wzrost gospodarczy. Ten problem rozwinął z kolei w swojej pracy habilitacyjnej Wzrost gospodarczy i niepodzielność inwestycji (1965). Opisana pokrótce teoria socjalistycznej gospodarki przyjęta została z nieufnością, chociażby z tego względu, że pojawiła się na przełomie lat 50. i 60. XX wieku w środowisku ekonomicznym, w którym panował ciągle dość siermiężny marksizm. Jej twórcy byli z jednej strony izolowani, z innej – poddani wielostronnej krytyce. Za pozytywny skutek tego można uznać pojawienie się opinii o powstaniu w Polsce odrębnej szkoły ekonomicznej, szkoły wakarowskiej. Dwa argumenty

Prof. dr hab. Teodor Kramer (1926–2014)

Cześć Jego pamięci Komitet Redakcyjny

658

In memoriam

Teodor Kramer 1926–2014

20 czerwca 2014 r. zmarł w Bielsku-Białej Profesor Teodor Kramer (ur. 27 marca 1926 r. w Ostrowie k/Lublińca), szeroko znany nie tylko w kręgach swojej dziedziny nauki ekonomista oraz nauczyciel akademicki związany z czterema polskimi uniwersytetami ekonomicznymi (w Poznaniu, Krakowie, Wrocławiu i Katowicach), twórca i współorganizator szkół naukowych wrocławskiej i katowickiej handlu, rynku i marketingu1, jeden z najwybitniejszych prekursorów i promotorów tej ostatniej dyscypliny w Polsce. Jego życiorys studencki to lata 1948–1953 spędzone w Akademii Handlowej w Poznaniu, po powrocie do kraju z Anglii (z armii gen. W. Andersa). Po ukończeniu studiów handlowych pracował w tej uczelni jako asystent, a po doktoracie w 1953 r. jako adiunkt (w katedrze profesora Zbigniewa Zakrzewskiego)2. Po habilitacji w r. 1962 w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Krakowie (jako pierwszy habilitant na Wydziale Produkcji i Obrotu Towarowego)3 został przeniesiony służbowo do Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu i powołany jako docent etatowy na stanowisko kierownika Katedry Ekonomiki Obrotu Towarowego. Pełnił ponadto funkcje prodziekana Wydziału Ekonomiki Przedsiębiorstwa, a w latach 1967–1972 prorektora ds. nauki. Od 1973 r. do 1979 r. był dyrektorem stworzonego przez siebie, unikalnego w skali kraju Instytutu Resortowo-Uczelnianego Handlu i Usług AE we Wrocławiu (na mocy porozumienia Uczelni z ówczesnym ministrem handlu wewnętrznego). Pełnił też liczne funkcje społeczne, m.in. przewodniczącego Komisji Handlu Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu, przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Handlu Wewnętrznego i Usług w Warszawie, był ponadto członkiem Komitetu Nauk Ekonomicznych PAN (1987–1990, 1996–1999). W okresie wrocławskim swojej pracy zawodowej uzyskał oba tytuły naukowe profesora nadzwyczajnego (1969) i profesora zwyczajnego (1974)4. Po przeniesieniu w 1979 r. do Katowic pełnił w Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach funkcję dyrektora Instytutu Obrotu Towarowego i Usług (do 1987 r.), prorektora ds. współpracy z zagranicą (1987–1990), kierownika Katedry Marketingu (1990–1996). W latach osiemdziesiątych pełnił też wiele funkcji społecznych, m.in. w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym, w tym prezesa Oddziału Wojewódzkiego PTE w Katowicach (1985–1989), przewodniczącego Wojewódzkiego Komitetu Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej PTE, a w uznaniu 1

Zob. Szkoła marketingu i ekonomiki obrotu towarowego – Teodor Kramer, w: Księga 60-lecia Akademii Ekonomicznej im. O. Langego, Wyd. AE, Wrocław 2007, s. 381. 2 Doktorat pt. „Lokalizacja młynów gospodarczych” (promotor Z. Zakrzewski). 3 Rozprawa habilitacyjna pt. „Przemiany rynku wiejskiego w związku z procesem industrializacji”, Zeszyty Naukowe, WSE, Poznań 1961. 4 Teodor Kramer. Mistrz-nauczyciel-twórca, Wyd. CBiE, AE, Katowice 1996, s.7; hasło: Kramer Teodor Antoni, Encyklopedia Wrocławia, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2001, s. 418.

MARIAN GORYNIA, PIOTR TRĄPCZYŃSKI*

Determinanty efektywności zagranicznych inwestycji bezpośrednich… – przegląd wyników badań1 Wprowadzenie Robbins (1933) uważał ekonomię za dyscyplinę, której przedmiotem zainteresowania jest „ludzkie zachowanie jako stosunek między danymi celami i ograniczonymi środkami o alternatywnych zastosowaniach”. W najprostszym rozumieniu ekonomia zajmuje się efektywnością rynków w alokacji i koordynacji zastosowań zasobów (Gorynia, Jankowska, Owczarzak 2005). Pojęcie efektywności może być w ekonomii odnoszone do wszystkich przejawów ekonomicznej aktywności człowieka. Specyficznym i stale zyskującym na znaczeniu obszarem pomiaru efektywności jest sfera współpracy gospodarczej z zagranicą, co wynika z dynamicznego rozwoju procesów internacjonalizacji i globalizacji. Ocena efektywności jest w tym obszarze bardzo ważna, gdyż służy określeniu korzyści z międzynarodowej współpracy gospodarczej. Subdyscyplina określana w literaturze jako biznes międzynarodowy koncentruje uwagę na mikroekonomicznych aspektach współpracy gospodarczej z zagranicą, wśród których istotną rolę odgrywają zagraniczne inwestycje bezpośrednie (Gorynia 2012). Odpowiedź na pytanie, jakie czynniki wpływają na efektywność zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest ważna zarówno z poznawczego, jak i z aplikacyjnego punktu widzenia. Fundamentalnym celem poznawczym badań w biznesie międzynarodowym powinny być źródła międzynarodowego sukcesu i niepowodzenia przedsiębiorstw (Peng, 2004). Wieloletnie badania nad współzależnością pomiędzy * Prof. dr hab. Marian Gorynia – Katedra Konkurencyjności Międzynarodowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail: m.gorynia@ue.poznan.pl; Piotr Trąpczyński, Katedra Konkurencyjności Międzynarodowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail: piotr.trapczynski@ue.poznan.pl 1 Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji DEC-2012/07/N/HS4/00283.

664

Marian Gorynia, Piotr Trąpczyński

stopniem umiędzynarodowienia a wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstw przyczyniły się do rozwoju dorobku teoretycznego i empirycznego, generując zarazem niespójne wyniki odnośnie do kierunku oraz siły tej relacji (Li 2007). Brak zdecydowanych korzyści związanych z zagraniczną ekspansją próbowano uzasadnić m.in. rosnącymi kosztami umiędzynarodowienia. W celu kompensacji tych kosztów przedsiębiorstwa muszą natomiast skutecznie wykorzystywać swoje zasoby w krajach goszczących o zróżnicowanej charakterystyce (Matysiak, Bausch 2012; Verbeke, Brugman 2009). Uzasadniona wydaje się zatem analiza determinant sukcesu na poziomie zagranicznych filii, a nie wyłącznie przedsiębiorstwa macierzystego, bowiem konkurencja w biznesie międzynarodowym odbywa się w rosnącym stopniu na poziomie krajów goszczących (Nguyen 2011). Konsekwencjom podjęcia zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB) na poziomie mikroekonomicznym poświęcono jak dotąd jednak niewiele uwagi (Gorynia, Nowak, Wolniak 2007). W istniejącej literaturze można jednocześnie zaobserwować brak kompleksowego przeglądu i krytycznej oceny dotychczasowych badań nad determinantami wyników ekonomicznych ZIB. Głównym celem tego artykułu jest identyfikacja kluczowych determinant efektywności ZIB oraz kierunku ich oddziaływania. Realizacji tego celu służy próba konceptualizacji pojęcia efektywności ZIB, po której autorzy dokonują przeglądu istniejących badań poświęconych wynikom zagranicznych filii. W wyniku przeglądu zostały wyróżnione cztery nurty badawcze, odrębne pod względem teoretycznym i koncepcyjnym. Podsumowując przeprowadzone rozważania, autorzy wskazują na kierunki dalszych badań.

1. Efektywność zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw Odnosząc wspomnianą we wstępie definicję ekonomii według Lionela Robbinsa (1933, 2007) do poziomu mikroekonomicznego, można przyjąć, iż mikroekonomia zajmuje się „zwłaszcza alokacją i koordynacją zastosowań zasobów na poziomie przedsiębiorstw”2 (Gorynia 2008, s. 41). W literaturze można stwierdzić brak jednolitej terminologii czy koncepcyjnych fundamentów oceny wyników organizacji3. W koncepcjach prakseologicznych powstał rozbudowany aparat pojęciowy odnoszący się do zagadnień efektywności. Efektywność jest tutaj rozumiana jako „dodatnia cecha działań dających jakiś oceniany pozytywnie wynik bez względu na to czy był on zamierzony, czy nie zamierzony” (Gorynia 1995, s. 67). W ekonomii pojęcie efektywności jest sprowadzane do wydajności (maksymalizacji efektu przy danych środkach) lub oszczędności 2 Zdefiniowanie rozpatrywanego poziomu efektywności jest o tyle istotne, że dążenie do efektywności na poziomie przedsiębiorstw nie musi być tożsame z maksymalizacją efektywności na poziomie gospodarki, co uwidocznił niedawny kryzys finansowy (zob. Koronowski 2012, s. 164). 3 Szerzej na ten temat zob. Gorynia i Trąpczyński (2014).

Determinanty efektywności zagranicznych inwestycji bezpośrednich – przegląd…

683

DETERMINANTY EFEKTYWNOŚCI ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH – PRZEGLĄD WYNIKÓW BADAŃ Streszczenie Celem artykułu jest identyfikacja kluczowych determinant efektywności zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB) jako zaawansowanej formy zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw. Autorzy dokonują przeglądu wyników dotychczasowych badań poświęconych wynikom zagranicznych filii, wyróżniając cztery grupy czynników określających ich efektywność: formy ZIB, uwarunkowania zasobowe, cechy krajów goszczących oraz strategia przedsiębiorstwa macierzystego. Analiza wyników dotychczasowych badań wskazuje, iż poszczególne determinanty w różnym stopniu i w różnym kierunku wpływają na różne wymiary efektywności ZIB, takie jak rentowność, ogólna ocena wyników, zdolność przetrwania zagranicznej filii, wzrost sprzedaży, wydajność, udział w rynku i eksport. Mimo częstych analiz takich determinant efektywności jak forma ZIB, wielkość przedsiębiorstwa, doświadczenie w kraju goszczącym czy wielkość i wiek filii, ich wpływ na konkretne wymiary efektywności jest różnie oceniany w poszczególnych badaniach. W dalszych badaniach nad efektywnością ZIB należałoby dążyć do połączonej oceny efektywności zagranicznych filii i przedsiębiorstwa macierzystego, a w szczególności do wydobycia wpływu BIZ na efektywność przedsiębiorstwa macierzystego.

DETERMINANTS OF THE EFFECTIVENESS OF FOREIGN DIRECT INVESTMENTS – A REVIEW ARTICLE Summary The aim of the paper is to identify key determinants of the effectiveness of foreign direct investments as an advanced form of foreign expansion of enterprises. The authors give a comparative review of the findings of various empirical studies made hitherto, which were devoted to the analysis of the results achieved by foreign subsidiaries created by FDI. They distinguish four group of factors affecting effectiveness: the form of FDI, resource conditions, characteristics of host countries, and the strategy performed by the mother enterprise. The analysis of the results of the research available in the existing literature indicates that individual determinants may influence quite differently various dimensions of the FDI effectiveness, such as rentability, productivity, sales increase, exports, market share, and the ability of the subsidiary to survive. Even if such factors affecting effectiveness as the form of FDI, size of the investing enterprise, its experience in the host country, and the subsidiary’s age have been often analysed, their impact on the various dimensions of the FDI effectiveness differs between various studies. Future research on the subject should try to combine the assessment of the effectiveness of foreign subsidiaries and their mother companies, with special consideration of the effect of FDI on the effectiveness of the investing enterprise. Key words: foreign direct investment (FDI), effectiveness, internationalism of enterprises

684

Marian Gorynia, Piotr Trąpczyński

ДЕТЕРМИНАНТЫ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРЯМЫХ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ – ОБЗОР РЕЗУЛЬТАТОВ ИССЛЕДОВАНИЙ Резюме Целью статьи является идентификация ключевых детерминант эффективности прямых иностранных инвестиций (ПИИ) как продвинутой формы иностранной экспансии предприятий. Авторы проводят обзор результатов исследований, анализирующих достижения иностранных филиалов, выделяя четыре группы факторов, определяющих их эффективность: формы ПИИ, доступность ресурсов, особенности принимающих стран, а также стратегия материнского предприятия. Анализ результатов имеющихся исследований указывает, что отдельные детерминанты в разной степени и в разных направлениях влияют на разные измерения эффективности ПИИ, такие как рентабельность, общая оценка результатов, способность выживания иностранного филиала, рост продаж, производительность, доля в рынке и экспорт. Несмотря на многочисленность анализов таких детерминант эффективности как форма ПИИ, размер предприятия, опыт в принимающей стране или величина и возраст филиала, их влияние на конкретные измерения эффективности по-разному оцениваются в отдельных исследованиях. В дальнейшем в исследованиях эффективности ПИИ следовало бы стремиться к сводной оценке эффективности иностранных филиалов и материнского предприятия, а особенно к указанию влияния ПИИ на эффективность основного предприятия. Ключевые слова: прямые иностранные инвестиции (ПИИ), эффективность, интернационализация предприятий

DOROTA WAWRZYNIAK*

Klimat inwestycyjny a wpływ opodatkowania przedsiębiorstw… na bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Unii Europejskiej Wprowadzenie Międzynarodowe przepływy kapitału w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) stwarzają zarówno szanse, jak i zagrożenia dla gospodarki kraju przyjmującego inwestycje. W literaturze przedmiotu wskazuje się szereg potencjalnych pozytywnych i negatywnych efektów zewnętrznych, których wystąpienie zależy od wielu czynników, w tym w dużej mierze od polityki gospodarczej kraju goszczącego (Gorynia i in. 2006, s. 189). Generalnie uznaje się jednak znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w przyspieszaniu rozwoju gospodarczego krajów, zwłaszcza słabiej rozwiniętych (Mączyńska 1999, s. 87–88; Gorynia i in. 2006, s. 191). W związku z tym wiele z nich stara się przyciągnąć BIZ, licząc nie tylko na transfer kapitału, ale także technologii, metod organizacji, zarządzania, marketingu oraz na rozszerzenie dostępu do rynków zagranicznych. Ze względu na fakt, iż stopa opodatkowania przedsiębiorstw jest wykorzystywana jako jedna z fiskalnych zachęt inwestycyjnych istotny staje się problem zależności pomiędzy przepływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych a opodatkowaniem przedsiębiorstw. W odniesieniu do krajów Unii Europejskiej jest to zagadnienie szczególnie aktualne w związku z jej powiększeniem o nowe kraje członkowskie, w których znacznie obniżono stawki podatku dochodowego od przedsiębiorstw. Decyzje dotyczące podjęcia takich kroków były przez państwa przystępujące do UE traktowane jako element przeciwdziałania odpływowi kapitału do bardziej stabilnych gospodarek, a przez kraje UE-15 jako forma nieuczciwej konkurencji (Misztal 2007, s. 314–315). Reakcja bezpośrednich inwestycji za* Dr

Dorota Wawrzyniak − Katedra Funkcjonowania Gospodarki, Uniwersytet Łódzki; e-mail: dorotawawrzyniak@10g.pl

686

Dorota Wawrzyniak

granicznych na opodatkowanie przedsiębiorstw może być jednak uwarunkowana. W publikacjach instytucji międzynarodowych pojawiają się stwierdzenia, iż „niskie obciążenie podatkowe w kraju goszczącym nie jest w stanie zrekompensować słabego lub nieatrakcyjnego środowiska dla BIZ. (…) Podatek stanowi bowiem tylko jeden element i nie może wynagrodzić słabych warunków niepodatkowych” (OECD 2007, s. 14); „zachęty podatkowe stanowią złe narzędzie kompensacji niekorzystnych składników klimatu inwestycyjnego danego kraju” (Morisset 2003, s. 1). W związku z tym niskie opodatkowanie w kraju goszczącym może okazać się mało skuteczne w przyciąganiu BIZ w sytuacji, gdy inne czynniki są niesprzyjające. Problematyka ta nie została jednak w literaturze wystarczająco rozpoznana. Do nielicznych należą analizy uwzględniające potencjalny efekt interakcji pomiędzy opodatkowaniem przedsiębiorstw a innymi czynnikami, w tym uwarunkowaniami składającymi się na klimat inwestycyjny. Ponadto ograniczona jest liczba badań skupiających się na państwach UE, a w szczególności biorących pod uwagę wszystkich jej członków. Celem niniejszego artykułu jest określenie wpływu różnic w stopach opodatkowania przedsiębiorstw1 pomiędzy krajami na lokalizację bezpośrednich inwestycji zagranicznych w krajach Unii Europejskiej w zależności od klimatu inwestycyjnego2 charakteryzującego kraj goszczący. Oczekuje się, iż wrażliwość BIZ na różnice w stopach opodatkowania przedsiębiorstw pomiędzy krajami wzrasta wraz z poprawą klimatu inwestycyjnego w danym państwie. Wybór konkretnego kraju, który ma się stać miejscem lokalizacji BIZ, jest uzależniony od wielu czynników. Obszerną ich listę, z punktu widzenia kraju goszczącego, przedstawił w swoich pracach Dunning (2003, s. 11; 2004, s. 283; 2006, s. 206). Dokonał on podziału determinant BIZ na: czynniki ekonomiczne, ramy polityczne oraz ułatwienia dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej. Wiele determinant odnosi się do wszystkich państw, ale niektóre mają większe znaczenie dla pewnych krajów (np. polityka prywatyzacji). Ponadto ich znaczenie ulega zmianom w czasie, a coraz większy wpływ jest przypisywany uwarunkowaniom składającym się na klimat inwestycyjny (por. Przybylska 2008, s. 53; Hornberger, Battat, Kusek 2011, s. 1). W przypadku inwestycji w krajach o niekorzystnym klimacie inwestycyjnym zarówno zagraniczni inwestorzy, jak i państwa goszczące mogą nie być w stanie w pełni wykorzystać możliwości (Hornberger, Battat, Kusek 2011, s. 4). Pojęcie „klimatu inwestycyjnego” nie ma jednak jednej, powszechnie przyjętej definicji i powstało wiele ujęć tego terminu zarówno w artykułach naukowych, jak i opracowaniach instytucji międzynarodowych. Przykładowo Europejska Komisja Gospodarcza ONZ (UNECE) definiuje klimat in1

Wykorzystywane w artykule terminy „opodatkowanie przedsiębiorstw”, „obciążenie podatkowe przedsiębiorstw”, „miara/wskaźnik opodatkowania przedsiębiorstw”, „stopa opodatkowania przedsiębiorstw” generalnie odnoszą się do podatku dochodowego od przedsiębiorstw. Przytaczane miary opodatkowania przedsiębiorstw nie zawsze zawierają jednak wyłącznie czysty podatek dochodowy. 2 Z formalnego punktu widzenia należałoby zapisać: „w zależności od innych składników klimatu inwestycyjnego”, pojęcie bowiem klimatu inwestycyjnego obejmuje swym zakresem także opodatkowanie przedsiębiorstw (por. np. PAIiIZ 2007, s. 7–9). Użycie tego zwrotu mogłoby jednak, zdaniem autorki artykułu, prowadzić do zmniejszenia czytelności tekstu i ewentualnych niejasności.

Klimat inwestycyjny a wpływ opodatkowania przedsiębiorstw na bezpośrednie…

705

KLIMAT INWESTYCYJNY A WPŁYW OPODATKOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW NA BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Streszczenie Celem artykułu jest określenie wpływu różnic w stopach opodatkowania przedsiębiorstw pomiędzy krajami na lokalizację bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w krajach Unii Europejskiej w zależności od klimatu inwestycyjnego charakteryzującego kraj goszczący. Oczekuje się, iż wrażliwość BIZ na różnice w stopach opodatkowania przedsiębiorstw wzrasta wraz z poprawą klimatu inwestycyjnego w danym kraju. Badanie przeprowadzono przy użyciu rozszerzonej postaci modelu grawitacyjnego, przy wykorzystaniu próby obejmującej wszystkie kraje tworzące obecnie UE-27 w latach 1998–2011. Wyniki analizy wskazują, iż wpływ różnic w opodatkowaniu przedsiębiorstw na wielkość dopływu BIZ przybiera na sile wraz ze wzrostem wartości (poprawą) wielkości reprezentujących składniki klimatu inwestycyjnego. Jednakże dopiero po osiągnięciu przez te wskaźniki pewnego poziomu obniżenie stopy opodatkowania w kraju goszczącym w stosunku do kraju inwestora oddziałuje, w sposób statystycznie istotny, ujemnie na BIZ. Oznacza to, że obniżanie stóp podatkowych może okazać się bezskuteczne w przyciąganiu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sytuacji, gdy w danym kraju klimat inwestycyjny jest niezadowalający. Jest to wniosek, który może mieć znaczenie dla polityki gospodarczej. Zgodnie z nim, kraje o niekorzystnym klimacie inwestycyjnym powinny skupić uwagę raczej na jego poprawie, aniżeli na bezowocnym w tym przypadku obniżaniu stóp podatkowych, jako rekompensacie za inne, mniej korzystne warunki inwestycyjne.

INVESTMENT CLIMATE AND THE EFFECT OF CORPORATE TAXATION ON FOREIGN DIRECT INVESTMENTS IN THE EU COUNTRIES Summary The author tries to assess the impact of the differences in the corporate tax rates among the EU countries on the localization of FDI, depending on the investment climate existing in the host country. One can assume that the sensitivity of foreign investment flows to tax differentials would increase with the improvement of investment climate in the given country. The research has been made using an augmented form of the gravity model on the sample covering all the EU-27 countries in the years 1998-2011. The results of the analysis indicate that the effect of tax differentials on the size of FDI flows tends to gain strength with the increase (improvement) of the variables representing the components of the investment climate. However, the negative effect of lowering the tax rate in the host country, relative to the donor country, become visible and statistically significant only after the indicators of the investment climate assume a certain positive level. This suggests that reducing the tax rates may appear ineffective in attracting FDI if investment climate in the given country is unfavourable. This conclusion may be important for economic policy. According to it, countries with poor investment climate should concentrate on its

706

Dorota Wawrzyniak

improvement rather than futile attempts to attract foreign investors by tax reductions, as a compensation for the other less favourable investment conditions. Key words: foreign direct investment (FDI), investment climate, corporate taxation, European Union

ИНВЕСТИЦИОННЫЙ КЛИМАТ И ВЛИЯНИЕ НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ ПРЕДПРИЯТИЙ НА ПРЯМЫЕ ИНОСТРАННЫЕ ИНВЕСТИЦИИ В СТРАНАХ ЕВРОПЕЙСКОГО СОЮЗА Резюме В статье делается попытка определить влияние различий в нормах налогообложения предприятий между странами на размещение прямых иностранных инвестиций (ПИИ) в странах Европейского союза в зависимости от инвестиционного климата, характеризующего принимающую страну. Ожидается, что чувствительность ПИИ на различия в ставках налогообложения предприятий растёт вместе с улучшением инвестиционного климата в данной стране. Исследование было проведено с использованием расширенного вида гравитационной модели, с использованием пробы, охватывающей все страны входящие в настоящее время ЕС-27 за период 1998 – 2011 гг. Результаты анализа указывают, что влияние различий в налогообложении предприятий на величину притока ПИИ усиливается вместе с ростом стоимости (улучшением) величин, являющиеся составными частями инвестиционного климата. Оказалось, что после достижения этими показателями определенного уровня, понижение ставки налогообложения в принимающей стране по отношению к стране инвестора, отрицательно влияет на ПИИ. Это означает, что понижение налоговых ставок может оказаться неэффективным в плане привлечения прямых иностранных инвестиций в ситуации, когда в данной стране инвестиционный климат является неудовлетворительным. Такой вывод может иметь значение для экономической политики. Страны с неблагоприятным инвестиционным климатом должны сосредоточить своё внимание прежде всего на его улучшении, а не на непродуктивном, в этом случае, понижении налоговых ставок, которые рассматриваются как компенсация за другие, менее выгодные, инвестиционные условия. Ключевые слова: прямые иностранные инвестиции (ПИИ), инвестиционный климат, корпоративное налогообложение, Европейский союз

WIESŁAWA LIZIŃSKA, RENATA MARKS-BIELSKA*

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych a rozwój gospodarczy Polski Wstęp Wzrost gospodarczy jest podstawową kategorią makroekonomiczną i wszystkie zagadnienia z nim związane są powszechnie traktowane jako najważniejsze w polityce gospodarczej (Bocian 2011, s. 18). Bez względu na poziom rozwoju gospodarczego kraju pojawia się problem efektywności wzrostu gospodarczego, który wiąże się z pytaniem o pełne wykorzystanie szans i możliwości jego osiągnięcia. Odpowiedź na tak postawiony problem wiąże się bezpośrednio z wyborem konkretnej teorii wzrostu gospodarczego, optymalnej z punktu widzenia danej gospodarki (Dokurno 2009, s. 35; Marks-Bielska, Nazarczuk 2012, s. 22; Nazarczuk, Marks-Bielska 2013, s. 39). W ekonomii neoklasycznej przyjęto założenie, że swobodnie działający rynek w skali lokalnej, regionalnej, narodowej i międzynarodowej prowadzi do efektywnej alokacji i wykorzystania dostępnych czynników produkcji. Zapewniony zostaje więc wzrost gospodarczy i podnoszenie poziomu dobrobytu. Proces ten z założenia miał sprzyjać konwergencji – zmniejszaniu rozpiętości dochodowych między krajami (Wilkin 2003, s. 48). W modelu R.F. Harroda i E.D. Domara nadrzędną rolę w procesie wzrostu gospodarczego odgrywa akumulacja kapitału. Wzrost gospodarczy jest tym większy, im większą część dochodu narodowego przeznacza się na inwestycje i im większa jest wydajność kapitału (Bąkiewicz, Żuławska 2010, s. 70). Ze względu na fakt, że w gospodarkach krajów biednych współczynniki kapitałochłonności są na ogół niższe niż w gospodarkach krajów bogatych, gospodarkom słabszym łatwiej jest osiągać wyższe stopy wzrostu gospodarczego. Nie jest to jednak konwergencja bezwarunkowa, lecz warunkowa, bowiem takie gospodarki będą uzyskiwały wyższe * Dr hab. Wiesława Lizińska – Katedra Polityki Gospodarczej i Regionalnej, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, e-mail: wieslawa.lizinska@uwm.edu.pl; dr hab. Renata Marks-Bielska – Katedra Polityki Gospodarczej i Regionalnej, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, e-mail: renatam@uwm.edu.pl

708

Wiesława Lizińska, Renata Marks-Bielska

stopy wzrostu gospodarczego od gospodarek bogatych jedynie w przypadku, kiedy będą charakteryzowały się podobnymi stopami inwestycji (Tokarski 2011, s. 56). Koncepcja Harroda-Domara została zweryfikowana przez R.M. Solowa i T. Swana. Wykazano bowiem, że wzrost gospodarczy jest spowodowany również postępem technicznym, a wzrost gospodarczy, którego nie można wyjaśnić akumulacją kapitału łączono ze wzrostem całkowitej produktywności czynników wytwórczych (TFP – Total Factor Productivity) (Barwińska-Małajowicz, Puchalska 2010, s. 143). Rozwój każdego kraju ma tendencję do zbieżności ze ścieżką wzrostu zrównoważonego, a stopa przychodów z kapitału jest wyższa w krajach biedniejszych, co powinno wpływać pozytywnie na napływ kapitału do tych krajów i przyczyniać się do zmniejszania dystansu rozwojowego między krajami bogatymi a biednymi. Kraje biedniejsze mogą nadrabiać zapóźnienie technologiczne, korzystając z osiągnięć krajów bogatszych. Na podstawie modelu Solowa nie można wytłumaczyć wielkiego zróżnicowania tempa wzrostu między krajami i ponadprzeciętnego przyspieszenia tego tempa w niektórych gospodarkach. Zjawiska te nie dają się tłumaczyć różnicami w nakładach kapitału, a postęp techniczny ma w tym modelu charakter egzogeniczny (Wilkin 2003, s. 48). Opracowanie P. Romera z lat 80. dało podstawy endogenicznych modeli wzrostu gospodarczego, w których zasadniczym czynnikiem jest postęp technologiczny, związany z inwestycjami w kapitał ludzki. Model ten znacznie lepiej wyjaśnia zróżnicowanie poziomów rozwoju w skali międzynarodowej. Pod wpływem tendencji globalizacyjnych w teoriach wzrostu gospodarczego większy nacisk położono na znaczenie powiązań z gospodarką światową. G.M. Grossman i E. Helpman proces wzrostu gospodarczego powiązali z występowaniem tzw. efektów zewnętrznych (spillovers) związanych z rozwojem handlu zagranicznego, przepływem kapitału, technologii i wiedzy (Barwińska-Małajowicz, Puchalska 2010, s. 143). Do wzrostu dynamiki rozwoju na każdym poziomie przestrzennym: lokalnym, regionalnym i krajowym przyczyniają się możliwości tworzenia i adaptacji innowacji, a także nowych technologii. Wiedza i technologia jako dobra są w znacznym stopniu niewyłączalne i niekonkurencyjne. Jednak pomimo tego faktu, wymierne efekty ich wykorzystania są geograficznie zróżnicowane. Można zaobserwować, że przepływy technologii i zewnętrzne, technologiczne korzyści skali są spolaryzowane (Pike, Rodriquez-Pose, Tomaney 2006, s. 104–105). Zgodnie z teorią wzrostu endogenicznego na skutek istnienia efektów zewnętrznych (związanych z postępem technicznym) możliwe jest zwiększenie długookresowej stopy wzrostu gospodarczego w sposób skuteczny i trwały. Wymaga to jednak stosunkowo wysokiej preferencji konsumpcji przyszłej oraz intensyfikacji inwestycji o wysokich stopach przychodu, do których zalicza się m.in. nakłady w sferze wiedzy naukowo-technicznej i kapitału ludzkiego (Tokarski 2011, s. 56). Przyjęcie nowych założeń (dopuszczenie występowania korzyści skali, korzyści zewnętrznych oraz niedoskonałości rynku) doprowadziło do wniosku, że mogą występować zarówno procesy konwergencyjne, jak i dywergencyjne. To, która z tych tendencji przeważa, zależy od konkretnych warunków, miejsca i czasu uwzględnionych w modelach. Duża atrakcyjność inwestycyjna niektórych

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych a rozwój gospodarczy Polski

731

NAPŁYW BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH A ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI Streszczenie W związku z postępami globalizacji coraz więcej uwagi w teoriach wzrostu gospodarczego poświęca się związkom danej gospodarki z gospodarką światową oraz wpływom gospodarki światowej na wzrost i rozwój gospodarczy poszczególnych krajów. Jednym z elementów tego wpływu jest dopływ kapitału zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Wpływ BIZ na wzrost gospodarczy jest mierzalny, ale wpływ tego czynnika na rozwój gospodarczy jest trudny do weryfikacji empirycznej. Celem analizy zawartej w artykule jest ocena obecnego etapu rozwoju gospodarki polskiej w kontekście napływu BIZ. Analiza oparta jest na identyfikacji etapów rozwoju gospodarczego zgodnie z koncepcją ścieżki inwestycyjno-rozwojowej. Obejmuje ona ocenę zmian w wielkości dopływu BIZ i związanych z tym należności i zobowiązań zagranicznych oraz ich relacji do produktu krajowego brutto (PKB), motywów podejmowania BIZ oraz zmian w strukturze inwestycji i ich poziomu technologicznego. Analiza obejmuje okres 1994–2010 i opiera się na danych pochodzących ze statystyki UNCTAD, NBP i GUS. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że gospodarka Polski znajduje się obecnie we wczesnej fazie trzeciego etapu ścieżki inwestycyjno-rozwojowej. Przejście z pierwszego do drugiego etapu nastąpiło stosunkowo szybko, ale przejście przez następne etapy będzie wymagało dłuższego czasu, przy czym ostateczny efekt tej ewolucji trudno jest z góry określić.

INFLOW OF FOREIGN DIRECT INVESTMENT AND ECONOMIC DEVELOPMENT IN POLAND Summary With progressing globalization, increasing attention is attached in theories of economic growth to relationships with the world economy and to the impact there of on economic growth and development in particular countries. One of the elements involved is the international capital flow in the form of direct foreign investment (FDI). The effects of FDI inflows on economic growth are measurable, but the particular impact of this factor on economic development is difficult to verify empirically. The purpose of this research has been to evaluate the current development of the Polish economy in the context of foreign direct investment. The analysis is based on the identification of subsequent stages in the economic development according to the investment-development pathway, including the assessment of changes in the inflow of FDI, changes in receivables and liabilities due to FDI and their relationships to the GDP, changes in the motivation underlying FDI projects and changes in the structure of investment and their of technological advancement. Our analysis covered the years 1994–2012. Data from the UNCTAD, the National Bank of Poland, and the Central Statistical Office were analyzed.

732

Wiesława Lizińska, Renata Marks-Bielska

Having identified the FDI stages, it can be concluded that at present Poland is in the early third stage. Transition from the first to the second stage occurred relatively rapidly but progress through the subsequent stages will require a much longer time and the effects are difficult to estimate. Key words: economic growth and development, direct foreign investment (FDI), investment-development pathway

ПРИТОК ПРЯМЫХ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ В ПОЛЬШУ А РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ Pезюме В связи с интенсификацией глобализационных процессов, в теориях экономического роста все большое внимание уделяется значению взаимодействий с мировой экономикой для роста и экономического развития отдельных стран. Одним из элементов данных взаимодействий является приток иностранного капитала в виде прямых иностранных инвестиций (ПИИ). Результаты притока ПИИ для экономического роста измеримы, однако их влияние на экономическое развитие сложно определить эмпирическим путем. Целью работы была попытка оценить ситуацию польской экономики в связи с притоком прямых иностранных инвестиций. Анализ был произведен на основании идентификации очередных этапов экономического развития, в интерпретации инвестиционного пути развития (IDP), учитывая оценкуизменений потоков иностранного капитала, изменения задолженностей и обязательств по ПИИ и их взаимоотношения с ВВП, мотивов предпринимательства и структуры инвестиций с учетом степени технологического развития. В статье проанализированы 1994–2012 гг и использованы данные ЮНКТАД, Национального банка Польши и Главного статистического управления. Идентифицируя этап IDP для польской экономики, можно утверждать, что находится она в самом начале третьего этапа. Осуществление первых двух этапов произошло относительно скоро, но переход через следующие фазы несомненно будет процессом более длинным, а его єффекты трудно отределить. Kлючевые cлoвa: рост и развитие экономики, прямыe иностранныe инвестиции (ПИИ), инвестиционный путьразвития

ANNA TOBOLSKA*

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w przemyśle Polski: struktura… działowa i przestrzenna Wstęp Przedmiotem artykułu jest analiza struktury działowej oraz przestrzennej napływu inwestycji zagranicznych do przemysłu w Polsce oraz próba określenia stopnia internacjonalizacji tej sfery gospodarki. Zagadnienia te są istotne nie tylko z poznawczego punktu widzenia, lecz także mogą wskazywać na określone implikacje dla gospodarki, a w szczególności dla polityki gospodarczej kraju. Jak wskazują bowiem liczne przykłady, inwestorzy dokonujący bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) decydują nieraz w dużym stopniu o poziomie i kierunkach rozwoju gospodarek poszczególnych krajów i regionów – zarówno w wymiarze lokalnym, jak i ponadnarodowym. W artykule uwagę skoncentrowano na inwestycjach zagranicznych w przemyśle, jako tej sferze gospodarki, która w znaczący sposób kształtuje nie tylko wskaźniki wzrostu gospodarczego, ale też sytuację na rynku pracy, a tym samym wpływa na poziom i warunki życia mieszkańców. W pierwszym kroku przeprowadzonego badania dokonano analizy napływu kapitału inwestorów zagranicznych w ujęciu dynamicznym w skali całego kraju oraz w porównaniu z sytuacją globalną. W kolejnym etapie scharakteryzowano strukturę inwestycji zagranicznych w różnych działach przemysłu, który w niniejszym artykule jest identyfikowany z sekcją C „Przetwórstwo przemysłowe” według PKD 2007. Na podstawie wybranych zmiennych: wielkości zainwestowanego kapitału, liczby spółek z kapitałem zagranicznym i wielkości zatrudnienia, przy zastosowaniu wybranych metod ilościowych, dokonano oceny stopnia zróżnicowania struktury działowej inwestycji zagranicznych w tej sekcji. W dalszej części artykułu scharakteryzowano strukturę przestrzenną napływu kapitału zagranicznego do przemysłu w dwóch * Dr Anna Tobolska, Instytut Geografii Społeczno- Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej, Uniwer-

sytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, e-mail: juli@amu.edu.pl

734

Anna Tobolska

aspektach: kierunków inwestowania w skali regionalnej oraz kierunków pochodzenia inwestorów zagranicznych. Podsumowanie analizy przedstawiono w postaci konstrukcji profilu internacjonalizacji tej sfery gospodarki polskiej. W artykule wykorzystano materiały statystyczne dotyczące spółek z udziałem kapitału zagranicznego oraz napływu BIZ pochodzące z takich źródeł jak: –– coroczne publikacje UNCTAD World Investment Report (WIR) – dane z tego źródła wykorzystano do opisu zmian w strukturze przepływów BIZ na świecie, z uwzględnieniem pozycji Polski; –– dane sprawozdawcze publikowane przez Narodowy Bank Polski (NBP), które wykorzystano do porównań napływu kapitału zagranicznego do Polski w ujęciu dynamicznym – dane te dotyczą także tylko inwestycji bezpośrednich (BIZ); –– informacje i opracowania Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ), która udostępnia dane o największych inwestorach zagranicznych w Polsce, w różnych branżach, z uwzględnieniem ich lokalizacji; –– publikowane informacje i opracowania statystyczne oraz roczniki statystyczne GUS, wykorzystane do oceny zróżnicowania struktury działowej inwestycji zagranicznych w sekcji przetwórstwo przemysłowe. Wykorzystanie wskazanych źródeł wynika z różnego poziomu dezagregacji danych publikowanych przez wymienione instytucje, przydatnych dla analizy poszczególnych aspektów internacjonalizacji przemysłu. Niestety mankamentem takiego podejścia jest stosunkowo słaba porównywalność wyników analiz prowadzonych na pdostawie danych z tak różnych źródeł, wynikająca z odmiennej metodyki gromadzenia i przetwarzania informacji pierwotnych przez wymienione instytucje. Przy każdym zestawieniu opartym na danych statystycznych zostało podane ich źródło. Najszerzej wykorzystano opracowanie GUS Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2011 roku, zawierające informacje o aktywnych prawnie i ekonomicznie podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce, które wzięły udział w badaniu GUS i złożyły wymagane sprawozdanie, niezależnie od udziału zainwestowanego w nich kapitału. Należy podkreślić, że według tych danych 99,9% ogółu kapitału zagranicznego zostało zainwestowanych w spółkach z ponad 10% udziałem kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym, a ponadto podmioty z tej grupy stanowiły 98% ogółu podmiotów z kapitałem zagranicznym i zatrudniały 97,9% ogółu w nich pracujących. Stąd więc można przyjąć, że dane z tego źródła dotyczą niemal całości podzbioru zagranicznych inwestycji bezpośrednich, co z kolei umożliwia w pewnej mierze uogólnione porównania z danymi z pozostałych źródeł, tj. PAIiIZ czy NBP. W ostatniej części artykułu, do konstrukcji profilu internacjonalizacji przemysłu wykorzystano z kolei dane publikowane przez GUS w „Rocznikach statystycznych przemysłu” – choć metodyka gromadzenia tych danych jest nieco odmienna niż w cytowanym wyżej opracowaniu GUS, to jednak – jak ustalono po konsultacji z Wydziałem Mierników Produkcji Departamentu Produkcji GUS oraz Wydziałem Rejestru REGON Departamentu Metodologii, Standardów i Rejestrów GUS – porównania danych z tych dwóch źródeł są uprawnione.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w przemyśle Polski: struktura działowa…

759

BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W PRZEMYŚLE POLSKI: STRUKTURA DZIAŁOWA I PRZESTRZENNA Streszczenie Przedmiotem artykułu jest analiza struktury rodzajowej oraz przestrzennej napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do przemysłu w Polsce oraz próba określenia stopnia internacjonalizacji tej sfery gospodarki. Zagadnienia te są istotne nie tylko z poznawczego punktu widzenia, ale także mogą wskazywać na określone implikacje dla gospodarki, a w szczególności dla polityki gospodarczej kraju. W pierwszym kroku przeprowadzonego badania dokonano analizy napływu kapitału zagranicznego do Polski w ujęciu dynamicznym, w skali całego kraju oraz w porównaniu do sytuacji globalnej. Następnie scharakteryzowano strukturę inwestycji zagranicznych w różnych działach przemysłu, biorąc pod uwagę: wielkość zainwestowanego kapitału, liczbę spółek z kapitałem zagranicznym oraz wielkość zatrudnienia. W dalszej części artykułu ukazano strukturę przestrzenną napływu kapitału zagranicznego do przemysłu w Polsce w dwóch aspektach: kierunków inwestowania w skali regionalnej oraz krajów pochodzenia inwestorów zagranicznych. Na podstawie zaobserwowanych tendencji i prawidłowości dokonano oceny roli zagranicznych inwestycji bezpośrednich w polskim przemyśle. Podsumowanie analizy przedstawiono w postaci konstrukcji tzw. profilu internacjonalizacji.

FOREIGN DIRECT INVESTMENT IN INDUSTRY IN POLAND: THE SECTORAL AND SPATIAL STRUCTURE Summary This paper seeks to analyse the sectoral and spatial structure of the inflow of foreign direct investment (FDI) to industry in Poland and to determine the extent of internationalisation of this sphere of the economy. Those issues are significant not only in cognitive terms, but they can also have implications for the country's economy, in particular for its economic policy. In the first step of the research an analysis was made of the total inflow of foreign capital to Poland in a dynamic approach, compared against the global situation. Next the structure of foreign investment in the various sections of industry was characterised on the basis of selected variables: the capital invested, the number of companies with foreign capital, and the employment generated. Then the spatial structure of the foreign capital inflow to the Polish industry was identified in two aspects: by region where investment was located and by the investors' country of origin. On the basis of the observed tendencies and regularities, an assessment was made of the role FDI plays in the Polish industry. The analysis was summed up by constructing an FDI internationalisation profile. Key words: foreign direct investment (FDI), industry, Poland

760

Anna Tobolska

ПРЯМЫЕ ИНОСТРАННЫЕ ИНВЕСТИЦИИ В ПРОМЫШЛЕННОСТИ В ПОЛЬШЕ: ВИДОВАЯ И ТЕРРИТОРИАЛЬНАЯ СТРУКТУРА Резюме Предметом исследования являются анализ видовой и территориальной структуры притока прямых иностранных инвестиций в промышленность в Польше и попытка определить уровень интернационализации этой сферы экономики. Данные вопросы не только являются существенными с познавательной точки зрения, но и могут указывать на определенные последствия для экономики, в особенности, для экономической политики страны. На первом этапе проведенного исследования был проанализирован приток капитала иностранных инвесторов в динамическом аспекте в масштабе Польши и в сравнении с глобальной ситуацией. На очередном этапе работы была выявлена структура иностранных инвестиций в разных отраслях промышленности на основе выбранных переменных: объем капиталовложений, число компаний с иностранным капиталом и численность сотрудников. В дальнейшей части исследования была выделена территориальная структура притока иностранного капитала в польскую промышленность в двух аспектах: направления инвестирования в масштабе регионов Польши и страны происхождения иностранных инвесторов. Исходя из выявленных тенденций и закономерностей, была произведена оценка явления прямых иностранных инвестиций в польской промышленности, а итоги анализа были представлены в форме конструкции профиля интернационализации. Ключевые слова: прямые иностранные инвестици, промышленность, структурa

MARIUSZ ZIELIŃSKI, IZABELA JONEK-KOWALSKA, ADAM SOJDA*

Reakcje rynku pracy na zmiany koniunktury w dużych krajach Unii Europejskiej Wstęp Zmiany koniunktury gospodarczej w poważny sposób determinują bieżącą sytuację na rynku pracy. Poprawa koniunktury powoduje wzrost zapotrzebowania na pracę zgłaszanego przez przedsiębiorstwa, wzrost poziomu zatrudnienia i spadek poziomu bezrobocia, co jest korzystne z perspektywy wykorzystania zasobów pracy pozostających w dyspozycji gospodarki. Obniżenie nierównowagi rynku pracy skutkuje konkurencją między pracodawcami o pracowników, co wywołuje wzrost płac i realnych kosztów pracy. Okres kryzysu gospodarczego pociąga za sobą zjawiska przeciwne. Ponieważ część przedsiębiorstw do zmian koniunktury przystosowuje się w sposób adaptacyjny, wskaźniki charakteryzujące rynek pracy mogą z pewnym opóźnieniem dostosowywać się do zmian koniunktury. Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób i jak szybko rynek pracy dostosowuje się do zmian koniunktury gospodarczej. W celu uporządkowania analizy postawiono trzy hipotezy badawcze, wynikające głównie z przeglądu literatury tematu (Kwiatkowski 2002, s. 30–51; Andolfatto 1996, s. 112–132; Coile, Levine 2007, s. 1902–1919; Blundell, Brewer, Francesconi 2008, s. 421–453; Cahuc, Malherbet 2004, s. 481–501; d.Autumec 2001, s. 785–792; Pissarides 2001, s. 131–159, 233). Hipotezy te brzmią następująco: 1. Występują dodatnie korelacje między zmianami koniunktury a zmianami poziomu zatrudnienia oraz ujemne korelacje między zmianami koniunktury a zmianami poziomu bezrobocia. 2. Występują korelacje między zmianami koniunktury a zmianami poziomu zatrudnienia w elastycznych formach (np. liczbą pracujących czasowo i liczbą pracujących w niepełnym wymiarze). 3. Występują dodatnie korelacje między zmianami koniunktury a realnymi kosztami pracy.

* Prof. dr hab. Mariusz Zieliński – Instytut Ekonomii i Informatyki, Politechnika Śląska, Zabrze, e-mail: mariusz.zielinski@polsl.pl; dr Izabela Jonek-Kowalska – Instytut Ekonomii i Informatyki, Politechnika Śląska, Zabrze, e-mail: Izabela.Jonek-Kowalska@polsl.pl; dr Adam Sojda – Instytut Ekonomii i Informatyki, Politechnika Śląska, Zabrze, e-mail: adam.sojda@polsl.pl;

762

Miscellanea

Hipotezy powyższe zostaną zweryfikowane na podstawie danych dotyczących zmian koniunktury i zmian wielkości zasobów na rynku pracy oraz zmian realnych kosztów pracy. Korelacja między powyższymi wielkościami zostanie oszacowana dla okresu krótkiego (zmiany następujące w tym samym roku) oraz z uwzględnieniem rocznego przesunięcia danych charakteryzujących rynek pracy w stosunku do zmian koniunktury. To ostatnie ujęcie umożliwi odpowiedź na pytanie, czy występuje roczne opóźnienie dostosowań rynku pracy do zmian koniunktury. Analiza korelacji zostanie dokonana na podstawie danych statystycznych publikowanych przez Eurostat, odnoszących się do sześciu największych ludnościowo krajów Unii Europejskiej w latach 2002–2011.

1. Zmiany koniunktury a sytuacja na rynku pracy w świetle literatury ekonomicznej Gospodarka rynkowa podlega wahaniom koniunkturalnym, polegającym na odchyleniach poziomu bieżącej produkcji od jej długookresowego trendu. Następujące po sobie wzrosty i spadki aktywności gospodarczej tworzą cykl koniunkturalny (Neumeyer, Perri 2005, s. 545–580). Zmiany aktywności na rynku rzeczowym powodują zmiany na rynku pracy w postaci zmian w poziomie oraz strukturze zatrudnienia i bezrobocia (Andolfatto 1996, s. 112–132; Sajkiewicz, Sajkiewicz 2002, s. 19). Znaczna część przedsiębiorstw nie potrafi przewidzieć głębokości kryzysu i czasu jego utrzymywania się ani czasu i zasięgu wzrostu gospodarki w okresie szczytu koniunktury. W związku z tym do zmian koniunktury dostosowują się one w sposób adaptacyjny (sukcesywny). O zmianie poziomu zatrudnienia przedsiębiorstwa decydują dopiero po potwierdzeniu tendencji zmian popytu na ich wyroby. W konsekwencji może pojawić się w gospodarce efekt opóźnienia polegający na tym, że dostosowania poziomu zatrudnienia do zmian koniunktury na rynku rzeczowym są przesunięte w czasie (Zieliński, Jonek-Kowalska 2011, s. 46). Efekt opóźnienia jest generowany przez czynniki ekonomiczne, społeczne, psychologiczne i prawne. Z perspektywy ekonomicznej koszty utrzymania nie w pełni dociążonych pracą doświadczonych pracowników w okresie spadku popytu mogą okazać się niższe od kosztów odbudowania stanu zatrudnienia po powrocie dobrej koniunktury (Kalinowski 2004, s. 407; Wiśniewski 1999, s. 65; Makowski 2001, s. 165). Efekt opóźnienia jest wzmacniany decyzjami pracodawców, starających się nie pozbawiać pracowników środków do życia (czynniki społeczne), koniecznością wypłaty odpraw i prawnymi ograniczeniami możliwości wypowiedzenia umowy o pracę (czynniki psychologiczne i prawne). Alternatywami dla zwolnień w okresie osłabienia koniunktury są: wstrzymanie naboru z rynku zewnętrznego, redukcja godzin nadliczbowych, skracanie czasu pracy, dzielenie pracy, nieprzedłużanie umów czasowych, przekazanie własnym pracownikom zadań zlecanych dotychczas na zewnątrz, urlopy bezpłatne, wspieranie odejść naturalnych (wcześniejsze emerytury) i dobrowolnych zwolnień (Lipka 2000, s. 130–131; Askenazy 2004, s. 603–614). Globalizacja i nasilenie konkurencji powoduje, że przedsiębiorstwa coraz częściej dokonują segmentacji wewnętrznego rynku pracy. Wyodrębniają „trzon” załogi i grupę brzegową. Trzon załogi stanowią pracownicy niezbędni do realizacji podstawowych funkcji przedsiębiorstwa, którzy są chronieni przed zwolnieniami i zatrudniani na czas nieokreślony lub wysoko płatne kontrakty. Część brzegowa załogi jest zatrudniana w zależności od koniunktury, w elastycznych formach zatrudnienia (na umowy termino-

R E C E N Z J E   I   O M Ó W I E N I A

Marcin Gorazda, Filozofia ekonomii, Copernicus Center Press, Kraków 2014, s. 413 Inspiracją dla napisania recenzji staje się najczęściej chęć podzielenia się z innymi satysfakcją z osobistego doświadczenia lektury, zachęcenia do zapoznania się z poglądami autora recenzowanego opracowania. Niestety, zdarza się również, iż motywacją staje się nieodparta potrzeba podzielenia się z innymi krytycznym osądem przedmiotu dzieła, a niejednokrotnie również sposobu jego przedstawienia. W przypadku książki Marcina Gorazdy pt. Filozofia ekonomii przy pisaniu recenzji przeważyły drugie ze wskazanych przesłanek. Recenzowana książka została opatrzona tytułem Filozofia ekonomii, wynikającym z deklarowanego przez autora i z pewnością nieuzasadnionego przekonania, iż podejmowana tematyka nie została jak do tej pory, przynajmniej w polskiej literaturze przedmiotu podjęta z wystarczającą starannością. W opisie zawartym na okładce książki znajduje się deklaracja, iż recenzowana praca jest monografią stanowiącą owoc prowadzonych przez autora wykładów popularnonaukowych oraz kursowych na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie z zakresu filozofii ekonomii. Książka – mimo iż pozbawiona wstępu i zakończenia – w zamiarze autora stanowi monografię, czyli uzasadnia oczekiwanie czytelnika, iż jej lektura pozwoli mu uporządkować przedmiot rozważań oraz znaleźć naukowe i kompletne ujęcie określonego obszaru rozważań akademickich. Brak wstępu, którego surogatem wydaje się otwierający książkę rozdział pt. „Czy istnieje filozofia ekonomii?” nie daje możliwości jednoznacznego określenia celu rozprawy. Z treści zawartej na s. 13–14 można domyślać się jedynie, iż są dwa powody, dla których autor podjął się trudu napisania książki. Po pierwsze, inspiracją dla autora było to, że mimo iż w Polsce prowadzi się badania w zakresie historii myśli ekonomicznej i metaekonomicznej, a także czyni refleksję nad tym, co jest przedmiotem nauki ekonomii, jaki ma ona charakter i jakie stosuje metody, to „prawie nigdy nie są wydawane pod hasłem filozofii ekonomii”. Zaiste marketingowy przyczynek do napisania monografii naukowej, brak właściwego „opakowania” rozważań. Drugi powód przekonujący do napisania tej książki wynika zdaniem autora z tego, iż „w Polsce wykłada się głównie ekonomię klasyczną tudzież neoklasyczną, określaną również mianem ortodoksyjnej”. Pomijając nieuzasadnione zakresem przedmiotowym i charakterystyką stosowanych metod utożsamianie ekonomii neoklasycznej z ekonomią ortodoksyjną, autor podejmujący się wyłożenia „filozofii” nauki ekonomii wśród twórców ekonomii neoklasycznej (ortodoksyjnej) wymienia obok siebie Alfreda Marshalla oraz Johna Maynarda Keynesa. Szczególnego rodzaju optymizm autora co do (bez wątpienia oczekiwanej od monografii naukowej) wartości poznawczej napisanej książki wyraża stwierdzenie zawarte w spinającym w klamrę rozważania rozdziale zatytułowanym „Czy ekonomia potrzebuje filozofii?”, stanowiącym w zamierzeniu substytut zakończenia. W tymże rozdziale (s. 357), Autor w szczególny sposób wyraża pogląd dotyczący kryterium istnienia określonej dziedziny nauki: „Jeśli o filozofii ekonomii udaje się napisać całą książkę, to jest to niewątpliwie jeden z socjologicznych dowodów na to, że taka dziedzina szeroko rozumianej nauki musi istnieć”. Nieuzasadnione przekonanie o wyjątkowości dzieła potwierdzają często powtarzane przez autora stwierdzenia, iż podejmowane przez niego zagadnienia

Recenzje i omówienia

779

Innovative Economy as the Subject of Investigation in Theoretical Economics, edited by Andrzej Malawski, Cracow University of Economics Press, Cracow 2013, 168 pp. The main message of this book is that modern economic theory and present-day economic reality can be usefully researched by following two of Schumpeter’s (1934, 1939, 1942) perspectives of economic life: circularity, and economic development. Circularity stands for periodicity or cyclicity, which is an outcome of the routine behavior of economic agents; economic development stands for creative innovation and the displacement of old products and organizational forms with new ones. These two perspectives prompt the authors of the book to study a variety of economic variables, in particular credit as a device that enables firms to undertake innovative projects and equip consumers who are innovative-minded with financial muscle (share holdings) to push for such projects. This is a nice angle because it highlights the role that individuals play in stimulating innovations other than as users (adopters) of new products. However, missing is an elaboration in what ways firm-led innovations differ systematically from consumer-fed innovations, and how the two types of stimuli interact. Because innovation as an evolution is “time-intensive” (it stretches over several periods), it is clouded by uncertainty. Not surprisingly, then, the book also deals with the minimization of aggregate risk. The book is rich in innovative mathematical structures and modeling strategies. More often than not, it is highly abstract and requires painstaking study before grasping a result: as, for example, when the reader is led through eleven definitions to a theorem that provides conditions under which an economy with a financial market is considered to be more just in a future state s = 1, …, S than in the current state s = 0. Again not surprisingly, here, on adopting a Rawlsian stance, the social improvement occurs when the situation of the worst off individual improves, but if it does not (and if, implicitly, it does not deteriorate), an economy is considered more just when the situation of the next worse off individual improves, and so on. It seems that the comparative strength of the book is in providing a mathematical infrastructure for linking Schumpeterian analysis with mainstream economics in general, and with financial markets in particular. When concrete results are reported, as, for example, when capital accumulation (an engine of innovation) and capital aging are linked with economic growth, they are more a relaxed version of known propositions than novel claims. All in all, the book is true to the Schumpeterian spirit: it invites creative research innovations, which depend on students of modern economic theory having “pro-innovative preferences” (a term eloquently coined by the authors). Oded Stark

References Schumpeter J.A., The Theory of Economic Development: An Inquiry into Profits, Capital, Credit, Interest and the Business Cycle, Harvard University Press, Cambridge, MA 1934. Schumpeter J.A., Business Cycles: A Theoretical, Historical and Statistical Analysis of the Capitalist Process, McGraw-Hill Book Company Inc., New York 1939. Schumpeter J.A., Capitalism, Socialism and Democracy, Harper and Row, New York 1942.

Komunikat Sądu Konkursowego Nagrody Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego im. prof. Edwarda Lipińskiego w 2014 r. Nagroda im. prof. Edwarda Lipińskiego jest przyznawana corocznie przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne za książkę wnoszącą nowe wartości do dorobku nauk ekonomicznych w Polsce, a opublikowaną w dwóch kolejnych latach poprzedzających rok, w którym nagroda jest przyznawana. Po przeprowadzeniu postępowania konkursowego Sąd Konkursowy postanowił przyznać nagrodę w 2014 r.

Łukaszowi HARDTOWI za książkę

Studia z realistycznej filozofii ekonomii wydaną przez C.H.Beck, Warszawa 2013 r. W pracach Sądu Konkursowego brali udział: prof. prof. S. Ryszard Domański, Bogusław Fiedor, Bożena Klimczak, Joanna Kotowicz-Jawor, Witold Kwaśnicki, Elżbieta Mączyńska, Jan Lipiński, Stanisław Rudolf, Eugeniusz Rychlewski (przewodniczący), Zdzisław Sadowski, Czesław Skowronek, Andrzej Sławiński.

prof. dr hab. Eugeniusz Rychlewski Przewodniczący Sądu Konkursowego

Warszawa, 26 września 2014 r.

PRENUMERATA 2015 Ceny na 2015 r.:

U Wydawcy zaprenumerujesz najtaniej!

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2014 5

2014

11 RUCH S.A.

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01–106 Warszawa, ul. Nakielska 3, +48 22 836 69 21

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

5 W numerze MARIAN GORYNIA, PIOTR TRĄPCZYŃSKI

Determinanty efektywności zagranicznych inwestycji bezpośrednich – przegląd wyników badań DOROTA WAWRZYNIAK

Klimat inwestycyjny a wpływ opodatkowania przedsiębiorstw na bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Unii Europejskiej WIESŁAWA LIZIŃSKA, RENATA MARKS-BIELSKA

Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych a rozwój gospodarczy Polski ANNA TOBOLSKA

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w przemyśle Polski: struktura działowa i przestrzenna

Ekonomista 2014, nr 5, s. 643–782 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT