Ekonomista 2016 2 el demo

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2016 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2016 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej,

404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej,

49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF).

Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 2

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2016

2 W numerze Wiktor RUTKOWSKI

Nierówności ekonomiczne a rozwój gospodarczy i dobrobyt społeczny Tomasz PANEK, Jan ZWIERZCHOWSKI

Ubóstwo w krajach Unii Europejskiej Joanna TyROWICZ, Wojciech HARDY

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478

Próba empirycznej weryfikacji hipotezy płac efektywnościowych w Polsce Patrycja GRACA-GELERT

The Impact of the EU-entry Related Migration on Income Inequality in Poland

11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Eko­no­mi­sta 2016, nr 2, s. 153–286 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text

WSKAZÓWKI WSKAZÓWKIDLA DLAAUTORÓW AUTORÓW 1.1. Redakcja Redakcjaprzyjmuje przyjmujedo dooceny ocenyi publikacji i publikacjiniepublikowane niepublikowanewcześniej wcześniejteksty tekstyo chao charakterze rakterzenaukowym, naukowym,poświęcone poświęconeproblematyce problematyceekonomicznej. ekonomicznej.

2.2. Redakcja Redakcjaprosi prosio składanie o składanietekstów tekstóww formie w formieelektronicznej elektronicznej(dokument (dokumentMS Word MS Word nanaCD, CD,dyskietce dyskietcelub lube-mailem) e-mailem)oraz oraz2 egzemplarzy 2 egzemplarzywydruku wydrukukomputerowego. komputerowego.

Wydruk A4, zawierający nie więcej Wydrukpowinien powinienbyć byćwykonany wykonanyna napapierze papierzeformatu A4 z podwójnym odstępem między niż 1800 znaków ze spacjami stronie, w objętości (łącznie oraz z tabelami staty-na wierszami, zawierającymi nie na więcej niż 60 znaków w wierszu 30 wierszy stycznymi, rysunkami(łącznie i literaturą) do 30 stron.

Opracowania podzielone na części stronie, w objętości z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do powinny śródtytuły.

30 stron.zawierać Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.

3.3. Wraz Wrazz z tekstem tekstemnależy należydostarczyć dostarczyćdo doRedakcji RedakcjiOświadczenie OświadczenieAutora.

Autora.Wzór Wzór oświadczenia oświadczeniadostępny dostępnyjest jestnanastronie stroniewww.ekonomista.info.pl www.ekonomista.info.pl 4.4. Do Dotekstu tekstunależy należydołączyć dołączyćstreszczenie streszczenie(200 (200słów) słów)składające składającesię sięz zuzasadnienia uzasadnienia podjętego podjętegotematu, tematu,opisu opisumetody metodyoraz orazuzyskanych uzyskanychwyników. wyników.Streszczenie Streszczeniepowinpowinno nozawierać zawieraćsłowa słowakluczowe kluczowe(w (wjęzyku językupolskim, polskim,rosyjskim rosyjskimi angielskim). i angielskim).

5.5. Przypisy Przypisywyjaśniające wyjaśniającetekst tekstnależy należyzamieszczać zamieszczaćnanadole dolestrony, strony,a dane a danebibliograbibliograficzne ficznew tekście w tekście––przez przezpodawanie podawanienazwisk nazwiskautorów autorówi roku i rokuwydania wydaniadzieła, dzieła,nana końcu końcuzdania zdaniaw nawiasie. w nawiasie.W bibliografii W bibliografiizamieszczonej zamieszczonejnanakońcu końcutekstu tekstu(ułożo(ułożonej nejw porządku w porządkualfabetycznym) alfabetycznym)należy należypodawać: podawać: ––w odniesieniu – w odniesieniudo dopozycji pozycjiksiążkowych książkowych––nazwisko, nazwisko,imię imię(lub (lubinicjały inicjałyimion) imion)auautora, tora,tytuł tytułdzieła, dzieła,wydawcę, wydawcę,miejsce miejscei rok i rokwydania; wydania; ––w przypadku – w przypadkuprac praczbiorowych zbiorowychnazwisko nazwiskoredaktora redaktoranaukowego naukowegopodaje podajesię siępo po tytule tytuledzieła; dzieła; ––w odniesieniu – w odniesieniudo doartykułów artykułówz czasopism z czasopism––nazwisko, nazwisko,imię imię(lub (lubinicjały inicjałyimion) imion) autora, autora,tytuł tytułartykułu, artykułu,nazwę nazwęczasopisma czasopismaujętą ujętąw cudzysłów, w cudzysłów,rok rokwydania wydaniai koi kolejny lejnynumer numerczasopisma; czasopisma; ––w przypadku – w przypadkukorzystania korzystaniaz internetu z internetunależy należypodać podaćadres adresi datę i datędostępu; dostępu; ––powołując – powołującdane daneliczbowe liczbowenależy należypodawać podawaćich ichźrodło źrodłopochodzenia pochodzenia(łącznie (łącznie z numerem z numeremstrony). strony).

6.6. W przypadku W przypadkugdy gdyartykuł artykułjest jestoparty opartynanawynikach wynikachbadań badańfinansowanych finansowanychw ramach w ramach programów programówbadawczych, badawczych,autorzy autorzysąsąproszeni proszenio podanie o podanieźródła źródłaśrodków. środków.

Rysunkiproste, proste,wektorowe, wektorowe,wwczerni. czerni.Linie Liniena nawykresach wykresachi ipola polamogą mogąbyć być 7.7. Rysunki w w szarościach szarościach––rysunki rysunkipowinny powinnybyć byćczytelne czytelnewwtej tejpostaci, postaci,bez bezkolorów kolorów i efektów i efektówspecjalnych specjalnych(np. (np.cieni, cieni,faz, faz,płynnych płynnychprzejść, przejść,tekstur, tekstur,szrafów, szrafów,efekefektów tówprzestrzennych). przestrzennych).Format Formatwektorowy wektorowyPDF, PDF,EPS, EPS,ostatecznie ostatecznieosadzone osadzone wykresy wykresyz zExcela.

Excela.

8.8. Nazewnictwo Nazewnictwoplików plików––teksty: teksty:Autor_Tytuł.docx Autor_Tytuł.docx(np. (np.Jan JanKowalski_GospoKowalski_Gospodarka darka polska.docx); polska.docx); streszczenia streszczenia do do artykułów: artykułów: Autor_Streszczenia.docx Autor_Streszczenia.docx (np. (np.Jan JanKowalski_Streszczenia.docx); Kowalski_Streszczenia.docx);ewentualne ewentualnedodatkowe dodatkowepliki plikinazywanazywamy myw analogiczny w analogicznysposób: sposób:(np. (np.Jan JanKowalski_rysunek01.pdf).

Kowalski_rysunek01.pdf).

9.9. Warunkiem Warunkiemprzyjęcia przyjęciatekstu tekstudo dooceny ocenyi dalszej i dalszejpracy pracyjest jestpodanie podanieprzez przezautora autora pełnych pełnychdanych danychadresowych adresowychwraz wrazz numerem z numeremtelefonicznym telefonicznymi adresem i adreseme-mail. e-mail.

Autorzy Autorzyartykułów artykułówsąsąrównież równieżproszeni proszenio podanie o podaniedanych danychdo donotatki notatkiafiliacyjnej: afiliacyjnej: tytuł tytułnaukowy naukowyoraz oraznazwa nazwauczelni uczelnialbo alboinnej innejjednostki jednostki(tylko (tylkojedna jednajednostka). jednostka).

Dane Daneafiliacyjne afiliacyjnesąsązamieszczane zamieszczanew opublikowanych w opublikowanychtekstach. tekstach.

10.

10. Opracowanie Opracowaniezakwalifikowane zakwalifikowaneprzez przezKomitet KomitetRedakcyjny Redakcyjnydo doopublikowania opublikowanianana łamach łamach„EKONOMISTY”, „EKONOMISTY”,lecz leczprzygotowane przygotowaneprzez przezautora autoraw sposób w sposóbniezgodny niezgodny z powyższymi z powyższymiwskazówkami, wskazówkami,będzie będzieodesłane odesłanez prośbą z prośbąo dostosowanie o dostosowaniejego jegoforformy mydo dowymagań wymagańRedakcji.

Redakcji.

11.

11. Materiały Materiałyzamieszczone zamieszczonew „EKONOMIŚCIE” w „EKONOMIŚCIE”sąsąchronione chronioneprawem prawemautorskim. autorskim.

Przedruk Przedruktekstu tekstumoże możenastąpić nastąpićtylko tylkozazazgodą zgodąRedakcji.

Redakcji.

12.

12. Redakcja Redakcjanie niezwraca zwracatekstów tekstówi nie i niewypłaca wypłacahonorariów honorariówautorskich. autorskich.

www.keytext.com.pl Podręczniki z dziedziny nauk ekonomicznych, sprzedaż wysyłkowa

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. 22 632-11-36, kom. 665 108 002, wydawnictwo@keytext.com.pl

2016

2

WYDAWCY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT RADA PROGRAMOWA

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński , Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak KOMITET REDAKCYJNY

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 320 egz., ark. wyd. 11,5

Spis treści In memoriam Adam N O G A: Profesor Jan Lipiński (1918–2016) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

Artykuły Wiktor R U T K O W S K I: Nierówności ekonomiczne a rozwój gospodarczy i dobrobyt społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tomasz P A N E K, Jan Z W I E R Z C H O W S K I: Ubóstwo w krajach Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Joanna T Y R O W I C Z, Wojciech H A R D Y: Próba empirycznej weryfikacji hipotezy płac efektywnościowych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Patrycja G R A C A - G E L E R T: The Impact of the EU-entry Related Migration on Income Inequality in Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161 180 200 216

Miscellanea Beata K A S P R Z Y K: Subiektywne oceny dobrobytu ekonomicznego w gospodarstwach domowych w świetle modelowania dyskryminacyjnego . . . . . . . . . . .

Piotr R U B A J: Cywilizacyjny wymiar polityki „państwa dobrobytu” w XXI w.

– bezpieczeństwo socjalne w warunkach silnej międzynarodowej konkurencji ekonomicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

233

251

Laureaci Nagrody Nobla Barbara L I B E R D A: Analiza konsumpcji, ubóstwa i dobrobytu: Angus Deaton – Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii w roku 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

271

Recenzje i omówienia Ewa G R U S Z E W S K A, Instytucje a proces tworzenia kapitału w Polsce (rec.

Stanisław Rudolf) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pozycja gospodarcza Polski w Unii Europejskiej, red. Bogumiła Mucha-Leszko (rec. Czesław Skowronek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

279 282

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku polskim, angielskim i rosyjskim.

Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 12 punktów za publikacje (komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 grudnia 2015 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych, na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym).

Contents In memoriam Adam N O G A: Professor Jan Lipiński (1918–2016) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

Articles Wiktor R U T K O W S K I: Economic Inequalities vs. Economic Development and Social Well-being . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tomasz P A N E K, Jan Z W I E R Z C H O W S K I: Poverty in the EU Countries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Joanna T Y R O W I C Z, Wojciech H A R D Y: An Attempt at Empirical Verification of the Efficiency Wage Hypothesis in Poland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Patrycja G R A C A - G E L E R T: The Impact of the EU-entry Related Migration on Income Inequality in Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161 180 200 216

Miscellanea Beata K A S P R Z Y K: Subjective Assessments of Economic Well-being in Households in the Light of Discrimination Modelling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Piotr R U B A J: Civilization Dimension of the ‘Welfare State’ Policy: Social Security under Strong International Economic Competition . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

233 251

Nobel Prize Laureates Barbara L I B E R D A: Analysing Consumption, Poverty and Well-being: Agnus Deaton – Nobel Prize in Economics in 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

271

Book reviews Ewa G R U S Z E W S K A, Instytucje a proces tworzenia kapitału w Polsce (Institutions and the Process of Capital Creation In Poland) (rev. by Stanisław Rudolf) Pozycja gospodarcza Polski w Unii Europejskiej (Poland’s Economic Position in European Union), ed. by Bogumiła Mucha-Leszko (rev. by Czesław Skowronek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

279

282

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian.

Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 12 points for publications (Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 18 December 2015, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes).

Содержание In memoriam Адам Н О Г А: Профессор Ян Липиньски (1918–2016). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

Статьи Виктор Р У Т К О В С К И: Экономическое неравенство, экономическое развитие и социальное благополучие. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Томаш П А Н Е К, Ян З В Е Ж Х О В С К И: Бедность в странах Европейского союза . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Иоанна Т Ы Р О В И Ч, Войцех Х А Р Д Ы: Попытка эмпирической верификации гипотезы эффективной заработной платы в Польше . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Патриция Г Р А Ц А - Г Е Л Е Р Т: Влияние экономической миграции в Европейский Союз на неравенство доходов в Польше . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161 180 200 216

Разное Беата К А С П Ш И К: Субъективные оценки экономического благополучия в домашних хозяйствах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Петр Р У Б А Й: Цивилизационное измерение политики «государства благоденствия» – социальная безопасность в условиях сильной международной экономической конкуренции. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

251

Лауреаты Нобелевской премии Барбара Л И Б Е Р Д А: Анализ потребления, бедности и благосостояния: Агнус Дитон – Нобелевская премия по экономике в 2015 г.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

271

Рецензии и обзоры Эва Г Р У Ш Е В С К А: Институты и процесс образования капитала в Польше (рец. Станислав Рудольф). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Экономический вес Польши в Европейском союзе ред. Богумила Муха-Лешко (рец. Чеслав Сковронек). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

279 282

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 12 пунктов за публикации (сообщение Министра науки и высшего образования от 18 декабря 2015 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам).

I

N

M

E

In memoriam M

O

R

I

A

159 M

Profesor Jan Lipiński (1918–2016) Komitet Redakcyjny „Ekonomisty” żegna Profesora Jana Lipińskiego. Jednego z najwspanialszych polskich ekonomistów. Mistrza rzetelnej analizy ekonomicznej, niekwestionowanego autorytetu dla polskich ekonomistów.

Ogromny wkład badawczy Profesora Jana Lipińskiego do teorii rynku i cen oraz do podstaw teoretycznych polityki gospodarczej przez ponad sześćdziesiąt lat inspirował i dostarczał oryginalnych rozwiązań polskiej i światowej nauce oraz praktyce gospodarczej. Na pewno jeszcze będzie takim bardzo długo.

Swój warsztat badawczy Profesor zbudował z osiągnięć neoklasycznej ekonomii – neoklasycznej teorii rynku i przedsiębiorstwa. Prowadził jednakże przez bardzo długi okres badania rynkowe dla potrzeb gospodarki nierynkowej, co z perspektywy czasu okazało się bardzo płodne. Idealny świat ekonomii neoklasycznej nie tylko bowiem nie mógł przystawać do prób urynkowienia gospodarki planowej, ale często nie przystaje również do wielu bardzo wpływowych zjawisk współczesnej rozwiniętej gospodarki rynkowej na świecie. Po dziesiątkach Nagród Nobla w dziedzinie ekonomii przyznawanych za idealne modele gospodarki rynkowej pojawiło się kilkanaście naprawdę znaczących przyznanych ekonomistom, którzy zaczęli dostrzegać wiele kontrowersyjnych kwestii gospodarki rynkowej (np. nagrody dla H. Simona, J. Nasha, J. Harsanyi’ego, R. Seltena, J. Mirrleesa, W. Vicreya, R. Aumanna, T. Schellinga, L. Hurwicza, E. Maskina, R. Myersona, M. Spence’a, J. Stiglitza, A. Rotha i L. Shapleya, a szczególnie nagroda w 2014 roku dla Jeana Tirole’a). Badania prowadzone przez Profesora Jana Lipińskiego, podobnie jak inspirowane przez niego badania szkoły wakarowskiej czy innych polskich ekonomistów (K. Porwita, Z. Sadowskiego, W. Trzeciakowskiego, A. Lipowskiego, P. Sulmickiego, W. Wilczyńskiego, W. Balickiego, J. Popkiewicza, L. Bilińskiego, M. Nasiłowskiego, L. Balcerowicza, D. Rosatiego, W. Kamińskiego) miały ogromny wpływ na budowę bardziej realistycznych teorii gospodarki rynkowej i teorii przedsiębiorstw, wykorzystując doświadczenia nieudanych zazwyczaj prób urynkowienia gospodarki planowej. Wymienieni wyżej polscy ekonomiści i Jan Lipiński wnieśli nie mniej do teorii rynku z asymetrią informacji czy do agencyjnej teorii przedsiębiorstwa niż uhonorowani za to Nagrodami Nobla wyżej wymienieni wybitni ekonomiści światowi.

W poszukiwaniu systemu cen jako źródła informacji i narzędzia regulacji w gospodarce planowej Jan Lipiński dostrzegł i próbował teoretycznie wprowadzić do neoklasycznej teorii rynku (nie zawsze już wtedy pozostającą neoklasyczną) wiele trudnych zagadnień, przed którymi dzisiaj stoi zarówno światowa, jak i polska myśl ekonomiczna dotycząca gospodarki rynkowej. Chodziło o takie kwestie, jak przede wszystkim wspomniana asymetria informacji na rynku i w relacjach między podmiotami rynkowymi a państwem, niepodzielność (bryłowatość) czynników wytwórczych stwarzająca wiele problemów przy poszukiwaniu krzywych kosztów i możli-

160

In memoriam

wości dostarczania niektórych dóbr jako dóbr prywatnych w wymianie rynkowej, występowanie wyposażenia technicznego i myśli technicznej przedsiębiorstw niebędących przedmiotem wymiany rynkowej (powiedzielibyśmy dzisiaj – specyficznych aktywów), zjawiska monopolistyczne, zjawiska niepewności i ryzyka, zjawiska bilansowe na rynku, wielorakość celów przedsiębiorstw czy zjawiska innowacji.

Szczególnie ciekawe prace dotyczące regulacji cenowej na potrzeby centralnego planisty przedstawiał Jan Lipiński w latach 70. XX w. (Monopol dostawcy i jego wpływ na powiązania między produkcją, popytem, cenami i kosztami, Materiały IFGN, SGPiS, 1979, tom X), czyli piętnaście lat przed pracami J. Tirole’a i J.J. Laffonta, wykorzystując „olbrzymie laboratorium historyczne” ogromnych asymetrii informacyjnych gospodarki socjalistycznej. Wykazywał, w jaki sposób regulowane przedsiębiorstwo może wykorzystywać przewagę informacyjną nad centralnym planistą i pokazywać mu wygodne dla siebie – znane z ekonomii neoklasycznej – krzywe kosztów. Przedstawiał również pewne pomysły na identyfikację rzeczywistych krzywych. Większość tych kluczowych studiów Jan Lipiński opublikował na łamach „Ekonomisty”: Prawidłowe ceny dla dostawców a liniowe funkcje kosztów („Ekonomista”, nr 2 z 1963), Informacyjna funkcja cen („Ekonomista” nr 1 z 1964), Wyznaczanie cen na podstawie ograniczonych informacji („Ekonomista”, nr 1 z 1965), Ceny a dostawcy („Ekonomista”, nr 1 z 1972).

Na początku XXI w. Jan Lipiński przygotował dwa studia makroekonomiczne: Średniookresowa perspektywa polityki finansowej a równowaga makroekonomiczna oraz O niektórych kwestiach mikroekonomicznych współczesnej gospodarki polskiej.

Szkice dla makroekonomistów, w których wskazywał na niemożliwość wyjścia z głębokiej nierównowagi makroekonomicznej przez samoczynne mechanizmy rynkowe i w związku z tym zalecał konieczność silnej interwencji państwa. Kilka lat po opublikowaniu tych prac, w 2008 r., rozpoczął się wielki kryzys finansowy i ekonomiczny na świecie, którego rozwiązania kierownictwa banków centralnych USA, Europy, Anglii czy Japonii poszukiwały według tej samej koncepcji teoretycznej, którą przedstawił Profesor Jan Lipiński.

Profesor Jan Lipiński zapisał też kilka innych pięknych kart w historii Polski jako wielki patriota, więzień obozu koncentracyjnego w Stutthof, zagraniczny wykładowca i międzynarodowy konsultant, wieloletni przewodniczący Rady Głównej i potem Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, sekretarz redakcji „Ekonomista”, autor wielu ekspertyz rządowych oraz przede wszystkim jako wieloletni pracownik naukowy i dydaktyczny SGH, MSH, SGPiS i znowu SGH. Wykłady Profesora nie były oblegane przez studentów, ale ci, którzy w nich uczestniczyli, czuli się szczególnie wyróżnionymi, byli świadomi, że dotykają teorii ekonomii najwyższej próby, z najlepszego z możliwych źródeł. Jeszcze bardziej zaszczyceni czuli się liczni polscy i zagraniczni profesorowie oraz doktorzy ekonomii, którzy mogli uczestniczyć w wielkich ucztach intelektualnych, którymi zawsze była nie tylko współpraca, ale chociażby rozmowa z Profesorem.

Adam Noga

A

R

T

Y

K

U

Ł

Y

WIKTOR RUTKOWSKI*

Nierówności ekonomiczne a rozwój gospodarczy i dobrobyt społeczny Wstęp Współczesna ekonomia głównego nurtu zajmuje neutralne stanowisko w kwestii nierówności ekonomicznych. Nierówności dochodowo-majątkowe, bez względu na ich skalę, są traktowane jako zjawisko naturalne w konkurencyjnej gospodarce rynkowej. Sprawiedliwość dystrybutywna jest uważana za kategorię z dziedziny filozofii moralnej, etyki, a nie ekonomii.

Neutralne stanowisko w kwestii nierówności ekonomicznych nie wynika jednak z tradycji ekonomii klasycznej, jak również jest kwestionowane przez takie nurty współczesnej ekonomii, jak ekonomia rozwoju i ekonomia polityczna.

Liczne badania empiryczne prowadzone od lat 80. ubiegłego wieku wskazują, iż nierówności dochodowo-majątkowe mają znaczenie dla funkcjonowania i wzrostu gospodarki. Kwestia nierówności zyskuje na znaczeniu w związku z tendencją do ich pogłębiania się w różnych regionach świata, w tym także w większości krajów rozwiniętych gospodarczo. Nie jest odosobniony pogląd, iż zjawisko to należało do głębszych przyczyn globalnego kryzysu finansowo-gospodarczego, zapoczątkowanego w końcu ubiegłej dekady. W dłuższej perspektywie nierówności ekonomiczne stanowią także zagrożenie dla trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Neutralne stanowisko głównego nurtu ekonomii w kwestii nierówności ekonomicznych wydaje się więc nieadekwatne w stosunku do ich rzeczywistego znaczenia. Celem niniejszego artykułu jest dyskusja z tym stanowiskiem, co wymaga zarówno odniesienia się do normatywnych podstaw ekonomii, jak i uwzględnienia wyników analiz i badań empirycznych dotyczących znaczenia nierówności ekonomicznych. *

Prof. dr hab. Wiktor Rutkowski – Instytut Pracy i Spraw Socjalnych; e-mail: wrutkowski@vp.pl

162

Wiktor Rutkowski

1. Nierówności i ekonomia normatywna Ekonomia głównego nurtu przyjmuje, że poziom wynagrodzeń i ich zróżnicowanie wynika z obiektywnych praw konkurencyjnego rynku: wysokość płacy jest określona przez wartość krańcowego produktu pracy (krańcową wydajność pracy), a indywidualna wydajność zależy przede wszystkim od kapitału ludzkiego, którego główną determinantą jest poziom kwalifikacji.

Neutralne stanowisko ekonomii w kwestii nierówności dochodowych znajduje potwierdzenie w koncepcji optimum Pareto, która ma kluczowe znaczenie we współczesnej ekonomii dobrobytu. Zakłada ona, że w warunkach doskonałej konkurencji następuje optymalna, zapewniająca maksymalny dobrobyt społeczny, alokacja zasobów. Jest to taki stan, kiedy niemożliwa jest poprawa dobrobytu kogokolwiek bez naruszenia dobrobytu innej osoby. Istnieje wiele stanów optymalnych w sensie Pareto, w zależności od wyjściowego rozkładu dochodu. Ekonomia dobrobytu pozostaje neutralna wobec każdego z nich – liczy się efektywność w sensie maksymalizacji łącznych korzyści (użyteczności), a nie ich dystrybucja.

Neutralność ekonomii w kwestii podziału ma ją uwolnić od sądów wartościujących, które nie mają naukowego charakteru. Jednak abstrahowanie od etycznej oceny podziału także implikuje określony sposób wartościowania. Koncepcja optimum w sensie Pareto sankcjonuje podział wynikający z działania mechanizmu rynku bez względu na to, jak nierówny jest to podział1.

Stanowisko ekonomii wobec nierówności jest zgodne z neoliberalną aksjologią, zgodnie z którą nie można pogodzić sprawiedliwości dystrybutywnej z wolnością jednostki. Reprezentatywne dla tego nurtu myśli społeczno-ekonomicznej są poglądy Friedricha A. Hayeka. Według Hayeka idea sprawiedliwości społecznej lub dystrybutywnej jest iluzją. Zakłada ona bowiem zgodę co do relatywnej wagi różnych konkretnych celów, która w rzeczywistości nie może zostać osiągnięta.

W rezultacie opinia o tym, co jest sprawiedliwe, jest zwykle wynikiem przetargów, a nie autentyczną zgodą co do zasad. Hayek przeciwstawia sprawiedliwości dystrybutywnej sprawiedliwość komutatywną, która jest rezultatem procesu rynkowego.

W gruncie rzeczy pojęcie sprawiedliwości nie jest jednak adekwatne w stosunku do bezosobowych sił działających na rynku. Zdaniem Hayeka nierówności ekonomiczne są ceną, którą warto i trzeba zapłacić w imię wolności jednostki. Przedkładanie bezpieczeństwa ekonomicznego nad potrzebę wolności oznacza bowiem wkroczenie na drogę, która prowadzi ostatecznie do kolektywizacji, totalitaryzmu i zniewolenia jednostki (Hayek 1960).

Neoliberalne poglądy w kwestii sprawiedliwości dystrybutywnej mają więc silne podstawy aksjologiczne. Tony Judt zwraca uwagę na historyczne tło, w jakich zostały one ukształtowane. Pisze on mianowicie, że neoliberalne ponadczasowe prawdy o gospodarowaniu, utożsamiane ze szkołą chicagowską, zostały ukształ1 Amartya Sen zauważa: „Nawet sytuacja, gdy niektóre osoby są pogrążone w skrajnej nędzy, podczas gdy inni opływają w luksusy, jest Pareto-optymalna tak długo, dopóki nie można poprawić sytuacji nędzarzy bez ograniczenia luksusów bogatych” (Sen 1987).

178

Wiktor Rutkowski

NIERÓWNOŚCI EKONOMICZNE A ROZWÓJ GOSPODARCZY I DOBROBYT SPOŁECZNY Streszczenie Artykuł jest głosem w dyskusji na temat wpływu nierówności ekonomicznych na rozwój gospodarczy i dobrobyt społeczny. Rosnące nierówności w podziale dochodów i majątków osiągnęły bowiem w wielu krajach, w tym należących do najbardziej rozwiniętych, poziom trudny do wyjaśnienia za pomocą tradycyjnych koncepcji ekonomii, jak również do zaakceptowania z aksjologicznego punktu widzenia. Autor uważa, że neutralne stanowisko głównego nurtu ekonomii w kwestii nierówności podziału budzi coraz większe wątpliwości zarówno na gruncie ekonomii normatywnej, jak i ekonomii pozytywnej (deskryptywnej).

Z normatywnego punktu widzenia, kwestia nierówności staje się jedną z płaszczyzn szerszego sporu o postawy i zachowania ekonomiczne ludzi; brak umiaru, odpowiedzialności i nieprzestrzeganie norm etycznych w pogoni za pieniądzem i bogactwem destabilizuje gospodarkę, co potwierdzają analizy przyczyn niedawnego globalnego kryzysu finansowo-gospodarczego. Na płaszczyźnie deskryptywnej i eksplikacyjnej, analiza wyników badań empirycznych wskazuje na zagrożenia dla wzrostu gospodarczego, dobrobytu społecznego oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju, jakie niesie ze sobą postępujący proces polaryzacji i koncentracji dochodów i bogactwa.

Słowa kluczowe: nierówności podziału, wzrost gospodarczy, dobrobyt społeczny, jakość życia, zrównoważony rozwój

ECONOMIC INEQUALITIES VS. ECONOMIC DEVELOPMENT AND SOCIAL WELL-BEING Summary This is a contribution to the discussion about the impact of economic inequalities on economic development and social well-being. The rising inequalities in income and wealth distribution, seen in many countries including the most developed ones, have reached a level, which can hardly be explained by traditional economic concepts and which cannot be accepted from the axiological point of view. The author maintains that the neutral position taken on this issue by the mainstream economics raises more and more doubts both on the normative and positive (descriptive) plane in economic reasoning. From the normative standpoint, inequality becomes an important issue involved in the dispute about economic behavior; the lack of moderation, irresponsibility and the ignorance of ethical norms in pursuit of money and wealth tends to destabilize the economy – a tendency evidenced by many analyses of the causes of the recent global financial and economic crisis. On the descriptive and explanatory plane, the results of empirical research point to manifold threats to economic growth, social well-being and sustainable development linked to the proceeding process of polarization and concentration of income and wealth.

Key words: distributive inequalities, economic growth, social welfare, quality of life, sustainable development

Nierówności ekonomiczne a rozwój gospodarczy i dobrobyt społeczny

179

ЭКОНОМИЧЕСКОЕ НЕРАВЕНСТВО, ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ И СОЦИАЛЬНОЕ БЛАГОПОЛУЧИЕ Резюме Настоящая статья это голос в дискуссии о влиянии экономического неравенства на экономическое развитие и социальное благосостояние. Растущее неравенство в распределении доходов и материальных благ, имеющее место во многих, в т.ч. наиболее развитых странах, достигло такого уровня, который трудно объяснить с помощью традиционных концепций экономической науки и с которым трудно смириться с аксиологической точки зрения. Автор считает, что нейтральная позиция главного течения экономики в вопросе неравенства распределения вызывает растущее неприятие со стороны как нормативной, так и позитивной (дескриптивной ) экономики. С нормативной точки зрения вопрос неравенства становится одной из ветвей более широкой дискуссии о позиции и поведении людей; отсутствие меры, ответственности и несоблюдение этических норм в погони за деньгами и богатством дестабилизирует экономику, что подтверждают анализы причин недавнего глобального финансово-экономического кризиса. Анализ результатов эмпирических исследований при дескриптивном и экспликативном подходе указывает на угрозу для экономического роста, социального благополучия, а также прочного и равномерного развития со стороны прогрессирующего процесса поляризации и концентрации доходов и богатства. Ключевые слова: неравенство распределения, экономический рост, социальное благополучие, качество жизни, уравновешенное развитие

TOMASZ PANEK* JAN ZWIERZCHOWSKI**

Ubóstwo w krajach Unii Europejskiej Wprowadzenie Jednym z podstawowych celów polityki społecznej Unii Europejskiej i krajów członkowskich jest walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Działania mające na celu ograniczenie ubóstwa i wykluczenia społecznego stanowią, obok działań nakierowanych na wspieranie zrównoważonego rozwoju gospodarczego i zatrudnienia, jeden z głównych obszarów zainteresowania i zarazem wsparcia Komisji Europejskiej oraz były jednym z głównych filarów strategii lizbońskiej.

Także w zrewidowanej wersji strategii lizbońskiej obszar ten, związany z procesem integracji społecznej, pozostaje ważnym elementem działań strategicznych Unii Europejskiej. W 2010 r. Rada Europy ustaliła 5 głównych celów strategii Europa 2020. Jeden z nich dotyczył promocji integracji społecznej, w szczególności poprzez redukcję ubóstwa (Copeland, Daly 2012).

Proces integracji społecznej w ramach UE, a w tym zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego, realizowany jest od 2000 r. za pomocą tzw. Otwartej Metody Koordynacji (Open Method of Coordination – OMC). Metoda ta zakłada, że państwa członkowskie UE mają dużą swobodę zarówno przy doborze środków i sposobów zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, jak i przy wyborze priorytetów, na których skupiają swoje działania. Jednocześnie kraje członkowskie wymieniają swoje doświadczenia w zakresie osiągania postępów w procesie integracji społecznej, a w tym zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego, najlepszych praktyk w tym obszarze oraz monitoringu i ocenie efektywności prowadzonych działań. Dzięki zdecentralizowanemu charakterowi Metody Otwartej Koordynacji może być ona z powodzeniem realizowana w ramach całej UE po-

* Prof. dr hab. Tomasz Panek – Instytut Statystyki i Demografii, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; e-mail: tompa@sgh.waw.pl ** Dr Jan Zwierzchowski – Instytut Statystyki i Demografii, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; e-mail: jzwier@sgh.waw.pl

Ubóstwo w krajach Unii Europejskiej

181

mimo dużych różnic w poziomie rozwoju ekonomicznego oraz różnic kulturowo-społecznych członków UE (Büchs 2007).

Pomimo pozostawienia znacznej swobody krajom członkowskim w zakresie sposobów i środków zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego Komisja Europejska przywiązuje dużą wagę do porównywalności międzynarodowej rezultatów polityk poszczególnych krajów w tym obszarze. W celu monitorowania rezultatów tych polityk została stworzona w 2001 r., wspólna dla wszystkich krajów, lista 18 podstawowych wskaźników ubóstwa i wykluczenia społecznego (Atkinson i in. 2002). Lista ta ulega stałym modyfikacjom i uzupełnieniom1. Znajdują się na niej zarówno wskaźniki umożliwiające analizę ubóstwa na wartościach dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe (wskaźniki wyrażane w formie monetarnej), jak i na symptomach ubóstwa (wskaźniki wyrażane w formie niemonetarnej). Jednocześnie uruchomiono nowe badanie, Europejskie Badanie Dochodów i Warunków Życia (EU Statistics on Income and Living Conditions – EU-SILC), które dostarcza porównywalnych dla krajów członkowskich UE danych dotyczących warunków życia ludności, w tym ubóstwa i wykluczenia społecznego (Wolf i in., 2010). Na podstawie wyników badania EU-SILC obliczane są wartości podstawowych wskaźników ubóstwa i wykluczenia społecznego, a na tej podstawie prowadzony jest monitoring oraz analizy porównawcze ubóstwa i wykluczenia społecznego w ramach UE. W celu odpowiedniej alokacji funduszy UE nakierowanych na walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz oceny efektywności ich wykorzystania konieczny jest stały monitoring ubóstwa. W artykule przedstawiono propozycje modyfikacji aktualnie rekomendowanego przez UE podejścia do pomiaru ubóstwa, prowadzące do uzyskania porównywalności ocen ubóstwa między krajami członkowskimi UE. Zasadniczym celem poznawczym jest zaproponowanie metodologii pomiaru ubóstwa pozwalającej na identyfikację tych krajów UE, do których dystrybucja środków pomocowych w ramach Unii Europejskiej umożliwiłaby osiągnięcie przyjętego w strategii Europa 2020 celu zmniejszenia liczby jej najuboższych mieszkańców o 20 mln. Umożliwia ona nie tylko analizę porównawczą różnych aspektów ubóstwa w krajach UE, ale również wskazanie tych krajów UE, do których powinno zostać skierowane finansowe wsparcie, aby osiągnąć przyjęty w strategii Europa 2020 cel zmniejszenia liczby jej najbardziej ubogich mieszkańców o 20 mln. Zostały oszacowane przy tym finansowe koszty osiągnięcia tego celu. Do oceny różnych aspektów ubóstwa zastosowano podejście wielowymiarowe, uwzględniające zarówno wskaźniki monetarne, jak i wskaźniki pozamonetarne (deprywację materialną gospodarstw domowych).

1

Lista ta jest rozwijana przez Podgrupę Wskaźnikową (Indicators Sub-Group) Komitetu ds. Zabezpieczenia Społecznego (Social Protection Commitee – SPC). Uaktualniona lista wskaźników przyjęta we wrześniu 2009 r. przez SPC znajduje się na stronie internetowej Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/ social/main.jsp?catId=756&langId=en.

198

Tomasz Panek, Jan Zwierzchowski

Wolf P., Montaigne F., Gonzales G.R., Investing in Statistics, w: Income Living Conditions in Europe, red. A.B. Atkinson, E. Marlier, Office for the Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2010.

UBÓSTWO W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Streszczenie W 2010 r. Rada Europy ustaliła 5 głównych celów strategii „Europa 2020”. Jeden z nich dotyczył promocji integracji społecznej, szczególnie poprzez redukcję ubóstwa. Autorzy artykułu proponują metodę pomiaru ubóstwa pozwalającą na identyfikację tych krajów UE, które mają największą liczbę ubogich i do których powinny trafić największe środki pomocowe w celu osiągnięcia przyjętego w strategii „Europa 2020” celu zmniejszenia liczby najuboższych mieszkańców UE o 20 mln. Proponowana metoda uwzględnia zarówno wskaźniki pieniężne, jak i niepieniężne ukazujące deprywację materialną gospodarstw domowych ludzi najuboższych. Stosując tę metodę, autorzy obliczyli liczbę ludzi biednych i zakres ubóstwa w poszczególnych krajach UE oraz oszacowali koszty finansowe zakładanej redukcji ubóstwa.

Słowa kluczowe: ubóstwo, wykluczenie społeczne, deprywacja materialna

POVERTY IN THE EU COUNTRIES Summary In 2010, the European Council determined 5 major aims of the strategy ‘Europe 2020’.

One of those aims concerned the promotion of social integration, notably by reducing the extent of poverty. The authors of the paper propose a method of measuring the poverty which could help to identify the EU countries having the biggest numbers of the poor and which should receive the biggest financial support needed in order to reduce the total number of the poor in the European Union by 20 million, as assumed in the strategy ‘Europe 2020’. The proposed method takes into consideration both monetary and non-monetary indicators showing material deprivation of the poorest households.

Using this method, the authors have estimated the numbers of the poor and the scope of poverty in the individual EU countries and calculated the financial costs of the assumed reduction of the poverty.

Key words: poverty, social exclusion, material deprivation

БЕДНОСТЬ В СТРАНАХ ЕВРОПЕЙСКОГО СОЮЗА Резюме В 2010 г. Совет Европы определил 5 главных целей стратегии „Европа 2020”. Одна из них касалась продвижения и поддержки социальной интеграции, прежде всего путем сокращения размеров бедности. Авторы статьи предлагают метод замера бедности, позволяющий определить те страны ЕС, в которых количество бедных наиболее велико. Именно туда, выполняя задачу стратегии по сокращению количества бедных на 20 млн.

Ubóstwo w krajach Unii Europejskiej

199

чел., должны быть направлены основные средства помощи. Предлагаемый метод учитывает как денежные, так и неденежные показатели, указывающие на материальную депривацию домашних хозяйств самых бедных слоев населения. Авторы с помощью этого метода произвели расчеты количества бедных и структуру бедности в отдельных странах ЕС, а также оценили финансовые затраты по сокращению бедности. Ключевые слова: бедность, социальное исключение, материальная депривация

JOANNA TYROWICZ* WOJCIECH HARDY**

Próba empirycznej weryfikacji hipotezy płac efektywnościowych w Polsce1 Wprowadzenie Zgodnie z hipotezą płac efektywnościowych firmy maksymalizują zysk, gdy płacą pracownikom wynagrodzenia wyższe niż wynikałoby to z ich krańcowej produktywności (Akerlof 1984; Shapiro, Stiglitz 1986). Model ten powstał, aby wyjaśnić, dlaczego pomimo bezrobocia płace utrzymują się na względnie wysokim poziomie (potencjalnie: powyżej poziomu produktywności), tj. dlaczego – przy woli podjęcia pracy po niższych stawkach – pracodawcy nie zastępują droższych pracowników tańszymi, zwiększając tym samym łączny popyt na pracę i obniżając bezrobocie. Istotą argumentacji w tym modelu jest to, że pracownicy otrzymując wynagrodzenie adekwatne do ich produktywności nie pracują w pełni wydajnie, tj. „bumelują”2. Płaca przewyższająca produktywność nie tyle per se zachęca do większego wysiłku wkładanego w pracę, co stanowi pewnego rodzaju straszak – przyłapany na bumelowaniu pracownik musi liczyć się ze zwolnieniem, a w nowym miejscu pracy nie ma szansy otrzymać płacy efektywnościowej, tj. przewyższającej produktywność. W swojej istocie więc model płac efektywnościowych opiera się na oczekiwaniu, że stosują je tylko niektórzy pracodawcy (w poszczególnych bran*

Dr hab. Joanna Tyrowicz – Narodowy Bank Polski, GRAPE, Uniwersytet Warszawski; e-mail: j.tyrowicz@uw.edu.pl ** Mgr Wojciech Hardy – Instytut Badań Strukturalnych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: whardy@ wne.uw.edu.pl 1 Autorzy dziękują za wsparcie Narodowemu Centrum Nauki (grant nr UMO-2012/05/E/HS4/01510).

Na wcześniejszym etapie tego projektu badawczego część przeglądu literatury współopracował Adam Bajkowski, co posłużyło przygotowaniu jego pracy dyplomowej na Wydziale Nauk Ekonomicznych. Cenne uwagi do metody badawczej i/lub samego artykułu zgłaszali m.in. Michał Gradzewicz, Saul Estrin, Oded Stark, Tomasz Mickiewicz, Paweł Strzelecki i Leszek Wincenciak. Ewentualne pozostałe błędy obciążają wyłącznie autorów.

2 Tłumaczenie angielskiego słowa shirking na „bumelowanie” zostało zaproponowane m.in. w: Socha i Sztanderska (2001).

Próba empirycznej weryfikacji hipotezy płac efektywnościowych w Polsce

201

żach i zawodach). Bezpośrednimi wnioskami z tego modelu są współwystępowanie (zbyt) wysokich płac i bezrobocia oraz zróżnicowanie wynagrodzeń pomiędzy pracodawcami w ramach tej samej branży i zawodu. Naturalnie, aby stosować płace efektywnościowe, pracodawca musi obserwować poziom produktywności oraz (racjonalnie) oczekiwać, że pozostali konkurenci z takiego instrumentu nie korzystają.

Ze względu na swoją istotę hipoteza płac efektywnościowych jest trudna do weryfikacji. W rzeczywistości badacz niemal nigdy nie obserwuje faktycznej indywidualnej produktywności, a regulacje dotyczące wynagrodzeń ograniczają możliwość elastycznego dostosowywania płac do zmian produktywności i generują z perspektywy pracodawcy znaczące koszty rotacji pracowników. Zmniejsza to nie tylko korzyści ze stosowania płac efektywnościowych, ale wręcz realną możliwość ich stosowania (por. Mortensen 2005). Taka postać rzeczy znajduje swoje odzwierciedlenie w literaturze empirycznej dotyczącej płac efektywnościowych.

W pierwszych latach po publikacji teorii były to głównie nieco szersze studia przypadku (por. Capelli, Chauvin 1991). Jednak równolegle rozwijał się drugi nurt.

Wychodząc z założenia, że wartości dopasowane równania płac Mincera są dobrym przybliżeniem produktywności, a zatem reszty z tego równania mogą być dobrym przybliżeniem braku lub występowania systematycznych dodatków w płacy, które literatura utożsamia z „celowym przepłacaniem” przez pracodawców (por. m.in. Wadhawani, Wall 1991; Tzu-Ling i in. 1998; Walsh 1999).

Niniejsze badanie wpisuje się w ten drugi nurt literatury. Wykorzystujemy dane z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności za okres 1995–2010. Szacujemy mincerowskie równanie płac z korektą Heckmana, aby otrzymać oszacowania wartości dopasowanej płac oraz reszt. Rotacyjna konstrukcja quasi-panelowa BAEL pozwala na śledzenie ankietowanych w ciągu 6 kwartałów (zgodnie ze schematem 2–2-2). Zidentyfikowawszy panel, strategię identyfikacyjną opieramy na rozróżnieniu pomiędzy osobami, które dobrowolnie zmieniły pracę, i osobami, które w oknie obserwacji pozostały u tego samego pracodawcy. Zaproponowano również alternatywne specyfikacje.

Weryfikacja, czy w Polsce występowały płace efektywnościowe, ma znaczenie z kilku powodów. Po pierwsze, przy znaczącej realokacji zasobów pracy w toku transformacji systemowej procesy „podkupywania” pracowników sektora publicznego przez nowotworzone przedsiębiorstwa prywatne powinny się przekładać nie tyle na zmianę w resztach z równania płac, ile w wartościach dopasowanych.

Efektywna realokacja to przecież taka, w której zasób przenosi się w kierunku lepszego wykorzystania, co powinny odzwierciedlać wartości dopasowane. Gdyby również reszty wzrastały wśród osób zmieniających pracę, oznaczałoby to, że liczba miejsc pracy stworzonych w procesie transformacji była zbyt mała, a wzrost bezrobocia – nadmierny. Po drugie, hipoteza płac efektywnościowych – będąca przejawem włączania teorii psychologicznych w główny nurt ekonomii – bazuje na przekonaniu, że pracownik jest w stanie ocenić ryzyko zwolnienia na skutek „bumelowania” oraz jak dużą część zarobków utraci, podejmując (względnie szybko) nowe zatrudnienie pozbawione płacy efektywnościowej. Tymczasem często

Próba empirycznej weryfikacji hipotezy płac efektywnościowych w Polsce

215

PRÓBA EMPIRYCZNEJ WERYFIKACJI HIPOTEZY PŁAC EFEKTYWNOŚCIOWYCH W POLSCE Streszczenie Hipoteza płac efektywnościowych sugeruje wynagrodzenia wyższe niż produktywność pracy na tych rynkach pracy, gdzie pracownicy mają większe bodźce do „bumelowania”.

W artykule podjęto próbę empirycznej weryfikacji występowania płac efektywnościowych w Polsce, korzystając z danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) za lata 1995–2010. Strategia identyfikacyjna bazuje na testowaniu własności reszt losowych z równania płac Mincera oszacowanego na danych panelowych, z rozróżnieniem osób zmieniających i niezmieniających pracy. Wyniki dają podstawę, aby potwierdzić stosowanie płac efektywnościowych w Polsce.

Słowa kluczowe: płace efektywnościowe, Polska, równanie Mincera, korekta Heckmana

AN ATTEMPT AT EMPIRICAL VERIFICATION OF THE EFFICIENCY WAGE HYPOTHESIS IN POLAND Summary The efficiency wage hypothesis suggests that wages are higher than labour productivity in labour markets where workers may shirk. The paper presents an attempt to verify empirically prevalence of efficiency wages in Poland. We utilize Labour Force Survey data for the years 1995–2010. Our identification strategy relies on differences in residuals from the Mincer wage regression between movers (i.e. people changing jobs) and stayers (i.e. persons who did not change employment in the observational window). The results provide tentative confirmation to the prevalence of efficiency wages in Poland.

Key words: efficiency wages, Poland, Mincer equation, Heckman correction

ПОПЫТКА ЭМПИРИЧЕСКОЙ ВЕРИФИКАЦИИ ГИПОТЕЗЫ ЭФФЕКТИВНОЙ ЗАРАБОТНОЙ ПЛАТЫ В ПОЛЬШЕ Резюме Согласно гипотезе эффективной заработной платы, опережение заработной платы по сравнению с производительностью труда имеет место на тех рынках труда, где работники имеют больше стимулов к увиливанию от работы. В статье предпринята попытка эмпирической верификации наличия эффективной заработной платы в Польше, пользуясь данными исследования экономической активности населения (BAEL) за 1995– 2010 гг. Стратегия идентификации опирается на тестированию характеристик случайных остатков из уравнения заработной платы Минцера, полученных на основе панельных данных и различaя между людьми изменяющими и удерживающими рабочиe места. Результаты дают основание подтвердить применение эффективной заработной платы в Польше. Ключевые слова: эффективная заработная плата, Польша, уравнение Минцера, корректировка Хекмана

PATRYCJA GRACA-GELERT*

The Impact of the EU-entry Related Migration on Income Inequality in Poland Introduction At the beginning of transition Poland decided to start its integration with the European Community (EC). Many comments critical of a rapid transition and integration with the EC, and later with the European Union (EU), started to emerge already in the early nineties. Such opinions became more frequent with the moment when the accession became a real issue, i.e. with the start of Poland’s EU-entry negotiations in 1997. The critics of the integration feared – apart from restrictions on Poland’s sovereignty and loss of national identity – an increase in (income) inequality, as a consequence of the membership in the EU. However, statistical data (GUS, Eurostat, Transmonee) show that income inequality changed in an opposite direction or at least stabilized after Poland’s EU-entry.

Under these circumstances the question about the impact of Poland’s EU-membership on income inequality seems justified.

Finding the answer to this question is very important, since it is directly related to the influence of Poland’s integration with the EU on social well-being. The economic literature to date has not provided any studies on the impact of Poland’s EU-accession on income inequality. In general, there exist only few studies on the relationship between the European integration or EU-extension and income inequality in EU-member countries (e.g. Beckfield, 2006; Beckfield, 2009; Fredricksen, 2012; Jimeno, Canto, et al., 2000).

The aim of this paper is to estimate the impact of remittances related to Poland’s EU-entry migration on income inequality by adopting two methods of the Gini coefficient decomposition by factor components. It has to be emphasized * Patrycja Graca-Gelert, Ph.D. – Department of Economics II, Warsaw School of Economics; e-mail: pgraca@sgh.waw.pl

The Impact of the EU-entry Related Migration on Income Inequality in Poland

217

that this paper is limited to a partial analysis of the influence of Polish migration on income disparities and does not exhaust the assessment of the overall influence of migration and remittances on income disparities in Poland. The study does not include a counterfactual analysis – i.e. a comparison with the non-migration scenario – nor does it investigate the impact of migration on the domestic labour market. No analysis of indirect and intertemporal effects of remittances on income inequality was carried out.

The article is organized as follows. Section 1 introduces the method used to estimate the impact of remittances on income inequality in Poland. Section 2 provides a short description of the household income data used in this study. Section 3 contains a review of literature on the relationship between emigration, remittances and income inequality. Section 4 describes general emigration and remittances trends in Poland in recent years. Section 5 presents the estimation of the impact of remittances on income disparities in Poland. The last part brings conclusions.

1. Analytical framework The choice of the approach used to study income inequality determinants depends on the analyzed factors and on the complexity of their impact on the distribution of income. One of the methods is the decomposition of the Gini coefficient – one of the most popular income inequality measure – by certain (income, population, etc.) subgroups or income sources.

In this study two methods of income inequality decomposition (Gini coefficient) were used. The first approach was taken from the study by Stark, Taylor and Yitzhaki (1986, p. 725) – from now on called STY-decomposition – and has been widely adopted in studies on the impact of remittances on income inequality (e.g. Stark, Taylor, Yitzhaki, 1986; Stark, Taylor, Yitzhaki, 1988; Taylor, 1992; Barham, Boucher, 1998 – more examples in section 4). The STY-decomposition may be presented as follows. One of the ways of writing the Gini coefficient is the formula

G0 =

2 cov 6 y0, F^ y0h@ n0

,

(1)

where G0 is the Gini coefficient of total incomes in a given population, y0 means income, n0 and F(y0) denote the population’s mean income and cumulative distribution of total incomes in the population, respectively. Assuming that income may be divided into K components (e.g. income sources), i.e. y0 =

/kK= 1 yk ,

where y1, …, yk are the income components, we can write and transform formula (1) as follows:

The Impact of the EU-entry Related Migration on Income Inequality in Poland

231

Milanovic B., Explaining the Increase in Inequality During the Transition, World Bank, World Bank Research Working Paper no. 1935, 1998.

Oberai A.S., Singh H.K.M., Migration, Remittances and Rural Development. Findings of a Case Study in the Indian Punjab, “International Labour Review” 1980, no. 119(2).

Paci P., Sasin M.J., Verbeek J., Economic Growth, Income Distribution and Poverty in Poland During Transition, World Bank, World Bank Policy Research Paper no. 3467, 2004.

Stark O., Taylor J.E., Yitzhaki S., Remittances and Inequality, “The Economic Journal” 1986, no. 96(383).

Stark O., Taylor J.E., Yitzhaki S., Migration, Remittances and Inequality. A Sensitivity Analysis Using the Extended Gini Index, “Journal of Development Economics” 1988, vol. 28.

Szulc A., Inequality During the Economic Transition in Poland: 1993–1999 Evidence, http:// www.wider.unu.edu/conference/conference-2003–2/conference%202003–2-papers/ papers-pdf/Szulc%20070403.pdf, 2003, (15.09.2010).

Szulc A., Checking the Consistency of Poverty in Poland: 1997–2003 Evidence, “Post-communist economies” 2008, no. 20(1).

Taylor J.E., Remittances and Inequality Reconsidered: Direct, Indirect, and Intertemporal Effects, “Journal of Policy Modeling” 1992, no. 14(2).

Taylor J.E., Wyatt T.J., The Shadow Value of Migrant Remittances, Income and Inequality in a Household-farm Economy, “The Journal of Development Studies” 1996, no. 32(6).

WPŁYW EMIGRACJI ZWIĄZANEJ Z PRZYSTĄPIENIEM DO UNII EUROPEJSKIEJ NA ZRÓŻNICOWANIE DOCHODÓW W POLSCE Streszczenie Celem artykułu jest próba oszacowania bezpośrednich efektów przekazów pieniężnych emigrantów związanych z akcesją Polski do Unii Europejskiej na zróżnicowanie dochodów (dochody gospodarstw domowych w przeliczeniu na jednostkę ekwiwalentną) w Polsce w latach 2008–2011. W badaniu wykorzystano dwie metody dekompozycji współczynnika Giniego ze względu na źródła dochodów oraz dane na temat dochodów pochodzące z badań budżetów gospodarstw domowych.

Dekompozycja współczynnika Giniego pozwoliła m.in. na zbadanie roli przekazów pieniężnych emigrantów w kształtowaniu zróżnicowania dochodów w Polsce, tj. oszacowanie zarówno względnego, jak i absolutnego wkładu tych transferów w nierówności dochodów. Wykazano, że przekazy emigrantów przyczyniły się do zmniejszenia zróżnicowania dochodów w Polsce w latach 2008–2011. Jednak wpływ przekazów emigrantów na nierówności dochodów był raczej niewielki, zwłaszcza w 2011 r.

Słowa kluczowe: współczynnik Giniego, nierówności, przekazy pieniężne emigrantów

THE IMPACT OF THE EU-ENTRY RELATED MIGRATION ON INCOME INEQUALITY IN POLAND Summary This paper attempts to investigate the direct effects of remittances related to the EUentry migration on income inequality (household equivalised disposable income) in Po-

232

Patrycja Graca-Gelert

land in 2008-2011. The analysis was carried out by applying two methods of the Gini coefficient decomposition by income sources. The analysis is based on household budget surveys data on income.

The Gini decomposition allowed – among other things – to gain insight into the role of foreign transfers in shaping income inequality in Poland, i.e. estimate the relative and the absolute contribution of remittances to income disparities. The analysis showed that remittances contributed to a reduction in income inequality in Poland between 2008 and 2011, but the impact of remittances on income disparities was not very significant, especially in 2011.

Key words: Gini coefficient, inequality, remittances

ВЛИЯНИЕ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ МИГРАЦИИ В ЕВРОПЕЙСКИЙ СОЮЗ НА НЕРАВЕНСТВО ДОХОДОВ В ПОЛЬШЕ Резюме В статье делается попытка оценить прямые эффекты денежных переводов эмигрантов, связанные со вступлением Польши в Европейский союз, на дифференциацию доходов в Польше в 2008-2011 гг. Доходы домашних хозяйств принимались в пересчете на эквивалентную единицу. В исследовании были использованы два метода декомпозиции коэффициента Джини в зависимости от источников доходов, а также данные о доходах, полученные в результате исследований бюджетов домашних хозяйств. Декомпозиция коэффициента Джини позволила, в частности, исследовать роль денежных переводов в формировании дифференциации доходов в Польше, т.е. оценить как относительный, так и абсолютный вклад этих трансфертов в неравенство доходов. Было доказано, что переводы эмигрантов способствовали сокращению дифференциации доходов в Польше в 2008-2011 гг. Однако влияние денежных переводов эмигрантов на неравенство доходов трудно назвать значительным, особенно в 2011 г. Ключевые слова: коэффициент Джини, неравенство, денежные переводы эмигрантов

M

I

S

C

E

L

L

A

N

E

A

BEATA KASPRZYK*

Subiektywne oceny dobrobytu ekonomicznego w gospodarstwach domowych w świetle modelowania dyskryminacyjnego 1. Sądy wartościujące w ekonomii dobrobytu To, czy ekonomia dobrobytu (welfare economics) jest nauką normatywną, czy pozytywną, stanowi przedmiot dyskusji dla wielu ekonomistów. Poglądy w tym zakresie nie były i nadal nie są zbieżne. Niektórzy uważają, iż ekonomia dobrobytu jest ekonomią pozytywną, czyli opisującą rzeczywistość i wyjaśniającą zjawiska gospodarcze. Stąd ekonomia jako nauka „pozytywna” powinna koncentrować swoją uwagę na faktach i zdecydowanie unikać sądów wartościujących. Stanowisko to zdecydowanie podzielają m.in. P. Hennipman, Yew-Kwang Ng, E.J. Mishan czy B. Czarny (Hennipman 1984, s. 86–99; Ng 1992, s. 6–7; Mishan 1984, s. 234–238; Czarny 2004, s. 63–69).

Przeciwny punkt widzenia co do kwalifikacji ekonomii dobrobytu został wypracowany na kanwie tzw. nowej ekonomii dobrobytu, opracowanej przez Vilfredo Pareto. Teoria Pareta (social welfare) stworzyła nowe kryterium oceny poziomu dobrobytu społeczeństwa, gdzie decydująca była analiza środków osiągnięcia celu, jakim jest maksymalizacja społecznego dobrobytu (Pareto 1927). Ekonomia dobrobytu według poglądów Pareta opiera się zasadniczo na założeniach, które są sądami wartościującymi. Jako kryterium oceny różnych stanów społecznych przy definiowaniu „optimum Pareto” wykorzystywane i zdecydowanie niezbędne są owe sądy. W szczególności chodzi o następujące założenia teorii social welfare: każda jednostka jest najbardziej kompetentna, aby wypowiadać się na temat własnego dobrobytu; dobrobyt społeczny zależy wyłącznie od dobrobytu jednostek; spadek użyteczności jednej osoby w żaden sposób nie może zostać zrekompensowany wzrostem użyteczności kogoś innego.

J.M. Keynes i jego zwolennicy uważali, że ekonomia dobrobytu stanowi „normatywną” sztukę, a nie naukę „pozytywną” (Keynes 1891, s. 31–36). Doktryna optymalności w sensie Pareta opiera się na podstawowym założeniu suwerenności konsumenta. Oznacza to, że wyłącznie autentyczne preferencje jednostek mogą zostać uznane za główne kryterium oceny poziomu ich dobrobytu, a jednostka jest „najlepszym sędzią” w kwestiach dotyczących jej dobrobytu. Twierdzi się, że założenie o suwerenności konsumenta * Dr Beata Kasprzyk – Wydział Ekonomii, Uniwersytet Rzeszowski; e-mail: kasprzykbeata15@ gmail.com

234

Miscellanea

stanowi sąd wartościujący, co pociąga za sobą wniosek, iż ekonomia dobrobytu ma normatywny charakter. Niektórzy argumentują, że usunięcie z ekonomii dobrobytu owych sądów wartościujących oznaczałoby jej zupełne zniszczenie i w efekcie zubożenie nauk ekonomicznych (np. destrukcja ekonomii dobrobytu byłaby nieuniknionym skutkiem rezygnacji ekonomistów z posługiwania się tak ważnym kryterium oceny poziomu dobrobytu jak optimum Pareta, które jest przecież sądem wartościującym) (cyt. za Czarny 2011, s. 10). Stąd zdaniem niektórych współczesnych ekonomistów ekonomia dobrobytu jest wyłącznie normatywna: „Ekonomia dobrobytu (…) stanowi tę część ekonomii, która zajmuje się kryteriami etycznymi, pozwalającymi nam zadecydować, że jakiś stan gospodarczy świata jest bardziej pożądany niż inny” (Blaug 1992, s. 196; Blaug 1995, s. 373).

Niezależnie od tego, jak wieloznaczne są teoretyczne definicje dotyczące ekonomii jako nauki, wyjaśnienia znaczeń sądów wartościujących, poglądy czy rozbieżności terminologiczne odnośnie do ekonomii dobrobytu, istotne jest prowadzenie empirycznych badań tej dziedzinie ekonomii.

2. Badania empiryczne – subiektywny pomiar dobrobytu ekonomicznego Badania ekonomiczne dotyczące sądów w zakresie zadowolenia i postrzegania własnej sytuacji dochodowej są rzadkie, ale w ostatnich latach coraz częstsze. Wiele badań dotyczących gospodarstw domowych nie ogranicza się do analiz konsumpcji i obiektywnego stanu dochodów, ale także bierze pod uwagę kwestie subiektywnych ocen i sądów.

Wyniki współcześnie prowadzonych badań empirycznych wskazują, że wpływ na subiektywnie odczuwany dobrobyt ekonomiczny należy przypisać głównie rozporządzalnym dochodom i wielkości gospodarstwa domowego. Wskazuje się, że determinanty zadowolenia i satysfakcji z materialnego poziomu życia to także m.in.: płeć, liczba dzieci w gospodarstwie domowym, źródła dochodów, miejsce zamieszkania i przynależność do grupy społeczno-ekonomicznej. Istotny wpływ na osobistą satysfakcję i zadowolenie z życia wykazują takie czynniki, jak: wiek, wykształcenie i inne atrybuty gospodarstwa domowego (Liberda i inn. 2011, s. 1–19; Kot 2000; Dudek 2009, s. 9–24; Podolec 2008, s. 112; Kasprzyk 2010, s. 77–94). Wiele badań wykazało różne zależności między tymi czynnikami, np. ujemną korelację między wiekiem i subiektywnym odczuciem dobrobytu. Związek ten ma kształt litery U i punkt zwrotny w określonym wieku. W cytowanych pracach próbowano wyjaśnić poziom zadowolenia z sytuacji materialnej także w zależności od innych cech społeczno-demograficznych (Ferrer-i-Carbonell, Van Praag 2003, s. 107–127; D’Ambrosio, Frick 2007, s. 497–519; Stanovnik 2006, s. 60–70).

Czynniki subiektywne włączone są także do oficjalnych badań dobrobytu społeczeństwa prowadzonych przez większość urzędów statystycznych krajów Unii Europejskiej.

Dane pochodzące z badania budżetów gospodarstw domowych publikowane są także przez Eurostat, jednakże ukazują się one rzadziej i przedstawiają wyniki badań w krajach europejskich w dłuższych horyzontach czasowych http://epp.eurostat.ec.europa.eu. W literaturze anglojęzycznej podejście dotyczące opinii na temat własnego dochodu nazwane jest ISA (Income Satisfaction Approach).

W Polsce badania z tego zakresu zobowiązany jest prowadzić GUS w ramach analiz z zakresu „Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych” (GUS 2013, s. 46, 227). Dane są pozyskiwane corocznie tą samą lub zbliżoną metodą, ponadto są dostosowywane do wymogów Unii Europejskiej i od 1993 r. do zaleceń Eurostatu (Kordos 2007). W kwestionariuszach aktualnie stosowanych w badaniach GUS uwzględnia się pytania dotyczące subiektywnego postrzegania swojej sytuacji dochodowej następującej tre-

Miscellanea

249

SUBIEKTYWNE OCENY DOBROBYTU EKONOMICZNEGO W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W ŚWIETLE MODELOWANIA DYSKRYMINACYJNEGO Streszczenie Głównym celem artykułu było wyznaczenie i stestowanie modelu dyskryminacyjnego jako narzędzia pomocnego w analizie empirycznej dobrobytu ekonomicznego w zakresie subiektywnej oceny dotyczącej sytuacji finansowej i sposobów gospodarowania pieniędzmi w gospodarstwach domowych. Na podstawie danych ankietowych (z woj. podkarpackiego w 2012 r.) wyznaczono model dyskryminujący wskazujący, że istnieją istotne różnice pomiędzy gospodarstwami domowymi w zakresie subiektywnych ocen własnej sytuacji finansowej i sposobów gospodarowania budżetem domowym. Ważnymi cechami różnicującymi okazały się czynniki o charakterze ekonomicznym, społecznym i demograficznym. Mocnymi predyktorami były także subiektywne sądy co do poziomu życia, zadowolenia z płac czy satysfakcji z osiągniętej jakości życia. Empiryczny model dyskryminacyjny stanowi innowacyjną próbę w badaniach dobrobytu. Uwzględnia on czynniki ekonomiczne, ale także czynniki psychologiczne, istotne w subiektywnym postrzeganiu dobrobytu ekonomicznego.

Słowa kluczowe: dobrobyt ekonomiczny, subiektywne oceny dobrobytu, gospodarstwo domowe, analiza dyskryminacyjna

SUBJECTIVE ASSESSMENTS OF ECONOMIC WELL-BEING IN HOUSEHOLDS IN THE LIGHT OF DISCRIMINATION MODELLING Summary The main aim of the paper was to construct and test a discrimination model as a tool helpful in the empirical analysis of economic well-being, as regards subjective assessments of the financial status and budget management in households. The author has developed and estimated a discrimination model (based on 2012 survey data from a South-Eastern region of Poland), which evidences significant differences between households as regards their subjective assessments of own financial situation and the ways of budget management. Important differentiating factors are economic, social and demographic characteristics. Subjective judgements as to the living standard, remuneration or quality of life are also strong predictors. The empirical discrimination model applied to well-being evaluation is an innovative attempt. The model includes, apart from economic factors, also psychological factors, very important in people’s perception of economic well-being.

Key words: economic well-being, subjective welfare assessments, households, discrimination analysis

СУБЪЕКТИВНЫЕ ОЦЕНКИ ЭКОНОМИЧЕСКОГО БЛАГОПОЛУЧИЯ В ДОМАШНИХ ХОЗЯЙСТВАХ Резюме Главная цель статьи состоит в том, чтобы обозначить и протестировать дискриминантную модель в качестве инструмента поддержки эмпирического анализа экономического благополучия. Благополучие рассматривается здесь как субъективная оценка имеющегося финансового положе-

250

Miscellanea

ния и способов распоряжения деньгами в домашних хозяйствах. На основании анкетных данных, полученных в Прикарпатском воеводстве за 2012 г., была обозначена дискриминантная модель, согласно которой имеются существенные различия между домашними хозяйствами в плане субъективных оценок собственной финансовой ситуации и способов использования домашнего бюджета. Важными чертами дифференцирования оказались факторы экономического, социального и демографического характера. Сильными предикаторами были также субъективные суждения относительно уровня жизни, удовлетворения зарплатой или достигнутым качеством жизни. Эмпирическую дискриминантную модель можно рассматривать как инновационную попытку в области исследования благополучия. Она учитывает не только экономические, но и психологические факторы, имеющие существенное значение при субъективном восприятии экономического благополучия. Ключевые слова: экономическое благополучие, субъективные оценки благополучия, домашнее хозяйство, дискриминантный анализ

PIOTR RUBAJ*

Cywilizacyjny wymiar polityki „państwa dobrobytu” w XXI w. – bezpieczeństwo socjalne w warunkach silnej międzynarodowej konkurencji ekonomicznej Wprowadzenie Polityka „państwa dobrobytu”, w literaturze anglojęzycznej określana jako welfare state, jest dość powszechnie znanym w ekonomii modelem polityki społeczno-gospodarczej, promującej powszechny dobrobyt społeczny, wysoki standard życia całego społeczeństwa lub jego większej części oraz gwarantującej szeroko rozumiane bezpieczeństwo ekonomiczne i socjalne. Mimo że niektórzy autorzy i teoretycy tego tematu genezy polityki welfare state doszukują się już w pierwszych reformach społecznych na początku XX w.1 w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Szwecji i Stanach Zjednoczonych, to jednak w rzeczywistości polityka ta nabrała opiekuńczego wymiaru dopiero w drugiej połowie ubiegłego stulecia. Niewątpliwie, oprócz powszechnego wzrostu świadomości i poziomu wykształcenia klasy pracobiorców, przyszłej klasy średniej społeczeństw zachodnich, wpływ na to miały konsekwencje dwóch wojen światowych, które przetoczyły się w pierwszej połowie XX w. przez Europę, przynosząc ogromne straty materialne, demograficzne i społeczne.

Na fali powszechnych oczekiwań pokoju, stabilności ekonomicznej i bezpieczeństwa granic już w 1944 r. w Wielkiej Brytanii zrodziła się sformalizowana koncepcja postulatów społecznych, określana jako Raport Lorda Beveridge’a. Dała ona początek późniejszym dojrzałym reformom społecznym i ekonomicznym ukierunkowanym głównie na realizację szeroko rozumianych potrzeb społecznych, mniej zaś na konfrontację i rozwój potencjałów zbrojnych. Potrzeby te w poszczególnych krajach inaczej interpretowano, stąd też rozwinęły się różne modele polityki „państwa dobrobytu”, często zakorzenione w narodowych uwarunkowaniach historycznych, politycznych i społecznych.

Realizacji polityki „państwa dobrobytu” w pierwszych dekadach drugiej połowy XX w. sprzyjały wysoka dynamika wzrostu gospodarczego osiągana w większości krajów wysoko rozwiniętych oraz duże zapotrzebowanie na pracę, które skutecznie eliminowało problem bezrobocia. Zrównoważony poziom zatrudnienia, wspomagany rozbudowanymi progra* Dr Piotr Rubaj – Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, Instytut Ekonomii i Zarządzania, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II; e-mail: prkul@kul.lublin.pl 1 Albo nawet w XIX wieku, biorąc pod uwagę pierwsze reformy Bismarcka w Niemczech, program New Deal w Stanach Zjednoczonych lub pierwsze programy społeczne w Szwecji.

252

Miscellanea

mami socjalnymi, oraz powszechny dostęp do edukacji, opieki medycznej i innych społecznych funkcji państwa w większości krajów zachodnich gwarantował wysoki standard życia i powszechne poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego. Wszystkie te czynniki sprawiały, że dobrobyt społeczeństw stał się nadrzędnym celem polityki gospodarczej większości krajów wysoko rozwiniętych. Jednak już spowolnienie dynamiki wzrostu gospodarczego w latach 70. ubiegłego stulecia, pierwsze globalne kryzysy gospodarcze, takie jak kryzys paliwowy lat 1973–1974, pokazały, że model polityki gospodarczej ukierunkowany na potrzeby społeczne może być w praktyce trudny do realizacji i ogranicza możliwość realizacji innych ważnych celów gospodarczych, np. wzrostu konkurencyjności międzynarodowej czy też utrzymania stabilności bilansów płatniczych. W zaistniałej sytuacji znaczna część krajów zachodnich, za przykładem Wielkiej Brytanii, zaczęła reformować swoją politykę gospodarczą i ustanawiać nowe priorytety. Krajami, które najdłużej utrzymywały opiekuńczy charakter swojej polityki społecznej, były kraje skandynawskie, takie jak: Finlandia, Norwegia i Szwecja, jednak i te, nękane kryzysami przełomu lat 80. i 90. ubiegłego stulecia, zmuszone zostały do przeprowadzenia radykalnych reform, zrównoważenia narodowych budżetów, ograniczenia deficytów finansowych i podjęcia stosownych reform społecznych. Pomimo tych wszystkich zmian, które zachodziły w polityce gospodarczej większości krajów wysoko rozwiniętych w ostatnich dwóch dekadach ubiegłego stulecia, w XXI w. nadal postrzegane są one w wymiarze międzynarodowej polityki gospodarczej jako kraje dobrobytu społecznego i najwyższych standardów stopy życiowej.

Należy jednak zauważyć, że układ sił w gospodarce światowej na przełomie wieków bardzo się zmienił − znacznie wzrosła rola krajów rozwijających się, takich jak: Chiny, Indie, Brazylia, Rosja oraz Indonezja i kraje Zatoki Perskiej, a także zasobnych w złoża ropy naftowej, takich jak Katar czy Kuwejt. Wszystkie te czynniki sprawiły, że w pierwszych latach bieżącego stulecia nastąpił znaczny wzrost konkurencji na światowych rynkach, ekspansja kapitałów i technologii z krajów Dalekiego Wschodu, spadek tempa rozwoju gospodarczego krajów zachodnich, wzrost ich zadłużenia oraz problemy z równoważeniem bilansów handlowych i płatniczych na skutek odpływu inwestycji, silnej konkurencji cenowej ze strony gospodarek rozwijających się oraz braku dostatecznego postępu technologicznego.

Niewątpliwie ważnym współczesnym zjawiskiem, które wywiera istotny wpływ na praktyczne możliwości realizacji polityki „państwa dobrobytu”, jest proces globalizacji światowej gospodarki. T. Gizelis podkreśla, że z jednej strony wpływa on na większą efektywność i elastyczność działań gospodarczych, z drugiej zaś strony pogłębia różnice dochodowe i majątkowe w poszczególnych społeczeństwach. Realizacja modelu „państwa dobrobytu” wymusza stały wzrost poziomu opodatkowania w celu zapewnienia niezbędnych środków na realizację tej polityki, a często też powoduje transfer kapitałów i zasobów ludzkich do miejsc o niższym poziomie kosztów (Gizelis 2010, s. 76). K. van Kersbergen oraz B. Vis zwracają uwagę, że globalizacja wymusza zmiany w polityce społecznej i gospodarczej – bądź reformy, bądź dostosowanie jej do realnych warunków rynkowych. Argumentem, który ma potwierdzać wpływ tego procesu na „państwa dobrobytu” są zmiany tzw. indeksu KOF2, dotyczącego globalizacji w obrębie trzech wymiarów – gospodarczego, politycznego i integracji społecznej, którego wzrost świadczy o większej liberalizacji i otwartości powiązań gospodarczych. W okresie trzech dekad (1970–2010) indeks ten wzrósł we wszystkich analizowanych przez tych autorów krajach wysoko rozwiniętych, tj. w Danii, 2 KOF Index of Globalization – Indeks Globalizacji opracowany przez A.T. Kearneya i magazyn „Foreign Policy”, który powstał na podstawie analizy 12 parametrów. Parametry te zostały zgrupowane w czterech kategoriach dotyczących: integracji gospodarczej, kontaktów społecznych, połączeń technologicznych i czynników politycznych.

268

Miscellanea

Senghaas D., The Clash within Civilizations. Coming to Terms with Cultural Conflicts, Routledge, Taylor and Francis Group, London–New York 2002.

The Routledge Handbook of the Welfare State, red. B. Grave, Routledge, Taylor and Francis Group, Abingdon 2013.

Walker A., Wong Chack-kie, East Asian Welfare Regimes in Transition. From Confucianism to Globalisation, The Policy Press, University of Bristol, Bristol 2005.

Wearing M., Berreen R., Welfare and Social Policy in Australia, the Distribution of Advantage, Harcourt Brace & Company, Marrickville 1993.

World Bank, Global Development Prospects, 2013.

CYWILIZACYJNY WYMIAR POLITYKI „PAŃSTWA DOBROBYTU” W XXI W. – BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE W WARUNKACH SILNEJ MIĘDZYNARODOWEJ KONKURENCJI EKONOMICZNEJ Streszczenie Celem artykułu jest prezentacja modeli polityki społecznej stosowanych w różnych regionach świata oraz ocena możliwości rozwoju polityki „państwa dobrobytu” w warunkach rosnącej międzynarodowej konkurencji ekonomicznej. W zawartych w tekście rozważaniach stawiana jest następująca teza: Realizacja polityki „państwa dobrobytu” w krajach cywilizacji zachodniej powoduje powstanie kolizji zachodzącej pomiędzy powszechnym oczekiwaniem hojnych świadczeń socjalnych a potrzebą zapewnienia pożądanej dynamiki wzrostu gospodarczego i międzynarodowej konkurencyjności ekonomicznej w warunkach globalizacji światowych rynków. Taka sytuacja implikuje konieczność reformowania gospodarek, ograniczania kosztów polityki społecznej oraz promowania innowacyjnych wzorców w polityce gospodarczej. Dyskusja na ten temat powinna służyć formułowaniu wniosków dotyczących dalszego rozwoju współczesnej polityki społecznej i gospodarczej, i budowania systemów społeczno-ekonomicznych zdolnych podjąć konkurencję w wymiarze globalnym.

Słowa kluczowe: „państwo dobrobytu”, bezpieczeństwo socjalne, cywilizacja zachodnia

CIVILIZATION DIMENSION OF THE ‘WELFARE STATE’ POLICY: SOCIAL SECURITY UNDER STRONG INTERNATIONAL ECONOMIC COMPETITION Summary The aim of the paper is to present various models of social policy applied in different regions of the world and to assess the chances of the development of the ‘welfare state’ policy in the conditions of a rising international economic competition. The implementation of the ‘welfare state’ policy in the Western Hemisphere gives rise to a conflict between the common expectation of generous social benefits and the need of assuring the desired dynamics of economic growth and international economic competitiveness in the conditions of globalization of world markets.

This situation implies the need for economic reforms, reducing the costs of social policies and promoting innovative patterns by economic policies. The discussion on the subject should help to formulate policy recommendations concerning the further development of social and economic policy, and the construction of socio-economic systems able to face up the competition in the global market.

Key words: welfare state, social security, Western civilization

Miscellanea

269

ЦИВИЛИЗАЦИОННОЕ ИЗМЕРЕНИЕ ПОЛИТИКИ «ГОСУДАРСТВА БЛАГОДЕНСТВИЯ» – СОЦИАЛЬНАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ В УСЛОВИЯХ СИЛЬНОЙ МЕЖДУНАРОДНОЙ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ КОНКУРЕНЦИИ Резюме В статье представлены модели социальной политики, применяемые в разных регионах мира, а также оценка возможности развития политики “государства благоденствия” в условиях растущей международной экономической конкуренции. Автор выдвигает следующий тезис: политика “государства благоденствия” в странах западной цивилизации ведет к столкновению между всеобщим ожиданием щедрых социальных пособий и необходимостью обеспечения желаемой динамики экономического роста и международной экономической конкурентоспособности в условиях глобализации мировых рынков. Такая ситуация вызывает необходимость реформирования экономик, ограничения издержек социальной политики, а также продвижения инновационных образцов в экономической политике. Дискуссия на эту тему должна служить формулированию целей, касающихся дальнейшего развития современной социально и экономической политики, а также построению социально-экономических систем, способных к конкурентной борьбе в глобальном масштабе. Ключевые слова: “государство благоденствия”, социальная безопасность, западная цивилизация

L A U R E A C I

N A G R O D Y

N O B L A

BARBARA LIBERDA*

Analiza konsumpcji, ubóstwa i dobrobytu: Angus Deaton – Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii w roku 2015 Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii w 2015 roku dla Angusa Deatona z Uniwersytetu Princeton w USA jest uhonorowaniem dorobku wybitnego i nowatorskiego badacza, który dotąd pozostawał w cieniu innych amerykańskich ekonomistów uważanych za guru współczesnej gospodarki rynkowej. Deaton jest szóstym noblistą w dziedzinie ekonomii z Uniwersytetu Princeton. Przed nim Nagrodę Nobla otrzymali: John Nash, Arthur Lewis, Paul Krugman, Daniel Kahneman i Christopher Sims. Choć nie mówi się w ekonomii o „szkole Princeton”, uczelnia ta okazuje się matecznikiem prawdziwych indywidualności.

Na swoje wyróżnienie Deaton zapracował publikując przez kilkadziesiąt lat ponad 400 opracowań, dotyczących zarówno najbardziej podstawowych kwestii teoretycznych ekonomii, jak i nowatorskich badań mikroekonomicznych na poziomie jednostek. Niektóre z nich mogły się wydawać nazbyt szczegółowe, ale pozwoliły one Deatonowi sformułować szereg twierdzeń ogólnych, które weszły do kanonu współczesnej teorii konsumpcji i rozwoju.

Angus Deaton urodził się w Edynburgu w Szkocji w roku 1945. Studiował matematykę i ekonomię w Uniwersytecie w Cambridge, gdzie w roku 1974 uzyskał doktorat. W latach 1976–1983 pracował jako profesor ekonometrii na Uniwersytecie w Bristolu. Od roku 1983 jest profesorem ekonomii i stosunków międzynarodowych Uniwersytetu Princeton na wydziale ekonomii oraz w Woodrow Wilson School tegoż uniwersytetu.

Według oświadczenia Komitetu Noblowskiego nagroda Banku Szwecji im. A. Nobla dla Angusa Deatona została przyznana „za analizę konsumpcji, ubóstwa i dobrobytu”.

Komitet Noblowski docenił stworzenie przez Deatona (z Muellbauerem) modelu systemu popytu, który pozwala między innymi na badanie wpływu zmian podatków na konsumpcję różnych towarów dla różnych grup konsumentów (An Almost Ideal Demand System, 1980). Model systemu popytu umożliwił rozwój badań nad wyborami konsumpcyjnymi.

Wyróżnione zostały badania Deatona nad rozwojem teorii konsumpcji i oszczędzania z wykorzystaniem indywidualnych danych mikroekonomicznych pochodzących z badań ankietowych jednostek i gospodarstw domowych. Angus Deaton przyczynił się do lepszego rozumienia indywidualnych wyborów konsumpcyjnych jednostek oraz do wyjaśnienia * Prof. dr hab. Barbara Liberda, Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych; e-mail: barbara.liberda@uw.edu.pl

272

Laureaci Nagrody Nobla

ich wpływu na agregatową funkcję konsumpcji. Zmodyfikowało to relacje makroekonomii i mikroekonomii w najważniejszym obszarze tych relacji, jakim jest konsumpcja.

Docenione zostały także prace Deatona w dziedzinie ekonomii rozwoju, w szczególności dotyczące pomiaru ubóstwa i konsumpcji w krajach rozwijających się z wykorzystaniem indywidualnych danych ankietowych, a nie tylko makroekonomicznych, co zapoczątkowało nowe jakościowo analizy za pomocą zaawansowanych metod badawczych.

Wkład Deatona do rozwoju teorii konsumpcji Wkład Deatona do teorii i praktyki ekonomii polega na rozwijaniu funkcji konsumpcji z ograniczeniami płynności w finansowaniu konsumpcji oraz na dogłębnych badaniach dochodów, konsumpcji i oszczędności w skali mikroekonomicznej, głównie w gospodarstwach domowych, a także na stworzeniu metodologicznych podstaw analizy tych procesów w poszczególnych pokoleniach metodą analizy kohort.

W ciągu 45 lat pracy naukowej Deaton badał konsumpcję w relacji do dochodów, a więc również oszczędności i wygładzanie konsumpcji w czasie, nie tylko w ciągu całego życia, ale także w krótszych okresach. W odniesieniu do okresów krótszych niż cykl życia Deaton sformułował koncepcję oszczędności buforowych.

Deaton był zafascynowany przejrzystością i elegancją teoretyczną modelu cyklu życia.

W swoich badaniach rozszerzył teorie cyklu życia i dochodu permanentnego, uwzględniając czynniki niepewności i braku płynności konsumentów oraz krótkookresową przezorność konsumentów. W latach 80. i 90. XX wieku podobne badania wykonywali również inni ekonomiści (Ch. Carroll, J. Campbell, M. Flavin, R. Hall), ale Deaton był jednym z pierwszych, którzy wnieśli swój wkład w rozwój teorii konsumpcji po jej sformułowaniu przez Modiglianiego i Friedmana.

Deaton wziął na swój warsztat badawczy podstawowe założenia modelu cyklu życia Modiglianiego oraz teorii dochodu permanentnego Friedmana. W latach 60. dostępna była tylko pierwsza publikacja Modiglianiego i Brumberga z roku 1954 przedstawiająca hipotezę cyklu życia jednostki, natomiast druga cześć opisująca agregatową funkcję konsumpcji i oszczędzania nie była jeszcze opublikowana (do roku 1979) i Deaton czytał ją w rękopisie. Deatona interesowały oba wymiary teorii cyklu życia: indywidualna funkcja konsumpcji w cyklu życia oraz wymiar makroekonomiczny dotyczący agregatowej funkcji konsumpcji uzyskanej z agregacji indywidualnych funkcji konsumpcji jednostek.

Teorii konsumpcji był poświęcony pierwszy artykuł naukowy Deatona, napisany w roku 1971 (w którym uzyskał magisterium) i opublikowany w roku 1972: Wealth Effects on Consumption in a Modified Life-Cycle Model. Deaton twierdzi w tym artykule, że rola majątku gromadzonego w cyklu życia jest niedoszacowana w funkcji konsumpcji z powodu nieuwzględnienia niepewności, np. na rynkach finansowych. Deaton zaproponował model teoretyczny, w którym traktuje decyzje konsumentów dotyczące majątku jako niezależną zmienną w funkcji konsumpcji.

Deaton poważnie traktuje agregację w modelu cyklu życia, gdyż stanowi ona narzędzie tego modelu, a nie jest tylko procedurą statystyczną. Różnica między wymiarami mikro i makro w teorii konsumpcji i oszczędzania widoczna jest, gdy rozpatrujemy nieskonsumowaną część dochodu, czyli oszczędności. W teorii cyklu życia jednostek oszczędności są gromadzone w czasie pracy dla sfinansowania konsumpcji na emeryturze. W skali całego życia oszczędności jednostki wynoszą zero (jeśli nie zakłada się przekazania spadku).

Natomiast gospodarki jako całość tworzą dodatnie oszczędności, które wynikają ze wzrostu liczby ludności (rośnie liczebność młodszych pokoleń oszczędzających w stosunku do

R E C E N Z J E

I

O M Ó W I E N I A

Ewa Gruszewska, Instytucje a proces tworzenia kapitału w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Warszawa 2015, s. 673 Książka Ewy Gruszewskiej jest obszerną monografią. Składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów oraz zakończenia. Prezentowane w niej tezy zostały bardzo solidnie udokumentowane, o czym świadczy olbrzymia bibliografia, licząca ponad 600 pozycji, w większości zagranicznych. Do tego należy dodać liczne wykresy i tabele, z których część znalazła się w aneksie. Struktura pracy jest przejrzysta. Rozpoczynają ją dwa rozdziały wprowadzające, z których pierwszy dotyczy procesu tworzenia kapitału i luki kapitałowej, drugi zaś roli instytucji w gospodarce. Kolejne cztery rozdziały opisują wpływ otoczenia instytucjonalnego na poziom akumulacji kapitału.

Recenzowana książka podejmuje problematykę niezwykle ważną zarówno dla teorii ekonomii, jak i praktyki gospodarczej. Autorka w sposób nowatorski objaśnia znaczenie instytucji formalnych i nieformalnych dla procesu tworzenia kapitału. Formułuje przy tym bardzo istotną dla polskiej gospodarki hipotezę, że niska jakość układu instytucjonalnego stanowi główną przyczynę niskiego poziomu inwestycji i permanentnej luki kapitałowej.

Hipotezę tę konsekwentnie weryfikuje w kolejnych rozdziałach monografii.

Rosnąca popularność nowej ekonomii instytucjonalnej w Polsce sprawia, że coraz więcej autorów dostrzega znaczenie instytucji dla dokonujących się procesów realnych w gospodarce. W rezultacie ukazuje się coraz więcej publikacji książkowych poświęconych różnym aspektom życia ekonomicznego i społecznego. Recenzowana monografia stanowi w tym zakresie kolejną pozycję. Biorąc pod uwagę kompleksowość prowadzonych rozważań oraz niezwykle bogatą dokumentację, monografię należy uznać za jedną z najlepszych w polskiej literaturze analizę myśli instytucjonalnej w ekonomii. Nie bez znaczenia jest tu również fakt, że autorka ukierunkowała swoje zainteresowania na rolę instytucji w procesach gospodarczych i w rozwoju gospodarczym.

Badanie wpływu instytucji na tworzenie kapitału autorka poprzedziła wnikliwą analizą pojęcia instytucji, pokazała ich rodzaje oraz istotę w działalności gospodarczej. Rozważania na ten temat prowadzi w obszernym, bo liczącym ponad 80 stron rozdziale drugim.

Znajdujemy w nim również szerokie rozważania na temat układu instytucjonalnego w gospodarce, który jest tu określany jako „sieć zależności „oplatającą” wszystkie jednostki i podmioty gospodarcze”. Autorka przypisuje mu ważną rolę „w kreowaniu ekspansji ilościowej i jakościowej podmiotów, a także całej gospodarki” (s. 113). W rozdziale tym, który stanowi jedną z najbardziej kompleksowych w polskiej literaturze analiz rozwoju ekonomii instytucjonalnej, znajdują się także rozważania na temat wpływu zarówno instytucji formalnych, jak i nieformalnych na procesy gospodarcze, na temat roli otoczenia instytucjonalnego w realizacji tych procesów itp.

Książka zawiera pozytywną weryfikację hipotezy o istotnej roli instytucji formalnych i nieformalnych w procesach gospodarczych. Co prawda prowadzone analizy dotyczą głównie ich wpływu na powstawanie kapitału, a więc i na poziom inwestycji, ale trudno przecenić rolę tych ostatnich w kreowaniu wzrostu gospodarczego. W ujęciu zaproponowanym przez autorkę na plan pierwszy wybija się rzadko podejmowana do tej pory rola

282

Recenzje i omówienia

W rozwoju instytucji w krajach takich jak Polska powinno się, zdaniem autorki, wykorzystywać doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych, w których potwierdziła się skuteczność określonych instytucji. Dodaje jednak, że „zmiany powinny być przemyślane i przeanalizowane pod względem korzyści i kosztów, a społeczeństwo zabezpieczone przed negatywnymi skutkami tych zmian” (s. 167). Autorka traktuje więc zachodnie rozwiązania instytucjonalne jako rodzaj wzorca do adaptacji w krajach o niższym poziomie rozwoju.

Podejście takie, jak zdążyliśmy się przekonać, nie zawsze jest słuszne, a jego wykorzystywanie może narazić wspomniane kraje na znaczne koszty.

Ważnym wkładem autorki jest próba mierzenia procesów jakościowych, które jak wiadomo trudno poddają się wszelkim pomiarom. Autorka dokonuje ich pomiaru za pomocą danych ilościowych. Fakt ten można uznać niewątpliwie za zaletę pracy, ale taki sposób analizy jest narażony na niebezpieczeństwa. Autorka korzysta tu szeroko ze wskaźników ilościowych, przygotowywanych corocznie przez organizacje międzynarodowe. Przyjmują one kształt rankingów, budowanych przy wykorzystaniu tej samej metodologii dla dużej liczby krajów świata. Metodologię tę wypracowują według systemu wartości obowiązującego w krajach, w których są zlokalizowane wspomniane organizacje, a więc podstawą tych rankingów jest głównie amerykański system wartości. Można mieć poważne zastrzeżenia do sposobu budowy tych rankingów zarówno ze względu na przyjęty system wartości, jak i sposób przeprowadzania badań w poszczególnych krajach, oparty na arbitralnych opiniach ekspertów. Rodzi to obawy o ich obiektywność. Za pomocą tak konstruowanych rankingów autorka bada jakość takich instytucji jak prawa własności czy instytucje regulacyjne. W świetle powyższych uwag rezultat nie musi być obiektywny, chociaż prowadzone analizy robią wrażenie. Na usprawiedliwienie autorki można dodać, że nie istnieje alternatywa dla wspomnianych rankingów oraz że autorka zdaje sobie sprawę z ich ułomności.

W konkluzji mogę stwierdzić, że recenzowana książka dotyczy ważnych problemów ekonomicznych i społecznych. Autorka po raz pierwszy na tak szeroką skalę podjęła próbę badania wpływu czynników o charakterze instytucjonalnym na rezultaty ekonomiczne i udowodniła w przekonujący sposób, że wpływ ten jest istotny, znacznie większy niż dotychczas sądzono. Udowodniła również, że przyczyną niskiego poziomu polskich inwestycji (w tym luki kapitałowej) jest niska sprawność układu instytucjonalnego.

Stanisław Rudolf

Pozycja gospodarcza Polski w Unii Europejskiej, red. Bogumiła Mucha-Leszko, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2014, s. 303 Na rynku literatury ekonomicznej w 2014 r. ukazała się interesująca książka pod redakcją prof. Bogumiły Muchy-Leszko. Jest ona efektem rozwoju zainteresowań naukowych pracowników Wydziału Ekonomicznego UMCS w Lublinie. Zespół autorów (B. Mucha-Leszko, T. Białowąs, P. Pasierbiak, K. Twarowska. M. Wojtas, J. Zielińska) specjalizuje się w badaniach nad problematyką integracji gospodarczej, zwłaszcza realizowanej w Unii

Recenzje i omówienia

283

Europejskiej. Recenzowana publikacja stanowi godne uwagi źródło wiedzy o korzyściach z uczestnictwa we wspólnym rynku UE, jakie mogą osiągać kraje członkowskie z Europy Środkowo-Wschodniej, tworzące grupę gospodarek doganiających. Książka jest swego rodzaju studium podsumowującym osiągnięcia gospodarcze Polski w okresie 10 lat, tj.

2004–2014, a więc w okresie członkostwa w Unii Europejskiej.

Analizowane w pracy procesy rozwojowe i polityka makroekonomiczna są rozważane w aspekcie teoretycznym i empirycznym, choć przeważa analiza empiryczna oparta na bogatych źródłach statystycznych. Analiza ta jest też pogłębiona dzięki wykorzystaniu licznych pozycji literatury krajowej i zagranicznej. Ograniczona objętość tego tekstu nie pozwala mi w pełni przedstawić i rozwinąć wielu ważnych zagadnień, ocen i wniosków, ale nade wszystko bogactwa informacji liczbowych, które pokazują osiągnięcia, ale także słabości polskiej gospodarki. Wybrałem kilka problemów, na które zwróciłem szczególną uwagę.

Treść książki składa się z 8 rozdziałów, którą przygotowało sześciu autorów pod kierownictwem naukowym prof. B. Muchy-Leszko. We wstępie formułują oni cel tej pracy, którym jest ocena wyników gospodarczych Polski w latach 2000–2013, zarówno z punktu widzenia wykorzystania możliwości i szans rozwojowych kształtowanych przez rozwiązania systemowe polskiej gospodarki, jak i przez impulsy rozwojowe płynące z członkostwa Polski w UE. Treść poszczególnych rozdziałów wskazuje, że założone przez autorów cele zostały zrealizowane. Przedstawiane oceny i wnioski oraz wskaźniki makroekonomiczne wskazują na niekwestionowane osiągnięcia gospodarcze Polski w ostatnich latach, ale także ukazują dystans rozwojowy, jaki dzieli nas od krajów wysoko rozwiniętych, tzw. starej Unii. Rozwój polskiej gospodarki, co w sposób syntetyczny pokazuje treść rozdziału I, jest dynamiczny i wyższy w porównaniu z innymi krajami Unii. W latach 1995–2013 stopa wzrostu PKB kształtowała się w Polsce na poziomie 4,3% średniorocznie. Wysoki wzrost gospodarczy pozwolił poprawić pozycję Polski w UE i zmniejszyć lukę rozwojową; jeśli w 2004 r. PKB na jednego mieszkańca w Polsce stanowił 49% średniej UE, to w 2013 r. zwiększył się do 68% średniej UE. Autorzy książki wskazują na wiele godnych odnotowania czynników dynamicznego rozwoju polskiej gospodarki, zarówno wewnętrznych, jak też kształtowanych przez warunki rynku UE oraz sytuację w gospodarce globalnej. Zaliczają do nich zwłaszcza: zagraniczne inwestycje bezpośrednie, dopływ środków pomocowych z UE, transfer technologii i rozwiązań organizacyjnych, zniesienie barier w wymianie z innymi krajami członkowskimi itp. Atutem polskiej gospodarki jest znacznie niższy poziom zadłużenia niż w wielu innych krajach Unii, a dotyczy to zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego. W 2014 r. Polska spełniała warunki przyjęcia wspólnej waluty, z wyjątkiem jednego kryterium: zbyt wysoki był tylko deficyt budżetowy (4,3%), co dobrze charakteryzowało równowagę makroekonomiczną.

W kolejnych rozdziałach autorzy skoncentrowali uwagę na pogłębionej analizie ilościowej i jakościowej wybranych sfer gospodarki, ocenili zmiany strukturalne i efekty polityki makroekonomicznej. Wyniki analizy i dokonywane oceny pokazują pożądane kierunki zmian, w szczególności w wymianie handlowej, na rynku pracy oraz zaawansowanie procesów dostosowawczych warunkujących wprowadzenie wspólnej waluty.

Zmiany strukturalne w gospodarce Polski (rozdział II) są zbieżne z ich kierunkiem w innych krajach UE. Maleje udział w tworzeniu PKB rolnictwa i przemysłu, a rośnie udział usług. Malejąca rola przemysłu w gospodarce jest oceniana krytycznie, skutkiem tego jest m.in. spadek tempa wzrostu wydajności pracy i konkurencyjności w handlu mię-

WSKAZÓWKI WSKAZÓWKIDLA DLAAUTORÓW AUTORÓW 1.1. Redakcja Redakcjaprzyjmuje przyjmujedo dooceny ocenyi publikacji i publikacjiniepublikowane niepublikowanewcześniej wcześniejteksty tekstyo chao charakterze rakterzenaukowym, naukowym,poświęcone poświęconeproblematyce problematyceekonomicznej. ekonomicznej.

2.2. Redakcja Redakcjaprosi prosio składanie o składanietekstów tekstóww formie w formieelektronicznej elektronicznej(dokument (dokumentMS Word MS Word nanaCD, CD,dyskietce dyskietcelub lube-mailem) e-mailem)oraz oraz2 egzemplarzy 2 egzemplarzywydruku wydrukukomputerowego. komputerowego.

Wydruk A4, zawierający nie więcej Wydrukpowinien powinienbyć byćwykonany wykonanyna napapierze papierzeformatu A4 z podwójnym odstępem między niż 1800 znaków ze spacjami stronie, w objętości (łącznie oraz z tabelami staty-na wierszami, zawierającymi nie na więcej niż 60 znaków w wierszu 30 wierszy stycznymi, rysunkami(łącznie i literaturą) do 30 stron.

Opracowania podzielone na części stronie, w objętości z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do powinny śródtytuły.

30 stron.zawierać Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.

3.3. Wraz Wrazz z tekstem tekstemnależy należydostarczyć dostarczyćdo doRedakcji RedakcjiOświadczenie OświadczenieAutora.

Autora.Wzór Wzór oświadczenia oświadczeniadostępny dostępnyjest jestnanastronie stroniewww.ekonomista.info.pl www.ekonomista.info.pl 4.4. Do Dotekstu tekstunależy należydołączyć dołączyćstreszczenie streszczenie(200 (200słów) słów)składające składającesię sięz zuzasadnienia uzasadnienia podjętego podjętegotematu, tematu,opisu opisumetody metodyoraz orazuzyskanych uzyskanychwyników. wyników.Streszczenie Streszczeniepowinpowinno nozawierać zawieraćsłowa słowakluczowe kluczowe(w (wjęzyku językupolskim, polskim,rosyjskim rosyjskimi angielskim). i angielskim).

5.5. Przypisy Przypisywyjaśniające wyjaśniającetekst tekstnależy należyzamieszczać zamieszczaćnanadole dolestrony, strony,a dane a danebibliograbibliograficzne ficznew tekście w tekście––przez przezpodawanie podawanienazwisk nazwiskautorów autorówi roku i rokuwydania wydaniadzieła, dzieła,nana końcu końcuzdania zdaniaw nawiasie. w nawiasie.W bibliografii W bibliografiizamieszczonej zamieszczonejnanakońcu końcutekstu tekstu(ułożo(ułożonej nejw porządku w porządkualfabetycznym) alfabetycznym)należy należypodawać: podawać: ––w odniesieniu – w odniesieniudo dopozycji pozycjiksiążkowych książkowych––nazwisko, nazwisko,imię imię(lub (lubinicjały inicjałyimion) imion)auautora, tora,tytuł tytułdzieła, dzieła,wydawcę, wydawcę,miejsce miejscei rok i rokwydania; wydania; ––w przypadku – w przypadkuprac praczbiorowych zbiorowychnazwisko nazwiskoredaktora redaktoranaukowego naukowegopodaje podajesię siępo po tytule tytuledzieła; dzieła; ––w odniesieniu – w odniesieniudo doartykułów artykułówz czasopism z czasopism––nazwisko, nazwisko,imię imię(lub (lubinicjały inicjałyimion) imion) autora, autora,tytuł tytułartykułu, artykułu,nazwę nazwęczasopisma czasopismaujętą ujętąw cudzysłów, w cudzysłów,rok rokwydania wydaniai koi kolejny lejnynumer numerczasopisma; czasopisma; ––w przypadku – w przypadkukorzystania korzystaniaz internetu z internetunależy należypodać podaćadres adresi datę i datędostępu; dostępu; ––powołując – powołującdane daneliczbowe liczbowenależy należypodawać podawaćich ichźrodło źrodłopochodzenia pochodzenia(łącznie (łącznie z numerem z numeremstrony). strony).

6.6. W przypadku W przypadkugdy gdyartykuł artykułjest jestoparty opartynanawynikach wynikachbadań badańfinansowanych finansowanychw ramach w ramach programów programówbadawczych, badawczych,autorzy autorzysąsąproszeni proszenio podanie o podanieźródła źródłaśrodków. środków.

Rysunkiproste, proste,wektorowe, wektorowe,wwczerni. czerni.Linie Liniena nawykresach wykresachi ipola polamogą mogąbyć być 7.7. Rysunki w w szarościach szarościach––rysunki rysunkipowinny powinnybyć byćczytelne czytelnewwtej tejpostaci, postaci,bez bezkolorów kolorów i efektów i efektówspecjalnych specjalnych(np. (np.cieni, cieni,faz, faz,płynnych płynnychprzejść, przejść,tekstur, tekstur,szrafów, szrafów,efekefektów tówprzestrzennych). przestrzennych).Format Formatwektorowy wektorowyPDF, PDF,EPS, EPS,ostatecznie ostatecznieosadzone osadzone wykresy wykresyz zExcela.

Excela.

8.8. Nazewnictwo Nazewnictwoplików plików––teksty: teksty:Autor_Tytuł.docx Autor_Tytuł.docx(np. (np.Jan JanKowalski_GospoKowalski_Gospodarka darka polska.docx); polska.docx); streszczenia streszczenia do do artykułów: artykułów: Autor_Streszczenia.docx Autor_Streszczenia.docx (np. (np.Jan JanKowalski_Streszczenia.docx); Kowalski_Streszczenia.docx);ewentualne ewentualnedodatkowe dodatkowepliki plikinazywanazywamy myw analogiczny w analogicznysposób: sposób:(np. (np.Jan JanKowalski_rysunek01.pdf).

Kowalski_rysunek01.pdf).

9.9. Warunkiem Warunkiemprzyjęcia przyjęciatekstu tekstudo dooceny ocenyi dalszej i dalszejpracy pracyjest jestpodanie podanieprzez przezautora autora pełnych pełnychdanych danychadresowych adresowychwraz wrazz numerem z numeremtelefonicznym telefonicznymi adresem i adreseme-mail. e-mail.

Autorzy Autorzyartykułów artykułówsąsąrównież równieżproszeni proszenio podanie o podaniedanych danychdo donotatki notatkiafiliacyjnej: afiliacyjnej: tytuł tytułnaukowy naukowyoraz oraznazwa nazwauczelni uczelnialbo alboinnej innejjednostki jednostki(tylko (tylkojedna jednajednostka). jednostka).

Dane Daneafiliacyjne afiliacyjnesąsązamieszczane zamieszczanew opublikowanych w opublikowanychtekstach. tekstach.

10.

10. Opracowanie Opracowaniezakwalifikowane zakwalifikowaneprzez przezKomitet KomitetRedakcyjny Redakcyjnydo doopublikowania opublikowanianana łamach łamach„EKONOMISTY”, „EKONOMISTY”,lecz leczprzygotowane przygotowaneprzez przezautora autoraw sposób w sposóbniezgodny niezgodny z powyższymi z powyższymiwskazówkami, wskazówkami,będzie będzieodesłane odesłanez prośbą z prośbąo dostosowanie o dostosowaniejego jegoforformy mydo dowymagań wymagańRedakcji.

Redakcji.

11.

11. Materiały Materiałyzamieszczone zamieszczonew „EKONOMIŚCIE” w „EKONOMIŚCIE”sąsąchronione chronioneprawem prawemautorskim. autorskim.

Przedruk Przedruktekstu tekstumoże możenastąpić nastąpićtylko tylkozazazgodą zgodąRedakcji.

Redakcji.

12.

12. Redakcja Redakcjanie niezwraca zwracatekstów tekstówi nie i niewypłaca wypłacahonorariów honorariówautorskich. autorskich.

www.keytext.com.pl Podręczniki z dziedziny nauk ekonomicznych, sprzedaż wysyłkowa

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. 22 632-11-36, kom. 665 108 002, wydawnictwo@keytext.com.pl

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2016 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2016 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej,

404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej,

49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF).

Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 2

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2016

2 W numerze Wiktor RUTKOWSKI

Nierówności ekonomiczne a rozwój gospodarczy i dobrobyt społeczny Tomasz PANEK, Jan ZWIERZCHOWSKI

Ubóstwo w krajach Unii Europejskiej Joanna TyROWICZ, Wojciech HARDY

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478

Próba empirycznej weryfikacji hipotezy płac efektywnościowych w Polsce Patrycja GRACA-GELERT

The Impact of the EU-entry Related Migration on Income Inequality in Poland

11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Eko­no­mi­sta 2016, nr 2, s. 153–286 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text