Ekonomista 2016 1 el demo by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2016 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2016 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF). Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 1

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2016

1 W numerze Bogusław FIEDOR, Bartosz SCHEUER, Zbigniew DOKURNO

Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Paradygmat zrównoważonego rozwoju a współczesna makroekonomia – ujęcie epistemologiczne

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Andrzej K. KOŹMIŃSKI, Adam NOGA, Katarzyna PIOTROWSKA, Krzysztof ZAGÓRSKI

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Ekonomista 2016, nr 1, s. 1–152 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

W poszukiwaniu antykruchości systemu społeczno-ekonomicznego – zastosowania syntetycznego wskaźnika ALK Monika KONDRATIUK-NIERODZIŃSKA

Kreacja wiedzy technicznej a konkurencyjność gospodarek Elżbieta WOJNICKA-SYCZ

Innowacyjność jako czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego w Polsce – próba weryfikacji empirycznej Krzysztof BECK, Jakub JANUS

Podobieństwo wstrząsów podażowych i popytowych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

Kazimierz Łaski, Wykłady z makroekonomii. Gospodarka kapitalistyczna bez bezrobocia, Warszawa 2015

Jerzy Kleer, Dobra publiczne: wczoraj – dziś – jutro, Warszawa 2015

Sektor Finansowy. Stymulatory i zagrożenia rozwoju, red. nauk. Krzysztof Pietraszkiewicz, Warszawa 2015

Finanse a dobrobyt społeczny, Robert J. Shiller, Warszawa 2016

Pełna oferta wydawnicza dostępna jest w księgarni internetowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego www.ksiazkiekonomiczne.pl Książki można zamówić internetowo, nabyć w księgarniach naukowych lub w siedzibie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego ul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawa, tel. (22) 55 15 401, e-mail: zk@pte.pl

2016

WYDAWCY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT RADA PROGRAMOWA

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak KOMITET REDAKCYJNY

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 350 egz., ark. wyd. 12,5

Spis treści In memoriam Jerzy Osiatyński: Kazimierz Łaski (1921–2015) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Artykuły Bogusław F I E D O R, Bartosz S C H E U E R, Zbigniew D O K U R N O: Paradygmat zrównoważonego rozwoju a współczesna makroekonomia – ujęcie epistemologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andrzej K. K O Ź M I Ń S K I, Adam N O G A, Katarzyna P I O T R O W S K A, Krzysztof Z A G Ó R S K I: W poszukiwaniu antykruchości systemu społeczno-ekonomicznego – zastosowania syntetycznego wskaźnika ALK. . . . . . . . . . . . . Monika K O N D R A T I U K - N I E R O D Z I Ń S K A: Kreacja wiedzy technicznej a konkurencyjność gospodarek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elżbieta W O J N I C K A - S Y C Z: Innowacyjność jako czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego w Polsce – próba weryfikacji empirycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krzysztof B E C K, Jakub J A N U S: Podobieństwo wstrząsów podażowych i popytowych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 61 85 112

Recenzje i omówienia Problemy rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej w pierwszej dekadzie członkostwa w Unii Europejskiej, red. nauk. Andrzej Czyżewski i Bogdan Klepacki (rec. Krzysztof Firlej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Monika S T A N N Y: Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce (rec. Andrzej Czyżewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

141 145

Komunikaty Doktoraty h.c.: prof. dr hab. Bogusław Fiedor, prof. dr hab. Andrzej Czyżewski i prof. dr hab. Jerzy Wilkin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

151

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku polskim, angielskim i rosyjskim. Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 12 punktów za publikacje (komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 grudnia 2015 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych, na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym).

Contents In memoriam Jerzy Osiatyński: Kazimierz Łaski (1921–2015) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Articles Bogusław F I E D O R, Bartosz S C H E U E R, Zbigniew D O K U R N O: The Sustainable Development Paradigm and Contemporary Macroeconomics: the Epistemological Approach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andrzej K. K O Ź M I Ń S K I, Adam N O G A, Katarzyna P I O T R O W S K A, Krzysztof Z A G Ó R S K I: In Search of Non-fragility of the Socio-economic System: Using the Synthetic BDI Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Monika K O N D R A T I U K - N I E R O D Z I Ń S K A: Technological Knowledge Creation and Competitiveness of Economies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Elżbieta W O J N I C K A - S Y C Z: Innovativeness as a Growth and Development Factor in Poland: an Attempt at Empirical Verification. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krzysztof B E C K, Jakub J A N U S: Similarity of Supply and Demand Shocks between Poland and Other EU Countries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 61 85 112

Book Reviews Development Problems of Agriculture and Food Economy in the First Decade of Poland’s Membership in European Union, ed. Andrzej Czyżewski and Bogdan Klepacki (rev. by Krzysztof Firlej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Monika S T A N N Y: Spatial Differentiation of the Development of Rural Areas in Poland, (rev. by Andrzej Czyżewski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

141 145

Announcements Doctors h.c.: Professor Bogusław Fiedor, Professor Andrzej Czyżewski and Professor Jerzy Wilkin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

151

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 12 points for publications (Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 18 December 2015, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes).

Содержание In memoriam Ежи Осятыньски: Казимеж Ласки (1921–2015) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Статьи Богуслав Ф Е Д О Р, Бартош Ш Е У Е Р, Збигнев Д О К У Р Н О: Парадигма устойчивого развития и современная макроэкономика – эпистемологический подход . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Анджей К. К О З Ь М И Н Ь С К И, Адам Н О Г А, Катажина П И О Т Р ОВ С К А, Кшиштоф З А Г У Р С К И: В поиске антихрупкости социальноэкономической системы – применения синтетического показателя ALK . . . . . Моника К О Н Д Р А Т Ю К - Н Е Р О Д З И Н Ь С К А: Создание технических знаний и конкурентоспособность экономик . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Эльжбета В О Й Н И Ц К А - С Ы Ч: Инновационность как фактор роста и развития экономики в Польше . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Кшиштоф Б Е К, Якуб Я Н У С: Сходство шоков спроса и предложения в Польше и в других странах Евросоюза . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 61 85 112

Рецензии и обзоры Проблемы развития сельского хозяйства и продовольственной отрасли в первой декаде членства в Евросоюзе, научная редакция Анджей Чижевски и Богдан Клепацки (рец. Кшиштоф Фирлей) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Моника С Т А Н Н Ы: Пространственная дифференциация в развитии сельской местности в Польше (рец. Анджей Чижевски). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

141 145

Сообщения Присвоение званий honoris causa д-ру наук. проф. Богуславу Федору, д-ру наук проф. Анджею Чижевскому, д-ру наук проф. Ежи Вилькину . . . . . . . . . . . . . . .

151

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 12 пунктов за публикации (сообщение Министра науки и высшего образования от 18 декабря 2015 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам).

Prof. dr hab. Kazimierz Łaski (1921–2015)

Cześć Jego pamięci Komitet Redakcyjny

In memoriam

Kazimierz Łaski (1921–2015)* Kazimierz Łaski urodził się w Częstochowie 15 grudnia 1921 r. W latach okupacji walczył w Gwardii Ludowej, był ranny w Powstaniu Warszawskim. W 1945 r. rozpoczął studia ekonomiczne w Akademii Nauk Politycznych w Warszawie, kończył je w Szkole Głównej Planowania i Statystyki, gdzie następnie przeszedł wszystkie szczeble kariery zawodowej. Swój dorobek naukowy sam dzielił na trzy etapy: do Kaleckiego, z Kaleckim i po Kaleckim. Etap pierwszy to doskonalenie warsztatu analitycznego i studia nad dynamiką inwestycji i konsumpcji w toku forsownego uprzemysłowienia Polski w latach pięćdziesiątych XX wieku. Drugi to intensywna współpraca z Michałem Kaleckim. Zafascynowany jego teorią i osobowością od schyłku lat pięćdziesiątych K. Łaski należał do jego największych zwolenników i najpilniejszych uczniów. Wtedy powstaje jego Zarys teorii reprodukcji socjalistycznej oraz liczne rozprawy, w których teorię Kaleckiego rozwijał i pogłębiał. Znaczenie tych prac Kaleckiego, Łaskiego i innych daleko wykraczało poza mury Akademii. Ograniczały one zakres gospodarczego woluntaryzmu. Centralnym planistom narzucały rygory, choćby ograniczonego rachunku ekonomicznego. W forsowaniu inwestycji żądano uwzględnienia ich wpływu na bieżącą konsumpcję. Chociaż praktyczne znaczenie tych prób dla polityki gospodarczej było ledwie śladowe, wywołując głównie personalne ataki na ich autorów ze strony kierownictwa państwa, wówczas wyraźnie odróżniały one Polskę od pozostałych gospodarek centralnie planowanych, wskazując na inne drogi analizy ekonomicznej i uprawiania ekonomii. Ćwierć wieku później ułatwiło to przygotowanie Polski do systemowej transformacji. Łaski miał wielki wpływ na powstanie wokół Kaleckiego w Warszawie ośrodka naukowego, który nazywano niekiedy „socjalistycznym Cambridge”. Wniósł do niego swój dorobek naukowy, dydaktyczny i organizacyjny. Ten „złoty wiek” rozwoju przerwała antysemicka nagonka w 1968 r. Łaski wyemigrował do Austrii, gdzie podjął pracę w Austriackim Instytucie Badania Koniunktury, później w Wiedeńskim Instytucie Międzynarodowych Studiów Ekonomicznych, którego w latach 1991–1996 był dyrektorem naukowym. W 1971 r. otrzymał też profesurę na Uniwersytecie w Linzu, gdzie wykładał aż do przejścia na emeryturę w 1991 r. Okres „po Kaleckim” w życiu twórczym K. Łaskiego to samodzielny rozwój krytycznych wątków teorii Kaleckiego w warunkach współczesnej, globalnej gospodarki oraz konsekwentne upowszechnianie i obrona teorii i praktyki interwencjonizmu gospodarczego na podstawie teorii efektywnego popytu. W swych przekonaniach K. Łaski okazał się najwierniejszym uczniem Kaleckiego. Przeciwstawiał się odrywaniu zmian globalnego popytu od zmian globalnej podaży. Widział w tym źródło błędów transformacji – zwłaszcza niepotrzebnie głębokiej * Jest to nieco rozszerzona wersja Wspomnienia wygłoszonego podczas ceremonii pogrzebowej Kazimierza Łaskiego w Wiedniu, 22 października 2015 roku.

BOGUSŁAW FIEDOR* BARTOSZ SCHEUER** ZBIGNIEW DOKURNO***

Paradygmat zrównoważonego rozwoju a współczesna makroekonomia – ujęcie epistemologiczne1 Wstęp Punktem wyjścia w analizie jest pytanie badawcze, czy oraz w jakim stopniu paradygmaty współczesnej makroekonomii korespondują, czy też mogą korespondować, z programem badawczym ekonomii ekologicznej odwołującym się do koncepcji zrównoważonego (trwałego) rozwoju? Tak postawione pytanie stało się punktem wyjścia hipotezy badawczej stanowiącej, iż paradygmat współczesnej makroekonomii w relacji do zrównoważonego rozwoju opiera się na realizacji zasady trwałości kapitału naturalnego, umożliwiającej długookresową stabilność wzrostu gospodarczego, niski poziom bezrobocia oraz inflacji, jak również oferującej korzystne warunki w międzynarodowej wymianie gospodarczej. Hipoteza ta jest przedmiotem weryfikacji w ramach szerszego projektu badawczego, w ramach którego autorzy przeprowadzają poniższą analizę. W artykule podjęto próbę konfrontacji statusu badawczego ekonomii ekologicznej w kontekście programu badawczego współczesnej makroekonomii, obejmującego m.in. ortodoksyjny keynesizm, monetaryzm, nową ekonomię klasyczną, teorię realnego cyklu koniunkturalnego, nową ekonomię keynesowską, ekonomię (szkołę) austriacką oraz postkeynesizm. * Prof. dr hab. Bogusław Fiedor – Centrum Doskonałości dla Zrównoważonego Rozwoju, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, e-mail: prorektor.zagranica@ue.wroc.pl ** Dr Bartosz Scheuer – Centrum Doskonałości dla Zrównoważonego Rozwoju, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, e-mail: bartosz.scheuer@ue.wroc.pl *** Dr Zbigniew Dokurno – Centrum Doskonałości dla Zrównoważonego Rozwoju, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, e-mail: zbigniew.dokurno@ue.wroc.pl 1 Artykuł przygotowany w związku z realizacją projektu sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki – grant nr 3867/B/H03/2011/40.

Bogusław Fiedor, Bartosz Scheuer, Zbigniew Dokurno

W swoich rozważaniach autorzy dochodzą do wniosku, iż wbrew pozorom współczesna makroekonomia ma dość ograniczony potencjał heurystyczny. Makroekonomiści nie różnią się bowiem, jeśli idzie o kwestie: 1) statusu wiedzy teoretycznej (obiektywna, niezależna od procesu poznawczego); 2) sposobu konstruowania koncepcji teoretycznych (dedukcyjne modelowanie); 3) sposobu jej uprawomocniania (empiryczne testowanie, dane); 4) przedmiotu odniesienia wiedzy teoretycznej (rzeczywistość, fakty ewentualnie „stylizowane”); 5) relacji pomiędzy teorią a jej dziedziną przedmiotową (relacja „odbicia”); 6) sposobu tworzenia tej wiedzy. Można stwierdzić, że na pewnym fundamentalnym poziomie przyjmują także (zazwyczaj implicite) te same założenia epistemiczno-ontyczne. Największym ograniczeniem poznawczo-eksplanacyjnym współczesnej makroekonomii jako nauki jest leżący u podstaw powyższej zgody konsensus filozoficzny. Konstytuują go przekonania, które można określić mianem modernistycznych: 1) przedmiotem odniesień poznawczych jest niezależny od tychże odniesień Byt; 2) porządki Bytu i wiedzy są ze sobą zgodne, gdyż poznanie stanowi medium zapewniające tę zgodność (elementy wiedzy „odpowiadają” elementom Bytu); 3) elementy Bytu są w poznaniu odkrywane, a procesy poznawcze nie mają wpływu na treść tych „jawiących się” w poznaniu elementów; 4) konstrukcje teoretyczne pozostają względem elementów Bytu w relacji mniej lub bardziej (idealizacja, abstrakcja, uproszczenie) wiernego „odbicia”; 5) paradygmatyczną relacją poznawczą jest relacja podmiotowo-przedmiotowa (podmiot zajmuje pozycję transcendentalną i jest bierno-receptywny, tzn. proces poznawczy, którego dokonuje podmiot, nie wpływa w żaden sposób na przedmiot poznania); 6) relacja pomiędzy wiedzą a jej przedmiotem postrzegana jest w kategoriach korespondencyjnej koncepcji prawdy; 7) język jest narzędziem prostej desygnacji przedmiotów poznania (desygnacyjna, „obrazkowa” teoria języka); 8) język nauki dzieli się na obserwacyjny i teoretyczny, przy czym ten pierwszy stanowi „sprawozdanie z bezpośrednich danych doświadczenia”. Konstatacja, że można mówić o pewnej „jedności” współczesnej makroekonomii z punktu widzenia akceptowanej w jej ramach, a przynajmniej dominującej, ogólnej filozofii nauki, czy ściślej biorąc – filozofii ekonomii jako nauki, nie oznacza wszakże, iż mieszczące się w ramach jej programu badawczego, a wskazane powyżej poszczególne nurty nie różnią w ogóle. Te różnice mogą być nawet dość znaczne, jeśli z bardzo wysokiego poziomu refleksji teoretycznej, jaką jest ogólna filozofia nauki, zejdziemy na poziom nieco niższy, jaką jest metodologia ekonomii jako nauki. Jako przykład jedynie odnotujmy tutaj choćby różnice między nową ekonomia klasyczną i postkeynesizmem, jeśli chodzi o relację: indywidualizm poznawczy – holizm poznawczy, czy relację: sądy opisowe/pozytywne – sądy wartościujące, a więc zakres dopuszczalności sądów wartościujących (aksjologii) w analizie ekonomicznej, zarówno makroekonomicznej, jak i mikroekonomicznej.

ANDRZEJ K. KOŹMIŃSKI* ADAM NOGA** KATARZYNA PIOTROWSKA*** KRZYSZTOF ZAGÓRSKI****

W poszukiwaniu antykruchości systemu społeczno-ekonomicznego – zastosowania syntetycznego wskaźnika ALK Wprowadzenie W naszym artykule przedstawiamy wyniki interdyscyplinarnych badań prowadzonych przez nas w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie. Badania dotyczą poszukiwania podstaw teoretycznych i analizy praktycznej cyklicznych przemian dokonujących się w polskiej gospodarce i polskim społeczeństwie – na tle przemian ekonomicznych, społecznych i politycznych w świecie. Sądzimy, że tradycyjna w naukach ekonomicznych analiza koniunkturalna wzrostów i spadków PKB, zatrudnienia czy inflacji ma już dzisiaj coraz słabszą wartość poznawczą, zdolność prognozowania, a przede wszystkim coraz bardziej ograniczoną możliwość kształtowania skutecznej polityki gospodarczej i społecznej: swoistego zarządzania i przedsiębiorczości makroekonomicznej państwa. Przedstawiamy więc teorię oraz metodologię konstrukcji i analizy wskaźnika zrównoważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego Akademii Leona Koźmińskiego (wskaźnika ALK), w którym cztery grupy czynników cząstkowych: ekonomiczne zewnętrzne i wewnętrzne oraz społeczna sytuacja bieżąca i społeczne przewidywania w latach 1999–2012, oddziałując różnokierunkowo na siebie, tworzą syntetyczny wskaźnik cyklicznych przemian w polskiej gospodarce i społeczeństwie XXI wieku. Odkryliśmy, że fazy tych cykli mają różne początki i końce * Prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie – e-mail: kozmin@ kozminski.edu.pl ** Prof. dr hab. Adam Noga, Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie – e-mail: anoga@kozminski. edu.pl *** Mgr Katarzyna Piotrowska, Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie – e-mail: kpiotrowska@ alk.edu.pl **** Prof. dr hab. Krzysztof Zagórski, Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie – e-mail: zagorski@ kozminski.edu.pl

W poszukiwaniu antykruchości systemu społeczno-ekonomicznego…

w porównaniu z datami „klasycznych” wahań koniunktury ekonomicznej. Nasz wskaźnik pokazuje, kiedy i dlaczego specyficzna konfiguracja czterech grup czynników cząstkowych, a nie tylko ich poziom, może stać się przyczyną załamania lub pobudzać rozwój. Analiza kształtowania się syntetycznego wskaźnika ALK oraz wpływającej na niego burzliwej dynamiki wskaźników cząstkowych zachęca również do wykorzystania go do celów prognostycznych, a właściwie do celów programowych polityki społeczno-gospodarczej, chroniącej Polskę przed załamaniami gospodarczymi i społeczno-politycznymi. W świetle naszych badań okazuje się bowiem, że „klasyczne” prognozowanie ekonometryczne ma tutaj bardzo ograniczony, jedynie szkieletowy charakter, a kluczowego znaczenia nabiera przygotowanie gospodarki na „nieprognozowalne” zdarzenia, swoiste „czarne łabędzie”, czyli nadanie gospodarce cech antykruchości według terminologii jednego z najwybitniejszych współczesnych prognostyków Nassima Taleba. Szczególnie istotny jest jednak aspekt aplikacyjny wskaźnika ALK. Koncepcja równowagi funkcjonalnej opiera się na założeniu, że pewien minimalny poziom równowagi jest warunkiem sterowności systemu, czyli jego podatności na impulsy ośrodka kierowniczego. Zakłócenia równowagi występują wówczas, gdy zgodnie z teorią Liapunova (1992) poszczególne jego składniki nadmiernie odchylają się od siebie, czyli innymi słowy – równowagi cząstkowe „rozjeżdżają się”, co znajduje swój wyraz w rosnących odchyleniach standardowych. Zakłócenia równowagi mogą ciągnąć ogólny wskaźnik zarówno w górę, jak i w dół. Mogą więc mieć zarówno wpływ pozytywny, jak i negatywny. Kiedy jednak utrzymują się przez czas dłuższy, zagrażają sterowności systemu, czyli podatności na impulsy kierownicze. Dla utrzymania sterowności na wystarczającym poziomie konieczne jest wykorzystanie zależności pomiędzy składnikami równowagi i skompensowanie spadku jednych przez inne. W ten sposób statystyczny obraz równowagi społeczno-ekonomicznej może stać się dla polityków czymś w rodzaju „tablicy rozdzielczej”, na której zielone, pomarańczowe i czerwone wskaźniki niosą ostrzegawcze diagnozy i sugestie przeciwdziałania niepożądanym zdarzeniom. Takie podejście pozwala uniknąć „przegięcia” zarówno ekonomiczno-technokratycznego, jak i socjalnego. Prognoza kształtowania się wskaźnika na najbliższych kilka lat wskazuje, że „rozjeżdżają się” ekonomiczne i społeczne elementy składowe równowagi ogólnej. O ile uwarunkowania ekonomiczne pozostają stabilne z lekką tendencją wzrostową, to zewnętrzne czynniki społeczne, czyli oczekiwania charakteryzują się tendencją spadkową, stanowiąc potencjalnie narastające zagrożenie dla osiągniętego poziomu „dobrostanu” i zarazem równowagi, czyli sterowności systemu. Wymaga to skoncentrowania polityki na obniżeniu poczucia niepewności i zagrożenia i poprawie społecznych oczekiwań przyszłości. W przeciwnym razie bowiem grozi kryzys indukowany czynnikami społecznymi, a nie ekonomicznymi, jak się zwykło uważać. Ten kryzys może się wyrazić zarówno zahamowaniem, a nawet regresem osiągniętego poziomu cywilizacyjnego, jak i dalszym osłabieniem mechanizmów rządzenia i zarządzania państwem.

MONIKA KONDRATIUK-NIERODZIŃSKA*

Kreacja wiedzy technicznej a konkurencyjność gospodarek Wstęp Od lat 90. XX w. trwa nasilona dyskusja nad znaczeniem innowacji dla rozwoju gospodarczego. Innowacje są efektem komercyjnego zastosowania wiedzy, która jest uznawana za fundamentalny zasób we współczesnych gospodarkach, a proces uczenia się, czyli pozyskiwania wiedzy, jest najważniejszym procesem w nich zachodzącym (Lundvall 2010, s. 1). Stąd też nie powinien dziwić fakt, iż pojęcia takie jak gospodarka oparta na wiedzy (knowledge based economy) (OECD 1996) oraz gospodarka ucząca się (learning economy) (Lundvall 1992) na stałe zadomowiły się w słownikach ekonomistów i polityków, a koncepcja systemów innowacji (głównie narodowych i regionalnych) znalazła zastosowanie w formułowaniu polityki gospodarczej na różnych szczeblach. System innowacji można zdefiniować jako składający się z organizacji, które poprzez swoje działania i zasoby oddziałują na szybkość oraz kierunek procesów innowacyjnych, a także ze współzależności i interakcji pomiędzy tymi organizacjami (Lundvall 2002, s. 44) lub jako sieć instytucji w sektorze publicznym i prywatnym, których działania i interakcje imitują, importują, modyfikują oraz poddają procesowi dyfuzji nowe technologie (Freeman 1987, s. 1). Koncepcja systemu innowacji umieszcza zatem kreację, dyfuzję oraz wykorzystanie wiedzy technicznej (technological knowledge), stanowiącej podstawę generowania innowacyjnych rozwiązań, w samym jego centrum – innowacje oraz kreowanie wiedzy są tu widziane jako interaktywny i kumulatywny proces. Główni kontrybutorzy badań nad systemami innowacji zgadzają się, że źródeł tej koncepcji należy szukać zarówno w środowisku akademickim, jak i polityki gospodarczej (Sharif 2006), zatem, w tym sensie, miała ona i w dalszym ciągu ma silne polityczne konotacje. Od swoich początków miała służyć wyjaśnianiu * Dr Monika Kondratiuk-Nierodzińska – Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Ekonomii i Zarządzania; e-mail: mkn@uwb.edu.pl

Monika Kondratiuk-Nierodzińska

różnic w rozwoju gospodarczym pomiędzy poszczególnymi krajami – różnic tych doszukiwano się w dysproporcjach rozwojowych pomiędzy systemami nauki i badań oraz rozumianymi szerzej zdolnościami innowacyjnymi gospodarek, w tym tworzonymi w ich ramach zasobami wiedzy technicznej. Jedną z pierwszych międzynarodowych instytucji, która zaadoptowała koncepcję narodowych systemów innowacji w swoich analizach zjawisk gospodarczych, była Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), a wkrótce jej śladem podążyły m.in. Bank Światowy, Komisja Europejska czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy (Lundvall, Johnson, Andersen, Dalum 2002, s. 214–215). Celem artykułu jest wskazanie istotności sugerowanego podejścia do analizy zdolności innowacyjnych, a w szczególności do kreowania zasobów wiedzy technicznej, w kontekście ich wpływu na potencjał gospodarczy determinujący konkurencyjność krajów. W artykule dokonano analizy czynnikowej wybranych zmiennych określających zdolności poszczególnych krajów do kreowania wiedzy technicznej oraz wyników procesu jej tworzenia. W tym celu wykorzystano dane statystyczne z bazy on-line Eurostatu dla 26 krajów europejskich, w tym Polski. Przeprowadzona analiza umożliwiła również wskazanie najważniejszych czynników określających zdolności innowacyjne badanych krajów, związane z procesem kreowania wiedzy technicznej, poprzez wskazanie ich powiązania z poziomem PKB per capita oraz wydajnością pracy.

1. Czynniki determinujące konkurencyjność gospodarek Zdefiniowanie pojęcia konkurencyjności gospodarek okazuje się dość problematyczne, ze względu na cechujący je relatywizm, który powoduje konieczność dokonywania porównań z innymi obiektami czy systemami, z drugiej strony zaś występowanie wielu różnorodnych poglądów na to, co dokładnie miałoby być przedmiotem tego porównania. Z tego też powodu wielu autorów i badaczy decyduje się na odniesienie pojęcia konkurencyjności do czynników determinujących różnie definiowany sukces gospodarek narodowych czy ich części. W ciągu wielu lat sformułowano dużo definicji konkurencyjności gospodarek narodowych. Duża część autorów wśród czynników wyznaczających poziom konkurencyjności kraju wymienia produktywność (national productivity) oraz standard życia obywateli, najczęściej mierzony poziomem PKB per capita (tab. 1). Wśród zwolenników utożsamiania konkurencyjności z produktywnością czynników produkcji można wymienić m.in. Portera, który zauważa, iż „jedyną posiadającą znaczenie koncepcją międzynarodowej konkurencyjności na poziomie kraju jest jego produktywność” (Porter 1990, s. 6). Krugman, cytując ówczesną przewodniczącą Komisji Doradców Ekonomicznych USA, która określiła konkurencyjność jako „zdolność do produkcji wyrobów i usług pozytywnie wypadających w teście międzynarodowej konkurencji, podczas gdy obywatele cieszą się z rosnącego oraz możliwego do utrzymania standardu życia” (Krugman 1994, s. 31–32), również

ELŻBIETA WOJNICKA-SYCZ*

Innowacyjność jako czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego w Polsce – próba weryfikacji empirycznej Wstęp Czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego to mechanizmy i siły występujące w systemie społeczno-ekonomicznym, które w istotny sposób wpływają na wzrost i rozwój gospodarczy. Jednym z najważniejszych z nich, szczególnie w świetle najnowszych teorii wzrostu, jest innowacyjność i postęp techniczny. Wzrost gospodarczy wiąże się głównie z ilościowym poszerzeniem zmiennych ekonomicznych, szczególnie dochodu narodowego zagregowanego i per capita mierzonego za pomocą produktu krajowego brutto (PKB) lub produktu narodowego brutto (PNB). Analizy wzrostu gospodarczego zajmują się głównie identyfikacją wzajemnych powiązań między np. wzrostem dochodu narodowego a tempem akumulacji kapitału. Rozwój gospodarczy jest natomiast postrzegany jako proces obejmujący także pozailościowe czynniki jak instytucje, organizację, kulturę, w jakich gospodarki działają. Badania nad rozwojem gospodarczym muszą obejmować, poza analizami wzrostu gospodarczego, wpływ czynników instytucjonalnych i kulturowych na wzrost gospodarczy, a także wpływ wzrostu gospodarczego na te czynniki (Hayami, Godo 2005 s. 3–4; Raczko 2002, s. 489). Różnica między teoriami wzrostu gospodarczego a teoriami rozwoju wynika z faktu, że część ekonomistów nie zgadza się z pojmowaniem rozwoju gospodarczego jedynie przez pryzmat wartości i tempa wzrostu PKB per capita. Stąd podejmowane są próby innych miar rozwoju, jak poziom szczęśliwości (np. Alesina, Di Tella, MacCulloch 2004) czy poziom edukacji, zdrowia społecznego, ochrony środowiska, pokazujące nie tylko bogactwo kraju, ale też jego rozwój w sensie jakości życia. Większość badań wskazuje jednak na zależność jakości i długości * Dr hab. Elżbieta Wojnicka-Sycz, prof. UG, Instytut Organizacji i Zarządzania, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański – e-mail: elzbieta.wojnicka-sycz@ug.edu.pl

Elżbieta Wojnicka-Sycz

życia od poziomu PKB na mieszkańca (Baumol, Litan, Schramm 2007, s. 20, 24; Balcerowicz, Rzońca 2010, s. 1). Według M. Klamut (2002, s. 244) „wzrost gospodarczy jest procesem tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów społecznego produktu. Procesowi temu towarzyszą zmiany struktury produktu narodowego i całej gospodarki. Wzrost gospodarczy oraz towarzyszące mu zmiany strukturalne określamy łącznie mianem rozwoju gospodarczego”. Przyspieszenie lub spowolnienie tempa wzrostu ma wpływ na zmiany strukturalne, a więc są to procesy współzależne. Zmiany strukturalne łączą się ze wzrostem wydajności pracy, czyli wpływają na wzrost gospodarczy. Wraz z podnoszeniem poziomu rozwoju jego materialne cele zaczynają mieć mniejsze znaczenie, na rzecz trudniej mierzalnych wartości (jak zdrowie). Według powyższego ujęcia innowacyjność, rozumiana jako opracowywanie i wdrażanie przez podmioty gospodarcze nowych oraz ulepszonych produktów, usług, procesów, metod organizacji i zarządzania oraz marketingowych, przyczyniających się do wzrostu produktywności i powodujących, poprzez wiele mikrozmian, pozytywne zmiany w skali makro, może być traktowana zarówno jako czynnik wzrostu gospodarczego, jak i rozwoju. Innowacyjność powoduje bowiem zmiany ilościowe, ale także jakościowe, gdyż oznacza dostarczanie nowej wartości dla odbiorców, zaspokajającej ich potrzeby, czasem nawet te jeszcze nieuświadomione. Innnowacyjność więc, oparta głównie na postępie technicznym i będąca jego ucieleśnieniem, powoduje zmiany ilościowe, ale jednocześnie strukturalne. Przykładowo może spowodować upadek jednych, a rozwój zupełnie nowych branż. Innowacyjność jako czynnik rozwoju zyskała znaczenie w XX w. Ekonomiści XIX-wieczni, jak Ricardo czy Malthus, nie dostrzegali znaczenia innowacyjności i postępu technicznego, a stąd mieli pesymistyczną wizję rozwoju, który dojdzie do stanu stacjonarnego, a gospodarka cierpiąca na braki ziemi uprawnej nie będzie w stanie wyżywić rosnącej liczby ludności (Ricardo 1817; Hayami, Godo 2005, s. 84; Blaug 1994, s. 87). Smith i Ricardo w swoich opisach systemu gospodarczego zauważali dostosowania podmiotów gospodarczych np. do wyzwań konkurencji w postaci wprowadzania innowacji, jednak nie były one dla nich ważnym determinantem ewolucji gospodarczej, powodowanej, według nich, głównie przez akumulację kapitału, podział i wydajność pracy (por. Smith 1776; Ricardo 1817). Marks dostrzegał rolę postępu technicznego, lecz nie uznawał go za korzystny dla gospodarki ze względu na jego pracooszczędny charakter (Freeman 1994, s. 78). Spośród XIX-wiecznych ekonomistów rolę innowacji w procesie rozwoju doceniał jedynie Mill. Uważał on, że postęp technologiczny i ulepszenia zapobiegną wyczerpywaniu się zasobów. Postęp techniczny powinien według niego zacząć służyć ułatwianiu życia ludziom i rozprzestrzenianiu rozwoju na uboższe kraje (Mill 1848; Raczko 2002, s. 491). Celem artykułu jest sprawdzenie, czy innowacyjność była istotnym czynnikiem wzrostu i rozwoju w Polsce w XXI w., opartym na mikroulepszeniach, tj. pozytywnym wpływie na produktywność i konkurencyjność przedsiębiorstw. Realizacja tego celu jest dokonana poprzez analizy statystyczno-ekonometryczne na po-

KRZYSZTOF BECK*, JAKUB JANUS**

Podobieństwo wstrząsów podażowych i popytowych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej1 Wprowadzenie Kryzys finansowy i gospodarczy, a w szczególności kryzys zadłużeniowy, unaocznił niewątpliwe słabości Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) i uwydatnił konieczność przeprowadzenia istotnych zmian w jej strukturze instytucjonalnej. Zdaniem części ekonomistów wydarzenia te wprowadziły także nowe wątki do debaty dotyczącej przystąpienia Polski i innych nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE) do strefy euro (np. Osiatyński 2011). Decyzja o przyjęciu wspólnej waluty jest jednym z najważniejszych strategicznych wyborów, przed jakimi zostanie postawiona Polska w kilku najbliższych latach, zarówno w kontekście politycznym, jak i gospodarczym. Podstawą oceny ekonomicznej efektywności dalszej integracji gospodarczej jest teoria optymalnych obszarów walutowych (OOW), określająca kryteria, których spełnienie pozwala na uzyskanie dodatniego bilansu korzyści i kosztów przystąpienia do UGW. Jednym z najważniejszych z nich jest synchronizacja cykli koniunkturalnych państw wchodzących w skład ugrupowania. Podstawową motywacją podjęcia tematu była niewystarczająca wiedza dotycząca stopnia symetryczności wstrząsów gospodarczych w Polsce i inny krajach UE. Fakt ten może być spowodowany niewielką liczbą badań w tym obszarze oraz ich koncentracją na analizie komponentu cyklicznego PKB2. Głównym celem artykułu jest ocena podobieństwa wstrząsów gospodarczych w Polsce i innych krajach UE w latach 1995–2013. Pozostałe cele badania obej* Mgr Krzysztof Beck – Katedra Ekonomii, Uczelnia Łazarskiego w Warszawie, e-mail: beckkrzysztof@gmail.com ** Mgr Jakub Janus – Katedra Makroekonomii, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, e-mail: jakub. janus@uek.krakow.pl 1 Część opracowania przygotowana przez K. Becka obejmuje efekty badań realizowanych w ramach projektu „Konwergencja w krajach i regionach Unii Europejskiej”, sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2011/01/N/HS4/03077. 2 Wątek ten zostanie rozwinięty w następnej części artykułu, zawierającej przegląd literatury.

Podobieństwo wstrząsów podażowych i popytowych w Polsce i innych krajach Unii…

113

mują identyfikację i wyodrębnienie wstrząsów podażowych i popytowych w krajach objętych badaniem, ocenę ich współzmienności i natężenia oraz oszacowanie tempa dostosowań gospodarek po wystąpieniu zaburzeń. Wykorzystana przez autorów metoda badawcza opiera się na podejściu zapoczątkowanym przez O. Blancharda i D. Quaha (Blanchard, Quah 1989). Polega ona na oszacowaniu strukturalnego modelu wektorowej autoregresji (SVAR) i na tej podstawie wygenerowaniu przybliżonych realizacji nieobserwowalnych wstrząsów gospodarczych. O wartości dodanej artykułu decyduje przyjęcie za punkt odniesienia gospodarki polskiej, dla której dokonano pogłębionej analizy porównawczej z 23 krajami UE, wśród nich zarówno „starymi”, jak i „nowymi” członkami Wspólnoty. Dodatkowo przeprowadzone badanie empiryczne bazuje na wykorzystaniu względnie długich, kwartalnych szeregów czasowych PKB i cen. Artykuł podzielono na pięć głównych części. Następujący po wprowadzeniu przegląd literatury ma na celu umiejscowienie przeprowadzonej analizy w szerokim nurcie badań nad synchronizacją cykli koniunkturalnych. Następna część artykułu została poświęcona zastosowanej metodzie badawczej, a także wykorzystanym danym. Kolejna część zawiera wyniki przeprowadzonej analizy empirycznej: ocenę współzmienności i siły wstrząsów gospodarczych, a także dostosowań gospodarek po ich wystąpieniu. Na końcu podsumowano najważniejsze wnioski płynące z artykułu i wskazano kierunki dalszych badań.

1. Przegląd literatury W 1953 r. M. Friedman opublikował swój znamienny artykuł The Case for Flexible Exchange Rates, w którym wyjaśniał, że w warunkach sztywności płac i cen występujących wewnątrz gospodarki ciężar mechanizmu dostosowawczego może zostać przeniesiony na zewnętrznie płynny kurs walutowy (Friedman 1953). Praca ta rozpoczęła trwającą do dziś debatę na temat efektywności różnych reżimów kursowych. Zainspirowany pracą M. Friedmana R. Mundell zakwestionował przyjęte przez niego założenia, czym przyczynił się do stworzenia teorii optymalnych obszarów walutowych (Mundell 1961). Teoria ta wyznacza kryteria obszaru, na terenie którego korzyści z utrzymywania jednolitej waluty przewyższają koszty związane z zarzuceniem niezależnie prowadzonej polityki pieniężnej oraz zewnętrznie płynnego kursu walutowego (Hallwood, MacDonald 2000). R. Mundell zwrócił uwagę, że państwo samo w sobie nie musi być optymalnym obszarem walutowym i za J. Meadem oraz T. Scitovskym zaproponował mobilność siły roboczej, jako alternatywny mechanizm dostosowawczy dla kursu walutowego (Meade 1957; Scitovsky 1958). Przyłączając się do debaty na temat powyższej teorii, R. McKinnon zaproponował kolejne kryterium optymalnego obszaru walutowego – otwartość gospodarki (McKinnon 1963). Ostatnim z „ojców” teorii optymalnych obszarów walutowych jest P. Kenen, który sformułował dwa kolejne kryteria (Kenen 1969). Pierwsze z nich mówi o konieczności pokrywania się domeny fiskalnej i mone-

R E C E N Z J E

O M Ó W I E N I A

Problemy rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej w pierwszej dekadzie członkostwa w Unii Europejskiej, red. nauk.: Andrzej Czyżewski, Bogdan Klepacki, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2015, s. 673 Monografię tę z pewnością można zaliczyć do znakomitych i unikatowych publikacji. Na jej wyjątkowość składa się kilka zasadniczych przesłanek i osobliwości, a wśród nich za najważniejsze należy uznać: wszechstronność i umiejętność przedstawienia przez autorów metodologii ekonomii, która w tym zakresie rzadko występuje w polskiej literaturze przedmiotu; wszystkie zaproponowane i poruszone problemy należą do ważnych i aktualnych, gdyż dotyczą najbardziej współczesnych zagadnień rozwojowych polskiego agrobiznesu w warunkach unijnych, a ich treść ma zarówno wartość poznawczo-naukową, jak i praktyczną. Książka ma wielowątkową zawartość tematyczną i jest owocem zbiorowego wysiłku intelektualnego wielu polskich ośrodków naukowych zrzeszonych w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym; może być uznana za zbiór stanowiący pole do dyskusji nad rozwojem sektora agrobiznesu w pierwszej dekadzie członkostwa w Unii Europejskiej. Głównym celem monografii było określenie i rozpoznanie nowej sytuacji rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej w Polsce w pierwszej dekadzie członkostwa w Unii Europejskiej. Założony cel został zrealizowany w sposób satysfakcjonujący i komplementarny, co wynika z zawartości tematycznej poszczególnych części. W pierwszej części zatytułowanej: „Ogólne problemy ekonomii rolnej w warunkach rynkowych” zawarto dziesięć artykułów, w których przewijały się tematy poświęcone funkcjonowaniu agrobiznesu, rozwojowi rolnictwa i jego struktury, ziemi i czerpanych z niej rent w nowym paradygmacie rozwoju rolnictwa, poszukiwaniu i stosowaniu w polskim rolnictwie nowoczesnych rozwiązań innowacyjnych, badaniu zmian polityki handlowej w agrobiznesie, zasadom zrównoważonego rozwoju i określeniu roli państwa w kształtowaniu polskiego rynku rolnego. Najbardziej istotne kwestie zawarte w tej części książki to: problematyka ziemi i rent w nowym paradygmacie rozwoju rolnictwa (A. Czyżewski, B. Czyżewski), ocena odporności rolnictwa na zmiany koniunktury gospodarczej (A. Grzelak), poszukiwanie nowych rozwiązań w przezwyciężaniu barier przemian agrarnych (W. Musiał, T. Wojewodzic), dylematy konwergencyjne i dywergencyjne rolnictwa (K. Smędzik-Ambroży) oraz dylemat „państwo a rynek” w polskim rolnictwie (B. Wieliczko). Pozwolę sobie także przedstawić najważniejsze refleksje i wnioski zawarte w tej części książki, które mają w moim przekonaniu doniosłą wartość naukową i praktyczną. Już na wstępie A. i B. Czyżewscy zauważają, że w nowej ekonomii agrarnej występuje integralność celów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych, a w rachunku ekonomicznym musi być uwzględniony rachunek korzyści uzyskanych, utraconych, jak też efektów zewnętrznych, co koresponduje z tezą A. Grzelaka stwierdzającego, że oczekiwać należy zmniejszenia odporności rolnictwa na zmiany koniunktury, przez co konieczne będzie poszukiwanie alternatywnych rozwiązań stabilizacyjnych w postaci np. instrumentów ubezpieczeniowych, rozwoju procesów integracyjnych oraz giełd towarowych. D. Kusz, S. Gędek, R. Kata podkreślają z kolei, że tylko inwestycje służące unowocześnianiu

142

Recenzje i omówienia

procesów produkcji z wykorzystaniem postępu technicznego, technologicznego i biologicznego, pozwalające na obniżenie kosztów produkcji, a także zastąpienie pracy żywej uprzedmiotowioną, prowadzą do restrukturyzacji i modernizacji gospodarstw rolniczych. W Unii Europejskiej nie występuje określony kierunek rozwoju struktur ziemi rolniczej, co podkreśla A. Majchrzak, a wynika to zarówno z możliwości stosowania przez poszczególne kraje narodowych polityk rolnych, jak i z szerokiego wachlarza instrumentów wspólnej polityki rolnej. A. Mrówczyńska-Kamińska pisze na temat zależności występujących pomiędzy poszczególnymi sferami w ramach sektora rolno-żywnościowego w poszczególnych krajach Unii Europejskiej, które potwierdzają, że zgodnie z teorią agrobiznesu przepływy ze sfery pierwszej, głównie usługowej, do rolnictwa i przemysłu spożywczego powinny wzrastać, ponieważ są one konieczne dla rozwoju rolnictwa. W. Musiał i T. Wojewodzic podkreślają, że przemiany strukturalne, w tym agrarne, należą do najtrudniejszych zadań i są wielkim wyzwaniem w polityce rolnej. Są one z reguły trudne do rozwiązywania ze względów społecznych, politycznych, a także ekonomicznych, gdyż wymagają olbrzymich inwestycji zmieniających poziom i strukturę kapitału zaangażowanego w rolnictwo. Państwa dysponujące przewagami kosztowo-cenowymi, wynikającymi z niższej opłaty pracy i renty położenia, korzystając ze swobodnego dostępu do rynków państw wysoko rozwiniętych, mogą zwiększać wolumen produkcji rolnej i eksportu, stając się tym samym beneficjentami postępującej liberalizacji światowego handlu rolnego według K. Pawlak. Z kolei K. Smędzik-Ambroży prezentuje stanowisko, że po akcesji Polski do Unii Europejskiej uwidoczniły się tendencje do dywergencji poziomów rozwoju rolnictwa, zarówno na obszarach o zbliżonych, jak i zróżnicowanych uwarunkowaniach przyrodniczych do produkcji rolnej. T. Sobczyński jest zdania, że wielkie sukcesy rolnictwa w zmniejszaniu głodu na świecie osiągnięto według scenariuszy, których nie da się zastosować w przyszłości. Intensyfikacja zrównoważonego rozwoju natężająca stosowanie wiedzy, wymagająca współpracy i podnoszenia poziomu zarządzania w życiu społecznym i agrobiznesie jest koniecznością i jedyną szansą. Kontrowersyjną, ale logiczną tezę stawia też B. Wieliczko, która konkluduje, że dotychczasowy sposób realizacji i reformowania wspólnej polityki rolnej wyczerpał zdolność do podniesienia skuteczności tej polityki. Co więcej, po ponad 50 latach, w obliczu jakże odmiennych od początkowych uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych funkcjonowania rolnictwa, niezbędne jest ponowne określenie celów i zadań polityki rolnej realizowanej przez Unię Europejską. Druga część monografii, zatytułowana: „Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej – przejawy i skutki”, zawiera dziewięć artykułów, wśród których poruszono problematykę: dochodów rolniczych w aspekcie prowadzonej polityki przez Unię Europejską, działalności instytucjonalnej w rolnictwie, zagadnienia komplementarności i substytucyjności wydatków budżetowych, nowych rozwiązań wspólnej polityki rolnej i modernizacji polskiego rolnictwa. Na uwagę zasługują też tematy dotyczące nakładów inwestycyjnych, kształtowania wsi i gospodarstw rolnych oraz ekonomicznych uwarunkowań produkcji mleka. A. Baer-Nawrocka zauważa, że dochody rolników w większości państw członkowskich pozostają poniżej średniego poziomu wynagrodzeń zatrudnionych w pozostałych sektorach gospodarki, co wynika w głównej mierze z szybszego wzrostu wydajności pracy w sektorach pozarolniczych w porównaniu z sektorem rolnym. Zdaniem A. Bierant-Jarki interwencjonizm w rolnictwie zależy od poziomu rozwoju gospodarczego danego państwa i celów, które władze stawiają sobie do osiągnięcia w danym okresie czy wcześniej stosowanych mechanizmów, do których przyzwyczaili się beneficjenci. W. Czubak podnosi też, że fundusze wspólnej polityki rolnej wpływały na wzrost wartości brutto środków trwałych w rolnictwie, co było efektem podwojenia nakładów inwestycyjnych po akcesji, a wtórują mu A. Czyżewski i A. Matuszczak stwierdzając, że wydatki budżetu w części poświęconej

Recenzje i omówienia

145

dlu, wywołanym przyjęciem unijnego acquis communautaire w dziedzinie polityki handlowej. M. Parlińska uważa, że system ZSZiK jest bardzo ważnym elementem procesu dopłat dla rolników z Unii Europejskiej. Jego wykorzystanie przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa umożliwia sprawną dystrybucję i kontrolę pomocy dla rolników, zgodnie z zasadami określonymi przez Unię Europejską w ramach realizacji założeń Wspólnej Polityki Rolnej. J. Szwacka-Mokrzycka konkluduje, że procesy dostosowawcze podaży do zgłaszanego popytu rynkowego obejmują różne obszary. Dotyczą one zmian w profilu wytwórczości przedsiębiorstw oraz racjonalizacji działań podejmowanych w sferze produkcji i gospodarowania zasobami. Reasumując należy zauważyć, że podjęta w tym zbiorze problematyka jest złożona, co wyróżnia ją korzystnie na tle dotychczasowych opracowań. Przedstawione w niej analizy wymagały dobrej znajomości teorii ekonomii oraz podejścia holistycznego. Gorąco rekomenduję recenzowaną monografię do przeczytania, jako znakomite i wybitne opracowanie zasługujące na uwagę w środowisku naukowym zajmującym się nauką o agroekonomii. Krzysztof Firlej

Monika Stanny, Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa 2013, s. 331 Recenzowana rozprawa ma charakter interdyscyplinarny. W aspekcie teoriopoznawczym wpisuje się w dyscyplinę „ekonomia” (specjalność ekonomia przestrzenna), choć łączy w sobie wiele wątków z pogranicza ekonomii, socjologii i demografii społeczno-gospodarczej. Atutem pracy jest jasno sformułowany cel, który wynika już z tytułu książki. Autorka konsekwentnie dąży do pomiaru różnych aspektów przestrzennego zróżnicowania rozwoju obszarów wiejskich w Polsce w celu określenia kierunków tego zróżnicowania i odkrycia mechanizmów wyjaśniających istniejące dysproporcje. Stawia przy tym wiele interesujących pytań badawczych, m.in. czy wspomniane zróżnicowanie jest funkcjonalne, czy w polityce wobec obszarów wiejskich należy dążyć do zmniejszenia tych różnic, czy też zaakceptować ich występowanie i dobierać instrumenty sterowania rozwojem wiejskim uwzględniające specyfikę różnych układów lokalnych, a także czy dostępność rynków miejskich wprowadza nowe continuum – centrum-peryferia. Wysoko oceniam dyscyplinę warsztatową tej pracy, konsekwentne trzymanie się przyjętych założeń definicyjnych oraz wyeksponowanie związków logicznych między kolejnymi rozdziałami książki, które tworzą dzięki temu spójną całość. Klarowność struktury treści szczególnie wyróżnia tę rozprawę. Już we wstępie zapowiadane są „trzy odsłony” badań, tj. pomiar poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, rozpoznanie homogenicznych profilów (skupień), struktur społecznych i gospodarczych na poziomie gmin oraz identyfikacja lokalnych uwarunkowań (czynników) rozwoju, ze wskazaniem ich skupień i siły (a także istotności statystycznej) oddziaływania. Formułowane są cztery hipotezy badawcze, w tym jedna główna. Oceniam je pozytywnie z punktu widzenia możliwości ich falsyfikacji. Niemniej występuje w nich nie do końca uprawniony redukcjonizm. Autorka twierdzi m.in., że rozwój wielofunkcyjny i dezagraryzacja struktur gospodarczych dokonuje się głównie w sąsiedztwie ośrodków miejskich; im większy ośrodek miejski o rozwiniętej strukturze funkcji gospodarczych, tym większy promień oddziaływania na obszary

146

Recenzje i omówienia

wiejskie. Uważa, że należy postawić znak równości między dezagraryzacją i rozwojem obszarów wiejskich i dowodzi w badaniach empirycznych, że dezagraryzacja struktur jest kluczową determinantą tego rozwoju. Sądzę, że nie jest to takie oczywiste. Wiele kontrowersji budzi myśl, że na obszarach wiejskich zachodzą procesy rozwojowe, jeśli ogranicza się ich funkcje rolnicze. Być może jest to rozwój z punktu widzenia wzrostu gospodarczego, ale czy nie regres z perspektywy paradygmatu zrównoważonego rozwoju rolnictwa, ubytku ziemi rolnej i jej dobrostanu naturalnego, a także siłą rzeczy zaniku „wiejskości” jako dobra publicznego? Dość powszechnie podnosi się w ekonomii tezę, iż łączenie dobrobytu społecznego wyłącznie z dobrobytem ekonomicznym (wzrost PKB) nie jest wystarczającym kryterium dla określenia rozwoju. Przydałaby się więc głębsza refleksja na ten temat, tym bardziej iż w książce pojawia się stwierdzenie, że rolnictwo „wytwarza dobra publiczne i świadczy usługi pozakomercyjne, realizując funkcje społeczne, kulturowe, przyrodnicze”, i dalej, że „obecnie wieś ma produkować «wiejskość», także poprzez wielofunkcyjne rolnictwo i powrót do tradycyjnych produkcji i wyrobów. To miejsce wyznacza jej społeczeństwo globalne w ramach społecznego podziału pracy. Wiejskość, która ma produkować lepsze środowisko życia, utrzymywać środowisko naturalne i wiejskie krajobrazy dla przyszłych pokoleń”. Rodzi się przeto pytanie: czy procesy dezagraryzacji utożsamiane z wąsko rozumianym rozwojem temu nie przeczą, a jeśli tak, to czy autorka nie popada w tym miejscu w „pułapkę sprzeczności”. Z kolei w hipotezie czwartej przyjmuje się, „że w obecnych warunkach poziom rozwoju obszarów wiejskich w Polsce w większym stopniu determinują czynniki gospodarcze niż społeczne”. Oczywiście hipoteza może być tak sformułowana, aczkolwiek zwracam uwagę, że pomija się tu ład środowiskowy jako determinantę rozwoju. Okazuje się w dalszych wywodach, że jest to zabieg przemyślany i celowy, choć sądzę, że kontrowersyjny. Natomiast hipoteza główna (naczelna) głosi, że „zróżnicowanie przestrzenne rozwoju obszarów wiejskich wyjaśnia porządek na osi centrum-peryferia, który jest porządkiem silniejszym i który bardzo powoli, ale jednak zaciera porządek wyznaczony według kryteriów historycznych na osi wschód-zachód”. Określenie „silniejszy porządek” jest dosyć kolokwialne, ponieważ trudno porównywać siłę zjawisk, które choć nakładają się na siebie, to nie są addytywne. Sądzę, że autorka nie zweryfikowała powyższej hipotezy w jej drugiej części, tzn. nie przedstawiła przekonujących dowodów na powyższą przyczynowość, tzn. na to, iż oś centrum-peryferia zaciera porządek historyczny. Myślę, iż sformułowanie to jest wynikiem bardziej intuicji badawczej niż dowodu naukowego. Na zanikanie „porządku historycznego” wpływa bowiem wiele innych czynników (np. informatyzacja), które nie były tu badane. Mimo powyższych uwag o charakterze dyskusyjnym uważam, iż w książce w dużej mierze zostały potwierdzone postawione we wstępie hipotezy i sformułowane zostały wnioski natury ogólnej. Za takie uważam stwierdzenia, iż: a) coraz większego znaczenia nabiera oś centrum-peryferia. Kryterium to potwierdza typologia uznana za optymalną, która również wskazuje, ile istotnie różnych (i jakich) zbiorów systematyzuje obszary wiejskie z punktu widzenia struktur rozwoju społeczno-gospodarczego. Chodzi o sześć szczegółowo opisanych typów gmin, w tym trzy wielofunkcyjne i trzy monofunkcyjne; b) w strukturze rozwoju społeczno-gospodarczego zmienną w największym stopniu objaśniającą poziom rozwoju jest stopień dezagraryzacji lokalnej gospodarki; c) w realizowanej polityce regionalnej kluczowe jest tzw. podejście terytorialne, którego dwie podstawowe zasady to: efektywność, rozumiana jako przeciwdziałanie niepełnemu wykorzystaniu potencjałów rozwojowych, oraz równość traktowana jako przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu;

Komunikat W dniu 7 października 2015 r. na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa prof. dr. hab.

Bogusławowi FIEDOROWI W dniu 26 listopada 2015 r. w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie odbyła się uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa prof. dr. hab.

Andrzejowi CZYŻEWSKIEMU i prof. dr. hab.

Jerzemu WILKINOWI Wszyscy trzej uczeni od wielu lat ściśle współpracują z Komitetem Redakcyjnym „Ekonomisty” i na łamach naszego dwumiesięcznika opublikowali wiele swoich prac. Uczestniczą również w pracach programowych i w staraniach o zapewnienie ciągłości wydawania naszego pisma oraz wysokiego poziomu naukowego publikowanych w nim prac. Serdecznie gratulujemy Panom Profesorom tych zaszczytnych tytułów naukowych. Komitet Redakcyjny „Ekonomisty”

www.keytext.com.pl Podręczniki z dziedziny nauk ekonomicznych, sprzedaż wysyłkowa

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. 22 632-11-36, kom. 665 108 002, wydawnictwo@keytext.com.pl

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

Kazimierz Łaski, Wykłady z makroekonomii. Gospodarka kapitalistyczna bez bezrobocia, Warszawa 2015

Jerzy Kleer, Dobra publiczne: wczoraj – dziś – jutro, Warszawa 2015

Sektor Finansowy. Stymulatory i zagrożenia rozwoju, red. nauk. Krzysztof Pietraszkiewicz, Warszawa 2015

Finanse a dobrobyt społeczny, Robert J. Shiller, Warszawa 2016

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 1

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2016

1 W numerze Bogusław FIEDOR, Bartosz SCHEUER, Zbigniew DOKURNO

Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Paradygmat zrównoważonego rozwoju a współczesna makroekonomia – ujęcie epistemologiczne

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Andrzej K. KOŹMIŃSKI, Adam NOGA, Katarzyna PIOTROWSKA, Krzysztof ZAGÓRSKI

11 RUCH S.A.

W poszukiwaniu antykruchości systemu społeczno-ekonomicznego – zastosowania syntetycznego wskaźnika ALK Monika KONDRATIUK-NIERODZIŃSKA

Kreacja wiedzy technicznej a konkurencyjność gospodarek Elżbieta WOJNICKA-SYCZ

Innowacyjność jako czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego w Polsce – próba weryfikacji empirycznej Krzysztof BECK, Jakub JANUS

Podobieństwo wstrząsów podażowych i popytowych w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text