Ekonomista 2016 6 el demo

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2017 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2017 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej,

404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej,

49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF).

Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Eko­no­mi­sta 2016, nr 6, s. 771–914 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 6

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2016

6 W numerze Zbigniew Madej

Samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów Piotr Pysz, Anna Jurczuk, Michał Moszyński

Relacja stanowionego i spontanicznego ładu gospodarczego – od ujęcia statycznego do ujęcia dynamicznego Maciej Ryczkowski

Ewolucja poglądów Miltona Friedmana a polityka pieniężna Fed i EBC w okresie kryzysu finansowego Zbigniew Matkowski, Mariusz Próchniak, Ryszard Rapacki

Real Income Convergence between Central Eastern and Western Europe: Past, Present, and Prospects

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text

NOWOĹšCI

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej.

2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego.

Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niş 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.

3. Wraz z tekstem naleşy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu naleşy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim).

5. Przypisy wyjaśniające tekst naleşy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułoşonej w porządku alfabetycznym) naleşy podawać: –– w odniesieniu do pozycji ksiąşkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu naleşy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe naleşy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony).

6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków.

7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela.

8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf).

9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail.

Autorzy artykułów są równieş proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka).

Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach.

10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY�, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyşszymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji.

11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE� są chronione prawem autorskim.

Przedruk tekstu moşe nastąpić tylko za zgodą Redakcji.

12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

Leszek Jerzy Jasiński

Nobel z ekonomii 1969–2016 Poglądy laureatów w zarysie 300 stron Publikacja składa się z czterech części.

Rozpoczyna jÄ… przedstawienie genezy i zasad przyznawania Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych.

W głównej części ksiąşki zostały omówione sylwetki, poglądy i najwaşniejsze publikacje siedemdziesięciu ośmiu laureatów nagrody (od 1969 do 2016 roku).

Na końcu pracy podano, jakie szczegółowe obszary nauk ekonomicznych i ośrodki naukowe zostały wyróşnione i kto moşe okazać się kolejnym noblistą.

www.keytext.com.pl 3RGUĂšF]QLNL ] G]LHG]LQ\ QDXN HNRQRPLF]Q\FK VSU]HGDÄ? Z\V\ĂŻNRZD

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl

2016

6

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Piotr Pysz, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Jan Toporowski, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Andrzej Czyżewski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Ryszard Kokoszczyński, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Dodatkowe środki finansowe zostały pozyskane przez Komitet Redakcyjny od sponsorujących uczelni, którym tą drogą składamy podziękowanie: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Katolicki Uniwersytet Lubelski Zachodniopomorski Uniwersytet Techniczny, Uniwersytet Rzeszowski Uniwersytet Zielonogórski

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 340 egz., ark. wyd. 13

Spis treści Artykuły Zbigniew M A D E J: Samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów . . . . . . . . . .

Piotr P Y S Z, Anna J U R C Z U K, Michał M O S Z Y Ń S K I: Relacja stanowionego i spontanicznego ładu gospodarczego – od ujęcia statycznego do ujęcia dynamicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Maciej R Y C Z K O W S K I: Ewolucja poglądów Miltona Friedmana a polityka pieniężna Fed i EBC w okresie kryzysu finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zbigniew M A T K O W S K I, Mariusz P R Ó C H N I A K, Ryszard R A P A C K I: Real Income Convergence between Central Eastern and Western Europe: Past, Present, and Prospects . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

777

799 823

853

Miscellanea Dagmara K. Z U Z E K, Bartosz M I C K I E W I C Z: Sustainable Development:

A Challenge for Logistics Processes in Modern Enterprises . . . . . . . . . . . . . . .

893

Recenzje i omówienia John U R R Y, Offshoring (rec. Marta Żywiołek-Szeja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

907

* Każ­dy ar­ty­kuł za­wie­ra stresz­cze­nie w ję­zy­ku polskim, an­giel­skim i ro­syj­skim.

An­giel­sko­ję­zycz­ne stresz­cze­nia ar­ty­ku­łów za­miesz­cza­nych w „Eko­no­mi­ście” są re­je­strowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 14 punktów za publikacje (komunikat Ministra Nauki i Szkol­ nictwa Wyższego z dnia 3 czerwca 2016 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych, na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym).

Contents Articles Zbigniew M A D E J: Heuristic Self-knowledge Among the Economists . . . . . . . .

Piotr P Y S Z, Anna J U R C Z U K, Michał M O S Z Y Ń S K I: Relationship between a Made and Spontaneous Economic Order: from the Static towards a Dynamic Approach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Maciej R Y C Z K O W S K I: The Evolution of Milton Friedman’s Views and Monetary Policies Performed by Fed and ECB during the Financial Crisis . . .

Zbigniew M A T K O W S K I, Mariusz P R Ó C H N I A K, Ryszard R A P A C K I: Real Income Convergence between Central Eastern and Western Europe: Past, Present, and Prospects . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

777

799 823

853

Miscellanea Dagmara K. Z U Z E K, Bartosz M I C K I E W I C Z: Sustainable Development:

A Challenge for Logistics Processes in Modern Enterprises . . . . . . . . . . . . . . .

893

Reviews John U R R Y, Offshoring (rev. by Marta Żywiołek-Szeja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

907

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian.

Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 14 points for publications (Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 3 June 2016, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes).

Содержание Статьи Збигнев М А Д Е Й: Геуристическое самосознание экономистов . . . . . . . . . . . . . . Петр П Ы Ш, Анна Ю Р Ч У К, Михал М О Ш И Н Ь С К И: Соотношение между установленным и спонтанным порядком в экономике – от статистического подхода к динамическому . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Мачей Р Ы Ч К О В С К И: Взгляды Мильтона Фридмана и денежная политика Fed и EBC в период финансового кризиса . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Збигнев М А Т К О В С К И, Мариуш П Р У Х Н Я К, Рышард Р А П А Ц К И: Реальная конвергенция доходов между странами Центрально-Восточной и Западной Европы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

777

799 823

853

Разное Дагмара К. З У З Е К, Бартош М И Ц К Е В И Ч: Сбалансированное развитие как вызов для логистических процессов в современных предприятиях . . . . . . . . .

893

Рецензии и обзоры John U R R Y, Offshoring (в переводе на польский), (рец. Марта Живёлек-Шея) . .

907

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 14 пунктов за публикации (сообщение Министра науки и выс­ шего образования от 3 июня 2016 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам).

A

r

t

y

k

u

ł

y

Zbigniew Madej*

Samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów Wstęp Przedmiotem dociekań w tym artykule jest szukanie odpowiedzi na dwa pytania: 1) jaką rolę odgrywa heurystyka w szeroko pojętej wiedzy ekonomicznej1, 2) jaką samowiedzę na ten temat mają ekonomiści. Każde z tych pytań może być przedmiotem odrębnej analizy, gdyż każde zachowuje względną autonomię, ale rozpatrywane łącznie tworzą szanse na uzyskanie dodatkowej wartości poznawczej.

Wynika ona zarówno z tego, co łączy te dwa fenomeny, jak i z tego, co je dzieli.

Ten drugi aspekt sprawy jest nawet ciekawszy.

Przez pojęcie wiedzy określa się w tym tekście najszersze pojmowanie tego zjawiska, obejmujące wiedzę naukową i zdroworozsądkową oraz różnorakie kompozycje tych dwóch składników. Taki obraz wiedzy można znaleźć w wielu dyscyplinach. Specyfika wiedzy ekonomicznej polega na tym, że wiedza zdroworozsądkowa jest o tysiące lat starsza, bardziej rozległa i wewnętrznie bogatsza (bardziej różnorodna) niż młoda przecież, licząca sobie około dwustu lat, wiedza naukowa. Nie doceniamy wiedzy zdroworozsądkowej ani jako źródła wiedzy naukowej, ani jako jej partnerki w codziennym działaniu. Ekonomiczną wiedzę zdroworozsądkową stosuje się przecież w milionach gospodarstw domowych oraz w małym i średnim biznesie na całym świecie, łącznie z krajami wysoko rozwiniętymi. W krajach słabiej rozwiniętych jest ona na tym poziomie wiedzą dominującą.

W wielkich korporacjach oraz we władzach państwowych dominuje z kolei swoista mieszanka wiedzy zdroworozsądkowej i naukowej. Natomiast wiedza naukowa w relatywnie czystej postaci występuje jedynie w sektorze nauki i stanowi niewielki punkt na mapie całej wiedzy ekonomicznej. W uzupełnieniu dodajmy, że dla wielu współczesnych analityków symbolem wiedzy stał się jej wąski wycinek zawarty w B+R. Występuje to zwłaszcza w rozległej dyskusji na temat gospodarki opartej na wiedzy. Smutny obraz musiałby pozostać w pamięci, gdyby tylko na tej podstawie oceniać samowiedzę ekonomistów o ich własnej wiedzy. *

Prof. dr hab. Zbigniew Madej – Instytut Nauk Ekonomicznych PAN; e-mail: z.madej@post.pl Z wyprzedzeniem podaję, że heurystykę traktuję jako sztukę nowatorskiego postępowania oraz wiedzę o tej sztuce i w ramach takiej formuły będę prowadził dalsze rozważania.

1

778

Zbigniew Madej

Pojęcie samowiedzy nakazuje zwrócić uwagę na przedrostek „samo”. Chodzi bowiem o to, co sami ekonomiści wiedzą i piszą o własnej wiedzy heurystycznej i każdej innej. Zadaniem analityków oceniających samowiedzę ekonomistów jest zwerbalizowanie i wyrażenie tego stanu rzeczy. Z góry można powiedzieć, że heurystyczna samowiedza ekonomistów nie pokrywa się z tym, co inni o tym wiedzą i piszą. Dotyczy to zresztą nie tylko ekonomistów i nie tylko heurystyki. Istnieją zatem silne przesłanki, aby rozróżniać i z należytą uwagą badać obydwa pojęcia oraz kryjące się za nimi desygnaty.

Samowiedza heurystyczna towarzyszy istotom myślącym od początku świata, ale zapotrzebowanie na nią ze szczególną siłą odzywa się w czasach przesileń kryzysowych występujących w sferze idei i w sferze realnej. W czasach obecnych, obejmujących końcowe dekady XX w. i początek XXI w., nazywanych przesileniem cywilizacyjnym między epoką industrialną i postindustrialną, zapotrzebowanie na to, co kryje się pod pojęciami samowiedzy i wiedzy heurystycznej wystąpiło nie tylko w gospodarce, lecz także w innych sektorach sfery realnej i nie tylko w obszarze wiedzy ekonomicznej, lecz w całej nadbudowie kulturowej. Zaskakujące jest jednak, że bardzo rzadko bywa kojarzone z heurystyką.

Szukając odpowiedzi, dlaczego tak się dzieje, powinniśmy sięgać do historii i do dzisiejszej znajomości rzeczy. Wszystkie szkoły ekonomiczne dążyły do powiększania zasobów swej wiedzy, stosując własne systemy wartości i mniej lub bardziej oryginalne metody badawcze. Wszystkie uprawiały zatem to, co nazywamy heurystyką, ale żadna z nich nie uczyniła z tych działań zinstytucjonalizowanego i wyodrębnionego etapu w procesie poznawania świata. Nie ma takiej szkoły, którą nazywano by ostoją heurystyki lub jej propagatorką. Poważne osiągnięcia w tej dziedzinie mieli poszczególni uczeni, głównie Hayek i Popper, ale i oni nie nazywali swych dokonań osiągnięciami heurystycznymi.

Historycy myśli ekonomicznej i metodolodzy także nie odwoływali się do heurystyki. Pisali o systemach społecznych, w których powstawały poszczególne szkoły oraz o prądach filozoficznych wywierających wpływ na myśl ekonomiczną, ale heurystyki jako metody badawczej i odrębnego ogniwa w procesie poznania nie eksponowali. Kolejne etapy w rozwoju myśli ekonomicznej przekazywali na ogół jako „gotowe produkty”, nie wprowadzając czytelników do kuchni heurystycznej i nie ujawniając jej tajemnic. Piszę te słowa jako zwyczajne stwierdzenie faktów, bez jakichkolwiek podtekstów. Nie używano pojęcia „heurystyka” i nie zawsze korzystano z zasobów wiedzy nazywanej obecnie heurystyką, ale radzono sobie przecież. Myśl ekonomiczna rozwijała się i odnosiła poważne sukcesy. Musimy zatem wyjaśnić, czy istnieje coś takiego jak heurystyka bezimienna lub kreatywność pozaheurystyczna. Podejmę ten problem w części pierwszej.

Na współczesnej obojętności ekonomistów wobec heurystyki ciąży przedstawiona wyżej scheda czasów minionych, ale jakaś część tej obojętności wynika z przekonania, że heurystyka jest wyłączną domeną filozofii i epistemologii.

W drugiej części artykułu spróbuję wykazać, że samowiedza wynikająca z takiego przekonania jest po prostu błędna. Filozofowie i epistemolodzy zajmują się heu-

Samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów

779

rystyką na swój sposób i nadal będą się zajmować, ale ani oni, ani nikt inny nie wymyśli za ekonomistów ich własnej heurystyki, podobnie jak nikt z zewnątrz nie wymyślił za nich samej ekonomii.

Zadanie mamy niełatwe, ale nie startujemy z punktu zerowego. Intelektualne podstawy tej wiedzy, którą nazwano później heurystyką, pozostawili nam w spadku wielcy myśliciele wszech czasów, wybitni odkrywcy, konstruktorzy, malarze, kompozytorzy i architekci, a zręby zinstytucjonalizowanej wiedzy o nazwie heurystyka stworzyli filozofowie, psycholodzy i pedagodzy w XX w. Współczesnym badaczom przypadło w udziale wzbogacanie ogólnoteoretycznego nurtu wiedzy heurystycznej oraz tworzenie i stosowanie heurystyk „branżowych”. Ekonomiści z oczywistych względów znajdują się w drugiej grupie. Mój tekst wkracza zaledwie na progi dociekań należących do tej grupy.

1. Heurystyka – dwojaki sens pojęcia i wielorakie podejście do rzeczy samej Znakiem rozpoznawczym heurystyki jest kreatywność, znajdująca wyraz w odkrywaniu i tworzeniu nowych zjawisk. Z tego powodu stawia się ją zazwyczaj na początku procesu poznania w trudno definiowalnej przestrzeni pomiędzy wiedzą a niewiedzą. Takie pojmowanie heurystyki odnosi się zarówno do sztuki nowatorskiego myślenia i działania, jak i do wiedzy o tej sztuce zawartej w wyodrębnionej dyscyplinie. Dualne spojrzenie na tę kwestię jest wprost nieodzowne, ponieważ bieg wydarzeń sprawił, że pod jedną nazwą „heurystyka” umieszczono dwa desygnaty: stosowaną od pradawnych czasów sztukę nowatorskiego postępowania oraz relatywnie młodą dyscyplinę wiedzy o tej sztuce. Sam przypadek dwóch desygnatów kryjących się za jedną nazwą nie jest w nauce zjawiskiem odosobnionym. W podobnej sytuacji znalazła się rachunkowość, polityka gospodarcza, geologia i wiele innych dyscyplin. Ekonomiści mają wygodniejszą pozycję, ponieważ inną nazwę nosi przedmiot ich badań (gospodarka) niż wiedza badająca (ekonomia). Mimo to pomyłki występują.

Osoby postronne często mówią i piszą o kryzysie w ekonomii mając na myśli kryzys w gospodarce.

Dziś wielu autorów przez heurystykę rozumie wyłącznie wyodrębnioną dyscyplinę wiedzy akademickiej i nie sięga do praźródeł tej wiedzy, tkwiących w heurystyce domorosłej i w praktycznych działaniach nowatorskich. Chciałbym odwrócić ten porządek, wychodząc od praktyki heurystycznej, a nie od teorii. Przemawiają za tym następujące argumenty: Po pierwsze, heurystyka nazywana w tym tekście sztuką nowatorskiego postępowania stanowi odwieczną, naturalną cechę istot myślących. Stosowano ją przez długi czas, zanim wymyślono jej nazwę, dużo wcześniej niż Archimedes dał po temu powód. Była kiedyś i jest nadal znakiem rozpoznawczym tych istot i elementem definicyjnym ich podmiotowości.

796

Zbigniew Madej

Madej Z., Postindustrialne kryzysy w ekonomii, w: Rewolucja informacyjna a kryzys intelektualny, red. nauk. J. Auleytner, J. Kleer, PAN Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”, Warszawa 2015.

Nelson R.R., Peck M.J., Kalachek E.D., Technology, Economic Growth and Public Policy, Brookings Institution, Washington 1968.

Peters E.E., Teoria chaosu a rynki kapitałowe, WIG Press, Warszawa 1997.

Popper K.R., Mit schematu pojęciowego. W obronie nauki i racjonalności, Książka i Wiedza, Warszawa 1997.

Popper K.R., Droga do wiedzy. Domysły i refutacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Popper K.R., Logika odkrycia naukowego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

Puszkin B., Heurystyka, Książka i Wiedza, Warszawa 1970.

Roberts R.M., Serendipity: Accidental Discoveries in Science, Wiley, New York 1989.

Romer P.M., Endogenous Technological Change, „Journal of Political Economy” 1990, nr 5.

Romer P.M., The Origins of Endogenous Growth, „Journal of Economic Perspectives” 1994, nr 1.

Simonton D.K., Creativity, Cambridge University Press, New York 2004.

Soto J.H. de, Sprawiedliwość a efektywność, Fijorr Publishing Co, Warszawa 2010.

Stiglitz J.E., Freefall. Jazda bez trzymanki. Ameryka, wolne rynki i tonięcie gospodarki światowej, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2010.

Tversky A., Availability: A Heurestic for Judging Frequency and Probability, „Cognitive Psychology” 1973, nr 5.

Tversky A., Judgement Under Uncertainty: Heuristic Biases, „Science” 1974, nr 185.

Weitzman M.L., Przekształcanie planet za pomocą geoinżynierii, w: Gospodarka za sto lat, red. J. Palacios-Huerta, Kurhaus, Warszawa 2014.

Wilkin J., Czy ekonomistom potrzebna jest filozofia? w: Ekonomia i ekonomiści w czasach przełomu, red. nauk. E. Mączyńska, J. Wilkin, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2010.

Wilkin J., Rola nauk społecznych w myśleniu o przyszłości i jej kształtowaniu, w: Rola nauki w myśleniu o przyszłości, red. nauk. J. Kleer, B. Galwas, A. Wierzbicki, PAN Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus”, Warszawa 2009.

Zboroń H., Podział nauk a miejsce i status ekonomii, „Studia Ekonomiczne” 2014, nr 3.

Samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów Streszczenie Celem tego artykułu jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jaką samowiedzą heurystyczną dysponują współcześni ekonomiści. Mało wiadomo na ten temat i dlatego autor postanowił go podjąć. Rozważania zostały skoncentrowane na trzech dziedzinach: heurystyce, wiedzy i samowiedzy oraz praktycznych korzyściach płynących z dwóch poprzednich dziedzin. Wyniki poszukiwań pozwalają stwierdzić, że dosłownie pojmowana samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów jest raczej skromna. Natomiast wrażliwość heurystyczna, czyli otwartość na nowe wydarzenia, nie budzi zastrzeżeń. Można zatem powiedzieć, że ekonomiści stosują liczne elementy tego, co jest określane pojęciem heurystyki, nie nazywając rzeczy po imieniu. Ich wiedza typu heurystycznego występuje przeważnie jako

Samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów

797

wiedza niewyrażona, tkwiąca w głowach poszczególnych osób. Jest ona z istoty swojej wiedzą rozproszoną i zindywidualizowaną. Friedrich von Hayek określał taką wiedzę jako tacit knowledge. Nawet w takich warunkach ekonomiści posiadają poważne sukcesy badawcze. Ale są podstawy by sądzić, że uzewnętrznienie heurystycznej tacit knowledge i połączenie jej z istniejącymi zasobami wiedzy wyrażonej w słowach, rysunkach i liczbach może przyczynić się do stworzenia wyodrębnionej heurystyki ekonomicznej i zwiększyć szanse poznawcze całej wiedzy ekonomicznej.

Słowa kluczowe: heurystyka, samowiedza heurystyczna, wiedza ekonomiczna JEL: A10, B40

Heuristic self-knowledge among the economists Summary The purpose of this paper is an inquiry on what kind of heuristic self-knowledge is possessed by modern economists. This topic is not very well known, therefore the author decided to tackle it. The study is focused on three fields: heuristics, knowledge and selfknowledge, and practical benefits arising from two former fields. The results of the inquiry indicate that the heuristic self-knowledge among economists, if taken literally, is fairly modest. On the other hand, a heuristic sensibility, or openness to new events and developments, does not raise any objections. It can be thus said that the economists are using multiple elements of what we call heuristics without acknowledging or using that name itself. Their heuristic knowledge most often works as an unexpressed knowledge, rooted in minds of individual persons. It is intrinsically a dispersed, individualized kind of knowledge. Friedrich von Hayek called it tacit knowledge. Even under those circumstances the economists experience significant scientific success. However, there are reasons to believe that externalization of heuristic tacit knowledge, and combining it with existing resources of economic knowledge expressed in words, images and numbers, might contribute to the creation of a separate field of economical heuristics – and expand the cognitive capacity of economic knowledge as a whole.

Key words: heuristics, heuristic self-knowledge, economic knowledge JEL: A10, B40

Геуристическое самосознание экономистов Резюме Автор статьи ищет ответ на вопрос, каково геуристическое самосознание современных экономистов. Этот вопрос мало исследован и поэтому автор решил его рассмотреть. Анализ касался трех областей: геуристики, знания, самосознания и практической пользы, вытекающей из первых двух областей. Исследование позволяет утверждать, что четкое геуристическое самосознание среди экономистов невелико, чего нельзя сказать о геуристической восприимчивости, т.е. готовности принять новые события. Можно ут-

798

Zbigniew Madej

верждать, что экономисты используют многие элементы геуристики, не называя этого термина. Их знания геуристического типа проявляются нечетко, только в головах отдельных людей. Это знание по своей природе рассредоточенное и индивидуализированное. Фридрих фон Хайек называл такое знание tacit knowledge. Экономисты и в этих условиях достигают серьезных научных успехов. Есть основания полагать, что проявление tacit knowledge и соединение его с существующими запасами знаний, выраженных в словах, рисунках и цифрах, может привести к созданию отдельной экономической геуристики и увеличить познавательный потенциал всего экономического знания. Ключевые слова: геуристика, геуристическое самосознание, экономическое знание JEL: A10, B40

Piotr Pysz* Anna Jurczuk** Michał Moszyński***

Relacja stanowionego i spontanicznego ładu gospodarczego – od ujęcia statycznego do ujęcia dynamicznego „…Ogólnie rzecz biorąc, Ameryka nie jest krajem, w którym ceni się szczególnie głębię w myśleniu.

Historią nie interesujemy się w ogóle. Krytyczna analiza przeszłości i wyciąganie na tej podstawie wniosków dotyczących przyszłości nie jest u nas praktykowane”.

Robert Redford

Wprowadzenie Wypowiedź o nikłym zainteresowaniu Amerykanów historią, otwierająca artykuł poświęcony relacjom pomiędzy nauką ekonomii a nauką historii, może wywołać zdziwienie. W odniesieniu do podjętego problemu badawczego cytat ten ma jednak głęboki sens. Do powołania się na Redforda skłania przede wszystkim jednostronny kierunek rozwoju głównego nurtu neoklasycznej teorii ekonomii od przełomu XIX i XX w. aż do chwili obecnej. Cechuje go dominacja ekonomistów anglosaskich, w tym przede wszystkim ekonomistów zatrudnionych w amerykańskich uniwersytetach lub placówkach badawczych. W przejętym przez Amerykanów z XIX-wiecznej Europy neoklasycznym podejściu badawczym szkoły wiedeńskiej, lozańskiej i angielskiego Cambridge nie ma lub jest niewiele miejsca na historię gospodarki i społeczeństwa1. Ahistoryczna, neoklasyczna szkoła myślenia ekonomicznego trafiła w Ameryce na podatny grunt dominującej mentalności. * Dr hab. Piotr Pysz – Prof. Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Hochschule für Wirtschaft und Technik w Vechta, Diepholz, Oldenburg; e-mail: pyszpiotr@googlemail.com ** Dr Anna Jurczuk – Uniwersytet w Białymstoku; e-mail: aniagrabska@interia.pl *** Dr Michał Moszyński – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; e-mail: moszyn@umk.pl 1 W tym kontekście warto zwrócić uwagę na istotny artykuł podejmujący problematykę niedoceniania historii w teorii ekonomii (Brzeziński, Kostro 2006).

800

Piotr Pysz, Anna Jurczuk, Michał Moszyński

Stamtąd zaś rozprzestrzeniła się, powracając do punktu wyjścia, na wiele krajów europejskich. Jej ekspansja została przejściowo przyhamowana w erze triumfu makroekonomicznej nauki Johna Maynarda Keynesa w latach 30. XX w. i pierwszych dekadach po 1945 r. W fazie stagflacji lat 70. szkoła neoklasyczna przeżyła renesans i szybko odzyskała dominującą pozycję w nauce, wypierając keynesizm na daleki margines naukowej dyskusji. W 1998 r. Hans-Werner Sinn (1998, s. 15) w tonacji triumfu stwierdził: „Kiedyś byli jeszcze keynesiści, którzy jednak w międzyczasie wymarli, teraz praktycznie wszyscy ekonomiści są neoklasykami”.

W związku z trwającą już prawie wiek dominacją szkoły neoklasycznej refleksji krytycznej wymaga fakt, że w czasach głębokich załamań gospodarczych i społecznych, kryzysów i depresji, jej teoretyczny główny nurt nie odgrywał istotnej roli jako konceptualna podstawa antykryzysowej polityki gospodarczej. W latach 30. XX w. rozwiązania problemów powstałych w wyniku kryzysu światowego 1929–1933, tj. masowego bezrobocia, deflacji i „zwijania” się międzynarodowej wymiany handlowej (spirala Kindlebergera) oraz ogólnego zubożenia społeczeństw, poszukiwano w keynesizmie lub też w zdroworozsądkowych działaniach polityki gospodarczej opartych na doświadczeniach przeszłości. W Niemczech Zachodnich po drugiej wojnie światowej do wyprowadzenia kraju ze zniszczeń i panującego chaosu i anarchii nie zastosowano neoklasycznych wskazówek, tylko sięgnięto do ordoliberalizmu i koncepcji Społecznej Gospodarki Rynkowej Ludwiga Erharda. Szybka reakcja polityki gospodarczej na zainicjowany w Stanach Zjednoczonych w latach 2007–2008 światowy kryzys finansowy i gospodarczy także nie polegała na wykorzystaniu neoklasycznej „skrzynki z narzędziami”. Ponownie sięgnięto do narzędzi antykryzysowej polityki gospodarczej sformułowanych przed około siedemdziesięciu laty przez brytyjskiego ekonomistę. Powrót do Keynesa spowodował, że podczas World Economic Forum w Davos 2009 popularne stało się hasło „Wszyscy jesteśmy teraz znów keynesistami” (Clausen, Zöttl 2009, s. 16). W tymże roku Robert Skidelsky (2009) opublikował książkę pod tytułem Keynes: Return of the Master.

Problem relacji pomiędzy teorią ekonomii i historią sięga jeszcze czasów życia Adama Smitha. Walter Eucken (2005, s. 55) powołał się na cytowane przez różnych autorów zdanie angielskiego intelektualisty żyjącego w drugiej połowie XVIII wieku: „Smith przekona współczesną generację i opanuje następne”. Wypowiedź ta była trafną prognozą. Smith stał się archetypem kierunku myślenia o gospodarce określanego mianem klasycznej, angielskiej ekonomii politycznej.

Idee wolnego rynku i jego „niewidzialnej ręki”, przesądzającej o optymalizacji alokacji w gospodarce rynkowej, ukierunkowują myślenie teoretyków ekonomii do dnia dzisiejszego. Warto jednak podkreślić, że skupienie uwagi współczesnych i poprzednich generacji ekonomistów przede wszystkim na jego dziele Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów jest zbyt jednostronne, aby zrozumieć w pełni sposób myślenia tego szkockiego filozofa XVIII w. Uwzględnić trzeba także wcześniejszą rozprawę Teorię uczuć moralnych opublikowaną w 1759 r., kilkanaście lat przed ukazaniem się Badań… (Recktenwald 1989, s. 137). Dopiero wzięcie pod uwagę tych dwóch dzieł daje całościowy obraz poglądów myśliciela uznanego ogólnie za „ojca duchowego” współczesnej nauki ekonomii.

Relacja stanowionego i spontanicznego ładu gospodarczego – od ujęcia statycznego…

821

Relacja stanowionego i spontanicznego ładu gospodarczego – od ujęcia statycznego do ujęcia dynamicznego Streszczenie W przedłożonym artykule podjęto próbę reintegracji myślenia historycznego w teorii ekonomii. W pierwszej części artykułu autorzy analizują postępujący od ponad stu lat proces oddzielania się głównego nurtu neoklasycznej teorii od myślenia w kategoriach historycznych. Intencją autorów w drugiej części jest opracowanie podejścia badawczego stwarzającego, poprzez badanie dryfu ładu gospodarczego w długim okresie, szansę na uzyskanie postępu na drodze włączenia historii do teorii ekonomii. Badania tego rodzaju implikowałyby powrót myślenia w kategoriach historycznych do ekonomii i do odwiecznej, ale często zapominanej prawdy, iż historia może być jednak „nauczycielką życia”.

Słowa kluczowe: ekonomia neoklasyczna, ordoliberalizm, ład gospodarczy, dryf ładu gospodarczego JEL: A12, B13, B25

Relationship between a made and Spontaneous Economic Order: from the Static towards a Dynamic Approach Summary This article attempts to reintegrate historical thinking in economic theory. In the first part of the study the authors analyze a progressive, over more than a hundred years process of separation of the mainstream neoclassical theory from thinking in historical terms. The intention of the authors in the second part of the study is to develop a research approach which, by analysing the drift of the economic order in the long run, gives a chance to make progress towards the inclusion of the history into the theory of economics. Such studies would imply the return of thinking in historical terms to the economics and to the eternal, but often forgotten truth, that history may still be a “teacher of life”.

Key words: neoclassical economics, ordoliberalism, economic order, drift of the economic order JEL: A12, B13, B25

Соотношение между установленным и спонтанным порядком в экономике – от статистического подхода к динамическому Резюме В статье авторы предприняли попытку реинтеграции исторического мышления в теорию экономики. В первой части статьи авторы анализируют длящийся более ста лет процесс отделения главного течения неоклассической теории от мышления в истори-

822

Piotr Pysz, Anna Jurczuk, Michał Moszyński

ческих категориях. Цель авторов во второй части – выработка исследовательского подхода, который путем исследования долговременных тенденций экономического порядка дает шанс продвинуться на пути включения истории в теорию экономики. Исследования этого типа могли бы помочь вернуться к мышлению об экономике в исторических категориях и к вечной, но часто забываемой правде, что история, однако, может быть «учителем жизни». Ключевые слова: неоклассическая экономика, ордолиберализм, экономический порядок, тенденция экономического порядка JEL: A12, B13, B25

Maciej Ryczkowski*

Ewolucja poglądów Miltona Friedmana a polityka pieniężna Fed i EBC w okresie kryzysu finansowego Wstęp Książka A Monetary History of the United States (Friedman, Schwartz 1971) dotyczyła okresu od 1867 r. do 1960 r. Głównym jej celem było zrehabilitowanie ilościowej teorii pieniądza oraz dostarczenie dowodów na monetarny charakter przyczyn Wielkiego Kryzysu. Od stulecia poddanego wyczerpującej analizie minęło jednak z górą pół wieku. Wraz z przemianami rynków finansowych i zmieniającym się kształtem polityki pieniężnej, zmieniło się wiele kluczowych poglądów noblisty. Wiele z tych zmienionych poglądów nie jest powszechnie znanych lub nie zawsze są przytaczane.

Friedmana charakteryzuje się często i postrzega tylko w kontekście jego początkowych, dobrze znanych idei, pomijając fakt, że zostały one w późniejszych latach zarzucone. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że Friedman uchodził zawsze za postać charyzmatyczną, a jego pierwotne poglądy współgrały z jego postawą. Późniejsze zapatrywania naukowca okazały się mniej prowokacyjne, mniej wyraziste, a przez to także mniej zapadające w pamięć. Artykuł uzupełnia nieliczną literaturę podsumowującą poglądy Friedmana na temat najnowszych osiągnięć w polityce pieniężnej.

W artykule przedstawiono zmiany jego przekonań dotyczących roli pieniądza i polityki pieniężnej, jakie się dokonały w ostatnich latach jego życia.

Znajomość pierwotnych poglądów Miltona Friedmana w porównaniu z poglądami z późniejszego okresu jego życia pozwala lepiej zrozumieć przesłanie tego ekonomisty, a także stanowi ważny punkt wyjścia do próby odpowiedzi na pytanie, jak oceniłby on antykryzysowe działania rządów i banków centralnych w reakcji na kryzys zapoczątkowany w 2007 r. Friedman zawsze był zagorzałym przeciwnikiem interwencjonistycznych koncepcji J.M. Keynesa oraz nieugiętym zwolennikiem wolnego rynku. Wielu zastanawia się zatem, jak ten jeden z najbardziej wpływo*

Dr Maciej Ryczkowski – Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; e-mail: m_ryczkowski@umk.pl

824

Maciej Ryczkowski

wych ekonomistów ubiegłego stulecia oceniłby ekspansywne działania podjęte przez rządy i banki centralne w następstwie światowego kryzysu po 2007 r. Pozycja tego ekonomisty w historii myśli ekonomicznej z jednej strony, a specyfika okresu po upadku banku Lehman Brothers z drugiej strony, stanowią naturalne tło do podjęcia rozważań nad tym, czy polityka luzowania ilościowego oraz ogromne programy fiskalne zyskałyby poparcie u monetarysty. Pytanie takie wydaje się tym bardziej interesujące, ponieważ w 2002 r. Ben Bernanke podczas uroczystości z okazji 90-lecia urodzin Friedmana przeprosił za powstanie Wielkiego Kryzysu.

Obiecał także, że dzięki Friedmanowi i Schwartz banki centralne już nigdy nie popełnią błędów, które doprowadzą do tak straszliwych konsekwencji jak w latach 30. ubiegłego wieku (Bernanke 2002). Niemniej jednak istnieje szereg wątpliwości, czy współczesny sposób rozumienia przesłania Friedmana przez osoby, które tak jak Bernanke otwarcie podpisują się pod jego antykryzysowymi zaleceniami, jest zgodny z tym, co Friedman chciał nam faktycznie przekazać.

1. Ewolucja poglądów Miltona Friedmana Mogłoby się wydawać, że Friedman był od zawsze zwolennikiem monetarystycznych koncepcji. Tymczasem Schwartz (2008a) podaje, że nie był on monetarystą w momencie, kiedy się poznali. Potwierdzeniem jej słów może być wystąpienie Friedmana przed Komisją Finansów Izby Reprezentantów z 1942 r., w którym ekonomista podnosił kwestie przeciwdziałania inflacji bez jakiegokolwiek odwołania się do pieniądza lub do polityki pieniężnej (Ebenstein 2014). Nawet Schwartz nie jest jednak w stanie wyznaczyć dokładnej daty, od której można Friedmana uznać za reprezentanta szkoły przypisującej pieniądzowi ważną rolę w gospodarce. Subiektywna, orientacyjna data została na rysunku 1 wyznaczona w 1950 r. W czasie tym Friedman prowadził już prace nad teorią monetarną w ramach projektu realizowanego dla National Bureau of Economic Research.

Pierwsze, wstępne wyniki projektu wskazywały na potencjalne znaczenie pieniądza w generowaniu wahań działalności gospodarczej. Friedman odnosił się jednak do nich dość ostrożnie twierdząc, że jeśli są prawdziwe to „mogą przyczynić się do poprawy stabilności gospodarczej, poprzez ustanowienie kontroli ilości środka wymiany w obiegu” (cyt. za: Hammond 1996, s. 63). Z kolei już w latach 1952–1954 Friedman bezsprzecznie i dobitnie zwracał uwagę na znaczenie podaży pieniądza (zob. np. Friedman 1952), a swoje wcześniejsze pominięcie wpływu czynników monetarnych podczas omawiania kwestii związanych z inflacją w wystąpieniu z 1942 r. określił jako „poważny błąd”, który może być ewentualnie przypisany „keynesowskim nastrojom ówczesnych lat” (Friedman 1953, s. 253).

Z perspektywy czasu działalność Friedmana może być podzielona na charakterystyczne okresy, bez uwzględnienia których ocena jego dorobku jest pozbawiana kontekstu otoczenia, a przez to bardzo niepełna i uproszczona. W szczególności należy zwrócić uwagę za Ebensteinem (2014) na punkt zwrotny, jaki dokonał się w życiu Friedmana w 1976 r., kiedy to ekonomista przeniósł się z uniwersytetu

Ewolucja poglądów Miltona Friedmana a polityka pieniężna Fed i EBC…

851

White W.R., Ultra Easy Monetary Policy And The Law Of Unintended Consequences, „Real-world Economics Review” 2013, nr 69.

Wojtyna A., Ewolucja keynesizmu a główny nurt ekonomii, PWN, Warszawa 2000.

Woodford M., How Important is Money in the Conduct of Monetary Policy?, „Journal of Money, Credit and Banking” 2008, nr 40(8).

Yellen J.L., Macroprudential Supervision and Monetary Policy in the Post-crisis World, „Business Economics” 2010, nr 46(1).

Yellen J.L., The U.S. Economic Situation and the Challenges for Monetary Policy, „Federal Reserve Bank of San Francisco Economic Letter” 19.09.2008.

Ewolucja poglądów Miltona Friedmana a polityka pieniężna Fed i EBC w okresie kryzysu finansowego Streszczenie Celem artykułu jest wyszczególnienie zmian, jakie się dokonały w poglądach Miltona Friedmana na rolę pieniądza i politykę pieniężną w ostatnich latach jego życia, a następnie próba oceny działań podjętych przez System Rezerwy Federalnej i Europejski Bank Centralny w odpowiedzi na światowy kryzys finansowy w kontekście zaleceń monetarysty. Ocena tych wysoce niekonwencjonalnych działań o niespotykanej skali z perspektywy poglądów Friedmana jest niewątpliwie trudna, jednakże może być pomocna w ustalaniu roli agregatów pieniężnych we współczesnej polityce monetarnej.

Z przedstawionych rozważań wynika, że rozwiązania wdrożone przez SRF i EBC do walki z kryzysem po 2007 r. pod wieloma względami nie są zgodne z postulatami Friedmana i dlatego prawdopodobnie w znacznej mierze nie zyskałyby one przychylnych opinii tego monetarysty.

Słowa kluczowe: Milton Friedman, polityka antykryzysowa, kontrola podaży pieniądza, luźna polityka pieniężna JEL: B31, E41, E51, E58

The Evolution of Milton Friedman’s Views and Monetary Policies Performed by Fed and ECB during the Financial Crisis Summary The aim of the paper is to show changes in Milton Friedman’s views on the role of money and monetary policy towards the end of his life, and an attempt at the evaluation of the actions taken by the Federal Reserve System and European Central Bank as a response to the global financial crisis in the context of the monetarist’s recommendations. Undoubtedly it is difficult to assess the highly unconventional measures applied by these institutions on an unprecedented scale from the perspective of Friedman’s views, but such an attempt may be helpful in defining the role of monetary aggregates in a modern

852

Maciej Ryczkowski

monetary policy. The discussion included in the paper suggests that the measures taken

by FRS and ECB after 2007, in order to counteract the crisis, were not consistent with Friedman’s views, and most probably, they would not be favourably received by the monetarist.

Key words: Milton Friedman, anti-crisis policy, money supply contort, loose monetary policy JEL: B31, E41, E51, E58

Взгляды Мильтона Фридмана и денежная политика Fed и EСВ в период финансового кризиса Резюме В статье прослеживаются изменения взглядов Мильтона Фридмана на роль денег и денежную политику в последние годы его жизни, а затем делается попытка оценки действий, предпринятых Федеральной резервной системой и Европейским центральным банком в ответ на мировой финансовый кризис в контексте рекомендаций монетариста. Автор делает вывод, что решения, внедренные Резервным фондом и Европейским центральным банком в борьбе с кризисом после 2007 года во многих аспектах не соответствует постулатам Фридмана и поэтому, вероятно, в значительной мере не получили бы благожелательной оценки этого монетариста. Ключевые слова: Мильтон Фридман, антикризисная политика, контроль над предложением денег, свободная денежная политика JEL: B31, E41, E51, E58

Zbigniew Matkowski* Mariusz Próchniak** Ryszard Rapacki***

Real Income Convergence between Central Eastern and Western Europe: Past, Present, and Prospects Introduction This paper tries to assess the past and current trends, as well as possible future prospects, of real income convergence between the 11 countries of Central and Eastern Europe (CEE) which have accessed the European Union (EU11) and the 15 countries of Western Europe (EU15) which represent the EU’s “old core”.

The paper is a follow-up study to our earlier analyses on the same subject, but it extends significantly the discussion and brings new results based on updated statistical data.1 The paper is composed of four parts. Part 1 depicts the theoretical background and brings a concise overview of the previous empirical research. Part 2 describes the convergence process between the EU11 countries and the EU15 group in the period 1993–2015 by comparing the GDP growth rates, and shows the evolution of the income gap measured by the ratio of GDP per capita calculated at PPP; it also shows the basic difference between the GDP per capita estimates made at purchasing power parity (PPP) and at current exchange rates (CER) for the countries concerned. Part 3 brings a formal analysis of b- and v-convergence over *

Dr. Zbigniew Matkowski – Chair of Economics II, Warsaw School of Economics; e-mail: zme2@ sgh.waw.pl ** Dr. hab. Mariusz Próchniak – Chair of Economics II, Warsaw School of Economics; e-mail: mproch@sgh.waw.pl *** Prof. Dr. hab. Ryszard Rapacki – Chair of Economics II, Warsaw School of Economics; e-mail: rrapacki@sgh.waw.pl 1 This paper has been presented at the 33rd CIRET Conference in Copenhagen, 14–17 September 2016.

Some of the results have been already included in a pilot study published elsewhere (Matkowski, Próchniak, Rapacki 2016).

854

Zbigniew Matkowski, Mariusz Próchniak, Ryszard Rapacki

the whole period and in three subperiods distinguished in order to assess the impact of the EU enlargement on convergence and the effects of the global crisis.

Part 4 presents some simulative forecasts of the possible future course of income convergence between the CEE countries and the EU15 group. The conclusion summarizes main findings.2

1. Theoretical background and empirical evidence 1.1. Theoretical background Income-level convergence is the main aspect of economic convergence among countries and regions. Income convergence between economies occurs if poorer countries grow more rapidly than the richer ones. The convergence hypothesis assumes that less developed countries, with lower per capita income, tend to grow faster than do the more developed ones, with higher per capita income. As a result, the income gap between the rich and poor countries will narrow over time.

In its strongest version, the convergence hypothesis posits that, in the long run, all economies will converge to the same development level, with equal average output per worker and equal average income per inhabitant.

Income convergence, or more precisely conditional income convergence, is directly implied by the neoclassical growth models (Solow 1956, 1957; Swan 1956).

These models suggest that, given the same exogenous technology, savings rate and population growth, countries with lower per capita income and lower capital per worker (but with enough labor and other resources) will grow faster because they offer higher returns to capital, which attracts foreign investments, assuring thereby a higher accumulation rate and faster output growth. The negative relationship between the initial income level and the growth rate has been confirmed for a large sample including about 100 countries by Barro (1991), and the theoretical explanation of convergence in the framework of the neoclassical growth model was given by Barro and Sala-i-Martin (1992) and Sala-i-Martin (1996).

The validity of its predictions about income convergence was also confirmed by Mankiw, Romer and Weil (1992) who augmented the Solow model by including human capital.

The convergence is conditional because it takes place only if the countries concerned are endowed with the same technology and characterized by the same 2 The concept of the paper was developed by all the three authors who share the responsibility for its contents, but the exact labor division in preparing the paper was as follows: part 1 – Z. Matkowski and M. Próchniak; part 2 – Z. Matkowski, M. Próchniak and R. Rapacki; part 3 – Z. Matkowski and M. Próchniak; part 4 – Z. Matkowski; this introduction and conclusions were written collectively. The authors thank two anonymous reviewers for paper’s evaluation and helpful comments.

890

Zbigniew Matkowski, Mariusz Próchniak, Ryszard Rapacki

Solow R.M., A Contribution to the Theory of Economic Growth, “Quarterly Journal of Economics”, 1956, no. 70(1).

Solow R.M., Technical Change and the Aggregate Production Function, “Review of Economics and Statistics”, 1957, no. 39.

Soszyńska E., Różne podejścia do analizy procesów konwergencji gospodarczej, „Zarządzanie Ryzykiem”, 2008, no. 28.

Staňisić N., The Effects of the Economic Crisis on Income Convergence in the European Union, “Acta Oeconomica”, 2012, no. 62.

Swan T., Economic Growth and Capital Accumulation, “Economic Record”, 1956, no. 32(2).

Tatomir C.F., Alexe I., Laggards or Performers? CEE vs. PIIGS Countries’ Catch-up with the Euro Area in the Last Ten Years, “Theoretical and Applied Economics”, 2012, no. 9(574).

Vamvakidis A., Convergence in Emerging Europe: Sustainability and Vulnerabilities, “Eastern European Economics”, 2009, no. 47.

Viner J., The Custom Union Issue, Carnegie Endowment for International Peace, New York 1950.

Vojinović B., Oplotnik Z., Próchniak M., EU Enlargement and Real Economic Convergence, “Post-Communist Economies”, 2010, no. 22.

Walczak E., Czynniki wzrostu gospodarczego w krajach Unii Europejskiej, „Wiadomości Statystyczne”, 2012, no. 4.

Wolszczak-Derlacz J., Does Migration Lead to Economic Convergence in an Enlarged European Market? “Bank i Kredyt”, 2009, no. 40.

Real Income Convergence between Central Eastern and Western Europe: Past, Present, and Prospects Summary The paper presents an analysis of real income convergence between 11 countries of Central Eastern Europe which have joined the European Union (EU11) and 15 countries of Western Europe (EU15) in the period 1993–2015. The evolution of the income gap between the two groups of countries in terms of GDP per capita at PPP reveals a clear-cut tendency to income convergence over the analyzed period, which has been confirmed by the results of b- and v-convergence tests. However, the catching-up process was not continuous, showing some breaks and divergence episodes. The most intensive convergence appeared in the years 2000–2007, just before and after the EU’s major enlargement. This suggests that the increasing economic integration stimulated the convergence process.

But the global economic crisis, along with financial perturbations in the euro area, have slowed down the convergence in most CEE countries, as reflected by changes in the income gap observed in the years 2007–2015.

The paper also presents some projections of the convergence prospects, with three scenarios as to the future economic growth. The first two scenarios assume the continu­ation of past or current growth trends and the maintenance of positive growth rate differentials, indicating the probable length of the period needed by the individual CEE countries to attain the average GDP per capita level seen in Western Europe. The third scenario,

Real Income Convergence between Central Eastern and Western Europe…

891

based on a long-term economic forecast for the EU economies, warns that economic growth in the region may slow down due mainly to unfavorable demographic trends, with the resulting deceleration of the convergence process, up to its total halt or reversal into divergence. Proper social and economic policies are needed, both on the country level and in the framework of the common European policy, in order to assure a healthy economic growth in the CEE area and to maintain the convergence process within the EU. Key words: economic growth, income convergence, European Union, forecasting (simulation) JEL: C21, F15, F17, F43, F47, O52

Realna konwergencja dochodowa między Europą Środkowo-Wschodnią a Europą Zachodnią: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Streszczenie Artykuł przedstawia analizę realnej konwergencji dochodowej pomiędzy 11 krajami Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) będącymi członkami Unii Europejskiej (UE11) a 15 krajami Europy Zachodniej (UE15) w okresie 1993–2015. Ewolucja luki dochodowej między tymi dwiema grupami krajów w kategoriach PKB per capita wg PSN ujawnia wyraźną tendencję do konwergencji w przekroju badanego okresu, co potwierdzają również wyniki testów konwergencji beta i sigma. Jednakże proces doganiania bogatszych krajów nie był ciągły i wykazywał pewne przerwy oraz epizody dywergencji. Najbardziej intensywna konwergencja miała miejsce w latach 2000–2007, tuż przed i po rozszerzeniu UE. Sugeruje to, że postępująca integracja gospodarcza stymulowała proces konwergencji.

Jednak światowy kryzys gospodarczy i perturbacje finansowe w strefie euro doprowadziły do osłabienia konwergencji w wielu krajach EŚW, jak to pokazują zmiany luki dochodowej w latach 2007–2015.

Artykuł przedstawia również pewne prognozy dalszego przebiegu konwergencji, oparte na trzech scenariuszach przyszłego wzrostu gospodarczego. Dwa pierwsze scenariusze zakładają kontynuację dotychczasowych lub obecnych tendencji wzrostu gospodarczego, z utrzymaniem przewagi krajów EŚW w zakresie tempa wzrostu gospodarczego, i pokazują prawdopodobną długość okresu wymaganego w poszczególnych krajach do osiągnięcia przeciętnego poziomu PKB per capita istniejącego w Europie Zachodniej.

Trzeci scenariusz, oparty na długoterminowej prognozie ekonomicznej dla krajów UE, ostrzega, że tempo wzrostu gospodarczego w tym regionie może wkrótce osłabnąć, głównie pod wpływem niekorzystnych trendów demograficznych, co spowoduje zwolnienie tempa konwergencji, aż do jej całkowitego zahamowania lub przejścia do dywergencji.

Aby zapobiec takiej ewentualności i zapewnić dalszy pomyślny rozwój gospodarczy krajów EŚW oraz podtrzymanie procesu konwergencji w UE, konieczna jest odpowiednia polityka społeczno-ekonomiczna realizowana zarówno na poziomie krajowym, jak i w ramach wspólnej polityki europejskiej.

Słowa kluczowe: wzrost gospodarczy, konwergencja dochodowa, Unia Europejska, prognozowanie (symulacja) JEL: C21, F15, F17, F43, F47, O52

892

Zbigniew Matkowski, Mariusz Próchniak, Ryszard Rapacki

Реальная конвергенция доходов между странами Центрально-Восточной и Западной Европы: прошлое, настоящее и будущее Резюме В статье представлен анализ реальной конвергенции доходов между 11 странами Центрально-Восточной Европы (ЦВЕ) – членами Европейского Союза (ЕС11) и 15 странами Западной Европы (ЕС15) в период 1993–2015 гг. Эволюция разницы в доходах между этими двумя группами стран согласно показателю ВВП на душу населения по ППС указывает на уверенную тенденцию к конвергенции за указанный период времени, что подтверждают также результаты тестов конвергенции бета и сигма. Процесс сближения не был, однако, устойчивым, бывали остановки и эпизоды дивергенции. Наиболее интенсивная конвергенция имела место в 2000–2007 годах, непосредственно до и после расширения Евросоюза. Напрашивается тот вывод, что углубляющаяся экономическая интеграция стимулировала процесс конвергенции. Позднее всемирный экономический кризис и финансовые пертурбации в зоне евро вызвали ослабление конвергенции во многих странах ЦВЕ, что отразилось на динамике сокращения разницы в доходах в период 2007–2015. В статье представлены также некоторые прогнозы дальнейшего хода конвергенции, опирающиеся на три сценария будущего экономического роста. Согласно двум первым сценариям существующие тенденции экономического роста сохранятся, причем страны ЦВЕ будут иметь опережающие показатели роста. На этом основании рассчитывается вероятная продолжительность периода достижения отдельными странами ЦВЕ средних западноевропейских показателей ВВП на душу населения. Третий сценарий, базирующийся на долговременном экономическом прогнозе для стран ЕС, предполагает ослабление темпа экономического роста в этом регионе, в основном за счет неблагоприятных демографических трендов, что замедлит темп конвергенции вплоть до полной остановки или даже перейдет в дивергенцию. Чтобы не допустить такую возможность и обеспечить дальнейшее успешное экономическое развитие стран ЦВЕ и сохранение процесса конвергенции в ЕС, необходима соответствующая общественно-экономическая политика, реализуемая как в отдельных странах, так и в рамках общей европейской политики. Ключевые слова: экономический рост, конвергенция доходов, Европейский союз, прогнозирование (симулирование) JEL: C21, F15, F17, F43, F47, O52

M

I

S

CELL

A

NE

A

Dagmara K. Zuzek*, Bartosz Mickiewicz**

Sustainable Development: A Challenge for Logistics Processes in Modern Enterprises1 Introduction Adopting sustainable logistics solutions stems from the need to apply sustainable development concept not only in the enterprise but also in its environment. Taking into consideration economic, environmental, and social aspects of business activities may contribute to improving the competitiveness of enterprises.

Sustainable development requires a full understanding of the environment since the latter is the fundamental element as well as the setting in which we conduct economic activities. Without understanding the environment, it is impossible to achieve the primary goal of sustainable development (Zuzek 2007).

Sustainable development issues play an increasingly important role also in logistics, where it is assumed that individual links of the supply chain are involved in creating an added value, which is not limited to the value obtained by the participants in the process but also contributes to a common good for present and future generations. For the implementation of the concept principles, we should reflect on the actual method of influencing the individual logistical links so that the offered products and services meet certain social or environmental criteria (Rudnicka 2011).

The paper’s objective is to identify the areas of logistics where the idea of sustainable development in enterprises can be applied, as well as compiling a list of such areas where it is used most frequently. The paper also presents general principles of the concept of sustainable development in logistics activities, with particular attention paid to environmental logistical aspects.

The paper presents a review of relevant concepts and confirms the opinions of other authors. The paper uses the methods of synthesis, analysis, deduction, and induction.

Based on data gathered from the literature, the authors summarised the most important results of the analysed studies. The authors conducted their own empirical study in 2015, based on a sample of 150 enterprises. Statistical analysis used Kruskal–Wallis rank analysis and gamma coefficient rank correlation. * Dr Dagmara K. Zuzek – Hugon Kołłątaj University of Agriculture in Kraków; e-mail: d.zuzek@ ur.krakow.pl ** Prof. Dr hab. Bartosz Mickiewicz – West Pomeranian University of Technology Szczecin; e-mail: Bartosz.Mickiewicz@zut.edu.pl 1 The study was financed from subsidies for maintenance of research potential granted by Ministry of Science and Higher Education.

894

Miscellanea

1. The concept of sustainable development Sustainable economic development combines objectives related to environmental protection and economics. One of the basic principles which integrated development should be based on is the principle of sustainable development. The principle was borne from the need for economic processes to include the interests of present and future generations, especially with regard to preserving natural environment and its resources. The European Union, in the wake of the Earth Summit in Rio de Janeiro in 1992 and adopting Agenda 21, formally adopted this principle as binding in all areas of economic and social life. This was reflected in the Treaty on the European Union of 1992, the Strategy for Sustainable Development of 1994, the Cork Declaration (1997), the Treaty of Amsterdam (1997), and Agenda 2000 (Bryden, Shuckstnith 2000).

In 1987, the World Commission on Environment and Development (Brundtland Report) concluded that the key feature of the concept of sustainable development is “development which meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs”. This principle became the constitutional norm of Poland’s economic development, which is binding for all areas of economy and all levels of strategic development planning. The implementation of this principle depends on specific conditions and developmental factors, the level of achieved development, and development objectives. Since it is multi-disciplinary, its interpretation is to some extent dependent on whether it is conducted by environmentalists, economists, or representatives of social sciences. It is often believed that the term ‘sustainable development’ was created as a mediating term designed to bridge the gap between developers and environmentalists (Bryden, Shuckstnith 2000). Initially, the environmentalist, ecocentric point of view developed the most dynamically; therefore frequently the concepts of ecodevelopment are treated as interchangeable with the concept of sustainable development. In this concept, economists emphasise mainly the sustainability and durability of development.

An anthropocentric view reveals, along with economic aspects, the problem of ‘sustainability of rural communities’, maintaining traditions and cultural heritage. The anthropocentric approach, unlike the ethnocentric one, assumes that the environment is to some extent subordinate to human (social and economic) needs. Regardless of the point of focus, the two approaches emphasise the need for an integrated treatment of development issues.

The classical definition of the term from the Brundtland Report draws attention to ‘human needs’ and ‘social equality’ with regard to access to the benefits of the natural environment for present and future generations. Due to the great diversity of habitats, economic development levels, and organisation of societies, there are no uniform, repeatable conditions and forms of sustainable development. Sustainability and durability of human needs must therefore refer to specific environmental and economic conditions, in a longer timeframe. A more comprehensive approach to the concept of sustainable development draws attention to the need to consider (Adamowicz 2004): 1) the principle of intergenerational equity, 2) the principle of social justice (intragenerational equity), 3) the principle of transboundary responsibility.

The first two principles are included in the Brundtland definition, while the third refers both to international issues and to transboundary responsibility on different levels: global, regional, and local, and should be considered from different viewpoints: environmental, economic, social, political, ethical etc.

The principle of rational management in the natural environment should facilitate the implementation of economic and social objectives, while adhering to cultural, eth-

Miscellanea

905

Zrównoważony rozwój – wyzwaniem dla procesów logistycznych w nowoczesnych przedsiębiorstwach Streszczenie Dążenie do zrównoważonego podejścia w rozwiązaniach logistycznych wymaga wielu wyzwań i współpracy pomiędzy wszystkimi elementami tego procesu, gdyż wymaga pogodzenia wielu ekonomicznych, społecznych i ekologicznych celów. W artykule przedstawiono ogólne założenia idei zrównoważonego rozwoju odniesionego do działalności logistycznej przedsiębiorstw. Wskazano także elementy technologii logistycznych sprzyjających szerzeniu tej koncepcji oraz czynniki zrównoważonych łańcuchów dostaw w przedsiębiorstwach z uwzględnieniem ekonomicznych, społecznych i środowiskowych aspektów.

Słowa kluczowe: logistyka, zrównoważony rozwój, małe i średnie przedsiębiorstwa

SUSTAINABLE DEVELOPMENT: A CHALLENGE FOR LOGISTICS PROCESSES IN MODERN ENTERPRISES Summary Choosing a sustainable approach to logistics solutions requires meeting many challenges and cooperation between all the elements of this process, since it necessitates reconciling many economic, social, and environmental objectives. The paper shows the general principles of the idea of sustainable development in relation to enterprises’ logistics activities. It also points out the elements of logistics technologies which facilitate the popularisation of this concept and factors of sustainable chain supplies in enterprises which take account of economic, social, and environmental aspects.

Key words: logistics, sustainable development, small and medium-sized enterprises

Сбалансированное развитие как вызов для логистических процессов в современных предприятиях Резюме Стремление к сбалансированному подходу при решении логистических задач требует многостороннего анализа и сотрудничества между всеми участниками этого процесса, т.к. должно учитывать множество экономических, социальных и экологических целей. В статье представлены общие положения идеи сбалансированного развития в отношении логистической деятельности предприятий. Перечислены также элементы логистической технологии, помогающие распространять эту концепцию и факторы сбалансированных цепей поставок на предприятиях с учетом экономических, общественных и экологических аспектов. Ключевые слова: логистика, сбалансированное развитие, малые и средние предприятия

R e c e n z j e i o m ó w i e n i a

John Urry, Offshoring, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015, s. 261 W wielu miejscach na świecie zjawisko offshoringu stale pogłębia się i poszerza, powodując znaczące przekształcenia, a nawet, jak twierdzi autor, powstanie „nowych światów”, zmieniających kształt dotychczasowych społeczeństw, przeobrażając układy władzy, negując idee odpowiedzialności i demokracji. Książka napisana przez brytyjskiego socjologa, Johna Richarda Urry’ego, profesora Lancaster University, jest jednym z bardzo niewielu dzieł podejmujących próbę krytycznej oceny coraz powszechniej zachodzącego zjawiska offshoringu. Autor stara się w książce odpowiedzieć na pytanie, jakie są zagrożenia spowodowane nową falą globalizacji w sektorze usług, którą jest właśnie offshoring oraz – jeśli taki proces rzeczywiście zachodzi – w jaki sposób ów trend można odwrócić.

Urry podejmuje także próbę zbadania korzeni zjawiska offshoringu i jego głównych konsekwencji. Spojrzenie autora na opisywane zjawisko jest niezwykle ciekawe ze względu na swoją wielowymiarowość – autor nie ogranicza się jedynie do analizy offshoringu w sektorze usług, w którym obserwowane zjawisko zdaje się ujawniać z największą siłą i natężeniem, ale dokonuje również analizy offshoringu energii, odpadów czy bezpieczeństwa. Jest to pierwsza jak dotąd w literaturze tak obszerna praca skupiająca się wyłącznie na zjawisku offshoringu i podejmująca próbę wielopłaszczyznowego opisu zachodzących procesów.

Książkę rozpoczyna rozdział ,,Czym jest offshoring”, w którym autor definiuje zjawisko offshoringu jako strategię umożliwiającą wzrost potęgi klasy wyższej, tzw. klasy bogaczy, czyli klasy złożonej z jednostek oraz rodzin o dużym majątku, wysokich zarobkach, a także właścicieli i menedżerów dużych firm czy wpływowych polityków. Twierdzi, że 98 ze 100 największych firm notowanych na londyńskiej giełdzie posiada spółki zależne, stowarzyszone lub joint venture w krajach uznawanych za „raje podatkowe” czy też „potajemne jurysdykcje”. Spółki te w większości przypadków utrzymywane są przez korporacje. Przytacza twierdzenie Marksa i Engelsa, zgodnie z którym istotą kapitalizmu jest ruch, zwłaszcza ruch robotników i kapitału, spowodowane chęcią maksymalizacji zysków przez burżuazję. We współczesnym świecie granice pomiędzy państwami coraz bardziej się zacierają, w którym to zjawisku wielu uczonych dopatruje się możliwości nieograniczonego rozwoju gospodarczego i społecznego, przepływu idei, informacji i osób, które ożywią społeczeństwa, miejsca oraz ludzi i nadadzą im kosmpolitycznego charakteru. Autor wskazuje na sedno offshoringu, którym jest funkcjonowanie poza określonymi w danym państwie zasadami poprzez obchodzenie ich (jak przy uchylaniu się od płacenia podatków), wykorzystywanie luk prawnych (jak przy obchodzeniu podatków) czy poprzez przenoszenie działalności do innego państwa, aby uniknąć praw obowiązujących w kraju rodzimym.

W rozdziale drugim, zatytułowanym ,,Tajemnice”, autor przytacza twierdzenie Zygmunta Baumana, według którego jednym z czynników współczesnego uwarstwienia społecznego jest zdolność do „ucieczki” od pewnych zjawisk. Elity korporacji mogą „uciekać” za pomocą różnych form outsourcingu i offshoringu swojej działalności. Praktyki offshoringu pozwalają chronić majątek przed ujawnieniem za pomocą mechanizmów usuwają-

908

Recenzje i omówienia

cych lub zacierających tożsamość właściciela. System offshoringu stwarza przykrywkę dla procederu zorganizowanej przestępczości i finansowych przestępstw ,,białych kołnierzyków”, dla prania pieniędzy i korupcji.

Według keynesistów systemy gospodarcze same z siebie nie ograniczą bezrobocia ani recesji. Zdaniem Keynesa gospodarki nie regulują się same ani nie wracają automatycznie do stanu równowagi. Autor wskazuje na Miltona Friedmana jako jednego ze współtwórców teorii neoliberalizmu. Neoliberalizm stanowi dominującą doktrynę w polityce gospodarczej i społecznej od połowy lat 70. XX w. Friedman podkreślał znaczenie prywatnej przedsiębiorczości, prywatnego prawa własności, wolnego rynku i zniesienia ograniczeń handlu. Autor uważa, że neoliberalizm ogranicza redystrybucyjną funkcję państwa i podatki, zakładając, że rynki mają dążyć do stanu równowagi. Urry twierdzi nadto, że wiele z form offshoringu powstało w wyniku coraz słabiej regulowanych przepływów środków finansowych ponad granicami państwowymi, przy czym skala tych przepływów często przewyższała budżety państw. Dzięki narzędziom dostarczonym przez neoliberalizm zaczęły powstawać coraz większe i potężniejsze konglomeraty majątku indywidualnego i firmowego, które coraz częściej lokowano w rajach podatkowych.

W rozdziale trzecim John Urry skupia się na zjawisku offshoringu pracy. Od drugiej połowy lat 70. XX w. na fali dezorganizacji zachodniego kapitalizmu amerykańskie korporacje przemysłowe zaczęły się fragmentaryzować, a ich głównymi właścicielami stawały się instytucje finansowe nastawione na krótkoterminowy wzrost udziałów. Dodatkowo w krajach rozwiniętych nastąpił odpływ przemysłu z ośrodków, w których wcześniej działały wielkie, zintegrowane pionowo korporacje. Owe procesy przyczyniły się do wielkiego odpływu produkcji do krajów oferujących tanią siłę roboczą, niezorganizowaną w związki zawodowe oraz niższe koszty podatkowe, często związane z lokalizacją zakładów w specjalnych strefach ekonomicznych. Sytuację tę nazwano nowym międzynarodowym podziałem pracy. Współczesny ekonomista Alan Blinder upatruje we współczesnych czasach następnej, trzeciej rewolucji przemysłowej. Wielu ekonomistów uważa jednak offshoring za modelowy przykład teorii przewagi komparatywnej, dzięki której wszyscy mogą skorzystać na kształtujących się nowych formach podziału pracy.

W dalszej części rozdziału autor twierdzi, że przez ostatnich kilkadziesiąt lat offshoring doprowadził do znacznego zmniejszenia liczby miejsc pracy w krajach rozwiniętych, głównie poprzez bezpośredni eksport miejsc pracy do krajów słabiej rozwiniętych, tańszych, również poprzez zastępowanie pośrednie, czyli rozwój fabryk lub centrów usługowych w innych krajach, które są częścią tej samej branży, ale z czasem zaczynają konkurować z bardziej kosztownymi zakładami lub centrami w krajach rozwiniętych, a także przez rozwój nowych produktów i usług. Offshoring pracy zachodzi według autora na trzech płaszczyznach: substytucji bezpośredniej, pośredniej i systemowej. Umożliwiają go zwłaszcza dwa zjawiska: konteneryzacja i praktyka wolnego handlu.

Rosnące możliwości offshoringu mają według autora różne źródła. Po pierwsze, w krajach rozwijających się tworzone są specjalne strefy ekonomiczne, przyciągające zagranicznych przedsiębiorców. Po drugie, system transportu kontenerowego znacznie obniżył koszty wielu produktów materialnych. Po trzecie, coraz więcej towarów ma charakter cyfrowy.

Dodatkowo pewne usługi stały się dostępne za pośrednictwem produktów przemysłowych, a coraz więcej produktów jest dostarczanych w całości lub części z zagranicy. Rośnie też zakres usług, które można zamówić za granicą. W zakończeniu rozdziału autor prognozuje, że w przyszłości procesy offshoringu będą przebiegać w różnych kierunkach, a nie tylko z niegdyś bogatej Północy do innych regionów świata, jak to odbywało się dotychczas.

W kolejnym rozdziale autor skupia się na zjawisku offshoringu podatków. Twierdzi, że przyrost funduszy i majątków wyprowadzanych do rajów podatkowych (których

NOWOĹšCI

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej.

2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego.

Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niş 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły.

3. Wraz z tekstem naleşy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu naleşy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim).

5. Przypisy wyjaśniające tekst naleşy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułoşonej w porządku alfabetycznym) naleşy podawać: –– w odniesieniu do pozycji ksiąşkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu naleşy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe naleşy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony).

6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków.

7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela.

8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf).

9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail.

Autorzy artykułów są równieş proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka).

Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach.

10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY�, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyşszymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji.

11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE� są chronione prawem autorskim.

Przedruk tekstu moşe nastąpić tylko za zgodą Redakcji.

12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

Leszek Jerzy Jasiński

Nobel z ekonomii 1969–2016 Poglądy laureatów w zarysie 300 stron Publikacja składa się z czterech części.

Rozpoczyna jÄ… przedstawienie genezy i zasad przyznawania Nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych.

W głównej części ksiąşki zostały omówione sylwetki, poglądy i najwaşniejsze publikacje siedemdziesięciu ośmiu laureatów nagrody (od 1969 do 2016 roku).

Na końcu pracy podano, jakie szczegółowe obszary nauk ekonomicznych i ośrodki naukowe zostały wyróşnione i kto moşe okazać się kolejnym noblistą.

www.keytext.com.pl 3RGUĂšF]QLNL ] G]LHG]LQ\ QDXN HNRQRPLF]Q\FK VSU]HGDÄ? Z\V\ĂŻNRZD

Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2017 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych.

Ceny na 2017 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej,

404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej,

49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF).

Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail.

Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Eko­no­mi­sta 2016, nr 6, s. 771–914 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2016 6

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2016

6 W numerze Zbigniew Madej

Samowiedza heurystyczna wśród ekonomistów Piotr Pysz, Anna Jurczuk, Michał Moszyński

Relacja stanowionego i spontanicznego ładu gospodarczego – od ujęcia statycznego do ujęcia dynamicznego Maciej Ryczkowski

Ewolucja poglądów Miltona Friedmana a polityka pieniężna Fed i EBC w okresie kryzysu finansowego Zbigniew Matkowski, Mariusz Próchniak, Ryszard Rapacki

Real Income Convergence between Central Eastern and Western Europe: Past, Present, and Prospects

PolskA AkademiA Nauk Komitet Nauk Ekonomicznych

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne

Wydawnictwo Key Text