Η Βασιλεία του Μιχαήλ Γ’ και η αυγή της Νέας Εποχής
Στην εικόνα, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' (842-867). Λεπτομέρεια μικρογραφίας από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα. Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 66rα.
Έναρξη της Νέας εποχής • Στα χρόνια της βασιλείας του Μιχαήλ Γ’ (842-867) άρχισε η ανάπτυξη του Βυζαντίου, που έφτασε στο αποκορύφωμά της όταν κυβέρνησε η Μακεδονική Δυναστεία (867-1025) • Η οριστική αναστύλωση των εικόνων έδωσε στους βυζαντινούς τη δυνατότητα να ασχοληθούν με την αντιμετώπιση των Αράβων και με έργα πολιτισμού • Για μια δεκαετία (855-866) τις κρατικές υποθέσεις διαχειρίζονταν ο ικανότατος καίσαρας Βάρδας, θείος του Μιχαήλ
Ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας • Η ίδρυση της Σχολής της Μαγναύρας, με πρωτοβουλία του Βάρδα, αποτελεί σταθμό στην ιστορία της βυζαντινής εκπαίδευσης • Τη διεύθυνση ανέλαβε ο Λέων Φιλόσοφος, διάσημος επιστήμονας της εποχής • Το πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της φιλοσοφίας, της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της γραμματικής • Η έντονη πνευματική δραστηριότητα αυτής της εποχής προετοίμασε την αναβίωση των αρχαίων γραμμάτων του επόμενου αιώνα
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Κεδρηνό, ένα χρονογράφο του 11ου αιώνα, ο χαλίφης Αλ Μαμούν, που τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η γεωμετρία, έτυχε να ακούσει για ένα νεαρό αιχμάλωτο, υπήκοο του βυζαντινού αυτοκράτορα, που ήταν μαθητής του Λέοντα του Μαθηματικού. Οδήγησε τον αιχμάλωτο μπροστά στους δικούς του μαθηματικούς και εκείνος τους εντυπωσίασε με τις γνώσεις του. Όταν ο χαλίφης έμαθε πως αυτός ήταν μόνο μαθητής, όχι κάποιος έμπειρος δάσκαλος, τον έστειλε αμέσως πίσω στην Κωνσταντινούπολη με το ακόλουθο μήνυμα προς το δάσκαλό του.
Γνωρίσαμε το δέντρο από τον καρπό, το δάσκαλο από το μαθητή. Επειδή λοιπόν εσύ, που είσαι τόσο σπουδαίος στην επιστήμη, είσαι άγνωστος στους συμπολίτες σου και δεν σε έχουν τιμήσει για τη σοφία και τη γνώση σου, καταδέξου να έρθεις σ’ εμάς και να μας μεταδώσεις τη διδασκαλία σου. Και αν γίνει αυτό, θα σκύψουν μπροστά σου όλοι οι Σαρακηνοί και θα πάρεις τόσα πλούτη και δωρεές όσα δεν αξιώθηκε ποτέ κανένας άνθρωπος. Γεώργιος Κεδρηνός, Σύνοψη Ιστοριών, 11ος αιώνας
Ενδιαφέρον για τους κλασικούς • Οι λόγιοι αυτή την περίοδο άρχισαν να μελετούν και να αντιγράφουν χειρόγραφα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας • Ο πιο αξιόλογος ήταν ο Φώτιος. Σηματικότερο έργο του η Μυριόβιβλος. Έγραψε επίσης ένα λεξικό, ομιλίες και θεολογικά έργα. Υπό την ηγεσία του ως πατριάρχη πραγματοποιήθηκε ο εκχριστιανισμός των Σλάβων
Η Μυριόβιβλος είναι μια συλλογή με σημειώσεις για 280 αρχαία και χριστιανικά βιβλία. Πολλά από αυτά τα έργα δε σώζονται σήμερα. Το παρακάτω απόσπασμα μιλάει για το έργο Αλεξάνδρου Ανάβασις του Αρριανού.
Διαβάσαμε την Ιστορία του Αλεξάνδρου που έγραψε ο Αρριανός σ’ επτά βιβλία. Εκεί γράφει για τις συμφωνίες που έκανε με τους Αθηναίους και τους άλλους Έλληνες, εκτός από τους Λακεδαιμονίους, πώς πέρασε στην Ασία και πώς σε τρεις μάχες κατέστρεψε τους Πέρσες: πρώτα στο Γρανικό, πώς νίκησε ολοκληρωτικά τους σατράπες του Δαρείου που είχαν 20.000 ιππείς και άλλους τόσους σχεδόν πεζούς, έπειτα στην Ισσό, πώς έκανε τον ίδιο το Δαρείο και τη συνοδεία του να το βάλουν στα πόδια, αφού πήρε αιχμαλώτους τα παιδιά του και την ίδια του τη γυναίκα και πώς [...] τον νίκησε ολοκληρωτικά. Φώτιος, Μυριόβιβλος ή Βιβλιοθήκη, μεταξύ των ετών 855--858
Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση • Ως τα μέσα του 9ου αι. Το Βυζάντιο βρισκόταν σε θέση άμυνας απέναντι στους Άραβες, οι οποίοι πραγματοποιούσαν εισβολές και λεηλασίες στη Μ.Ασία • Αποκορύφωμα η άλωση του Αμορίου (838) ισχυρού φρουρίου και πατρίδα των τότε αυτοκρατόρων • Λίγο αργότερα άρχισε η Βυζαντινή αντεπίθεση: Ο Βυζαντινός στρατός πέρασε τον Ευφράτη (859) και νίκησε τον Εμίρη της Μελιτηνής (863)
Το Βυζαντινό κράτος το 842
Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση • Οι συνεχείς αγώνες στα σύνορα με τους Άραβες διαμόρφωσαν τη βυζαντινή επική ποίηση. Ανώνυμοι τραγουδοποιοί συνέθεσαν άσματα που εξυμνούσαν τους αγώνες των ακριτών (δηλ. των στρατιωτών που προστάτευαν τα άκρα – σύνορα) και κυρίως του Διγενή Ακρίτα. Αξιόλογο είναι και το έπος που εξυμνεί τους άθλους του Αρμούρη • Τα ηρωικά αυτά τραγούδια τα έψαλλαν τραγουδιστές περιφερόμενοι στη Μ. Ασία και θεωρούνται τα σημαντικότερα δείγματα λαικής λογοτεχνίας, που αναπτύσσεται παράλληλα με τη λόγια γραμματεία