Ekonomista 2016 4 el demo str by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2016 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2016 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF). Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 4

2016

4 W numerze Natalia NEHREBECKA, Kamila DERLATKA

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza Anna BIAŁEK-JAWORSKA, Natalia NEHREBECKA

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Paweł GAJEWSKI

11 RUCH S.A.

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej Tomasz GRABIA

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata Jan L. BEDNARCZYK, Piotr MISZTAL

Ekonomista 2016, nr 4, s. 427–640 Cena 58,80 zł (w tym 5% VAT)

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji?

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

Kazimierz Łaski, Wykłady z makroekonomii. Gospodarka kapitalistyczna bez bezrobocia, Warszawa 2015

Jerzy Kleer, Dobra publiczne: wczoraj – dziś – jutro, Warszawa 2015

Sektor Finansowy. Stymulatory i zagrożenia rozwoju, red. nauk. Krzysztof Pietraszkiewicz, Warszawa 2015

Finanse a dobrobyt społeczny, Robert J. Shiller, Warszawa 2016

Pełna oferta wydawnicza dostępna jest w księgarni internetowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego www.ksiazkiekonomiczne.pl Książki można zamówić internetowo, nabyć w księgarniach naukowych lub w siedzibie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego ul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawa, tel. (22) 55 15 401, e-mail: zk@pte.pl

2016

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Piotr Pysz, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Jan Toporowski, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Andrzej Czyżewski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Ryszard Kokoszczyński, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Projekt wydania dwumiesięcznika Ekonomista nr 4/2016 został zrealizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 490 egz., ark. wyd. 19

Spis treści Artykuły Natalia N E H R E B E C K A, Kamila D E R L A T K A: Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anna B I A Ł E K - J A W O R S K A, Natalia N E H R E B E C K A: Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem . . . . . . . . . . . . . . . . Paweł G A J E W S K I: Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz G R A B I A: Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jan L. B E D N A R C Z Y K, Piotr M I S Z T A L: Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

433 469 501 520 546

Miscellanea Christoph S O W A D A: Składka zdrowotna jako procent dochodu a solidaryzm: założenia i doświadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jolanta I W I N - G A R Z Y Ń S K A: Wspólna skonsolidowana podstawa opodatkowania a finanse przedsiębiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piotr P T A K: Fiscal Conditions for Growing out of Debt in Europe . . . . . . . . . .

567 583 607

Eseje Zdzisław S A D O W S K I: Wspomnienie o Profesorze Edwardzie Lipińskim . . .

625

Recenzje i omówienia Paul D A V I D S O N, Rozwiązanie Keynesa. Droga do globalnej koniunktury gospodarczej (rec. Katarzyna Appelt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

637

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku polskim, angielskim i rosyjskim. Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 14 punktów za publikacje (komunikat Ministra Nauki i Szkol nictwa Wyższego z dnia 3 czerwca 2016 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych, na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym).

Contents Articles Natalia N E H R E B E C K A, Kamila D E R L A T K A: Determinants of the Bankruptcy Prediction Indicator: Review of Models and Meta-Analysis . . . . . Anna B I A Ł E K - J A W O R S K A, Natalia N E H R E B E C K A: Preferences of Polish Enterprises as Regards Debt Financing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paweł G A J E W S K I: Regional Phillips Curves in Poland and the Effectiveness of Monetary Policy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz G R A B I A: The Relationships between Inflation and Unemployment in Major Economies of the World . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jan L. B E D N A R C Z Y K, Piotr M I S Z T A L: Does the Euro Area Move Towards a Low Inflation Trap? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

433 469 501 520 546

Miscellanea Christoph S O W A D A: Health Insurance Based on Payroll Tax and the Solidarity Principle: Assumptions and Experience . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jolanta I W I N - G A R Z Y Ń S K A: The Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB) and Enterprise Finance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piotr P T A K: Fiscal Conditions for Growing out of Debt in Europe . . . . . . . . . .

567 583 607

Essays Zdzisław S A D O W S K I: Reminiscence about Professor Edward Lipiński . . . .

625

Book Reviews Paul D A V I D S O N, Rozwiązanie Keynesa. Droga do globalnej koniunktury gospodarczej (rev. Katarzyna Appelt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

637

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 14 points for publications (Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 3 June 2016, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes).

Содержание Статьи Наталия Н Е Х Р Е Б Е Ц К А, Камиля Д Е Р Л Я Т К А: Детерминанты прогнозирования банкротства: обзор моделей и мета-анализ . . . . . . . . . . . . . . Анна Б Я Л Е К - Я В О Р С К А, Наталия Н Е Х Р Е Б Е Ц К А: Преференции польских предприятий в области кредитного финансирования . . . . . . . . . . . . . Павел Г А Е В С К И: Региональные кривые Филлипса в Польше и эффективность денежной политики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Томаш Г Р А Б Я: Зависимости между инфляцией и безработицей в крупнейших экономиках мира . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ян Л. Б Е Д Н А Р Ч И К, Петр М И Ш Т А Л Ь: Зона евро движется в направлении ловушки низкой инфляции, так ли это? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

433 469 501 520 546

Разное Христоф С О В А Д А: Отчисления на медицинское страхование как процент от дохода и солидаризм: предпосылки и опыт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Иоланта И В И Н - Г А Ж И Н Ь С К А: Общая консолидированная база налогообложения и финансы предприятия . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Петр П Т А К: Фискальные условия выхода из задолженности в Европе . . . . . . .

567 583 607

Эссе Здзислав С А Д О В С К И: Воспоминания о профессоре Эдварде Липиньском . .

625

Рецензии Поль Д А В И Д С О Н, Модель Кейнса. Дорога к глобальной экономической конъюнктуре (рец. Катажина Аппельт) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

637

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 14 пунктов за публикации (сообщение Министра науки и выс шего образования от 3 июня 2016 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам).

Natalia Nehrebecka* Kamila Derlatka**

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza Wstęp Temat przeżywalności przedsiębiorstw pozostaje ważny, ponieważ od 2007 r. w gospodarce światowej obserwuje się wzrost liczby postanowień upadłościowych. Przyczyn bankructwa upatruje się w powiększającej się liczbie i wartości przeterminowanych płatności, malejącym popycie, ograniczonych możliwościach inwestowania, problematycznej dostępności kredytów. Mając na uwadze konsekwencje powstawania, rozwoju i upadania firm dla rynku pracy i ogólnej produktywności gospodarki, pogłębienie wiedzy o uwarunkowaniach tej dynamiki wydaje się ważnym problemem badawczym. I choć, jak wskazują Mączyńska i Zawadzki (2006), bankructwa przedsiębiorstw stanowią naturalne zjawiska w gospodarce rynkowej, zapewniające niezbędną selekcję ekonomiczną, to nie zawsze sprzyjają długookresowemu wzrostowi efektywności ekonomicznej. W związku z postępującą globalizacją obserwowane jest bowiem zagrożenie tzw. łańcuchem upadłości. Badania dotyczące kondycji finansowej i upadłości firm są szeroko prezentowane w literaturze polskiej i światowej. Nie sposób wymienić wszystkich poruszanych zagadnień związanych z tą tematyką. Systemy wczesnego ostrzegania przed bankructwem stały się obiektem zainteresowań w Stanach Zjednoczonych już na początku XX w. Największe zapotrzebowanie na tego typu modele miało miejsce w dobie światowego kryzysu gospodarczego lat 30., ale przełom w badaniach nastąpił dopiero w latach 60., kiedy to Altman (1968) opracował model pozwalający na szybkie wykrycie zagrożeń utrudniających funkcjonowanie przedsiębiorstw. * Natalia Nehrebecka – Departament Statystyki, Narodowy Bank Polski, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, e-mail: Natalia.Nehrebecka@nbp.pl; nnehrebecka@wne.uw.edu.pl ** Kamila Derlatka – Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: kamila.derlatka @student.uw.edu.pl

466

Natalia Nehrebecka, Kamila Derlatka

Nehrebecka N., Dzik A., Zdolność przetrwania przedsiębiorstw w Polsce, „Wiadomości Statystyczne” 2013, nr 5. Ponce A.T., Mediana R.S., Examining What Best Explains Corporate Credit Risk: Accounting-based versus Market-based Models, Working paper, WP FIECAC 12.03, 2012. Porter M.E., The Structure within Industries and Companies, „The Review of Economics and Statistics” 1979, nr 61. Postek Ł., Puchalska K., Rola czynników strukturalnych w kształtowaniu się wskaźnika płynności gotówkowej polskiego sektora przedsiębiorstw, „Bank i Kredyt” 2012, nr 43(5). Rajan R., Zingales L., Banks and Markets: The Changing Character of European Finance, NBER Working Paper 9595, 2003. Schumpeter J.A., The Theory of Economic Development: An Inquiry into Profits, Capital, Credit, Interest and the Business Cycle (1911), Transaction Publishers, New Brunswick– London 2008. Shumway T., Forecasting Bankruptcy More Accurately: A Simple Hazard Model, „Journal of Business” 2001, nr 74(1). Tanthanongsakkun S., Treepongkaruna S., Explaining Credit Ratings of Australian Companies – An Application of the Merton Model, „Autralian Journal of Management” 2008, nr 33(2). Wędzki D., Wielowymiarowa analiza bankructwa na przykładzie budownictwa, „Badania Operacyjne i Decyzje” 2005, nr 2. Whited T.N., Wu G., Financial Constraints Risk, „Review of Financial Studies” 2006, nr 19(2). Xuesong G., Zhengwei Z., Jia S., A Corporate Credit Rating Model Using Support Vector Domain Combined with Fuzzy Clustering Algorithm, „Mathematical Problems in Engineering” 2012. Żmijewski M.E., Methodological Issues Related to the Estimation of Financial Distress Prediction Models, „Journal of Accounting Research” 1984, nr 22.

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza Streszczenie Artykuł zawiera obszerny przegląd i analizę modeli stosowanych w ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstw pod kątem widzenia prawdopodobieństwa ich bankructwa. W celu usystematyzowania wiedzy na temat determinant bankructwa firm dokonano metaanalizy modeli predykcyjnych stosowanych w badaniach empirycznych z tego zakresu. Wyróżniono główne grupy czynników uwzględnianych w badaniach upadłości przedsiębiorstw: płynność finansowa, rentowność, produktywność aktywów, zabezpieczenie spłaty długu, dźwignia finansowa, wiek i wielkość firmy. Z dostępnej literatury wybrano 26 studiów poświęconych tej problematyce i zbudowano bazę danych zawierającą informacje o oszacowanych modelach. Stosując współczynnik rang i współczynnik korelacji, analizę wariancji, nieparametryczny test Kruskala-Wallisa oraz regresję tobitową, dokonano oceny wpływu zmiennych objaśniających w poszczególnych badaniach na trafność predykcji opartych na danym modelu. W ocenie porównawczej uwzględniono liczbę zmiennych zawartych w modelu, rodzaj zmiennych objaśniających, metodę estymacji oraz liczebność próby. Na podstawie analizy statystyczno-ekonometrycznej stwierdzono, że rozważane charak-

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza

467

terystyki poszczególnych modeli były nieistotne dla dokładności wyprowadzanych z nich prognoz bankructwa. Słowa kluczowe: predykcja bankructwa, metaanaliza, finanse przedsiębiorstw JEL: G21, C83

Determinants of the Bankruptcy Prediction Indicator: Review of Models and Meta-Analysis Summary The paper includes a comprehensive review of the literature and comparative analysis of models used in assessing financial condition of an enterprise from the point of view of bankruptcy prediction. In order to systematize the knowledge of factors underlying firm’s bankruptcy, the authors have carried out a meta-analysis of bankruptcy prediction models applied in empirical research. The main groups of factors considered in bankruptcy research include the following indicators: cash-flow, profitability, asset productivity, debt repayment ability, financial leverage, firm’s age and size. Based on the available stock of studies, the authors have selected 26 papers and constructed a database including information on the estimated models. Using rank correlation, correlation coefficient, variance analysis, non-parametric Kuskal-Wallis test, and tobit regression, they assessed the impact of the explanatory variables considered in individual models on the accuracy of predictions rendered by a given model. In a comparative assessment consideration was given to the number and type of explanatory variables included in the model, estimation method and the sample size. The results of the statistical and econometric analysis suggest that the investigated characteristics of the individual models are not significant for their prediction precision as regards bankruptcy. Key words: bankruptcy prediction, meta-analysis, corporate finance JEL: G21, C83

Детерминанты прогнозирования банкротства: обзор моделей и мета-анализ Резюме В статье содержится обширный обзор и анализ моделей, применяемых при оценке финансового состояния предприятий с точки зрения вероятности их банкротства. С целью систематизации знаний на тему детерминант банкротства авторами был проведен мета-анализ моделей прогнозирования, применяемых в эмпирических исследованиях этой проблемы. Были выделены главные группы факторов, появляющихся в исследованиях банкротств предприятий: финансовая рентабельность, эффективность активов, обеспечение погашения кредитов, финансовый рычаг, возраст и величина фирмы. Из доступной литературы было выбрано 26 разработок, посвященных этой проблематике; была построена база данных, содержащая информацию о примененных в них моделях.

468

Natalia Nehrebecka, Kamila Derlatka

Авторы использовали коэффициент рангов и коэффициент корреляции, анализ вариации, непараметрический тест Краскала-Уоллиса и регрессию Тобина для анализа влияния объясняющих переменных на точность прогноза, рассчитанного по данной модели. В сравнительной оценке было учтено количество переменных, содержащихся в модели, вид объясняющих переменных, метод эстимации и величина пробы. На основе статистико-эконометрического анализа было отмечено, что рассматриваемые характеристики отдельных моделей не являются существенными с точки зрения точности сделанных на их основании прогнозов банкротства. Ключевые слова: прогнозирование банкротства, мета-анализ, финансы предприятий JEL: G21, C83

Anna Białek-Jaworska*, Natalia Nehrebecka**

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem1 Wprowadzenie W badaniach struktury kapitałowej przedsiębiorstw szczególnie dużo uwagi poświęcono wielkości przedsiębiorstwa. Zarówno teoria substytucji (trade-off), jak i teoria hierarchii źródeł finansowania (pecking order) wskazują na dodatnią relację pomiędzy wielkością przedsiębiorstwa a dźwignią, ponieważ większa dywersyfikacja oraz mniejsza zmienność zysków łagodzi problem asymetrii informacji. Jak twierdzą Rajan i Zingales (1995), większe firmy przejawiają tendencję do bycia bardziej zdywersyfikowanymi i rzadziej doświadczają problemów finansowych. Wielkość przedsiębiorstwa może więc być odwrotnym przybliżeniem prawdopodobieństwa bankructwa i jako taka powinna dodatnio wpływać na zadłużenie. Wielkość firmy może być postrzegana jako proxy asymetrii informacji między firmą a rynkiem. Większe firmy często ujawniają publicznie więcej informacji niż małe firmy, co umożliwia im zwiększenie zadłużenia na bardziej korzystnych warunkach. W większości badań uzyskano dodatni wpływ wielkości firmy na dźwignię finansową (m.in. Chen 2004; Kim, Heshmati, Aoun 2006; Joeveer 2013). W badaniu dotyczącym nowozelandzkich przedsiębiorstw stwierdzono, że wielkość firmy wpływa ujemnie na dźwignię przy niskich wartościach dźwigni, a dodatnio przy wysokich wartościach dźwigni (Baum, Stephan, Talavera 2009). * Dr Anna Białek-Jaworska – Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: abialek @wne.uw.edu.pl ** Dr Natalia Nehrebecka – Departament Statystyki, Narodowy Bank Polski, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski; e-mail: Natalia.Nehrebecka@nbp.pl; nnehrebecka@wne.uw.edu.pl 1 Artykuł stanowi fragment projektu badawczego realizowanego pod kierunkiem dr N. Nehrebeckiej w ramach konkursu ogłoszonego przez Komitet Badań Ekonomicznych NBP i został wykonany w ramach zadań autorskich realizowanych na użytek NBP. Autorzy pragną podziękować anonimowym recenzentom za wnikliwe komentarze i sugestie, które pozwoliły znacząco podnieść jakość tekstu i uczyniły go bardziej przejrzystym dla Czytelnika. Odpowiedzialność za wszelkie błędy spoczywa na autorach. Artykuł wyraża osobiste poglądy autorów i nie powinien być utożsamiany ze stanowiskiem Narodowego Banku Polskiego.

470

Anna Białek-Jaworska, Natalia Nehrebecka

De Jong, Kabir i Nguyen (2008) w badaniu na danych rocznych 11 000 firm z 42 państw za lata 1997–2001 dla połowy badanych krajów uzyskali dodatni wpływ wielkości firmy na dźwignię. Wynika to ich zdaniem z większej dywersyfikacji większych przedsiębiorstw i bardziej stabilnego cash flow, co ogranicza przypisywane im ryzyko i zwiększa zdolność kredytową. Natomiast zgodnie z Chittenden, Hall, Hutchinson (1996) podają, że większe firmy mają wyższą dźwignię niż małe firmy z powodu stosunkowo mniejszych kosztów monitorowania przedsiębiorstwa, jak również ograniczonego zakresu hazardu moralnego i negatywnej selekcji. Badacze struktury kapitałowej przedsiębiorstw zwracają również uwagę na rolę własności zagranicznej. Akhtar (2005) wskazał, że dla korporacji krajowych istotną determinantą struktury kapitałowej jest wartość aktywów na zabezpieczenie, a dla korporacji międzynarodowych – liczba zagranicznych jednostek podporządkowanych. Celem artykułu jest wskazanie determinant preferencji przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce w zakresie finansowania długiem z uwzględnieniem wpływu polityki monetarnej i ogólnej sytuacji makroekonomicznej mierzonej za pomocą efektu czasowego2 (tzw. efektu roku). Badanie na próbie przedsiębiorstw za lata 1995–2012 (800 tys. obserwacji) przeprowadzono metodą GMM (Generalised Methods of Moments). Dźwignia finansowa jest przedmiotem rozważań teoretycznych, a także badań empirycznych opartych na danych jednostkowych wykazanych w sprawozdaniach firm. Przytoczone wyżej prace nie dostarczają jednoznacznych wniosków. Niniejsza analiza rozszerza dotychczasową wiedzę na temat czynników wpływających na strukturę kapitałową przedsiębiorstw w Polsce. Badanie zostało wykonane na podstawie danych dla firm prywatnych i publicznych, nienotowanych na giełdzie papierów wartościowych. Warto zwrócić uwagę na definicję wskaźnika predykcji bankructwa obliczonego w sposób nowatorski3 oraz zmiennej przedstawiającej zdolność do generowania nadwyżki pieniężnej. Wskaźnik pozwalający ocenić prawdopodobieństwo bankructwa przedsiębiorstwa skonstruowano przy połączeniu tradycyjnej regresji logistycznej z metodami scoringowymi. W związku z dużą liczbą wskaźników finansowych pozwalających na ocenę kondycji przedsiębiorstwa we wstępnej analizie danych wyznaczono moc predykcyjną każdej ze zmiennych (współczynnik Giniego, wskaźnik wartości informacyjnej IV), a następnie zastosowano klasteryzację w celu ograniczenia wymiarów analizy. Analizę przeprowadzono na zmiennych skategoryzowanych przekształconych transformacją WoE (weight of evidence). Zastosowano metody scoringowe pozwalające na podział przedsiębiorstw ze względu na stopień zagrożenia bankructwem. Struktura artykułu jest następująca: na początku omówiono przesłanki teoretyczne i sformułowano hipotezy badawcze, następnie przedstawiono własne bada2

Efekt czasowy przyjmuje tę samą wartość dla wszystkich jednostek w panelu w tym samym okresie t, ale w różnych okresach te wartości mogą się różnić. 3 Dokładny opis konstrukcji wskaźnika predykcji bankructwa można znaleźć w publikacji Nehrebecka, Dzik (2012).

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem

499

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem Streszczenie Celem artykułu jest wskazanie głównych determinant preferencji prywatnych i publicznych przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce w zakresie finansowania długiem. Badanie na dużej próbie przedsiębiorstw za lata 1995–2012 przeprowadzono za pomocą modelu ekonometrycznego. Wśród czynników determinujących strukturę kapitałową zbadano wpływ rentowności, płynności, majątku trwałego, możliwości wzrostu, tarczy podatkowej oraz polityki monetarnej. Wyniki badania potwierdziły, że bardziej rentowne i zdolne do samofinansowania duże przedsiębiorstwa w mniejszym stopniu finansują się kredytem niż małe i średnie przedsiębiorstwa. Niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa wraz ze wzrostem płynności maleje dźwignia, co świadczy o skłonności przedsiębiorstw do samofinansowania. Wykazano też bardzo niski wpływ polityki monetarnej, zarówno za pośrednictwem stopy procentowej, jak i kursu walutowego, na decyzje przedsiębiorstw co do sposobu finansowania. Uzyskane wyniki mają pewne znaczenie praktyczne i mogą pomóc bankom dostosować ofertę kredytową do potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw. Wyniki analiz potwierdzają, że dostęp do dotacji z UE zmniejszył zapotrzebowanie małych przedsiębiorstw na kredyt, a kryzys finansowy lat 2009–2010 ograniczył finansowanie kapitałem obcym. Słowa kluczowe: dźwignia finansowa, struktura kapitału, finanse przedsiębiorstwa, dane panelowe, modele ekonometryczne JEL: C33, G32

Preferences of Polish Enterprises as Regards Debt Financing Summary The aim of the article is to identify main determinants of the preferences of private and public enterprises in Poland as regard debt financing. The investigation was made with help of an econometric model on a large enterprises sample for the period 1995–2012. Among the factors that determine capital structure, the authors tested the impact of profitability, cash flow, fixed capital, growth potential, tax shield, and monetary policy. The results of the examination confirm that more profitable large firms, able to self-finance their activity, are less dependent on credits as compared with small and medium-size firms. Independently of the firm size, increase in the cash-flow lowers the leverage, which proves enterprise propensity to self-financing. The impact of monetary policy on enterprise decisions about the financing manner was very low, both as regards the influence of interest rates and the impact of exchange rates. The results of this research have some practical significance: these may help the banks better to adjust their credit offer to the needs of small and medium-size enterprises. The results of the analysis also confirm that firms access to EU funding has lowered their demand for credits, and the financial crisis of 2009–2010 has reduced the scale of outside financing. Key words: financial leverage, capital structure, corporate finance, panel data, econometric models JEL: C33, G32

500

Anna Białek-Jaworska, Natalia Nehrebecka

Преференции польских предприятий в области кредитного финансирования Резюме В статье указываются главные детерминанты, учитываемые при принятии решения о кредитном финансировании частными и публичными нефинансовыми предприятиями в Польше. Исследование было проведено с помощью эконометрической модели на большой выборке предприятий и охватывало период 1995–2012 гг. Среди факторов, детерминирующих структуру капитала, особое внимание было уделено влиянию рентабельности, ликвидности, основных фондов, перспектив роста, налогового щита и монетарной политики. Результаты исследования подтвердили, что более рентабельные и способные к самофинансированию крупные предприятия в меньшей степени прибегают к кредитному финансированию, чем малые и средние предприятия. Независимо от объемов предприятия, вместе с ростом ликвидности уменьшается рычаг, что свидетельствует о склонности предприятий к самофинансированию. Доказано также очень низкое влияние монетарной политики посредством как процентной ставки, так и валютного курса, на решения предприятий относительно способов финансирования. Полученные результаты имеют некоторое практическое значение и могут помочь банкам создать кредитное предложение, отвечающее нуждам малых и средних предприятий. Результаты анализа подтверждают, что доступ к дотациям из ЕС сократил спрос малых предприятий на кредит, а финансовый кризис 2009–2010 гг. ограничил финансирование с помощью иностранного капитала. Ключевые слова: финансовый рычаг, структура капитала, финансы предприятия, панельные данные, эконометрические модели JEL: C33, G32

Paweł Gajewski*

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej1 Wprowadzenie Konstrukcja polityki pieniężnej predestynuje ją do stabilizowania inflacji, a w krótkim okresie także innych zmiennych makroekonomicznych, na poziomie krajowym. O ile paleta zmiennych będących bezpośrednio przedmiotem oddziaływania polityki pieniężnej różni się w przekroju krajów, to pod względem zakresu przestrzennego obejmowanego tymi zmiennymi w zasadzie brak jest rozbieżności. W polu zainteresowania organów prowadzących politykę pieniężną znajdują się (przynajmniej explicite) zmienne agregatowe dla poszczególnych krajów, o czym przekonuje lektura oficjalnie publikowanych cyklicznych dokumentów analitycznych. W Polsce takimi dokumentami, opracowywanymi w Narodowym Banku Polskim i powiązanymi z realizacją polityki pieniężnej, są: Raport o Inflacji, Założenia polityki pieniężnej oraz Sprawozdania z wykonania polityki pieniężnej. O ile dużo uwagi poświęca się w nich analizie agregatowych zmiennych makro- i mikroekonomicznych oraz sytuacji w otoczeniu zewnętrznym, o tyle próżno szukać tam omówienia procesów ekonomicznych zachodzących na poziomie regionalnym. Podobny model wsparcia analitycznego polityki pieniężnej występuje w wielu innych krajach, a także w strefie euro. Lektura publikowanego na stronach internetowych Europejskiego Banku Centralnego dokumentu ECB Monthly Bulletin czy zamieszczanych tam projekcji makroekonomicznych wskazuje na silną koncentrację zainteresowania wokół zmiennych agregatowych dla strefy euro, z pominięciem analiz poszczególnych krajów2. * Dr Paweł Gajewski – Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki; e-mail: pawelg@ uni.lodz.pl 1 Praca finansowana ze środków Narodowego Centrum Nauki, zrealizowana w ramach projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki nr DEC–2014/15/B/HS4/01 996. 2 W związku z trwającym od 2008 r. kryzysem strefy euro (mającym silny wymiar przestrzenny) i zaangażowaniem się Europejskiego Banku Centralnego w niekonwencjonalną politykę pieniężną można postawić pytanie, czy deklarowana koncentracja na agregacie strefy euro jako całości jest de facto utrzymywana. Odpowiedź na to pytanie znajduje się jednak poza przedmiotem dociekań niniejszego artykułu.

518

Paweł Gajewski

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej Streszczenie Celem artykułu jest pokazanie związku między stopą bezrobocia na poziomie regionalnym a agregatową stopą inflacji na poziomie ogólnokrajowym. W części teoretycznej omówiono różne koncepcje krótkookresowej krzywej Phillipsa i ich znaczenie dla polityki pieniężnej. W części empirycznej podjęto próbę estymacji nieliniowych, krótkookresowych krzywych Phillipsa w polskich województwach. Wyniki estymacji opartej na danych panelowych oraz estymacje indywidualne dla poszczególnych województw skłaniają do przyjęcia hipotezy o istnieniu wklęsłej zależności pomiędzy inflacją a luką bezrobocia w większości województw. Zgodnie z koncepcją Lipseya oznacza to, że agregatowa krzywa Phillipsa w Polsce może przesuwać się do góry w okresach konwergencji regionalnej, natomiast dywergencja regionalna może prowadzić do jej przesunięć w dół. Uzyskane wyniki rodzą istotne implikacje dla efektywności krajowej polityki pieniężnej. Słowa kluczowe: regionalne krzywe Phillipsa, polityka pieniężna JEL: C23, E24, E31, E52, R58

Regional Phillips Curves in Poland and the Effectiveness of Monetary Policy Summary The aim of the paper is to show the relationship between the unemployment rate at regional level and the aggregate inflation at national level. The theoretical part of the paper discusses various concepts of the short-term Phillips curve and their implications for monetary policy. The empirical part brings an attempt to estimate non-linear shortterm Phillips curves for Polish vojevodships. The results of the estimation based on panel data, as well as estimations of the curves for individual vojevodships, suggest the existence of a concave dependence between inflation and unemployment gap in most vojevodships. According to the Lipsey concept, this means that the aggregate Phillips curve in Poland can move upwards in the periods marked by regional convergence while regional divergence may shift it downwards. The results of this research have significant implications for the effectiveness of national monetary policy. Key words: regional Phillips curves, monetary policy JEL: C23, E24, E31, E52, R58

Региональные кривые Филлипса в Польше и эффективность денежной политики Резюме В статье анализируется связь между нормой безработицы на региональном уровне и агрегатной нормой инфляции на общенациональном уровне. В теоретической части

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej

519

рассматриваются различные концепции краткосрочной кривой Филлипса и их значение для денежной политики. В эмпирической части делается попытка нелинейных эстимаций краткосрочных кривых Филлипса в польских воеводствах. Результаты эстимации, сделанной на панельных данных, а также индивидуальная эстимация для отдельных воеводств, позволяют принять гипотезу о существовании вогнутой зависимости между инфляцией и безработицей в большинстве воеводств. Согласно концепции Липси это означает, что в Польше агрегатная кривая Филлипса в периоды региональной конвергенции может передвигаться вверх, а региональная дивергенция, в свою очередь, может приводить к ее падению. Полученные результаты вызывают существенные импликации для эффективности национальной денежной политики. Ключевые слова: региональные кривые Филлипса, денежная политика JEL: C23, E24, E31, E52, R58

Tomasz Grabia*

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata Wprowadzenie Złożoność mechanizmów rządzących gospodarką powoduje, że najważniejsze kategorie makroekonomiczne, do których należy zaliczyć m.in. inflację i bezrobocie, z reguły są współzależne. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na problem sprzeczności celów gospodarczych. Polityka stymulowania globalnego popytu mająca zmniejszyć bezrobocie może bowiem doprowadzić do wzrostu inflacji. Z kolei stosując politykę hamowania agregatowego popytu w celu ograniczenia inflacji, niekiedy trzeba liczyć się ze wzrostem bezrobocia. Celem artykułu jest wyjaśnienie kontrowersji dotyczących zależności między ww. zmiennymi w najważniejszych pod względem ekonomicznym państwach świata (Stanach Zjednoczonych, Japonii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Francji) oraz próba oceny stopnia restrykcyjności polityki makroekonomicznej w tych krajach. Okres analizy obejmuje lata 1965–2015. Opracowanie składa się z niniejszego wprowadzenia, pięciu części zasadniczych i podsumowania. W pierwszej części zawarto opis związków między inflacją a bezrobociem na gruncie najpopularniejszych teorii ekonomii. W części drugiej przedstawiono ilustrację statystyczną dotyczącą stopy inflacji i stopy bezrobocia w badanych krajach. W części trzeciej skonstruowano wykresy obrazujące związki między bezrobociem a inflacją we wszystkich analizowanych krajach (na wzór słynnej krzywej Phillipsa). W części czwartej przedstawiono analizę współczynników korelacji między badanymi zmiennymi. W części piątej zanalizowano wskaźniki wrażliwości inflacji na zmianę bezrobocia oraz odwrotnie (tzw. współczynniki poświęcenia). Na tej podstawie dokonano próby oceny polityki makroekonomicznej badanych krajów z punktu widzenia stopnia jej restrykcyjności. Całość zamknięto podsumowaniem zawierającym wnioski końcowe. *

Dr Tomasz Grabia – Katedra Mikroekonomii, Uniwersytet Łódzki; e-mail: tomasz.grabia@poczta. onet.pl

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata

521

1. Możliwe zależności między inflacją a bezrobociem – analiza teoretyczna 1.1. Determinanty ujemnych zależności między inflacją a bezrobociem Problem możliwych ujemnych zależności między inflacją a bezrobociem może być wyjaśniony przez przyjęcie założenia, że kategorie te są rezultatem wcześniejszych zmian w globalnym popycie i globalnej podaży. Pewną rolę w kształtowaniu tych ostatnich odgrywa polityka makroekonomiczna. Jednakże nie jest ona w stanie prowadzić do wzrostu globalnej podaży w okresie krótkim, w którym państwo może oddziaływać jedynie na popytową stronę gospodarki. Przyczyniając się do wzrostu globalnego popytu, w duchu ekonomii keynesistowskiej, stymulowałoby wówczas zatrudnienie, jednocześnie ułatwiając producentom podnoszenie cen. Przykładowo jeżeli władze uznają dany poziom bezrobocia za zbyt wysoki, zastosują ekspansywną politykę makroekonomiczną (wzrost wydatków rządowych lub obniżenie podatków w polityce fiskalnej i/lub spadek stóp procentowych w polityki pieniężnej). Większe dochody do dyspozycji i/lub tańszy kredyt spowodowałyby wówczas wzrost globalnego popytu, co mogłoby przyczynić się do spadku bezrobocia oraz wzrostu inflacji. W sytuacji przeciwnej i konieczności zastosowania polityki dezinflacji (spadek wydatków rządowych lub zwiększenie podatków i/lub wzrost stóp procentowych) obniżenie globalnego popytu mogłoby przyczynić się do wzrostu bezrobocia i spadku inflacji. Powyższe wyjaśnienie, zgodne z tradycyjną popytową teorią inflacji, nie jest jedynym możliwym wyjaśnieniem. W teorii ekonomii następowała ewolucja myśli ukazujących związki między inflacją i bezrobociem. Za prekursora analiz tego problemu należy uznać I. Fishera, który jako pierwszy zaobserwował, że zmienne te są ze sobą ujemnie skorelowane. Ściślej mówiąc, Fisher stwierdził istnienie dodatniej zależności między stopą zmian wartości dolara amerykańskiego a bezrobociem. Dla okresu 1915–1925 w Stanach Zjednoczonych współczynnik korelacji między tymi zmiennymi był bardzo wysoki (0,9). Uzasadnienie przyjmowane przez Fishera dla ujemnych związków między inflacją a bezrobociem było następujące. Przedsiębiorcy postrzegają inflację korzystnie, ponieważ ich przychody rosną wówczas proporcjonalnie do wzrostu poziomu cen, podczas gdy wydatki rosną wolniej z powodu tego, że wynikają one z bardziej długoterminowych kontraktów. Dotyczy to np. wynagrodzeń, a także wydatków związanych z najmem czy spłatą odsetek. W efekcie zyski przedsiębiorców w okresie inflacji wzrastają, a tym samym stymulowane jest zatrudnienie, a niwelowane bezrobocie. Odwrotnie jest natomiast w przypadku deflacji, kiedy przychody spadają szybciej niż wydatki, w rezultacie czego zyski obniżają się, a w konsekwencji następują zwolnienia z pracy i wzrost bezrobocia (Fisher 1926, s. 786–788). Na gruncie teoretycznym najpopularniejszą koncepcją wyjaśniającą związki między inflacją a bezrobociem jest krzywa Phillipsa. A.W. Phillips nie badał jednak relacji między zmianą poziomu cen a bezrobociem, lecz między zmianą płac

544

Tomasz Grabia

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata Streszczenie Artykuł omawia zależność między inflacją a bezrobociem w największych krajach o gospodarce rynkowej (Stanach Zjednoczonych, Japonii, Niemczech, Francji i W. Brytanii). Badany okres obejmuje lata 1965–2013. W analizie wykorzystano ilustracje graficzne, współczynniki korelacji oraz wskaźniki wrażliwości inflacji na zmianę bezrobocia i odwrotnie (tzw. współczynniki poświęcenia). Na podstawie przeprowadzonej analizy można wyciągnąć dwa zasadnicze wnioski. Po pierwsze, w żadnym z badanych krajów, poza Japonią, nie można mówić o silnej ujemnej zależności między bezrobociem a inflacją. Po drugie, wzrost bezrobocia we wszystkich badanych krajach w ciągu ostatniego półwiecza może świadczyć o nadmiernej restrykcyjności polityki makroekonomicznej. Z analizy wynika, że dotyczyło to przede wszystkim Niemiec, Japonii i Francji. Słowa kluczowe: bezrobocie, inflacja, krzywa Phillipsa, współczynnik poświęcenia JEL: E24, E31

The Relationships between Inflation and Unemployment in Major Economies of the World Summary The article discusses the relationships between inflation and unemployment in major market economies (the United States, Japan, Germany, France, and Great Britain). The study covers the years 1965–2013. The analysis uses graphs, correlation coefficients and indicators of the sensitivity of inflation to change in unemployment and vice versa (i.e. sacrifice ratio). Based on the analysis, two main conclusions can be drawn. Firstly, there were no strong negative relationships between unemployment and inflation in any of the studied countries, apart from Jaapan. Secondly, a rise in unemployment in all the analyzed countries in the last half-century may indicate excessively strict macroeconomic policies. The analysis shows that it concerned mainly Germany, Japan and France. Key words: unemployment, inflation, Phillips curve, sacrifice ratio JEL: E24, E31

Зависимость между инфляцией и безработицей в крупнейших экономиках мира Резюме В статье рассматривается зависимость между инфляцией и безработицей в крупнейших странах с рыночной экономикой (Соединенных Штатах, Японии, Германии, Франции

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata

545

и Великобритании). Исследуемый период охватывает 1965–2013 гг. Для анализа были использованы графические иллюстрации, коэффициенты корреляции, а также показатели чувствительности инфляции к колебаниям уровня безработицы и наоборот (так называемые коэффициенты издержек). На основании проведенного анализа можно сделать два основных вывода. Вопервых, ни в одной из исследуемых стран кроме Японии нельзя говорить о сильной отрицательной зависимости между безработицей и инфляцией. Во-вторых, рост безработицы во всех исследуемых странах на протяжении последних пятидесяти лет может свидетельствовать о чрезмерной жесткости макроэкономической политики. Из анализа вытекает, что это касалось прежде всего Германии, Японии и Франции. Ключевые слова: безработица, инфляция, кривая Филлипса, коэффициент издержек JEL: E24, E31

Jan L. Bednarczyk* Piotr Misztal**

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji? Wprowadzenie Kryzys finansowy w latach 2008–2009, a zwłaszcza lata po kryzysie okazały się surowym testem sprawności polityki gospodarczej krajów strefy euro. Kraje tej strefy zanotowały głębokie spadki tempa wzrostu realnego PKB w 2009 r. (średnio –4,3%), aby po dwóch latach względnie dobrej koniunktury (widocznej głównie w Niemczech) znów wejść w fazę recesji w latach 2012 i 2013 (odpowiednio –0,5 i –0,6%) i śladowego wzrostu w 2014 r. Spowolnieniu gospodarczemu w strefie euro towarzyszył systematyczny wzrost bezrobocia z 7,4% w 2008 r. do ponad 12% w 2013 r. Charakterystycznym elementem rozwoju sytuacji gospodarczej krajów strefy euro w okresie pokryzysowym było nierównomierne uwidocznianie się jego skutków w poszczególnych krajach (Belka 2014). Z jednej strony Niemcy, po mocnym ożywieniu w latach 2010–2011, notowały dodatnie wskaźniki wzrostu gospodarczego, ciągle redukując stopę bezrobocia, która w 2014 r. osiągnęła poziom najniższy od dziesięcioleci (4,8%). Z drugiej strony, kraje południa Europy borykały się z głęboką (Grecja, Portugalia) lub nieco łagodniejszą recesją (Włochy, Hiszpania), notując rekordowe stopy bezrobocia właściwie nie notowane dotychczas w grupie krajów członkowskich OECD1. Bezprecedensowemu zróżnicowaniu wskaźników makroekonomicznych w tej grupie państw towarzyszyła tzw. fragmentacja rynków finansowych (financial fragmentation). Wyrażała się ona narastaniem różnic wysokości długoterminowych stóp procentowych pomiędzy krajami przeżywającymi trudności finansowe * Dr hab. Jan L. Bednarczyk – prof. UTH, Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu, Wydział Ekonomiczny; e-mail: jan.bednarczyk@wp.pl ** Dr hab. Piotr Misztal – prof. UJK, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Zarządzania i Administracji; e-mail: misztal@tkdami.net 1 Np. stopa bezrobocia w Grecji i Hiszpanii przekraczała w 2013 r. 27%.

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji?

563

Zakończenie W artykule dokonano weryfikacji tezy głoszącej, iż realizowany w strefie euro priorytet utrzymywania niskiej stopy inflacji jest bezpośrednią przyczyną stagnacji gospodarczej i zagrożenia „pułapką niskiej inflacji”. Wyniki analizy sugerują, że gospodarka strefy euro może w istocie zbliżać się do sytuacji pułapki niskiej stopy inflacji, czego konsekwencją jest m.in. niskie tempo wzrostu gospodarczego oraz wzrost bezrobocia. Oszacowania parametrów strukturalnych modeli potwierdziły, iż wzrost podstawowej stopy procentowej EBC oraz realnej stopy procentowej prowadzi do ponadproporcjonalnego wzrostu luki PKB. Stąd wynika, że jeśli EBC prowadzi politykę monetarną bezpośrednio zorientowaną na realizację założonego z góry, ambitnego (restrykcyjnego) celu inflacyjnego, to negatywnie wpływa to na dynamikę wzrostu gospodarczego. W przypadku utrzymywania się tej sytuacji przez dłuższy czas gospodarce strefy euro grozi pojawienie się i utrwalenie wśród uczestników rynku oczekiwań deflacyjnych. Wówczas dążenie do ożywienia gospodarczego w strefie euro stanie się zadaniem niezwykle trudnym. Różnego rodzaju opracowania odnoszące się do doświadczeń Japonii w walce z deflacją i oczekiwaniami deflacyjnymi wskazują na występowanie wysokich kosztów o charakterze makro- i mikroekonomicznym spowodowanych utrzymującą się deflacją, które są niewspółmiernie wyższe w stosunku do kosztów generowanych przez umiarkowaną inflację. Tekst wpłynął: 10 listopada 2014 r. (wersja poprawiona: 8 października 2015 r.)

Bibliografia Azmi F.B., An Empirical Analysis of the Relationship between GDP and Unemployment, Interest Rate and Government Spending, Social Science Research Network, Working Paper Series, 2013. Baranowski P., Optymalna stopa inflacji w modelowaniu wzrostu gospodarczego, „Ekonomista” 2008, nr 4. Bednarczyk J.L., Złudzenia pełnej stabilności cen, w: Współczesna bankowość centralna, red. W.L. Jaworski, A. Szelągowska, CeDeWu, Warszawa 2012. Bednarczyk J.L., Problemy wzrostu gospodarczego w UE a wyzwania rozwojowe Polski, w: Współczesne uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego. Świat – Polska – Region Świętokrzyski, red. A. Maciąg, Wyd. Politechniki Świętokrzyskiej, Kielce 2014. Bednarczyk J.L., Neutral Inflation and the Costs of Joining and Staying in the Eurozone, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica” 2010, nr 239. Bednarczyk J.L., Polityka Europejskiego Banku Centralnego jako narzędzie przezwyciężania kryzysu w krajach strefy euro, w: Rynki finansowe i ubezpieczenia. Nowe perspektywy instytucji i instrumentów, red. W. Przybylska-Kapuścińska, J. Handschke, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2010.

564

Jan L. Bednarczyk, Piotr Misztal

Belka M., Dlaczego tylko odkrywać? Lekcje z obecnego kryzysu dla ekonomii i polityki gospodarczej, „Ekonomista” 2014, nr 2. Blanchard O., Dell’Ariccia G., Mauro P., Rethinking Monetary Policy, „IMF Staff Position Note” 2010. Blanchard O.J., Price Desynchronization and Price Level Inertia, „National Bureau of Economic Research Working Paper” 1982, nr 900. Ciak J., Deficyt budżetowy – zagrożenie dla finansów publicznych, „Bank i Kredyt” 2002. Cœuré B., Non-Standard Monetary Policy Measures: Where do We Stand?, International Monetary Seminar „Sovereign Risk, Bank Risk and Central Banking” Banque de France, Paris, July 10, www.ecb.europa.eu 2013. Ganev G. i in., Transmission Mechanism of Monetary Policy in Central and Eastern Europe, Center for Social and Economic Research Report 2002, nr 52. Goodfriend M., How the World Achieved Consensus on Monetary Policy, „Journal of Economic Perspectives” 2007, nr 4 2007. Hwang T., Wu J., Inflation and Economic Growth in China: An Empirical Analysis, „China and World Economy” 2011, nr 19(5). IMF, International Financial Statistics 2013, Washington 2014. Khan M.S., Senhadji S.A., Threshold Effects in the Relationship between Inflation and Growth, „IMF Staff Papers” 2001, nr 48(1). Kosterna U., Deficyt budżetu państwa i jego skutki ekonomiczne, PWN, Warszawa 1995. Krugman P., The Low-Inflation Trap (Slighty Wonkish), „New York Times”, 23.11.2011, http:// krugman.blogs.nytimes.com/2011/09/23/the-low-inflation-trap-slightly-wonkish/ (2011a) Krugman P., The Conscience of a Liberal. The Yen And The Low-Inflation Trap, „New York Times”, 2.10.2011, http://krugman.blogs.nytimes.com/2011/10/02/the-yen-and-the-low-inflation-trap/ (2011b) Kusideł E., Modele wektorowo-autoregresyjne VAR. Metodologia i zastosowania, Absolwent, Łódź 2000. Misztal P., Zjawisko uporczywości (inercyjności) inflacji w Polsce, „Ekonomista” 2014, nr 3. Mubarik Y.A., Inflation and Growth: An Estimate of the Threshold Level of Inflation in Pakistan, „SBP-Research Bulletin” 2005, nr 1(1). OECD, „Economic Outlook” 2014, nr 95. Sarel M., Nonlinear Effects of Inflation on Economic Growth, „International Monetary Fund Staff Papers” 1996, nr 43(1). Starr M., Does Money Matter in the CIS? Effects of Monetary Policy on Output and Prices, „Journal of Comparative Economics” 2005, nr 33. UNCTAD, Handbook of Statistics, Geneva 2014. Vaona A., Schiavo S., Nonparametric and Semiparametric Evidence on the Long-run Effects of Inflation on Growth, University of Trento, Department of Economics Working Papers 2005, nr 0520.

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji? Streszczenie Strefa euro należy do najwolniej rozwijających się obszarów globalnej gospodarki. Jej problemy rozwojowe pozostają w sprzeczności z głównymi celami Unii Gospodarczej i Walutowej, sformułowanymi w Traktacie z Maastricht oraz stawiają pod znakiem zapytania

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji?

565

korzyści z dalszego pogłębiania integracji europejskiej. Wyzwaniem dla skuteczności polityki gospodarczej prowadzonej przez instytucje europejskie, zwłaszcza Europejski Bank Centralny, był kryzys lat 2007–2008 oraz okres po kryzysie. Pokazały one, że kraje strefy euro jako całość nie potrafią pogodzić priorytetu niskiej inflacji z zapewnieniem gospodarce warunków do ożywienia; przeciwnie, wskutek niskiej skuteczności podejmowanych działań antykryzysowych, warunki te wydają się ulegać pogorszeniu. W konsekwencji gospodarka strefy euro może znajdować się w „pułapce niskiej inflacji”, niosącej ze sobą ryzyko wieloletniej stagnacji, połączonej z tendencjami deflacyjnymi. W celu uzasadnienia powyższej hipotezy dokonano oszacowania parametrów strukturalnych modeli za pomocą metody wektorowej autoregresji (Vector Autoregression Model-VAR). Badania potwierdziły, iż wzrost podstawowej stopy procentowej EBC oraz realnej stopy procentowej prowadzi do ponadproporcjonalnego wzrostu luki PKB w strefie euro. Jeśli zatem EBC prowadzi politykę monetarną bezpośrednio zorientowaną na realizację założonego z góry i zarazem restrykcyjnego celu inflacyjnego, wówczas negatywnie wpływa to na dynamikę wzrostu gospodarczego. W przypadku utrzymywania się tej sytuacji przez dłuższy okres, gospodarce strefy euro grozi pojawienie się i utrwalenie wśród uczestników rynku oczekiwań deflacyjnych. Wówczas dążenie do ożywienia gospodarczego w strefie euro stanie się zadaniem niezwykle trudnym. Słowa kluczowe: Europejski Bank Centralny, polityka pieniężna, cel inflacyjny JEL: C32, E44, F36, O52

Does the euro area move towards a low inflation trap? Summary The euro area is one of the slowest-growing areas of the global economy. Developmental problems of the euro area are in contradiction with the main objectives of the economic and monetary union, formulated in the Maastricht Treaty, and call into question the benefits of further deepening of European integration. The challenge for the effectiveness of economic policy conducted by the European institutions, especially the European Central Bank, was a crisis of 2007–2008 and the period after the crisis. They showed that the countries of the euro area as a whole can not reconcile the low inflation priority with maintaining conditions for the economic recovery; on the contrary, due to the low effectiveness of anti-crisis actions, these conditions seem to be getting worse. As a result, the euro area economy may be in a “low inflation trap”, carrying the risk of long-run stagnation, combined with deflationary tendencies. In order to justify the above mentioned hypothesis, it was estimated the structural parameters of the models using Vector Autoregression method (VAR). Studies have shown that an increase in the basic interest rate of the ECB and the real interest rate leads to a more than proportional increase in the output gap in the in the euro zone. Thus, if the ECB conducts monetary policy directly oriented in advance on realization of restrictive inflation target, then it negatively affects economic growth. If this situation persists for a long period of time, the euro area economy is threatened by the rise and maintenance deflation expectations among market participants. Then the pursuit of economic recovery in the euro zone becomes a very difficult task. Key words: European Central Bank, monetary policy, inflation targeting JEL: C32, E44, F36, O52

566

Jan L. Bednarczyk, Piotr Misztal

Зона евро движется в направлении ловушки низкой инфляции, так ли это? Резюме Зона евро относится к наиболее медленно развивающимся территориям глобальной экономики. Ее проблемы развития вступают в противоречие с главными целями Экономического и Валютного союза, сформулированными в Маастрихтском договоре и ставят под вопрос выгоду от дальнейшего углубления европейской интеграции. Вызовом для эффективности экономической политики, проводимой европейскими институтами, особенно Европейским центральным банком, был кризис 2007–2008 гг., а также период после кризиса. Оказалось, что страны зоны евро не умеют сообща примирить приоритет низкой инфляции с обеспечением экономике условий для оживления: напротив, в результате низкой эффективности антикризисных мер эти условия ухудшаются. В результате экономика зоны евро может оказаться в ловушке низкой инфляции, влекущей за собой риск многолетней стагнации вкупе с тенденцией к дефляции. С целью проверки вышеизложенной гипотезы была сделана оценка структурных параметров нескольких моделей с помощью метода векторной авторегрессии (VAR). Результаты показывают, что рост основной процентной ставки Европейского центрального банка и реальной процентной ставки ведет к сверхпропорциональному росту разрыва ВВП в зоне евро. Если Европейский центральный банк проводит монетарную политику, прямо направленную на достижение жесткой инфляционной цели, то это отрицательно влияет на динамику экономического роста. Если такая ситуация сохранится более длительное время, то экономика зоны евро окажется под угрозой появления среди участников рынка дефляционных ожиданий. В этом случае достижение экономического оживления в зоне евро окажется необыкновенно трудной задачей. Ключевые слова: Европейский центральный банк, денежная политика, инфляционная цель JEL: C32, E44, F36, O52

Christoph Sowada*

Składka zdrowotna jako procent dochodu a solidaryzm: założenia i doświadczenia Wprowadzenie Wiele krajów Europy kontynentalnej (m.in. Francja, Holandia, Niemcy, Austria, ale również kraje Europy Środkowo-Wschodniej takie jak Polska, Słowacja, Czechy czy Słowenia) finansowanie opieki zdrowotnej opiera na fundamencie społecznego ubezpieczenia zdrowotnego, w literaturze nazywanego powszechnie modelem Bismarcka (np. Włodarczyk 1996; Sowada 2000; Vrangbak 2007). Najważniejsza i jednocześnie wyróżniająca cecha społecznych ubezpieczeń zdrowotnych odnosi się do sposobu kalkulacji składki ubezpieczeniowej. Miejsce zasady indywidualnej/kompensacyjnej ekwiwalentności składki i ryzyka, konstytuującej prywatne ubezpieczenie, w ubezpieczeniu społecznym przejmuje wielowymiarowy solidaryzm społeczny, obejmujący solidaryzm ryzyka, solidaryzm płci, solidaryzm międzypokoleniowy, solidaryzm z rodzinami z dziećmi oraz solidaryzm dochodowy (szczegółowo Sowada 2013; Włodarczyk 1996). Tzw. solidaryzm ryzyka wyraża się w zakazie uzależnienia indywidualnej składki od oczekiwanego indywidualnego ryzyka. W praktyce oznacza on, że osoby z wyższym ryzykiem zdrowotnym (w szczególności osoby starsze i bardziej schorowane) nie muszą z tego powodu płacić wyższych składek niż zdrowsi członkowie wspólnoty ubezpieczeniowej. Tzw. solidaryzm płci prowadzi do redystrybucji dochodów między stanowiących przeciętnie niższe ryzyko zdrowotne mężczyzn i obarczone wyższym ryzykiem kobiety. Solidaryzm pokoleń nakazuje wspieranie osób starszych przez młodsze, a solidaryzm z rodzinami wspieranie rodzin z większą liczbą dzieci przez osoby żyjące samotnie i rodziny bezdzietne. Z kolei solidaryzm dochodowy wiąże indywidualny wkład jednostki w finansowanie ubezpieczenia z jej zdolnością finansową, w praktyce z reguły z wysokością określonych indywidualnych dochodów, podobnie jak w przypadku podatku dochodowego. Stąd częste pojawianie się w opisie społecznych ubezpieczeń zdrowotnych takich wyrażeń jak: „oskładkowanie” (Sowada 2013), „składatek” (Szumlicz 2007) czy też angielski payroll tax.

* Dr

hab. Christoph Sowada – Instytut Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum; e-mail: sowadach@poczta.onet.pl

568

Miscellanea

Bismarckowski model społecznego ubezpieczenia zdrowotnego, obchodzący w 2014 r. 130-lecie swojego istnienia1, niewątpliwie stanowi jeden z fundamentów tzw. europejskiego modelu społecznego (Golinowska, Hengstenberg, Żukowski 2009). Jego długa historia, podobnie jak powszechne uznanie dla roli, jaką solidaryzm społeczny odgrywał i odgrywa w stabilizacji stosunków społecznych, nie zwalnia jednak badaczy od obowiązku bezstronnego spojrzenia zarówno na sam fakt uznania solidaryzmu dochodowego za jedno z najważniejszych zadań ubezpieczeń zdrowotnych, jak i rozwiązania instytucjonalne praktykowane w różnych krajach, także w kontekście dynamicznie zmieniających się warunków ekonomicznych i społecznych, w których ubezpieczeniom przychodzi funkcjonować na początku XXI w. Uzasadniona merytorycznie analiza, nawet bardzo krytyczna, zawsze jest przydatna, nawet jeśli nie zawsze przekonuje (natychmiast) odpowiedzialnych za państwo polityków do podjęcia potrzebnych działań naprawczych. Niniejszy artykuł koncentruje się na przedstawieniu i analizie krytycznych argumentów wobec narzucenia społecznym ubezpieczeniom zdrowotnym zadania solidaryzmu dochodowego. Pierwsza część artykułu jest poświęcona pytaniu o uzasadnienie obarczenia ubezpieczeń zdrowotnych realizacją wymagającego dokonania redystrybucji dochodów solidaryzmu dochodowego oraz instytucjonalnym warunkom, jakie musiałyby zostać spełnione, aby ubezpieczenie zdrowotne w ogóle to zadanie mogło wypełnić. Druga część artykułu zawiera analizę regulacji obowiązujących w dwóch opartych na modelu Bismarcka systemach ubezpieczeniowych: niemieckim ustawowym ubezpieczeniu chorobowym (Gesetzliche Krankenversicherung GKV) oraz polskim powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Regulacje te formalnie nakierowane są na osiągniecie solidaryzmu dochodowego. Czy jednak w rzeczywistości osiągają swój cel? Trzecia część została poświęcona analizie wpływu wybranych mikro- i makroekonomicznych oraz makrospołecznych procesów na realizację solidaryzmu dochodowego przez społeczne ubezpieczenie zdrowotne, a także na jego finansową stabilność. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na implikacje uzależnienia składki zdrowotnej od dochodów w kontekście funkcjonowania regularnych stosunków zatrudnienia, uzależnienie finansowe sektora ochrony zdrowia od bieżącej sytuacji gospodarczej kraju oraz zmian w strukturze wiekowej społeczeństwa. Artykuł kończy się sformułowaniem kilku wniosków, które niezależnie od tego, czy zostaną uwzględnione przy konstruowaniu kolejnych reform zdrowotnych, czy też nie, w każdym razie zmuszają do refleksji zarówno zwolenników, jak i przeciwników włączenia solidaryzmu dochodowego do zadań ubezpieczenia zdrowotnego.

1. Warunki realizacji solidaryzmu ryzyka przez ubezpieczenie zdrowotne Składka naliczana jako procent dochodu podlegającego oskładkowaniu towarzyszy bismarckowskiemu modelowi społecznego ubezpieczenia zdrowotnego od samego początku jego istnienia, tj. od roku 1884. Jej implementacja nie oznaczała jednak, że kanclerz Niemiec Otto von Bismarck, przeprowadzając swoje reformy socjalne, explicite kierował się chęcią wprowadzenia do ubezpieczenia zdrowotnego solidaryzmu dochodowego. Owszem, Bismarck założył, że poziom płaconej indywidualnie składki (nie tylko na ubezpieczenie zdrowotne) będzie zależeć od wysokości uzyskiwanych dochodów z pracy2, regu1 Pierwsza ustawa – Gesetz betreffend die Krankenversicherung der Arbeiter (ustawa dotycząca ubezpieczenia zdrowotnego robotników) – przyjęta została przez niemiecki Reichstag 15 czerwca 1883 r., weszła zaś w życie 1 grudnia 1884 r. 2 Zgodnie z § 1 ustawy obowiązkowe ubezpieczenie początkowo obejmowało wyłącznie robotników i nielicznych pracowników umysłowych pracujących w kancelariach adwokackich, notarialnych, komorniczych, firmach ubezpieczeniowych i kasach chorych.

Miscellanea

581

Szumlicz T., Podmiotowość w zarządzaniu zmianą systemu ochrony zdrowia, ZP „Gutgraf”, Warszawa 2007. Vaubel R., Sozialpolitik für mündige Bürger: Optionen für eine Reform, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 1990. van de Ven W.P.M.M., Risk Adjustment and Risk Equalization: What Needs to Be Done? „Health Economics, Policy and Law” 2011, nr 6(1). van de Ven W.P.M.M., Ellis R.P., Risk Adjustment in Competitive Health Plan Markets, w: Handbook of Health Economics, red. A.J. Culyer, J.P. Newhouse, t. 1A, Elsevir North Holland, Amsterdam 2005. Vrangbæk K., Towards a Typology for Decentralization in Health Care, w: Decentralization in Health Care, red. R.B. Saltman, V. Bankauskaite, K. Vrangbæk, Open University Press, Berkshire 2007. Wille E., Reformoptionen der Beitragsgestaltung in der gesetzlichen Krankenversicherung, „Gesundheit und Gesellschaft” 2002, nr 2(3). Włodarczyk W.C., Polityka zdrowotna w społeczeństwie demokratycznym, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków 1996. Wojciechowski M., Moralna wyższość wolnej gospodarki, Wydawnictwo PROHIBITA, Warszawa 2008. Zweifel P., Eisen R., Versicherungsökonomie (wyd. 2), Springer Verlag, Berlin 2003.

Składka zdrowotna jako procent dochodu a solidaryzm: założenia i doświadczenia Streszczenie W modelu ochrony zdrowia obowiązującym w Polsce i w Niemczech składka zdrowotna naliczana jako procent od dochodu osoby ubezpieczeniowej (payroll tax) jest uznawana za podstawowe narzędzie realizacji zasady solidaryzmu społecznego w tej dziedzinie. W praktyce jednak wykorzystanie tego instrumentu nie gwarantuje ani równego dostępu wszystkich obywateli do świadczeń publicznej służby zdrowia, ani sprawiedliwego rozkładu ciężaru finansowego związanego z jej utrzymaniem, zgodne ze zdolnościami płatniczymi poszczególnych osób i rodzin. Wiele odstępstw od zasady solidarności odnajdujemy w niemieckim systemie ubezpieczeń zdrowotnych, które wyłączają wiele grup społecznych z partycypacji w finansowaniu publicznej opieki zdrowotnej. Kumulacja tych wyłączeń może prowadzić nawet do odwrotnej redystrybucji dochodów, tj. mniejszego obciążenia składką gospodarstw domowych uzyskujących wyższe dochody. Podobne wyłączenia i przejawy odwrotnej redystrybucji występują również w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego obowiązującym w Polsce. Ponadto składka od dochodu uzależnia finansowanie opieki zdrowotnej od bieżącej sytuacji gospodarczej, motywuje do zastępowania regularnych stosunków pracy przez formy zatrudnienia nieobciążone daninami publicznymi (praca na czarno, umowy śmieciowe) i nie gwarantuje stabilności finansowej powszechnej opieki zdrowotnej w starzejącym się społeczeństwie. Autor uważa, że system powszechnej opieki zdrowotnej powinien być uwolniony od zadań związanych z redystrybucją dochodów, a jego finansowanie należałoby oprzeć na równej składce płaconej przez wszystkich obywateli. Słowa kluczowe: ubezpieczenia zdrowotne, składka ubezpieczeniowa, solidaryzm społeczny, Polska, Niemcy JEL: I13, I18

582

Miscellanea

Health Insurance Based on Payroll Tax and the Solidarity Principle: Assumptions and Experience Summary In the health care model prevailing in Poland and Germany, the health insurance fee, withdrawn as percent of the income earned (payroll tax), is treated as the basic tool for the implementation of the principle of social solidarity in the health domain. In practice, the use of this instrument does not guarantee equal access of all the citizens to public health services, nor does it divide fairly the financial burden connected with them, in accordance with the payment abilities of individual households and persons. Many deviations from the solidarity principle may be found in the German system of health insurance, which excludes many social groups from the participation in financing of the public health care. Cumulation of such exemptions can even lead to a reversed income redistribution, with lower insurance burden imposed on rich households. Similar exclusions and examples of inverse redistribution can be found in the health care system existing in Poland. Moreover, insurance fee based on income makes financing of the health care dependent on current economic activity, encouraging substitution of regular work contracts by non-taxed working arrangements (illegal, non-registered jobs and “junk work” agreements), and it does not assure financial stability of the health care system in the ageing society. The author maintains that the universal health care system should be freed from the tasks related to income redistribution, and its financing should be based on equal per capita contribution paid by all citizens. Key words: health insurance, payroll tax, social solidarity, Poland, Germany JEL: I13, I18

Отчисления на медицинское страхование как процент от дохода и солидаризм: предпосылки и опыт Резюме В модели охраны здоровья, действующей в Польше и в Германии, отчисления на медицинское страхование рассчитываются как процент от дохода застрахованного лица (payroll tax). Такой подход признается в качестве основного инструмента осуществления принципа социального солидаризма в этой области. Однако на практике использование этого инструмента не гарантирует ни равного доступа всех граждан к услугам публичной службы здравоохранения, ни справедливого распределения финансовой нагрузки, связанной с ее содержанием, пропорциональной финансовым возможностям отдельных лиц и семей. Многочисленные отклонения от принципа солидарности можно найти в немецкой системе медицинского страхования, где многие социальные группы освобождены от участия в финансировании публичной системы здравоохранения. Попадание под несколько таких исключений может вести даже к обратному перераспределению доходов, когда домашние хозяйства с высокими доходами платят пропорционально меньше. Похожие исключения и проявления обратного перераспределения имеют место также в системе всеобщего медицинского страхования в Польше. Кроме того, пропорциональное отчисление от дохода ведет к прямой зависимости финансирования охраны здоровья от текущей экономической ситуации, стимулирует уход в серую зарплату и такие формы занятости, при которых нет отчислений в фонд медицинского страхования. Все это не гарантирует финансовой стабильности системы здравоохранения в стареющем обществе. Автор считает, что система здравоохранения должна быть освобождена от задач, связанных с перераспределением доходов, а ее финансирование следовало бы базировать на равных взносах, уплачиваемых всеми гражданами. Ключевые слова: медицинское страхование, отчисления на медстрахование, социальный солидаризм, Польша, Германия JEL: G22, I18

Jolanta Iwin-Garzyńska*

Wspólna skonsolidowana podstawa opodatkowania a finanse przedsiębiorstwa1 Wstęp Kryzys finansowy, który dotknął kraje Unii Europejskiej uwidocznił problem systemów podatkowych obowiązujących w 28 krajach Unii Europejskiej. Problemy przedsiębiorstw wynikają ze zróżnicowanych wymogów naliczania podatku dochodowego od osób prawnych oraz braku możliwości konsolidacji wyniku finansowego dla potrzeb podatkowych. Problem dotyczy nie tylko przedsiębiorstw transgranicznych, ale wszystkich podmiotów (osób prawnych) prowadzących działalność w Unii Europejskiej. Jednym z podstawowych celów prawa wspólnotowego jest zniesienie przeszkód w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego, a w szczególności podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw. Na tym tle powstała koncepcja Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania Osób Prawnych (Common Consolidated Corporate Tax Base – CCCTB). Ma ona duże znaczenie dla kompleksowego reformowania prawa podatkowego w celu podnoszenia konkurencyjności unijnych przedsiębiorstw. Koncepcja ta jest szansą na nową jakość w systemie podatkowym. Po wielu latach pracy 16 marca 2011 r. Komisja Europejska przyjęła projekt dyrektywy w tej sprawie. Celem publikacji jest ukazanie istoty wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych (CCCTB) w teorii finansów przedsiębiorstwa i wskazanie na jej znaczenie dla przedsiębiorstw jako wynik badań firm polskich i unijnych2. W tabeli 1 przedstawiono charakterystykę przedsiębiorstw polskich, które brały udział w badaniu. * Prof. dr hab. Jolanta Iwin-Garzyńska –

Katedra Finansów Przedsiębiorstwa i Podatków, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet Szczeciński; e-mail: jiwin@wneiz.pl 1 Publikacja jest wynikiem badań zrealizowanych w ramach projektu badawczego MNiSW nr N N113 291 337 pt. Potencjał podatkowy przedsiębiorstw polskich w kontekście idei ujednolicenia podstawy opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych i harmonizacji prawa podatkowego w Unii Europejskiej, Kierownik projektu – Jolanta Iwin-Garzyńska, 2009–2013). Pełne wyniki tych badań podane zostały w książce: J. Iwin-Garzyńska (2015). 2 W ramach realizacji projektu przeprowadzono badanie ankietowe. Ankiety rozesłano do 1000 polskich przedsiębiorstw opodatkowanych podatkiem dochodowym od osób prawnych. Przedsiębiorstwa wybrano losowo spośród wszystkich przedsiębiorstw w Polsce. Ankiety rozesłano także do 500 przedsiębiorstw w państwach Unii Europejskiej, głównie niemieckich, brytyjskich, francuskich, holenderskich, włoskich i czeskich. Na ankiety odpowiedziało ogółem 112 polskich przedsiębiorstw oraz 50 podmiotów zagranicznych. Wśród podmiotów polskich, a także zagranicznych, które odpowiedziały na ankietę, dominowały spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a następnie spółki akcyjne. Zasadnicze badanie wykonano w latach 2010–2011, ale w 2012 r. ponowiono badanie i wysłano dodatkowych 200 ankiet do przedsiębiorstw polskich, na które odpowiedziało 15 przedsiębiorstw.

584

Miscellanea Ta b e l a 1

Charakterystyka przedsiębiorstw polskich biorących udział w badaniu (wskaźniki struktury w procentach) Forma organizacyjna

Stanowisko

Liczba zatrudnionych

Spółki akcyjne

Spółki z o.o.

Spółdzielnie

Inne

Razem

3,57

82,15

3,57

10,71

100

Menedżer podatkowy

Dyrektor finansowy

Główny księgowy

Inna osoba

3,57

1,79

60,71

33,93

100

do 9 osób

do 49 osób

do 100 osób

do 250 osób

więcej niż 250 osób

37,50

41,07

7,14

8,93

5,36

100

powyżej 10 lat

30,36

100

Okres działalności

poniżej 3 lat

od 3 do 5 lat

od 5 do 10 lat

12,5

16,07

41,07

Rodzaj działalności

produkcyjna

handlowa

budowlana

usługowa

inna

8,93

23,21

12,50

35,71

19,65

100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

W badaniu ankietowym czynny udział wzięły głównie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Jest to skutkiem tego, że są one dominującą formą prowadzenia działalności gospodarczej wśród podmiotów posiadających osobowość prawną. Jest to także wynikiem tego, że na ankietę odpowiedziały mniejsze przedsiębiorstwa. Dowodzi tego fakt, że wśród respondentów dominowały firmy zatrudniające do 49 osób. Także to, że ankiety w firmach wypełniali przeważnie główni księgowi wskazuje na mniejsze podmioty, tzn. takie, w których główny księgowy odpowiada także za sprawy podatkowe i zajmuje się rozliczaniem podatków. Jest to jednak sytuacja korzystna dla reprezentatywności badań. Na korzyść przemawia także fakt, że wśród badanych podmiotów dominowały te o długim stażu działalności, tj. powyżej 5 lat. W tabeli 2 ukazano charakterystykę struktury przedsiębiorstw z państw Unii Europejskiej, które wzięły udział w badaniu. W odróżnieniu od podmiotów polskich wśród badanych przedsiębiorstw unijnych dominowały spółki akcyjne. Były to duże przedsiębiorstwa, czego dowodzi także fakt, że największy odsetek stanowiły firmy zatrudniające powyżej 250 osób. Ankiety wypełniali głównie dyrektorzy finansowi, czyli osoby odpowiedzialne za dział podatków. W firmach tych oddzielana jest księgowość od podatków, a te są nadzorowane przez dyrektorów finansowych ze względu na bezpośredni wpływ płatności podatkowych na płynność firmy i jej sytuacje finansową. W jednym z wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dawniej ETS) orzeczono: „Chociaż władztwo podatkowe w zakresie podatków bezpośrednich znajduje się w gestii państw członkowskich, to jednak powinno być ono wykonywane zgodnie z prawem wspólnotowym”3. Jest to przesłanie dla Wspólnej Skonsolidowanej Podstawy Opodatkowania Osób Prawnych. 3 Wyrok Trybunału z dnia 14 lutego 1995 r. Finanzamt Köln-Altstadt przeciwko Rolandowi Schumackerowi Sprawa C–279/93; także Wyrok z dnia 4 października 1991 r. Komisja Europejska przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, sprawa C–246/89, zob. orzeczenie s. I–4585, pkt 12.

Miscellanea

605

Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U. 1992, nr 21, poz. 86. Wniosek Dyrektywa Rady w sprawie wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych z dnia 16 marca 2011r. {SEC(2011) 315}{SEC(2011) 316}. Wyrok NSA z 2 grudnia 2004r. FSK 1215/04. Wyrok Trybunału z dnia 14 lutego 1995 r. Finanzamt Köln-Altstadt przeciwko Rolandowi Schumackerowi Sprawa C–279/93; także Wyrok z dnia 4 października 1991 r. Komisja Europejska przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, sprawa C–246/89. http://ec.europe.eu/taxation_customs

Wspólna skonsolidowana podstawa opodatkowania a finanse przedsiębiorstwa Streszczenie 16 marca 2011 r. Komisja Europejska przyjęła projekt dyrektywy w sprawie Wspólnej Jednolitej Podstawy Opodatkowania Osób Prawnych (Common Consolidated Corporate Tax Base – CCCTB), której celem jest zniesienie przeszkód w funkcjonowaniu rynku wewnętrznego oraz zwiększenie stopnia harmonizacji podatkowej w Unii Europejskiej. Celem artykułu jest ukazanie istoty CCCTB w świetle teorii finansów przedsiębiorstwa i wskazanie na jej znaczenie dla przedsiębiorstw polskich i unijnych w świetle wyników badań ankietowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych. Szczególną uwagę poświęcono analizie sposobu ujęcia przychodów i kosztów w projektowanym prawie podatkowym. Zapisy projektu dyrektywy CCCTB odniesiono do fundamentalnych zasad teorii finansów przedsiębiorstwa, zwłaszcza teorii struktury kapitału. Słowa kluczowe: finanse przedsiębiorstw, podatki od przedsiębiorstw, Unia Europejska JEL: G32, H25, F36

The Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB) and Enterprise Finance Summary On March 2011, the European Commission has accepted the project of the directive on the Common Consolidated Corporate Tax Base (CCCTB), the aim of which is to remove obstacles in the functioning of the internal market and to increase the degree of tax harmonization within the European Union. The aim of the paper is to present the essence of the CCCTB in the framework of business finance theory and to show its significance for corporate finance. The paper discusses the principles and rules of the proposed common tax regulation and analyzes their potential impact on corporate finance in the light of business finance theory and the results of a special survey carried out among domestic and foreign firms. Special consideration is given to the treatment of revenues and costs in the projected tax law. The provisions of the common tax regulations have been confronted with fundamental principles of business finance, notably those included in the theory of capital structure. Key words: business finance, corporate taxes, European Union JEL: G32, H25, F36

606

Miscellanea

Общая консолидированная база налогообложения и финансы предприятия Резюме 16 марта 2011 г. Европейская комиссия приняла проект директивы по вопросу Общей единой базы налогообложения юридических лиц (Common Consolidated Corporate Tax Base – CCCTB), целью которой является ликвидация барьеров в функционировании внутреннего рынка и повышение степени налоговой гармонизации в Евросоюзе. Целью статьи является объяснение сущности CCCTB в свете теории финансов предприятия и анализ ее значения для предприятий Польши и ЕС на основании анкетных исследований, проведенных среди отечественных и зарубежных предприятий. Особое внимание было уделено анализу дефиниции доходов и издержек в проекте налогового закона. Формулировки проекта директивы CCCTB автор сопоставил с фундаментальными принципами теории финансов предприятия, особенно теории структуры капитала. Ключевые слова: финансы предприятий, налоги с предприятий, Евросоюз JEL: G32, H25, F36

Piotr Ptak*

Fiscal Conditions for Growing out of Debt in Europe Introduction The budget deficit and public debt have been widely present for many years in modern economies. The growing deficit of public finance and resulting accumulation of public debt constitute a problem in the economy that is inextricably linked to the conduct of fiscal policy. This problem returned again, in a drastic form, when last financial crisis led to rapid deepening of budget deficits and jumping growth of public debt in relation to GDP. In the face of the explosion of public debt, but also gradually progressive aging of the population, the need to bring fiscal discipline became clear. It will help to avoid duplication of past mistakes when during high global economic growth (particularly in years 2006–2007) the public finance was not even balanced, while the surplus should be a natural state. However, restoring of fiscal balance will be a difficult task mainly due to poor economic outlook in many EU countries. These weak prospects for economic growth are associated with both high levels of private sector debt and high level of unemployment. In turn, the attempts to accelerate economic growth by means of an active fiscal policy will be limited by high level of public debt and efforts on fiscal consolidation in the most indebted countries. Moreover, highly expansive monetary policy conducted by European Central Bank has made the interest of long-term government bonds much lower than prior to the crisis and in case of countries with particular risk of insolvency several times lower than the maximum levels. However, if interest rates start to rise, several euro zone countries once again might find themselves in the face of insolvency. In the long term, the fiscal consolidation process will be hindered due to unfavorable demographic trends and the burden on public finances imposed by social security systems. The major aim of this article is to show the arithmetic course of growing out of debt after the sovereign debt crisis in European Union and its consequences – as well as the challenges – related to aging process the old continent’s population is going to face in medium and long-term. The specific objectives of this article are, firstly, to demonstrate that the process of growing out of debt must be based primarily on the forming and maintenance of sufficient primary surplus in contrast to other determinants of debt dynamics and, secondly, to prove that the outbreak of financial and economic crisis, which then * Dr

Piotr Ptak – Uczelnia Techniczno-Handlowa (Helena Chodkowska University of Technology and Economics); e-mail: pp2005@wp.pl

608

Miscellanea

turned into a sovereign debt crisis, is the final proof of the need to return to the concept of maintaining a continued fiscal discipline.

Why does deficit occur? Persistence of indebtedness by governments all over the world is confirmed by fiscal statistics. Fiscal data concerning OECD countries indicate that 42 out of 43 years in the period of 1970–2013 were characterized by the occurrence of budget deficits (and 41 in the US in that period)1, while in the European Union in the period 1995–2015 the budget surplus occurred only once. Figure 1 shows the relative size of government debt and fiscal balance in European Union (as % of GDP) both prior to the crisis and during the crisis years. The right axis corresponds to the fiscal balance. Figure 1

General government debt and fiscal balance in European Union as % of GDP (1999–2015) 0 –10 –20 –30 –40 –50 –60 –70 –80 –90 –100

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

General government debt General government deﬁcit

TFUE Debt Limit TFUE Deﬁcit Limit

1.0 0.0 –1.0 –2.0 –3.0 –4.0 –5.0 –6.0 –7.0 –8.0

Source: AMECO database, European Commission.

The data only confirm the trend observed for decades, that after the outbreak of the recent financial crisis has even strengthened, and there is little evidence for its reversal in the future – not least because of the phenomenon of an aging society2. The experience of many countries shows that, both in less and more developed democracies, governments have a natural tendency to generate excessive budget deficits (phenomena called deficit bias) that leads to the accumulation of public debt to dangerous borders of long-term sustainability of public finance. In the literature one can find several hypotheses to explain the phenomena of deficit bias. Firstly, the tendency of politicians to incur debt is determined by so-called political cycle (Nordhaus 1975). The politicians, maximizing the chances for re-election, “buy” voters by increasing spending or reduc1

OECD Statistics database. The challenges of reducing debt in EU are compounded by unfavorable demographic trends due to low fertility rates, steady increases in life expectancy and the retirement of the baby-boom generation. Ageing of European population is going not only to mark social economic consequences, but will also constitute a significant burden for government budgets in the future, endangering the medium and long-term sustainability of public finance. Needless to say, it will be challenging for the member states to maintain sound and sustainable public finances in the medium and long term. Apart from the prompt necessity of carrying out a traditional fiscal consolidation, this will require a credible strategy of entitlement reforms (pensions, health care, long-term care) to address the expected growth in age-related spending. 2

Miscellanea

623

Reinhart C., Rogoff K., Growth in a Time of Debt, “American Economic Review” 2010, no 100(2). Reinhart C., Rogoff K., The Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press, Princeton 2009. Rosati D.K., Konsolidacja fiskalna a kryzys zadłużenia w strefie euro, w: Kryzys finansów publicznych. Przyczyny, mechanizm, drogi wyjścia, red. L. Oręziak, D.K. Rosati, Uczelnia Łazarskiego, Warszawa 2013. Roubini N., Sachs J., Political and Economic Determinants of Budget Deficits in the Industrial Democracies, NBER Working Paper 2682, Cambridge 1988, Rzońca A., Paraliżujący deficyt, Forum Obywatelskiego Rozwoju, Warszawa 2008. Rzońca A., Varoudakis A., The Quality of Fiscal Adjustments in Transition Economies, “Bank i Kredyt” 2007, no. 7. Tabellini G., The Politics of Intergenerational Redistribution, “Journal of Political Economy” 1991, no. 99. Terzi A., One More Comment on RR and HAP, “Global Economic Intersection”, April 2013, Wagner R., Revenue Structure, Fiscal Illusion, and Budgetary Choice, “Public Choice” 1977, no. 25(1).

Warunki fiskalne wyjścia z długów w Europie Streszczenie Kryzys zadłużenia w strefie euro postawił na porządku dziennym sprawę przywrócenia równowagi w finansach publicznych krajów najbardziej zadłużonych, co mogłoby dopomóc im w odzyskaniu zdolności do zaciągania dalszych kredytów na rynku finansowym. Nie będzie to jednak zadanie łatwe z uwagi na słabą koniunkturę w większości krajów UE, a zwłaszcza w strefie euro. Próby przyspieszenia wzrostu gospodarczego poprzez aktywną politykę fiskalną będą ograniczone ze względu na wysoki poziom zadłużenia i konieczność zachowania dyscypliny budżetowej w najbardziej zadłużonych krajach. Obecny niski koszt obsługi długów jest wynikiem ekspansywnej polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego. Ale jeżeli stopy procentowe zaczną rosnąć, to kilka krajów strefy euro stanie ponownie w obliczu groźby niewypłacalności. W długim okresie proces uzdrawiania finansów publicznych będzie hamowany przez niekorzystne trendy demograficzne i związany z tym wzrost wydatków budżetowych. Prosta arytmetyka budżetu państwa i długu publicznego pokazuje, że proces wychodzenia z zadłużenia musi być oparty głównie na wypracowaniu i utrzymaniu odpowiedniej nadwyżki pierwotnej w budżecie. Kryzys finansowo-ekonomiczny, który zamienił się potem w kryzys zadłużenia publicznego, jest ostatecznym dowodem konieczności powrotu do dyscypliny budżetowej. Słowa kluczowe: finanse publiczne, dług publiczny, deficyt budżetowy, Europa JEL: H62, H63, O52

Fiscal Conditions for Growing out of Debt in Europe Summary Sovereign debt crisis in the euro zone put in the spotlight the issue of restoring the balance in the public finances of indebted countries as to resorte their capacity to borrow again on financial markets. Restoring fiscal balance will be a difficult task due to poor economic outlook in most EU countries, particularly in the euro area. The attempts to accelerate economic growth by means of an active fiscal policy will be limited by high level of public debt and efforts on fiscal consolidation

624

Miscellanea

in the most indebted countries. Current low cost of debt service is the result of highly expansive monetary policy of European Central Bank. However, if interest rates start to rise, several euro zone countries once again might find themselves in the face of insolvency. In the long term, the fiscal consolidation process will be hindered due to unfavorable demographic trends and resulting growth in age-related spending. The simple arithmetic of government balance and public debt indicates that the process of growing out of debt must be based primarily on the forming and maintenance of sufficient primary surplus. The financial and economic crisis, which then turned into a sovereign debt crisis in the euro zone, is the final proof of the need to return to fiscal discipline. Key words: public finance, public debt, budget deficits, Europe JEL: H62, H63, O52

Фискальные условия выхода из задолженности в Европе Резюме Кризис задолженности в зоне евро поставил на повестке дня вопрос о восстановлении равновесия в публичных финансах наиболее задолженных стран, что могло бы помочь им вернуть кредитоспособность на финансовом рынке. Однако эта задача не из легких ввиду слабой конъюнктуры в большинстве стран ЕС, особенно в зоне евро. Попытки ускорения экономического роста посредством активной фискальной политики будут ограничены ввиду высокого уровня задолженности и необходимости сохранения бюджетной дисциплины в наиболее задолженных странах. Нынешние низкие издержки обслуживания долгов являются результатом экспансивной политики Европейского центрального банка. Но если процентные ставки начнут расти, то несколько стран зоны евро вновь станут перед риском банкротства. В длительный период процесс оздоровления публичных финансов будут тормозить неблагоприятные демографические тенденции и связанный с ними рост бюджетных расходов. Простая арифметика бюджета государства и публичного долга указывает, что процесс выхода из задолженности должен опираться главным образом на выработке и сохранении соответствующего первичного профицита бюджета. Финансово-экономический кризис, который затем перешел в кризис публичной задолженности, является бесспорным доказательством необходимости возврата к бюджетной дисциплине. Ключевые слова: публичные финансы, публичный долг, бюджетный дефицит, Европа JEL: H62, H63, O52

Zdzisław Sadowski*

Wspomnienie o Profesorze Edwardzie Lipińskim Profesor Edward Lipiński zapisał się trwale w kronikach czasopisma „Ekonomista” jako jego zasłużony, długoletni redaktor naczelny, który wywarł nieoceniony wpływ na charakter i losy pisma. Objął tę funkcję w końcu lat 20., pełnił ją do wybuchu wojny, a już w roku 1945 podjął ją na nowo, wskrzeszając pismo i czyniąc je organem nowo powstałego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Po przeszło 20 latach przekazał tę funkcję swemu następcy na stanowisku prezesa PTE Józefowi Pajestce. Dzisiaj przypominamy postać Profesora w trzydziestą rocznicę Jego śmierci.

1 Był moim nauczycielem, szefem, mistrzem i przyjacielem. Moje losy zostały dość wcześnie z nim sprzęgnięte. Zobaczyłem i usłyszałem go po raz pierwszy w czasie okupacji niemieckiej jako dyrektora i patrona utajnionej SGH, do której mnie przyjął na prośbę mego ojca. Zaraz po wojnie, jeszcze jako student i dyplomant SGH, podjąłem pracę w jego Instytucie, ale została ona przerwana wskutek aresztowania mnie przez władze bezpieczeństwa. Kiedy wyszedłem z więzienia, obciążony zawieszonym wyrokiem sądu wojskowego, profesorowi nie przeszkodziło to zatrudnić mnie od razu na SGH jako jednego ze swoich asystentów, a potem także jako pracownika Biura Studiów w jego sekretariacie w Banku Gospodarstwa Krajowego. Wprowadził mnie też do PTE, gdzie wkrótce objąłem funkcję sekretarza Oddziału Warszawskiego. W ten sposób zaczął się mój niemal codzienny kontakt z Profesorem i coraz bliższa z nim współpraca. Byłem jego asystentem, potem adiunktem w zmieniających się okolicznościach, współpracowałem z nim blisko w PTE. W czasie mego kilkuletniego pobytu za granicą utrzymywaliśmy osobisty kontakt listowy. Niemal do samego końca jego życia byłem wciąż blisko niego. Moje wspomnienia opierają się na tym, co pamiętam z tej bliskości, z niezliczonych rozmów w różnych czasach i sytuacjach, a także z własnej obserwacji1. * Prof. zw. dr hab. Zdzisław Sadowski – Honorowy Prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. We fragmentach wykorzystałem niektóre ujęcia z moich prac: Myśl ekonomiczna Edwarda Lipińskiego, „Myśl Socjaldemokratyczna” 2004, nr 1–2, oraz Edward Lipiński – ekonomista, humanista i działacz społeczny, w: Oni odbudowali i rozwijali Polskę, Elipsa, Warszawa 2016. 1

626

Eseje

2 Profesor Edward Lipiński, wybitny polski uczony, założyciel i długoletni prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, był cenionym na świecie autorytetem w dziedzinie nauki ekonomii. Znakomity wychowawca wielu pokoleń polskich ekonomistów, był świetnym mówcą i wykładowcą, oddanym tej sztuce i umiejącym skupiać uwagę słuchaczy na treści swoich wystąpień. Światły humanista, był bystrym obserwatorem życia społecznego, a także jego żywym uczestnikiem. Nadzwyczaj wiele czytał, a umysł miał otwarty, nastawiony na wyławianie nowych myśli i koncepcji torujących drogę postępowi społecznemu, które przetwarzał po swojemu. Przekazywał je swoim studentom w znakomitych, barwnych wykładach, „ze śpiewami i tańcami” (jak czasem je określał), w których zapoznawali się z najnowszymi koncepcjami ekonomii, z problematyką wahań koniunktury oraz wzrostu gospodarczego, a w późniejszych latach z historią myśli ekonomicznej. Jednocześnie był też niestrudzonym działaczem społecznym, który nie tylko z uporem organizował działalność publiczną w swoim kręgu zawodowym, lecz ponadto w różnych czasach i na różnych forach, nawet w najtrudniejszych warunkach ustrojowych, prowadził nieustępliwą walkę o prawdę i prawa człowieka. Nie był nigdy politykiem i nie interesowała go działalność polityczna, ale ta jego walka czyniła go swego rodzaju działaczem politycznym. Był szeroko znany w kraju i za granicą z tej swojej wielostronnej działalności naukowej i społecznej, szanowanym nie tylko za swą wiedzę, lecz także za to, że miał wyraźne ideały i potrafił o nie walczyć. Swoim słowem mówionym i działaniem potrafił inspirować i pobudzać do myślenia i działania. Jego wyraźna postawa przyczyniała mu wielu sympatyków, lecz także przeciwników, a nawet i wrogów. Edward Lipiński za swą misję życiową uważał dążenie do poprawiania warunków życia społecznego. Praca naukowa była dla niego tylko jednym ze środków do tego celu. Pisał, że „życie, rzeczywistość, jest to coś niezwykle bogatego, złożonego, wielostronnego. Myślenie o problemach życia, analiza rzeczywistości i jej krytyka, oddziaływanie na jej kształt wymagają (…) wielostronności funkcjonowania nie w jednej tylko płaszczyźnie”. Jego życie było realizacją tego postulatu. Już we wczesnej młodości stał się socjalistą z przekonania i temperamentu. Jego socjalistyczna orientacja zrodziła się z wrażliwości na krzywdę ludzką, której starał się czynnie przeciwstawiać. Ta właściwa mu przez całe życie wrażliwość towarzyszyła mu zawsze i wszędzie. Odegrała wielką rolę w jego życiu i twórczości. Wśród licznych zajęć niewiele pozostawało mu czasu na życie prywatne. Założył jednak trwałą rodzinę. Umiał też zapewnić sobie możliwość żywego osobistego zainteresowania i zajmowania się dziedziną kultury. Aż do bardzo późnego wieku śledził z zainteresowaniem wydarzenia kulturalne. Był też zamiłowanym zbieraczem, którego mieszkanie zawierało olśniewającą kolekcję wysokiej jakości obrazów i antyków. W tym również przejawiał się jego humanizm.

3 Urodził się 18 października 1888 r. w Nowym Mieście nad Pilicą w rodzinie miejscowego cukiernika (określał swoje pochodzenie jako drobnomieszczańskie). Przeżył 98 lat. Zmarł w Warszawie 13 lipca 1986 r. Do 97. roku życia dotrwał w znakomitej formie nie tylko mentalnej, lecz także fizycznej. Biegał po schodach, nigdy nie chciał czekać na windę.

R e c e n z j e   i   o m ó w i e n i a

Paul Davidson, Rozwiązanie Keynesa. Droga do globalnej koniunktury gospodarczej, PTE, Warszawa 2014. Książka Paula Davidsona porusza ważny, jeśli nie najważniejszy problem i jednocześnie wyzwanie współczesnej ekonomii. Co jest przyczyną obecnego zastoju gospodarczego w świecie zachodnim? Jaka jest recepta na przełamanie tego kryzysu? Ujęcie Davidsona z wielu powodów zaskakuje, a nawet wzbudza kontrowersje. Pomimo tego książka ta przeszła niemal w Polsce bez echa. Niniejsza recenzja zawiera streszczenie głównych tez Davidsona. Koncentruje się jednak na wskazaniu słabych stron argumentacji autora, które sprawiają, iż przesłanie jego książki zasługuje na polemikę i dalszą dyskusję naukową. Punktem wyjścia analizy Davidsona jest kryzys finansowy z 2007 r. Jako przyczynę kryzysu autor wskazuje odejście świata zachodniego w latach 70. XX w., od filozofii Keynesa i przyjęcie założeń ekonomii Miltona Friedmana i szkoły chicagowskiej. Administracje R. Reagana w Stanach Zjednoczonych i M. Thatcher w Wielkiej Brytanii, kierując się postulatami szkoły chicagowskiej, ograniczyły rolę państwa w alokacji zasobów i zapoczątkowały trwający do początków XXI w. okres deregulacji rynków finansowych. Skutkiem tego jest współczesny kryzys gospodarczy, z którego – podobnie jak po Wielkim Kryzysie w latach 30. XX w. – może wydźwignąć nas aktywna rola państw finansujących deficyty budżetowe i podejmujących programy stymulacji gospodarczej. W swojej książce Davidson stawia zasadniczo dwie tezy. Według pierwszej – idee klasyczne przyczyniły się do tego, że wiele państw powtórzyło błędy, które doprowadziły do Wielkiego Kryzysu w latach 30. XX w. Według drugiej – ekonomia Keynesa, jako ekonomia kontestująca teorię klasyczną jest ekonomią dobrobytu. Keynes – dowodzi autor – w przeciwieństwie do swoich poprzedników zbudował ramy dla rynkowo zorientowanej przedsiębiorczości. Postulaty Keynesa zawarte w Ogólnej teorii zatrudnienia… prowadzą do zrównoważonego rozwoju, tj. gwarantują stabilny rozwój kapitalizmu z pełnym zatrudnieniem. Dlaczego argumentacja P. Davidsona nie jest przekonująca? Zacznijmy od sprawy, która wydaje się najważniejsza. Autor książki zawęził dorobek myśli ekonomicznej do dwóch szkół, tj. szkoły klasycznej oraz teorii wyłożonej przez J.M. Keynesa. Pominął tym samym ważne osiągnięcia szkoły neoklasycznej – szkoły niezwykle różnorodnej, której przesłanie jest bardzo ważne dla ogólnej teorii ekonomii. Zabieg ten okazał się mieć poważne konsekwencje dla ostatecznych wniosków autora oraz dla ogólnego przesłania tej książki. Po drugie, należy zwrócić uwagę, iż przeciwstawiając szkole klasycznej teorię Keynesa, Davidson powierzchownie i do pewnego stopnia intuicyjnie przywołuje dorobek klasyków. Trudno np. zgodzić się z założeniem autora, iż teoria rynków efektywnych znajduje potwierdzenie w myśli ekonomicznej Adama Smitha. Teoria klasyczna zakłada – pisze Davidson (rozdział III) – iż uczestnicy rynku posiadają całkowitą wiedzę na temat przyszłości, a zatem mogą podejmować na wolnym rynku prawidłowe decyzje kierując się własną korzyścią. Jest to nonsens, który zdaniem autora odpiera wyłącznie Keynes w Ogólnej teorii… (1936). Ale czy rzeczywiście takie przesłanie zostawił nam Adam Smith

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

Kazimierz Łaski, Wykłady z makroekonomii. Gospodarka kapitalistyczna bez bezrobocia, Warszawa 2015

Jerzy Kleer, Dobra publiczne: wczoraj – dziś – jutro, Warszawa 2015

Sektor Finansowy. Stymulatory i zagrożenia rozwoju, red. nauk. Krzysztof Pietraszkiewicz, Warszawa 2015

Finanse a dobrobyt społeczny, Robert J. Shiller, Warszawa 2016

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 4

2016

4 W numerze Natalia NEHREBECKA, Kamila DERLATKA

Determinanty wskaźnika predykcji bankructwa: przegląd modeli i metaanaliza Anna BIAŁEK-JAWORSKA, Natalia NEHREBECKA

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Preferencje polskich przedsiębiorstw w zakresie finansowania długiem

Paweł GAJEWSKI

11 RUCH S.A.

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Regionalne krzywe Phillipsa w Polsce a efektywność polityki pieniężnej Tomasz GRABIA

Zależności między inflacją a bezrobociem w największych gospodarkach świata Jan L. BEDNARCZYK, Piotr MISZTAL

Ekonomista 2016, nr 4, s. 427–640 Cena 58,80 zł (w tym 5% VAT)

Czy strefa euro zmierza w kierunku pułapki niskiej inflacji?

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text