Voor vertrek

Nooit is het verhaal over de wildernis van de Amazone verteld door de wegen te volgen die erdoorheen leiden. Vroeger waren dat modderpaden waarover je, met veel geduld en uithoudingsvermogen, langzaam vooruitkwam. Maar de nieuwe wegen zijn breed en verhard en dringen vele honderden kilometers, soms meer dan duizend, het woud in. Dit is geen reisverhaal, ik heb de wegen verkend om te kunnen achterhalen wat daar gaande is. Het is een relaas over de zoektocht naar de drijvende krachten achter de openlegging van de grootste wildernis op aarde. Ik wil ontdekken wat de rol is van overheden, banken en grote bedrijven. Vooral wil ik blootleggen wat wegen doen met het bos en zijn bewoners en welke ontwikkelingen er in gang worden gezet. Is het wel mogelijk om de gevolgen van wegaanleg en alle ontwikkelingen die daardoor worden gestimuleerd van tevoren te doorgronden en te beheersen? Wat zijn de opvattingen en keuzes van de bewoners van het bos of tellen die niet eens mee? En dan zijn er nog de intriges, de corruptie en de goede bedoelingen waarmee grote projecten altijd gepaard gaan. Aan het eind wacht geen simpel antwoord, wel inzicht en vooral de noodzaak van een weloverwogen keuze.

De Amazone is door de eeuwen heen onderwerp geweest van ontelbare verhalen die in vele talen en op vele manieren zijn opgetekend. Schoonheid, spanning, erotiek, exotisme, geweld en de dood vormen er de ingrediënten van. Verbaasd kijk ik naar de lange rij titels van boeken die over deze wildernis zijn verschenen. Voor mij is de Amazone geen paradijs, groene kathedraal of groene hel, woorden die prijken op de ruggen in mijn boekenkast. De meest intrigerende titel is Heimwee naar de jungle van de Cubaanse schrijver Alejo Carpentier, over de zoektocht naar evenwicht tussen mens en natuur.

Nog voor ik ooit in de Amazone was geweest, was me al duidelijk dat wegen daar, zoals overal ter wereld, een hoofdrol vervullen bij veranderingen. Maar in het laatste grote woud op de wereld speelt er meer dan dat. Wat een weg ook aan nieuwe kansen op welvaart mag brengen, het landschap zal onherkenbaar veranderen. Mensen van heinde en verre zullen het bos in blijven trekken, het afbranden, er gewassen aanplanten, een huis neerzetten en kinderen krijgen. Alles zal onontkoombaar anders worden. Of toch niet? En als verandering inderdaad oncontroleerbaar is, wat staat ons dan te doen?

In de afgelopen jaren heb ik een groot deel van mijn tijd besteed aan het bestuderen van ontwikkelingen in de Amazone. Een wisselend team van economen en biologen heeft met me meegewerkt. Toen het wetenschappelijk onderzoek was afgerond, wilde ik de literatuur, de databestanden en wiskundige modellen achter me laten en op een andere manier verslag doen van mijn bevindingen. Ik besloot een lange tocht te maken door het gebied. Over de meeste wegen die in dit boek een hoofdrol spelen, heb ik gereisd, dagenlang. De Amazonerivier heb ik bijna in zijn geheel afgevaren, grote stukken meerdere malen. In elke stad of dorp ben ik minstens één keer geweest. Na afloop schreef ik dit verhaal over wat er gaande is in het grootste woud op aarde. Want dat gaat ons allemaal aan.