Ekonomista 2016 4 el demo by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2016 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2016 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF). Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 4

2016

4 W numerze Natalia NEHREBECKA, Kamila DERLATKA

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza Anna BIAŁEK-JAWORSKA, Natalia NEHREBECKA

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Paweł GAJEWSKI

11 RUCH S.A.

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej Tomasz GRABIA

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata Jan L. BEDNARCZYK, Piotr MISZTAL

Ekonomista 2016, nr 4, s. 427–640 Cena 58,80 zł (w tym 5% VAT)

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji?

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

Kazimierz Łaski, Wykłady z makroekonomii. Gospodarka kapitalistyczna bez bezrobocia, Warszawa 2015

Jerzy Kleer, Dobra publiczne: wczoraj – dziś – jutro, Warszawa 2015

Sektor Finansowy. Stymulatory i zagrożenia rozwoju, red. nauk. Krzysztof Pietraszkiewicz, Warszawa 2015

Finanse a dobrobyt społeczny, Robert J. Shiller, Warszawa 2016

Pełna oferta wydawnicza dostępna jest w księgarni internetowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego www.ksiazkiekonomiczne.pl Książki można zamówić internetowo, nabyć w księgarniach naukowych lub w siedzibie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego ul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawa, tel. (22) 55 15 401, e-mail: zk@pte.pl

2016

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Piotr Pysz, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Jan Toporowski, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Andrzej Czyżewski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Ryszard Kokoszczyński, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Projekt wydania dwumiesięcznika Ekonomista nr 4/2016 został zrealizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 490 egz., ark. wyd. 19

Spis treści Artykuły Natalia N E H R E B E C K A, Kamila D E R L A T K A: Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anna B I A Ł E K - J A W O R S K A, Natalia N E H R E B E C K A: Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem . . . . . . . . . . . . . . . . Paweł G A J E W S K I: Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz G R A B I A: Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jan L. B E D N A R C Z Y K, Piotr M I S Z T A L: Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

433 469 501 520 546

Miscellanea Christoph S O W A D A: Składka zdrowotna jako procent dochodu a solidaryzm: założenia i doświadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jolanta I W I N - G A R Z Y Ń S K A: Wspólna skonsolidowana podstawa opodatkowania a finanse przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piotr P T A K: Fiscal Conditions for Growing out of Debt in Europe . . . . . . . . . .

567 583 607

Eseje Zdzisław S A D O W S K I: Wspomnienie o Profesorze Edwardzie Lipińskim . . .

625

Recenzje i omówienia Paul D A V I D S O N, Rozwiązanie Keynesa. Droga do globalnej koniunktury gospodarczej (rec. Katarzyna Appelt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

637

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku polskim, angielskim i rosyjskim. Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 14 punktów za publikacje (komunikat Ministra Nauki i Szkol nictwa Wyższego z dnia 3 czerwca 2016 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych, na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym).

Contents Articles Natalia N E H R E B E C K A, Kamila D E R L A T K A: Determinants of the Bankruptcy Prediction Indicator: Review of Models and Meta-Analysis . . . . . Anna B I A Ł E K - J A W O R S K A, Natalia N E H R E B E C K A: Preferences of Polish Enterprises as Regards Debt Financing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paweł G A J E W S K I: Regional Phillips Curves in Poland and the Effectiveness of Monetary Policy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz G R A B I A: The Relationships between Inflation and Unemployment in Major Economies of the World . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jan L. B E D N A R C Z Y K, Piotr M I S Z T A L: Does the Euro Area Move Towards a Low Inflation Trap? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

433 469 501 520 546

Miscellanea Christoph S O W A D A: Health Insurance Based on Payroll Tax and the Solidarity Principle: Assumptions and Experience . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jolanta I W I N - G A R Z Y Ń S K A: The Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB) and Enterprise Finance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piotr P T A K: Fiscal Conditions for Growing out of Debt in Europe . . . . . . . . . .

567 583 607

Essays Zdzisław S A D O W S K I: Reminiscence about Professor Edward Lipiński . . . .

625

Book Reviews Paul D A V I D S O N, Rozwiązanie Keynesa. Droga do globalnej koniunktury gospodarczej (rev. Katarzyna Appelt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

637

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 14 points for publications (Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 3 June 2016, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes).

Содержание Статьи Наталия Н Е Х Р Е Б Е Ц К А, Камиля Д Е Р Л Я Т К А: Детерминанты прогнозирования банкротства: обзор моделей и мета-анализ . . . . . . . . . . . . . . Анна Б Я Л Е К - Я В О Р С К А, Наталия Н Е Х Р Е Б Е Ц К А: Преференции польских предприятий в области кредитного финансирования . . . . . . . . . . . . . Павел Г А Е В С К И: Региональные кривые Филлипса в Польше и эффективность денежной политики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Томаш Г Р А Б Я: Зависимости между инфляцией и безработицей в крупнейших экономиках мира . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ян Л. Б Е Д Н А Р Ч И К, Петр М И Ш Т А Л Ь: Зона евро движется в направлении ловушки низкой инфляции, так ли это? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

433 469 501 520 546

Разное Христоф С О В А Д А: Отчисления на медицинское страхование как процент от дохода и солидаризм: предпосылки и опыт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Иоланта И В И Н - Г А Ж И Н Ь С К А: Общая консолидированная база налогообложения и финансы предприятия . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Петр П Т А К: Фискальные условия выхода из задолженности в Европе . . . . . . .

567 583 607

Эссе Здзислав С А Д О В С К И: Воспоминания о профессоре Эдварде Липиньском . .

625

Рецензии Поль Д А В И Д С О Н, Модель Кейнса. Дорога к глобальной экономической конъюнктуре (рец. Катажина Аппельт) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

637

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 14 пунктов за публикации (сообщение Министра науки и выс шего образования от 3 июня 2016 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам).

Natalia Nehrebecka* Kamila Derlatka**

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza Wstęp Temat przeżywalności przedsiębiorstw pozostaje ważny, ponieważ od 2007 r. w gospodarce światowej obserwuje się wzrost liczby postanowień upadłościowych. Przyczyn bankructwa upatruje się w powiększającej się liczbie i wartości przeterminowanych płatności, malejącym popycie, ograniczonych możliwościach inwestowania, problematycznej dostępności kredytów. Mając na uwadze konsekwencje powstawania, rozwoju i upadania firm dla rynku pracy i ogólnej produktywności gospodarki, pogłębienie wiedzy o uwarunkowaniach tej dynamiki wydaje się ważnym problemem badawczym. I choć, jak wskazują Mączyńska i Zawadzki (2006), bankructwa przedsiębiorstw stanowią naturalne zjawiska w gospodarce rynkowej, zapewniające niezbędną selekcję ekonomiczną, to nie zawsze sprzyjają długookresowemu wzrostowi efektywności ekonomicznej. W związku z postępującą globalizacją obserwowane jest bowiem zagrożenie tzw. łańcuchem upadłości. Badania dotyczące kondycji finansowej i upadłości firm są szeroko prezentowane w literaturze polskiej i światowej. Nie sposób wymienić wszystkich poruszanych zagadnień związanych z tą tematyką. Systemy wczesnego ostrzegania przed bankructwem stały się obiektem zainteresowań w Stanach Zjednoczonych już na początku XX w. Największe zapotrzebowanie na tego typu modele miało miejsce w dobie światowego kryzysu gospodarczego lat 30., ale przełom w badaniach nastąpił dopiero w latach 60., kiedy to Altman (1968) opracował model pozwalający na szybkie wykrycie zagrożeń utrudniających funkcjonowanie przedsiębiorstw. * Natalia Nehrebecka – Departament Statystyki, Narodowy Bank Polski, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, e-mail: Natalia.Nehrebecka@nbp.pl; nnehrebecka@wne.uw.edu.pl ** Kamila Derlatka – Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: kamila.derlatka @student.uw.edu.pl

434

Natalia Nehrebecka, Kamila Derlatka

Indeks Z-score Altmana powstał poprzez rozszerzenie jednowymiarowej analizy dyskryminacyjnej Beavera (1966) na przypadek wielowymiarowy. W późniejszych badaniach modele stanowiące systemy wczesnego ostrzegania zostały wzbogacone o informacje z rynku kapitałowego. Za przykład może posłużyć strukturalny model Mertona bazujący na teorii opcji i strukturze bilansu przedsiębiorstwa. Dalszy rozwój technik ekonometrycznych umożliwił zastosowanie modeli dynamicznych, takich jak analiza trwania czy też łańcuchy Markowa (Shumway 2001; Frydman, Schuermann 2008). Na popularności zyskały także metody data mining, do których należą sieci neuronowe, drzewa decyzyjne czy techniki SVDD. W przypadku określania kondycji finansowej małych i średnich przedsiębiorstw dużo większą rolę odgrywają mniej ustrukturyzowane i sformalizowane metody oparte głównie na bankowości relacyjnej. W Polsce zainteresowanie zagadnieniami związanymi z predykcją bankructwa przedsiębiorstw nastąpiło dopiero w połowie lat 90. XX wieku. Według Mączyńskiej i Zawadzkiego (2006) było to spowodowane transformacją ustrojową zapoczątkowaną w 1989 r. Od tamtej pory powstało wiele modeli nawiązujących do rzeczywistych warunków funkcjonowania polskich przedsiębiorstw. Warto jednakże podkreślić, że nie ma jedynego słusznego i uniwersalnego modelu służącego do oceny kondycji finansowej firm i predykcji ich bankructwa. Przeprowadzenie metaanalizy z wykorzystaniem procedury vote-counting pozwala na usystematyzowanie wiedzy zgromadzonej w niezależnych badaniach na temat determinant bankructwa firm. Na podstawie przeglądu literatury empirycznej wyróżniono główne grupy czynników uwzględnianych w badaniach upadłości przedsiębiorstw. Jako zmienne objaśniające w badaniach determinant bankructwa przedsiębiorstw są wykorzystywane miary płynności finansowej, rentowności, produktywności aktywów, zabezpieczenia spłaty długu, dźwignia finansowa oraz wiek i wielkość firmy. Wyniki z niezależnych badań dla wielu z tych predykatorów nie są jednoznaczne. Wykorzystano analizę statystyczną w celu określenia wpływu charakterystyk niezależnych badań na jakość predykcji. Wykorzystując współczynnik rang Spearmana, jednoczynnikową analizę wariancji, nieparametryczny test Krukala-Wallisa oraz współczynnik korelacji Pearsona, dokonano weryfikacji hipotez o wpływie zmiennych charakteryzujących poszczególne badania na trafność predykcji danego modelu. Wśród cech badań analizowano wpływ liczby zawartych w modelu zmiennych objaśniających, typ zmiennych objaśniających, metodę badawczą, liczebność próby. Stwierdzono, iż analizowane charakterystyki badań nie determinują jakości predykcji modeli. W celu oceny wpływu charakterystyk modeli zaczerpniętych z literatury na precyzję predykcji bankructwa dokonanych na ich podstawie wykorzystano również regresję tobitową. Trafność predykcji przedstawiono w postaci odsetka poprawnie zaklasyfikowanych firm. Odsetek ten posłużył jako zmienna objaśniana w modelu tobitowym. Na podstawie wyników analizy ekonometrycznej potwierdzono, że rozważane charakterystyki badań są nieistotne.

Anna Białek-Jaworska*, Natalia Nehrebecka**

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem1 Wprowadzenie W badaniach struktury kapitałowej przedsiębiorstw szczególnie dużo uwagi poświęcono wielkości przedsiębiorstwa. Zarówno teoria substytucji (trade-off), jak i teoria hierarchii źródeł finansowania (pecking order) wskazują na dodatnią relację pomiędzy wielkością przedsiębiorstwa a dźwignią, ponieważ większa dywersyfikacja oraz mniejsza zmienność zysków łagodzi problem asymetrii informacji. Jak twierdzą Rajan i Zingales (1995), większe firmy przejawiają tendencję do bycia bardziej zdywersyfikowanymi i rzadziej doświadczają problemów finansowych. Wielkość przedsiębiorstwa może więc być odwrotnym przybliżeniem prawdopodobieństwa bankructwa i jako taka powinna dodatnio wpływać na zadłużenie. Wielkość firmy może być postrzegana jako proxy asymetrii informacji między firmą a rynkiem. Większe firmy często ujawniają publicznie więcej informacji niż małe firmy, co umożliwia im zwiększenie zadłużenia na bardziej korzystnych warunkach. W większości badań uzyskano dodatni wpływ wielkości firmy na dźwignię finansową (m.in. Chen 2004; Kim, Heshmati, Aoun 2006; Joeveer 2013). W badaniu dotyczącym nowozelandzkich przedsiębiorstw stwierdzono, że wielkość firmy wpływa ujemnie na dźwignię przy niskich wartościach dźwigni, a dodatnio przy wysokich wartościach dźwigni (Baum, Stephan, Talavera 2009). * Dr Anna Białek-Jaworska – Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: abialek @wne.uw.edu.pl ** Dr Natalia Nehrebecka – Departament Statystyki, Narodowy Bank Polski, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: Natalia.Nehrebecka@nbp.pl; nnehrebecka@wne.uw.edu.pl 1 Artykuł stanowi fragment projektu badawczego realizowanego pod kierunkiem dr N. Nehrebeckiej w ramach konkursu ogłoszonego przez Komitet Badań Ekonomicznych NBP i został wykonany w ramach zadań autorskich realizowanych na użytek NBP. Autorzy pragną podziękować anonimowym recenzentom za wnikliwe komentarze i sugestie, które pozwoliły znacząco podnieść jakość tekstu i uczyniły go bardziej przejrzystym dla Czytelnika. Odpowiedzialność za wszelkie błędy spoczywa na autorach. Artykuł wyraża osobiste poglądy autorów i nie powinien być utożsamiany ze stanowiskiem Narodowego Banku Polskiego.

470

Anna Białek-Jaworska, Natalia Nehrebecka

De Jong, Kabir i Nguyen (2008) w badaniu na danych rocznych 11 000 firm z 42 państw za lata 1997–2001 dla połowy badanych krajów uzyskali dodatni wpływ wielkości firmy na dźwignię. Wynika to ich zdaniem z większej dywersyfikacji większych przedsiębiorstw i bardziej stabilnego cash flow, co ogranicza przypisywane im ryzyko i zwiększa zdolność kredytową. Natomiast zgodnie z Chittenden, Hall, Hutchinson (1996) podają, że większe firmy mają wyższą dźwignię niż małe firmy z powodu stosunkowo mniejszych kosztów monitorowania przedsiębiorstwa, jak również ograniczonego zakresu hazardu moralnego i negatywnej selekcji. Badacze struktury kapitałowej przedsiębiorstw zwracają również uwagę na rolę własności zagranicznej. Akhtar (2005) wskazał, że dla korporacji krajowych istotną determinantą struktury kapitałowej jest wartość aktywów na zabezpieczenie, a dla korporacji międzynarodowych – liczba zagranicznych jednostek podporządkowanych. Celem artykułu jest wskazanie determinant preferencji przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce w zakresie finansowania długiem z uwzględnieniem wpływu polityki monetarnej i ogólnej sytuacji makroekonomicznej mierzonej za pomocą efektu czasowego2 (tzw. efektu roku). Badanie na próbie przedsiębiorstw za lata 1995–2012 (800 tys. obserwacji) przeprowadzono metodą GMM (Generalised Methods of Moments). Dźwignia finansowa jest przedmiotem rozważań teoretycznych, a także badań empirycznych opartych na danych jednostkowych wykazanych w sprawozdaniach firm. Przytoczone wyżej prace nie dostarczają jednoznacznych wniosków. Niniejsza analiza rozszerza dotychczasową wiedzę na temat czynników wpływających na strukturę kapitałową przedsiębiorstw w Polsce. Badanie zostało wykonane na podstawie danych dla firm prywatnych i publicznych, nienotowanych na giełdzie papierów wartościowych. Warto zwrócić uwagę na definicję wskaźnika predykcji bankructwa obliczonego w sposób nowatorski3 oraz zmiennej przedstawiającej zdolność do generowania nadwyżki pieniężnej. Wskaźnik pozwalający ocenić prawdopodobieństwo bankructwa przedsiębiorstwa skonstruowano przy połączeniu tradycyjnej regresji logistycznej z metodami scoringowymi. W związku z dużą liczbą wskaźników finansowych pozwalających na ocenę kondycji przedsiębiorstwa we wstępnej analizie danych wyznaczono moc predykcyjną każdej ze zmiennych (współczynnik Giniego, wskaźnik wartości informacyjnej IV), a następnie zastosowano klasteryzację w celu ograniczenia wymiarów analizy. Analizę przeprowadzono na zmiennych skategoryzowanych przekształconych transformacją WoE (weight of evidence). Zastosowano metody scoringowe pozwalające na podział przedsiębiorstw ze względu na stopień zagrożenia bankructwem. Struktura artykułu jest następująca: na początku omówiono przesłanki teoretyczne i sformułowano hipotezy badawcze, następnie przedstawiono własne bada2

Efekt czasowy przyjmuje tę samą wartość dla wszystkich jednostek w panelu w tym samym okresie t, ale w różnych okresach te wartości mogą się różnić. 3 Dokładny opis konstrukcji wskaźnika predykcji bankructwa można znaleźć w publikacji Nehrebecka, Dzik (2012).

Paweł Gajewski*

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej1 Wprowadzenie Konstrukcja polityki pieniężnej predestynuje ją do stabilizowania inflacji, a w krótkim okresie także innych zmiennych makroekonomicznych, na poziomie krajowym. O ile paleta zmiennych będących bezpośrednio przedmiotem oddziaływania polityki pieniężnej różni się w przekroju krajów, to pod względem zakresu przestrzennego obejmowanego tymi zmiennymi w zasadzie brak jest rozbieżności. W polu zainteresowania organów prowadzących politykę pieniężną znajdują się (przynajmniej explicite) zmienne agregatowe dla poszczególnych krajów, o czym przekonuje lektura oficjalnie publikowanych cyklicznych dokumentów analitycznych. W Polsce takimi dokumentami, opracowywanymi w Narodowym Banku Polskim i powiązanymi z realizacją polityki pieniężnej, są: Raport o Inflacji, Założenia polityki pieniężnej oraz Sprawozdania z wykonania polityki pieniężnej. O ile dużo uwagi poświęca się w nich analizie agregatowych zmiennych makro- i mikroekonomicznych oraz sytuacji w otoczeniu zewnętrznym, o tyle próżno szukać tam omówienia procesów ekonomicznych zachodzących na poziomie regionalnym. Podobny model wsparcia analitycznego polityki pieniężnej występuje w wielu innych krajach, a także w strefie euro. Lektura publikowanego na stronach internetowych Europejskiego Banku Centralnego dokumentu ECB Monthly Bulletin czy zamieszczanych tam projekcji makroekonomicznych wskazuje na silną koncentrację zainteresowania wokół zmiennych agregatowych dla strefy euro, z pominięciem analiz poszczególnych krajów2. * Dr Paweł Gajewski – Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki; e-mail: pawelg@ uni.lodz.pl 1 Praca finansowana ze środków Narodowego Centrum Nauki, zrealizowana w ramach projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki nr DEC–2014/15/B/HS4/01 996. 2 W związku z trwającym od 2008 r. kryzysem strefy euro (mającym silny wymiar przestrzenny) i zaangażowaniem się Europejskiego Banku Centralnego w niekonwencjonalną politykę pieniężną można postawić pytanie, czy deklarowana koncentracja na agregacie strefy euro jako całości jest de facto utrzymywana. Odpowiedź na to pytanie znajduje się jednak poza przedmiotem dociekań niniejszego artykułu.

502

Paweł Gajewski

Z jednej strony takie podejście ma swoje silne uzasadnienie. Skoro oficjalne stopy procentowe nie mogą być zróżnicowane pomiędzy jakkolwiek definiowanymi segmentami gospodarki, to uwzględnianie dynamiki zmiennych makroekonomicznych na poziomie regionalnym nie wydaje się uzasadnione w stopniu innym, niż wynikającym z wag poszczególnych regionów i uwidocznionym w przebiegu zmiennych agregatowych. Z drugiej jednak strony, jeżeli dynamika gospodarcza poszczególnych regionów wpływa na kształtowanie się zmiennych agregatowych w sposób inny niż poprzez mechaniczną agregację, wówczas aspekt przestrzenny powinien znajdować się w polu zainteresowania polityki pieniężnej i być brany pod uwagę w procesie jej kształtowania. Celem artykułu jest wskazanie ogólnego związku między dynamiką procesów gospodarczych zachodzących na poziomie regionalnym a inflacją agregatową, a także efektywnością polityki pieniężnej. Cel ten jest realizowany dwuetapowo. Po pierwsze, przeprowadzona jest teoretyczna dyskusja wskazująca na możliwość występowania związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy dynamiką gospodarczą regionów a krajową stopą inflacji. Po drugie, w artykule podjęta jest próba empirycznej weryfikacji hipotezy o występowaniu nieliniowych regionalnych (wojewódzkich) krzywych Phillipsa, wraz z określeniem rodzaju tej nieliniowości. Połączenie argumentów teoretycznych z wynikami analiz empirycznych jest podstawą sformułowania wniosków dla polityki pieniężnej w Polsce.

1. Kształt regionalnych krzywych Phillipsa a polityka pieniężna Koncepcja krzywej Phillipsa (1958) w jej oryginalnym brzmieniu zakładała, a nawet podkreślała wysoce wypukłą zależność pomiędzy stopą bezrobocia a stopą wzrostu płac nominalnych. A.W. Phillips wypukłość tę uzasadniał w następujący sposób. Jeżeli popyt na pracę jest wysoki w stosunku do liczby bezrobotnych, to można oczekiwać, że pracodawcy będą szybko podnosić stawki płac, aby zachęcić odpowiednich pracowników z innych firm i sektorów. Gdy jednak sytuacja na rynku pracy się pogarsza, pracownicy bardzo niechętnie oferują swoje usługi poniżej obowiązujących aktualnie stawek rynkowych (Phillips 1958). Te obserwacje zostały empirycznie potwierdzone w wielu opracowaniach publikowanych w latach 60. i 70. XX w. (m.in. w ogólnie krytycznym artykule Lipseya (1960), a także pracach Smytha (1971) czy Gilberta (1976)). W kolejnych latach uwaga w literaturze zaczęła skupiać się raczej na aspektach związanych z oczekiwaniami, a sama koncepcja nieliniowości została przyćmiona przez aspekt praktycznej rozwiązywalności równań opisujących zależność między inflacją a stopą bezrobocia (Clark, Laxton 1997). W konsekwencji przez wiele lat dominowały analizy oparte na liniowych postaciach krzywej Phillipsa (np.: Lucas 1973; Blanchard 1984; Manning 1993; King, Watson 1994). W zasadzie dopiero w latach 90. XX w. dał się zauważyć stopniowy ponowny wzrost zainteresowania problemem kształtu tej krzywej i jego implikacjami dla polityki pieniężnej (Wojtyna 2004, s. 70). Świat

Tomasz Grabia*

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata Wprowadzenie Złożoność mechanizmów rządzących gospodarką powoduje, że najważniejsze kategorie makroekonomiczne, do których należy zaliczyć m.in. inflację i bezrobocie, z reguły są współzależne. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na problem sprzeczności celów gospodarczych. Polityka stymulowania globalnego popytu mająca zmniejszyć bezrobocie może bowiem doprowadzić do wzrostu inflacji. Z kolei stosując politykę hamowania agregatowego popytu w celu ograniczenia inflacji, niekiedy trzeba liczyć się ze wzrostem bezrobocia. Celem artykułu jest wyjaśnienie kontrowersji dotyczących zależności między ww. zmiennymi w najważniejszych pod względem ekonomicznym państwach świata (Stanach Zjednoczonych, Japonii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Francji) oraz próba oceny stopnia restrykcyjności polityki makroekonomicznej w tych krajach. Okres analizy obejmuje lata 1965–2015. Opracowanie składa się z niniejszego wprowadzenia, pięciu części zasadniczych i podsumowania. W pierwszej części zawarto opis związków między inflacją a bezrobociem na gruncie najpopularniejszych teorii ekonomii. W części drugiej przedstawiono ilustrację statystyczną dotyczącą stopy inflacji i stopy bezrobocia w badanych krajach. W części trzeciej skonstruowano wykresy obrazujące związki między bezrobociem a inflacją we wszystkich analizowanych krajach (na wzór słynnej krzywej Phillipsa). W części czwartej przedstawiono analizę współczynników korelacji między badanymi zmiennymi. W części piątej zanalizowano wskaźniki wrażliwości inflacji na zmianę bezrobocia oraz odwrotnie (tzw. współczynniki poświęcenia). Na tej podstawie dokonano próby oceny polityki makroekonomicznej badanych krajów z punktu widzenia stopnia jej restrykcyjności. Całość zamknięto podsumowaniem zawierającym wnioski końcowe. *

Dr Tomasz Grabia – Katedra Mikroekonomii, Uniwersytet Łódzki; e-mail: tomasz.grabia@poczta. onet.pl

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata

521

1. Możliwe zależności między inflacją a bezrobociem – analiza teoretyczna 1.1. Determinanty ujemnych zależności między inflacją a bezrobociem Problem możliwych ujemnych zależności między inflacją a bezrobociem może być wyjaśniony przez przyjęcie założenia, że kategorie te są rezultatem wcześniejszych zmian w globalnym popycie i globalnej podaży. Pewną rolę w kształtowaniu tych ostatnich odgrywa polityka makroekonomiczna. Jednakże nie jest ona w stanie prowadzić do wzrostu globalnej podaży w okresie krótkim, w którym państwo może oddziaływać jedynie na popytową stronę gospodarki. Przyczyniając się do wzrostu globalnego popytu, w duchu ekonomii keynesistowskiej, stymulowałoby wówczas zatrudnienie, jednocześnie ułatwiając producentom podnoszenie cen. Przykładowo jeżeli władze uznają dany poziom bezrobocia za zbyt wysoki, zastosują ekspansywną politykę makroekonomiczną (wzrost wydatków rządowych lub obniżenie podatków w polityce fiskalnej i/lub spadek stóp procentowych w polityki pieniężnej). Większe dochody do dyspozycji i/lub tańszy kredyt spowodowałyby wówczas wzrost globalnego popytu, co mogłoby przyczynić się do spadku bezrobocia oraz wzrostu inflacji. W sytuacji przeciwnej i konieczności zastosowania polityki dezinflacji (spadek wydatków rządowych lub zwiększenie podatków i/lub wzrost stóp procentowych) obniżenie globalnego popytu mogłoby przyczynić się do wzrostu bezrobocia i spadku inflacji. Powyższe wyjaśnienie, zgodne z tradycyjną popytową teorią inflacji, nie jest jedynym możliwym wyjaśnieniem. W teorii ekonomii następowała ewolucja myśli ukazujących związki między inflacją i bezrobociem. Za prekursora analiz tego problemu należy uznać I. Fishera, który jako pierwszy zaobserwował, że zmienne te są ze sobą ujemnie skorelowane. Ściślej mówiąc, Fisher stwierdził istnienie dodatniej zależności między stopą zmian wartości dolara amerykańskiego a bezrobociem. Dla okresu 1915–1925 w Stanach Zjednoczonych współczynnik korelacji między tymi zmiennymi był bardzo wysoki (0,9). Uzasadnienie przyjmowane przez Fishera dla ujemnych związków między inflacją a bezrobociem było następujące. Przedsiębiorcy postrzegają inflację korzystnie, ponieważ ich przychody rosną wówczas proporcjonalnie do wzrostu poziomu cen, podczas gdy wydatki rosną wolniej z powodu tego, że wynikają one z bardziej długoterminowych kontraktów. Dotyczy to np. wynagrodzeń, a także wydatków związanych z najmem czy spłatą odsetek. W efekcie zyski przedsiębiorców w okresie inflacji wzrastają, a tym samym stymulowane jest zatrudnienie, a niwelowane bezrobocie. Odwrotnie jest natomiast w przypadku deflacji, kiedy przychody spadają szybciej niż wydatki, w rezultacie czego zyski obniżają się, a w konsekwencji następują zwolnienia z pracy i wzrost bezrobocia (Fisher 1926, s. 786–788). Na gruncie teoretycznym najpopularniejszą koncepcją wyjaśniającą związki między inflacją a bezrobociem jest krzywa Phillipsa. A.W. Phillips nie badał jednak relacji między zmianą poziomu cen a bezrobociem, lecz między zmianą płac

Jan L. Bednarczyk* Piotr Misztal**

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji? Wprowadzenie Kryzys finansowy w latach 2008–2009, a zwłaszcza lata po kryzysie okazały się surowym testem sprawności polityki gospodarczej krajów strefy euro. Kraje tej strefy zanotowały głębokie spadki tempa wzrostu realnego PKB w 2009 r. (średnio –4,3%), aby po dwóch latach względnie dobrej koniunktury (widocznej głównie w Niemczech) znów wejść w fazę recesji w latach 2012 i 2013 (odpowiednio –0,5 i –0,6%) i śladowego wzrostu w 2014 r. Spowolnieniu gospodarczemu w strefie euro towarzyszył systematyczny wzrost bezrobocia z 7,4% w 2008 r. do ponad 12% w 2013 r. Charakterystycznym elementem rozwoju sytuacji gospodarczej krajów strefy euro w okresie pokryzysowym było nierównomierne uwidocznianie się jego skutków w poszczególnych krajach (Belka 2014). Z jednej strony Niemcy, po mocnym ożywieniu w latach 2010–2011, notowały dodatnie wskaźniki wzrostu gospodarczego, ciągle redukując stopę bezrobocia, która w 2014 r. osiągnęła poziom najniższy od dziesięcioleci (4,8%). Z drugiej strony, kraje południa Europy borykały się z głęboką (Grecja, Portugalia) lub nieco łagodniejszą recesją (Włochy, Hiszpania), notując rekordowe stopy bezrobocia właściwie nie notowane dotychczas w grupie krajów członkowskich OECD1. Bezprecedensowemu zróżnicowaniu wskaźników makroekonomicznych w tej grupie państw towarzyszyła tzw. fragmentacja rynków finansowych (financial fragmentation). Wyrażała się ona narastaniem różnic wysokości długoterminowych stóp procentowych pomiędzy krajami przeżywającymi trudności finansowe * Dr hab. Jan L. Bednarczyk – prof. UTH, Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu, Wydział Ekonomiczny; e-mail: jan.bednarczyk@wp.pl ** Dr hab. Piotr Misztal – prof. UJK, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Zarządzania i Administracji; e-mail: misztal@tkdami.net 1 Np. stopa bezrobocia w Grecji i Hiszpanii przekraczała w 2013 r. 27%.

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji?

547

(Grecja, Portugalia, Hiszpania, Włochy) oraz krajami posiadającymi stabilną, bezpieczną sytuację finansową (Niemcy, Holandia, Austria). W „szczytowym” 2012 r. średnia wysokość długoterminowej stopy procentowej w Grecji wynosiła 22,5%, podczas gdy w Niemczech 1,5%. Znaczne różnice wysokości długoterminowych stóp procentowych utrzymują się nadal, rzutując w zasadniczym stopniu na perspektywy rozwoju gospodarczego przeżywających największe kłopoty gospodarcze krajów strefy euro. Słabe wyniki strefy euro jako całości uwidoczniają się zwłaszcza na tle rozwoju gospodarczego głównych partnerów (ale i konkurentów) na globalnym rynku, tj. Chin i Stanów Zjednoczonych. Lepsze wyniki osiągają również uważane tradycyjnie za „stagnacyjnie” gospodarki Japonii i Wielkiej Brytanii. We wszystkich tych krajach (dotyczy to w mniejszy stopniu Chin) władze podejmowały jednak w różnych okresach po kryzysie zdecydowane działania, wykorzystując niestandardowe środki (w tym tzw. luzowanie ilościowe), aby wzmocnić popyt wewnętrzny i tym samym nie dopuścić do ponownej recesji. Najwcześniej pakiet niestandardowych działań wdrożyły Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. W 2013 r. wdrożyła go również Japonia. Tymczasem głównym priorytetem polityki gospodarczej krajów członkowskich strefy euro w latach pokryzysowych pozostawała cały czas stabilizacja cen, rozumiana jako utrzymywanie zharmonizowanego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych na poziomie bliskim 2%. Tak sformułowany cel wynikał z jednej strony z przesłanek doktrynalnych polityki gospodarczej krajów tej strefy, bliskich założeniom „nowej ekonomii klasycznej”, gdzie stabilizację cen uznaje się za warunek konieczny i wystarczający długookresowego, stabilnego wzrostu gospodarczego, a z drugiej strony, z ducha i litery przyjętego w 1993 r. Traktatu z Maastricht, będącego fundamentem Unii Gospodarczej i Walutowej (Blanchard, Dell’Ariccia, Mauro 2010). Problem w tym, że zarówno przedstawiciele czołowych szkół teoretycznych, jak i główni decydenci gospodarczy przełomu lat 80. i 90. poprzedniego stulecia (kiedy tworzono ten traktat) nie mogli przewidzieć głębokości kryzysu, jaki dotknął gospodarkę światową i unijną w latach 2008–2009, a także i charakteru polityki gospodarczej niezbędnej do przezwyciężenia jego skutków. Bazując na sztywnych regulacjach traktatowych, kraje członkowskie strefy euro starały się przezwyciężać kryzys, polegając na rynkowych mechanizmach przywracania równowagi gospodarczej. Przykładem takich działań jest polityka Europejskiego Banku Centralnego. Bank ten nie mógł wdrożyć polityki luzowania ilościowego, gdyż pozostawałoby to w sprzeczności z art. 123 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W artykule tym zakazuje się EBC i krajowym bankom centralnym nabywania bezpośrednio od rządów oraz innych podmiotów publicznych emitowanych przez nich papierów dłużnych. Banki te, działając na podstawie art.18.1 Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), oraz EBC mogą wprawdzie nabywać papiery dłużne krajów członkowskich, ale w ramach operacji otwartego rynku (wykonywanych z bankami komercyjnymi), realizując aktualne priorytety polityki pieniężnej.

Christoph Sowada*

Składka zdrowotna jako procent dochodu a solidaryzm: założenia i doświadczenia Wprowadzenie Wiele krajów Europy kontynentalnej (m.in. Francja, Holandia, Niemcy, Austria, ale również kraje Europy Środkowo-Wschodniej takie jak Polska, Słowacja, Czechy czy Słowenia) finansowanie opieki zdrowotnej opiera na fundamencie społecznego ubezpieczenia zdrowotnego, w literaturze nazywanego powszechnie modelem Bismarcka (np. Włodarczyk 1996; Sowada 2000; Vrangbak 2007). Najważniejsza i jednocześnie wyróżniająca cecha społecznych ubezpieczeń zdrowotnych odnosi się do sposobu kalkulacji składki ubezpieczeniowej. Miejsce zasady indywidualnej/kompensacyjnej ekwiwalentności składki i ryzyka, konstytuującej prywatne ubezpieczenie, w ubezpieczeniu społecznym przejmuje wielowymiarowy solidaryzm społeczny, obejmujący solidaryzm ryzyka, solidaryzm płci, solidaryzm międzypokoleniowy, solidaryzm z rodzinami z dziećmi oraz solidaryzm dochodowy (szczegółowo Sowada 2013; Włodarczyk 1996). Tzw. solidaryzm ryzyka wyraża się w zakazie uzależnienia indywidualnej składki od oczekiwanego indywidualnego ryzyka. W praktyce oznacza on, że osoby z wyższym ryzykiem zdrowotnym (w szczególności osoby starsze i bardziej schorowane) nie muszą z tego powodu płacić wyższych składek niż zdrowsi członkowie wspólnoty ubezpieczeniowej. Tzw. solidaryzm płci prowadzi do redystrybucji dochodów między stanowiących przeciętnie niższe ryzyko zdrowotne mężczyzn i obarczone wyższym ryzykiem kobiety. Solidaryzm pokoleń nakazuje wspieranie osób starszych przez młodsze, a solidaryzm z rodzinami wspieranie rodzin z większą liczbą dzieci przez osoby żyjące samotnie i rodziny bezdzietne. Z kolei solidaryzm dochodowy wiąże indywidualny wkład jednostki w finansowanie ubezpieczenia z jej zdolnością finansową, w praktyce z reguły z wysokością określonych indywidualnych dochodów, podobnie jak w przypadku podatku dochodowego. Stąd częste pojawianie się w opisie społecznych ubezpieczeń zdrowotnych takich wyrażeń jak: „oskładkowanie” (Sowada 2013), „składatek” (Szumlicz 2007) czy też angielski payroll tax.

* Dr

hab. Christoph Sowada – Instytut Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum; e-mail: sowadach@poczta.onet.pl

568

Miscellanea

Bismarckowski model społecznego ubezpieczenia zdrowotnego, obchodzący w 2014 r. 130-lecie swojego istnienia1, niewątpliwie stanowi jeden z fundamentów tzw. europejskiego modelu społecznego (Golinowska, Hengstenberg, Żukowski 2009). Jego długa historia, podobnie jak powszechne uznanie dla roli, jaką solidaryzm społeczny odgrywał i odgrywa w stabilizacji stosunków społecznych, nie zwalnia jednak badaczy od obowiązku bezstronnego spojrzenia zarówno na sam fakt uznania solidaryzmu dochodowego za jedno z najważniejszych zadań ubezpieczeń zdrowotnych, jak i rozwiązania instytucjonalne praktykowane w różnych krajach, także w kontekście dynamicznie zmieniających się warunków ekonomicznych i społecznych, w których ubezpieczeniom przychodzi funkcjonować na początku XXI w. Uzasadniona merytorycznie analiza, nawet bardzo krytyczna, zawsze jest przydatna, nawet jeśli nie zawsze przekonuje (natychmiast) odpowiedzialnych za państwo polityków do podjęcia potrzebnych działań naprawczych. Niniejszy artykuł koncentruje się na przedstawieniu i analizie krytycznych argumentów wobec narzucenia społecznym ubezpieczeniom zdrowotnym zadania solidaryzmu dochodowego. Pierwsza część artykułu jest poświęcona pytaniu o uzasadnienie obarczenia ubezpieczeń zdrowotnych realizacją wymagającego dokonania redystrybucji dochodów solidaryzmu dochodowego oraz instytucjonalnym warunkom, jakie musiałyby zostać spełnione, aby ubezpieczenie zdrowotne w ogóle to zadanie mogło wypełnić. Druga część artykułu zawiera analizę regulacji obowiązujących w dwóch opartych na modelu Bismarcka systemach ubezpieczeniowych: niemieckim ustawowym ubezpieczeniu chorobowym (Gesetzliche Krankenversicherung GKV) oraz polskim powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Regulacje te formalnie nakierowane są na osiągniecie solidaryzmu dochodowego. Czy jednak w rzeczywistości osiągają swój cel? Trzecia część została poświęcona analizie wpływu wybranych mikro- i makroekonomicznych oraz makrospołecznych procesów na realizację solidaryzmu dochodowego przez społeczne ubezpieczenie zdrowotne, a także na jego finansową stabilność. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na implikacje uzależnienia składki zdrowotnej od dochodów w kontekście funkcjonowania regularnych stosunków zatrudnienia, uzależnienie finansowe sektora ochrony zdrowia od bieżącej sytuacji gospodarczej kraju oraz zmian w strukturze wiekowej społeczeństwa. Artykuł kończy się sformułowaniem kilku wniosków, które niezależnie od tego, czy zostaną uwzględnione przy konstruowaniu kolejnych reform zdrowotnych, czy też nie, w każdym razie zmuszają do refleksji zarówno zwolenników, jak i przeciwników włączenia solidaryzmu dochodowego do zadań ubezpieczenia zdrowotnego.

1. Warunki realizacji solidaryzmu ryzyka przez ubezpieczenie zdrowotne Składka naliczana jako procent dochodu podlegającego oskładkowaniu towarzyszy bismarckowskiemu modelowi społecznego ubezpieczenia zdrowotnego od samego początku jego istnienia, tj. od roku 1884. Jej implementacja nie oznaczała jednak, że kanclerz Niemiec Otto von Bismarck, przeprowadzając swoje reformy socjalne, explicite kierował się chęcią wprowadzenia do ubezpieczenia zdrowotnego solidaryzmu dochodowego. Owszem, Bismarck założył, że poziom płaconej indywidualnie składki (nie tylko na ubezpieczenie zdrowotne) będzie zależeć od wysokości uzyskiwanych dochodów z pracy2, regu1 Pierwsza ustawa – Gesetz betreffend die Krankenversicherung der Arbeiter (ustawa dotycząca ubezpieczenia zdrowotnego robotników) – przyjęta została przez niemiecki Reichstag 15 czerwca 1883 r., weszła zaś w życie 1 grudnia 1884 r. 2 Zgodnie z § 1 ustawy obowiązkowe ubezpieczenie początkowo obejmowało wyłącznie robotników i nielicznych pracowników umysłowych pracujących w kancelariach adwokackich, notarialnych, komorniczych, firmach ubezpieczeniowych i kasach chorych.

Jolanta Iwin-Garzyńska*

Wspólna skonsolidowana podstawa opodatkowania a finanse przedsiębiorstwa1 Wstęp Kryzys finansowy, który dotknął kraje Unii Europejskiej uwidocznił problem systemów podatkowych obowiązujących w 28 krajach Unii Europejskiej. Problemy przedsiębiorstw wynikają ze zróżnicowanych wymogów naliczania podatku dochodowego od osób prawnych oraz braku możliwości konsolidacji wyniku finansowego dla potrzeb podatkowych. Problem dotyczy nie tylko przedsiębiorstw transgranicznych, ale wszystkich podmiotów (osób prawnych) prowadzących działalność w Unii Europejskiej. Jednym z podstawowych celów prawa wspólnotowego jest zniesienie przeszkód w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, a w szczególności podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw. Na tym tle powstała koncepcja Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania Osób Prawnych (Common Consolidated Corporate Tax Base – CCCTB). Ma ona duże znaczenie dla kompleksowego reformowania prawa podatkowego w celu podnoszenia konkurencyjności unijnych przedsiębiorstw. Koncepcja ta jest szansą na nową jakość w systemie podatkowym. Po wielu latach pracy 16 marca 2011 r. Komisja Europejska przyjęła projekt dyrektywy w tej sprawie. Celem publikacji jest ukazanie istoty wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych (CCCTB) w teorii finansów przedsiębiorstwa i wskazanie na jej znaczenie dla przedsiębiorstw jako wynik badań firm polskich i unijnych2. W tabeli 1 przedstawiono charakterystykę przedsiębiorstw polskich, które brały udział w badaniu. * Prof. dr hab. Jolanta Iwin-Garzyńska –

Katedra Finansów Przedsiębiorstwa i Podatków, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet Szczeciński; e-mail: jiwin@wneiz.pl 1 Publikacja jest wynikiem badań zrealizowanych w ramach projektu badawczego MNiSW nr N N113 291 337 pt. Potencjał podatkowy przedsiębiorstw polskich w kontekście idei ujednolicenia podstawy opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych i harmonizacji prawa podatkowego w Unii Europejskiej, Kierownik projektu – Jolanta Iwin-Garzyńska, 2009–2013). Pełne wyniki tych badań podane zostały w książce: J. Iwin-Garzyńska (2015). 2 W ramach realizacji projektu przeprowadzono badanie ankietowe. Ankiety rozesłano do 1000 polskich przedsiębiorstw opodatkowanych podatkiem dochodowym od osób prawnych. Przedsiębiorstwa wybrano losowo spośród wszystkich przedsiębiorstw w Polsce. Ankiety rozesłano także do 500 przedsiębiorstw w państwach Unii Europejskiej, głównie niemieckich, brytyjskich, francuskich, holenderskich, włoskich i czeskich. Na ankiety odpowiedziało ogółem 112 polskich przedsiębiorstw oraz 50 podmiotów zagranicznych. Wśród podmiotów polskich, a także zagranicznych, które odpowiedziały na ankietę, dominowały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a następnie spółki akcyjne. Zasadnicze badanie wykonano w latach 2010–2011, ale w 2012 r. ponowiono badanie i wysłano dodatkowych 200 ankiet do przedsiębiorstw polskich, na które odpowiedziało 15 przedsiębiorstw.

584

Miscellanea Ta b e l a 1

Charakterystyka przedsiębiorstw polskich biorących udział w badaniu (wskaźniki struktury w procentach) Forma organizacyjna

Stanowisko

Liczba zatrudnionych

Spółki akcyjne

Spółki z o.o.

Spółdzielnie

Inne

Razem

3,57

82,15

3,57

10,71

100

Menedżer podatkowy

Dyrektor finansowy

Główny księgowy

Inna osoba

3,57

1,79

60,71

33,93

100

do 9 osób

do 49 osób

do 100 osób

do 250 osób

więcej niż 250 osób

37,50

41,07

7,14

8,93

5,36

100

powyżej 10 lat

30,36

100

Okres działalności

poniżej 3 lat

od 3 do 5 lat

od 5 do 10 lat

12,5

16,07

41,07

Rodzaj działalności

produkcyjna

handlowa

budowlana

usługowa

inna

8,93

23,21

12,50

35,71

19,65

100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

W badaniu ankietowym czynny udział wzięły głównie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Jest to skutkiem tego, że są one dominującą formą prowadzenia działalności gospodarczej wśród podmiotów posiadających osobowość prawną. Jest to także wynikiem tego, że na ankietę odpowiedziały mniejsze przedsiębiorstwa. Dowodzi tego fakt, że wśród respondentów dominowały firmy zatrudniające do 49 osób. Także to, że ankiety w firmach wypełniali przeważnie główni księgowi wskazuje na mniejsze podmioty, tzn. takie, w których główny księgowy odpowiada także za sprawy podatkowe i zajmuje się rozliczaniem podatków. Jest to jednak sytuacja korzystna dla reprezentatywności badań. Na korzyść przemawia także fakt, że wśród badanych podmiotów dominowały te o długim stażu działalności, tj. powyżej 5 lat. W tabeli 2 ukazano charakterystykę struktury przedsiębiorstw z państw Unii Europejskiej, które wzięły udział w badaniu. W odróżnieniu od podmiotów polskich wśród badanych przedsiębiorstw unijnych dominowały spółki akcyjne. Były to duże przedsiębiorstwa, czego dowodzi także fakt, że największy odsetek stanowiły firmy zatrudniające powyżej 250 osób. Ankiety wypełniali głównie dyrektorzy finansowi, czyli osoby odpowiedzialne za dział podatków. W firmach tych oddzielana jest księgowość od podatków, a te są nadzorowane przez dyrektorów finansowych ze względu na bezpośredni wpływ płatności podatkowych na płynność firmy i jej sytuacje finansową. W jednym z wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dawniej ETS) orzeczono: „Chociaż władztwo podatkowe w zakresie podatków bezpośrednich znajduje się w gestii państw członkowskich, to jednak powinno być ono wykonywane zgodnie z prawem wspólnotowym”3. Jest to przesłanie dla Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania Osób Prawnych. 3 Wyrok Trybunału z dnia 14 lutego 1995 r. Finanzamt Köln-Altstadt przeciwko Rolandowi Schumackerowi Sprawa C–279/93; także Wyrok z dnia 4 października 1991 r. Komisja Europejska przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, sprawa C–246/89, zob. orzeczenie s. I–4585, pkt 12.

Piotr Ptak*

Fiscal Conditions for Growing out of Debt in Europe Introduction The budget deficit and public debt have been widely present for many years in modern economies. The growing deficit of public finance and resulting accumulation of public debt constitute a problem in the economy that is inextricably linked to the conduct of fiscal policy. This problem returned again, in a drastic form, when last financial crisis led to rapid deepening of budget deficits and jumping growth of public debt in relation to GDP. In the face of the explosion of public debt, but also gradually progressive aging of the population, the need to bring fiscal discipline became clear. It will help to avoid duplication of past mistakes when during high global economic growth (particularly in years 2006–2007) the public finance was not even balanced, while the surplus should be a natural state. However, restoring of fiscal balance will be a difficult task mainly due to poor economic outlook in many EU countries. These weak prospects for economic growth are associated with both high levels of private sector debt and high level of unemployment. In turn, the attempts to accelerate economic growth by means of an active fiscal policy will be limited by high level of public debt and efforts on fiscal consolidation in the most indebted countries. Moreover, highly expansive monetary policy conducted by European Central Bank has made the interest of long-term government bonds much lower than prior to the crisis and in case of countries with particular risk of insolvency several times lower than the maximum levels. However, if interest rates start to rise, several euro zone countries once again might find themselves in the face of insolvency. In the long term, the fiscal consolidation process will be hindered due to unfavorable demographic trends and the burden on public finances imposed by social security systems. The major aim of this article is to show the arithmetic course of growing out of debt after the sovereign debt crisis in European Union and its consequences – as well as the challenges – related to aging process the old continent’s population is going to face in medium and long-term. The specific objectives of this article are, firstly, to demonstrate that the process of growing out of debt must be based primarily on the forming and maintenance of sufficient primary surplus in contrast to other determinants of debt dynamics and, secondly, to prove that the outbreak of financial and economic crisis, which then * Dr

Piotr Ptak – Uczelnia Techniczno-Handlowa (Helena Chodkowska University of Technology and Economics); e-mail: pp2005@wp.pl

608

Miscellanea

turned into a sovereign debt crisis, is the final proof of the need to return to the concept of maintaining a continued fiscal discipline.

Why does deficit occur? Persistence of indebtedness by governments all over the world is confirmed by fiscal statistics. Fiscal data concerning OECD countries indicate that 42 out of 43 years in the period of 1970–2013 were characterized by the occurrence of budget deficits (and 41 in the US in that period)1, while in the European Union in the period 1995–2015 the budget surplus occurred only once. Figure 1 shows the relative size of government debt and fiscal balance in European Union (as % of GDP) both prior to the crisis and during the crisis years. The right axis corresponds to the fiscal balance. Figure 1

General government debt and fiscal balance in European Union as % of GDP (1999–2015) 0 –10 –20 –30 –40 –50 –60 –70 –80 –90 –100

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

General government debt General government deﬁcit

TFUE Debt Limit TFUE Deﬁcit Limit

1.0 0.0 –1.0 –2.0 –3.0 –4.0 –5.0 –6.0 –7.0 –8.0

Source: AMECO database, European Commission.

The data only confirm the trend observed for decades, that after the outbreak of the recent financial crisis has even strengthened, and there is little evidence for its reversal in the future – not least because of the phenomenon of an aging society2. The experience of many countries shows that, both in less and more developed democracies, governments have a natural tendency to generate excessive budget deficits (phenomena called deficit bias) that leads to the accumulation of public debt to dangerous borders of long-term sustainability of public finance. In the literature one can find several hypotheses to explain the phenomena of deficit bias. Firstly, the tendency of politicians to incur debt is determined by so-called political cycle (Nordhaus 1975). The politicians, maximizing the chances for re-election, “buy” voters by increasing spending or reduc1

OECD Statistics database. The challenges of reducing debt in EU are compounded by unfavorable demographic trends due to low fertility rates, steady increases in life expectancy and the retirement of the baby-boom generation. Ageing of European population is going not only to mark social economic consequences, but will also constitute a significant burden for government budgets in the future, endangering the medium and long-term sustainability of public finance. Needless to say, it will be challenging for the member states to maintain sound and sustainable public finances in the medium and long term. Apart from the prompt necessity of carrying out a traditional fiscal consolidation, this will require a credible strategy of entitlement reforms (pensions, health care, long-term care) to address the expected growth in age-related spending. 2

Zdzisław Sadowski*

Wspomnienie o Profesorze Edwardzie Lipińskim Profesor Edward Lipiński zapisał się trwale w kronikach czasopisma „Ekonomista” jako jego zasłużony, długoletni redaktor naczelny, który wywarł nieoceniony wpływ na charakter i losy pisma. Objął tę funkcję w końcu lat 20., pełnił ją do wybuchu wojny, a już w roku 1945 podjął ją na nowo, wskrzeszając pismo i czyniąc je organem nowo powstałego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Po przeszło 20 latach przekazał tę funkcję swemu następcy na stanowisku prezesa PTE Józefowi Pajestce. Dzisiaj przypominamy postać Profesora w trzydziestą rocznicę Jego śmierci.

1 Był moim nauczycielem, szefem, mistrzem i przyjacielem. Moje losy zostały dość wcześnie z nim sprzęgnięte. Zobaczyłem i usłyszałem go po raz pierwszy w czasie okupacji niemieckiej jako dyrektora i patrona utajnionej SGH, do której mnie przyjął na prośbę mego ojca. Zaraz po wojnie, jeszcze jako student i dyplomant SGH, podjąłem pracę w jego Instytucie, ale została ona przerwana wskutek aresztowania mnie przez władze bezpieczeństwa. Kiedy wyszedłem z więzienia, obciążony zawieszonym wyrokiem sądu wojskowego, profesorowi nie przeszkodziło to zatrudnić mnie od razu na SGH jako jednego ze swoich asystentów, a potem także jako pracownika Biura Studiów w jego sekretariacie w Banku Gospodarstwa Krajowego. Wprowadził mnie też do PTE, gdzie wkrótce objąłem funkcję sekretarza Oddziału Warszawskiego. W ten sposób zaczął się mój niemal codzienny kontakt z Profesorem i coraz bliższa z nim współpraca. Byłem jego asystentem, potem adiunktem w zmieniających się okolicznościach, współpracowałem z nim blisko w PTE. W czasie mego kilkuletniego pobytu za granicą utrzymywaliśmy osobisty kontakt listowy. Niemal do samego końca jego życia byłem wciąż blisko niego. Moje wspomnienia opierają się na tym, co pamiętam z tej bliskości, z niezliczonych rozmów w różnych czasach i sytuacjach, a także z własnej obserwacji1. * Prof. zw. dr hab. Zdzisław Sadowski – Honorowy Prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. We fragmentach wykorzystałem niektóre ujęcia z moich prac: Myśl ekonomiczna Edwarda Lipińskiego, „Myśl Socjaldemokratyczna” 2004, nr 1–2, oraz Edward Lipiński – ekonomista, humanista i działacz społeczny, w: Oni odbudowali i rozwijali Polskę, Elipsa, Warszawa 2016. 1

626

Eseje

2 Profesor Edward Lipiński, wybitny polski uczony, założyciel i długoletni prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, był cenionym na świecie autorytetem w dziedzinie nauki ekonomii. Znakomity wychowawca wielu pokoleń polskich ekonomistów, był świetnym mówcą i wykładowcą, oddanym tej sztuce i umiejącym skupiać uwagę słuchaczy na treści swoich wystąpień. Światły humanista, był bystrym obserwatorem życia społecznego, a także jego żywym uczestnikiem. Nadzwyczaj wiele czytał, a umysł miał otwarty, nastawiony na wyławianie nowych myśli i koncepcji torujących drogę postępowi społecznemu, które przetwarzał po swojemu. Przekazywał je swoim studentom w znakomitych, barwnych wykładach, „ze śpiewami i tańcami” (jak czasem je określał), w których zapoznawali się z najnowszymi koncepcjami ekonomii, z problematyką wahań koniunktury oraz wzrostu gospodarczego, a w późniejszych latach z historią myśli ekonomicznej. Jednocześnie był też niestrudzonym działaczem społecznym, który nie tylko z uporem organizował działalność publiczną w swoim kręgu zawodowym, lecz ponadto w różnych czasach i na różnych forach, nawet w najtrudniejszych warunkach ustrojowych, prowadził nieustępliwą walkę o prawdę i prawa człowieka. Nie był nigdy politykiem i nie interesowała go działalność polityczna, ale ta jego walka czyniła go swego rodzaju działaczem politycznym. Był szeroko znany w kraju i za granicą z tej swojej wielostronnej działalności naukowej i społecznej, szanowanym nie tylko za swą wiedzę, lecz także za to, że miał wyraźne ideały i potrafił o nie walczyć. Swoim słowem mówionym i działaniem potrafił inspirować i pobudzać do myślenia i działania. Jego wyraźna postawa przyczyniała mu wielu sympatyków, lecz także przeciwników, a nawet i wrogów. Edward Lipiński za swą misję życiową uważał dążenie do poprawiania warunków życia społecznego. Praca naukowa była dla niego tylko jednym ze środków do tego celu. Pisał, że „życie, rzeczywistość, jest to coś niezwykle bogatego, złożonego, wielostronnego. Myślenie o problemach życia, analiza rzeczywistości i jej krytyka, oddziaływanie na jej kształt wymagają (…) wielostronności funkcjonowania nie w jednej tylko płaszczyźnie”. Jego życie było realizacją tego postulatu. Już we wczesnej młodości stał się socjalistą z przekonania i temperamentu. Jego socjalistyczna orientacja zrodziła się z wrażliwości na krzywdę ludzką, której starał się czynnie przeciwstawiać. Ta właściwa mu przez całe życie wrażliwość towarzyszyła mu zawsze i wszędzie. Odegrała wielką rolę w jego życiu i twórczości. Wśród licznych zajęć niewiele pozostawało mu czasu na życie prywatne. Założył jednak trwałą rodzinę. Umiał też zapewnić sobie możliwość żywego osobistego zainteresowania i zajmowania się dziedziną kultury. Aż do bardzo późnego wieku śledził z zainteresowaniem wydarzenia kulturalne. Był też zamiłowanym zbieraczem, którego mieszkanie zawierało olśniewającą kolekcję wysokiej jakości obrazów i antyków. W tym również przejawiał się jego humanizm.

3 Urodził się 18 października 1888 r. w Nowym Mieście nad Pilicą w rodzinie miejscowego cukiernika (określał swoje pochodzenie jako drobnomieszczańskie). Przeżył 98 lat. Zmarł w Warszawie 13 lipca 1986 r. Do 97. roku życia dotrwał w znakomitej formie nie tylko mentalnej, lecz także fizycznej. Biegał po schodach, nigdy nie chciał czekać na windę.

R e c e n z j e   i   o m ó w i e n i a

Paul Davidson, Rozwiązanie Keynesa. Droga do globalnej koniunktury gospodarczej, PTE, Warszawa 2014. Książka Paula Davidsona porusza ważny, jeśli nie najważniejszy problem i jednocześnie wyzwanie współczesnej ekonomii. Co jest przyczyną obecnego zastoju gospodarczego w świecie zachodnim? Jaka jest recepta na przełamanie tego kryzysu? Ujęcie Davidsona z wielu powodów zaskakuje, a nawet wzbudza kontrowersje. Pomimo tego książka ta przeszła niemal w Polsce bez echa. Niniejsza recenzja zawiera streszczenie głównych tez Davidsona. Koncentruje się jednak na wskazaniu słabych stron argumentacji autora, które sprawiają, iż przesłanie jego książki zasługuje na polemikę i dalszą dyskusję naukową. Punktem wyjścia analizy Davidsona jest kryzys finansowy z 2007 r. Jako przyczynę kryzysu autor wskazuje odejście świata zachodniego w latach 70. XX w., od filozofii Keynesa i przyjęcie założeń ekonomii Miltona Friedmana i szkoły chicagowskiej. Administracje R. Reagana w Stanach Zjednoczonych i M. Thatcher w Wielkiej Brytanii, kierując się postulatami szkoły chicagowskiej, ograniczyły rolę państwa w alokacji zasobów i zapoczątkowały trwający do początków XXI w. okres deregulacji rynków finansowych. Skutkiem tego jest współczesny kryzys gospodarczy, z którego – podobnie jak po Wielkim Kryzysie w latach 30. XX w. – może wydźwignąć nas aktywna rola państw finansujących deficyty budżetowe i podejmujących programy stymulacji gospodarczej. W swojej książce Davidson stawia zasadniczo dwie tezy. Według pierwszej – idee klasyczne przyczyniły się do tego, że wiele państw powtórzyło błędy, które doprowadziły do Wielkiego Kryzysu w latach 30. XX w. Według drugiej – ekonomia Keynesa, jako ekonomia kontestująca teorię klasyczną jest ekonomią dobrobytu. Keynes – dowodzi autor – w przeciwieństwie do swoich poprzedników zbudował ramy dla rynkowo zorientowanej przedsiębiorczości. Postulaty Keynesa zawarte w Ogólnej teorii zatrudnienia… prowadzą do zrównoważonego rozwoju, tj. gwarantują stabilny rozwój kapitalizmu z pełnym zatrudnieniem. Dlaczego argumentacja P. Davidsona nie jest przekonująca? Zacznijmy od sprawy, która wydaje się najważniejsza. Autor książki zawęził dorobek myśli ekonomicznej do dwóch szkół, tj. szkoły klasycznej oraz teorii wyłożonej przez J.M. Keynesa. Pominął tym samym ważne osiągnięcia szkoły neoklasycznej – szkoły niezwykle różnorodnej, której przesłanie jest bardzo ważne dla ogólnej teorii ekonomii. Zabieg ten okazał się mieć poważne konsekwencje dla ostatecznych wniosków autora oraz dla ogólnego przesłania tej książki. Po drugie, należy zwrócić uwagę, iż przeciwstawiając szkole klasycznej teorię Keynesa, Davidson powierzchownie i do pewnego stopnia intuicyjnie przywołuje dorobek klasyków. Trudno np. zgodzić się z założeniem autora, iż teoria rynków efektywnych znajduje potwierdzenie w myśli ekonomicznej Adama Smitha. Teoria klasyczna zakłada – pisze Davidson (rozdział III) – iż uczestnicy rynku posiadają całkowitą wiedzę na temat przyszłości, a zatem mogą podejmować na wolnym rynku prawidłowe decyzje kierując się własną korzyścią. Jest to nonsens, który zdaniem autora odpiera wyłącznie Keynes w Ogólnej teorii… (1936). Ale czy rzeczywiście takie przesłanie zostawił nam Adam Smith

638

Recenzje i omówienia

czy David Ricardo? Każdy, kto miał w ręku Bogactwo narodów Adama Smitha, zaprzeczy. „Niewidzialna ręka rynku” dotyczy procesów gospodarowania, w których biorą udział przedsiębiorcy podejmujący ryzyko w środowisku rynkowym. Efektywną alokację zasobów Smith uzasadniał nie tym, że przedsiębiorcy znają przyszłość, lecz tym, że potrafią rozpoznać i zaspokoić najpełniej potrzeby konsumentów. Trzecia uwaga natury ogólnej sprowadza się do fundamentalnego założenia Davidsona, iż współczesna ekonomia jest ekonomią „klasyczną”, tj. ekonomią, która już w latach 70. XX w. zerwała z doktryną Keynesa. Fundamenty naukowe współczesnej ekonomii wydają się jednak odmienne. Ekonomia polityczna tzw. świata zachodniego jest systemem opartym w istocie na założeniach rewolucji w ekonomii, jaka miała miejsce za przyczyną Keynesa. Zwróćmy uwagę, iż tak popularna dzisiaj idea pobudzania rozwoju gospodarczego jest ideą keynesowską – szeroko pojęta myśl klasyczna jej wcześniej nie znała. Już nie tylko ekonomiści, politycy czy przedstawiciele rządów, ale nawet laicy mówią o konieczności stymulacji popytu przez wydatki państwowe. Dalej – czy współczesne państwa nie przyjęły za Keynesem polityki dużego budżetu (czyli wysokiego długu publicznego) i stymulacji rozwoju gospodarczego drogą wydatków publicznych? Czy stopa procentowa, będąca podstawowym narzędziem polityki pieniężnej wpływającym na preferencję płynności, nie stoi dzisiaj w centrum polityki gospodarczej? Dlaczego autor pomija ten istotny rys współczesnej ekonomii politycznej? Przejdźmy teraz do analizy głównych tez Davidsona. Przypomnijmy: autor książki dowodzi, iż 1) przyczyną kryzysu finansowego z 2007 r. była deregulacja krajowych rynków finansowych, u której podstaw leżała „klasyczna myśl ekonomiczna”; 2) rozwiązaniem dla współczesnych państw jest powrót do pierwotnych idei Keynesa jako gwarancji zrównoważonego rozwoju i dobrobytu społeczeństw. Obydwie tezy należy uznać za wysoce polemiczne. Do kryzysu finansowego – tak w 1929 r., jak i w 2007 r. – bez wątpienia przyczyniły się zjawiska na rynkach finansowych, które były wynikiem deregulacji amerykańskiego rynku finansowego. Uchylenie ustawy Glassa Steagalla w 1999 r. doprowadziło do serii nadużyć w sektorze bankowym, których skutkiem była niewypłacalność amerykańskiego systemu bankowego i kryzys gospodarczy, który porównuje się z Wielkim Kryzysem lat 30. XX w. Kontrowersje wzbudza więc nie pierwsza, a druga część tezy autora, tj. przypisywanie winy za deregulację myśli klasycznej. Davidson w swej książce zakłada, iż postulat regulacji rynków finansowych jest zgodny z duchem filozofii Keynesa, ponieważ zakłada nadzór państwa nad instytucjami rynku finansowego (a tym samym sprzeczny ze szkołą klasyczną). Należy zaznaczyć, iż postulat regulacji rynku kapitałowego jest warunkiem sine qua non funkcjonowania rynków finansowych w każdej gospodarce rynkowej. Można by rzec, iż postulat regulacji rynków finansowych jest postulatem szkoły klasycznej w takim samym stopniu jak postulatem szkoły Keynesa. Atak na szkołę klasyczną z tej pozycji nie jest więc uzasadniony. Można by to określić jako intelektualne nadużycie. Druga teza Davidsona wynika bezpośrednio z założeń związanych z przyjęciem tezy pierwszej. Bankructwo myśli klasycznej prowadzi, zdaniem autora, niejako w sposób naturalny do konieczności przyjęcia doktryny Keynesa. Jak zaznaczono na wstępie, Davidson założył, iż dorobek teoretyczny ekonomii można podzielić zasadniczo na myśl klasyczną i myśl Keynesa. Dogłębna znajomość myśli klasycznej, neoklasycznej i szkoły Keynesa pozwala dostrzec znaczące różnice w doktrynach tych szkół (m.in. w obszarze teorii pieniądza i wpływu jego ilości na procesy gospodarowania). W świetle powyższych faktów teza autora, iż jedyną alternatywą wobec tego, w jaki sposób dzisiaj można uprawiać ekonomię, jest myśl Keynesa, nie przekonuje. Dorobek myśli ekonomicznej jest na tyle rozległy, iż pozwala wskazać inne możliwości.

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

Kazimierz Łaski, Wykłady z makroekonomii. Gospodarka kapitalistyczna bez bezrobocia, Warszawa 2015

Jerzy Kleer, Dobra publiczne: wczoraj – dziś – jutro, Warszawa 2015

Sektor Finansowy. Stymulatory i zagrożenia rozwoju, red. nauk. Krzysztof Pietraszkiewicz, Warszawa 2015

Finanse a dobrobyt społeczny, Robert J. Shiller, Warszawa 2016

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 4

2016

4 W numerze Natalia NEHREBECKA, Kamila DERLATKA

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza Anna BIAŁEK-JAWORSKA, Natalia NEHREBECKA

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem

Paweł GAJEWSKI

11 RUCH S.A.

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej Tomasz GRABIA

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata Jan L. BEDNARCZYK, Piotr MISZTAL

Ekonomista 2016, nr 4, s. 427–640 Cena 58,80 zł (w tym 5% VAT)

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji?

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text