ڕاپۆرتی ساڵانە ٢٠١٣\٢٠١٤

‫دەزگای ژیــان بۆ‬ ‫مافەكانی مرۆڤ‬

‫ڕاپــۆرتــی‬ ‫ســــااڵنــــە‬

‫ڕاپۆرتی سااڵنە‬ ‫پێشەكی‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫بەرنامەكان‬

‫پێداچوونەوە‬ ‫پەیام‬

‫‪4‬‬

‫ڕزگاربووانی ئەشكەنجە و تیرۆر‬

‫‪8‬‬

‫ئاوارە و پێکهاتەکانی‌دی‬

‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬

‫قوربانییانی جینۆساید‬ ‫مافی ژنان‬

‫مافی مندااڵن‬

‫كۆمەڵگەی مەدەنی و دیموكراسی‬

‫بابەتەكانی جەخت كراو‬ ‫‪16‬‬

‫دەنگەكان‬

‫‪20‬‬

‫كاریگەرییەكان‬

‫‪18‬‬

‫چاوپێكەوتن‬

‫ڕاستی و ژمارەكان‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬

‫ڕێكخراو‬

‫‪26‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪32‬‬

‫ئامار‬

‫پێشینە‬ ‫تیم‬

‫بنکەکان‬ ‫نەخشە‬

‫هاوبەشەكان‬ ‫بەخشینەكان‬

‫دەستپێک‬ ‫لە ماوەی دە ساڵی ڕابردوودا‪ ،‬دەزگای ژیان بۆ مافەكانی‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬یارمەتیی هەزاران کەسی داوە‪ ،‬کە مافەكانیان پێشێل‬ ‫کراوە لە عێراق و بەرگری کردووە لە شکۆمەندی و ئازادییە‬ ‫بنەڕەتییەکانیان‪.‬‬ ‫لە شاری كەركوكەوە دەستمان پێكرد و هەوڵەكانمان‬ ‫لــە هــەرێــمــی كــوردســتــانــى عــێــڕاقــدا چــڕكــردەوە‪،‬‬ ‫ناوچەیەكی فرە ڕەگەزە لە جيهاندا كە‌دوای چەندین‬ ‫هێرش و جینۆساید ئێستا بووەتە هۆی دابینکردنی‬ ‫ناوچەیەكی ئارام بۆ زیاتر لە یەك ملیۆن ئاوارە‪.‬‬ ‫ناوچەیەكی دوژمنكار‬ ‫ئەو هەرێمە داخراوە چوار دەوری گیراوە بە حکومەتی‬ ‫تورکیای رەگەزپەرست ‪ ،‬حکومەتی ئێرانی مەزهەبی‬ ‫و چەوسێنەر‪ ،‬وە سیستەمێكی سیاسی عێراقی‬ ‫كە بوەتە هــۆی ئاگر خۆش‌كردن بۆ توندوتیژیی‬ ‫ڕەگەزی‪ ،‬و دیكتاتۆرییەتێكی مرۆڤكوژی سووری‪ ،‬كە‬ ‫شەڕی هەڵگیرساندووە لە دژی هاواڵتییانی خۆی‪ .‬لەو‬ ‫نێوەندەدا بە پێچەوانەی هەموويانەوە‪ ،‬كوردستانی‬ ‫عێراق وەكو دیموكراسیترین و فرەییترین كۆمەڵگا‬ ‫دەركەوتووە لەهەموو ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‪ .‬زیاتر‬ ‫لە سەدوبیست كارمەندی ئێمە كاریان كــردووە بۆ‬ ‫بەدیهێنانی ئەو ئامانجانە‪.‬‬

‫دوژمن لە بەر دەرگادا‬ ‫لەگەڵ دەركەوتنی ئەوەی پێی دەوترێت دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كۆمەڵگای كوردی وەكو هێڵێكی بەرگری‬ ‫دەركەوت لە دژی گروپێكی توندڕەو‪ ،‬كە ملیۆنەها‬ ‫خەڵكی لە سوریا و عێراقدا خستۆتە ژێر ڕكێفی‬ ‫ستەمكارییەوە‪ .‬دەزگ ــای ژیــان یارمەتی ســەدان‬ ‫خێزان دەدات لە كاتی ئێستادا‪ ،‬كە ڕزگاریان بووە‬ ‫لەو كارە وەحشیانەیەی كە تیرۆریستانی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی ئەنجامیان داوە‪ ،‬ئێمە شانازی دەكەین‬ ‫بە یارمەتیدانی خەڵكی كوردستان بۆ بەرگری‬ ‫بەردەوامیان لەو هەڕەشەیە‪.‬‬ ‫پشتگیری نێودەوڵەتی‬ ‫ژمارەیەكی زۆر بەخشەری (دۆنــەر) ی گشتی و‬ ‫تایبەت پشتگیری خەباتی ئێمەیان كــردووە بۆ‬ ‫مافەكانی مــرۆڤ لە عێراق‪ .‬ئەگەر حەز دەكەیت‬ ‫زیاتر بەشدار بیت لە هەوڵەكانی ئێمە‪ ،‬ئەوا داوات‬ ‫لێدەكەین سەردانی ماڵپەڕەکەمان بكەیت‪.‬‬ ‫‪www.jiyan-foundation.org‬‬

‫میشاێیل لێمان • جێگری سەرۆک‬

‫سەالح ئەحمەد • سەرۆک‬

‫پێشەكی | ‪1‬‬

‫پەرەسەندنی‬ ‫مێژوویی‬

‫دەنگدەرانی عێراقی دەستوری فیدڕاڵی‬ ‫پەسەند دەكەن و پەرلەمانی نوێ‬ ‫هەڵدەبژێرن‬

‫یەكەم هەڵبژاردنی‬ ‫دوای سەدام لە‬ ‫كوردستانی عێراق‬

‫قوربانیانی‬ ‫ئەشكەنجەو‬ ‫تیرۆر‬

‫كەوتنی ڕژێمی‬ ‫بەعس لە عێراق‬

‫‪٢٠٠٣‬‬

‫بەرنامەکانی‬ ‫ژیان‬

‫‪2005‬‬ ‫بنکەی‬ ‫كەركوك‬

‫لقەكانی ژیان‬

‫پەیامی ئێمە‬

‫وشەی ژیان‪ ،‬وشەیەكی كوردییە‬ ‫و بە مانای ژیان دێت‪ .‬لۆگۆی‬ ‫ئێمە بریتیە لە نوسین بە‬ ‫شێوەی هونەری دەست‌خەت‬ ‫بە عەرەبی و بەكوردی‪.‬ئەو‬ ‫دیزاینە لە الیەن ڕزگاربوویەكی‬ ‫ئەشكەنجەوە ئەنجامدراوە لە‬ ‫عێراق‪ ،‬كە چەندین ساڵی بەسەر‬ ‫بردووە لەگرتووخانەی بەدناوی‬ ‫ئەبوغرێب‬

‫‪|2‬‬

‫پێشەكی‬

‫سەدام حسین‬ ‫لە سێدارە درا‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەنجامی‬ ‫تاوانەکانییەوە‬

‫بەرز‌‌بوونەوەی‬ ‫ئاستی هێرشە‬ ‫تیرۆرستییەكان‬

‫‪2006‬‬

‫ئۆباما پالنی كشانەوەی‬ ‫هێزەكانی ئەمریكا‬

‫لوتكەی توندو تیژی‬ ‫شەڕی مەزهەبی‬ ‫هەموو ڕۆژێك‬ ‫زیاتر لە ‪ 100‬كەسی‬ ‫مەدەنی دەكوژرێت‬

‫‪2007‬‬

‫‪2008‬‬

‫مافەکانی‬ ‫مندااڵن‬

‫مافەکانی ژنان‬

‫هێرشی تیرۆری گەورە‬ ‫ئەنجامدرا لەالیەن‬ ‫ئەلقاعیدەوە‬

‫‪2009‬‬ ‫بنکەی‬ ‫سلێمانی‬

‫بنکەی‬ ‫هەولێر‬

‫دەزگای ژیان بۆ مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬یارمەتی قوربانییانی توندوتیژی و‬ ‫چەوساندنەوە لە کوردستان و عێراق دەدات‪ .‬ئێمە هەوڵ بۆ كۆمەڵگەیەكی‬ ‫دیموكراسی دەدەین كە تیایدا شکۆمەندی مرۆڤەكان پارێزراو بێت و گەورە‬ ‫و بچووك چێژ لە مافی ژیان و ئازادییان وەرگرن و تیایدا هاواڵتیان دووربن‬ ‫لە ئەشكەنجەو تیرۆر‪.‬‬ ‫بەهاكانی ئێمە‬ ‫هۆیەوە سیانزە هەزار كەس لە پیاو و ژن‬ ‫بەها گرنگەكانی ڕێنیشاندەری كاری ئێمە و منداڵ كه ڕوبەروی شێواوى دەروونى‬ ‫بریتییە لە جاڕنامەی گەردوونی مافەكانی بوون‪ ،‬یارمەتیان وەرگرتووە‪.‬‬ ‫مـــرۆڤ‪ .‬ئێمە بــاوەڕمــان بــە شکۆمەندی‬ ‫كاری ئێمە‬ ‫مرۆڤەكان هەیەو هــەوڵ دەدەیــن پــەرە بە‬ ‫دەزگای ژیان هەڵدەستێت بە پێشكەشکردنی‬ ‫ڕێزگرتن لە مافەكانی مــرۆڤ و ئازادیە‬ ‫چارەسەری جەستەیی‪ ،‬دەروونی‪ ،‬دووبارە‬ ‫بنەڕەتییەكان بدەین‪ ،‬كە ئاماژەیان پێدراوە‬ ‫تێكەاڵو بوونەی قوربانییان و ئەندامانی‬ ‫لە جاڕنامەی جیهانی مافەكانی مرۆڤدا‪ .‬ئێمە‬ ‫خێزانەكانیان و پێشكەشکردنی چارەسەر‬ ‫یارمەتی ڕزگاربووانی پێشێلکردنى مافەکانی‬ ‫بــەخــۆڕایــی و پــشــتــگــیــری چ ــارەس ــەری‬ ‫مــرۆڤ دەدەیـــن‪ ،‬بەبێ گوێدانە تەمەن و‬ ‫دەروونی و هێنانی ڕاوێژكاری یاسایی و‬ ‫ڕەگەز و نەتەوە یان باوەڕی ڕوحی‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ .‬سەڕەرای ئەوەش‪ ،‬ئێمە هەوڵ‬ ‫مێژووی ئێمە‬ ‫دەدەین بۆ پارێزگاری كردنی ڕزگاربووانی‬ ‫لە شاری فرە ڕەگەزی كەركوكدا دەستمان پێشێلكاری مافەكانی مرۆڤ لە ڕابردوودا‬ ‫بە چاالكییەكان كرد لە ساڵی ‪ .2005‬كە و قەدەغەكردنی پێشێلكردنی مافەكانی‬ ‫تیایدا یەكەم سەنتەری ڕاهێنانمان كردەوە مــرۆڤ لــە داهــاتــوودا لــە ڕێــی داواكـــاری‬ ‫بۆ قوربانییانی ئەشكەنجە لە کوردستاندا‪ .‬سیاسی و پەرەوەردەی مافەكانی مرۆڤ و‬ ‫لەو كاتەوە دەستمان كردووە بە كردنەوەی بەرنامەی بەرزكردنەوەی وشیاری گشتی‪.‬‬ ‫لق لە تەواوی كوردستانی عێراقدا‪ ،‬كە بە‬

‫علی حسن مەجید ناسراوە‬ ‫بە "علی کیمیایی" لە سێدارە‬ ‫درا بە هۆى ئەنجامدانی‬ ‫تاوانی جینۆ ساید‬

‫دەست پێكردنی شۆڕش لە سوریا‬

‫قوربانیانی‬ ‫جینۆساید‬

‫‪2010‬‬

‫ئەمریكا كشانەوەی‬ ‫هێزەكانی لە عێراق‬ ‫تەواو دەكات‬

‫ئاوارەو‬ ‫كەمینەكان‬

‫‪2011‬‬

‫بنکەی‬ ‫هەڵەبجە‬

‫دەوڵەتی ئیسالمی ئەنبار‬ ‫و موسڵ داگیر دەكات و‬ ‫خەالفەت ڕادەگەێنێت‬ ‫شەڕی مەزهەبی توند دەبێت‬ ‫و زیاتر لە ‪ 900‬کەس دەبن‬ ‫بە قوربانی لە یەك مانگدا‪.‬‬

‫قەسابخانەی شەنگال‪:‬‬ ‫ئەمریكا هاوكاری‬ ‫دەگەیەنێت بە ئێزدیەکان‬ ‫و دەست بە ئەنجامدانی‬ ‫هێرشی ئاسمانی لە دژی‬ ‫"دەوڵەتی ئیسالمی" دەکات‬

‫دیموك راسی‬ ‫و كومەڵگای‬ ‫مەدەنی‬

‫‪2013‬‬

‫‪2012‬‬

‫زیاتر لە یەك ملیۆن پەنابەرو‬ ‫ئاوارەی ناوخۆ لە كوردستانی‬ ‫عێراقدا دەژین‪.‬‬

‫‪2015‬‬

‫‪2014‬‬

‫بنکەی‬ ‫دهۆك‬

‫بنکەی‬ ‫كەمپی‬ ‫خانكێ‬

‫بنکەی‬ ‫كەمپی دۆمیز‬

‫بنکەی‬ ‫چەمچەماڵ‬

‫سوود مەندانمان‬

‫دەزگـــای ژیــان هــەمــوو ساڵێك یارمەتی زیاتر‬ ‫لــە ‪ 2000‬کــەس دەدات‪ ،‬کــە مافاکانیان پێشێل‬ ‫کراوە‪ .‬بە تێكڕا‪ %50 ،‬ی ئەو كەسانەی كە داوای‬ ‫یارمەتی لە ئێمە دەكــەن بریتین لە ئافرەت‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا ‪%30‬ی ئەو كەسانە بریتین لە منداڵ و‬ ‫هەرزەكاران‪ .‬زۆرینەی ئەو كەسانەی سەردانمان‬ ‫دەكــەن بریتین لە كــورد‪ ،‬ع ــەرەب‪ ،‬توركمان و‬ ‫ئاشووری‪.‬‬

‫تورکیا‬ ‫ئێران‬ ‫دهۆک‬

‫هەولێر‬

‫موسل‬ ‫سلێمانی‬

‫تیمی ئێمە‬

‫پەیامی دەزگــای ژیــان لە‌الیەن تیمێكی گەنجی‬ ‫کارامەی زمانزانەوە ئەنجام دەدرێت‪ .‬ستافی ئێمە‬ ‫لە کوردستان بریتیە لە پزیشک‪ ،‬دەروونــنــاس‪،‬‬ ‫كــارمــەنــدانــی تــەنــدروســتــی و كــۆمــەڵــنــاس و‬ ‫مــامــۆســتــایــان و پـــارێـــزەران و بــەڕێــوەبــەرانــی‬ ‫پڕۆژەکە‪..‬‬

‫کۆبانی‬ ‫رەقا‬

‫کەرکوک‬

‫سوریا‬

‫چەمچەماڵ‬ ‫هەلەبجە‬

‫بەغدا‬

‫عێراق‬

‫هاو بەشەكانمان‬

‫دەزگــای ژیــان لە سەرەتای دەســت پێكردنیەوە‬ ‫لــە نــزیــكــەوە ك ــاری كـــردووە لــەگــەڵ سەنتەری‬ ‫بەرلین بۆ قوربانیانی ئەشكەنجە لە ئەڵمانیا‪ .‬لە‬ ‫عێراقدا‪ ،‬تیمەكەی ئێمە هەماهەنگی هەیە لەگەڵ‬ ‫كۆمەڵەیەكی فــراوانــی ڕێكخراوی ناحكومی و‬ ‫دەزگا تەندروستی و ئاژانسە حكومییەكان‪.‬‬

‫کوردستانی عێراق‬

‫سعودیە‬ ‫پێشەکی‬

‫|‪3‬‬

‫دادوەری بۆ‬ ‫قوربانییانی‬ ‫ئەشكەنجە‬

‫هەموو مرۆڤەكان بە ئازادی‪ ،‬لە‬ ‫دایك بوون لە شکۆمەندی و‬ ‫مافەكانیاندا یەكسانن‪ .‬هەموو‬ ‫كەسێك مافی ژیان و ئازادی و‬ ‫ئاسایشی هەیە‪.‬نابێت كەس‬ ‫ڕووبەڕووی ئەشكەنجە یان كاری‬ ‫توندوتیژی و مامەڵەی نا مرۆڤانە‬ ‫یان بێ‌ڕێزی كردن یان سزادان‬ ‫ببێتەوە‪.‬‬ ‫ماددەكان ‪ .5،3،1‬جاڕنامەی جیهانی‬ ‫مافەكانی مرۆڤ‬

‫‪|4‬‬

‫بەرنامەکان‬

‫سامسەم ئەحمەد‬

‫قوربانییانی پێشێلكاری مافەكانی مرۆڤ مافی تایبەتیان پێدراوە بۆ داوا‬ ‫كردنی دادوەری بۆ ئەو ئازارەی كە چەشتوویانە‪ .‬مافەكانی قوربانییان‬ ‫پێكهاتووە لە دوو بەش‪ ،‬واتە‪ :‬مافی وەرگرتنی چارەسەر و مافی قەرەبوو كردنەوە‪.‬‬ ‫بــەپــێــی بـــڕیـــاری نـــەتـــەوە یــەكــگــرتــووەكــان‬ ‫دەربارەی بنەماكان و ڕێنماییەكان لەسەر مافی‬ ‫چارەسەركردن و قەرەبوو كردنەوە‪ ،‬دەوڵەتان‬ ‫ئەركی ئەوەیان لەسەرە رێگە بگرن لەپێشێل‬ ‫كردنی جاڕنامەى گەردوونى مافەكانی مرۆڤ‬ ‫‪ .‬دەوڵەتان ئەركی ئەوەیان لە سەره لێكۆڵینەوە‬ ‫لەسەر ئەو پێشێلكارییانە بكەن بەشێوەیەكی‬ ‫خێرا و بە تــەواوی‪ ،‬هەروەها دادگایی كردن‬ ‫و س ــزادان ــی ئــەنــجــامــدەرانــی تــاوانــەكــان و‬ ‫پێشكەش‌كردنی چــارەســەری كــاریــگــەر بۆ‬ ‫قوربانییان كە ئازاریان چەشتووە بە شێوەی‬ ‫تاك یان كۆمەل‪ -‬وەكو ئازاری جەستەیی یان‬ ‫دەروونی و ئازاری سۆزی‪.‬‬

‫مامەڵەكردن لەگەل قوربانییان‬ ‫لــەوەش زیاتر‪ ،‬دەوڵەتان ناچار دەكرێن بۆ‬ ‫مامەڵە كردن لەگەڵ قوربانییان بە شێوەیەكی‬ ‫"مــرۆڤــانــە و ڕێزگرتن لــە شکۆمەندییان و‬ ‫دڵنیابوون ل ــەوەی کــە "ســەالمــەتــی و بــاری‬ ‫جەستەیی و دەروونی و نهێنییان" پارێزراوە و‬ ‫دوور خراوەنەتەوە لەو كەسانەی كە ترس و‬ ‫توندوتیژیان بەرامبەر ئەنجامداون‪ ،‬حكومەتی‬ ‫عێڕاق بەشێوەیەكی بەرفراوان بۆ رێگەگرتن‬ ‫و دادگــایــیــکــردنــی ت ــاوان ــب ــاران‪ ،‬پاراستنی‬ ‫قوربانیان‪ ،‬نەیتوانیوە بەرنامەیەكی نیشتمانی‬ ‫دەست پێبكات بۆ قەرەبوو كردنەوەیان‪.‬‬

‫من لێرەم لەبەرئەوەی ئامانجێكم هەیە بەدەستی بهێنم ودەبێت شەڕی بۆ بكەم و‬ ‫ئەو شوێنەش من دەپارێزێت ‬

‫بــەهــاوكــاری یەكێتی ئ ــەوروپ ــا و ئۆفیسی‬ ‫دەرەوەی ئەڵمانیا‪ ،‬دەزگای ژیان هەستاوە بە‬ ‫دامەزراندنی تۆڕێكی ناوچەیی سەالمەت كە‬ ‫تیایدا تیمێكی فرە الیەن یارمەتی قوربانییانی‬ ‫ترساو دەدات بۆ دەربڕینی پێداویستیەكانیان‬ ‫و گــێــڕانــەوەی شکۆمەندییان و داواكــردنــی‬ ‫مافەكانیان‪.‬‬ ‫چارەسەر و قەرەبوو كردنەوە‬ ‫ئەو مافە نێودەوڵەتییانە بریتین لە یەكسانی‬ ‫بــەرامــبــەر یــاســا‪ ،‬قــەرەبــوو كــردنــەوەی ئەو‬ ‫ئازارانەی كە چەشتوویانە‪ .‬قەرەبوو كردنەوە‬ ‫پێنج الیەن لە خۆ دەگرێت‪ :‬گێڕانەوە‪ ،‬قەرەبوو‬ ‫كردنەوە‪ ،‬دووبارە ڕاهێنانەوە‪ ،‬ڕەزامەندبوون‬ ‫و گەرەنتی دووبــارە‌نــەبــوونــەوە‪ .‬لەكاتێكدا‬ ‫دەزگای ژیان جەخت دەكاتەوە لە سەر دووبارە‬ ‫ڕاهێنانەوە‪ ،‬بەتایبەتی دابین كردنی چاودێری‬ ‫تەندروستی و دەروونی و خزمەتگوزارییەكانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و یاسایی‪ ،‬هەروەها هەوڵ دەدەین‬ ‫بۆ پێشكەش كردنی ڕێژەیەكی بــەرچــاو لە‬ ‫شێوەكانی قەرەبوو كردنەوە كە قوربانیەكان‬ ‫پێویستە پێیان بدرێت‪.‬‬

‫سوودمەندی دەزگای ژیان‬

‫فراوان كردنی بوارەكانمان‬ ‫لە ‪ ،2014‬ئێمە پەیوەندیمان كرد بە سەنتەری‬ ‫دووبارە ڕاهێنانەوەی (بهجة الفواد) لە بەسرە‬ ‫بۆ بەهێزكردنی خزمەتگوزاری نیشتمانی بۆ‬ ‫ڕزگــاربــووانــی ئەشكەنجە‪ .‬وەكــو بەشێك لە‬ ‫بەرنامەیەکی سێ ساڵی‪ ،‬كە فەند دەكرێت‬ ‫لەالیەن یوروپ ئەید‪ ،‬ئێمە لەگەڵ سەنتەری‬ ‫بەرلین هاوكارین بۆ قوربانییانی ئەشكەنجە‬ ‫و مێدیكا ئەفغانستان بۆ بەگژداچوونەوەی‬ ‫ئەشكەنجە‪ ،‬مامەڵەی نامرۆڤانە و لە سەروو‬ ‫یاساوە بوون لە عێراق و ئەفغانستاندا‪.‬‬ ‫ئەو خزمەتگوزارییانە كە دەزگای ژیان پێشكەشیان دەكات‬ ‫گەڕانەوە‪ :‬ئازادی‪ ،‬چێژ وەرگرتن لە مافەكانی مرۆڤ‬ ‫قەرەبووكردنەوە‪ :‬یارمەتیدانی قوربانییان لە داواكردنی خەرجی خزمەتگوزارییە یاسایی و‬ ‫تەندروستی و دەروونی و كۆمەاڵیەتییەکان‪.‬‬ ‫دووبارە ڕاهێنانەوە‪ :‬چاودێری تەندروستی و دەروونی ڕاستەوخۆ لەگەڵ خزمەتگوزاری‬ ‫یاسایی و كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ڕەزامەندبوون‪ :‬دڵنیاكردنەوەی ڕاستییە مێژووییەكان‪ ،‬ئاشكراكردنی ڕاستییەكان‪ .‬گەڕان‬ ‫بەدوای ونبووەكاندا‪ .‬یادكردنەوە و ڕێزگرتنی قوربانییان‪.‬‬ ‫دووبارە نەبوونەوە‪ :‬دابینكردنی پەروەردەی یاسایی مافەكانی مرۆڤ بۆ هەموو بەشەكانی‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬بەرزكردنەوەی پابەندبوون بە پێوەرە ڕەوستییە نێودەوڵەتییەکان لەالیەن‬ ‫جێبەجێ‌كارانی یاسا‪ ،‬میدیا‪ ،‬كارمەندانی تەندروستی و دەروونی و كۆمەاڵیەتی‪.‬‬

‫هەڵمەتی دژی ئەشكەنجەو ئەو كەسانەی لە سەرووی یاسان‬

‫رزگاربوانی ئەشکەنجە و تیرۆر‬

‫|‪5‬‬

‫پاڵپشتی‌كردنی‬ ‫قوربانییانی‬ ‫جینۆساید‬

‫یادی كۆتايی هاتنى ڕژێمی بەعس (‪9‬ی نیسانی ‪)2014‬‬

‫زیاتر لە دە ساڵ لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس و چارەكە سەدەیەك دوای‬ ‫ڕوودانی تاوانی جینۆساید لە دژی خەڵكی كوردستان‪ ،‬ڕزگاربووانی ئەو كارە‬ ‫دڕندانەیە تا ئێستا هەر چاوەڕێی قەرەبوو كردنەوەن‪.‬‬ ‫لەیال تەمەنی ‪ 51‬ساڵ بوو كاتێك فڕۆكە بۆمب‬ ‫هاوێژەكان لەئاسمانی شارۆچكەی هەڵەبجەدا‬ ‫دەركەوت‪.‬مندااڵن دەگریان و هاواریان دەكرد‬ ‫كاتێك بۆمبە كیمیاییەكان دەهاتنە خوارەوە‪،‬‬ ‫مندااڵن لە ترسان خەریك بوو بمرن بەهۆی‬ ‫دەنــگــی هــــاوەن و ف ــڕۆك ــەك ــان ــەوە‪ .‬لــەیــاو‬ ‫خێزانەكەی خۆیان لە خانویەكدا حەشاردا‪ ،‬كە‬ ‫تیایدا خەڵكی دیکەشی لێبوو‪ ،‬كە دەموچاوی‬ ‫خۆیان بە بەتانی تەڕ داپۆشیبوو‪ .‬ئەوە هیچ‬ ‫سوودیکی نەبوو‪ ،‬خەڵكەكە یەك لەدوای یەک‬ ‫دەكەوتن و لەیالش سەیری هاوسەرەكەی‬ ‫دەكرد كاتێك دەخنكا‪.‬‬ ‫لەیال بێهۆش كەوت‪ ،‬كاتێک خەبەری بووەوە‪،‬‬ ‫خۆی لە نەخۆشخانەیەك بینیەوە لە ئێران‪،‬‬

‫‪|6‬‬

‫بەرنامەکان‬

‫لــەگــەڵ ســێ كچی خــۆیــدا‪ ،‬ب ــەاڵم دووان لە‬ ‫كوڕەكانی دیــار نــەبــوون‪ .‬كاتێك گــەڕایــەوە‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬بینی كە شەقامەكان پڕن لە بۆنی‬ ‫الش ــەی م ــردووەك ــان و خــانــووەكــانــیــش بە‬ ‫ڕووخـــــاوی جــێــهــێــڵــراون‪ .‬نــەیــتــوانــی كــوڕە‬ ‫ونبووەكانی بدۆزێتەوە و دەبوایە كار بکات‬ ‫بۆ پەیدا کردنی خواردن بۆ مندڵەكانی دیکەی‪.‬‬ ‫ئــەمــڕۆ‪ ،‬دوای ‪ 25‬ســاڵ‪ ،‬لەیال تــا ئێستاش‬ ‫چــاوەڕێــی كوڕەكانی دەكــات بێنە ماڵەوەو‬ ‫هەركاتێك كەسێك لە دەرگا دەدات ڕادەكات‬ ‫بۆ کرنەوەى دەرگاکە‪ .‬بەاڵم تەنها شتێك كە‬ ‫دەیبنێ بریتیە لە یادگارییە ئازاردەرەکان و‬ ‫برینەكان‪ ،‬كە هەرگیز ساڕێژ نابن‪.‬‬

‫ساڵیادی کیمیابارانکردنی هەلەبجە ‪2014/3/16‬‬ ‫دەروونناسانی ئێمە سەرەتا كێشەیان لەگەڵ‬ ‫ئەو ژنە بەتەمەنەدا هەبوو كە پێشتر هەرگیز‬ ‫چــارەســەری دەروون ــی نەبیستبوو‪ ،‬تەنانەت‬ ‫گومانیشی هەبوو لەو چەمكە‪ .‬سەرەڕای ئەوە‪،‬‬ ‫حەزی دەكرد بەشێوەیەكی ئازادانە قسە بكات‬ ‫بەبێ ئەوەی قسەی پێ ببڕدرێت و دواتر زۆر‬ ‫بەزووی متمانەی بە چارەسەرەكەی ئێمە كرد‪.‬‬ ‫ئێمە توانیمان لەڕێی فێركردن و ئەنجامدانی‬ ‫ڕاهــێــنــانــی پــشــوودانــەوە هــەســت كـــردن بە‬ ‫دوودڵیەكانی ئــەو كــەم بكەینەوە‪ .‬هەندێ لە‬ ‫هەست كــردن بە تــاوان كردنی خــۆی گۆڕی‬ ‫بۆ بیركردنەوەی ئەرێنی و زۆر حــەزی لە‬ ‫چارەسەركردنی بە کۆمەڵ دەكــرد كە تیایدا‬ ‫سۆز و ئەزموونەكانی خۆی لەگەڵ كەسانی‬ ‫دی ئاڵوگۆڕ دەكــرد‪ .‬لەبەرئەوەی لەیال باش‬ ‫بوو لە کارى چنین‪ ،‬بۆیە ئێمەش هانمادا بۆ‬ ‫ئەوەی زیاتر پەرە بەو ئارەزووەی بدات كەوا‬ ‫دەردەك ــەوت هەندێ هێمنی پێ ببەخشێت لە‬ ‫ژیاندا‪.‬‬ ‫پاكتاوكردنی ڕەگەزی‬ ‫هێرشی كیمیایی سەر هەڵەبجە‪ ،‬كە بووە هۆی‬ ‫كوشتنی نزیكەی زیاتر لە ‪ 5000‬و برینداركردن‬ ‫و كوێر كردنی زیاتر لە ‪ 10000‬بەشێوەیەكی‬ ‫بەردەوام‪ ،‬لە شااڵوی ئەنفالدا گەیشتە لووتکە‪،‬‬ ‫کە لەالیەن ڕژێمی بەعسەوە ئەنجامدرا‪ .‬ئەویش‬ ‫بریتی بوو لە شااڵوێک بۆ لەناو بردنی نەتەوی‬ ‫کورد و پێکهاتەکانی دی‪ ،‬لە‌ڕێی كۆكردنەوەیان‬ ‫لە كەمپەكان‪ ،‬كۆمەڵ كوژی‪ ،‬هێرشی ئاسمانی‬ ‫و تێكدانی یەك لەدوای یەكی گوندەكان‪.‬‬ ‫دەزگ ــای ژیــان تاكو ئێستا تەنها ڕێكخراوە‬ ‫لــە عــێــراقــدا كــە خــزمــەتــگــوزاری گشتگیری‬ ‫تەندروستی و سایكۆلۆژی پێشكەش دەكات‬ ‫بە ڕزگاربووانی ئەنفال‪ .‬پشتگیری بەخشندەی‬

‫خەڵکی هەلەبجە هاوخەمی خۆیان دەردەبڕن بۆ قوربانییانی هێرشی کیمیایی لە سوریا‬ ‫ئۆفیسی دەرەوەی ئەڵمانیا ڕێگەی بە ئێمە‬ ‫داوە‪ ،‬كــە سەنتەرێكی دووبـــارە ڕاهینانەوە‬ ‫دابمەزرێنین بۆ قوربانیانی هێرشی كیمیایی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬هەروەها دەســت كــردن بە ناردنی‬ ‫تیمی گەڕۆک بۆ ئەو خێزانە تاساوانەی كە لە‬ ‫شوێنە هەژارنشین و دوورە دەستەكان دەژین‪.‬‬ ‫قەرەبوو كردنەوە‬ ‫لەیال ئێستا تەمەنی ‪ 77‬ساڵە و هێشتاش لە‬ ‫جیهانی ترس و ئازاردایە‪ ،‬لەكاتێكدا زۆربەی‬ ‫ئەنجام دەرانی هەڵمەتی ئەنفال بەشێوەیەكی‬ ‫ئازادانە بووی دەرچوون‪ .‬هەرچەندە داداگای‬ ‫بااڵی تاوانەكان و دادگای بااڵی عێراق‪ -‬لەگەڵ‬ ‫هــەنــدێ لــە پەرلەمانەكانی واڵتــانــی ڕۆژئ ــاوا‬ ‫وەكو نەرویج‪ ،‬سوید و شانشینی یەكگرتووی‬ ‫بەریتانیا ئەو تاوانەیان وەكو تاوانی جینۆساید‬ ‫نــاســانــدووە‪ ،‬بــەاڵم لەیال هەرگیز هیچ جۆرە‬ ‫قەرەبوویەكی وەرنەگرتووە بۆ ئەو ئازارەی كە‬ ‫چەشتوویەتی‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪2015‬دا‪ ،‬دەزگــــای ژی ــان بــــەردەوام‬ ‫دەبــێــت لــە پشتگیری كــردنــی ڕزگــاربــووانــی‬ ‫ئەنفال لــە ڕێــی ئەنجامدانی كــۆڕی زانــیــاری‬ ‫گشتیەوە بۆ دەرخستی ڕاستیەكان دەربارەی‬ ‫بابەتێكی مێژووی لەبیركراو‪ ،‬هەروەها لەڕێی‬ ‫باڵوكردنەوەی " دەنگی ڕزگاربووان" كە ئەوەش‬ ‫ڕێگە بە قوربانییان دەدات بۆ ئەوەی بێدەنگییان‬ ‫بشكێنن‪ .‬لەڕێی دروست كردنی تیمی یاسایی‬ ‫پشتگیرى كردنەوە‪ ،‬ئێمە هەوڵەكانمان دەخەینە‬ ‫گەڕ بۆ یارمەتیدانی كۆمەڵگا ناوخۆییەكان بۆ‬ ‫گەڕانیان بەدوای قەرەبوو‌كردنەوەدا‪ ،‬هەروەها‬ ‫سەرنجڕاكێشانی جیهان بــۆ جینۆسایدێك‪،‬‬ ‫تا ببێتە وانە بۆ قەدەغە كردنی تاوان لە دژی‬ ‫مرۆڤایەتی‪ ،‬كە لە شوێنەكانی تر ئەنجام دەدرێت‪.‬‬

‫دەنگەكان ‪ /‬یاد كردنەوەی كۆتایی‌هێنان بە‬ ‫ڕژێمی بەعس‪9 ،‬ی نیسان‪2014 ،‬‬ ‫" من زۆر سوپاس گوزارم‪ .‬ڕێكخراوەكانی‬ ‫وەكو دەزگای ژیان لەوانەیە پارە یان‬ ‫ژیان دابین نەكەن‪ ،‬بەاڵم زۆر شت ئەنجام‬ ‫دەدەن بۆ سووك كردنی ئازارەكانمان‪-".‬‬ ‫مەحمود‬ ‫"لەوانەیە زۆر خەرجی پارەی تێنەچێت بۆ‬ ‫ڕێكخستنی ئەو بۆنەیە‪ ،‬بەاڵم من هەرگیز وا‬ ‫هەستم بە دڵخۆشی نەكردووە"‪ -‬فواد‬ ‫"كاتێك من یەكەم جار هاتمە ئەو سەنتەرە‪،‬‬ ‫ئەوا هیچ پاڵنەرێكم نەبوو بۆ ئەوەی‬ ‫بەزیندووی بمێنمەوە‪ .‬دوای بینینی ئێوە ژیان‬ ‫بۆ من گەڕایەوە‪ ".‬گەالوێژ‬

‫قوربانیانی جینۆساید‬

‫|‪7‬‬

‫پاراستنی‬ ‫نەتەوە و‬ ‫پەنابەران‬

‫كەمینەكان و پەنابەران و ئاوارەكانی ناوخۆ بریتین لە هەستیارترین گروپی‬ ‫دانیشتوان كە مەترسی پێشێل کردنی مافەکانیان لەسەرە‪ .‬پاراسنت و دووبارە‬ ‫ڕاهێنانەوەیان زۆر گرنگە‪.‬‬ ‫یارمەتیدانی پەنابەرانی سووری‬ ‫لەسەرەتای دەست پێكردنی شەڕەوە‪ ،‬نزیكەی‬ ‫سێ ملیۆن كەسی ســوری لە وواڵتەكەیان‬ ‫دەربــەرکــراون‪ .‬زیاتر لە ‪ 200000‬کەسیان‬ ‫پــەنــایــان بــۆ هــەرێــمــی كــوردســتــانــی عــێــراق‬ ‫بردووە‪.‬‬ ‫زۆربەی ئاوارەكان ڕووبــەڕووی تێكچوونی‬ ‫دەروونی بوونەتەوە‪ .‬هەندێكیان ڕووبەڕووی‬ ‫كــاری دڕنــدەیــی بــوونــەتــەوە و خزمەكانیان‬ ‫بەهۆی ش ــەڕەوە لــەدەســتــداوە‪ .‬ئــەوانــی دی‬ ‫ڕووبـــەڕووی گرتن و مامەڵەی نامرۆڤانەو‬ ‫ئــەشــكــەنــجــە ب ــوون ــەت ــەوە لــەســەر دەســتــی‬ ‫هێزەكانی حكومەتى ســوریــا یــان میلیشیا‬

‫‪|8‬‬

‫بەرنامەکان‬

‫بەناو ئیسالمییەکان‪ .‬زۆربــەیــان خانوو و‬ ‫سەرچاوەی ژیانیان لەدەستداوە‪.‬‬

‫بــەهــۆی پشتگیری ڕێــکــخــراوی مــزریــۆ و‬ ‫وەزارەتــی ئابوری و هاوكاری و پەرەپێدانی‬ ‫ئەڵمانی و كەنسیەی پڕۆتستانت لە هیسی و‬ ‫ناس‪ -‬سیاو‪ ،‬دەزگای ژیان توانیویەتی یارمەتی‬ ‫زیاتر لە ‪ 8000‬كەسی پەنابەرانی دەروون‬ ‫تێكچووی سوری بدات لە عێراق‪ .‬لقەكانمان لە‬ ‫دهۆك و سلێمانی خزمەتگوزاری دەرمان و‬ ‫دەروونی دابین دەكەن بۆ تاكەكان و خێزانەكان‬ ‫بەشێوەیەكی خــۆڕایــی‪ .‬تیمە گەڕۆكەكانمان‬ ‫دەچن بۆ الی پەنابەران لە كەمپەكانی دۆمیز و‬ ‫لە دهۆک و عەربەت لە سلێمانی‪.‬‬

‫كاتێك من ویستم كاربكەم بۆ ڕێكخراوێكی ناحکومی‪ ،‬ویستی من‬ ‫ئەوە بووە یارمەتی خەڵك بدەم بەباشترین شێوە‪ .‬دەزگای ژیان فێری‬ ‫ئەوەی كردم كە چۆن ئەوە بكەم‪ .‬من سوپاس گوزارم‪ ،‬كە ئەو هەلەم‬ ‫هەبووە بۆ خزمەتكرنی كۆمەڵگا‪.‬‬

‫ڕۆسبین نۆیل بەیتۆ‪ .‬بەڕێوەبەری پرۆژەی دهۆك‬

‫‪93.500‬‬

‫‪100.100‬‬

‫‪98.200‬‬ ‫هەولێر‬

‫س‬ ‫لێم‬

‫‪24.300‬‬

‫دهۆک‬

‫‪184.000‬‬

‫انی‬

‫بەرگری كردن لە فرەیی‬ ‫عێراق بریتیە لە واڵتــی فــرە ڕەگــەز و فرە‬ ‫ئاینی‪ -‬وەكــو ئەرمەنیەكان‪ ،‬ئاشووریەكان‪،‬‬ ‫كلدانیەكان‪ ،‬سریانیە كریستیانەكان‪ ،‬سابیئە و‬ ‫شەبەك و ئێزدییەكان و کاکەییەکان ماوەی‬ ‫چەند ساڵێكە‪ ،‬ناوەڕاستی عێڕاق ئاستێكی‬ ‫بەرزی توندوتیژی بە خۆوە دەبینێ لە دژی‬ ‫هەموو چینەکانی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫هــاتــنــی ئـــــەوەی پــێــی دەوتـــرێـــت دەوڵ ــەت ــی‬ ‫ئیسالمی بــووەتــە هــۆی چــەوســانــدنــەوە و‬ ‫ئـــاوارەكـــردن و كوشتن بــەشــێــوەیــەك‪ ،‬كە‬ ‫وێــنــەی نــەبــووە‪ .‬دوای گرتنی مــوســڵ‪ ،‬ئەو‬ ‫گروپە تیرۆریستییە شارۆچكەی شەنگالی‬ ‫گــرت و بەشێكی لــە ئــێــزدیــەكــانــی كوشت‬ ‫و هــەمــوو دانیشتووانەكەشی ئــاوارەكــرد‬ ‫و ‪ 10،000‬خێزانیشی گۆشەگیر كــرد لە‬ ‫ســەر چیای شەنگال‪ .‬زیــاتــر لــە ‪ 1.2‬ملیۆن‬ ‫كــەس ئــاوارەبــوون لە نــاوخــۆ‪ -‬وەكــو شیعە‬ ‫و سووننەی موسڵمان و كریستیانەكان و‬ ‫ئێزدییەكان و شەبەكەكان کاکەییەکان و ڕایان‬ ‫كرد بۆ هەرێمی كوردستانى عێراق‪ .‬ئەوان لە‬ ‫قوتابخانە و مزگەوت و خانووی تەواو نەكراو‬ ‫و پارك و كەمپی قەرەباڵغدا دەژین‪.‬‬ ‫بەهۆی پشتگیری بەردەوامەوە‪ ،‬كە لە الیەن‬ ‫كەنیسەی ئینجیلی لــوســەری لە باڤاریا و‬ ‫باڵەكانی دەزگـــای (وینگس ئــۆف هــۆب) و‬ ‫‪ ،Wings of hope‬دابــیــن كــــراوە ئێمە‬ ‫توانیمان ڕووبەڕووی ئەو قەیرانە ببینەوە لە‬ ‫ڕێی پێشكەش كردنی چاودێری تەندروستی‬ ‫و دەروونی بۆ خێزانە ترساوەكان‪ .‬یارمەتی‬ ‫دارایـــــی زی ــات ــر ل ــە فــیــدراســیــۆنــی جیهانی‬ ‫لــوســەری‪،‬وەزارەتــی ئەڵمانی بــۆ هــاوكــاری‬ ‫ئابوری و پەرەپێدان و ‪ UNHCR‬ڕێگەیان بە‬ ‫ئێمە داوە خزمەتگوزارییەكانمان فراوان بكەین‬ ‫بۆ گروپە الوازەكــان‪ ،‬بۆ نموونە قوربانییانی‬ ‫توندوتیژی سێكسی و جێندەری‪.‬‬ ‫بەهۆی هاوكاری ڕێکخراوی مزریۆ‪ ،‬یارمەتی‬ ‫بەپەلەمان گەیاند لە ڕێی دابەش كردنی ئاو‪،‬‬ ‫نـــەوت‪ ،‬خــــواردن و پێداویستییەکانی پاك‬ ‫و خاوێنی بەسەر زیاتر لە ‪ 5000‬خێزان‬ ‫لــە كــەمــپــەكــان و شــوێــنــی نیشتە‌جێبوونە‬ ‫نافەرمیەكانی دی پێداویستی دیکەش‪ .‬شتی تر‬ ‫بەهۆی فڕۆكەوە گەیشتە ئاوارە ئێزدییەکان لە‬ ‫سەر چیای شەنگال‪.‬‬

‫‪577.000‬‬ ‫ک‬

‫ەر‬ ‫کوک‬

‫‪170.000‬‬

‫پەنابەرانی سوریا‬ ‫ئاوارەی ناوخۆ لە مانگی‬ ‫ئۆكتۆبەری ‪2014‬‬

‫نەتەوەکان و ئاوارەکان‬

‫|‪9‬‬

‫من هەمیشە‬ ‫پێیان دەڵێم‬ ‫بەهێز بن‬

‫دەزگای ژیان لە ساڵی ‪ 2008‬وە بەرنامەیەكی هەیە بۆ پێشكەش‬ ‫كردنی چارەسەری تایبەتی جێندەری‪ ،‬پشتگیری یاسایی و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫هۆشیاركردنەوەى ئافرەتان‪ .‬هەرچەندە كردار و باوەڕی ترسناك بەردەوامی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم بەرەو پێش چوون لە مافی ئافرەتاندا ڕوویداوە‪.‬‬ ‫ڕووداوەكــــانــــی ئ ــەم دوایـــــەی عــێــڕاق ئــەوە‬ ‫دەســەلــمــێــنــێــت‪ ،‬كــە بـــارودۆخـــی ئــافــرەتــان‬ ‫بــەرەو خراپی دەچێت نەك تەنها لە بواری‬ ‫چوارچێوەی یاسایی و گــۆڕان لە كەلتورە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان یان خۆشگوزەرانی‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫بواری ئاسایشیش‪ .‬تیرۆر و ترس كار دەكەنە‬ ‫سەر تەواوی كۆمەڵگا‪ ،‬بەاڵم ئەو كاریگەرییە‬ ‫لەسەر ئافرەتان زیاترە چونكە زۆربەیان پشت‬ ‫بە ئەندامانی ڕەگەزی نێر دەبەستن لە خێزاندا‪.‬‬ ‫لەوەش زیاتر‪ ،‬توندڕەوەكان ئەجێندای خۆیان‬ ‫زیاتر بەسەر ئافرەتدا دەسەپێنن و دەیكەن بە‬ ‫گۆڕەپانی جەنگی خۆیان‪.‬‬

‫‪| 10‬‬

‫بەرنامەکان‬

‫پێشكەوتن و گەڕانەوە بۆ دواوە‬ ‫لە هەمان كاتدا‪ ،‬هەرێمی كوردستانی عێراق‬ ‫سەقامگیرترە بە بــەراورد لەگەڵ بەشەکانى‬ ‫دیکەى عێراق‪ ،‬بەهۆی هێرشە تیرۆریستییەكان‬ ‫و توندوتیژی مەزهەبییەوە وەكو ئەوەی كە‬ ‫ڕوودەدات لە ناوەڕاست و باشوری عێراق‪.‬‬ ‫بەهەمان شــێــوە‪ ،‬بــاری مافەكانی ئافرەتان‬ ‫پێشڤەچوونی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە وەك‬ ‫لەوەی كە هەیە لە بەشەكانی دیکەی واڵتەكە‪.‬‬ ‫لێرە‪ ،‬ژنــان زیاتر بــەشــدارن لە سیاسەت و‬ ‫یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی‬ ‫(‪ )2011‬ئەگەر بەشێوەی تیۆریش بێت ئەوا‬ ‫بریتییە لە گەڕانەوەی داواكارییە لە مێژینەكان‬ ‫بۆ پاراستنی ئافرەتان‪.‬‬

‫"تەاڵق بوەتە نیعمەت و نەفرەت لە كۆمەڵگای ئێمەدا‪.‬لە الیەك بریتیە لە شتێكی گران بەها لەبەرئەوەی هەلێكی‬ ‫باش دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی دووركەوینەوە لە هاوسەرێكی دیكتاتۆرو توندوتیژ‪.‬لە الیەكی ترەوە‪ ،‬ژنەكە لەوانەیە وەكو‬ ‫قوربانی بمێنێتەوە‪ :‬چونکە كۆمەڵگا وا لە ئافرەتانی تەاڵق دراو دەڕوانێت كە‪ ،‬پلەیان نزمە و تەنها جەخت دەكاتە سەر‬ ‫سەرنەكەوتن و كەم و كورتیەكانیان و وایان لێدەكات كەوا هەست بكەن كە ڕووبەڕووی نەخۆشیەكی ڤایرۆسی ترسناك‬ ‫بوونەتەوە‪.‬‬ ‫لەكاتی چارەسەركردن‪ ،‬ئێمە هــەوڵ دەدەیــن كێشە خێزانییەكان چارەسەر بكەین پێش ئــەوەی پەیوەندییەكە‬ ‫تێكبشكێنرێت‪ .‬بەاڵم من هەمیشە بۆ نەخۆشەكانی خۆم ڕوون دەكەمەوە‪ ،‬كە تەاڵق باشترین بژاردەیە لە ژێر هەندێ‬ ‫بارودۆخدا‪ .‬ئەگەر ئێمە بمانەوێت بەیانییەكی باشتر بۆ خۆمان بنیاد بنێین‪ ،‬ئەوا پێویستە ڕووبەڕووی ئەو ڕاستیە تاڵەی‬ ‫كۆمەڵگامان ببینەوە‪ .‬بۆیە من هەمیشتە پێیان دەڵێم دەبێت بەهێز بین‪".‬‬ ‫چارەسەركردنی زیانەكە‬ ‫ئەو ئافرەتانەی داوای یارمەتی لە سەنتەرەكانی‬ ‫ئێمە دەكـــەن پێشینەی نــەتــەوەیــی و ئاینی‬ ‫جیاوازیان هەیە و لە ڕووی تەمەنەوە جیاوازن‬ ‫و لــەڕووی هــەژاری و ئابوریشەوە جیاوازن‪.‬‬ ‫بــەاڵم ســـەرەڕای ئــەوانــەش‪ ،‬هەمان مێژووی‬ ‫توندوتیژی و چەوساندنەوەیان هەیە وەكو‬ ‫توندوتیژی خێزانی‪ ،‬دەستدرێژى سێكسی و‬ ‫سنورداركردنی ئــازادی تاكەكان‪ .‬هەموویان‬ ‫پشێوی دەروونیان هەیە وەكو خەمۆكی‪ ،‬دڵە‬ ‫ڕاوكێ یان خورپە‪.‬‬ ‫لەنێوان سااڵنی ‪ 2013‬بۆ ‪ ،2014‬ئێمە توانیمان‬ ‫یارمەتی زیاتر لە ‪ 1700‬نەخۆشی ئافرەت بدەین‪.‬‬ ‫نەك تەنها چارەسەری پزیشكی و دەروونیمان‬ ‫پێشكەش كردن‪ ،‬بەڵكو یارمەتی كۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیمینارمان پێشكەش كردن لەسەر مافەكانیان‪.‬‬ ‫ژمــارەیــەكــی زۆر لــە چیرۆكی سەركەوتنی‬ ‫تاكەكان ئــەوە دەسەلمێنێت كە بەرنامەكەی‬ ‫ئێمە بەڕاستی بووەتە هۆی البردنی ئــازار و‬ ‫بەهێزكردنی ژیانی تاكەكان‪.‬‬

‫چارەسەركاری ئافرەتان لە كەركوك‬ ‫كێشەی ئافرەتانی ئێزدی‬ ‫هەر لە سەرەتاوە‪ ،‬ئەوانەی بەخۆیان دەڵێن دەوڵەتی ئیسالمی‪ ،‬سیاسەتی توندوتیژی جێندەری و‬ ‫سێكسیان بەكارهێناوە‪ .‬دوای گرتنی شارۆچكەی شەنگال‪ ،‬تیرۆریستانی دەوڵەتی ئیسالمی نزیكەی‬ ‫‪ 5000‬ژن و كچی ئێزدیان كرد بە كۆیلە‪ .‬ڕفێندران و دەست درێژی سێكسیان كرایە سەر‬ ‫و بە بارمتە گیران و لە بازاڕەكانی موسڵ و ڕەققا فرۆشران‪ .‬هەندێكیان توانیان هەڵبێن بۆ‬ ‫ناوچە كوردییە ئارامەکان‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬بەشێوەی ترسناك تۆقێندراون و تووشی نەخۆشی‬ ‫جەستەیى و دەروونى بوون و هەوڵی خۆكوشتن دەدەن‪ ،‬هەر لە بەر ئەوە ئەم کەسانە‬ ‫چارەسەرکردنێکی پسپۆڕانەو تایبەتیان پێویستە‪ .‬لەڕێی پشتگیری بەخشەرانی تایبەتەوە‪ ،‬دەزگای‬ ‫ژیان هەڵدەستێت بە دەست‪ ،‬پێكردنی بەرنامەیەك‪ ،‬كە یارمەتی ئەو ئافرەتانە دەدات بۆ چاك‬ ‫بوونەوەیان و دووبارە تێكەڵبوونەوەیان بە كۆمەڵگا‪.‬‬

‫هەڵمەتی پارێزگاری كردن لە ئافرەتانی تەنها و تەاڵقدراو لە كوردستاندا‬

‫مافەکانی ژن‬

‫| ‪11‬‬

‫دەمەوێت‬ ‫بگەڕێمەوە‬ ‫ماڵەوە‬

‫ئەمیر و فەیزا و نەبەز سێ منداڵن لەناو سەدان منداڵی نەخۆشدا‪ .‬بریتین لە‬ ‫الوازترین ڕزگاربووانی توندوتیژی و پێویستیان بە ژینگەیەكی جێگیرو‬ ‫چارەسەركردن هەیە‪..‬‬ ‫زۆرب ــەی منداڵە نەخۆشەكان ڕووبـــەڕووی‬ ‫هەمان ئەو ئەزموونە بوونەتەوە‪ ،‬كە نەخۆشە‬ ‫گەورەكان تووشی بوونەتەوە‪ ،‬وەكو‪ :‬هەڵهاتن‪،‬‬ ‫ئ ــاوارەب ــوون‪ ،‬تــونــدوتــیــژی‪ ،‬چەوساندنەوە‪،‬‬ ‫تیرۆرو لە دەستدان‪ .‬بەاڵم توانای ئەو مندااڵنە‬ ‫بۆ بەرگەگرتنی ڕووداوە ترسناکەکان زۆر‬ ‫ســـنـــوردارە و لــەمــەتــرســیــدان‪ .‬ئێمە هــەوڵ‬ ‫دەدەیــن ئــەوان هەست بەسەالمەتی بكەن لە‬ ‫سەنتەرەكانی ئێمە‪ .‬دەتوانن چارەسەری لم‬ ‫و یــاری وەرگـــرن و هــانــدەدرێــن بــۆ ئــەوەی‬ ‫هەستەكانی خۆیان دەرببڕن و چارەسەری‬ ‫دەروونی وەربگرن‪.‬‬ ‫وە هەروەها ئێمە ئامۆژگاری خێزانەكان دەكەین‬

‫‪| 12‬‬

‫بەرنامەکان‬

‫و هۆشیاری دایكان و باوكان بەرز دەكەینەوە‬ ‫سەبارەت بە پێداویستی منداڵەکانیان‪.‬‬ ‫ئەمیر(‪14‬ساڵ) خەڵكی تكریت‬ ‫ئەمیر كوڕێكی عــەرەبــە و خەڵكی تكریتە‪.‬‬ ‫كاتێك گروپی تیرۆریستی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫خێزانەكەیان گرت‪ ،‬ئەوان هەڕەشەیان لە باوكی‬ ‫كرد‪ " :‬دەبێت كوڕەكەت پەیوەندی بە ئێمەوە‬ ‫بكات‪ ،‬ئەگەرنا خێزانەكەت دەكــوژیــن ئەمیر‬ ‫ڕازی بوو بۆ ئەوەی خۆشەویستانی بپارێزێت‪.‬‬ ‫تیرۆریستان بــەزوویــی ئەمیریان ناچاركرد‬ ‫ئۆتۆمبیلێك لێبخوڕێت بۆ الی مزگەوتێك لە‬ ‫شاری كەركوك‪ .‬ئەو كوڕە پێشتر ئۆتۆمبیلی‬

‫لێنەخوڕیبوو‪ .‬دوای دەربــازبــوون لە یەكەم‬ ‫خاڵی پشكنین‪ ،‬ئەو كوڕە بووە هۆی ڕوودانی‬ ‫ڕووداوی هاتوچۆ و هێزەكانی ئاسایشی‬ ‫كــوردی دەستگیریان كــرد‪ .‬ئەمیر بێ ئەوەی‬ ‫ئاگادار بێت بۆمبێكی هەڵگرتبوو لە ژێر كورسی‬ ‫ئۆتۆمبیلەكەی‪ .‬ئەوان دەیان ویست بیكەن بە‬ ‫كەسێكی خۆكوژ‪ .‬تیمەكەی ئێمە چاوی بە ئەمیر‬ ‫كەوت لە گرتووخانەی نەوجەوانانی كەركوك‪.‬‬ ‫تا ئێستا هەواڵی خێزانەكەی پێنەگەیشتووە و‬ ‫چاوەڕێی فەرمانی دادوەر دەكات‪ .‬ستافی ئێمە‬ ‫بڕیارندا كە چاودێری بارودۆخی ئەمیر بكەن و‬ ‫ئامۆژگاری یاسایی پێشكەش بكەن‪.‬‬ ‫فەیزا (‪ )12‬خەڵكی حەسەكە‪ ،‬سوریا‬ ‫فەیزا لە خێزانێكی سووننی موسڵمانی هەژار لە‬ ‫بەغدا لە دایك بووە بەاڵم بەسەختی بریندار بوو‬ ‫كاتێك پیاوێكی چەكدار هەوڵیدا ئۆتۆمبیلەكەی‬ ‫بدزێت‪ .‬لە ئەنجامی ئەو كەم ئەندام بوونەیدا‪،‬‬ ‫دوكانێكی فرۆشتنی مۆبایلی ك ــردەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوكانەكە تێكدرا بەهۆی تەقینەوەوە‪ .‬خزمە‬ ‫نزیك و هاوڕێكانی كوژران‪ .‬دواتر خێزانەكەی‬ ‫بڕیاریاندا بچن بۆ سوریا‪ ،‬كە فەیزا كاتی منداڵی‬ ‫بەشێوەیەكی خۆش بەسەر بردبوو لەوێ‪.‬‬ ‫كــاتــێــك شـــەڕی نــاوخــۆیــی ســوریــا دەســتــی‬ ‫پێكرد‪ ،‬خێزانەكەی گەڕانەوە بەغدا و لەوێ‬ ‫ڕۆژانە ڕووبەڕووی تەقینەوەو ترس و تیرۆر‬ ‫بــوونــەوە‪ .‬لــە بــەر ئ ــەوە هاتن بــۆ سلێمانی‪.‬‬ ‫فەیزا بە ستافی ئێمەی وت ‪،‬كە الشــەی ئەو‬ ‫مردووانەی دیوە دەیترسێنن‪ .‬ناتوانێ بیر لە‬ ‫ماڵ و هاوڕێیانی نەكاتەوە لە سوریا‪ .‬فەیزا‬ ‫تووشی نەخۆشی هەوكردنی جگەریش بووە‬ ‫و زۆر بێ هێزیش بووە‪ .‬ئێمە دەستمان كرد بە‬ ‫چارەسەركردنی كێشە جەستەییەكانی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەوڵیشماندا بە گێڕانەوەی هەندێ لەو شتانەى‬ ‫لە كاتی منداڵییدا لە دەستی چوون‪ ،‬ئەوەش لە‬ ‫ڕێی كڕینی بووكەشوشە و كتێبەوە‪.‬‬ ‫نەبەز (‪ )5‬خەڵكی چەمچەماڵ‬ ‫ن ــەب ــەز مــنــداڵــی خــێــزانــێــك بـــوو ك ــە بـــەزۆر‬ ‫هاوسەرگیریان كردبوو‪ .‬خێزانێكی زۆر هەژارو‬ ‫توندوتیژ بوون‪ .‬ستافی ئێمە بەزوویی هەستیان‬ ‫بــەوە كــرد‪ ،‬كە ڕابـــردووی شەڕەنگێزی دایك‬ ‫و باوكی نەبەز بووەتە هۆی دروســت بوونی‬ ‫كەش و هەوایەكی بــەردەوام توندوتیژ لە ناو‬ ‫خێزانەکەدا‪ .‬لێدان و خواردنەوەی ئەلكهول و‬

‫سەخترین شت بۆ مندااڵنی ترساو ئەوەیە كە ناتوانن هەستەكانی خۆیان دەرببڕن‪ .‬بۆیە ئێمە وا‬ ‫لە منداڵەكان دەكەین كە بەشێوەی یاری و وێنە كێشان ئەو شتانە دەرببڕن كە بینیویانە‪ ،‬پاشان‬ ‫قسەی دەربارە بكەن‪ .‬ئەوەش كاتی دەوێت‪ ،‬بەاڵم شایەنی ئەوەیە كە بكرێت‪.‬‬

‫گیران و مردن و هەژاری لە ژیان و ژینگەی‬ ‫ئەو كوڕەدا ڕەنگیان داوەتــەوە كاتێك هات بۆ‬ ‫سەنتەرەكەی ئێمە‪ ،‬هەندێك هەڵسوكەوتی نامۆی‬ ‫پیشاندا‪ ،‬وەكــو دووركــەوتــنــەوەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و دوژمــنــكــاری بــەرامــبــەر خــوشــكــەكــانــی و‬ ‫شەرم‌كردن بەرامبەر باوكی‪ .‬وا باس دەكرا كە‬ ‫بــەردەوام هەستی بە شەرمەزاری كــردووە و‬ ‫بێزاربووە‪ ،‬وەهەروەها تووشی كابوس بووە و‬ ‫كەسێكی نا چاالك بووە‪.‬‬ ‫لەالیەن پزیشکەوە پشكنینی تەندروستی بۆكراو‬ ‫ئێستاش هەفتەی جارێك چارەسەری دەروونی‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬چارەسەری یاری كردن و هونەر‬ ‫وای لێكردووە‪ ،‬كە دەروازەیەكی بۆ بكرێتەوە‬ ‫بۆ ئەوەی هەست و ترسەكانی دەرببڕێت بە‬ ‫ڕێگایەكی جــیــاواز‪ .‬لــەوەش گرنگتر‪ ،‬دایــك و‬ ‫باوكی كوڕەكە ڕازی بوون كە بەشداری بكەن‬ ‫لە چارەسەری خێزانی‪.‬‬

‫"من ئەو ساتەم لەبیر ناچێت كاتێك دەرگای دەرەوەی ماڵەكەمان قوفڵ دا‬ ‫لە سوریا‪ ،‬من سلێمانیم خۆش دەوێت لەبەر ئەوەی هیچ تەقینەوەیەكی لێنیە‬ ‫و هەرگیز خەڵك نابینم لێرە بمرن و هەركاتێك بمەوێت دەچم بۆ دەرەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫من بەردەوام نزا دەكەم بۆ ئەوەی سوریا دووبارە سەالمەت بێتەوە‪ .‬دەمەوێت‬ ‫بگەڕێمەوە ماڵەوە‪".‬‬

‫مافەکانی منداڵ‬

‫| ‪13‬‬

‫یادكردنەوەی ڕۆژی دیموكراسی نێودەوڵەتی نەتەوە یەكگرتووەكان (هەڵەبجە ‪)2014‬‬

‫گەیشتن بە‬ ‫پەروەردە و‬ ‫زانیاری‬

‫بەمەبەستی بەرەو پێش بردنی كۆمەڵگەی مەدەنی و دیموكراسی لە عێراقدا‪،‬‬ ‫دەزگای ژیان هەڵدەستێ بە پێشكەش‌كردنی ڕاهێنان و هۆشیاركردنەوە و‬ ‫پەروەردە‌کردن لەسەر بابەتەكانی مافی مرۆڤ‪ ،‬تەندروستیی دەروونی و‬ ‫دەرئەنجامەكانی كەلتوری زیان بەخش‪ .‬چاالكیەكامنان بریتیە لە بەستنی سیمینار‬ ‫بۆ قوتابخانەكان‪ ،‬كردنەوەی ڕاهێنان بۆ الیەنە جۆر بەجۆرەكان و بەستنی گروپی‬ ‫گفتوگۆ بۆ ڕزگاربووان وپێدانی زانیاری بە خەڵك بەشێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی ئەو گروپ و الیەنانە پێداویستی و‬ ‫كێشەی جیاوازیان هەیە‪ ،‬بۆیە دەبێت بەرنامەی‬ ‫پــەروەدە و زانیاری گونجاویان بۆ دابرنرێت‬ ‫بەپێی كێشەكان‪.‬‬ ‫بەرنامەی پەروەردەوڕاهێنان بۆ قوربانییان‬ ‫لەنێوان سااڵنی ‪ 2013‬بۆ ‪ 4300 ،2014‬قوتابی‬ ‫لە قوتابخانەكان سوودمەند بوون لە بەرنامەی‬ ‫پەروەدەیی مافی مرۆڤی ئێمە‪ .‬لەڕێی تەواوكردنی‬ ‫بەرنامەكەوە‪ ،‬ئێمە توانیمان قوتابییان ئاشنا بكەین‬ ‫بە مافەكانیان و ڕێگاكانی داواكردنی مافەكانیان‬ ‫و پێشكەش كردنی چــارەســەر بۆ كێشەكانی‬ ‫ڕۆژانەیان و باس كردنی بابەتەكانی وەكو خراپ‬

‫‪| 14‬‬

‫بەرنامەکان‬

‫بەكارهێنان و توندوتیژی و خۆكوشتن‪.‬‬ ‫ڕێــگــە گــرتــن ل ــە كــێــشــەو تــونــدوتــیــژیــەكــان‬ ‫بابەتێكی گرنگە بەالی ڕزگاربووانی مندااڵن‬ ‫و گەورانەوە‪ ،‬كە بوونەتە قووربانی بە هۆى‬ ‫پێشێل کردنی مافەکانیانەوە‪ .‬ئەو بابەتە بەالی‬ ‫هەندێک لە چینەکانی دیکەوە گرنگە کە بریتین‬ ‫لە ئافرەتانی بەندکراو و ئەو كەسانەی كە لە‬ ‫شوێنە دوورەكـــان دەژیــن و توانای كەمیان‬ ‫هەیە بۆ ئەوەی دەستیان بگات بە پەروەردە و‬ ‫ئەو نەخۆشانەی كە كێشەی دەروونیان هەیە‪.‬‬ ‫ڕزگاربووان و ئەوكەسانەی كە زۆر الوازن‬ ‫پێویستیان بە زانیاری زیاتر هەیە سەبارەت‬ ‫بە تەندروستی دەروونی و مافەكانی مرۆڤ‬

‫و توندوتیژی جێندەری و بەخێوكردنی منداڵ‪.‬‬ ‫نزیكەی ‪ 2500‬ئافرەت و پیاو سوودیان بینیوە لە‬ ‫سیمینارەكانی تواناسازی بەتایبەتی لەسەر ئەو‬ ‫بابەتانە‪.‬‬ ‫بــۆ بنیادنانی تۆڕێكی هەمە جــۆری کــارامــە‪،‬‬ ‫دەزگــای ژیان هەڵدەستێت بە پێشكەش‌كردنی‬ ‫ڕاهێنان بەزیاتر لە ‪ 1400‬مامۆستا و خوێندكارانی‬ ‫زانكۆ و كارمەندانی كەرتی گشتی تەندروستی و‬ ‫كەرتەكانی كۆمەاڵیەتی‪ .‬ئێمە مەبەستمان ئەوەبوو‬ ‫كە یارمەتیان بدەین بۆ ئەوەی ئەو زانیارییانەی‬ ‫كە تازە بەدەستیان هێناوە تێكەڵ بەكارەكانی‬ ‫خۆیانی بكەن لە بواری مافی مرۆڤ و تێكچوونی‬ ‫دەروونی و كاریگەرییەكانی توندوتیژی‪.‬‬ ‫باڵوكردنەوە لەڕێی میدیاكانەوە‬ ‫پەیوەندیە گشتیەكان و هەبوونی پەیوەندی لەڕێی‬ ‫میدیاوە دەبێتە خاڵی سەرەكی بۆ ئەنجامدانی‬ ‫لۆبی كردن بۆ مافەكانی مرۆڤ بەشێوەیەكی‬ ‫ســەركــەوتــووانــە و ب ــەرزك ــردن ــەوەی ئاستی‬ ‫وشیاری خەڵك بەشێوەیەكی گشتی و پێشكەش‬ ‫كردنی یارمەتیەكانمان بە نەخۆشەكان و الیەنە‬ ‫پەیوەندیدارە گرنگە‪ .‬لەبەر ئەوەیە كە دەزگای‬ ‫ژیان پەیوەندی هەیە لەگەڵ ‪ 95‬الیەنی ڕاگەیاندن‬ ‫كە بریتین لە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان و‬ ‫ڕۆژنامەوانی و میدیای ئۆنالین‪ ،‬رۆژنامەكان و‬ ‫تەلەفزیۆنەكان و ڕادیۆكان‪.‬‬ ‫ستافی پڕۆژەی ئێمە یادی ڕۆژە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫دەكــاتــەوە وەكـــو ڕۆژی جیهانی مــنــدااڵن و‬ ‫ڕۆژی جیهانی پشتگیری كردن لە قوربانییانی‬ ‫ئەشكەنجە‪ .‬ئەنجامدانی ژمــارەیــەك لە بۆنەو‬ ‫هەڵمەت بووە هۆی ڕاكێشانی سەرنجی سەدان‬ ‫كــەس لــە ڕزگ ــارب ــووان و كــەس و كــاریــان و‬ ‫سیاسیەتمەداران و پاسەوانانی چاكسازیەكان و‬ ‫الیەنە هاوكارەكان و نوێنەرانی میدیاكان‪.‬‬

‫لە دەزگایەكی چاودێری تەندروستیەوە بۆ ڕێكخراوێكی ناحکومی مافی مرۆڤ‬ ‫ئێمە‪ ،‬وەكو ڕێكخراوێك كە خزمەتگوزاری تەندروستی و چاودێری پێشكەش دەكەین‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی سەرەكی جەخت دەكەینەوە لە چارەسەركردنی برینەكانی سۆزداری و‬ ‫كەمكردنەوەی نیشانەكانی جەستەیی پێشێل كردنەکانی مافەكانی مرۆڤ كە لە ڕابردوودا‬ ‫ڕوویداوە‪ .‬لەگەڵ گۆڕینی ناوی سەنتەری كەركوك لە قوربانیانی ئەشكەنجەوە بۆ دەزگای ژیان‬ ‫بۆ مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬بڕیارمانداوە بۆ زیادكردنی پەیامی ڕوانین بۆ پێشەوە و ڕێگەگرتن بۆ‬ ‫كارەكانمان‪.‬‬ ‫لەكاتی دامەزراندنیەوە تا ئێستا‪ ،‬دەزگای ژیان هەوڵی داوە ببێتە دەنگی ئەو كەسانەی كە الوازن‬ ‫و پشتگوێ خراون‪ ،‬وەكو ژنان و مندااڵن‪ ،‬پەنابەران و ئاوارەكان و قوربانیانی ئەشكەنجە و پێشێل‬ ‫كردنی مافەكانی مرۆڤ‪.‬‬ ‫لەكاتی ئەنجامدانی پەیامە نوێیەكەمان‪ ،‬ئێمە دەست دەكەین بە چاودێری كردنی بەردەوامی‬ ‫ڕەوشی مافەكانی مرۆڤ‪ .‬وە ئێمە سەرنجی الیەنە پەیوەندیدارە سیاسی و یاساییەكان ڕادەكێشین‬ ‫بۆ پێداویستی و ئاستەنگەكانی ڕزگاربووان و هەوڵدان بۆ باشتركردنی ڕەوشەكانی ماف و ژیانیان‪.‬‬

‫‪8‬ی مارس ڕۆژی جیهانی ئافرەتان‪16 .‬ی ئازار یادی هێرشی كیمیاوی بۆ سەر هەڵەبجە‪.‬‬ ‫‪9‬ی نیسان كۆتایی هاتنی دەسەالتى سەدام حسین‪14 .‬ی نیسان ڕۆژی ئەنفال‪ .‬ای‬ ‫حوزەیران رۆژی مندااڵن‪20 .‬ی حوزەیران ڕۆژی جیهانیی پەنابەران‪26 .‬ی حوزەیران‬ ‫ڕۆژی نێونەتەوەیی پشتگیری‌كردن لە قوربانیانی ئەشكەنجە‪30 .‬ی ئاب ڕۆژی نێونەتەوەیی‬ ‫قوربانییانی ونبوان‪10 .‬ی ئەیلول ڕۆژی جیهانی قەدەغەكردنی خۆكوشتن‪15 .‬ی ئەیلول‬ ‫ڕۆژی نێونەتەوەیی دیموكراسی‪20 .‬ی تشرینی یەكەم ڕۆژی جیهانی ڕاگەیاندنی‬ ‫مافەکانی مندااڵن‪25 .‬ی تشرینی یەكەم رۆژی نێونەتەوەیی نەهێشتنی توندوتیژی دژ بە‬ ‫ئافرەتان‪10 .‬ی كانونی یەكەم ڕۆژی مافەكانی مرۆڤ‪.‬‬

‫" ئەوانە مافەكانی تۆن"‪ :‬سیمینار بۆ پۆلەكانی‬ ‫قوتابخانەی سەرەتایی‬

‫کۆمەڵگەی مەدەنی و دێموکراسی‬

‫| ‪15‬‬

‫ڕووناكی‬ ‫هیواكانمان‬ ‫دەهێڵینەوە‬

‫بارودۆخی ناجێگیری ئاسایشی كەركوك كاری ستافی ئێمەى سەخت‬ ‫كردووە‪ .‬ئاواتە خوازین هەموو مانگێك ڕاپۆرتێك بنێرن لەسەر‬ ‫باشرتبوونی بارودۆخەكە‪ ,‬بەاڵم دەبێت وێنەی توندوتیژی و تیرۆر‬ ‫بكێشن و ئاواتەكانیان بۆ مانگی داهاتوو دوابخەین‪.‬‬

‫بۆ پیشاندانی سەختی بارودۆخی كاركردنیان‪ ،‬ژمارەیەك لە وتەكانی ستافەكە لەو الپەڕەیەدا دەخەینەڕوو‪.‬‬ ‫هەموو ڕۆژێــك دەترسین لــەوەی چی ڕوودەدات لەسەر ڕێگای كاركردنمان‪ .‬هەركاتێ ئۆتۆمبیلێك لەبەردەم‬ ‫سەنتەرەكەمان بوەستێ‪ ،‬ئەوا دەچین بۆ ئەوەی بیپشكنین بۆ دڵنیابوون لەوەی كە ئۆتۆمبیلێكی ئاساییە‪ .‬ژیان‬ ‫لەگەڵ ئەو ترسانە بووەتە بەشێك لە ژیانی ڕۆژانەمان‪.‬‬

‫یەكێك لە ستافەكانمان برازایەكی ‪ 12‬سااڵنەی مرد بە هۆی هێرشی تیرۆرستییەوە‪.‬‬ ‫دوایی ‪ 10‬ڕۆژ لە چاودێری توند‪ ,‬كۆچی دوایی كرد و دایك و باوكی بەجێهێشت بۆ‬ ‫خەفەت خواردن‪ .‬تەنها ئەو كوڕەیان هەبوو‪.‬‬ ‫من دەنگی ئەو دەبیستم و وێنەی ئەو دەبینم لە هەر شوێنێك كە بۆی بڕۆم‪ .‬من‬ ‫مامەڵەم لەگەل زۆر كەیسدا كردووە‪ ،‬بەاڵم ئەوەیان جیاواز بوو كە خۆم ئازارەكەی‬ ‫دەچێژم‪ .‬هەوڵ دەدەم زاڵبم بەسەر خەمەكانمدا لەڕێی كاركردن و باوەڕو ئارام گرتنەوە‪.‬‬

‫لەسەرەتای ساڵی ‪ ،2014‬بۆمبێك تەقیەوە كە تەنها چەند مەترێك لەسەنتەرەكەی ئێمەوە دوور بوو‪ .‬چەند‬ ‫كەسێكی مەدەنی كوژران و یەكێك لە ستافەكەی ئێمە برینداربوو‪ .‬هەموو پەنجەرەكان شكان‪ ،‬كەل و پەلی‬ ‫ناو بنکەکە تێكچوون و دەرگاكانیش لەچوارچێوەكانیانەوە هاتنە دەرەوە‪.‬‬ ‫وەك فیلمێك وابوو‪ .‬ئێمە نەمان دەزانی چی بكەین و تەنها دانیشتبووین بەبێ‬ ‫دەنگی و فرمێسك بەچاوەكانماندا دەهاتنە خوارەوە‪ .‬هەستمان كرد كە مردن‬ ‫لەوانەیە لە هەرخولەكێكدا بێت‪.‬‬ ‫ئێمە ڕزگارمان بوو‪ ,‬بەاڵم من نەمتوانی بخەوم بۆ ماوەی هەفتەیەك و وە دەترسام بچم بۆ دەرەوە‪.‬‬ ‫دەمویست واز لە كارەكەم بهێنم‪ ,‬بەاڵم هەستم كرد ئەوە چارەسەر نییە‪ .‬ئەو تەقینەوەیە لەهەموو‬ ‫شوێنێك و كاتێكدا ڕوودەدات‪ .‬تیرۆر هەموومان دەكاتە ئامانج و كەس سەالمەت نییە‪.‬‬

‫هەر هەموویان ستراتیژی خۆڕاگریان هەیەو یەكێكیان بووەتە هۆی بەهێزبوونی پشتگیری تیمەكە‪.‬‬ ‫شتێكی گرنگ دەربارەی ستافی ئێمە پێویستە بووترێت‪ ,‬ئەویش ئەوەیە كەچۆن چاودێری یەكتر‬ ‫دەكەن‪ .‬كاتێك یەكێك لە كارمەندەكان برینداربووە‪ ،‬ئەوانی دی بردوویانە بۆ نەخۆشخانە و لەگەڵی‬ ‫ماونەتەوە تاوەكو خێزانەكەی هاتووە‪.‬‬

‫‪| 16‬‬

‫بابەتی جەخت کراو‬

‫دە ساڵی تیرۆر و مردن‬ ‫لەدوای سێ ساڵ ڕووخانی ڕژێمی بەعس‪ ،‬پێوانەیەكی نوێی خەمناكی تۆماركرد لە کوشتنى خەڵكی سیڤیلدا‪ .‬نزیكەی ‪30،000‬‬ ‫کەس گیانیان لەدەستدا بەهۆی هێرشی سەربازی و تیرۆریستی هەردوو وەرزی هاوینی ‪ 2006‬بۆ ‪( 2007‬دەزگای سەرژمێری‬ ‫مردووانی عێراقی)‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا ژمارەی كوژراوان بەڕێژەیەكی بەرچاو كەمی كرد‪ ،‬بەاڵم كشانەوەی هێزە نێودەوڵەتیەكان بووە هۆی بەرزبوونەوەی‬ ‫ژمارەی كوژراوانی مەدەنی‪ .‬نزیكەی ‪ 9.500‬كەس گیانیان لەدەستدا لە ساڵی ‪ ،2013‬دا ئەوەش وایكرد‪ ،‬كە ئەو ساڵە وەكو ساڵی‬ ‫‪ 2008‬خوێناوی بێت‪ .‬هۆكارەكانی ئەو زیادبوونە چەند الیەنێك دەگرێتەوە وەكو كێشەی نێوان هەردوو مەزهەبەکانی سووننە و‬ ‫شیعە‪ ،‬هێرشە تیرۆریستییەكانی ئەلقاعیدە و هاتنی بەلێشاوی گروپە توندڕەوەكان لە سوریاوە‪.‬‬ ‫ترس و تیرۆر گەیشتە ئاستێكی نوێ لە ساڵی ‪ 2014‬كاتێك دەوڵەتی ئیسالمی بەشێكی گەورەی خاكی عێراقی داگیركرد‪ .‬لەنێوان‬ ‫مانگی (كانوونی دووەم) و (مایس) دا‪ ،‬تیرۆریستان هێرشێكیان كردە سەر پارێزگای ئەنبار لە ناوەڕاستی عێراق و نزیكەی‬ ‫‪ 500،000‬كەسیان ئاوارە كرد‪ .‬گرتنی موسڵ بەبێ بەرگری و نزیكبوونەوەیان لە بەغدا بووەهۆی ئاوارەبوونی ‪ 1.2‬ملیۆن‬ ‫كەس‪ ،‬وە ئاوارەكانیش بریتی بوون لە موسڵمانانی شیعەو كریستیانەكان و شەبەك و كەمینەكانی دی‪ .‬لەسەرەتای مانگی ئابدا‪،‬‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی دەستی گرت بەسەر شارۆچكەی شەنگال و ئێزدیەكانی كردە ئامانج بەشێوەیەكی بەرنامە بۆ داڕێژراو‪ .‬ئەو‬ ‫كردارانە ئەوە دەسەلمێنن كە پاكتاوكردنی ڕەگەزی ڕوویداوە چونكە ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی بەڵگەكانی پیشانداوە‪.‬‬

‫نەك تەنها ستاف‪ ،‬بەڵكو نەخۆشەكانیش پشتگیری گەورەیان پیشانداوە‬ ‫لەدوای ڕووداوەكە‪ ،‬هەندێ لە نەخۆشەكان پەیوەندیان پێوەكردین و دەیان ویست بزانن كە ئێمە سەالمەتین‬

‫یەكێك لە پەیامەكان زۆر گرنگ بوو بەالی تیمەكەوە‪ .‬دەیانەوێت جەخت لەوە بكەنەوە كە ئیسالم‬ ‫و تاوانەكەی دەوڵەتی ئیسالمی هیچ پەیوەندیان بەیەكەوە نییە‪.‬‬ ‫كارەساتە گەورەكە لەوەدایە كە ئەوان هەموو ئەو شتانەیان كردووە لە ژێر ئااڵی‬ ‫ئیسالم‪ .‬ئیسالم ئاینی ئاشتی و خۆشەویستییە‪ .‬ئێمە وەكو برا لەگەڵ كریستیان‬ ‫و ئێزدیەکان دەژیاین بۆ ماوەی هەزارەها ساڵ تاكو ئەو كاتەی دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫هات بۆ كوشتنیان و سوتاندنی شوێنە پیرۆزەكانیان‪ .‬لە ڕاستیدا‪ ،‬ئەو تیرۆریستانە‬ ‫ئاینیان نییە‪ .‬پیاوكوژ و تاوانبارن و خەڵك دەكوژن بەناوی ئیسالمەوە‪.‬‬

‫كاتێك سەیری داهاتوو دەكەن‪ ،‬نیگەران دەبن دەربارەی نەوەی داهاتوو‪ ،‬وە ئاسوودە دەبن كاتێك‬ ‫دەبینن كارەكانی ئێمە گۆڕانگاری دروست كردووە‪.‬‬ ‫مندااڵن قسە دەربارەی بۆمبەكان دەكەن بەشێوەیەك دەڵێی باسی فلیم كارتۆن‬ ‫دەكــەن‪ .‬چەند نەوە باجی ئەوە دەدات كە ئێستا ڕوودەدات؟ خۆزگە دەخوازم‬ ‫ئەوەتان بۆ بنوسم كە بارودۆخەكە باش بووە و ئێمە هەموومان گەڕاوینەتەوە‬ ‫ژیانی ئاسایی خۆمان‪ .‬بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬توندوتیژییەكان هەموو مانگێك زیاد دەكات‬ ‫و بەهەمان شێوە ژمارەی ئەو كەسانەش زیاد دەكات كە داوای هاوكاری لە ئێمە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫نزا دەكەم لە خودا كە ئێمە بپارێزێت و خەندە بگەڕێنێتەوە سەر لێوەكانمان‪ .‬ئێمە لەالیەنی خۆمانەوە بە‬ ‫باشترین شێوە هەوڵ دەدەین هیوا بگەڕێنینەوە بۆ ئەو كەسانەی كە سەردانی سەنتەرەكەمان دەكەن و‬ ‫ئێمە هانیان دەدەین بۆ ئەوەی ترسیان نەمێنێت و هەمیشە هەوڵ دەدەین بۆ پشتگیری كردنیان‪ .‬ئێمە‬ ‫ڕووناكی هیواكانمان دەهێڵینەوە‪.‬‬

‫دنگەکان‬

‫| ‪17‬‬

‫دانانی بناغەی‬ ‫كۆمەڵگایەكی‬ ‫ڕۆشنبیرو‬ ‫هۆشیار‬

‫دوای یازدە ساڵ لە روخانی ڕژێمی بەعس‪ ،‬سەالح ئەحمەد كە سەرۆكی دەزگای‬ ‫ژیان چاوی دەكەوێت بە دادوەری سەرەكی پێشووی دادگایی كردنی سەدام‪،‬‬ ‫بەڕێز ڕزگار محمد ئەمین‪ .‬بیروڕاكانیان ئاڵوگۆڕكرد لە سەر ڕەوشی یاسایی و‬ ‫سیاسی و كۆمەاڵیەتی لە عێراق‪ .‬ئەمین بە چاوێکی ڕەخنەگرانەوە سەیری‬ ‫واڵتەکەی دەکات‪.‬‬

‫" ئێمە نابێت ڕازی بین بەوەی كە بلێین بەو شێوەیە خراپ نییە‪.‬‬ ‫بەڵكو دەبێت هەوڵ بدەین بۆ پاراستنی شەرەف و شکۆمەندى و‬ ‫مافی هەموو مرۆڤێك كە لەو واڵتەدا دەژین‪".‬‬ ‫سەالح ئەحمەد‪ :‬وەكو كەسێك كە واڵتی خۆمان باش دەناسی‬ ‫و وەكو كەسایەتییەكی دیار لە بواری یاسایی‪ ،‬ئایا چۆن‬ ‫وەسفی ئاستەنگە سیاسی و ئابوری و كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫دەكەیت لە عێراقی دوای سەدام؟‬ ‫ڕزگار محمد ئەمین‪ :‬سەرەتا حەز دەكەم ئەوە بڵێم كە ئێمە‬ ‫دەبێت ڕاستیەكان قبوڵ بكەین بەو شێوەیەی كە هەیە و‬ ‫ڕووبەڕووی كێشەكان ببینەوە‪.‬‬ ‫وادابنێی كە كۆتایی هێنان بەڕژێمی بەعس واتە كۆتایی‬ ‫هێنانە بەهەموو كێشەكان‪ ،‬دەركــەوت ئەوە هەڵەیە‪ .‬ئێمە‬ ‫بنەماو خاسیەتی دیموكراسیمان هەیە لە عێراق‪ ،‬بۆنمونە‪:‬‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬هەڵبژاردنەكان و میدیای ئازاد‪ .‬بەاڵم ئایا تا چ‬ ‫ئەندازەیەك بنەماكانی دیموكراسی پارێزراوە؟‬

‫‪| 18‬‬

‫چاوپێکەوتن‬

‫بۆ نمونە‪ ،‬هەڵسوكەوتی تــاك‪ ،‬پەیوەندییەكان‪ ،‬یاساكانی‬ ‫ناوخۆیی پارتە سیاسییەكان بــەرەو خراپی ڕۆیشتووە‪.‬‬ ‫تاكو ئەو پارتانەشی كە پێشتر ئۆپۆزسیۆن بوون لە دژی‬ ‫ڕژێمی بەعس‪ ،‬ئەوا ئێستا بوونەتە هۆی دروست بوونی ئەو‬ ‫گێژاوەی كە هەیە‪ .‬لەوەش زیاتر‪ ،‬بوونەتە هۆی پێشكەش‬ ‫كردنی نموونەی زۆر خراپی گەندەڵی ئابوری و سیاسی و‬ ‫كۆمەالیەتی‪.‬‬ ‫ئێمە نیگەران نین ل ــەوەی كــە ئــەو ئــازادیــە هــەیــە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەشێوەیەكی یەكسان بۆ هەموو كــەس نییە‪ .‬زۆربــەی‬ ‫ئەندامانی كۆمەڵگا لە شــێــوازە سەرەتاییەكانی ئــازادی‬ ‫بێبەشن‪ .‬بەپێچەوانەوە‪ ،‬هەندێ گــروپ هەیە كە ئــازادی‬ ‫ڕەهایان هەیەو تــاوان ئەنجام دەدەن بەبێ ئــەوەی لێی‬ ‫بەرپرس بن‪.‬‬ ‫یازدە ساڵ دوای ڕووخانی ڕژێمى بەعس‪ ،‬ئەوا حكومەت‬ ‫دەبــێــت ئــەو هەلە لــەدەســت نـــەدات و كــاربــكــات بــەرەو‬ ‫سیستەمێكی دیموكراسی‪ .‬بەداخەوە‪ ،‬ژمارەیەكی كەم لە‬

‫ئێمە ئێستا شانازی دەكەن بەوەی كە "عێراقین"‪.‬‬ ‫دادگ ــای ــی كــردنــی ســــەدام حسین ‪،‬ك ــە یەكێك بـــووە لە‬ ‫داپڵۆسێنەرترین دیكتاتۆرەكان‪ ،‬بریتیە بــووە لە خاڵی‬ ‫وەرچەرخان لە مێژووی سیاسی عێراق‪ .‬ئایا پێتوایە كە‬ ‫دوای چەندین ساڵ لە البردنی لە دەســەاڵت‪ ،‬ئێستاش نا‬ ‫دادپەروەری هەیە؟‬ ‫عــێــراق واڵتێكی دەوڵــەمــەنــدە بــە ن ــەوت و ســەرچــاوەی‬ ‫داهاتێكی گەورەیە‪ .‬یەكێك لە هۆكارەكانی نایەكسانی بریتییە‬ ‫لە ســەروەر نەبوونی یاسا‪ ،‬چوارچێوەیەكی كارگێڕی و‬ ‫كەسانی شیاو‪ ،‬كە بتوانن بەشێوەیەكی سەركەوتوو ئەو‬ ‫سامانە دابەش بكەن‪ .‬بەدڵنیایەوە نابێت نكوڵی لەوە بكەین‬ ‫كە پێشنیاز كردنی گۆڕانكارییەكی لەو شێوەیە ڕووبەڕووی‬ ‫بەرگری دەبێتەوە بەتایبەتی لەالیەن ئەو سیستەمانەی كە‬ ‫هەیە وەكو سیستمی هۆز و كۆمەڵگەی ڕەگەزیەوە‪.‬‬ ‫ئەو جۆرە سیستەمە سیاسیە ڕێگرە و هەڕەشەیە بۆپیادە‬ ‫کردنى مافەكانی مــرۆڤ و سەربەستی تــاك و ئــازادی‬ ‫یاسایی مرۆڤەكان‪.‬‬ ‫ئێمە دەمێكە خۆزگە دەخوازین كە بەسەر دیكتاتۆریەتدا‬ ‫سەركەوین‪ .‬بەاڵم بەداخەوە‪ ،‬سەرنجی ئێمە لە ئازادی و‬ ‫مافی مرۆڤەوە گۆڕدراوە بۆ كێشەكان لەسەر داهاتی نەوت‬ ‫و دابەش كردنی هێز و دەستەاڵت‪.‬‬ ‫تۆ دەربارەی كێشەكانی عێراق قسەت كرد‪ .‬ئایا كوردستان‬ ‫چ جیاوازیەكی هەیە؟‬ ‫ئاڵۆزی و ئاستەنگەكانی بنیادنانی سەروەری یاسا وەكو‬ ‫یەكە لە عێراق و كوردستان‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬ئێمە هەلی‬ ‫ئــەوەمــان هــەبــووە كــە دیموكراسی پراكتیزە بكەین لە‬ ‫ساڵی ‪1991‬وە‪ .‬ئەمڕۆ‪ ،‬هەلی زۆر هەیە لە كوردستان بۆ‬ ‫ئەنجامدانی كارو پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەی كە بەهۆی‬ ‫ڕژێمی بەعسى پێشوەوە دروست بووە‪.‬‬ ‫ئـــەوەی كــە گرنگە ئــەوەیــە كــە ئێمە باشترین نمونەی‬ ‫سەركەوتووی حوكمڕانی هەڵبژێرین‪ .‬ئێمە دەبێت ڕەوشی‬ ‫خۆمان بەراورد بكەین بە باشترین نمونەی پیادەكراو نەك‬ ‫بە ڕەوشی خراپی عێراق‪.‬‬ ‫با نمونەیەكت بۆ بێنمەوە‪ ،‬بەدڵنیاییەوە ڕەوشی بەندیخانەكان‬ ‫و ڕێگاكانی لێكۆڵینەوەی تاوان لە بەغدا بەراورد دەكرێت بە‬ ‫قەسابخانە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەڕووی یاساییەوە قسە بكەین‪ ،‬دەبینین تا ئێستاش‬ ‫ئەشكەنجەی جەستەیی و دەروونــی هەیە لە كوردستان‬ ‫و مافەكانی مرۆڤ پێشێل دەكرێت‪ .‬ئەوە وامــان لێناكات‬ ‫كە جیاواز بین لە واڵتانی دی‪ ،‬بەڵكو ئــەوە دەبێتە هۆی‬ ‫زیادكردنی دووری نێوان ئێمە و دیدگای ئێمە بۆ بنیادنانی‬ ‫كۆمەڵگایەكی نمونەیی‪ .‬ئێمە نابێت ڕازی بین بــەوەی كە‬ ‫بلێین بەو شێوەیە خراپ نییە‪ .‬بەڵكو دەبێت هەوڵبدەین بۆ‬ ‫پاراستنی شەرەف و شکۆمەندى و مافی هەموو مرۆڤێك‬ ‫كە لەو واڵتەدا دەژین‪.‬‬

‫هەموومان النیکەم کەسێک دەناسین کە بەهۆی ئەشکەنجەوە‬ ‫زیانی پێ گەیشتبێت‪ .‬ســەدان سەنتەری چاکسازی پێویستن کە‬ ‫یارمەتی ئەو کەسانە بدەن بۆ ئەوەی چاالک بن و ببنەوە ئەندامێکی‬ ‫گەشبین لە کۆمەڵدا‪.‬‬ ‫ڕژێمی بەعس كاریگەری بە هێزی هەبووە لەسەر كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫دەزانی كە دیكتاتۆریەت دەبێتە هۆی ڕووداوی خراپترین‬ ‫شت لەهەندێک مرۆڤەكاندا و پەیدابوونی خاسیەتی چێژ‬ ‫وەرگرتن لە ئازاردانی كەسانی دی‪ .‬ئێمە چۆن دەتوانین‬ ‫بەسەر ئەو میراتەدا زال بین؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬ئەوە ڕاستە كە كاریگەرییە كۆمەاڵیەتی و دەروونیەکانی‬ ‫ئەو ڕژێمە لەسەر تاكەكان و كۆمەڵگا بەشێوەیەكی گشتی‬ ‫ڕوونە و پێویستی بە توێژینەوەی زانستی بەردەوام هەیە‪.‬‬ ‫ئێمە لە جیهانێكدا ژیاوین كە پڕبووە لە توندوتیژی‪ ،‬وە‬ ‫ئەوەش كار دەكاتە سەر هەڵسوكەوتی ئێمە‪.‬‬ ‫هــەروەهــا ئێمە دەتوانین سیستەمی سیاسی و یاسایی‬ ‫بگۆڕین‪ .‬ئێمە دەتوانین دەنگ بدەین بە یاسا تازەكان و‬ ‫هەندێک لە ماددەكان الببەین یان بیسڕینەوە‪ .‬بەاڵم كێ‬ ‫دەتوانێ كاریگەرییە كۆمەاڵیەتی و دەروونییەکانی سەر‬ ‫تاكەكان الببات و توانایان پێبدات كەبەیەكەوە بژین بە‬ ‫روحێکی لێبوردە و قبوڵکردنی مافی ئەوانی دی؟‬ ‫هەر یەكێك لە ئێمە بەالیەنی كەمەوە كەسێك دەناسین كە‬ ‫ڕووبەڕووی ئەشكەنجە بووەتەوەو پێویستە ئێمە یارمەتی‬ ‫بدەین‪ .‬ســەدان سەنتەری دووب ــارە ڕاهێنانەوە پێویستە‬ ‫بۆیارمەتیدانی ئەوانەی كە ئازار دەچێژن بۆ ئەوەی دووبارە‬ ‫ببنەوە بە ئەندامی چاالك و گەشبینی كۆمەڵگا‪ .‬ئەوە ئەركی‬ ‫ئەخالقی بنەڕەتی ئێمەیە بۆ ڕزگاركردنی قوربانییانی ئەو‬ ‫ڕژێمە دیكتاتۆرانە‪.‬‬ ‫بەدڵنیايیەوە خۆ پاراستن باشترە لە چارەسەركردن‪ .‬ئێمە‬ ‫پێویستە بناغەی كۆمەڵگایەكی ڕۆشنبیرو هۆشیار دابڕێژین‪.‬‬ ‫ڕزگار محمد ئەمین‪ :‬دادوەری سەرەكی بوو لە دادگایی كردنی سەدام حسێن‬ ‫بەتۆمەتی ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و دژی مرۆڤایەتی و جینۆساید‪ .‬ئەمین‬ ‫بەشی یاسای لە زانكۆی بەغدا تەواو كردووە لە ‪ .1980‬ڕازی نەبووە بچێتە‬ ‫ڕیزی حزبی بەعسەوە و ڕێگەی لێگیراوە‪ ،‬كە هەمان پایە وەربگرێت وەكو‬ ‫هاوپیشەكانی‪ .‬ئەو يەكەم دادوەر بوو كە دەم و چاوی باڵوكرایەوە‪ ،‬بۆیە بووە‬ ‫ئامانجی ڕەخنە و هەڕەشەی کوشتنی لێكرا‪ ،‬لە ساڵی ‪ 2006‬دەستی لە كار‬ ‫كێشایەوە وەكو دادوەری سەرەكی‪.‬‬ ‫سەالح ئەحمەد كاری كردووە وەكو چارەسەركاری خێزانی و چارەسەركاری‬ ‫دەروونی مندااڵن و گەنجان لە سەنتەری بەرلین بۆ قوربانییانی ئەشكەنجە‬ ‫لەساڵی ‪1992‬وە‪ .‬پسپۆڕی هەیە لە چارەسەركردنی پەنابەران کە تەنگ و‬ ‫چەڵەمەی دەرونییان هەیە‪ .‬پابەندبوونی بە دووبارە ڕاهێنانەوەی ڕزگاربووانی‬ ‫توندوتیژی وای لێكرد‪ ،‬كە دەزگای ژیان بۆ مافەكانی مرۆڤ دابمەزرێنێت لە‬ ‫ساڵی ‪ 2005‬و لەوكاتەوە تا ئێستا سەرۆكایەتی ئەو دەزگایە دەكات‪.‬‬

‫چاوپێکەوتن‬

‫| ‪19‬‬

‫کاریگەرییەکان‬

‫‪20 | Introduction‬‬

21 |

‫ڕاستییەكان و ژمارەكان‬ ‫ئاماری ئەو كەسانەی سوودمەند بوون | بە ژمارە و بەڕێژەی سەدی‬

‫‪2013‬‬

‫كچان ‪%19‬‬ ‫كۆی گشتی ‪1083‬‬

‫‪2014‬‬

‫كچان ‪%19‬‬ ‫كۆی گشتی ‪ 1056‬‬

‫ژنان ‪%48 %49‬‬ ‫ ‬ ‫ كۆی گشتی ‪ 2679 2725‬‬

‫كوڕان ‪%20‬‬ ‫كۆی گشتی ‪ 1095‬‬

‫كوڕان ‪%18‬‬ ‫كۆی گشتی ‪ 1025‬‬

‫پياوان ‪%15 %12‬‬ ‫كۆی گشتی ‪ 844 670‬‬

‫كۆی گشتی‬ ‫‪5604‬‬

‫كۆی گشتی‬ ‫‪5573‬‬

‫‪1400‬‬

‫‪2013‬‬

‫‪2014‬‬

‫‪1200‬‬

‫دانیشتوانی كوردستان ‪ -‬عێراق‬ ‫پەنابەرانی سوریا‬

‫‪1000‬‬

‫ئاوارەی ناوخۆ‬

‫‪800‬‬ ‫نەخۆشەکان‬ ‫‪600‬‬

‫‪400‬‬

‫ کۆی گشتی ‪4323‬‬

‫‪200‬‬

‫کۆی گشتی ‪1253‬‬ ‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫‪.1‬‬

‫‪.2‬‬

‫‪| 22‬‬

‫راستی و ژمارەکان‬

‫‪.5‬‬

‫‪.7 .6‬‬

‫‪.8‬‬

‫‪.9‬‬

‫‪.12 .11 .10‬‬

‫ ‬

‫ کۆی گشتی ‪4014‬‬ ‫ ‬

‫ کۆی گشتی ‪1335‬‬ ‫‪.1‬‬

‫مانگەکان‬

‫‪.2‬‬

‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬

‫ کۆی گشتی ‪225‬‬ ‫‪.5‬‬

‫‪.7 .6‬‬

‫‪.8‬‬

‫‪.9‬‬

‫‪.12 .11 .10‬‬

‫هەندێ ژمارە‬

‫‪2467‬ئافرەت‬ ‫بەشداریان كردووە لە‬ ‫گروپەكانی یارمەتیدانی خودی‬ ‫و تواناسازی‪.‬‬

‫ئەنجامدانی ‪ 95‬چاوپێكەوتن‬ ‫لەگەڵ میدیای ناوخۆیی وەكو‬ ‫تەلەفزیۆن و ڕادیۆو ڕۆژنامەو‬ ‫گۆڤاری ئۆنالین‪.‬‬

‫چەند هەڵمەتێكی سۆشیال‬ ‫میدیا‬ ‫یارمەتی زیادكردنی پشتگیریكارانی‬ ‫دا لە ‪ 5000‬بۆ ‪ 36,000‬ئێستا بوون‬ ‫بە ‪ 1.2‬ملیۆن كەس‪.‬‬

‫‪ 1468‬كەس سوودی لە‬ ‫سمینار‌و وانەكان بینیوە‬ ‫سەبارەت بە پرسەكانی‬ ‫مافی مرۆڤ‪.‬‬

‫‪ 4300‬قوتابی و خوێندكار‬ ‫ئامادەبوونە لە سمینارە‬ ‫پەروەردەییەکانی مافی‬ ‫مرۆڤ لە قوتابخانەكاندا‪.‬‬

‫‪ 60‬ستافی دەزگاکەمان‬ ‫بەشداریان كردووە لە‬ ‫‪ 400‬كاتژمێری ڕاهێنان و‬ ‫سەرپەرشتیکرن‪.‬‬

‫ئێمە لە ‪46‬‬ ‫فانەكانی‬ ‫وواڵتی جیاوازن‪ .‬فانەكانی‬ ‫عێراقی‪ %40 ,‬لە هەرێمی‬ ‫كوردستان و ‪ %39‬لە بەغدان‪.‬‬

‫‪%37‬ی نەخۆشەكانمان‬ ‫توانای كاركردنیان نییە یان‬ ‫بەشێوەیەكی الوەكی كاردەكەن‬

‫‪%47‬ی نەخۆشەكانمان‬ ‫دەناڵێنن بەدەست‬ ‫نەخۆشییەكانی خەمۆكی‪،‬‬ ‫دڵەڕاوكێ‪ ،‬یان فشارەوە‪.‬‬

‫‪%68‬ی نەخۆشەكانمان داوای‬ ‫یارمەتیان كردووە بەهۆی‬ ‫هەبوونی ئازارەوە یان گرفتی‬ ‫تەندروستییەوە‪.‬‬

‫‪ %٤٦‬لە نەخۆشەکانمان هیچ کات‬ ‫فێری خوێندن یان نوسین نەبوون‪.‬‬

‫‪%77‬ی نەخۆشەكانمان ئەندامێكی‬ ‫ماڵەوەیان ون بووە یان كوژراوە‪.‬‬

‫‪%64‬ی نەخۆشەكانمان چارەسەری‬ ‫دەروونییان وەرگرتووە بەهۆی‬ ‫نەخۆشی دەروونییەوە‪.‬‬

‫‪%60‬ی نەخۆشەكانمان تووشی‬ ‫ڕووداوی تۆقێنەر بوونەتەوە‬ ‫زیاتر لە جارێك لە ژیانیاندا‪.‬‬

‫‪%76‬ی نەخۆشەكانمان نەچوونەتە‬ ‫قوتابخانە یان تەنها قوتابخانەی‬ ‫سەرەتاییان تەواوكردووە‪.‬‬

‫‪%83‬ی نەخۆشە ئافرەتەكان ژنی‬ ‫ماڵەوەن‪.‬‬

‫ئامار‬

‫| ‪23‬‬

‫كورتەیەك دەربارەی‬ ‫كوردستانی عێراق‬ ‫‪40,000‬‬

‫‪15‬‬

‫کم‪٢‬‬

‫كەمینە نەتەوەیی و ئایینیەکان‬

‫ڕووبەری زەوی‬

‫ڕێژەی خوێندەواری‬

‫‪%70‬‬

‫‪5,500,000‬‬ ‫ژمارەی دانیشتوان‬

‫‪ 13‬بیلیۆن دۆالر‬ ‫‪9‬‬

‫‪B‬‬

‫زمان و زاراوەکان که‬ ‫ئاخاوتنیان پێدەكرێت‬

‫‪20‬‬

‫بوودجەی ‪2013‬‬

‫‪%38‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ئەو کورسیانەی‬ ‫کە تەرخانکراوە‬ ‫بۆ کەمە‬ ‫نەتەوایەتیەکان‬

‫ڕێژەی پەرلەمانتارانی ژن‬

‫‪17‬‬

‫‪ +‬‬

‫‪100‬‬ ‫‪| 24‬‬

‫راستی و ژمارەکان‬

‫ساڵ تێکرایی تەمەن‬

‫ئەو پارتانەی‬ ‫نوێنەرایەتیان‬ ‫هەیە‬ ‫ژمارەی کورسیەکانی‬ ‫پەرلەمان‬

‫‪%74‬‬

‫ڕێژەی بەشداربووانی دەنگدەران لە‬ ‫هەڵبژاردنی ‪ 2013‬دا‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی عێراق‬

‫كوردستانی عێراق‬ ‫هەرێمێكە لەناو دەوڵەتی عێراقی‬ ‫فیدڕاڵدا‪ .‬كۆمارێكی دیموكراسییە‪،‬‬ ‫كە سیستەمێكی سیاسی‬ ‫پەرلەمانی هەیە بەندە لەسەر‬ ‫فرەیی سیاسی‪ ،‬بنەمای‬ ‫جیاكردنەوەی دەسەاڵتەکان و دەستاو‌دەست‬ ‫كردنی دەسەاڵتەکان بەشێوەیەکی ئاشتیانە‬ ‫و لە ڕێی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی و‬ ‫دەنگدانی نهێنیەوە‪.‬‬

‫ ‬

‫‪%36‬‬ ‫تێكڕایی تەمەنی دانیشتوان لە‬ ‫نێوان ‪ 14-0‬ساڵیدایە‬

‫‪800,000 +‬‬

‫‪2300‬‬

‫ئاوارەی ناوخۆ لە ‪2014‬‬

‫كۆمپانیای بیانی‬

‫‪2000 AD‬‬

‫‪0‬‬

‫‪5000 BC‬‬

‫‪ 7000‬ساڵ‬

‫بەردەوامی ژیان لە هەولێر‬

‫‪1991‬‬

‫‪2014‬‬

‫‪5000 +‬‬

‫داهاتی تاكەكەس‬

‫)بەنزیكەی) ‪ 5000‬دۆالر‬ ‫‪%1400‬‬

‫‪1300‬‬

‫قوتابخانە گشتی و تایبەتییەكان‬

‫‪1‬‬

‫‪30+‬‬ ‫كۆلێژو زانكۆكان‬

‫‪200,000 +‬‬

‫پەنابەرانی سوریا لە ساڵی ‪2014‬‬

‫‪20 +‬‬

‫‪0‬‬

‫نوێنەرانی دیپلۆماسی نێودەوڵەتی‬

‫پێشینە‬

‫| ‪25‬‬

‫تیمەکه‬ ‫عەباس محمد قادر‬

‫ئاودێر ابوبكر سید حمە الو‬

‫د‪.‬عبدالكریم خدر عباس‬

‫ئازاد مستەفا قادر‬

‫ابوبكر اسماعیل الصالحی‬

‫ئەژین هاشم تەیب‬

‫د‪ .‬انتصار مجید سلێمان‬

‫د‪ .‬عدنان اسد تاهیر‬

‫ئەزمەڕ محمد جمال‬

‫اسام عبدالحمید احمد‬

‫جوان ماتن‬

‫ئەغدەس محمد فاتح‬

‫بەیدا عبدالعزیز میرزا‬

‫فاخر محمد عباس‬

‫جوانە سەالح فرج‬

‫ئەحمەد علی ئەحمد‬

‫بەختیار هادی حسن‬

‫فرسەت س‪ .‬سعدی‬

‫كافیە ئەنوەر جومعە‬

‫ئاكام علی سعید‬

‫بانو محمد حلمی‬

‫فاتمە محمود عبداللە‬

‫كەریم كاكەمیر كەریم‬

‫ئاكۆ عبدلكریم عبدالواحد‬

‫پاسەوان‬

‫پزیشكی دەروونی‬

‫چارەسەركاری سروشتی‬

‫پزیشكی دەروونی‬

‫كارمەندی پێشوازی‬ ‫كارمەندی پێشوازی‬ ‫پزیشك‬

‫ئیلهام سالح ابراهیم‬

‫جیهاد ئاسی مام عزیز‬

‫بەڕێوەبەری لقی ناوخۆیی‬

‫ئیلهام شامۆن خمیس‬

‫چاودێر‬

‫جیهاد ابراهیم حمە‬ ‫ژیان عوسمان سلیم‬

‫چارەسەركار‬

‫چارەسەركار‬

‫شوفێر‬

‫پزیشكی دەروونی‬ ‫فێركار‬

‫خۆبەخش‬

‫چارەسەركار‬

‫پزیشكی ئافرەتان‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫چاودێر‬

‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬ ‫ڕاهێنەر‬

‫چارەسەر كار‬ ‫چاودێر‬

‫شوفێر‬

‫بەرەڤان عسمەت محمد‬

‫ڕێكخەری پڕۆژە‬

‫فریردریك ریگێل‬

‫كارەندی پێشوازی‬

‫بەڕێوەبەری لقی ناوخۆیی‬

‫بەرهەم زەینەاڵدین ساحب‬

‫پزیشك‬

‫فۆرو پورچی كەنگەرلو‬

‫خەلیل ئەكرەم محمد‬

‫علی ئەحمەد عەواڵ‬

‫باریك سادەلە خدر‬

‫فواد ئەحمد محمد‬

‫خوناڤ محمد محو‬

‫ئامانج حسین‬

‫بەیان عەزیزی‬

‫فواد حمدامین اسماعیل‬

‫گەوهەر عبدالسالم محمد‬

‫ئەنەس ابراهیم ئەمین‬

‫بڵند بارزان ئەمین‬

‫غالب قادر حمزە‬

‫كوێسان محمد كریم‬

‫ئەنتۆنیا هێس‬

‫بژار نیعمەت سلێمان‬

‫غربیە جعفر بحری‬

‫لەیال ئەحمەد سالح‬

‫ئارام كەریم حەمە ئەمین‬

‫بڵند بایەر خلیل‬

‫گۆران لەتیف محمد‬

‫لەنجە سالم علی‬

‫ئاراس هیوا مەجید‬

‫چیا نەجمەدین قادر‬

‫گۆران محمد رسول‬

‫لەیال ریفعت تۆفیق‬

‫ئاراس عبدالرحمان حمد‬

‫چنار سیروان احمد‬

‫گواڵلە علی ڕەزا‬

‫لەیف هینریچسن‬

‫ئاراس كاكل ئەمین‬

‫چنور احمد حسین‬

‫ابراهیم احمد فەرەج‬

‫لینا ئۆت‬

‫ئارەزوو بكر سەالح‬

‫چنور یونس مستەفا‬

‫ابراهیم اسكندر عبداللە‬

‫مادی حەمە سالح‬

‫ئەسما یوسف محمد‬

‫دانا خالد حمید‬

‫ابراهیم حمە سعید محمد‬

‫ماكوان محمد‬

‫ئاڤان عبداللە فەرەج‬

‫ڕاوێژكاری یاسایی‬

‫دانیال كرامپتن‬

‫ادریس حاجی احمد‬

‫پزیشك‬

‫مازن هادی شوانی‬

‫ئەڤین مستەفا حمید‬

‫دەریا دڵشاد یحیا‬

‫ئیران عبدالجبار احمد‬

‫میران رەفیق عەبدە‬

‫ئەڤین شەهاب عزیز‬

‫دیلمان مەحەمەد كەریم‬

‫ئیماد جالل حبیب اللە‬

‫مایكل لێهمان‬

‫ئەڤین سەباح عبدللە‬

‫دیراو جمال محمود‬

‫د‪ .‬جمال عمر توفیق‬

‫محمد وەجدی ئیبراهیم‬

‫ئاوارە عیدالقادر مستەفا‬

‫دلێر احمد علی‬

‫د‪ .‬جاسم محمد شندی‬

‫محمد عبدالمجید‬

‫چارەسەركار‬

‫ئاكۆ فایەق محمد‬

‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬ ‫پزیشك‬

‫ڕاهێنەر‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬

‫چارەسەر كار‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫كارمەندی پێشوازی‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫‪| 26‬‬

‫رێکخراو‬

‫شوفێر‬

‫شوفێر‬ ‫بۆرد‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چاودێر‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬

‫کاری کۆمپیوتەر‬

‫بەرپرسی پەیوەندییەکان‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫خۆبەخش‬

‫چارەسەركار‬ ‫چاودێر‬

‫پاسەوان‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چاودێر‬

‫باخچەوان‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬

‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫دكتۆری دەروونی‬ ‫دكتۆری دەروونی‬

‫خەاڵت ئەكرەم حمە ڕەشید‬

‫چارەسەركاری سروشتی‬ ‫كارمەندی پێشوازی‬ ‫پزیشك‬ ‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫جێ بە جێ كاری پڕۆژە‬ ‫یاریدەدەری پڕۆژە‬

‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫پارێزەر‬

‫فێركار‬

‫جێگری سەرۆكی بۆرد‬ ‫پزیشك‬ ‫پزیشك‬

‫محمد قادر عبداللە‬

‫نینۆس سەرگۆن یۆنان‬

‫ساالر محمد امین‬

‫سیپااڵ عبدالمناف علی‬

‫محمد سابیر كەریم‬

‫نیشتمان علی حسین خالد‬

‫سانا داوود میخایل‬

‫سیروان نجمالدین جالل‬

‫محمد سوبحان محمد‬

‫نورالهدی ڤیا غلف‬

‫سارا عبداللە محمد‬

‫سنور سەمەد محمود‬

‫محمد وەلی عبداللە‬

‫نەوژین ئیبراهیم عبداللە‬

‫سەردار محمد رشید‬

‫سۆالن شێركۆ مەهدی‬

‫موراد تاریق حسێن‬

‫عمر علی محمد‬

‫سارین عبداللە محمد‬

‫د‪ .‬ستیفان شمیت‬

‫هانا كەیقباد حسین‬

‫عوسمان جالل ساحب‬

‫سەرگوڵ ابوبكر حسن‬

‫سوعاد علی محمد‬

‫هەردی محمد زهیر‬

‫د‪ .‬پێرجان هاشمە تەها‬

‫سەرمەد عدنان‬

‫سوعاد شلیمۆن ئادەم‬

‫پاسەوان‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫کاری کۆمپیوتەر‬

‫پزیشك‬

‫شۆفێر‬

‫كامەندی پێشوازی‬

‫كارمەندی پێشوازی‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫دكتۆری دەروونی‬

‫پزیشك‬

‫چاودێر‬

‫چارەسەركار‬

‫شۆفێر‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركاری سروشتی‬ ‫پزیشكی مندااڵن‬

‫پزیشك‬ ‫پزیشك‬

‫خۆبەخش‬

‫كارمەندی پێشوازی‬ ‫چاودێر‬

‫هەردی كریم جالل‬

‫قمر رمدان یاسین‬

‫عبدالقادر چارەسەركار‬

‫سەروان جمال‬

‫چارەسەركار‬

‫هاشم عبدللە محمد‬

‫ڕابین زیكری بادال‬

‫سەروەت احمد عبدالقادر‬

‫ڤیان ئازاد شەوقی‬

‫حسن حبیب محمد‬

‫ڕەنگین ڕەیس محی الدین‬

‫سازان محسین احمد‬

‫پزیشك‬

‫پاڕێزەر‬

‫چاودێر‬

‫چاودێر‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫كارمەندی دەرمانخانە‬ ‫یاریدەدەری كارگێڕی‬

‫هاودەنگ تەلعەت محمد‬

‫ڕۆمانیۆتی ڕاهێنەر‬

‫ڕەیۆل ئیگناسیۆ‬

‫كارمەندی پێشوازی‬

‫كارمەندی پێشواری‬

‫سدیق محمد حسن‬

‫ڤامان ڕەمزی سدیق اسعد‬

‫چارەسەركار‬

‫د‪ .‬واحد ئەبلەحد هارمز‬

‫دەروونناس‬

‫ویلیم یوسف سلیف یاریدەدەری‬ ‫كارگێری ‪ /‬ژمێریار‬

‫هاوكار اسمر حمد‬

‫ڕەوەس محمد عبداللە‬

‫چارەسەركاری سروشتی‬

‫شادان عبدالمجید قادر‬

‫پزیشك‬

‫هاوڕێ رسول رەزا‬

‫ڕێبین علی محمد‬

‫شەهاب عزیز علی‬

‫یوشیا ئۆدیشۆ وەردا‬

‫د‪ .‬هاوژین فازل محمود‬

‫ڕێبین ئەحمد‬

‫شەهال یاسین حسین‬

‫یوسف عبدالمحسن سالح‬

‫هیدایەت عمر عبداللە‬

‫ڕێباز ئەحمەد‬

‫شەیما خلیل ابراهیم‬

‫زابین یەڵدا ئیشۆ‬

‫هێدی محمد زاهیر‬

‫پزیشكی چارەسەركردنی سروشتی‬

‫ڕێبوار كمال حمە‬

‫شەیما یوسف محمد‬

‫چارەسەركار‬

‫زینب محیالدین رشید‬

‫هێرش سعدی ئازۆ‬

‫ڕزگار عبدالقادر بهاالدین‬

‫شانۆ اسماعیل محی الدین‬

‫زانا مهدی عارف‬

‫هێرۆ احمد غفور‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫دكتۆی تایبەتمەند‬

‫شۆفێر‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫هیڤێ شابان محمد‬

‫فێركار‬

‫كارگێڕی‬ ‫ڕاهێنەر‬ ‫ڕاهێنەر‬

‫چارەسەركار‬

‫شۆفێر‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫كارمەندی پێشوازی‬

‫یادگار ناتق عباس‬

‫پزیشك‬

‫بەڕێوەبەری ناوخۆیی ‪ /‬بۆرد‬

‫چاودێر‬

‫پزیشك‬ ‫پزیشك‬

‫ڕزگار قادر رحمان‬

‫بەڕێوەبەری ناوخۆیی ‪/‬بۆرد‬

‫شریف جودت علی‬

‫چارەسەركار‬

‫ڕۆیا عبدالفتاح عبداللە‬

‫شەرمین زەینەاڵ محمد‬

‫ژیان حمد عبداللە‬

‫چارەسەركار‬

‫كارمەندی پێشوازی‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬

‫كارمەندی پێشوازی‬

‫هۆشیار موراد حمە یوسف‬

‫بەڕێوەبەری لۆكاڵی‬

‫ڕۆبین نۆیل بەیتۆ‬

‫چارەسەركاری سروشتی‬

‫چارەسەركار‬

‫نەبەز ئەزوەڕ ئەحمەد‬

‫ڕۆژان عمر علی‬

‫شیراز سعداللە علی‬

‫ژوان عادل عمر‬

‫نزار فەرهاد محمود‬

‫د‪.‬ڕوشدی علی میرزا جاف‬

‫شێركۆ قادر محمود‬

‫زیاد عبدالجبار تاهی‬

‫نیڤیەن سالح الدین عزیز‬

‫سابین شیمپف‬

‫شێروان عبدالستار حسین‬

‫نیهایەت بكر عبدالرحمان‬

‫سەالح ئەحمد‬

‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬

‫پزیشك‬ ‫پزیشك‬ ‫پزیشك‬

‫چارەسەركار‬

‫سەرپەشتیاری تاقیگەیی‬

‫توێژەر‬

‫سەرۆك ‪ /‬بۆرد‬

‫شەوكەت حاجی سعید‬

‫زێوەر عبدالباقی احمد‬

‫چارەسەركار‬

‫شوفێر‬

‫شڤان هاشم عبدالباقی‬

‫چارەسەركار‬ ‫چارەسەركار‬

‫چارەسەركار‬

‫شنۆ عرفان سالح‬

‫چارەسەركاری سروشتی‬

‫تیم‬

‫| ‪27‬‬

‫چارتەكان‬ ‫سەرۆك‬ ‫بەڕێوەبەری گشتی‬

‫بەرێوەبەری‬ ‫پەیوەندیەكانی‬ ‫دەرەوە‬

‫جێگری سەرۆك‬ ‫بەرێوەبەری‬ ‫ستراتیژی‬

‫بۆردی بەڕێوەبەران‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫پەرەپێدانی پڕۆژە‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫پەرەپێدانی پڕۆژە‬

‫ئەنجوومەنی‬ ‫رێنماییکاران‬ ‫هونەر و مرۆڤایەتی‬ ‫زانست‬ ‫پەیوەندیە گشتیەكان میدیا‬ ‫دیالۆگی ئايينى‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫خزمەتگوزاری‬ ‫تەندروستی‬

‫ڕاوێژكاران‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫لقی كەركوك‬ ‫كارمەندی‬ ‫پەیوەندیەكانی‬ ‫دەرەوە‬

‫كارگێڕی‬ ‫بەڕێوەبەری‬ ‫لقی هەولێر‬

‫چارەسەری تەندروستی و‬ ‫دەروونی بۆ پەنابەرانی سوریا‬ ‫و ناوچە وێرانکراوەکانی شەڕی‬ ‫عێراق‪ .‬پڕۆژەی قوربانییانی‬ ‫چەوساندنەوەی ئاینی لە دهۆك‬ ‫و نەینەوا‪ .‬پڕۆژەی دیالۆگی‬ ‫نەتەوەكان لە ناوچەكانی‬ ‫ناوەڕاست و باكوری عێراق‬

‫پەنابەران و‬ ‫نەتەوەکانی دی‬ ‫ڕزگاربوانی‬ ‫ئەشكەنجە و‬ ‫تیرۆر‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫لقی سلێمانی‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫لقی هەڵەبجە‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫لقی چەمچەماڵ‬

‫سەنتەری ڕاهێنان بۆ قوربانییانی‬ ‫هێرشی كیمیایی هەڵەبجە‪ .‬تیمی‬ ‫گەڕۆك بۆ قوربانییانی شااڵوی‬ ‫ئەنفال‪ ،‬كە لە گوندەكان دەژین‪.‬‬ ‫پێشكەش‌كردنی ڕاوێژی یاسایی‬ ‫بۆ ئەو ڕزگاربووانەی كە داوای‬ ‫قەرەبوو دەكەن‪.‬‬

‫قوربانیانی‬ ‫جینۆساید‬

‫بەرنامەكان‬ ‫مافی‬ ‫ئافرەتان‬

‫كارمەندی‬ ‫سیاسەتی‬ ‫داواكردن‬

‫بەڕێوەبەری‬ ‫لقی دهۆك‬

‫چارەسەری تەندروستی و‬ ‫دەوورنی بۆ تەمەنی دیاریكراو‪.‬‬ ‫بەرزكردنەوەی وشیاری خێزان‬ ‫و ڕاوێژكردن لەگەڵیان بۆ‬ ‫ڕێگەگرتن لە توندوتیژی دژ بە‬ ‫مندااڵن و گەنجان‪ .‬سەردانیکردنی‬ ‫كردنی چاكسازی نەوجەوانان و‬ ‫هەتیوخانەكان‪.‬‬

‫مافەکانی‬ ‫مندااڵن‬ ‫دیمۆكراسی‬ ‫و كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی‬

‫بەهێزكردنی سەروەری یاسا‬ ‫پێشكەش كردنی چارەسەری‬ ‫لەڕێی ڕاهێنانی هێزەكانی ئاسایش‬ ‫پێشكەش كردنی چارەسەری‬ ‫پزیشكی و دەروونی‪.‬‬ ‫و ئەندامانی سیستەمی دادوەری‪.‬‬ ‫دەروونی و پزیشكی و ڕاوێژی‬ ‫ڕاوێژی یاسایی بۆ ئەو‬ ‫كۆمەاڵیەتی و یاسایی بە كێشەكانی ڕاوێژكردن بە بڕیاردەرانی سیاسی‪.‬‬ ‫ڕزگاربووانەی داوای‬ ‫جێندەری‪ .‬بەرزكردنەوەی وشیاری پەروەردەیی مافی مرۆڤ لە‬ ‫قەرەبوو دەكەن‪ .‬ناردنی‬ ‫قوتابخانەكان‪ .‬كردنەوەی گروپی‬ ‫تیمی گەڕۆك بۆ گوندەكانی خێزان و ڕاوێژكردن لەگەڵیان بۆ‬ ‫بەهێزكردن بۆ ڕزگاربووان‪.‬‬ ‫ڕێگە گرتن لە توندوتیژی خێزانی‪.‬‬ ‫كەمپەكانی پەنابەران‪.‬‬ ‫سەردانی كردنی چاكسازی ئافرەتان چاالكییەكانی بەرزكردنەوەی‬ ‫هۆشیاری خەڵك بەشێوەیەكی گشتی‪.‬‬ ‫رێکخراو‬ ‫و شێڵتەرەكان‪.‬‬

‫‪| 28‬‬

‫ڕاوێژكاری گشتی‬ ‫ڕاوێژكاری یاسایی‬ ‫ووردبینی كاری دەرەوە‬ ‫ڕاهێنەران و سەرپەرشتیاران‬

‫بەشەکان‬ ‫گۆڕینی داواكردن و سیاسیەت‬ ‫داواكردنی جێبەجێكردنی ڕێكەوتنامە و‬ ‫پێوەرەكانی مافی مرۆڤ لە عێراق‪.‬‬ ‫لۆبی كردن بۆ مافەكان و پێویستییەكانی‬ ‫ڕزگاربووان‪.‬‬ ‫چاودێری كردنی مافەكانی مرۆڤ لە‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫ڕاپۆرت نووسین بۆ ڕێكخراوە‬ ‫نێودوڵەتییەكان‪.‬‬ ‫ڕاهێنانی پڕۆفێشناڵی و توێژینەوە‬ ‫كردنەوەی خولی ڕاهێنانی بەرزكردنەوەی‬ ‫تواناو ئامۆژگاری‌كردن بۆ ئەندامانی‬ ‫سیستەمی پەروەدە‪ ،‬تەندروستی‪،‬‬ ‫داواكارانی مافی مرۆڤ و كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی‪ .‬بەدۆكیومێنت كردن و توێژینەوە‬ ‫و باڵوكردنەوە‬ ‫هاریكاری نێودەوڵەتی‬ ‫هاریكاری نێودەوڵەتی و پڕۆژەكانی‬ ‫مافی مرۆڤ بەیەكەوە لەگەڵ رێکخراوە‬ ‫ناحکومییەکان لەدەرەوەی عێراق‪.‬‬ ‫كۆكردنەوەی كۆمەكی جیهانی و داواكردنی‬ ‫پشتگیری بۆ دیموكراسی ومافی مرۆڤ لە‬ ‫عێراق‪ .‬ڕاوێژكردن لەگەڵ ڕێكخراوەكانی‬ ‫كۆمەڵگەی مەدەنی لە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەراست و تەواوی جیهان‪.‬‬

‫ئۆفیسەكان‬

‫دەزگای ژیان لە سلێمانی‬ ‫شەقامی میدیا ‪ 31‬سلێمانی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ -‬عێراق‬ ‫‪+9647710136137‬‬

‫دەزگای ژیان لە بەرلین‬ ‫تورم شتراسه‪21‬‬ ‫‪ 10559‬بەرلین ئەڵمانیا‬ ‫‪+493030390640‬‬ ‫دەزگای ژیان لە هەولێر‬ ‫سەیداوا ‪ 161‬هەولێر‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ -‬عێراق‬ ‫‪+9647508920079‬‬

‫ئێران‬

‫تورکیا‬

‫دهۆک‬

‫هەولێر‬

‫دەزگای ژیان لە دهۆك‬ ‫حەی عەسكەری‪ -‬دهۆک‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ -‬عێراق‬ ‫‪+9647507375111‬‬

‫موسل‬

‫سلێمانی‬ ‫هەلەبجە‬

‫چەمچەماڵ‬

‫سوریا‬

‫کەرکوک‬

‫بەغدا‬

‫دەزگای ژیان لە هەڵەبجە‬ ‫گەڕەكی فەرمانبەران‪ ،‬هەڵەبجە‬ ‫هەرێمی كوردستان ‪ -‬عێراق‬ ‫‪+9647706833041‬‬

‫دەمشق‬

‫عێراق‬

‫دەزگای ژیان لە كەركوك‬ ‫رەحیماوا‪-‬شەقامی علی‬ ‫مەردان‪ -‬کەرکوک ‪ -‬عێراق‬ ‫‪+9647709361514‬‬

‫ئۆردۆن‬ ‫دەزگای ژیان لە چەمچەماڵ‬ ‫شۆڕش پیریادی‪ -‬چەمچەماڵ‬ ‫هەرێمی كوردستان ‪ -‬عێراق‬ ‫‪+9647700353322‬‬

‫لقەكان‬

‫کویت‬

‫تیمە گەڕۆكەكان‬ ‫لقە الوەكییەكان لە كامپەكانی‬ ‫پەنابەران و ئاوارەکان‬

‫سعودیە‬

‫هەرێمی كوردستان‬ ‫ئۆفیسەکان‬

‫| ‪29‬‬

‫بەخشەر‬ ‫و‬ ‫پاڵپشتیکاران‬

‫ئۆفیسی دەرەوەی ئەڵمانیا‬

‫وەزارەتی فیدراڵی بۆ هاریكاری ئابوری و‬ ‫گەشەپێدان‬

‫كۆمسیۆنی یەكێتی ئەوروپا‬

‫كۆمیساری بااڵی پەنابەرانی نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكان‬

‫ڕێکخراوی مزریۆ‬

‫كڵێسای ئینجیلی لوسەر لە باڤاریا‬

‫‪THE‬‬ ‫‪LUTHERAN‬‬ ‫‪WORLD‬‬ ‫‪FEDERATION‬‬ ‫وینگس ئۆف هۆپ‬

‫‪| 30‬‬

‫رێکخراو‬

‫فیدراسیۆنی جیهانی لوسەر‬

‫كڵێسای پرۆتیسانت لە هێسن\ ناساو‬

‫بنکەی بەرلین بۆ چارەسەرکردنی قوربانییانی‬ ‫ئەشکەنجە‬

‫دەزگای هاینریش بوول‬

‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‬

‫الیەنەكانی دی كە پشتگیری ئێمەیان كردووە‬

‫یەكێتی نیشتمانی كوردستان‬

‫دلێر مستەفا بەڕێوەبەری ئۆفیسی دهۆكی مافەكانی مرۆڤ‬ ‫د‪.‬بەختیار ئەحمەد‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی‪ ،‬سەرۆكی‬ ‫بەشی تەكنیكی‪ ،‬دهۆك‬ ‫د‪ .‬هونەر جعفەر‪ ،‬بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫تەندروستی هەڵەبجە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی كەركوك‬ ‫ڕێكخراوی نێودەوڵەتی كۆچبەران‪ ،‬لقی كەركوك‬ ‫پەیمانگای عێراقی بۆ بەندكراوانی سیاسی‬

‫یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‪ ،‬چەمچەماڵ‬

‫جۆرگ ئارمبروستە‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسان لقی كەركوك‬ ‫پارتی دیموكراتی كوردستان‬

‫پ‪.‬د‪.‬ك چەمچەماڵ‬ ‫پاركی یاری شەهیدان‪ ،‬چەمچەماڵ‬ ‫نەخۆشخانەی شۆراو‪ ،‬كەركوك‬ ‫بەخشین‬

‫بەرنامەی یارمەتی كریستیانی باكوری عێراق (‪)CAPNI‬‬ ‫ڕێكخراوی رابیتەی دیهۆكا‬ ‫كڵێسای مریەم بۆ شەهیدانی كاسۆلیكی ئەڵمانی‬

‫پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬لقی شۆڕش‪ ،‬چەمچەماڵ‬ ‫سۆزی دۆیچالند ‪E.V‬‬

‫پاپاتیا‪ .‬ناوەندی قەیرانی نادیار‬ ‫پەنابەرە گەنجەكان‬

‫دەزگای كوردستان بۆ زیندانییە سیاسییەكان‬

‫ڕێكخراوی نێودەوڵەتی فلوگەر‬

‫سەرۆكی شارەوانی و ئەنجوومەنی شارەوانی ناحیەی‬

‫كۆمپانیای پالن‬

‫حەسار‬

‫دەزگای سۆڵت‬

‫سەرۆكی شارەوانی و ئەنجوومەنی شارەوانی ناحیەی‬

‫تەلەفزیۆنی شمەك‬

‫قەرەهەنجیر‬ ‫سەرۆكی شارەوانی ناحیەی شوان‬

‫وەزارەتی دارایی و ئابوری‪ ،‬بایدن ویرتمبێرگ‬ ‫وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان‬ ‫وەزارەتی مافی مرۆڤ‪-‬عێراق‬ ‫موحسین سالح كەتانی‪ ،‬ئەندامی پێشووی پەرلەمانی عێراق‬

‫هاوبەشەکان‬

‫| ‪31‬‬

‫هاوکارمان بن‬ ‫بۆ تەواوکردنی‬ ‫باخچەی‬ ‫ڕاهێنانەوە‬

‫ئێمە باخچەیەكی چارەسەركردن بنیاد دەنێین بۆ ئەو منداڵ و‬ ‫خێزانانەی کە تەنگ و چەڵەمەی دەرونییان هەیە لە تەواوی‬ ‫کوردستان‪ ،‬لە ناوچەی شۆرش لە قەزای چەمچەماڵ‪ .‬دەتوانیت‬ ‫هاوكاریامن بكەیت بە بەخشینەكانت‪.‬‬

‫ئەو شوێنە بێ دەنگە ســەوزە ژینگەیەكی ئارام‬ ‫دەبەخشێت بە نەخۆشە گەنجەكانمان‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بــەو چاالكیانەوە خەریك بن كە ئارامبەخشە‪،‬‬ ‫لەهەمان کاتدا گاڵتە ئامێزە بۆ كــاركــردن لەناو‬ ‫باخچە‪ ،‬بەخێوكردنی گیاندارانی وەكو كەروێشك‬ ‫و ئەسپ ‪ ،‬هەروەها پشوودان و یاری كردنیش‪.‬‬ ‫چــارەســەری ئــاژەڵــی ئـــەوەی ســەلــمــانــدووە‪ ،‬كە‬ ‫كاریگەری چارەسەركردنی هەیە چونكە دەبێتە‬ ‫هۆی گێڕانەی باوەڕ و متمانە و بڕوا بەخۆبوون‪.‬‬ ‫خوولەكانی هونەری و ئیشی دەست دەبێتە هۆی‬ ‫پاراستنی كەلتور و كەلەپوری شارەكە‪.‬‬ ‫پشتگیری ئێوە پالنەكانمان دەكات بە كردار!‬ ‫چۆنیەتی یارمەتیدان‬

‫ئێمە پەیوەندیمان لەگەڵ سۆسیال بانک هەیە‪،‬‬ ‫كــە بانکێكی ســەرەكــی ئەڵمانیە بــۆ ڕێكخراوە‬ ‫خێرخوارزەكان (‪.)www.sozialbank.de‬‬ ‫دەتــوانــی لــەڕێــی ئۆنالین و حــەواڵــەی بانقیەوە‬ ‫ببەخشیت‪.‬‬ ‫حسابی بەخشین‬

‫دەزگای ژیان بۆ مافەكانی مرۆڤ بانكی زانستی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بەرلین‬ ‫‪BIC/SWIFT: BFSWDE33BER‬‬ ‫‪IBAN: DE14100205000003139601‬‬

‫پەیی پاڵ (‪)paypal‬‬

‫دەتوانی ببەخشیت لە ڕێی پەی پاڵەوە لە ماڵپەڕی‪:‬‬ ‫‪paypal@jiyan-foundation.org‬‬

‫بێتەرپلەیس‬

‫دەتوانی ببەخشیت لە ڕێی ئەو ماڵپەڕەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪www.betterplace.org/en‬‬ ‫بێتەرپلەیس پالتفۆرمێكی بەخشینی ئەڵمانیە و لە‬ ‫‪ %100‬بەخشینەكانت دەنێرێت بۆ پڕۆژەكان‪.‬‬

‫‪| 32‬‬

‫بەخشینەکان‬

‫پەیوەندی‬

‫دەزگای ژیان بۆ مافەكانی مۆرڤ‬ ‫سەیداوە ‪161‬‬ ‫هەولێر ‪ -‬هەرێمی كوردستان‬ ‫شەقامی تورم ‪21‬‬ ‫‪ 10559‬بەرلین‪ -‬ئەڵمانیا‬ ‫‪info@jiyan-foundation.org‬‬ ‫‪www.jiyan-foundation.org‬‬

‫پەیوەندیی میدیایی‬

‫لەگەڵمان بن‬

‫‪press@jiyan-foundation.org‬‬

‫تەلەفۆن‪+ 49 )0( 30-30390640 :‬‬

‫‪facebook.com/jiyanfoundation‬‬ ‫‪twitter.com/jiyanfoundation‬‬ ‫‪youtube.com/jiyanfoundation‬‬ ‫‪instagram.com/jiyanfoundation‬‬

‫دیزاین‬

‫ئانا ماگدالێنا بیەخکە‬ ‫‪info@sinn-sucht.com‬‬

‫گۆرینی دیزاین بۆ کوردی‬ ‫وێنەكان‬

‫هێمن شێخە‬

‫بەرگ‪ ،‬الپەرە‪ ،9‬جینس گروسمان‪ ,‬مزریۆ‬ ‫ئەوانی دی‪ :‬دەزگای ژیان‬ ‫© بنکەی كەركوك بۆ قوربانییانی ئەشكەنجە‬

www.jiyan-foundation.org