Ekonomista 2015 1 eldemo str

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2015 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2015 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej,

404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF).

Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01–106 Warszawa, ul. Nakielska 3, +48 22 836 69 21

Eko­no­mi­sta 2015, nr 1, s. 1–150 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2015 1

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2015

1 W numerze PAWEŁ KOZŁOWSKI

Zdzisław Sadowski – nie tylko z powodu jubileuszu 90-lecia urodzin MARCIN WOŹNIAK

Aktywne programy rynku pracy: szacunki funkcji dopasowań dla Polski z wykorzystaniem danych regionalnych SŁAWOMIR KUŹMAR, MICHAŁ PILC

The Impact of Labor Market Institutions on Labor Market Performance in Transition Countries BARTŁOMIEJ ROKICKI

Regionalne deflatory PPP w Polsce oraz ich wykorzystanie MICHAŁ BURZYŃSKI

Wpływ migracji na dobrobyt w krajach OECD

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej.

2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego.

Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.

3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim).

5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony).

6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków.

7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela.

8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf).

9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail.

Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka).

Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach.

10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji.

11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim.

Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji.

12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

2015

1

WYDAWCY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT RADA PROGRAMOWA

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak KOMITET REDAKCYJNY

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 370 egz., ark. wyd. 12,5

Spis treści Jubileusz Paweł K O Z Ł O W S K I: Zdzisław Sadowski – nie tylko z powodu jubileuszu 90-lecia urodzin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Artykuły Marcin W O Ź N I A K: Aktywne programy rynku pracy: szacunki funkcji dopasowań dla Polski z wykorzystaniem danych regionalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sławomir K U Ź M A R, Michał P I L C: The Impact of Labor Market Institutions on Labor Market Performance in Transition Countries . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bartłomiej R O K I C K I: Regionalne deflatory PPP w Polsce oraz ich wykorzystanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Michał B U R Z Y Ń S K I: Wpływ migracji na dobrobyt w krajach OECD . . . . .

15 43 67 81

Miscellanea Łukasz P I Ę T A K: Polaryzacja ekonomiczna w Hiszpanii w latach 1955–2013 . .

109

Laureaci Nagrody Nobla w ekonomii Adam N O G A: Modelowanie zachowań strategicznych w gospodarce: Jean Tirole – Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii w 2014 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

129

Recenzje i omówienia Rzemieślnicy i biznesmeni. Właściciele małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych (rec. Maria Jarosz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

145

Streszczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I

* Każ­dy ar­ty­kuł za­wie­ra stresz­cze­nie w ję­zy­ku polskim, an­giel­skim i ro­syj­skim.

An­giel­sko­ję­zycz­ne stresz­cze­nia ar­ty­ku­łów za­miesz­cza­nych w „Eko­no­mi­ście” są re­je­strowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 10 punktów za publikacje (załącznik do komunikatu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 31 grudnia 2014 r., na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym)

Contents Jubilee Paweł K O Z Ł O W S K I: Zdzisław Sadowski – Not Only to the 90th Anniversary of the Birth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Articles Marcin W O Ź N I A K: Active Labour Market Programs: Some Estimates of the Matching Function for Poland Based on Regional Data . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sławomir K U Ź M A R, Michał P I L C: The Impact of Labor Market Institutions on Labor Market Performance in Transition Countries . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bartłomiej R O K I C K I: Regional PPP Deflators for Poland and Their Use . . .

Michał B U R Z Y Ń S K I: The Impact of Migration on Welfare in the OECD Countries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 43 67 81

Miscelanea Łukasz P I Ę T A K: Economic Polarization in Spain, 1955–2013 . . . . . . . . . . . . . .

109

Nobel Prize Laureates Adam N O G A: Modelling Strategic Behaviour in the Economy: Jean Tirole – No­ bel Prize in Economics, 2014 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

129

Book reviews Rzemieślnicy i biznesmeni. Właściciele małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych (Craftsmen and Businesmen: the Owners of Small and Medium-size Enterprises), ed. Jan Gardawski (rev. by Maria Jarosz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

145

Summaries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian.

Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 10 points for publications (Annex to the Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 31 December 2014, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes)

Содержание Юбилей Павел К О З Л О В С К И: O Здзиславе Садовском – не только по поводу юбилея 90-летия со дня рождения . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Статьи Марцин В О З Ь Н Я К: Активные программы для рынка труда: оценка функции адаптации для Польши с использованием региональных данных . . . . . . . . . . . Славомир К У З Ь М А Р, Михал П И Л Ь Ц: Влияние институтов рынка труда на эффективность рынка труда в странах трансформации . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Бартломей Р О К И Ц К И: Региональные дефляторы ППС в Польше и их использование . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Михал Б У Ж И Н Ь С К И: Влияние миграции на уровень жизни в странах ОЭСР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 43 67 81

Разное Лукаш П Е Н Т А К: Экономическая поляризация в Испании в 1955–2013 гг. . . .

109

Лауреаты Нобелевской премии Адам Н О Г А: Моделирование стратегического поведения в экономике: Жан Тироль – лауреат Нобелевской премии по экономике за 2014 год . . . . . . . . . . .

129

Рецензии и обзоры Rzemieślnicy i biznesmeni. Właściciele małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych (Ремесленники и бизнесмены. Владельцы малых и средних частных предприятий), ред. И. Гардавски (рец. Мария Ярош) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

145

Резюме . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 10 пунктов за публикации (приложение к сообщению Министра науки и высшего образования от 31 декабря 2014 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам)

J

U

B

I

L

E

U

S

Z

PAWEŁ KOZŁOWSKI

Zdzisław Sadowski – nie tylko z powodu jubileuszu 90-lecia urodzin Bywają ludzie z klasą. Jest ich niewielu, mam wrażenie, że teraz albo jest ich mniej, albo gdzieś są ukryci. Może sami się chronią. Nie wiadomo, czy tę wyróżniającą się właściwość nabywają z biegiem lat i miesięcy, czy już tacy przychodzą na świat. Zapewne to, co uzyskane wraz z urodzeniem, nie jest bagatelne, ale prawdopodobnie samo życie ma zasadnicze znaczenie formujące. Które jednak okresy, jakie kontakty, miejsca, ile w tym przypadku, a ile świadomych wyborów, jak ważna jest historia, a jak biografia? Te pytania, a właściwie poszukiwania na nie odpowiedzi, nurtowały już starożytnych i nie wygasły one do dzisiaj. Rosjanie mają bliskie im określenie. To słowo „sud’ba”. A więc los, który nie jest zbiorem przypadków, determinuje życie, ale sam też podlega autodeterminacji.

Nadaje sens egzystencji, a także światu.

Zdzisław Sadowski ma klasę. Nie dlatego, że jest profesorem, członkiem Polskiej Akademii Nauk, wieloletnim prezesem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, twórczym naukowcem, politykiem gospodarczym i politykiem sensu stricto, czyli państwowcem. Te ważne role i zajęcia nie muszą być wiązane z klasą, ani tym bardziej ją tworzyć. Raczej jest odwrotnie, są formami, które można rozmaicie wypełniać. Najrzadziej, gdyż najtrudniej właśnie czynić to z klasą, bo ona jest pierwotna i nadrzędna. Zdzisław Sadowski wszystko robi z klasą. Posiada odpowiednie cechy, ma tę umiejętność, to coś, co jest jak artyzm – trudne do opisania słowami, choć przecież realnie istniejące.

Dużo napisał, same mądre rzeczy. Warte lektury również dzisiaj, po latach, nawet po półwieczu. To dobry sprawdzian, bo czas wszystko przesiewa. Nie każdy autor i nie każdy tekst przechodzi pomyślnie taką próbę. W ekonomii i dyscyplinach zbliżonych tego rodzaju test bywa szczególnie selekcjonujący. Twórczość naukowa profesora Sadowskiego poddaje się mu z bardzo dobrymi rezultatami. Nie będę wymieniał wszystkich napisanych przez niego prac. Są one skatalogowane i dostępne. Najważniejsze wybrał – co jest szczególnie cenne – sam autor na końcu książki Przez ciekawe czasy1. Bibliografia ta ciągle rośnie.

Wyraża ona jednocześnie zainteresowania naukowe autora. Zaczęły się one od historii gospodarki i historycznej teorii ekonomii. Później dominująca stała się teoria rozwoju gospodarczego i społecznego oraz polityka makroekonomiczna. Tak jest do dzisiaj. Te zainteresowania lokują Zdzisława Sadowskiego w ramach polskiej szkoły ekonomicznej. Nie ma powodu, by z okazji jubileuszu dostojnego uczonego pisać szerzej o szkołach w nauce.

1 Z. Sadowski, Przez ciekawe czasy. Rozmowy z Pawłem Kozłowskim o życiu, ludziach i zdarzeniach, PTE, Warszawa 2011, s. 389.

10

Jubileusz

Stwierdźmy jedynie, że jest to pojęcie wieloznaczne, a sama obecność szkół bywa rozmaicie oceniana. Karl Popper ustosunkowuje się do nich negatywnie, bowiem „szkoła nigdy nie dopuszcza nowej idei”2. Według innych istnienie szkół jest po prostu faktem, podobnie jak osobliwości rozwoju nauk, zwłaszcza społecznych, występujące w poszczególnych krajach3.

Nie wikłajmy się teraz w ten spór, jedynie go odnotowaliśmy. Szkoły świadczą o różnorodności nauki, są wyrazem jej polimorficzności. W każdym razie z perspektywy historii nauki, a także szerzej – historii intelektualnej i historii kultury – lekceważenie lub wręcz postponowanie szkół narodowych prowadziłoby do nadmiernego uproszczenia całego obrazu.

Szkołę ekonomiczną można różnie określać. Z punktu widzenia przynależności instytucjonalnej jej członków – pracowali oni lub współpracowali z tą samą uczelnią, katedrą, centrum badawczym lub innym tego rodzaju ośrodkiem. W znaczeniu socjologicznym – w tym przypadku kluczowe jest poczucie przynależności do kręgu osób uprawiających daną dyscyplinę, ich autoidentyfikacja, realizowana potrzeba szczególnego porozumienia itp. Członkowie tak wyodrębnionej szkoły nie muszą ani pracować w jednej instytucji, ani nawet działać w tym samym miejscu i czasie. „Szkoła w tym rozumieniu funkcjonuje przede wszystkim jako grupa odniesienia”4. Można wreszcie dla identyfikacji szkół posłużyć się typologią, albo szerzej – logiką. Jej bazą jest tożsamość lub przynajmniej znaczne podobieństwo samych treści i form naukowych – niezależnie od tego, czy ich autorzy zdają sobie z tego sprawę, czy nie. W tym znaczeniu termin „szkoła” bywa używany wymiennie z terminem „teoria” lub „paradygmat”. Mniejsza o to, czy słusznie.

Szkoła narodowa może składać się z elementów każdej z wyodrębnionych wyżej szkół, ale – jeśli ma też odrębne cechy – nie jest trudno określić jej elementy specyficzne. Polska szkoła ekonomii odznacza się właśnie wspólnotą problematyki, jej członkowie szukają odpowiedzi na pytania zogniskowane wokół jednego naczelnego problemu. Jest nim modernizacja, znalezienie drogi i racjonalnego sposobu wyjścia z gospodarki i społeczeństwa zacofanego, opóźnionego, z położenia peryferyjnego, zależnego, pogrążonego w niedostatku, niesamodzielnego, wasalnego. Celem jest znalezienie się w centrum gospodarczego i społecznego rozwoju regionu, a jeszcze lepiej – świata. A przynajmniej zbliżanie się do niego. Temu towarzyszy w ekonomii rozległy zbiór pytań szczegółowych. W większości są one obecne w twórczości Zdzisława Sadowskiego. Bo poza wszystkim, a właściwie nade wszystko, jest on właśnie przedstawicielem i aktywnym wyrazicielem polskiej szkoły ekonomicznej. Bada początki upadku Rzeczypospolitej w XVII wieku. Rozpatruje gospodarkę narodową w szerszym globalnym kontekście. Analizuje „wyzwania rozwojowe”, w których uwarunkowania i czynniki wzrostu grają ważną, ale nie jedyną rolę. W całej swojej twórczości, a także działalności praktycznej, szuka optymalnego związku państwa z rynkiem, wybranej strategii ze spontaniczną samoregulacją, świadom tego, że zarówno państwo, jak i rynek są w rzeczywistości dalekie od doskonałości i dlatego powinny razem kształtować rozwój, wspomagać go i ukierunkowywać, a nie występować przeciwko sobie i na zmianę dążyć do niwelacji drugiej strony. Ów wątek prowadzi zarówno Zdzisława Sadowskiego, jak i polską szkołę ekonomiczną od dawna – rzec można, że w sekularnych granicach od zawsze. Wymaga pracy umysłu otwartego, nie dogmatycznego, świadomego ograniczeń miejsca i czasu, zdolnego do autorewizji i uwzględniającego konsekwencje projektowanych (lub zaniechanych) działań. Profesor – kiedy trzeba było – przestrzegał przed złudzeniem dobroczynnych skutków działań omnipotentnej administracji i władzy politycznej, a później przede wszystkim wytyka zgubną naiwność wiary w opatrznościowe 2 3 4

K.R. Popper, Conjectures and Refutations. The Growth of Scientific Knwoledge, London 1963, s. 149.

J. Szczepański, Odmiany czasu teraźniejszego, Warszawa 1971, s. 666–685.

J. Szacki, Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia, Warszawa 1991, s. 95.

A

R

T

Y

K

U

Ł

Y

MARCIN WOŹNIAK*

Aktywne programy rynku pracy: szacunki funkcji dopasowań dla Polski z wykorzystaniem danych regionalnych Wprowadzenie Analiza rynków pracy, w kontekście tarć generowanych przez jego uczestników, na stałe weszła do kanonu badań ekonomicznych. Podejście to pozwala wyjaśnić współistnienie wakatów i poszukujących zatrudnienia w tym samym miejscu i czasie, które jest cechą charakterystyczną współczesnych gospodarek. Kluczowe jest tu założenie o obustronnym braku dostępu do informacji: pracodawcy nie posiadają wiedzy o wszystkich poszukujących pracy, a bezrobotni nie mają wglądu we wszystkie znajdujące się na rynku oferty. Ta niedoskonałość jest przyczyną kosztownych i czasochłonnych opóźnień ciągłego procesu dopasowań, przyczyniając się do kumulacji kosztów transakcyjnych zarówno po stronie firm, jak i potencjalnych pracowników, przy czym im okres poszukiwań dłuższy, tym większe koszty.

Podstawowym narzędziem do matematycznego modelowania tarć na rynku pracy jest tzw. funkcja dopasowań, która w prosty sposób opisuje proces poszukiwania i odnajdywania zatrudnienia przez poszczególnych uczestników rynku pracy. Przedstawia ona strumień podejmujących zatrudnienie osób w danej gospodarce jako funkcję wakatów i bezrobotnych. Niewątpliwy wkład w powstanie i rozwój tej myśli wnoszą rozważania P. Diamonda, Ch. A. Pissaridessa i D. Mortensena1, którzy na tym fundamencie zbudowali bardziej złożony matematyczny model równowagi. W niniejszym artykule autor skupia się jednak wyłącznie na mechanizmie łączenia uczestników rynku pracy2. * Mgr Marcin Woźniak – doktorant w Katedrze Pracy i Polityki Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu; e-mail: wozniac@gmail.com 1 Zob.: Diamond, Maskin 1979; Pissarides 1990; Mortensen 1982.

2 Szersze omówienie modelu Diamonda, Mortensena i Pissaridesa – zob. np.: Rogerson, Shimer, Wright 2005; Butler, Orczyk, Szambelańczyk 2011; Nowak 2011; Woźniak 2012.

16

Marcin Woźniak

Funkcja dopasowań stanowi naturalny punkt wyjścia do walidacji różnego typu aktywnych programów rynku pracy, gdyż modeluje ona proces poszukiwania i znajdowania zatrudnienia oraz pozwala badać determinanty jego skuteczności.

Jest to również przyczyna tego, iż literatura poruszająca ten temat jest bogata i wielowątkowa.

Celem opracowania jest przedstawienie szacunków funkcji dopasowań dla Polski w kontekście analizy efektywności wybranych aktywnych programów rynku pracy (ALMP). W tym celu oszacowano wpływ szkoleń i staży zarówno na strumień odpływu do zatrudnienia, jak i na stopę bezrobocia.

Do analiz posłużono się danymi regionalnymi i oszacowano statyczne oraz dynamiczne modele ekonometryczne dla 16 województw. W obliczeniach wykorzystano m.in. estymator pierwszych różnic3 dla uogólnionej metody momentów (Arellano, Bond 1991). Zgodnie z wiedzą autora do tej pory nie wykonano analiz wykorzystujących wspomnianą metodykę do walidacji ALMP w Polsce. Jednostkowe i odległe w czasie jest jedynie opracowanie Puhaniego (1999).

1. Przegląd literatury W ostatnich latach można zaobserwować wyraźny wzrost wykorzystania modeli matematycznych w celu ewaluacji aktywnej polityki rynku pracy (np. Cahuc, Le Barbachon 2008; Van den Berg 2003; Van der Linden 2005; Nie, Struby 2008; Imbens, Wooldridge 2009; Stavrunova 2008; Van den Berg, Caliendo 2009 i wiele innych). Aktywne programy rynku pracy mogą wywoływać pewne „ukryte” efekty4, których nie można dokładnie ocenić za pomocą tradycyjnej analizy5. Ponadto realne oddziaływanie ALMP na poziom zatrudnienia i bezrobocia, płace czy pomoc społeczną nie jest do końca rozumiane i znane (Calmfors 1994; Calmfors, Forslund, Hemstrom 2002; Van der Linden 2005). Badanie mechanizmu łączenia poszukujących pracy bezrobotnych z pracodawcami z uwzględnieniem powstających w tym procesie tarć pozwala znaleźć odpowiedzi na niektóre z powyższych dylematów. W perspektywie makroekonomicznej natomiast umożliwia rozpoznanie korzyści bądź negatywnych efektów ALMP dla danej gospodarki.

Wykorzystanie samej funkcji dopasowań w tym zakresie wiąże się analizą oddziaływania danych programów ALMP na odpływy z bezrobocia, prawdopodobieństwo podjęcia pracy lub na czas jej poszukiwania. Rozróżnia się tu dwie specyfikacje funkcji dopasowań: zwyczajną i rozszerzoną. Ta druga postać jest zazwyczaj wykorzystywana w badaniach empirycznych, gdyż umożliwia obliczenia z uwzględnieniem heterogeniczności bezrobotnych i ofert pracy.

3

First Difference General Method of Moments (FDGMM) Tzw. efekt „zastąpienia”, „jałowego biegu” i „przemieszczenia”. Szerzej na ten temat można przeczytać np. w: Lehmann, Kluve (2008).

5 Fundamentalne pytanie, na które trzeba odpowiedzieć w tym kontekście, to: jak dana osoba uczestnicząca w ALMP zachowałaby się, gdyby nie uczestniczyła w tym programie?

4

Aktywne programy rynku pracy: szacunki funkcji dopasowań dla Polski…

41

Marcin Woźniak

AKTYWNE PROGRAMY RYNKU PRACY: SZACUNKI FUNKCJI DOPASOWAŃ DLA POLSKI Z WYKORZYSTANIEM DANYCH REGIONALNYCH Streszczenie Artykuł podejmuje próbę oceny efektów aktywnych programów rynku pracy (ALMP) w Polsce. Analiza obejmuje okres od 1 kw. 2006 r. do 4 kw. 2012 r. Aby ocenić efektywność tych programów, dokonano estymacji funkcji dopasowań i zbadano wpływ programów szkoleniowych i stażowych na proces łączenia uczestników rynku pracy i na stopę bezrobocia. W tym celu oszacowano dynamiczne modele ekonometryczne z wykorzystaniem danych panelowych dla 16 województw.

Wyniki wskazują na większą efektywność zatrudnieniową programów stażowych: wzrost liczby uczestników staży o 1% implikuje, po upływie trzech kwartałów, spadek liczby bezrobotnych o ok. 0,1%–0,16%. Analiza odpływów do zatrudnienia również wykazała nadproporcjonalnie wysoki udział uczestników staży w ogólnej liczbie nowo obsadzonych stanowisk pracy.

Natomiast programy szkoleniowe, w świetle przeprowadzonych obliczeń, należy uznać za nieefektywne. Nie stwierdzono ich istotnego wpływu na poziom stopy bezrobocia, a analiza odpływów do zatrudnienia wskazała na stosunkowo niski udział w nich uczestników szkoleń, co z kolei wydłuża okres poszukiwania zatrudnienia.

Słowa kluczowe: aktywne programy, rynek pracy (ALMP), bezrobocie, ewaluacja funkcji dopasowań, Polska

ACTIVE LABOUR MARKET PROGRAMS: SOME ESTIMATES OF THE MATCHING FUNCTION FOR POLAND BASED ON REGIONAL DATA Summary The paper attempts at the evaluation of the effects of the active labour market programs (ALMP) in Poland. The analysis covers the period between the 1st quarter of 2006 and the 4th quarter of 2012. In order to assess the effects of the ALMP on employment and unemployment, the author has estimated the matching function and analysed the impact of schooling and traineeship programs on pairing the labour market agents and on the unemployment rate. To this aim, dynamic econometric models have been estimated using panel data for 16 voivodeships.

The results indicate a higher employment efficiency of the traineeship programs: an increase in the number of trainees by 1% implies, after three quarters, a decrease in the number of unemployed by ca 0.1–0.16%. The analysis of the outflows to employment has also revealed an over-proportional share of trainees in the total number of the newly filled job.

42

Marcin Woźniak

The schooling programs, on the other hand, appear to be ineffective in the light of the calculations. These programs do not show any significant impact on the unemployment rate, and the analysis of outflows to employment has shown a relatively low proportion of the former participants of the schooling programs, which lengthens the period of job seeking.

Key words: active labour market programs (ALMP), unemployment, estimating the matching function, Poland

АКТИВНЫЕ ПРОГРАММЫ ДЛЯ РЫНКА ТРУДА: ОЦЕНКА ФУНКЦИИ АДАПТАЦИИ ДЛЯ ПОЛЬШИ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ РЕГИОНАЛЬНЫХ ДАННЫХ Резюме В статье делается попытка оценить результаты применения активных программ рынка труда (ALMP) в Польше. Анализ охватывает период с первого квартала 2006 г. до четвертого квартала 2012 г. Чтобы оценить эффективность этих программ, была проведена эстимация функции адаптации и проведено исследование влияния программ обучения и стажировок на процесс активизации участников рынка труда и на норму безработицы. С этой целью была сделана оценка динамичных эконометрических моделей с использованием панельных данных для 16 воеводств. Результаты показали, что наибольшую эффективность имели программы стажировок: рост количества участников стажировок на 1% по истечении трёх кварталов ведет к понижению количества безработных на около 0,1–0,16%. Анализ выявил также высокую долю участников стажировок в общем количестве впервые занятых рабочих мест. Программы обучения, в свете проведенных расчётов, следует признать как неэффективные. Не выявлено их существенного влияния на уровень безработицы, а анализ оттоков в сферу занятости указал на относительно низкую долю в них участников обучения, что в свою очередь продлевает период поиска занятости. Ключевые слова: активные программы, рынок труда (ALMP), безработица, эвалюация функции адаптации, Польша

SŁAWOMIR KUŹMAR, MICHAŁ PILC*

The Impact of Labor Market Institutions on Labor Market Performance… in Transition Countries1 1. Introduction For many years the labor economic literature has seen a lively and continuously growing discussion concerning the role of labor market institutions for the labor market performance (broad review of the literature can be found in Boeri and Van Ours (2008), brief summaries in Layard, Nickell and Jackman (2005, p. XIII– –XXXIX) and Blanchard (2006), among others). Nevertheless, despite the growing amount of studies in that field, the available evidences still remain inconclusive and are often contradictory (Blanchard 2006, p. 43–46; Lehmann and Muravyev 2012, p. 237). However, the analyses of labor market institutions presented in the literature focus predominantly on the highly developed countries. Thus, one of the possible extensions to that topic is to consider the transition countries, where both labor market institutions and labor market outcomes were changing significantly and heterogeneously during the transition period.

One of the first studies whose aim was to analyze the labor market institutions in transition countries was that published by Cazes and Nesporova (2003).

They estimated that labor market institutions in the late 1990s in the countries of Central and South-Eastern Europe had similar impact on the labor market performance as in the highly developed countries. These authors have also suggested that the influence of labor market institutions on the labor market performance * Sławomir Kuźmar, Department of Macroeconomics and History of Economic Thought, Poznań University of Economics, Poznań; e-mail: slawomir.kuzmar@ue.poznan.pl, Michał Pilc, Department of Macroeconomics and History of Economic Thought, Poznań University of Economics, Poznań; e-mail: michal.pilc@ue.poznan.pl 1 This paper was written with the support of the National Science Centre, Grant No. 2011/01/B/HS4/00802, titled: “State in relation to economic freedom. Theory and practice of transition”, and was presented at the 11th Annual ESPAnet conference “Social Policy and Economic Development” held in Poznań, 5–7 September 2013.

The usual caveat applies.

44

Sławomir Kuźmar, Michał Pilc

in the group of the Commonwealth of Independent States can be significantly different than in Central and South-Eastern Europe, but due to the shortage of data they were unable to empirically verify this hypothesis. Thanks to the recent work of Lehmann and Muravyev (2012), who created the novel, hand-collected dataset also for the Commonwealth of Independent States, we will be able to verify this hypothesis with the use of empirical methods.

Thus, the goal of this study is to analyze the influence of labor market institutions on the labor market performance in transition countries during the transition period and to determine whether this influence was different in Central and South-Eastern Europe than in the Commonwealth of Independent States.

The data were collected for the 15 “old” EU countries and 25 transition economies that were grouped into the following regions2: Central-Eastern Europe and the Baltic States (CEE), Commonwealth of Independent States (CIS), and South-Eastern Europe (SEE).

Lehmann and Muravyev (2012) used their database mainly to estimate precisely the relationship between labor market institutions and labor market outcomes for the whole group of transition countries and did not test whether there are any significant differences among particular groups of these countries. Thus, the major novelty of our research lies in the attempt to fulfill this gap. What is more, since a large excess supply of low-skilled workers and high demand for better skilled workers were the common problems for many transition countries (Winiecki 2008), we have included also the index of labor market structural mismatch – MM, which was proposed by Layard, Nickell and Jackman (2005, p. 307–310), as one of the indicators of labor market outcomes. It will give us a possibility to assess to what extent the structural mismatches in the labor markets in transition countries were determined by the institutional framework. To our knowledge, the MM indicator has not been included yet in any empirical research concerning the labor market institutions in transition countries.

The paper is organized as follows: section 2 describes the two models of labor management in transition countries identified by Cazes and Nesporova (2003, p. 139–141) more precisely and provides a synthetic description of changes in the labor market institutions and outcomes in transition countries based on the collected data. Section 3 presents the results of the cluster analysis and the Chow tests, which allows to assess whether the labor markets in CEE, CIS, SEE and EU15 follow different patterns in their adjustment to the institutional framework. In section 4, in order to identify the common relations between labor market institutions and outcomes in transition economies, the set of panel data models with country fixed effects are estimated, whereas section 5 gives a brief summary of the conducted analyses.

2 The following categorization was used: Central and Eastern Europe (CEE): Czech Republic, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Poland and Slovakia; Commonwealth of Independent States (CIS): Armenia, Azerbaijan, Belarus, Georgia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Moldova, Russia, Tajikistan, Turkmenistan, Ukraine and Uzbekistan; South Eastern Europe (SEE): Albania, Bulgaria, Croatia, Macedonia, Romania and Slovenia. Countries such as Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Montenegro and Serbia were not analyzed.

The Impact of Labor Market Institutions on Labor Market Performance…

65

Sławomir Kuźmar, Michał Pilc

WPŁYW INSTYTUCJI RYNKU PRACY NA EFEKTYWNOŚĆ RYNKU PRACY W KRAJACH TRANSFORMACJI Streszczenie Celem artykułu jest przeanalizowanie wpływu różnych instytucji rynku pracy na efektywność tego rynku w 25 krajach postsocjalistycznych w okresie transformacji systemowej i ustalenie, czy wpływ ten był taki sam jak w krajach UE-15. Zebrane dane wskazują, że instytucje rynku pracy w krajach transformacji (zwłaszcza w WNP) zapewniają raczej wyższy stopień elastyczności rynku pracy niż kraje UE-15. Testy Chowa pokazują przy tym, że wpływ instytucji rynku pracy na niektóre wskaźniki tego rynku jest zasadniczo odmienny w krajach transformacji niż w krajach UE-15. Co więcej, po wyłączeniu efektów stałych wyrażających specyfikę danego kraju (za pomocą modelu fixed effects) okazuje się, że tylko dwa wskaźniki charakteryzujące instytucje rynku pracy, a mianowicie wskaźnik EPL (wyrażający stopień ochrony prawnej pracowników) oraz wydatki państwa na aktywne programy rynku pracy (ALMP) mają znaczący wpływ na podstawowe parametry rynku pracy w krajach transformacji. Wzrost wskaźnika EPL przyczynia się do wzrostu bezrobocia wśród ludzi młodych i z niskim wykształceniem, a w rezultacie do spadku wskaźnika zatrudnienia; natomiast wzrost wydatków na ALMP sprzyja obniżeniu stopy bezrobocia.

Słowa kluczowe: instytucje rynku pracy, aktywne programy rynku pracy (ALMP), zatrudnienie i bezrobocie, kraje transformacji

THE IMPACT OF LABOR MARKET INSTITUTIONS ON LABOR MARKET PERFORMANCE IN TRANSITION COUNTRIES Summary The goal of this study is to analyze the influence of labor market institutions on labor market performance in 25 post-socialist countries during the transition period and to determine whether this influence was the same as in the EU-15 countries. The collected data indicate that labor market institutions in transition countries (especially in CIS) ensure rather higher level of flexibility of the labor market as compared to the institutions in the EU-15 economies. Moreover, the Chow tests show that the influence of labor market institutions on some indicators of labor market outcomes is significantly different in the transition countries and in the EU-15 countries. Furthermore, the exclusion of country fixed effects allowed us to find that only two labor market institution indicators, i.e.: the EPL index and the expenditure on ALMP, have significant influence on labor market outcomes in transition countries. The rise of the EPL index results in higher unemployment among young and the least-educated people and leads to a de-

66

Sławomir Kuźmar, Michał Pilc

crease in the employment to population ratio, whereas the ALMP helps in reducing the unemployment rate.

Key words: labor market institutions, active labor market policies (ALMP), employment vs. unemployment, transition economy

ВЛИЯНИЕ ИНСТИТУТОВ РЫНКА ТРУДА НА ЭФФЕКТИВНОСТЬ РЫНКА ТРУДА В СТРАНАХ ТРАНСФОРМАЦИИ Резюме Целью статьи является проведение анализа влияния различных институтов рынка труда на эффективность рынка труда в 25-ти постсоциалистических странах в период трансформации и сравнение со странами ЕС-15. Собранные данные указывают, что институты рынка труда в странах трансформации (особенно в СНГ) обеспечивают более высокую степень гибкости рынка труда по сравнению со странами ЕС-15. Кроме того, тесты Чоу указывают, что влияние институтов рынка труда на некоторые его показатели в странах трансформации коренным образом отличается от этого влияния в странах ЕС-15. Более того, после исключения постоянных эффектов, отражающих специфику данной страны, оказывается, что только два показателя: EPL (степень правовой защиты работников) и расходы государства на активные программы для рынка труда (ALMP), имеют значительное влияние на основные параметры рынка труда в странах трансформации. Увеличение показателя EPL вызывает рост безработицы среди молодых людей и людей с низким уровнем образования, зато рост расходов на ALMP способствует понижению нормы безработицы. Ключевые слова: институты рынка труда, активные программы для рынка труда (ALMP), занятость и безработица, страны трансформации

BARTŁOMIEJ ROKICKI*

Regionalne deflatory PPP w Polsce oraz ich wykorzystanie1 Wstęp Ożywiona dyskusja poświęcona kwestiom związanym z rozwojem regionalnym oraz ewolucją regionalnego zróżnicowania dochodu toczy się wśród ekonomistów i polityków europejskich mniej więcej od połowy lat 80. XX w., czyli od momentu przystąpienia do Wspólnot Europejskich Hiszpanii i Portugalii (nieco wcześniej do EWG przyjęta została Grecja). Jedną z najważniejszych konsekwencji włączenia państw śródziemnomorskich było bowiem przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego (1986) i dodanie do Traktatu nowego artykułu dotyczącego „Spójności ekonomicznej i społecznej”. To z kolei umożliwiło stworzenie prawdziwej europejskiej polityki spójności opartej na środkach finansowych zapisanych w tzw.

Pakiecie Delorsa (60 mld euro na lata 1989–1993)2.

Postępujący proces rozszerzania Wspólnoty oraz stopniowe ograniczanie wydatków związanych ze Wspólną Polityką Rolną3 spowodowały systematyczny wzrost znaczenia polityki spójności, znajdujący swoje odbicie w środkach przeznaczonych na jej prowadzenie w ramach kolejnych perspektyw finansowych4. W efekcie zaczęło pojawiać się coraz więcej głosów kwestionujących zarówno skuteczność, jak * Dr Bartłomiej Rokicki – Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego, Wydział Nauk Ekonomicznych UW; e-mail: brokicki@wne.uw.edu.pl 1 Niniejszy artykuł powstał w ramach projektu sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/03/D/HS4/00868.

2 Początki polityki regionalnej prowadzonej na szczeblu Wspólnoty sięgają co prawda 1975 r., gdy utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, jednak wartość środków przeznaczonych na jej prowadzenie była aż do 1989 r. stosunkowo niewielka (nie przekraczała 2,5 mld euro rocznie).

3 Związane przede wszystkim z wdrożeniem reformy MacSharry’ego, mającej na celu ograniczenie nadprodukcji rolnej w krajach Wspólnoty.

4 Nakłady przeznaczone na prowadzenie tej polityki rosły nieprzerwanie, aż do perspektywy finansowej 2007–2013. Dopiero w ramach negocjacji budżetu na lata 2014–2020 po raz pierwszy podjęto decyzję o zamrożeniu budżetu polityki spójności na poziomie z lat 2007–2013. Warto przy tym zauważyć, że w okresie rozszerzenia Unii Europejskiej na kraje Europy Środkowej i Wschodniej absolutny wzrost wydatków na politykę spójności był dokonywany przy jednoczesnym ograniczeniu całości budżetu Wspólnoty w stosunku do jej PKB. Pokazuje to najlepiej, że obawy dotyczące kosztów rozszerzenia UE, które miały ponosić stare kraje członkowskie, okazały się całkowicie bezpodstawne.

68

Bartłomiej Rokicki

i samą potrzebę działań podejmowanych w ramach tej polityki. Dyskusja prowadzona przez ekonomistów koncentruje się zatem głównie na kwestii tego, czy europejska polityka spójności jest w ogóle potrzebna oraz czy rzeczywiście wpływa ona pozytywnie na rozwój gospodarczy regionów otrzymujących wsparcie.

Szczególnie duża jest liczba badań pośrednio lub bezpośrednio poświęconych kwestii potrzeby prowadzenia europejskiej polityki spójności. Ponieważ jednym z najważniejszych celów polityki spójności jest dążenie do redukcji zróżnicowania w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz zacofania najmniej korzystnie położonych obszarów, w tym obszarów wiejskich, do powyższego nurtu zaliczyć można wszelkie prace analizujące ewolucję regionalnego zróżnicowania dochodów. Pierwszymi badaniami dotyczącymi regionalnej konwergencji dochodu w Europie były oparte na neoklasycznej teorii wzrostu prace Barro i Sala-i-Martin, które wykazały występowanie konwergencji beta zarówno pomiędzy regionami poszczególnych krajów, jak i wewnątrz nich5. W kolejnych latach pojawiło się jednak wiele innych opracowań kwestionujących powyższe wyniki, np. Arbia i Piras (2005), Arbia i in. (2005), Cappelen i in. (2003), Cuadrado Roura (1998), Landesman i Römisch (2006), Paas i Schlitte (2007), czy Petrakos i Artelaris (2009). W większości przypadków wskazywano, iż nawet jeśli konwergencja występuje, to tylko pomiędzy regionami różnych krajów, jej tempo zaś jest znacznie wolniejsze niż sugerowane w analizach Barro i Sala-i-Martin. W przypadku poszczególnych krajów członkowskich konwergencji zaś zwykle nie stwierdzano, a część badań wskazuje wręcz na występowanie dywergencji. Wnioski o braku regionalnej konwergencji dochodu pojawiają się także w badaniach dotyczących Polski, np. Herbst i Wójcik (2011).

Wszystkie powyższe badania, pomimo licznych różnic metodologicznych, różnych źródeł danych czy okresów, jakie one opisują, mają jedną wspólną cechę.

Oparte są bowiem na danych dotyczących dochodu per capita, który deflowany jest średnim poziomem inflacji dla danego kraju. Tym samym nie pokazują one rzeczywistego poziomu dobrobytu w poszczególnych regionach (oraz jego ewolucji), który zależy od siły nabywczej wytworzonego dochodu. Ta z kolei może różnić się znacząco, w szczególności pomiędzy regionami metropolitarnymi a tymi znajdującymi się na peryferiach. W efekcie wyniki wszystkich powyższych badań mogą być obciążone poważnym błędem, który będzie prowadzić do sztucznego zawyżania rzeczywistego dochodu w regionach o wyższym poziomie cen i jego zaniżania w tych regionach, gdzie poziom ten jest znacznie niższy. Można zatem oczekiwać, że rzeczywisty poziom zróżnicowania dochodu mierzonego siłą nabywczą jest znacznie niższy niż powszechnie przyjęto, a brak konwergencji (lub dywergencja) to efekt błędu statystycznego. Co więcej, możliwe jest wystąpienie sytuacji, w której analiza siły nabywczej regionalnego dochodu całkowicie zmieniłaby postrzeganie niektórych obszarów uznawanych za tereny o niskim poziomie życia6. Mogłoby to 5

Patrz Barro i Sala-i-Martin (1991, 1992), Sala-i-Martin (1996).

Zastosowanie regionalnych deflatorów PPP mogłoby bowiem spowodować, iż obszary te przekroczyłyby poziom 75% średniego dochodu w UE. W niedalekiej przyszłości problem ten mógłby dotyczyć także niektórych polskich województw.

6

Regionalne deflatory PPP w Polsce oraz ich wykorzystanie

79

Bartłomiej Rokicki

REGIONALNE DEFLATORY PPP W POLSCE ORAZ ICH WYKORZYSTANIE Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie metodologii obliczania regionalnych deflatorów parytetu sily nabywczej (PPP) oraz omówienie zastosowań tego typu deflatorów w analizach regionalnego zróżnicowania dochodu czy płac.

Regionalne zróżnicowanie dochodów to jeden z kluczowych aspektów w dyskusji na temat aktywnej polityki regionalnej – zarówno na poziomie krajowym, jak i w ramach wspólnych polityk Unii Europejskiej. W przypadku Polski to właśnie europejska polityka spójności, mająca na celu redukcję zróżnicowania w poziomie rozwoju różnych regionów, jest źródłem największej pomocy napływającej do naszego kraju.

Kluczowym kryterium kwalifikującym poszczególne kraje i regiony do otrzymywania wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych i funduszu spójności UE jest poziom PKB per capita. Jednocześnie regionalny PKB per capita jest głównym wskaźnikiem branym pod uwagę w programowaniu wsparcia dla poszczególnych regionów. Warto zatem zadać sobie pytanie, czy wskaźnik ten jest wyrażany prawidłowo i jaki potencjalny wpływ na wyniki analiz prowadzonych przy jego wykorzystaniu mogłoby mieć uwzględnienie regionalnych deflatorów PPP. Artykuł przedstawia wyniki takich obliczeń dla Polski i omawia najważniejsze wnioski.

Słowa kluczowe: deflatory PPP, polityka regionalna, polityka spójności, rozwój regionalny

REGIONAL PPP DEFLATORS FOR POLAND AND THEIR USE Summary The aim of the paper is to present the methodology to calculate regional PPP deflators and their use in the analysis of the regional differentiation of income or wage levels.

The regional income dispersion is one of the key aspects in the discussion about an active regional policy, both on the country level and in the framework of the common regional policy of the EU. In the case of Poland, the European cohesion policy aimed at reducing the differences in the development level of the individual regions is the main source of the aid inflow into our country.

The per capita GDP level is the main criterion used in qualifying individual countries and regions for the financial support provided in the framework of structural funds and the cohesion fund offered by the EU. The average per capita GDP is the main indicator considered when elaborating the programs of financial support for individual regions. It is therefore proper to ask whether this crucial indicator is properly measured, and what could be the effect of the use of regional GDP deflators in its calculation on the results of

80

Bartłomiej Rokicki

the analysis. The paper presents the results of such calculation for Poland and discusses the main results.

Key words: PPP GDP deflators, regional policy, cohesion policy, regional development

РЕГИОНАЛЬНЫЕ ДЕФЛЯТОРЫ ППС В ПОЛЬШЕ И ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ Резюме Целью статьи является представление методологии расчёта региональных дефляторов паритета покупательной способности (ППС) и обсуждение применения такого типа дефляторов в анализах региональной дифференциации дохода или зарплаты. Региональная дифференциация доходов является одним из ключевых аспектов в дискуссии на тему активной региональной политики – как на отечественном уровне, так и в рамках совместных политик Европейского союза. В случае Польши именно европейская политика конвергенции, призванная сократить различия в уровне развития разных регионов, является источником самой большой помощи, поступающей в нашу страну. Ключевым критерием, по которому отдельные страны и регионы получают финансовую поддержку из структурных фондов и фонда конвергенции ЕС, является уровень ВВП на душу населения. Одновременно региональный ВВП на душу населения является главным показателем, учитываемым в подготовке программы поддержки для отдельных регионов. Стоит в таком случае задуматься над правильностью расчета этого показателя и над тем, какое потенциальное влияние на результаты анализа, проводимого с его использованием, мог бы иметь учёт региональных дефляторов ППС. В статье представлены результаты таких расчётов для Польши и обсуждены важнейшие выводы. Ключевые слова: дефляторы ППС для ВВП, региональная политика, политика конвергенции и региональное развитие

MICHAŁ BURZYŃSKI*

Wpływ migracji na dobrobyt w krajach OECD1 Wprowadzenie W ostatnich latach obserwujemy intensyfikację globalnych procesów migracyjnych do krajów rozwiniętych. Zgodnie z danymi publikowanymi przez ONZ w 2013 r. ponad 3,2% populacji świata (220 mln osób) podjęło decyzję o emigracji do innego kraju. Wiele spośród najbogatszych państw świata stanowi pożądany cel dla przemieszczających się osób. W Europie i Stanach Zjednoczonych udział imigrantów w populacji osób pracujących znacząco przekracza 10%. Równocześnie niektóre gospodarki europejskie tracą znaczną część zasobów ludzkich przez odpływ wysoko wykwalifikowanych pracowników do Australii, Kanady czy Stanów Zjednoczonych. Z tego względu debata na temat korzyści i kosztów migracji jest daleka od zakończenia, szczególnie w tak newralgicznych kwestiach jak liberalizacja międzynarodowego rynku pracy czy narodowe polityki migracyjne.

Celem artykułu jest ilościowy opis konsekwencji globalnych migracji dla dobrobytu mieszkańców krajów OECD (mierzonych jako zmiany płac realnych).

Kwantyfikacji dokonano za pomocą prostego modelu równowagi ogólnej, zakładającego heterogeniczną siłę roboczą, przedsiębiorstwa zróżnicowane pod względem poziomu technologii oraz endogeniczne płace i ceny. W tak zdefiniowanym modelu całkowity wpływ migracji na dobrobyt został zdekomponowany na trzy efekty. Pierwszym z nich jest efekt płacy nominalnej, będący bezpośrednim skutkiem zmiany zasobu (i struktury) siły roboczej w danej gospodarce. Podstawowym następstwem szoku migracyjnego jest zmiana relacji między nominalnymi wynagrodzeniami osób nisko i wysoko wykwalifikowanych oraz imigrantów i ro* Michał Burzyński, Université catholique de Louvain, Institute de Recherches Economiques et Sociales (IRES), Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Ekonomii Matematycznej; e-mail: michal.burzynski@uclouvain.be 1 Artykuł jest częścią pracy badawczej „Kapitał ludzki, postęp technologiczny i migracje w zglobalizowanej gospodarce", finansowanej w ramach programu Mobilność Plus II przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

82

Michał Burzyński

dowitych mieszkańców (co zależy od poziomu substytucji między różnymi typami pracy). Drugi efekt ma charakter popytowy. Napływ imigrantów zwiększa popyt wewnętrzny i zachęca do wprowadzania nowych odmian (varieties) produktów konsumpcyjnych. Przy założeniu, że jednostki gospodarcze preferują koszyki zróżnicowanych dóbr, mamy w takim przypadku do czynienia z pozytywnym skutkiem dla dobrobytu. Trzeci z wyróżnionych efektów działa poprzez akumulację wiedzy i postęp technologiczny w gospodarce. Imigracja wysoko wykwalifikowanych pracowników przyspiesza te procesy, stymulując m.in. wzrost produktywności oraz aktywność sektora badawczo-rozwojowego2.

Główny wynik symulacji modelu stanowi kwantyfikacja wpływu globalnych migracji na dobrobyt społeczeństw państw OECD. Na potrzeby analizy zostały obliczone procentowe zmiany płac realnych pracowników nisko i wysoko wykwalifikowanych, jako konsekwencje obserwowanych poziomów migracji. Ponadto, dokonano dekompozycji tych zmian na trzy wyżej wymienione efekty: płacowe, wielkości rynku i produktywności. Model został skalibrowany dla 30 gospodarek OECD, na podstawie danych Banku Światowego oraz bazy danych globalnych migracji opracowanej przez Docquier i in. (2012). Przeprowadzono cztery pakiety symulacji (usunięcie wszystkich imigrantów, usunięcie imigrantów z lat 1990–2000, powrót wszystkich emigrantów, powrót emigrantów z lat 1990–2000) przy założeniu wysokiej, średniej (scenariusz bazowy) i niskiej substytucyjności między różnymi typami pracowników. Otrzymano następujące wyniki. Przyjmując bazową parametryzację modelu, imigracja ma pozytywny wpływ na dobrobyt nisko wykwalifikowanych mieszkańców krajów OECD (średni wzrost płacy realnej o +1,5%) i równocześnie nie wpływa istotnie na dobrobyt wysoko wykwalifikowanych pracowników (średni wzrost płacy realnej o mniej niż +0,1%). Implikacje emigracji są negatywne oraz dotykają przede wszystkim nisko wykwalifikowanych (średnia zmiana dobrobytu o –1,7% dla nisko oraz –1,4% dla wysoko kwalifikowanych). Efekt zwiększenia rynku zbytu jest pozytywny w przypadku imigracji (średni wzrost dobrobytu o +13,9%) i negatywny w przypadku emigracji (średnia zmiana dobrobytu o –9,8%). Efekt produktywności odpowiada za średni wzrost dobrobytu o +0,6% dla imigracji i spadek dobrobytu o –1,5% dla emigracji. Efekt płacy nominalnej jest zwykle przeciwny do efektu zwiększenia rynku zbytu i wynosi średnio –9,7% przy szoku imigracyjnym oraz +7,6% w przypadku szoku emigracyjnego.

W następnym punkcie dokonano przeglądu literatury dotyczącej teoretycznych i empirycznych badań nad konsekwencjami migracji dla dobrobytu. Punkt trzeci zawiera opis modelu, w szczególności zostały omówione decyzje konsumentów i producentów oraz przedstawiono definicję równowagi ogólnej. W czwartym punkcie opisano dane użyte w kalibracji modelu oraz wyniki symulacji szoków migracyjnych dla 30 państw OECD. Ostatni punkt zawiera najważniejsze wnioski.

2

Zbiór potencjalnych efektów, na które został zdekomponowany wpływ migracji na dobrobyt, można by rozszerzyć o pewne niemierzalne elementy. Czynniki psychologiczne, kulturowe czy akceptacja odmienności mają istotny wpływ na indywidualne odczucie poziomu dobrobytu. W artykule ograniczono się tylko do wyróżnienia tych (ekonomicznych) efektów, które można ściśle skwantyfikować.

Wpływ migracji na dobrobyt w krajach OECD

107

Michał Burzyński

WPŁYW MIGRACJI NA DOBROBYT W KRAJACH OECD Streszczenie W artykule przedstawiono kwantyfikację skutków migracji dla dobrobytu społeczeństw w krajach OECD. Otrzymane wyniki są rezultatem symulacji szoków migracyjnych przeprowadzonej przy wykorzystaniu modelu równowagi ogólnej z endogenicznymi płacami i cenami. Przy założeniu niedoskonałej substytucji między nisko wykwalifikowanymi i wysoko wykwalifikowanymi oraz krajowymi i napływowymi pracownikami stwierdzono, że rzeczywista imigracja prowadzi do zwiększenia płac realnych nisko wykwalifikowanych osób i zmniejszenia płac realnych wysoko kwalifikowanych pracowników. Emigracja ma przeciwne skutki. Całkowity wpływ migracji na dobrobyt został zdekomponowany na trzy efekty: wielkości rynku zbytu, płacy nominalnej oraz produktywności. Przedstawione wyniki dostarczają ilościowych argumentów w dyskusji na temat korzyści i kosztów migracji w skali globalnej.

Słowa kluczowe: migracje, model równowagi ogólnej, analiza dobrobytu, OECD

THE IMPACT OF MIGRATION ON WELFARE IN THE OECD COUNTRIES Summary The paper presents the quantification of the consequences of migration for the welfare of people living in the OECD countries. The results are obtained by simulating migration shocks using a general equilibrium model with endogenous wages and prices.

Assuming imperfect substitution between low and high-skilled workers, as well as natives and foreigners, we get that actual immigration brings an increase in the real wages of low-skilled people and causes a decrease in the remuneration of high-skilled workers.

Emigration has an opposite implication. The overall welfare impact of migration is decomposed into three sub-effects: the market size, nominal wage and productivity effects.

The results of this paper provide quantitative arguments for the discussion about the costs and benefits of global migration.

Key words: migration, general equilibrium model, welfare analysis, OECD

ВЛИЯНИЕ МИГРАЦИИ НА УРОВЕНЬ ЖИЗНИ В СТРАНАХ ОЭСР Резюме В статье представлена квантификация последствий миграции для благосостояния общества в странах ОЭСР. Полученные результаты являются эффектом симуляции мигра-

108

Michał Burzyński

ционных шоков, проведенной с использованием модели общего равновесия с эндогенной зарплатой и ценами. При условии несовершенной субституции между низко- и высококвалифицированными работниками, а также отечественными и прибывшими работниками, получается, что действительная иммиграция ведет к увеличению реальной зарплаты низкоквалифицированных лиц и уменьшения реальной зарплаты высококвалифицированных работников. Эмиграция имеет прямо противоположные последствия. Совокупное влияние миграции на благосостояние было искажено тремя эффектами: величиной рынка сбыта, номинальной зарплаты и производительности. Полученные результаты дают количественные аргументы в дискуссии на тему выгод и издержек миграции в глобальном масштабе. Ключевые слова: миграции, модель общего равновесия, анализ благосостояния, гетерогенные фирмы

M

I

S

C

E

L

L

A

N

E

A

ŁUKASZ PIĘTAK*

Polaryzacja ekonomiczna w Hiszpanii w latach 1955–2013 Wstęp Problem polaryzacji ekonomicznej jest zagadnieniem stosunkowo młodym. Rozkwit zainteresowania tą tematyką przypada na lata 90. XX w. Pojęcie polaryzacji ekonomicznej do literatury zostało wprowadzone m.in. przez prace autorstwa: (Esteban, Ray 1994; Esteban, Gardín, Ray 1999; Esteban, Ray, Duclos 2004). Potraktowali oni polaryzację jako główny czynnik wpływający na występowanie konfliktu społecznego. W swoich opracowaniach do określenia zróżnicowania społecznego zaproponowali alternatywne miary wobec szerokiej gamy istniejących miar nierówności. Przede wszystkim założyli podział społeczeństwa na grupy skupione wokół biegunów oraz położyli szczególną uwagę na wielkości i odległości występujące pomiędzy istniejącymi biegunami.

1. Miary polaryzacji ekonomicznej versus miary nierówności W wieku XX powstało wiele prac dotykających problemu mierzenia istniejących nierówności społecznych. Autorami najbardziej znanych opracowań są: (Gini 1921; Theil 1967; Atkinson 1975; Sen 1973). Zaproponowane przez nich miary opierały się na badaniu koncentracji pewnych atrybutów istniejących w społeczeństwie, jak chociażby dochód per capita, i pozwalały odpowiedzieć na pytanie o stopień nierówności występujący w ich rozdziale. Jednak nie były one zdolne ukazać, czy społeczeństwo jest skoncentrowane wokół dwóch lub większej liczby biegunów. Ponadto ekonomiści zajmujący się problemem polaryzacji ekonomicznej dostrzegli możliwość zaistnienia sytuacji, kiedy miary nierówności wykazują tendencję malejącą, czyli sugerują wzrost egalitaryzmu w dystrybucji dochodów, jednak towarzyszy temu powstanie biegunów i grup dochodowych. Przykładowo M. Wolfson, badając przykład Kanady w latach 1973–1981, wskazuje na wartości spadkowe wskaźników nierówności lub utrzymywanie się ich na niezmienionym poziomie przy jednoczesnym wzroście wartości wskaźników polaryzacji (Wolfson 1994, s. 353–358). * Dr Łukasz Piętak, Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej, Uniwersytet Łódzki; e-mail: l.pietak@poczta.fm

110

Miscellanea Ry s u n e k 1

Polaryzacja versus nierówność G = 0,25 ER = 0,0621

G = 0,2 ER = 0,1398

Y

Y

8 7

6

4 3 2

1

2

3

4

L

3

7

L

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Esteban 1995, s. 1–26.

Sytuację, kiedy wskaźnik nierówności zachowuję się przeciwnie wobec wskaźnika polaryzacji przedstawia rysunek 1. Na osi rzędnych zostały umieszczone wartości uzyskanego dochodu, a na osi odciętych kolejni obywatele. Pierwsza osoba otrzymuje dwie jednostki dochodu, druga osoba cztery jednostki, a czwarta osiem jednostek dochodu. Średni dochód takiego rozkładu dochodów jest równy pięć, a współczynnik Giniego G = 0,25. Miara polaryzacji Esteban-Ray wynosi ER = 0,0621. Jeżeli założymy, że osoba najbogatsza transferuje jedną jednostkę dochodu do osoby najbardziej zbliżonej do jej dochodu, a osoba znajdująca się poniżej średniej, czyli osoba druga, do osoby najbiedniejszej, czyli osoby pierwszej, wówczas powstaną dwie grupy o dochodzie równym trzy i siedem. Wskaźniki nierówności wskazują bardziej egalitarną dystrybucję dochodu. Wartość współczynnika Giniego spadnie do G = 0,2. Jednak zrealizowane transfery doprowadzą do pojawienia się dwóch grup oddalonych do siebie oraz do zaniknięcia klasy średniej, co spowoduje wzrost wskaźnika polaryzacji do ER = 0,1398.

2. Miary polaryzacji ekonomicznej Pojęcie polaryzacji jest związane z występowaniem tendencji do zanikania klasy średniej. Tematykę tę w swoich opracowaniach podjęli m.in. N. Rosenthal oraz M. Horrighan i S. Haugen (Rosenthal 1985; Horrighan, Haugen 1988). Jednak ich analiza pokazuje brak konsensusu, jak owe zanikanie klasy średniej mierzyć. Proces ten jest rozumiany jako osłabianie grupy otrzymującej średnie dochody na rzecz wzrostu znaczenia grup skrajnych, czyli bogatych i biednych. Jak zauważa S. Kot, można wyróżnić dwa podejścia do ilościowego opisu polaryzacji ekonomicznej. Pierwsze ma charakter nieparametryczny i opiera się na śledzeniu zmian w czasie empirycznych funkcji gęstości, natomiast drugi sposób polega na wyrażaniu stopnia spolaryzowania pojedynczego rozkładu dochodów za pomocą mierników ilościowych (Kot 2008, s. 17).

Polaryzacja ekonomiczna w Hiszpanii w latach 1955–2013

127

Łukasz Piętak

POLARYZACJA EKONOMICZNA W HISZPANII W LATACH 1955–2013 Streszczenie Celem artykułu jest zbadanie procesu polaryzacji ekonomicznej w Hiszpanii w latach 1955– 2013. Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza część (pkt. 1 i 2) ma charakter metodologiczny.

Wyjaśnione są tu różnice pomiędzy miarami polaryzacji a miarami nierówności oraz metodologia wybranych miar polaryzacji, ze szczególnym uwzględnieniem miary zaproponowanej przez J. Esteban i D. Ray. W drugiej części (pkt 3) artykułu zbadano polaryzację ekonomiczną pomiędzy autonomicznymi regionami Hiszpanii w latach 1955–2013. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że w Hiszpanii w analizowanym okresie utrzymywała się tendencja do redukcji poziomu polaryzacji ekonomicznej i tym samym poszerzania się klasy średniej. Tendencja ta została zahamowana jednak w wyniku światowego kryzysu zapoczątkowanego w 2007 r. Wówczas poziom polaryzacji ekonomicznej w Hiszpanii zaczął wzrastać.

Słowa kluczowe: polaryzacja ekonomiczna, rozkład dochodów, miary polaryzacji i miary nierówności, Hiszpania, regiony autonomiczne

ECONOMIC POLARIZATION IN SPAIN, 1955–2013 Summary The aim of this paper is to examine the process of economic polarization in Spain in the years 1955–2013. The paper consists of two parts. The first part (sections 1 and 2) is methodological.

It explains the differences between the measures of polarization and inequality, and the methodology of polarization measure, with particular emphasis on measures elaborated by J. Esteban and D. Ray. The second part of the paper (section 3) includes an empirical examination of the economic polarization between the autonomous regions of Spain in the years 1955–2013. The calculations show that there was a trend to reduce the level of economic polarization that meant expanding of middle class. This trend was however stopped by the global crisis, which started in 2007. Then the level of economic polarization in Spain began to grow.

Key words: economic polarization, income distribution, polarization measures and inequality measures, Spain, autonomous regions

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ПОЛЯРИЗАЦИЯ В ИСПАНИИ В 1955–2013 ГГ. Резюме Целью статьи является исследование процесса экономической поляризации в Испании в 1955-2013 гг. Первая часть (пункты 1 и 2) имеет методологический характер. В ней объясняются различия между мерами поляризации и мерами неравенства, а также методология избранных мер поляризации с особым учётом меры, предложенной Д. Эстебаном и Д. Рейем. Во второй части (пункт 3) исследуется экономическая поляризация между автономными регионами

128

Łukasz Piętak

Испании в 1955-2013 гг. Из проведенных расчётов вытекает, что в Испании в анализируемый период сохранялась тенденция к сокращению уровня экономической поляризации и, как результат, к расширению среднего класса. Однако эта тенденция была приостановлена в результате мирового кризиса, начавшегося в 2007 г. Тогда уровень экономической поляризации в Испании начал расти. Ключевые слова: экономическая поляризация, расклад доходов, меры поляризации и меры неравенства, Испания, автономные регионы

L AU R E ACI NAGRODY NOBL A W EKONOM I I

ADAM NOGA*

Modelowanie zachowań strategicznych w gospodarce: Jean Tirole – Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii w 2014 r.

Wprowadzenie Jean Tirole, francuski matematyk i ekonomista urodzony w 1953 r., laureat Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii w 2014 r., jest mistrzem modelowania intencjonalnych, koniekturalnych zachowań strategicznych podmiotów gospodarczych i całych gospodarek. Jest też sam modelowym przykładem – skutecznego jak się okazało – kandydata do ekonomicznego Nobla.

Mistrzostwo w modelowaniu zachowań strategicznych J. Tirole zawdzięcza przede wszystkim fenomenalnemu opanowaniu matematycznej teorii gier i wyłonionej z niej teorii aukcji oraz teorii informacji. Ekonomiczne wykorzystanie tych teorii było już wielokrotnie honorowane Nagrodami Nobla. Wystarczy przypomnieć tylko: H. Simona, J. Nasha, J. Harsanyi’ego, R. Seltena, J. Mirrleesa, W. Vicreya, R. Aumanna, T. Schellinga, L. Hurwicza, E. Maskina, R. Myersona, M. Spence’a, J. Stiglitza, A. Rotha i L. Shapleya. Francuski ekonomista jest więc tutaj kontynuatorem niezwykle doniosłego i wciąż ogromnie obiecującego metodologicznie nurtu w teorii ekonomii i w wielu innych naukach (np. w tym nurcie jest rozważany tzw. dylemat więźnia wymyślony przez M. Dreshera i M. Flooda w 1950 r., pasjonujący do dnia dzisiejszego socjologów, psychologów, prawników, biologów, oczywiście matematyków i przedstawicieli wielu innych nauk). Modelowane w ramach matematycznej teorii gier, takie zjawiska, jak strategie czy ogólniej oddziaływanie jednych podmiotów na drugie, jest szczególnie bliskie wielu działom nauk ekonomicznych i nauk o zarządzaniu, w tym szczególnie dotyczących konkurencji, regulacji czy zarządzania strategicznego. Zjawiska takie analizuje się w dyscyplinie ekonomicznej, która w literaturze anglosaskiej nosi nazwę Industrial Organization. Jean Tirole jest autorem podręcznika pod tytułem The Theory of Industrial Organization, którego pierwsze wydanie ukazało się w 1988 r., a od tamtej pory pojawiło się jego kilkanaście następnych wydań. Przetłumaczenie na język polski terminu Industrial Organization (IO) jest kłopotliwe ze względów nie tylko językowych, ale z powodów bardzo merytorycznych. Językowo można sobie poradzić, odwołując się do staropolskiego rozumienia słowa industrial (prze* Prof. dr hab. Adam Noga – Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie; e-mail: anoga@kozminski. edu.pl

130

Laureaci Nagrody Nobla w ekonomii

mysłowy) – dostrzegając w tym terminie wszystkie gałęzie gospodarki, nie tylko współcześnie rozumiany przemysł – choć też mamy wielkie kłopoty ze definiowaniem przemysłu.

W tym ujęciu IO zajmuje się problemami przedsiębiorstw, konkurencji, regulacji, politykami „przemysłowymi” w takich gałęziach gospodarki jak: rolnictwo, transport, budownictwo, telekomunikacja, bankowość, ubezpieczenia, rynek kapitałowy itd. Ale IO to nie tylko te „przemysły”, lecz również rynki. Architektura produktów, przedsiębiorstw, konkurencji, regulacji itp. w tych dziedzinach jest ogromnie skomplikowana i podlega coraz większej komplikacji. W kontinuum bardzo licznych ujęć podręcznikowych IO Jean Tirole znajdował się długo na jednym jego krańcu – heurystycznej, wysoce abstrakcyjnej analizy formalnej. Z tego powodu pojawiała się istotna krytyka jego ujęcia, niekiedy wręcz kpiarska. Kanadyjscy ekonomiści Y. Allaire i M. Firsirotu, znajdujący się np. z M. Porterem na drugim – ekspercko-pragmatycznym – końcu tego kontinuum, cytują J. Tirole’a: „Dla celów niniejszej książki (podręcznika IO – A. Noga) te praktyczne trudności identyfikacji rynku będą ignorowane. Zakładamy, że rynek został dobrze zidentyfikowany” (Tirole 1988, s. 12 ; Allaire, Firsirotu 1993). Czyli jak otworzyć konserwę, nie mając klucza ani żadnego ostrego narzędzia? Załóżmy, że mamy klucz… Dla mniej formalnych przedstawicieli IO, znajdujących się bliżej drugiego krańca kontinuum, są to zasadnicze kwestie organizacji czy organizowania gałęzi gospodarki, rynków, sektorów czy w inny sposób wyróżnionych części lub przekrojów gospodarki. W ustawach i procesach antymonopolowych bardzo wiele uwagi poświęca się kwestiom tzw. rynku właściwego, wyznaczanego w niezwykle skomplikowany, często subiektywny i arbitralny sposób. M. Porter kiedyś wskazywał uwagę, że należy mówić nie o rynkach, a bardziej o sektorach i grupach strategicznych przedsiębiorstw konkurujących między sobą, dostarczających bardzo różne produkty i usługi, z bardzo różnych „tradycyjnie” wyznaczonych gałęzi, a ostatnio wręcz mówi o inteligentnych i powiązanych produktach, które kompletnie przebudowują rynki, konkurencję, zarządzenie strategiczne i ekonomię: konkurentami stają się dla siebie np. firma Google i firma energetyczna (Porter, Heppelmann 2014). Jak spróbujemy pokazać dalej: riposta modelarza Tirole’a w stosunku do tych pragmatycznych ujęć IO okaże się jednak znakomita.

J. Tirole, poświęcając także wiele uwagi przekształceniom przedsiębiorstw na rynku, zmieniających swoje granice w wyniku fuzji i przejęć oraz w wyniku innowacji organizacyjnych (franchising, outsourcing), różnym strukturom rynku i pozycjom konkurencyjnym, różnym zachowaniom przedsiębiorstw w różnych strukturach, różnym wpływom regulacji na te struktury i zachowania, tworzy narzędzia i ogólniejszą, od dawna poszukiwaną przez ekonomię, teorię organizowania i funkcjonowania gospodarki na kształt teorii Arrowa-Debreu, jakkolwiek zdecydowanie bardziej praktyczną, choć nie tak praktyczną, jakby tego chciało wielu innych ekonomistów.

J. Tirole również „modelowo” zmierzał do Nagrody Nobla, mając nawet szanse, aby być jej najmłodszym laureatem (dotychczas pozostaje nim fenomenalny K. Arrow – nagroda w wieku 51 lat). Tak naprawdę otrzymał ją bowiem za prace na temat regulacji rynków napisane wspólnie z J.J. Laffontem w latach 80. i zebrane w książce w 1993 r. pod tytułem: Theory of Incentives in Procuremt and Regulation (Laffont, Tirole). Zmarły w 2004 r. nieodżałowany J.J. Laffont jest na pewno – intelektualnym i moralnym – współlaureatem tej nagrody w 2014 r. J. Tirole w drodze do Nobla ustrzegł się czterech „wad”, które zadecydowały o nieprzyznaniu jej Francois Perroux – kandydatowi francuskiemu już w pierwszej edycji w 1969 r. Temu wielkiemu ekonomiście francuskiemu zarzucono wówczas cztery wady: 1) słabe zmatematyzowanie prac ekonomicznych, 2) zbyt silną opozycję w stosunku do ekonomii anglosaskiej, 3) zbyt silny indywidualizm badawczy oraz 4) zbyt silne rewolucjonizowanie ekonomii przez oddalanie jej od kanonów neoklasycznych.

Modelowanie zachowań strategicznych w gospodarce: Jean Tirole…

143

Adam Noga

MODELOWANIE ZACHOWAŃ STRATEGICZNYCH W GOSPODARCE: JEAN TIROLE – NAGRODA NOBLA W DZIEDZINIE EKONOMII W 2014 R. Streszczenie W artykule autor próbuje pokazać wkład Jeana Tirole’a do współczesnej teorii ekonomii.

Koncentruje się na wkładzie laureata Nagrody Nobla do teorii: przedsiębiorstwa, regulacji, struktur rynkowych i konkurencji, internetu, rynków finansowych i polityki makroekonomicznej. Szczególną uwagę poświęca liberalnej koncepcji regulacji rynków w ujęciu J.J. Laffonta i J. Tirole’a.

Autor stara się wykazać, że jakkolwiek rozważania teoretyczne J. Tirole’a mają bardzo elegancki, modelowy charakter, to jednakże wzmacniają istotnie ekonomię głównego nurtu i liberalne koncepcje polityki gospodarczej. Autor zwraca również uwagę na niewykorzystane możliwości polskiej myśli ekonomicznej, która przed J. Tirolem i J.J. Laffontem podejmowała ciekawie te same lub podobne wątki.

Słowa kluczowe: teoria przedsiębiorstwa, teoria regulacji, teoria konkurencji, asymetria informacji

MODELLING STRATEGIC BEHAVIOUR IN THE ECONOMY: JEAN TIROLE – NOBEL PRIZE IN ECONOMICS, 2014 Summary In the paper the author is trying to show the contribution of Jean Tirole to the modern economic theory. He focuses on the Nobel Laureate contribution to the theory of: firms, regulations, market structures and competition, the internet, financial markets and macroeconomic policy. Particular attention is given to the “liberal concept of regulation” of the market in terms of J.J. Laffont and J. Tirole. The author tries to show that although the research of J. Tirole has a very elegant model character, it is, however, significantly enhancing the mainstream of economics and liberal conceptions of economic policy. The author furthermore gives attention to the unused potential of Polish economic thought that before J. Tirole and J.J. Laffont has taken interesting attempts to contribute to the same or similar topics.

Key words: theory of the firm, regulation theory, theory of competition, information asymmetry, design mechanism

МОДЕЛИРОВАНИЕ СТРАТЕГИЧЕСКОГО ПОВЕДЕНИЯ В ЭКОНОМИКЕ: ЖАН ТИРОЛЬ – ЛАУРЕАТ НОБЕЛЕВСКОЙ ПРЕМИИ ПО ЭКОНОМИКЕ ЗА 2014 ГОД Резюме В статье представлен вклад Жана Тироля в современную экономическую теорию, в том числе, прежде всего в теорию предприятия, регуляции, рыночных структур и конкуренции, ин-

144

Adam Noga

тернета, финансовых рынков и макроэкономической политики. Особое внимание автор статьи посвящает теориям Ж.-Ж.Лаффона и Ж.Тироля в либеральной концепции регуляции рынков. Теоретические работы Ж.Тироля имеют очень элегантный стиль и модельный характер, что не мешает им служить существенной поддержкой для главного течения экономической науки и либеральной концепции экономической политики. Автор также обращает внимание на неиспользованные возможности польской экономической мысли, которая и до Ж.Тироля и Ж.-Ж.Лаффона интересным образом работала в том же или похожем направлении. Ключевые слова: теория предприятия, теория регуляции, теория конкуренции, асимметрия информации

R E C E N Z J E

I

O M Ó W I E N I A

Rzemieślnicy i biznesmeni. Właściciele małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych, red.

Juliusz Gardawski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013, s. 487.

Nierówności: materialne, społeczne i edukacyjne – i cała gama wiążących się z nimi kwestii – stają się coraz ważniejsze. Wysuwają się na pierwszy plan nierozwiązanych problemów gospodarki światowej i współczesnych społeczeństw.

We wszystkich porównywalnych krajach Europy i świata dysproporcje – nie tylko materialne – ogromnieją. Wskazują na to zarówno informacje międzynarodowych ośrodków analizujących tzw. twarde dane źródłowe, jak i – pośrednio – badania nastrojów społecznych. Na niebezpieczeństwa związane z galopującym narastaniem zróżnicowań materialnych i społecznych wskazuje też wielu autorów konstatując, iż załamanie gospodarcze i brak akceptacji społecznej dla rządzących były skutkiem wzrostu nierówności. Według Richarda Wilkinsona i Kate Pickett, autorów książki Duch równości, w krajach o różnym poziomie zamożności rosnące nierówności materialne i społeczne skutkują nie tylko gorszym losem biedaków, ale szkodzą też warstwom zamożnym. Porównanie wskaźników edukacji, zdrowia, długości życia, zabójstw i samobójstw czy alkoholizmu wskazuje na wagę rozwarstwienia. Im ono mniejsze (choćby w krajach skandynawskich), tym lepiej funkcjonuje społeczeństwo. „Jak wykazaliśmy – piszą autorzy – w społeczeństwach bardziej nierównych gorzej się mają ludzie o niemal każdych dochodach”1.

Forum światowej finansjery „Davos 2014” zostało poświęcone głównie niebezpieczeństwu narastania dysproporcji materialnych w Europie i na świecie. Rosnąca z roku na rok przepaść materialna zagraża stabilności gospodarczej państw. Grozi to niepokojami społecznymi, które mogą wybuchnąć na tle różnic dochodowych. Zwłaszcza ze strony „straconego pokolenia”2, rekrutującego się z rosnącej grupy młodych, wykształconych i coraz silniej protestujących przeciwko zamkniętym klasom „biznesowo-politycznym”.

Polska nie wyróżnia się wśród krajów europejskich galopującym zróżnicowaniem społecznym. Według OECD dalej jesteśmy poniżej średniej unijnej. Oczywiście wiele zależy od tego, jak się zależności liczy. Przywoływany nierzadko przez publicystów sposób oceny sytuacji kraju przez miernik PKB (produkt krajowy brutto) jest w dużej mierze mylący.

Zwłaszcza dla kraju takiego jak Polska. „Stwierdzenie, że jego PKB wzrósł może mieć niewielkie znaczenie. Taki kraj chciałby wiedzieć, czy jego obywatelom powodzi się lepiej, a mierniki dochodu narodowego są w tym momencie dużo bardziej adekwatne niż PKB”3.

Miary takie jak współczynnik Giniego lepiej charakteryzują rozkład rejestrowanych dochodów najbiedniejszych i najbogatszych. Jednak i one nie odzwierciedlają w pełni polskiej rzeczywistości. Również fachowe ekonomiczne i socjologiczne badania zróżnicowań (jak choćby Janusza Czapińskiego i Tomasza Panka najlepsza w tym zakresie Diagnoza 1

Richard Wilkinson, Kate Pickett, Duch równości, Wyd. Czarna Owca, Warszawa 2011, s. 208.

The Oxfam Annual Report 2012 – 2013, http://www.oxfam.org/en/about/annual-reports (dostęp 22.01.2014).

3 E. Mączyńska, Przedmowa do wydania polskiego, w: J.E. Stiglitz, A. Sen, J.-P. Fitoussi, Błąd pomiaru.

Dlaczego PKB nie wystarcza, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2013, s. IX. Zob. też J.C. Boogle, Dość, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2009 oraz M.J. Sandel, Czego nie można kupić za pieniądze. Moralne granice rynku, Kurhaus Publishing, Warszawa 2012.

2

146

Recenzje i omówienia

społeczna4) nie analizują skrajności: najbiedniejszych i najbogatszych. Nie ma u nas aż takiej różnicy jak w Stanach Zjednoczonych (wiodących prym w nierównościach dochodowych), gdzie 10% najbogatszych Amerykanów zarabia 77 razy więcej niż 90% pozostałych. W Polsce – według cytowanych niżej badań Krzysztofa Jasieckiego – porównanie wynagrodzeń dyrektorów dużych firm z zarobkami szeregowych pracowników daje wynik jak 1:300. Co ważne: mimo że rosnący w latach 2000–2008 trend rozpiętości od 2009 r. nieznacznie zmalał, to wyraźnie zwiększył się obszar biedy.

Syndrom ubóstwa opisywany jest w Polsce różnorako. Rzadziej niż w krajach starej UE pochylamy się nad biedą, w której żyje ponad 2,5 mln Polaków, i incydentalnie traktujemy ją jako problem ważny, wymagający rozwiązania (a nie odkładania go przez polityków ad calendas graecas). Syndrom biedy, wykluczenia i następstw rosnących nierówności jest analizowany z rozmaitych punktów widzenia. Najczęściej socjologicznego5, ale też politologicznego, ekonomicznego, sygnalizującego negatywne aspekty wzrostu i dysproporcji materialnych. „Narastające nierówności dochodowe – zdaniem Elżbiety Mączyńskiej – są barierą wzrostu popytu wewnętrznego. Wiąże się to z ważnym w ekonomii pojęciem malejącej krańcowej użyteczności dóbr. Dotyczy też krańcowej użyteczności pieniądza jako środka pozyskiwania dóbr. Osoby o niskich dochodach każdy dodatkowy dochód kierują niemal natychmiast na rynek, zwiększając popyt wewnętrzny.

Natomiast w przypadku osób najwyżej uposażonych dochodowo dodatkowe dochody niekoniecznie przekształcają się w popyt wewnętrzny. Takie osoby nierzadko mają problem, co z pieniędzmi zrobić. Widoczne jest to szczególnie w warunkach kryzysu. Wtedy bowiem brak dostatecznie silnych bodźców do inwestowania. Możliwości inwestowania kurczą się. Bywa, że w takich warunkach dochody angażuje się w spekulację finansową.

Pieniądze, dochody kierowane są zatem nie do sfery realnej, lecz do sfery spekulacji finansowych. To jest jeden z istotnych czynników sprawiających, że w warunkach narastających nierówności dochodowych rozmiary spekulacji finansowych w skali światowej rosną”6. Co też może pociągnąć za sobą różnego rodzaju skutki. Także w postaci kryzysu nie tylko finansowego.

O dość powszechnym desinteressement biedą świadczą też badane przez Krzysztofa Jasieckiego elity finansowe. „Mamy tu do czynienia z ludźmi nie mieszczącymi się w wymiarach społeczeństwa obywatelskiego. Czyli z kastą egoistów. No i skrajnych indywidualistów „Moja firma. Mój sukces. Mój zysk. I z nikim się nie będę dzielił.” Cała logika transformacji została ustawiona pod kątem indywidualnego sukcesu (…) wielu liderów biznesu błyskawicznie awansowało na wysokie pozycje, więc uważają, że wszyscy inni też tak mogą”7.

4 „Diagnoza społeczna” jest największym w Polsce badaniem socjologicznym przeprowadzanym co dwa lata. Najnowszą, z 2013 r., objęto ponad 12 000 gospodarstw domowych zamieszkałych przez ponad 36 000 osób.

5 Zob. szerzej: Wykluczeni. Wymiar społeczny, materialny i etniczny, red. M. Jarosz, ISP PAN, Warszawa 2008, oraz pod tą samą redakcją: Polska europejska czy narodowa?, Oficyna Naukowa i ISP PAN Warszawa 2014; E. Tarkowska, Biedni o biedzie, biedni o sobie, w: Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego, red. E. Tarkowska, Wyd. IFiS PAN Warszawa 2013; M. Danecka, Partycypacja wykluczonych. Wyzwania dla polityki społecznej, Oficyna Naukowa i ISP PAN Warszawa 2014.

6 Każdy musi być regulowany przez państwo. Rozmowa z Elżbietą Mączyńską w: Grzegorz W. Kołodko i ćwierćwiecze transformacji, red. P. Kozłowski i M. Wojtysiak-Kotlarski, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2014, s. 1150.

7 Co siedzi w głowie polskiego badacza. Moja firma. Mój sukces. Mój zysk. Z prof. Krzysztofem Jasieckim rozmawia Grzegorz Sroczyński, „Gazeta Wyborcza”, 24–26 grudnia 2013, s. 24. Zob też. K. Jasiecki, Kapitalizm po polsku. Między modernizacją a peryferiami Unii Europejskiej, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2013; M. Bałtowski, P. Kozarzewski, Zmiana własnościowa polskiej gospodarki 1989–2013, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2014.

S

T

R

E

S

Z

C

Z

E

N

I

A

Marcin Woźniak

AKTYWNE PROGRAMY RYNKU PRACY: SZACUNKI FUNKCJI DOPASOWAŃ DLA POLSKI Z WYKORZYSTANIEM DANYCH REGIONALNYCH Streszczenie Artykuł podejmuje próbę oceny efektów aktywnych programów rynku pracy (ALMP) w Polsce. Analiza obejmuje okres od 1 kw. 2006 r. do 4 kw. 2012 r. Aby ocenić efektywność tych programów, dokonano estymacji funkcji dopasowań i zbadano wpływ programów szkoleniowych i stażowych na proces łączenia uczestników rynku pracy i na stopę bezrobocia. W tym celu oszacowano dynamiczne modele ekonometryczne z wykorzystaniem danych panelowych dla 16 województw.

Wyniki wskazują na większą efektywność zatrudnieniową programów stażowych: wzrost liczby uczestników staży o 1% implikuje, po upływie trzech kwartałów, spadek liczby bezrobotnych o ok. 0,1%–0,16%. Analiza odpływów do zatrudnienia również wykazała nadproporcjonalnie wysoki udział uczestników staży w ogólnej liczbie nowo obsadzonych stanowisk pracy.

Natomiast programy szkoleniowe, w świetle przeprowadzonych obliczeń, należy uznać za nieefektywne. Nie stwierdzono ich istotnego wpływu na poziom stopy bezrobocia, a analiza odpływów do zatrudnienia wskazała na stosunkowo niski udział w nich uczestników szkoleń, co z kolei wydłuża okres poszukiwania zatrudnienia.

Słowa kluczowe: aktywne programy, rynek pracy (ALMP), bezrobocie, ewaluacja funkcji dopasowań, Polska

ACTIVE LABOUR MARKET PROGRAMS: SOME ESTIMATES OF THE MATCHING FUNCTION FOR POLAND BASED ON REGIONAL DATA Summary The paper attempts at the evaluation of the effects of the active labour market programs (ALMP) in Poland. The analysis covers the period between the 1st quarter of 2006 and the 4th quarter of 2012. In order to assess the effects of the ALMP on employment and unemployment, the author has estimated the matching function and analysed the impact of schooling and traineeship programs on pairing the labour market agents and on the unemployment rate. To this aim, dynamic econometric models have been estimated using panel data for 16 voivodeships.

The results indicate a higher employment efficiency of the traineeship programs: an increase in the number of trainees by 1% implies, after three quarters, a decrease in the number of unemployed by ca 0.1–0.16%. The analysis of the outflows to employment has also revealed an over-proportional share of trainees in the total number of the newly filled job.

II

Streszczenia

The schooling programs, on the other hand, appear to be ineffective in the light of the calculations. These programs do not show any significant impact on the unemployment rate, and the analysis of outflows to employment has shown a relatively low proportion of the former participants of the schooling programs, which lengthens the period of job seeking.

Key words: active labour market programs (ALMP), unemployment, estimating the matching function, Poland

АКТИВНЫЕ ПРОГРАММЫ ДЛЯ РЫНКА ТРУДА: ОЦЕНКА ФУНКЦИИ АДАПТАЦИИ ДЛЯ ПОЛЬШИ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ РЕГИОНАЛЬНЫХ ДАННЫХ Резюме В статье делается попытка оценить результаты применения активных программ рынка труда (ALMP) в Польше. Анализ охватывает период с первого квартала 2006 г. до четвертого квартала 2012 г. Чтобы оценить эффективность этих программ, была проведена эстимация функции адаптации и проведено исследование влияния программ обучения и стажировок на процесс активизации участников рынка труда и на норму безработицы. С этой целью была сделана оценка динамичных эконометрических моделей с использованием панельных данных для 16 воеводств. Результаты показали, что наибольшую эффективность имели программы стажировок: рост количества участников стажировок на 1% по истечении трёх кварталов ведет к понижению количества безработных на около 0,1–0,16%. Анализ выявил также высокую долю участников стажировок в общем количестве впервые занятых рабочих мест. Программы обучения, в свете проведенных расчётов, следует признать как неэффективные. Не выявлено их существенного влияния на уровень безработицы, а анализ оттоков в сферу занятости указал на относительно низкую долю в них участников обучения, что в свою очередь продлевает период поиска занятости. Ключевые слова: активные программы, рынок труда (ALMP), безработица, эвалюация функции адаптации, Польша

Sławomir Kuźmar, Michał Pilc

WPŁYW INSTYTUCJI RYNKU PRACY NA EFEKTYWNOŚĆ RYNKU PRACY W KRAJACH TRANSFORMACJI Streszczenie Celem artykułu jest przeanalizowanie wpływu różnych instytucji rynku pracy na efektywność tego rynku w 25 krajach postsocjalistycznych w okresie transformacji systemowej i ustalenie, czy wpływ ten był taki sam jak w krajach UE-15. Zebrane dane wskazują, że instytucje rynku pracy w krajach transformacji (zwłaszcza w WNP) zapewniają raczej

Streszczenia

III

wyższy stopień elastyczności rynku pracy niż kraje UE-15. Testy Chowa pokazują przy tym, że wpływ instytucji rynku pracy na niektóre wskaźniki tego rynku jest zasadniczo odmienny w krajach transformacji niż w krajach UE-15. Co więcej, po wyłączeniu efektów stałych wyrażających specyfikę danego kraju (za pomocą modelu fixed effects) okazuje się, że tylko dwa wskaźniki charakteryzujące instytucje rynku pracy, a mianowicie wskaźnik EPL (wyrażający stopień ochrony prawnej pracowników) oraz wydatki państwa na aktywne programy rynku pracy (ALMP) mają znaczący wpływ na podstawowe parametry rynku pracy w krajach transformacji. Wzrost wskaźnika EPL przyczynia się do wzrostu bezrobocia wśród ludzi młodych i z niskim wykształceniem, a w rezultacie do spadku wskaźnika zatrudnienia; natomiast wzrost wydatków na ALMP sprzyja obniżeniu stopy bezrobocia.

Słowa kluczowe: instytucje rynku pracy, aktywne programy rynku pracy (ALMP), zatrudnienie i bezrobocie, kraje transformacji

THE IMPACT OF LABOR MARKET INSTITUTIONS ON LABOR MARKET PERFORMANCE IN TRANSITION COUNTRIES Summary The goal of this study is to analyze the influence of labor market institutions on labor market performance in 25 post-socialist countries during the transition period and to determine whether this influence was the same as in the EU-15 countries. The collected data indicate that labor market institutions in transition countries (especially in CIS) ensure rather higher level of flexibility of the labor market as compared to the institutions in the EU-15 economies. Moreover, the Chow tests show that the influence of labor market institutions on some indicators of labor market outcomes is significantly different in the transition countries and in the EU-15 countries. Furthermore, the exclusion of country fixed effects allowed us to find that only two labor market institution indicators, i.e.: the EPL index and the expenditure on ALMP, have significant influence on labor market outcomes in transition countries. The rise of the EPL index results in higher unemployment among young and the least-educated people and leads to a decrease in the employment to population ratio, whereas the ALMP helps in reducing the unemployment rate.

Key words: labor market institutions, active labor market policies (ALMP), employment vs. unemployment, transition economy

ВЛИЯНИЕ ИНСТИТУТОВ РЫНКА ТРУДА НА ЭФФЕКТИВНОСТЬ РЫНКА ТРУДА В СТРАНАХ ТРАНСФОРМАЦИИ Резюме Целью статьи является проведение анализа влияния различных институтов рынка труда на эффективность рынка труда в 25-ти постсоциалистических странах в период

IV

Streszczenia

трансформации и сравнение со странами ЕС-15. Собранные данные указывают, что институты рынка труда в странах трансформации (особенно в СНГ) обеспечивают более высокую степень гибкости рынка труда по сравнению со странами ЕС-15. Кроме того, тесты Чоу указывают, что влияние институтов рынка труда на некоторые его показатели в странах трансформации коренным образом отличается от этого влияния в странах ЕС-15. Более того, после исключения постоянных эффектов, отражающих специфику данной страны, оказывается, что только два показателя: EPL (степень правовой защиты работников) и расходы государства на активные программы для рынка труда (ALMP), имеют значительное влияние на основные параметры рынка труда в странах трансформации. Увеличение показателя EPL вызывает рост безработицы среди молодых людей и людей с низким уровнем образования, зато рост расходов на ALMP способствует понижению нормы безработицы. Ключевые слова: институты рынка труда, активные программы для рынка труда (ALMP), занятость и безработица, страны трансформации

Bartłomiej Rokicki

REGIONALNE DEFLATORY PPP W POLSCE ORAZ ICH WYKORZYSTANIE Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie metodologii obliczania regionalnych deflatorów parytetu sily nabywczej (PPP) oraz omówienie zastosowań tego typu deflatorów w analizach regionalnego zróżnicowania dochodu czy płac.

Regionalne zróżnicowanie dochodów to jeden z kluczowych aspektów w dyskusji na temat aktywnej polityki regionalnej – zarówno na poziomie krajowym, jak i w ramach wspólnych polityk Unii Europejskiej. W przypadku Polski to właśnie europejska polityka spójności, mająca na celu redukcję zróżnicowania w poziomie rozwoju różnych regionów, jest źródłem największej pomocy napływającej do naszego kraju.

Kluczowym kryterium kwalifikującym poszczególne kraje i regiony do otrzymywania wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych i funduszu spójności UE jest poziom PKB per capita. Jednocześnie regionalny PKB per capita jest głównym wskaźnikiem branym pod uwagę w programowaniu wsparcia dla poszczególnych regionów. Warto zatem zadać sobie pytanie, czy wskaźnik ten jest wyrażany prawidłowo i jaki potencjalny wpływ na wyniki analiz prowadzonych przy jego wykorzystaniu mogłoby mieć uwzględnienie regionalnych deflatorów PPP. Artykuł przedstawia wyniki takich obliczeń dla Polski i omawia najważniejsze wnioski.

Słowa kluczowe: deflatory PPP, polityka regionalna, polityka spójności, rozwój regionalny

Streszczenia

V

REGIONAL PPP DEFLATORS FOR POLAND AND THEIR USE Summary The aim of the paper is to present the methodology to calculate regional PPP deflators and their use in the analysis of the regional differentiation of income or wage levels.

The regional income dispersion is one of the key aspects in the discussion about an active regional policy, both on the country level and in the framework of the common regional policy of the EU. In the case of Poland, the European cohesion policy aimed at reducing the differences in the development level of the individual regions is the main source of the aid inflow into our country.

The per capita GDP level is the main criterion used in qualifying individual countries and regions for the financial support provided in the framework of structural funds and the cohesion fund offered by the EU. The average per capita GDP is the main indicator considered when elaborating the programs of financial support for individual regions. It is therefore proper to ask whether this crucial indicator is properly measured, and what could be the effect of the use of regional GDP deflators in its calculation on the results of the analysis. The paper presents the results of such calculation for Poland and discusses the main results.

Key words: PPP GDP deflators, regional policy, cohesion policy, regional development

РЕГИОНАЛЬНЫЕ ДЕФЛЯТОРЫ ППС В ПОЛЬШЕ И ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ Резюме Целью статьи является представление методологии расчёта региональных дефляторов паритета покупательной способности (ППС) и обсуждение применения такого типа дефляторов в анализах региональной дифференциации дохода или зарплаты. Региональная дифференциация доходов является одним из ключевых аспектов в дискуссии на тему активной региональной политики – как на отечественном уровне, так и в рамках совместных политик Европейского союза. В случае Польши именно европейская политика конвергенции, призванная сократить различия в уровне развития разных регионов, является источником самой большой помощи, поступающей в нашу страну. Ключевым критерием, по которому отдельные страны и регионы получают финансовую поддержку из структурных фондов и фонда конвергенции ЕС, является уровень ВВП на душу населения. Одновременно региональный ВВП на душу населения является главным показателем, учитываемым в подготовке программы поддержки для отдельных регионов. Стоит в таком случае задуматься над правильностью расчета этого показателя и над тем, какое потенциальное влияние на результаты анализа, проводимого с его использованием, мог бы иметь учёт региональных дефляторов ППС. В статье представлены результаты таких расчётов для Польши и обсуждены важнейшие выводы. Ключевые слова: дефляторы ППС для ВВП, региональная политика, политика конвергенции и региональное развитие

VI

Streszczenia Michał Burzyński

WPŁYW MIGRACJI NA DOBROBYT W KRAJACH OECD Streszczenie W artykule przedstawiono kwantyfikację skutków migracji dla dobrobytu społeczeństw w krajach OECD. Otrzymane wyniki są rezultatem symulacji szoków migracyjnych przeprowadzonej przy wykorzystaniu modelu równowagi ogólnej z endogenicznymi płacami i cenami. Przy założeniu niedoskonałej substytucji między nisko wykwalifikowanymi i wysoko wykwalifikowanymi oraz krajowymi i napływowymi pracownikami stwierdzono, że rzeczywista imigracja prowadzi do zwiększenia płac realnych nisko wykwalifikowanych osób i zmniejszenia płac realnych wysoko kwalifikowanych pracowników. Emigracja ma przeciwne skutki. Całkowity wpływ migracji na dobrobyt został zdekomponowany na trzy efekty: wielkości rynku zbytu, płacy nominalnej oraz produktywności. Przedstawione wyniki dostarczają ilościowych argumentów w dyskusji na temat korzyści i kosztów migracji w skali globalnej.

Słowa kluczowe: migracje, model równowagi ogólnej, analiza dobrobytu, OECD

THE IMPACT OF MIGRATION ON WELFARE IN THE OECD COUNTRIES Summary The paper presents the quantification of the consequences of migration for the welfare of people living in the OECD countries. The results are obtained by simulating migration shocks using a general equilibrium model with endogenous wages and prices.

Assuming imperfect substitution between low and high-skilled workers, as well as natives and foreigners, we get that actual immigration brings an increase in the real wages of low-skilled people and causes a decrease in the remuneration of high-skilled workers.

Emigration has an opposite implication. The overall welfare impact of migration is decomposed into three sub-effects: the market size, nominal wage and productivity effects.

The results of this paper provide quantitative arguments for the discussion about the costs and benefits of global migration.

Key words: migration, general equilibrium model, welfare analysis, OECD

ВЛИЯНИЕ МИГРАЦИИ НА УРОВЕНЬ ЖИЗНИ В СТРАНАХ ОЭСР Резюме В статье представлена квантификация последствий миграции для благосостояния общества в странах ОЭСР. Полученные результаты являются эффектом симуляции мигра-

Streszczenia

VII

ционных шоков, проведенной с использованием модели общего равновесия с эндогенной зарплатой и ценами. При условии несовершенной субституции между низко- и высококвалифицированными работниками, а также отечественными и прибывшими работниками, получается, что действительная иммиграция ведет к увеличению реальной зарплаты низкоквалифицированных лиц и уменьшения реальной зарплаты высококвалифицированных работников. Эмиграция имеет прямо противоположные последствия. Совокупное влияние миграции на благосостояние было искажено тремя эффектами: величиной рынка сбыта, номинальной зарплаты и производительности. Полученные результаты дают количественные аргументы в дискуссии на тему выгод и издержек миграции в глобальном масштабе. Ключевые слова: миграции, модель общего равновесия, анализ благосостояния, гетерогенные фирмы

Łukasz Piętak

POLARYZACJA EKONOMICZNA W HISZPANII W LATACH 1955–2013 Streszczenie Celem artykułu jest zbadanie procesu polaryzacji ekonomicznej w Hiszpanii w latach 1955– 2013. Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza część (pkt. 1 i 2) ma charakter metodologiczny.

Wyjaśnione są tu różnice pomiędzy miarami polaryzacji a miarami nierówności oraz metodologia wybranych miar polaryzacji, ze szczególnym uwzględnieniem miary zaproponowanej przez J. Esteban i D. Ray. W drugiej części (pkt 3) artykułu zbadano polaryzację ekonomiczną pomiędzy autonomicznymi regionami Hiszpanii w latach 1955–2013. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że w Hiszpanii w analizowanym okresie utrzymywała się tendencja do redukcji poziomu polaryzacji ekonomicznej i tym samym poszerzania się klasy średniej. Tendencja ta została zahamowana jednak w wyniku światowego kryzysu zapoczątkowanego w 2007 r. Wówczas poziom polaryzacji ekonomicznej w Hiszpanii zaczął wzrastać.

Słowa kluczowe: polaryzacja ekonomiczna, rozkład dochodów, miary polaryzacji i miary nierówności, Hiszpania, regiony autonomiczne

ECONOMIC POLARIZATION IN SPAIN, 1955–2013 Summary The aim of this paper is to examine the process of economic polarization in Spain in the years 1955–2013. The paper consists of two parts. The first part (sections 1 and 2) is methodological.

It explains the differences between the measures of polarization and inequality, and the methodology of polarization measure, with particular emphasis on measures elaborated by J. Esteban and D. Ray. The second part of the paper (section 3) includes an empirical examination of the economic polarization between the autonomous regions of Spain in the years 1955–2013. The calculations show that there was a trend to reduce the level of economic polarization that meant expanding of middle class. This trend was however stopped by the global crisis, which started in 2007. Then the level of economic polarization in Spain began to grow.

Key words: economic polarization, income distribution, polarization measures and inequality measures, Spain, autonomous regions

VIII

Streszczenia

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ПОЛЯРИЗАЦИЯ В ИСПАНИИ В 1955–2013 ГГ. Резюме Целью статьи является исследование процесса экономической поляризации в Испании в 1955-2013 гг. Первая часть (пункты 1 и 2) имеет методологический характер. В ней объясняются различия между мерами поляризации и мерами неравенства, а также методология избранных мер поляризации с особым учётом меры, предложенной Д. Эстебаном и Д. Рейем. Во второй части (пункт 3) исследуется экономическая поляризация между автономными регионами Испании в 1955-2013 гг. Из проведенных расчётов вытекает, что в Испании в анализируемый период сохранялась тенденция к сокращению уровня экономической поляризации и, как результат, к расширению среднего класса. Однако эта тенденция была приостановлена в результате мирового кризиса, начавшегося в 2007 г. Тогда уровень экономической поляризации в Испании начал расти. Ключевые слова: экономическая поляризация, расклад доходов, меры поляризации и меры неравенства, Испания, автономные регионы

Adam Noga

MODELOWANIE ZACHOWAŃ STRATEGICZNYCH W GOSPODARCE: JEAN TIROLE – NAGRODA NOBLA W DZIEDZINIE EKONOMII W 2014 R. Streszczenie W artykule autor próbuje pokazać wkład Jeana Tirole’a do współczesnej teorii ekonomii.

Koncentruje się na wkładzie laureata Nagrody Nobla do teorii: przedsiębiorstwa, regulacji, struktur rynkowych i konkurencji, internetu, rynków finansowych i polityki makroekonomicznej. Szczególną uwagę poświęca liberalnej koncepcji regulacji rynków w ujęciu J.J. Laffonta i J. Tirole’a.

Autor stara się wykazać, że jakkolwiek rozważania teoretyczne J. Tirole’a mają bardzo elegancki, modelowy charakter, to jednakże wzmacniają istotnie ekonomię głównego nurtu i liberalne koncepcje polityki gospodarczej. Autor zwraca również uwagę na niewykorzystane możliwości polskiej myśli ekonomicznej, która przed J. Tirolem i J.J. Laffontem podejmowała ciekawie te same lub podobne wątki.

Słowa kluczowe: teoria przedsiębiorstwa, teoria regulacji, teoria konkurencji, asymetria informacji

MODELLING STRATEGIC BEHAVIOUR IN THE ECONOMY: JEAN TIROLE – NOBEL PRIZE IN ECONOMICS, 2014 Summary In the paper the author is trying to show the contribution of Jean Tirole to the modern economic theory. He focuses on the Nobel Laureate contribution to the theory of: firms, regulations, market structures and competition, the internet, financial markets and macroeconomic policy. Particular attention is given to the “liberal concept of regulation” of the market in terms

Streszczenia

IX

of J.J. Laffont and J. Tirole. The author tries to show that although the research of J. Tirole has a very elegant model character, it is, however, significantly enhancing the mainstream of economics and liberal conceptions of economic policy. The author furthermore gives attention to the unused potential of Polish economic thought that before J. Tirole and J.J. Laffont has taken interesting attempts to contribute to the same or similar topics.

Key words: theory of the firm, regulation theory, theory of competition, information asymmetry, design mechanism

МОДЕЛИРОВАНИЕ СТРАТЕГИЧЕСКОГО ПОВЕДЕНИЯ В ЭКОНОМИКЕ: ЖАН ТИРОЛЬ – ЛАУРЕАТ НОБЕЛЕВСКОЙ ПРЕМИИ ПО ЭКОНОМИКЕ ЗА 2014 ГОД Резюме В статье представлен вклад Жана Тироля в современную экономическую теорию, в том числе, прежде всего в теорию предприятия, регуляции, рыночных структур и конкуренции, интернета, финансовых рынков и макроэкономической политики. Особое внимание автор статьи посвящает теориям Ж.-Ж.Лаффона и Ж.Тироля в либеральной концепции регуляции рынков. Теоретические работы Ж.Тироля имеют очень элегантный стиль и модельный характер, что не мешает им служить существенной поддержкой для главного течения экономической науки и либеральной концепции экономической политики. Автор также обращает внимание на неиспользованные возможности польской экономической мысли, которая и до Ж.Тироля и Ж.-Ж.Лаффона интересным образом работала в том же или похожем направлении. Ключевые слова: теория предприятия, теория регуляции, теория конкуренции, асимметрия информации

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2015 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2015 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej,

404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF).

Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01–106 Warszawa, ul. Nakielska 3, +48 22 836 69 21

Eko­no­mi­sta 2015, nr 1, s. 1–150 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2015 1

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2015

1 W numerze PAWEŁ KOZŁOWSKI

Zdzisław Sadowski – nie tylko z powodu jubileuszu 90-lecia urodzin MARCIN WOŹNIAK

Aktywne programy rynku pracy: szacunki funkcji dopasowań dla Polski z wykorzystaniem danych regionalnych SŁAWOMIR KUŹMAR, MICHAŁ PILC

The Impact of Labor Market Institutions on Labor Market Performance in Transition Countries BARTŁOMIEJ ROKICKI

Regionalne deflatory PPP w Polsce oraz ich wykorzystanie MICHAŁ BURZYŃSKI

Wpływ migracji na dobrobyt w krajach OECD

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT