KUADRI INSTITUCIONAL I MJEDISIT NE SHQIPERI Trajnim per gazetarine invesigative per mjedisin Qendra Rajonale Syri i Medias te Lire Projekti: Denonco demet dhe shfrytezimet abuzive te burimeve natyrore kombetare Klodian Aliu Ekspert mjedisi Tirane,16 Nentor 2015
EVOLUCIONI Sektor i Ministrise se Shendetesise (1991 – 1994) Agjenci Kombetare e Mjedisit (1994 – 2001) Ministri Mjedisi - 2001 Ministri Mjedisi, Pyjeve dhe Administrimit te Ujerave – 2005 -2013 Ministri Mjedisi - 2013
STRUKTURAT E SEKTORIT Sektori i mjedisit ndahet ne disa ministri, agjenci dhe struktura te pushtetit vendor Institucioni
Kompetenca/funksione
Ministria e Mjedisit/AKM.AKZM/ISHMP
Politika dhe legjislacion
Ministria e Transportit dhe Infr/ARrSh
Investime mbetje/ujerat e ndotura/transport/porte etj
Ministria e Bujqesise/Ujerave/ABU/ISHMP
Bujqesi, ujerat, inerte /peshkim
Ministria e Shendetesise
Shendet, mbetje spitalore/ujei I pijshem/plazhe
Ministria e Energjise dhe Industrise/AKBN
Miniere, energjie, hece, industri/eficence energjie
Ministria e P.Brendshme
Emergjenca civile natyrore
Ministria e Ekonomise
Reforma licensimi, incentiva lehtesuese miqesore me mjedisin
Ministria e Integrimit E
Reformat, planifikimi, asistenca IPA etj
Ministria e Zh.Urban/AKPT/KKT
Planifikim teritorri, landfillet, perdorimi I tokes/stadarte planfikimi
Ministria e Turizimit/Agjencia e Bregdetit
Turizem, ekotrizem etj
Bashkite/Qark/Prefektura
Planifikim territori,mbetje, pyje, ajer, zhurma/Ujera KBU
Prokurori/polici
Krimi mjedisor/parandalimi krimeve etj
MINISTRIA E MJEDISIT Struktura/funksionet/Buxheti e Ministrise se Mjedisit Qendrore
Qark/prefekture
Ministria e Mjedisit Agjencia Kombetare e Mjedisit
Drejtorite Rajonale te Mjedisit (12)
Agjencia Kombetare e ZM
ARZM (12)
Inspektoriati Sh.M.P
IShMP Rajonale (12) Drejtorite Rajonale te Sh.Pyjor (12)
• Stafi – 1,200 • Buxheti 2015 – 19 - 20 milion dollare
REFORMAT/ INTEGRIMIT EUROPIAN/INVESTIMET PER MJEDISIN/ SFIDAT DHE NEVOJAT • Reforma e riorganizimit te funksioneve (2010 – 2013 - 2015) • Reforma e transferimit te pyjeve (decentralizim prane LGU) • Reforma e inspektoriatit – krijimi i Insp.Shteteror • Zbatimi i MSA – Kapitulli 27 Mjedisi • Perafrimi i Direktivave te BE dhe plotesimi i standarteve mjedisore • Zbatimi i legjislacionit – imponimi i standarteve • Investimet ne mjedis – mbetjet/ujerat/pyllezim
Nga buxheti i Ministrise se Mjedisit nuk jane planifikuar fonde per investime ne zerin “Pyllezime� per vitin 2015. Ne Qershor 2015, ky proces do te mbeshtetet nga buxheti i FZHR ne nje vlere prej 80 milion leke. 1
2
3
Sektori/fusha/programi Investime per permiresimin e infrastruktures se Zonave te Mbrojtura: PK Llogara dhe Syri i Kalter Mbrojtja e mjedisit. Programi kombetar per luftimin mekanik te procesionares ne shkalle vendi. Incineratori i Elbasanit
Financimi/vlera Fillimi 40.4 milione Ne proces leke
Realizimi Dhjetor 2015
250 milione leke Ka filluar me 16 Shkurt 2015
15 Mars 2015
20 milion euro
Ndertimi i ketij inceneratori ka filluar tashme dhe pritet te perfundoje ne vitin 2016.
Korrik 2015
HOTSPOTET NATYRORE DHE MJEDISORE Zonat e mbrojtura/habitatet/biodiversit eti Pyjet dhe ujerat Industria/nafta/minierat/metal urgjia/energjia/portet/karburan tet/HEC (500) Mbetjet urbane/industriale/spitalre/ujer at e ndotura
PROCEDURA/KOMPETENCA VENDIMARRESE •VNM & Lejet mjedisore •Shfrytezimi i inerteve lumore •Shfrytezimi i pyjeve/eksporti •Trajtimi i mbetjeve •Leje gjuetie/eksporti •Bimet medicinale •Perdorimi i faunes/kopshte zologjike •Eksporti/importi i mbetjeve •Peshkimi •Leje per perdorim dhe shkarkim uje •Lejet zhvillimore •Shkarkimet e automjeteve •Cilesia e karburanteve – markimi/kontrolli
Leje Mjedisore sipas kategorive 2012 - 30 Prill 2014
2012
2013
2014
Totali 2012 - 30 prill 2014
Prodhim, tregtim hidrokarburi, gazi, bitumi dhe vaji
39
40
6
85
Grumbullim, depozitim mbetjesh, skrapi dhe riciklim
53
105
14
172
Ushqime, pije, bime mjekësore dhe duhani
35
54
7
96
Infrastrukture telekomunikacioni
30
35
1
66
Leje për ndërhyrje ne infrastrukture (rruge, ujësjellës, etj)
18
57
1
76
Energjetike
24
62
18
104
Ndërtim
10
13
0
23
Përpunimi i drurit
4
10
2
16
Prodhime te plastmasit dhe plastikes
6
11
2
19
Minerale dhe metale (krom, harburgcite, nikel-silikat, bakër, çelik)
36
54
8
98
Shfrytëzim gëlqere, gurë, inerte dhe prodhim betoni
48
94
15
157
Te tjera
20
19
1
40
BURIMI/MENYRAT/FAKTORET E KORRUPSIONIT MJEDISOR Te brendshme dhe jashtme •Shkelja e procedurave/afateve/kritereve ligjore •Reduktimi i investimeve mjedisore dhe kostove (procedure dhe cilesi/monitorim/trajtimi i mbetjeve) •Mungesa e standarteve te shkruara dhe matshme •Mungesa e ekspertizes dhe kompetences/integritetit (brenda dhe jashte) •Mos publikimi i vendimeve dhe proceseve vendimarrese •Inspektimi/monitorimi/mbikqyrja – mos realizimi i investimeve/gjobat-faljet •Penalitete penale – behen administrative (ekuivoke e paqartesi ne penalitete)/mungesa •Mungesa e llogaridhenies dhe rezultateve qeverisese/mungesa e publikimit te planeve te inspektimit dhe rezultateve •Mos zbatimi i detyrimeve per bp me OJF-te •Mungesa e statistikave •Mungesa e kapacieteve monitoruese te vendimeve/te dhenave/vendimeve •Sigurimi i informacionit – afate te zgjatura deri ne mos pergjigje ose mungese te dhenash •Mungesa e webpage- kontakteve
INVESTIGIMI MJEDISOR INVENSTIGIMI/VERIFIKIMI •Vendimarres – shkaktar – viktime/pasoje •Ilustrime konkrete: gurore/nafta/pyjet/inertet/mbetjet spitalore/ujerat e ndotura/turizmi •C’ndodh ne terren – me leje, cilat jane standrtet, ku ti verifikoj, ekspertiza matje, kush e lienson dhe e mbikqyr, burime lokale, banoret si e shohin? •Burimet e informationit per mjedisin: website, institucione etj
Industri
Vendimarres imponimi i ligjit
Mjedis
Komunitet
Standarte
HAPAT E NJE HETIMI NE MJEDIS 1. Identifiko problemin/ndotjen ne terren (vizual)/ose database 2. Mbledh te dhena per ndotesin (kontakto DRM/ISHMP, website 3. Shqyrto dhe vlereso dokumentacionin dhe te dhenat e siguruara mesiper (leje, kontrolle, raporte VNM, raportime per zbatimin e detyrimeve mjedisore) 4. Kontakto autoritetin mbikqyres dhe eksperte te konfirmosh dhe kuptosh profilin dhe statusin e ceshtjes (a ka ndonje mase plotesuese/korrigjuese, denim, pezullim etj) 5. Percakto natyren e problemit (ndotesit, pasojat, standartet, detyrimet, perdorues, afate etj) – ekspertize dhe standarte shkarkimi/trajtimi (mbetjet, ujera te ndotura, ajer, zhurma etj) 6. Inspektim/analiza ne terren (me formular paraprak per te dhenat qe do marresh) si dhe mostrim i shkarkimeve/problemit (ekspertize ne marrjen e mostrave ose me nenkontraktim nese behet)/fotografo/filmo ne vend (testet laboratorike – Drejtoria e Akreditimit, lista) 7. Interpreto te dhenat dhe shkeljet (si nga subjekti ashtu dhe nga mbikqyresi, nese ujerat e ndotura te analizuara jane nga ana cilesore me perberje dhe ndotes mbi normat e lejuara)/ zinxhiri I asgjesimit te mbetjeve (evidenca), percakto dhe pergjegjesite ligjore (ekspert) 8. Harto artikullin, raportin 9. Paraqit raportin/denonco problemin ne media dhe prane autoritetit mbikqyres – ndiq zgjidhjen e tij.
STANDARTE - SHEMBUJ
LLOJET E INVESTIGIMEVE Lokale/ne terren (lokale) – zbatimi i standarteve dhe normave, mekanizma kontrollues/dosje dhe praktike per zbatimin e ligjit etj. Qeverisese (a ka vizion, strategji, plan masash per nje problem)/A funksionon programi i transparences nga ISHPM/si behen emerimet? Urbane (ajri, zhurmat, mbetjet, gjelberimi, shendeti, cilesia e ujit) Rurale (perdorimi i burimeve natyrore, pyje, ZM, gjueti, minerale,burime ujore) Qendrore
Qark/prefekture
Ministria e Mjedisit Agjencia Kombetare e Mjedisit
Drejtorite Rajonale te Mjedisit (12)
Agjencia Kombetare e ZM
ARZM (12)
Inspektoriati Sh.M.P
IShMP Rajonale (12) Drejtorite Rajonale te Sh.Pyjor (12) Bashkia Agjenci Baseni Ujmbledhes Drejtori rajonale (shendeti, bujqesia)
PROBLEMET KRYESORE MJEDISORE TIRANE - URBANE 1.
Cilesia e ajrit – ilustrim/arsyet – (rast hetimor kualidimi i automjeteve ne SGS, kush e kontrollon dhe si) – a ka plane per menaxhimin e cilesise se ajrit urban?
2.
Cilesia e ajrit – semundjet (rreth 500 vdekje ne vit) a ka masa dhe si ..ilustrim/arsyet/markimi i karburanteve GFI?
3.
Cilesia e karburanteve – permbajtja e S (analizat)
4.
Nivelet e zhurmave – ilustrim/arsyet/a ka masa dhe a zbatohen?
5.
Mos-trajtimi i mbetjeve te rrezikshme/spitalore (2,000 ton/vit)– ilustrim/arsyet)
6.
Shkarkimet e ujerave te ndotura/Sharra –ilustrim/arsyet
7.
Mungesa e informimit qytetar – per mjedisin
8.
Mungesa dhe pamundesia e zgjidhjes se problemeve – forcimi i ligjit
9.
Prerja e pyjeve – Dajt/ vrojtime, kur, cfare, fotografo, DSHP, etj
Nga 40 decibel që duhet të ishte vlera maksimale ajo në zona të caktuara shkon deri në 72 decibel, 80 përqind më shumë nga maksimumi i lejuar .
PROBLEMET KRYESORE MJEDISORE ELBASAN - URBANE 1. Cilesia e ajrit – semundjet (rreth 500 vdekje ne vit) a ka masa dhe si ..ilustrim/arsyet/markimi i karburanteve GFI? 2. Mungesa e informimit qytetar – a aksesohen te dhenat/a ka fushata nga autoritetet 3. Mos-trajtimi i mbetjeve te rrezikshme industriale - ilustrim/arsyet (follow up me mbetjet e Kurumit, ose mbetjet industriale ne Ish metalurgjik) 4. Mungesa dhe pamundesia e zgjidhjes se problemeve – forcimi i ligjit 5. Uji i pijshem ne puset familjare, rregullat hinjeno sanitare, a ka kontrolle dhe asitence/ a jane te besueshme te dhenat e ISHP? 6. A funksionin praktika e monitorimit te shkarkimeve nga industria? 7. Prerja e pyjeve/ pyjet e Librazhdit, si sigurohen drute e zjarrit? 8. Projekti i procesionares ne pyjet halore (a pati rezultat, vrojto, kontakto)
PROBLEMET KRYESORE MJEDISORE GJIROKASTER 1. Hecet/pyjet dhe guroret ne zm 2. Mbetjet spitalore dhe farmaceutike (pathologjike) 3. Ndotja e Lumit Drino/Mbetjet hidrokarbure – servise, kush shkarkon, ku shkarkohen dhe pse? 4. Investimet ne Syrin e Kalter – eficente apo jo? 5. Prerja e druve te zjarrit – pikat, licensa (fshati Grabove dhe Argove)
BURIME INFORMACIONI http://www.mjedisi.gov.al http://www.akm.gov.al http://www.akzm.gov.al http://www.inspektoratiqendror.gov.al http://www.instat.gov.al/al/themes/mjedisi.aspx?tab=tabs-5 http://ec.europa.eu/eurostat/data/database?node_code=cpc_sienv http://www.eea.europa.eu Ndihmese: http://ebi.probeinternational.org/