Ekonomista 2016 5 el demo str by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

EKONOMISTA

CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

2016 3

Zamówienia na prenumeratę na 2016 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

2016

Ceny na 2016 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF).

W numerze

Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312

Ewa AMBROZIAK, Paweł STAROSTA, Jan Jacek SZTAUDYNGER

Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Zaufanie, skłonność do pomocy i uczciwość a wzrost gospodarczy w Europie

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Bazyli CZYŻEWSKI, Anna MATUSZCZAK

11 RUCH S.A.

Interwencjonizm rolny: pogoń za rentą a wybór publiczny lub korygowanie rynku

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Sławomir JUSZCZYK, Piotr GOŁASA, Marcin WYSOKIŃSKI

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478

320303 770013

ISSN 0013-3205

770013

320303

12 >

Redystrybucyjna rola Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej – przesłanki teoretyczne i rezultaty

10 >

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych 9

ISSN 0013-3205

320303 770013 9

ISSN 0013-3205

08 > 9

770013

320303

06 >

ISSN 0013-3205

770013 9

ISSN 0013-3205

320303

770013 9

ISSN 0013-3205

320303

04 >

02 >

11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Ekonomista 2016, nr 5, s. 641–770 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

NOWOŚCI Mieczysław Nasiłowski

System rynkowy Podstawy mikro- i makroekonomii wydanie 7 redakcja naukowa Marek Garbicz format B5 oprawa miękka 482 strony W wydaniu 7 podręcznika zachowany jest jego pierwotny układ. W pierwszych czterech częściach „Wprowadzenie do ekonomii”, „Mikroekonomia – kurs podstawowy”, „Makroekonomia – kurs podstawowy” oraz „Makroekonomia – kurs wyższy” dokonano uaktualnień i uzupełnień danych statystycznych oraz innych informacji, dotyczących m.in.: opodatkowania, zadłużenia, obrotu bezgotówkowego, kursów walutowych. Zupełnie nowa jest ostatnia, piąta część książki, pt. „Kapitalizm XXI wieku: nowe zjawiska i procesy. Wyłanianie się nowego świata?” autorstwa prof. Marka Garbicza.

Leszek Jerzy Jasiński

Współczesny krajobraz ekonomiczny format B5 oprawa miękka 184 strony W książce omówiono kilka istotnych problemów nurtujących gospodarkę światową. Uwaga autora została skoncentrowana na skuteczności polityki makroekonomicznej, zadłużeniu publicznym, relacjach międzynarodowych, zmianach strukturalnych, nierównościach społecznych i przemianach instytucjonalnych. Uzupełnieniem opisu rozpatrywanych tendencji i zjawisk są dane statystyczne zaprezentowane w 66 tabelach.

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl

2016

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Piotr Pysz, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Jan Toporowski, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Andrzej Czyżewski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Ryszard Kokoszczyński, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Dodatkowe środki finansowe zostały pozyskane przez Komitet Redakcyjny od sponsorujących uczelni, którym tą drogą składamy podziękowanie: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Katolicki Uniwersytet Lubelski Zachodniopomorski Uniwersytet Techniczny

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 330 egz., ark. wyd. 12

Spis treści Artykuły Ewa A M B R O Z I A K, Paweł S T A R O S T A, Jan Jacek S Z T A U D Y N G E R: Zaufanie, skłonność do pomocy i uczciwość a wzrost gospodarczy w Europie . Bazyli C Z Y Ż E W S K I, Anna M A T U S Z C Z A K: Interwencjonizm rolny: pogoń za rentą a wybór publiczny lub korygowanie rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . Sławomir J U S Z C Z Y K, Piotr G O Ł A S A, Marcin W Y S O K I Ń S K I: Redystrybucyjna rola Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej – przesłanki teoretyczne i rezultaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

647 674

704

Miscellanea Maciej C Z A P L E W S K I: Asymetria informacji w handlu elektronicznym . . . Aleksander P A N A S I U K: Asymetria informacji na rynku turystycznym . . . . .

727 752

Recenzje i omówienia Nowa globalna architektura finansowa. W stronę bezpieczniejszego sektora bankowego, red. nauk. Barbara Liberska (rec. Jan K. Solarz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

766

Komunikaty Sądu Konkursowego Nagrody Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego im. prof. Edwarda Lipińskiego w 2016 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

769

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku polskim, angielskim i rosyjskim. Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 14 punktów za publikacje (komunikat Ministra Nauki i Szkol nictwa Wyższego z dnia 3 czerwca 2016 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych, na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym).

Contents Articles Ewa A M B R O Z I A K, Paweł S T A R O S T A, Jan Jacek S Z T A U D Y N G E R: Trust, Helpfulness, and Fairness and Economic Growth in Europe . . . Bazyli C Z Y Ż E W S K I, Anna M A T U S Z C Z A K: Agricultural Interventionism: Rent-seeking vs. Public Choice or Correcting Market Imperfections . . . Sławomir J U S Z C Z Y K, Piotr G O Ł A S A, Marcin W Y S O K I Ń S K I: Redistributive Role of the Common Agricultural Policy of the European Union: Theoretical Premises and Effects . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

647 674

704

Miscellanea Maciej C Z A P L E W S K I: Information Asymmetry in e-Commerce . . . . . . . . . Aleksander P A N A S I U K: Information Asymmetry in the Tourist Market . . . .

727 752

Book Reviews Nowa globalna architektura finansowa. W stronę bezpieczniejszego sektora bankowego (A New Global Financial Architecture: Towards a Safer Banking Sector), Barbara Liberska, ed. (rev. Jan K. Solarz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

766

Announcements From the Jury of the 2016 Edward Lipiński Award of the Polish Economic Society

769

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 14 points for publications (Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 3 June 2016, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes).

Содержание Artykuły Эва А М Б Р О З Я К, Павел С Т А Р О С Т А, Ян Яцек Ш Т А У Д Ы Н Г Е Р: Доверие, желание оказывать помощь, честность и экономический рост в Европе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Базыли Ч И Ж Е В С К И, Анна М А Т У Щ А К: Аграрный интервенционизм: гонка за рентой и публичный выбор или корректировка рынка . . . . . . . . . . . . . Славомир Ю Щ И К, Петр Г О Л А С А, Марцин В Ы С О К И Н Ь С К И: Роль совместной сельскохозяйственной политики Евросоюза в области перераспределения – теоретические предпосылки и результаты . . . . . . . . . . . .

647 674

704

Разное Мачей Ч А П Л Е В С К И: Асимметрия информации в электронной торговле . . Александер П А Н А С Ю К: Асимметрия информации на туристическом рынке

727 752

Рецензии Новая глобальная финансовая архитектура. К более безопасному банковскому сектору, ред. Барбара Либерска (рец. Ян К. Солож) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

766

Сообщения Конкурсого жюри премии Польского Экономического Общества проф. Эдварда Липинского за 2016 г. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

769

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 14 пунктов за публикации (сообщение Министра науки и выс шего образования от 3 июня 2016 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам).

Ewa Ambroziak*, Paweł Starosta**, Jan Jacek Sztaudynger***

Zaufanie, skłonność do pomocy i uczciwość a wzrost gospodarczy w Europie Wstęp Teza o istotności wzajemnych relacji pomiędzy kapitałem społecznym a gospodarką jest powszechnie podzielana. Znaczenie tego kapitału dla gospodarki na ogół uzasadniane jest w kategoriach wpływu czynników kooperacji i współdziałania społecznego na zjawiska ekonomiczne. Jedną z zasadniczych przesłanek dla bardziej efektywnej kooperacji i równocześnie istotnym składnikiem kapitału społecznego jest zaufanie. Pojęcie to zrobiło zawrotną karierę nie tylko w psychologii czy socjologii, lecz również w ekonomii jako zmienna wyjaśniająca wiele zjawisk gospodarczych. Zaufanie traktujemy zatem jako główny składnik potencjału lub też kapitału współpracy. Jednakże efektywność współdziałania zależy również od stopnia internalizacji zasady wzajemnego respektowania norm, czyli od wiarygodności (uczciwości) wyrażającej się w przekonaniu, że partnerzy interakcji postępują fair i nie naruszają ustalonych zasad oraz od ogólnej skłonności do podejmowania współdziałania. Wiarygodność (uczciwość) i ogólna skłonność do niesienia pomocy innym, jak wykazano w różnych analizach (Coleman 1994; Herreros 2004; Cook, Cooper 2003), są zatem czynnikami wspomagającymi kształtowanie postaw zaufania i zostały uwzględnione w niniejszym badaniu jako uzupełniające wobec niego składniki kapitału współpracy. Wiarygodność jest cechą odnoszoną do partnera interakcji i zakładającą poziom jego skłonności do respektowania zasad gry (norm). Jak pisze Herreros (2004, s. 8), „zaufanie odzwierciedla się w oczekiwaniu wiarygodności innych jednostek”. Ogólna skłonność do pomagania innym może być traktowana jako rodzaj kooperatywnej *

Mgr Ewa Ambroziak – Uniwersytet Łódzki, Katedra Ekonometrii; e-mail: ewa.walczak16@gmail.com Dr hab. Paweł Starosta – prof. UŁ, Uniwersytet Łódzki, Katedra Socjologii Wsi i Miasta; e-mail: starosta@uni.lodz.pl *** Prof. dr hab. Jan Jacek Sztaudynger – Uniwersytet Łódzki, Katedra Ekonometrii; e-mail: sztaud@ uni.lodz.pl **

670

Ewa Ambroziak, Paweł Starosta, Jan Jacek Sztaudynger

Sztaudynger J.J., Sztaudynger M., Wzrost gospodarczy a kapitał społeczny, prywatyzacja i inflacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. Sztompka P., Zaufanie. Podstawa społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007. Uslaner E.M., Trust as a Moral Value, w: The Handbook of Social Capital, red. D. Castiglione, J.W. Van Deth, G. Wolleb, Oxford University Press, Oxford 2008. Walczak (Ambroziak) E., Czynniki wzrostu gospodarczego w krajach Unii Europejskiej, „Wiadomości Statystyczne” 2012, nr 4. Warren M. E., The Nature and Logic of Bed Social Capital, w: The Handbook of Social Capital, red. D. Castiglione, J.W. Van Deth, G. Wolleb, Oxford University Press, Oxford 2008. Watier P., Markova I., Trust as a Psychological Feeling; Socialization and Totalitarianism, w: Trust and Democratic Transition in Post-Communist Europe, red. I. Markova, Oxford University Press, Oxford 2006. Whiteley P.F., Economic Growth and Social Capital, „Political Studies” 2000, nr 48/3. Zak P.J., Knack S., Trust and Growth, „The Economic Journal” 2001, nr 111.

Zaufanie, skłonność do pomocy i uczciwość a wzrost gospodarczy w Europie Streszczenie Badanie przeprowadzono na danych panelowych dla 22 krajów europejskich w latach 2006–2012. W szacowanym modelu uwzględniono trzy pokrewne składniki kapitału społecznego: zaufanie, skłonność do pomocy oraz uczciwość. Zmienną zagregowaną zawierającą te trzy składniki nazywano kapitałem współpracy. Wyniki wskazują, że w badanych krajach około 1/6 wzrostu gospodarczego może być przypisana przyrostom kapitału współpracy. Ponad 80% tego efektu występuje jednak z opóźnieniami od jednego roku do trzech lat. Trzyskładnikowy kapitał współpracy znacznie lepiej wyjaśnia wzrost gospodarczy niż tradycyjny, jednoelementowy wskaźnik zaufania. Z oszacowanego modelu wynika, że dla wzrostu gospodarczego największe znaczenie ma przyrost gotowości do pomocy. Wskazuje to na kluczowe znaczenie pomocy i współpracy w stymulowaniu działalności gospodarczej. Słowa kluczowe: kapitał społeczny, zaufanie, uczciwość, pomocniczość, wzrost gospodarczy JEL: A13, C21, E24, O11, O47, Z13

Trust, Helpfulness, and Fairness and Economic Growth in Europe Summary The article an attempt to assess the impact of three components of social capital: trust, helpfulness, and fairness on economic growth in Europe. The first part of the paper discusses the concepts of social capital and the related concept of trust. The second part gives an overview of the selected research hitherto conducted on the subject. The next parts present the econometric model employed by the authors in order to estimate the

Zaufanie, skonność do pomocy i uczciwość a wzrost gospodarczy w Europie

671

impact of the cooperation capital and its three components on economic growth (based on a modified and augmented Cobb-Douglas function). The empirical analysis was made on a sample including panel data for 22 European countries in the period 2006–2012. The tested model includes three interrelated components of social capital: trust, helpfulness, and fairness, which can be combined into an aggregated variable called, ‘cooperation capital’. The results suggest that ca. 1/6 of the economic growth (measured by the GDP growth rate) may be ascribed to the effect of the increase in cooperation capital, but 80% of this effect occurs with 1–3 years lag. The three-component cooperation capital better explains economic growth than the traditional, one-component trust indicator. The estimated model suggests that most important for economic growth is the increase in the helpfulness. This indicates the key importance of helpfulness and cooperation in boosting economic activity. Key words: social capital, trust, fairness, helpfulness, economic growth JEL: A13, C21, E24, O11, O47, Z13

Доверие, желание оказывать помощь, честность и экономический рост в Европе Резюме Исследование проведено на базе панельных данных 22-х европейских стран за 2006– 2012 гг. При построении модели были приняты во внимание три близкие составные части общественного капитала: доверие, желание оказывать помощь и честность. Агрегированная переменная, содержащая эти три элемента, была названа капиталом сотрудничества. Результаты указывают, что в исследованных странах около 1/6 экономического роста было получено благодаря приросту капитала сотрудничества. Однако более чем 80% этого эффекта проявляется с опозданием от одного года до трех лет. Капитал сотрудничества, учитывающий три составляющих, значительно лучше объясняет экономический рост, чем традиционный показатель доверия, состоящий из одного элемента. Из модели вытекает, что для экономического роста самое большое значение имеет прирост готовности оказывать помощь. Это указывает на ключевое значение помощи и сотрудничества для стимулирования экономической деятельности. Ключевые слова: общественный капитал, доверие, честность, готовность оказывать помощь, экономический рост JEL: A13 C21 E24 O11 O47 Z13

Bazyli Czyżewski* Anna Matuszczak**

Interwencjonizm rolny: pogoń za rentą a wybór publiczny lub korygowanie rynku1 Wprowadzenie Interwencjonizm rolny często uzasadnia się ideologicznie, nawiązując do postulatów bezpieczeństwa żywnościowego i samowystarczalności krajów w produkcji żywności, kwestii bezpiecznej żywności, narodowej własności ziemi czy ochrony zasobów naturalnych. Brakuje kryteriów ilościowych, które wskazywałyby kto i jakie wsparcie powinien otrzymywać, żeby odbyło się to z korzyścią dla szeroko rozumianego dobrobytu społecznego. Pojęcie renty politycznej zostało zdefiniowane na gruncie teorii rent-seeking, ale czy jest ono koncepcyjne odpowiednie dla współczesnej polityki rolnej krajów wysoko rozwiniętych? Renta polityczna ex definitione jest nierozerwalnie związana z marnotrawstwem zasobów oraz ekskluzywnymi korzyściami dla wybranych grup społecznych, realizowanymi kosztem pozostałych. W literaturze nie podejmuje się w ogóle prób kwantyfikacji rent politycznych, choć mogłoby się to przyczynić do podniesienia efektywności wydatków publicznych. Zdaniem autorów jest to istotna luka. Cele artykułu zakładają, po pierwsze, zweryfikowanie koncepcji renty i rent-seeking funkcjonujących w literaturze z zakresu ekonomii politycznej z punktu widzenia ich zasadności w dyskusji nad polityką rolną. Po drugie, autorzy podejmują próbę opracowania metodologii kwantyfikacji rent politycznych w polityce rolnej i stosują ją do komparatywnej analizy rent WPR we wszyst* Dr hab. Bazyli Czyżewski – prof. UEP, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Edukacji i Rozwoju Kadr; e-mail: b.czyzewski@ue.poznan.pl ** Dr hab. Anna Matuszczak – prof. UEP, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej UEP; e-mail: anna.matuszczak@ue.poznan.pl 1 Artykuł finansowany w ramach grantu ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC–2013/11/B/HS4/00572.

Interwencjonizm rolny: pogoń za rentą a wybór publiczny lub korygowanie rynku 675

kich krajach UE w latach 2005–2012. W ten sposób podważają niektóre obiegowe opinie krążące w tym zakresie wokół WPR. Szukają przy tym odpowiedzi na pytanie badawcze, jaka część subsydiów dla rolnictwa UE znajduje uzasadnienie w płatnościach za dobra publiczne czy też w kompensacji niedoskonałości rynków dotykających rolnictwo, a jaka nie ma żadnego obiektywnego uzasadnienia i jest czystą rentą polityczną według teorii rent-seeking. Rozumowanie to pozwala na dokonanie oceny efektywności alokacji subsydiów z WPR między poszczególne kraje UE oraz klasy gospodarstw rolnych, a także na sformułowanie rekomendacji w zakresie jej poprawy.

1. Renty polityczne i rent-seeking – przegląd literatury Rent-seeking, czyli pogoń za rentą, nie jest nowym zjawiskiem w rzeczywistości gospodarczej. Polega ono na dążeniu przez podmioty gospodarcze do uzyskania korzyści (przeważnie finansowych lub materialnych) przez wywieranie wpływu (np. przez lobbowanie) na otoczenie instytucjonalne2. W bardziej szczegółowych definicjach mowa o aktywnym poszukiwaniu renty, przez co rozumie się wydatkowanie zasobów prywatnych przedsiębiorstw i grup interesów w celu uzyskania ochronnej regulacji ze strony rządzących (Sztaba 2002). Podkreśla się jednocześnie dwie kwestie: po pierwsze – aktywne poszukiwanie renty obejmuje działania legalne, po drugie – niestety, ograniczają one wolne gospodarowanie i w pewnym stopniu zaburzają konkurencję. Rynek renty politycznej tworzą z jednej strony zgłaszający popyt na pożądane regulacje, czyli wspomniane grupy interesów, stowarzyszenia producentów branżowych czy też konsumentów, którzy wydatkują przy tej okazji środki finansowe i dla których dane uregulowanie przyniesie wymierne korzyści (np. ochronę rynku wewnętrznego, utrzymanie cen, zwiększenie dochodów, niedopuszczenie albo wprowadzenie czegoś do konsumpcji3 itp.). Reakcją na tenże popyt jest podaż tworzona przez polityków czy urzędników, którzy „sprzedają” regulacje, nad którymi mają władzę, w zamian za poparcie polityczne. Badania pokazują, że w obawie przed utratą swojego elektoratu są oni skłonni do intensyfikowania działań w celu rent-seeking (Acemoglu i Robinson 2000, 2006; Persson, Roland, Tabellini 1997). Zatem jest to swoista gospodarczo-polityczna transakcja. Konkretyzując, można uznać, że renta polityczna występuje najczęściej pod postacią transferu dochodów od jednych podmiotów do innych, dzięki wykorzystaniu mechanizmów władzy politycznej, a nie – jak to zazwyczaj ma miejsce – rynkowych. W podejściu mikroekonomicznym odnoszone korzyści należy zaliczyć do indywidualnych, 2

Termin po raz pierwszy zdefiniowany przez Krugera 1974, niemniej rozważania na temat tego zjawiska zostały zawarte już w artykule Tullocka (1967). 3 Przykładem może tu posłużyć od lat prowadzona batalia w sprawie produktów GMO (Schmitz i in. 2010).

702

Bazyli Czyżewski, Anna Matuszczak

Tullock G., Rent-Seeking as a Negative-Sum Game, w: Buchanan, Tollison, Tullock 1980b. Unijne dopłaty dla rolników w przyszłości spowiją czarne chmury, http://forsal.pl/artykuly/399782,unijne_doplaty_dla_rolnikow_w_przyszlosci_spowija_czarne_chmury.html (dostęp 16.06.2011). Wadho W.A., Rent Seeking and the Curse Of Natural Resources, „Economics & Politics” 2014, nr 26. Why do We Need a Common Agricultural Policy?, Discussion Paper by DG Agriculture and Rural Development, European Commission, Brussels 2009. Wilen J., Rent Generation in Limited Entry Fisheries, w: Rights Based Fishing, red. P.A. Neher, R. Arnason, N. Mollet, Kluwer, Dordrecht 1989. Wilkin J., Jak zapewnić rozwój wsi w warunkach zmniejszającej się roli rolnictwa, w: Wieś jako przedmiot badań naukowych na początku XX wieku, red. M. Halamska, Scholar, Warszawa 2011. Wilkin J., Teoria wyboru publicznego – homo oeconomicus w sferze polityki, w: Teoria wyboru publicznego. Główne nurty i zastosowania, red. J. Wilkin, Scholar, Warszawa 2012. Woś A., Konkurencyjność polskiego sektora żywnościowego. Synteza, IERiGŻ, Warszawa 2003. Wspólna polityka rolna 2013 plus. Zmiany w systemie wsparcia, Forum Inicjatyw Rozwojowych, Program http://www.cbr.edu.pl/pdf/forum_inicjatyw_rozwojowych_raport_ wpr_2013.pdf (dostęp 16.06.2011). Zawojska A., Pogoń za rentą i lobbing we wspólnej polityce rolnej Unii Europejskiej, „Roczniki Nauk Rolniczych” 2011, nr 3, seria G, tom 98. Zielińska Z., Długookresowe przemiany struktury żywności na tle wzrostu dochodów, Zakład Wydawnictw Naukowych Instytutu Handlu Wewnętrznego i Usług, Warszawa 1979.

Interwencjonizm rolny: pogoń za rentą a wybór publiczny lub korygowanie rynku Streszczenie Powszechnie uważa się, że interwencjonizm rolny jest wypłacaniem rent politycznych na rzecz rolników. Autorzy próbują pokazać, że koncepcja renty politycznej znana z teorii rent-seeking nie jest adekwatna do oceny polityki rolnej. Kwalifikacja całości subsydiów dla rolnictwa jako rent politycznych jest nieuzasadniona, ponieważ część z nich stanowi płatność za dobra publiczne lub kompensację niedoskonałości rynku. Autorzy proponują metodologię pomiaru tych wielkości, wypełniając lukę w literaturze ekonomii politycznej. Następnie przeprowadzono komparatywną analizę alokacji „czystych” rent politycznych we wspólnej polityce rolnej, wykorzystując macierze input-output dla gospodarstw reprezentatywnych według EUFADN oraz indeksy produktywności całkowitej Hicks-Moorsteena w układzie wszystkich krajów UE–27 w latach 2005–2012. Sformułowano hipotezę badawczą, że renty zrealizowane w rolnictwie UE są funkcją cyklu politycznego, jak również niedoskonałości rynku. Oszacowana „czysta renta polityczna” dla UE–27 ogółem jest o ponad 40% niższa niż wsparcie według powszechnie stosowanego wskaźnika PSE. Słowa kluczowe: rolnictwo WPR, pogoń za rentą, renty polityczne JEL: B52, D46, D57, H41, Q58

Interwencjonizm rolny: pogoń za rentą a wybór publiczny lub korygowanie rynku 703

Agricultural Interventionism: Rent-seeking vs. Public Choice or Correcting Market Imperfections Summary It is generally believed that the agricultural interventionism represents the payment of political rents to farmers. Authors attempt to show that the concept of political rent known as the rent-seeking theory is not valid for agricultural policy. Identification of the whole of the subsidies paid to agriculture as a “political rent”, is unjustified since political rents cannot be taken to include payments for the supply of public goods or those transfers which compensate for market imperfections. A novel methodology is proposed for valuing these items filling the gap in the literature of political economy. Author perform comparative analyses, with the aim of calculating the “pure political rent”, based on input-output matrices for representative farms according to EUFADN typology and on a decomposition of the Hicks-Moorsteen TFP index for the period 2005–2012 and all EU–27 countries. The research hypothesis is proposed that the size of subsidies retained in agriculture is a function of political cycle, but also of market imperfections. Calculated “pure political rent” for EU–27 agriculture is about 40% lower that the estimation of producer support according to the commonly used PSE indicator. Key words: agriculture, CAP, rent seeking, political rents JEL: B52, D46, D57, H41, Q58

Аграрный интервенционизм: погоня за рентой и публичный выбор или корректировка рынка Резюме Существует общее мнение, что аграрный интервенционизм – это рента, которую крестьяне получают от политиков. Авторы пытаются показать, что концепция политической ренты, известная в теории rent-seeking, не является адекватной для оценки всей аграрной политики. Квалификация всех субсидий для сельского хозяйства как политической ренты не является оправданной, так как часть из них представляет собой плату за публичные блага или компенсацию за несовершенство рынка. Авторы предлагают методологию замера этих величин, заполняя брешь в литературе. Ими был проведен компаративный анализ размещения „чистых” политических рент в совместной сельскохозяйственной политике ЕС. Для этого были использованы матрицы input-output для репрезентативных хозяйств согласно EUFADN, а также индексы полной продуктивности Хикс-Мурстина для всех стран ЕС–27 за 2005–2012 гг. Была сформулирована гипотеза, что ренты, реализованные в сельском хозяйстве ЕС, являются функцией политического цикла, а также несовершенства рынка. Оценочная „чистая” политическая рента для ЕС–27 в целом более чем на 40% ниже, чем помощь, рассчитанная по повсеместно применяемому показателю PSE. Ключевые слова: сельское хозяйство ССП (Совместная сельскохозяйственная политика), погоня за рентой, политические ренты JEL: B52, D46, D57, H41, Q58

SŁAWOMIR JUSZCZYK* PIOTR GOŁASA** MARCIN WYSOKIŃSKI***

Redystrybucyjna rola Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej – przesłanki teoretyczne i rezultaty Wprowadzenie Rolnictwo jako sektor gospodarki zawsze było obiektem szczególnego zainteresowania władzy państwowej. Jego pozycja bowiem i samowystarczalność żywnościowa decydowała o sile kraju, a także niezależności politycznej. Mimo to obecnie rolnictwo jest traktowane często jako podmiot obciążający gospodarkę narodową (Wilkin 2003). Coraz częściej pojawiają się również głosy negujące potrzebę ingerencji państwa w rolnictwo, zwłaszcza utrzymywania rozwiązań w zakresie finansów publicznych w uprzywilejowany sposób traktujących rolnictwo wobec innych działów gospodarki (Duczkowska-Małysz, Duczkowska-Piasecka 2008). Jednakże na świecie w długim okresie można zaobserwować wzrost roli państwa w gospodarce. Jest to spowodowane m.in. tym, że w gospodarce wolnorynkowej istnieją różnego rodzaju niedoskonałości prowadzące do niekorzystnych zjawisk (zbyt duże różnice w zamożności i konieczność chociaż minimalnej pomocy społecznej, zanieczyszczenie środowiska, bezrobocie, kryzysy finansowe itp.). Zrozumiałe w związku z tym jest, że stopień ingerencji państwa w gospodarkę budzi wśród ekonomistów spory, ale istnieje zgodność co do funkcji, jakie powinno ono realizować. Według P.A. Samuelsona i W.D. Nordhausa (2004) państwo: –– zwiększa efektywność, popierając konkurencję, ograniczając niekorzystne efekty zewnętrzne i dostarczając dobra publiczne,

* Prof. dr hab. Sławomir Juszczyk – Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW; e-mail: slawomir_juszczyk@ sggw.pl ** Dr Piotr Gołasa – Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW; e-mail: piotr_golasa@sggw.pl *** Dr Marcin Wysokiński – Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW; e-mail: marcin_wysokinski@sggw.pl

Redystrybucyjna rola Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej – przesłanki… 725

Redystrybucyjna rola Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej – przesłanki teoretyczne i rezultaty Streszczenie Artykuł rozważa redystrybucyjną funkcję Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej (WPR) służącej do podtrzymania dochodów rolniczych. Część teoretyczna omawia przejawy interwencjonizmu państwowego w rolnictwie i uzasadnienie jego redystrybucyjnej funkcji. Część empiryczna zawiera analizę wpływu transferów finansowych z UE na rozkład dochodów gospodarstw rolnych w Polsce w okresie 2004–2012. Dzięki redystrybucyjnej funkcji transferów publicznych dokonywanych w ramach WPR dyspersja dochodów rolników zmniejsza się, co pokazuje współczynnik Giniego i jego zmiany następujące wraz z upływem czasu. Niemniej jednak zróżnicowanie dochodów rolników jest większe niż dochodów reszty społeczeństwa, a luka dochodowa między rolnictwem a resztą gospodarki pozostaje wciąż duża. Słowa kluczowe: redystrybucja dochodów, nierówności społeczne, Wspólna Polityka Rolna, Unia Europejska JEL: D63, E64, O52, Q14

Redistributive Role of the Common Agricultural Policy of the European Union: Theoretical Premises and Effects Summary The paper deals with the redistributive function of the EU CAP to support farm incomes. The theoretical part presents evidence of state interventionism in agriculture and the justification for its redistributive function. The empirical part contains an analysis of the impact of the financial transfers received from the EU on income distribution among farmers in Poland in the period 2004–2012. With the implementation of the redistributive function of public transfers under CAP, the dispersion of farmers income is reduced, as evidenced by the Ginny coefficient and its evolution over time. Nevertheless, the diversification of farmers’ income is greater than in the income of the rest of society and the income gap between agriculture and the rest of economy remains large. Key words: redistribution of income, social inequalities, Common Agricultural Policy, European Union JEL: D63, E64, O52, Q14

Роль совместной сельскохозяйственной политики Евросоюза в области перераспределения – теоретические предпосылки и результаты Резюме Статья рассматривает перераспределительную функцию совместной сельскохозяйственной политики Евросоюза (ССП), преследующей цель поддержать доходы в сельском

726

Sławomir Juszczyk, Piotr Gołasa, Marcin Wysokiński

хозяйстве. В теоретической части обсуждаются проявления государственного интервенционизма в сельском хозяйстве и его функции в области перераспределения. Эмпирическая часть содержит анализ влияния финансовых трансфертов из ЕС на доходы хозяйств аграрного сектора в Польше в период 2004–2012 гг. Благодаря перераспределительной функции публичных трансфертов, производимых в рамках ССП, дисперсия доходов крестьян сокращается, на что указывает коэффициент Джини и его изменения, происходящие по мере течения времени. Тем не менее, дифференциация доходов крестьян оказалась выше, чем доходов остального общества, а разрыв доходов между сельским хозяйством и остальной частью экономики все еще остается большим. Ключевые слова: перераспределение доходов, социальное неравенство, Совместная сельскохозяйственная политика, Евросоюз JEL: D63, E64, O52, Q14

ellanea

Maciej Czaplewski*

Asymetria informacji w handlu elektronicznym Wstęp Charakterystyczną cechą współczesnych gospodarek jest znaczne tempo rozwoju internetu, zasobów informacyjnych dostępnych za pośrednictwem internetu, powstawanie nowych sektorów oraz form działalności gospodarczej, opierających swoje funkcjonowanie na internecie. Przykładem takiej działalności jest handel elektroniczny, będący nową formą handlu, w której internet jest wykorzystywany do: –– nawiązywania kontaktów między kontrahentami korzystającymi z handlu realizowanego z użyciem kanałów elektronicznych, –– negocjowania, –– zawierania transakcji. E-commerce stwarza też możliwość wykorzystywania internetu i jego zasobów do poprawiania niedoskonałości rynku przez: –– poszerzanie wiedzy poszczególnych uczestników transakcji na temat swych kontrahentów, –– niwelowanie asymetrii informacji będących w posiadaniu e-sprzedawców i kupujących. Biorąc pod uwagę, że „niedoskonałości informacji dają jednostkom możliwości działania w sposób przynoszący im korzyści kosztem innych…” (Stiglitz 2006, s. 166), wykorzystywany w e-commerce „postęp technologiczny może przynajmniej osłabić skutki występowania niedoskonałości rynku” (Fiedor, 2013, s. 197), wzmacniając inne, szerzej podkreślane atuty tej nowoczesnej formy handlu. Celem artykułu jest przedstawienie wpływu handlu elektronicznego na możliwości pozyskiwania informacji o sprzedawcach i kupujących, i na asymetrię informacji rynkowych posiadanych przez uczestników tej formy handlu. Autor stawia następującą hipotezę badawczą: handel elektroniczny, wykorzystując internet i usługi internetowe, zapewnia kupującym i sprzedawcom nowe źródła informacji rynkowej i sprzyja redukowaniu asymetrii informacji między nimi. W nawiązaniu do założonego celu oraz przyjętej hipotezy w artykule stawia się następujące pytania badawcze: 11 Jakie możliwości oferuje internet dla pozyskiwania informacji na temat sprzedawców i klientów korzystających z kanału elektronicznego? * Dr Maciej Czaplewski – Katedra Polityki Gospodarczej i Ekonomii Społecznej, Uniwersytet Szczeciń-

ski; e-mail: maciej.czaplewski@wzieu.pl

750

Miscellanea

Asymetria informacji w handlu elektronicznym Streszczenie Celem artykułu jest przedstawienie wpływu cech handlu elektronicznego (e-commerce) na możliwości pozyskiwania informacji o sprzedawcach i kupujących, i na asymetrię informacji posiadanych przez uczestników obrotu rynkowego. Postawiona została następująca hipoteza badawcza: e-commerce, wykorzystując internet i usługi internetowe, zapewnia kupującym i sprzedawcom nowe źródła informacji rynkowej i sprzyja redukowaniu asymetrii informacji między nimi. Dla weryfikacji postawionej hipotezy wykorzystano: metodę krytycznej analizy literatury, metodę analizy przyczynowo-skutkowej, metody analizy porównawczej i metodę syntezy. Przeprowadzona analiza wskazuje, że użytkownicy e-commerce mają dostęp do różnych źródeł pozyskiwania informacji rynkowych na temat partnerów transakcji. Nawet częściowe wykorzystanie tych informacji wzmacnia wiedzę każdego użytkownika na temat kontrahentów. Dając kupującym szerokie możliwości pozyskiwania informacji o sprzedających i ich ofertach, e-commerce sprzyja ograniczeniu asymetrii informacji, wzmacniając pozycję rynkową kupujących. Zmniejszenie asymetrii informacji pomiędzy stronami transakcji sprzyja ograniczeniu występowania na rynku takich niekorzystnych zjawisk jak negatywna selekcja i pokusa nadużycia. Upowszechnienie wiedzy na temat e-commerce może przyczynić się do dalszego dynamicznego rozwoju tej formy handlu. Słowa kluczowe: dobra informacyjne, asymetria informacji, e-commerce Kod JEL: D82, D85, L81, O33.

Information asymmetry in e-commerce Summary The purpose of this article is to present the influence of e-commerce on the ability to obtain information about sellers and buyers, and on information asymmetry in the market. The research hypothesis is that e-commerce, via the Internet and with Internet tools, provides new sources of market information for sellers and buyers and helps to reduce information asymmetry between them. The following research methods were used: critical review of the literature, cause and effect analysis, comparative analysis and synthesis. The analysis shows that users of e-commerce have access to different sources of market information about their transaction partners. Even partial use of this information strengthens user’s knowledge about trade partners. E-commerce, giving buyers the possibility to obtain information about sellers and their offers, reduces information asymmetry and improves the market position of buyers. Reducing information asymmetry between the sides of a transaction helps to limit the scope of negative market situations, such as adverse selection and moral hazard. The common use of knowledge about e-commerce can lead to the dynamic development of this kind of trade. Key words: information goods, information asymmetry, e-commerce JEL code: D82, D85, L81, O33.

Miscellanea

751

Асимметрия информации в электронной торговле Резюме В статье описывается влияние характерных особенностей электронной торговли (e-commerce) на возможность получения информации о продавцах и покупателях и на асимметрию информации, имеющейся в распоряжении участников рыночного оборота. Выдвигается следующая исследовательская гипотеза: e-commerce, используя интернет и услуги интернета, обеспечивает покупателям и продавцам новые источники рыночной информации и способствует сокращению асимметрии информации между ними. Для проверки выдвинутого тезиса были использованы: метод критического анализа литературы, метод причинно-следственного анализа, методы сравнительного анализа и метод синтеза. Проведенный анализ указывает, что пользователи e-commerce имеют доступ к разным источникам поиска рыночной информации относительно партнеров сделки. Даже частичное использование этой информации расширяет знания каждого пользователя на тему контрагентов. Предоставляя покупателям широкие возможности приобретения информации о продавцах и их предложениях, e-commerce способствует ограничению асимметрии информации, укрепляя рыночную позицию покупателей. Сокращение асимметрии информации между сторонами сделки способствует ограничению наличия на рынке таких неблагоприятных явлений как отрицательная селекция и провоцирование злоупотреблений. Распространение знаний на тему e-commerce может способствовать дальнейшему динамичному развитию этой формы торговли. Ключевые слова: информационные блага, асимметрия информации, e-commerce JEL: D82, D85, L81, O33.

Aleksander Panasiuk*

Asymetria informacji na rynku turystycznym Wprowadzenie Istotnym aspektem wpływającym na kształt współczesnego rynku jest asymetria informacji pomiędzy jego uczestnikami. W klasycznym ujęciu asymetria informacji obejmuje podmioty funkcjonujące w obszarze transakcyjnym, tj. relacje zachodzące pomiędzy sprzedającymi i kupującymi. Relacje te mają wymiar czysto komercyjny. Przewaga w zakresie posiadanej informacji po jednej ze stron rynku może prowadzić do sytuacji w których nie dochodzi do transakcji lub w sytuacji skutecznej transakcji jedna ze stron ocenia transakcję jako nie w pełni korzystną. Współczesny rynek nie ogranicza się wyłącznie do klasycznych transakcji rynkowych, wynikających z aktów kupna-sprzedaży. Przedmiotem wymiany mogą być także oferty poddawane szczególnym prawom obrotu. Ponadto należy zwrócić uwagę, że pomiędzy podmiotami istnieją relacje istotne dla procesów rynkowych, ale niewyrażające się docelowo doprowadzeniem do transakcji. Stąd zadania i zachowania podmiotów rynkowych tworzą także inne relacje, które kształtowane są w warunkach asymetrii informacji, obejmując aspekty pseudotransakcyjne i pozatransakcyjne. Idealnym przykładem współczesnego rynku, o wysokiej dynamice rozwoju, w ramach którego można zinterpretować i zaprezentować zakres występujących relacji związanych z asymetrią informacji pomiędzy jego uczestnikami jest rynek turystyczny. Rynek ten jest rozległy i wewnętrznie skomplikowany, obejmuje obszerny zakres form działalności gospodarczej, skierowanych na popyt, które dotyczą funkcjonowania podmiotów reprezentujących bezpośrednio branżę turystyczną, jak i wiele innych branż wspomagających tworzenie oferty turystycznej. Procesy na rynku turystycznym pozostają w ciągłym rozwoju, zarówno od strony podażowej, jak i popytowej. Skomplikowana struktura podmiotowo-przedmiotowa rynku turystycznego prowadzi do wyodrębnienia subrynków turystycznych, tj. rynku dóbr turystycznych, rynku usług turystycznych, tzw. rynku środków i warunków do uprawiania turystyki. Istotnym podmiotem na rynku turystycznym są podmioty sfery publicznej, a zwłaszcza jednostki samorządu terytorialnego, organizacje turystyczne oraz organy publiczne wyższych szczebli, łącznie z narodową organizacją turystyczną. Celem artykułu jest przedstawienie problematyki asymetrii informacji w aspekcie funkcjonowania współczesnego rynku turystycznego wraz z identyfikacją jej form. W ramach wyodrębnionych form asymetrii informacji zostanie omówiony zakres asymetrii * Prof. dr hab. Aleksander Panasiuk – Uniwersytet Szczeciński, Katedra Zarządzania Turystyką; e-mail:

aleksander.panasiuk@wzieu.pl

Miscellanea

753

informacji pomiędzy uczestnikami rynku w zakresie transakcyjnym, pseudootransakcyjnym i pozatrnsakcyjnym. Procesy takie zachodzą na poszczególnych rynkach branżowych. Przedmiotem odniesienia analizowanych procesów jest rynek turystyczny, mający skomplikowaną strukturę. Wyszczególnione formy zostaną zilustrowane relacjami podmiotów rynku turystycznego na przykładach subrynku touroperatorskiego, funkcjonowania destynacji turystycznej oraz podmiotów sfery regulacyjnej i realnej.

1. Rynek turystyczny Rynek jako kategoria ekonomiczna powstał wraz z pojawieniem się wymiany towarowej. Współcześnie obejmuje transakcje realne i wirtualne dotyczące kupna i sprzedaży towarów (dóbr materialnych), usług i innych niematerialnych przedmiotów wymiany rynkowej (np. licencji, patentów, praw autorskich). W. Wrzosek określa rynek jako „ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany” (Wrzosek 2002). Rozwinięciem tej definicji jest interpretacja S. Mynarskiego, który za rynek uważa ogół stosunków wymiennych między sprzedawcami, oferującymi do sprzedaży produkty po określonej cenie (czyli zgłaszającymi podaż), a kupującymi, wyrażającymi chęć zakupu tych produktów popartą odpowiednimi środkami płatniczymi (czyli zgłaszającymi popyt) (Mynarski 1995). Tak rozumiany rynek obejmuje podmioty rynkowe, którymi są sprzedający i kupujący oraz przedmioty rynkowe, czyli towary, usługi, środki płatnicze, a także wzajemne relacje między tymi elementami, wpływające na kształtowanie się stosunków wymiennych. Dla dalszych rozważań istotne jest zinterpretowanie pojęcia „rynek turystyczny”. Przed przystąpieniem do próby zdefiniowania tego pojęcia należy jednak zwrócić uwagę na jego zakres: 11 podmiotowy, zwłaszcza od strony podaży, 11 przedmiotowy, obejmujący strukturę oferty (Rucińska 2011). W skład strony podażowej rynku wchodzą nie tylko tradycyjnie rozumiani usługodawcy turystyczni (przedsiębiorcy działający na zasadach komercyjnych), lecz także instytucje tworzące warunki do kreowania i udostępniania oferty turystycznej – przede wszystkim jednostki administracji samorządowej oraz organizacje turystyczne (opierające swoją działalność na zasadach non-profit). Przedmiotem działalności tzw. niekomercyjnych podmiotów strony podażowej rynku turystycznego są zarówno dobra i usługi, jak również kształtowanie warunków rozwoju oferty turystycznej. Przedmiotem oferty na rynku turystycznym są nie tylko wąsko rozumiane produkty, będące dobrami i usługami oferowanymi przez przedsiębiorstwa turystyczne, ale także świadczenia (np. udostępnianie walorów turystycznych czy funkcjonowanie atrakcji turystycznych) oraz ogólne warunki do korzystania z funkcji turystycznej obszaru (o charakterze infrastrukturalnym lub informacyjnym), udostępniane przez jednostki samorządu terytorialnego i organizacje turystyczne. Podjęty problem wyraża się pojęciem obszarowego produktu turystycznego, który jest zdeterminowany przestrzennie. W ujęciu przedmiotowym rynek turystyczny tworzą: popyt turystyczny, podaż turystyczna wraz ceną i warunkami sprzedaży dóbr i usług turystycznych. Na ogólny rynek turystyczny składają się następujące subrynki: a) rynek dóbr turystycznych obejmujący: 11 podstawowe dobra turystyczne, określane jako walory i atrakcje turystyczne, stanowiące o bezpośrednim zainteresowaniu turystów obszarem turystycznym, które nie

764

Miscellanea

Panasiuk A., Wymiary oferty na rynku turystycznym, „Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu”, nr 46, Wrocław 2014b. Puciato D., Łoś A., Mrozowicz K., Franchising as a Way of Reducing Moral Hazard in the Tourism Market, „Argumenta Oeconomica” 2013, nr 1(30). Rucińska D., Badania rynku usług lotniczych. Istota, zakres, użyteczność, przykłady, „Zeszyty Naukowe”, nr 9, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2011. Stiglitz J.E., Globalizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004a. Stiglitz J.E., Informacja i zmiana paradygmatu w ekonomii, „Gospodarka Narodowa” 2004b, nr 3. Wrzosek W., Funkcjonowanie rynku, PWE, Warszawa 2002.

Asymetria informacji na rynku turystycznym Streszczenie W klasycznym ujęciu asymetria informacji dotyczy relacji pomiędzy sprzedającymi i kupującymi na określonym rynku. Przewaga informacji po jednej ze stron rynku może prowadzić do sytuacji, w których nie dochodzi do transakcji lub w której jedna ze stron ocenia zawartą transakcję jako nie w pełni korzystną. Współczesny rynek, obok typowych transakcji kupna-sprzedaży, obejmuje także oferty oraz różne działania pseudotransakcyjne i pozatransakcyjne. Wszystkie one kształtowane są w warunkach asymetrii informacji. Artykuł omawia różne rodzaje asymetrii informacji występujące na współczesnym rynku turystycznym i proponuje pewną klasyfikację jej form. Uwzględnione zostały przejawy asymetrii informacji między różnymi podmiotami rynku turystycznego w zakresie transakcyjnym, pseudootransakcyjnym i pozatransakcyjnym. Wskazano też na możliwości i sposoby ograniczania asymetrii informacji. Zaproponowany sposób analizy zagadnień asymetrii informacji może mieć także zastosowanie w analizie przejawów tego zjawiska na innych rynkach branżowych. Słowa kluczowe: asymetria informacji, rynek turystyczny, destynacja turystyczna, touroperator JEL: A1, H1, Z3

Information Asymmetry in the Tourist Market Summary In the classical approach, information asymmetry refers to the relations between sellers and buyers in a given market. Information advantage on the one part of the market can lead to situation, in which the deal cannot be completed, or one of the two parts considers the transaction as not fully satisfactory. The contemporary market comprises typical purchase and sale transactions sale offers, as well as some pseudo-contractual and non-contractual deals. All of them subject to information asymmetry. The paper discusses various kinds of information asymmetry seen in the tourist market and proposes a classification of its forms. The author also indicates the possibilities and ways of reducing the scope of information asymmetry. The proposed way of analysing information asymmetry may also be used in the analysis of this phenomenon in other branch markets. Key words: information asymmetry, tourist market, tourist destination, touroperator JEL: A1, H1, Z3

Miscellanea

765

Асимметрия информации на туристическом рынке Резюме В классическом представлении асимметрия информации касается отношений между продавцами и покупателями на определенном рынке. Перевес информации у того или другого участника может вести к срыву сделки или к оценке сделки одной из сторон как не вполне выгодной. Современный рынок, кроме типичных сделок купли-продажи, охватывает также оферты и различные действия типа псевдосделок и вне сделок. Все они формируются в условиях асимметрии информации. В статье обсуждаются разные виды асимметрии информации, имеющие место на современном туристическом рынке и предлагается определенная классификация ее форм. Авторы учли проявления асимметрии информации между разными субъектами туристического рынка в области сделок, псевдосделок и вне сделок. Было указано также на возможности и способы ограничения асимметрии информации. Предложенный способ анализа вопросов асимметрии информации может иметь также применение в анализе такого рода проявлений на рынках других отраслей. Ключевые слова: асимметрия информации, туристический рынок, туристическая дестинация, туроператор JEL: A1, H1, Z3

Re c enzje  i   o m ó w i en i a

Nowa globalna architektura finansowa. W stronę bezpieczniejszego sektora bankowego, red. nauk. Barbara Liberska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016, s. 238. Klasyczny kanon piękna architektury to grecki Akropol. Łączy on w sobie piękno kolumn jońskich z solidnością podstaw, w których kryły się skarbce świątyni oraz tryumfalne, a jednocześnie bezpieczne zwieńczenie. Po tsunami finansowym, załamaniu się globalnych rynków oraz znaczących instytucji finansowych powstało zapotrzebowanie na poszukiwanie nowego kanonu piękna i bezpieczeństwa w świecie finansów. Architektami tej nowej budowli, z woli przywódców państw grupy G-20, stali się członkowie Rady Stabilności Finansowej (FSB). W 2009 r. organ ten dostał bardzo silny mandat polityczny na przebudowę dotychczasowej architektury globalnego systemu finansowego. Jest to ciało koordynujące wysiłki wszystkich bez wyjątku regulatorów i nadzorców nad pośrednikami finansowymi. Zmasowane wysiłki praktyków nie uszły uwadze akademikom z najstarszej uczelni wyższej w Polsce. Wysiłkiem pracowników Instytutu Ekonomii, Finansów i Zarządzania Uniwersytetu Jagiellońskiego dokonano przeglądu dotychczasowych dokonań i podjęto próbę ich teoretycznego uogólnienia. Jest to pionierska i bardzo potrzebna praca. W jej strukturze skupiono się na kolumnach, niejako zapominając o istnieniu cokołu oraz zwieńczenia całości budowli. W tej metaforycznej podstawie zapomniano o bardzo zasadniczym rozwoju technologii informacyjnych i informatycznych. Dzięki tym nowym technologiom transakcje transgraniczne odbywają się po kosztach bliskich zeru. Przedmiotem regulacji i monitorowania stały się specjalne, obowiązkowe platformy transakcji instrumentami pochodnymi (CCP). To jest ważna część nowej architektury globalnego systemu finansowego. W dotychczasowej architekturze zwieńczeniem systemu były liczne międzynarodowe organizacje finansowe, z Międzynarodowym Funduszem Walutowym na czele. Autorzy milczeniem pomijają walkę polityczną, jaką Stany Zjednoczone toczą z BRICS o reformę procedur podejmowania decyzji w kontrolowanych przez nie instytucjach międzynarodowych. Jednym z wyników tej walki jest powstanie chińskiego Międzynarodowego Banku Rozwoju. Jest to niekiedy alternatywa wobec MFW. Pominięte elementy architektury systemu finansowego w niczym nie ograniczają siły dowodowej i głębi interpretacji zawartych w omawianej książce. Otwiera ją bardzo użyteczny słownik pojęć i skrótów wykorzystywanych do opisu nowej architektury finansów świata. Nie jest on wolny od usterek. Financial Stability Board to znacznie więcej niż kolejna instytucja międzynarodowa, jest to ciało nadrzędne wobec już istniejących, w ramach jasno określonych zadań, ale jednak jest to o wiele więcej niż koordynacja – jest to wytyczanie kierunku prac nad prewencją ryzyka systemowego. Shadow banking to nie bankowość cienia, lecz bankowość równoległa. Jest to bardzo złożone zjawisko makroi mikroekonomiczne, niedające się sprowadzić do biało-czarnego schematu, w którym jest to element gospodarki cienia, nieregulowanej i nienadzorowanej. Najważniejszą cechą tych pośredników finansowych jest to, że nie mogą liczyć na publiczną sieć bezpieczeń-

Komunikat Sądu Konkursowego Nagrody Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego im. prof. Edwarda Lipińskiego w 2016 r. Nagroda im. prof. Edwarda Lipińskiego jest przyznawana corocznie przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne za książkę wnoszącą nowe wartości do dorobku nauk ekonomicznych w Polsce, a opublikowaną w dwóch kolejnych latach poprzedzających rok, w którym nagroda jest przyznawana. Po przeprowadzeniu postępowania konkursowego Sąd Konkursowy postanowił przyznać nagrodę w 2016 r.

Michałowi KONOPCZYŃSKIEMU za książkę

Optymalna polityka fiskalna w gospodarce otwartej w świetle teorii endogenicznego wzrostu gospodarczego wydaną przez Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu W pracach Sądu Konkursowego brali udział: prof. prof. S. Ryszard Domański, Bogusław Fiedor, Bożena Klimczak, Joanna Kotowicz-Jawor, Witold Kwaśnicki, Elżbieta Mączyńska, Stanisław Owsiak, Marek Ratajczak, Stanisław Rudolf, Eugeniusz Rychlewski (przewodniczący), Zdzisław Sadowski, Czesław Skowronek, Andrzej Sławiński, Jan Jacek Sztaudynger.

prof. dr hab. Eugeniusz Rychlewski Przewodniczący Sądu Konkursowego Warszawa, 23 września 2016 r.

NOWOŚCI Mieczysław Nasiłowski

Leszek Jerzy Jasiński

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

EKONOMISTA

CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

2016 3

2016

W numerze

Ewa AMBROZIAK, Paweł STAROSTA, Jan Jacek SZTAUDYNGER

Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Zaufanie, skłonność do pomocy i uczciwość a wzrost gospodarczy w Europie

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 Warszawa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

Bazyli CZYŻEWSKI, Anna MATUSZCZAK

11 RUCH S.A.

Interwencjonizm rolny: pogoń za rentą a wybór publiczny lub korygowanie rynku

Sławomir JUSZCZYK, Piotr GOŁASA, Marcin WYSOKIŃSKI

11 Kolporter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478

320303 770013

ISSN 0013-3205

770013

320303

12 >

Redystrybucyjna rola Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej – przesłanki teoretyczne i rezultaty

10 >

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych 9

ISSN 0013-3205

320303 770013 9

ISSN 0013-3205

08 > 9

770013

320303

06 >

ISSN 0013-3205

770013 9

ISSN 0013-3205

320303

770013 9

ISSN 0013-3205

320303

04 >

02 >

11 Garmond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Ekonomista 2016, nr 5, s. 641–770 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text