PUSHTETI VENDOR DHE MJEDISI RINIA UDHËHEQ AKTIVIZMIN DHE NDRYSHIMIN 2017 - AKTIVIZMI QYTETAR NË NIVEL VENDORKlodian Aliu Ekspert mjedisi
29 Prill 2017 Vila Tafaj - Tirane
Njeriu dhe mjedisi – dashuri dhe konflikt
Qeverisja mjedisore, menyra sesi njerzimi ushtron autoritetin e tij ndaj burimeve dhe sistemeve natyrore, sesi merren vendimet dhe kush i merr keto vendime..ajo duhet te evoloje duke adresuar te tashmen dhe prire te ardhmes‌ Qeverisja perfshin me shume se puna e institucioneve, te tilla si vendimet e sjelljen ne te gjitha nivelet e shoqerise si; zyretareve, biznesimeneve, pronareve, fermerve, konsumatorit etj. Prandaj eshte me rendesi te dihet kush eshte pergjegjes, si e ushtron pergjegjesine dhe si japin dhe duhet te japin llogari‌
Qeverisje mjedisore = ligjet e mjedisit + mekanizmat e zbatimit + rolet institucionale + rregjime te llogaridhenies
Parime per qeverisjen efektive mjedisore 1) Ligjet duhet te jene te qarta dhe te zbatueshme 2) Informacioni per mjedisin duhet te ndahet me publikun 3) Paleve te prekura dhe komunitetit duhet ti jepet mundesia te perfshihet gjate vendimarrjes 4) Vendimarresit (publik dhe private) duhet te jene te pergjegjshem dhe te japin llogari per vendimet e tyre 5) Rolet dhe pergjegjesite e institucionave te mbrojtjes se mjedisit duhet te jene te qarta dhe mos mbivendosin njera-tjetren si dhe duhet te jete hartuar e zbatohen ne menyre qe te permushin qellimin e tyre 6) Paleve te prekura nga vendimet duhet tu jepet dhe kene mundesi per ti kundershtuar me ane te sistemeve dhe procedurave ligjore dhe gjyqesore
PROBLEME DHE SFIDAT PER MJEDISIN 1. CilÍsia e ajrit ne zonat urbane; 2. Niveli i zhurmave; 3. Ndotja e ujÍrave; 4. Menaxhimi i mbetjeve (sidomos inerte); 5. Transport i dominuar nga mjetet private 6. Mungesa e rrjeti rrugor te plote dhe sigurt per bicikletat 7. Ndotja industriale (miksimi ne zonat urbane) 8. Higjena e hapesirave publike/mirembajtja e rrjetit rrugor 9. Mungesa e hapesirave te gjelberta dhe akses i kufizuar ne to 10. Mungesa e programeve mjedis 11. ore me komunitetin 12. Nivel i ulet ndergjegjesimi dhe pjesemarrje per ruajtjen e mjedisit 13. Mungesa menaxhimi i burimeve natyrore (pyjet pereth dhe zonat e mbrojtura) 14. Mungesa e nje sistemi monitorimi te plote dhe eficient 15. Qytet jo eficient energjetikisht – mjafton pompat e ujit 16. Kontroll I pamjeftueshem ose aspak eficent per mjedisin 17. Mungesa e kapaciteteve ne qeverisje dhe jashte saj 18. Etj qe mund ti kemi lene pa thene.
Nivele
Institucione
Qendrore
Parlamenti Qeveria Gjykatat
Rajonale
Agjencite Prefektura Qarku Gjykatat
Vendore
Bashkia
Ztatimi Ministria e Mjedisit Ministria e Energjise dhe Indusrise Ministria e Bujqesise dhe Ujrave Ministria e Shendetesise Ministria e Transportit Ministria e Arsimit Ministria e Ekonomise dhe Turizimit 12 drejtorite rajonale te ISHMP 12 drejtorite rajonale te mjedisit (DRM) 6 agjencite e baseneve ujembledhese 13 drejtorite rajonale te bujqesise 13 bordet rajonale te kullimit 12 drejtorite rajonale te shendetit publik Drejtorite e mbetjeve Ujesjellsa Drejtorite e Pyjeve Inspektoriati vendor Drejtorite e gjelberimit Drejtorite e pastrimit
QEVERISJE VENDORE Funksionet e bashkive në fushën e infrastrukturës dhe shërbimeve publike 1. Prodhimin, trajtimin, transmetimin dhe furnizimin me ujë të pijshëm. 2. Mbledhjen, largimin dhe trajtimin e ujërave të ndotura. 3. Mbledhjen dhe largimin e ujërave të shiut dhe mbrojtjen nga përmbytjet në zonat e banuara. 4. Ndërtimin, rehabilitimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve vendore dhe sinjalizimit rrugor, të trotuareve dhe shesheve publike vendore. 5. Ndriçimin e mjediseve publike. 6. Transportin publik vendor. 7. Shërbimin e dekorit publik. 8. Parqet, lulishtet dhe hapësirat e gjelbra publike. 9. Mbledhjen, largimin dhe trajtimin e mbetjeve të ngurta dhe shtëpiake. 10. Planifikimin, administrimin, zhvillimin dhe kontrollin e territorit, sipas mënyrës së përcaktuar me ligj.
QEVERISJE VENDORE Funksionet e bashkive në fushën e mbrojtjes së mjedisit Bashkitë janë përgjegjëse për kryerjen e këtyre funksioneve: 1. Sigurimin, në nivel vendor, të masave për mbrojtjen e cilësisë së ajrit, tokës dhe ujit nga ndotja. 2. Sigurimin, në nivel vendor, të masave për mbrojtjen nga ndotja akustike. 3. Zhvillimin e aktiviteteve edukuese dhe promovuese, në nivel vendor, të cilat lidhen me mbrojtjen e mjedisit.
QEVERISJE VENDORE Funksionet e bashkive në fushën e bujqësisë, zhvillimit rural, pyjeve dhe kullotave publike, natyrës dhe biodiversitetit Bashkitë janë përgjegjëse për kryerjen e këtyre funksioneve: 1. Administrimin, shfrytëzimin dhe mirëmbajtjen e infrastrukturës së ujitjes dhe kullimit, të transferuar në pronësi të tyre, sipas mënyrës së përcaktuar me ligj. 2. Administrimin dhe mbrojtjen e tokave bujqësore e të kategorive të tjera të resurseve, si toka të pafrytshme etj., sipas mënyrës së përcaktuar me ligj. 3. Krijimin dhe administrimin e sistemit vendor të informacionit dhe këshillimit bujqësor e rural, sipas legjislacionit në fuqi. 4. Krijimin dhe administrimin e skemave vendore të granteve për bujqësinë e zhvillimin rural, të financuara nga buxheti lokal dhe/ose me bashkëfinancim nga të tretët, duke garantuar akses të balancuar gjinor. 5. Administrimin e fondit pyjor dhe kullosor publik, sipas legjislacionit në fuqi. 6. Mbrojtjen e natyrës e të biodiversitetit, sipas legjislacionit në fuqi.
PLANIFIKIMI 1. 2.
3. 4. 5.
6.
Plane vendore per mjedisin ne perputhje me strategjite e planet kombetare. Kryetari raporton ne K.Qarkut cdo fillim viti Planifikimi hapesinor, autoriteti publik përkatës mban parasysh veçanërisht ndjeshmërinë e mjedisit të një zone të caktuar, kapacitetin bartës të saj, lidhjen dhe harmoninë e vlerave të peizazhit natyror etj Plani i cilësisë së ajrit ne nivel bashkie (veprimi) me masat perkatese, perfshi dhe plan ndervendor qe miratohet nga K.Qarkut Plani I menaxhmit te zhurmes (ligji 2007, duhet te ishin miratuar qe ne 2012). Shpalin zonat e qeta me kufizime zhurme. Planet e menaxhimit te mbetjeve ne Qark dhe Bashki si dhe planet specifike te menaxhimit te integruar (vendet e hedhjesndarjes, riciklimi etj). Percaktimi I landfilleve (inerteve si mase e perkohshme) Planet e menaxhimit te pyjeve dhe kullotave (mbas 2017)
Rolet dhe pergjegjesite
MENAXHIMI I MBETJEVE Qeveria Harton dhe harmonizon ligjet dhe normat kombetare Harton SKM dhe politiken e menaxhimit te mbetjeve, hierarikine, sistemet e ndarjes, objetivat numerike etj Asiston ne investimet, financim ose donatoret sidomos ne investime me karakter specifik dhe kombetar – mbetjet industriale etj Raporton per progresin dhe zbatimit te ligjit dhe politikes Merr masa ndaj kryetarit te Bashkise
Rajonet Hartojne planet rajonale te mbetjeve Asistojne dhe mbikqyrin bashkite Raportojne per zbatimin e pergjegjesive Inspektojne zbatimin e ligjit ISHMP -gjoba bashkise dhe biznesit..ende jo banoreve Zbatojne procedura te lejeve per mbetjet (DRM)
Bashkia Harton dhe zbaton planin lokal te mbetjeve Nderton mekanizmat e zbatimit te pergjegjesive (struktura, tarifa etj) Miraton tarifat e pastrimit Prokuron pastrimin e mbetjeve Harton programe per ndergjegjesimin e komunitetit ndarjen ne burim, riciklimin etj Siguron menaxhimin e mbetjeve, objektivave dhe mbrojtjen e mjedisit nga to Harton statistikat e mbetjeve Miraton vendet e depozitimit te tyre Bashkepunon me institucionet, bizneset dhe organizatat e ndryshme Forcon zbatimin e ligjit per mbetjet Harton dhe raporton per zbatimin e detyrimeve ligjore per mbetjet Ben transparence per procesin
Bashkia 1. Harton dhe zbaton planin lokal te mbetjeve 2. Nderton mekanizmat e zbatimit te pergjegjesive (struktura, tarifa etj) 3. Miraton tarifat e pastrimit 4. Prokuron pastrimin e mbetjeve 5. Harton programe per ndergjegjesimin e komunitetit ndarjen ne burim, riciklimin etj 6. Siguron menaxhimin e mbetjeve, objektivave dhe mbrojtjen e mjedisit nga to. 7. Harton statistikat e mbetjeve 8. Miraton vendet e depozitimit te tyre 9. Bashkepunon me institucionet, bizneset dhe organizatat e ndryshme 10. Forcon zbatimin e ligjit per mbetjet 11. Harton dhe raporton per zbatimin e detyrimeve ligjore per mbetjet 12. Ben transparence per procesin
Organizatat mjedisore dhe aktiviste 1. A jane hartuar keto instrumenta qeverises qe i kerkon ligji dhe a jane perfshire palet? 2. A jane ngritur strukturat e mjedisit dhe a kane kapacitetet dhe njohurite e duhura? 3. A jane miratuar tarifat, me cfare metodike, a jane perfshire qytetaret dhe grupet e interesit; si po perdoren dhe a mblidhen ato? A jane kostuar dhe perdorur per qellimin e tyre? 4. Si eshte prokuruar sherbimi pastrimit, cfare kapacitete e pergjegjesi ka kompania; a po sherben ne perputhje me ligjet e mjedisit apo po i hedh mbetjet ne lume? 5. A jane ndermarre masa per informimin e komunitetit per detyrimet e reja ligjore per mbetjet? A jane hartuar programe dhe siguruar mjetet per ndarjen e mbetjeve ne burim? 6. A po zbatohen detyrimet per objektivat e ndarjes ne burim te mbetjeve? 7. A po hartohen statistikat e mbetjeve? 8. A jane miratuar vendet e depozitimit te mbetjeve urbane e inerte? 9. A ka programe bashkepunimi me palet e interesit, industria e prodhimit, riciklimi, shendetesia, ndertimi etj 10. A punon inspektoriati bashkise, psh serviset qe derdhin mbetjet vajore a jane penalizuar ose raportuar per penalizimin? Po kompanite e ndertimit qe mbushin brigje? A jane hartuar e publikuar raporte per perbushjen e detyrimeve ligjore dhe progresin? 11. A jane publikuar dokumentat, masat, fondet etj qe lidhen me menaxhimin e mbetjeve?
Rast tipik konflikti mjedisore ne zona urbane Gomisteria eshte aktivitet i dobishem por perfshin punime mekanike dhe gjeneron zhurme. Licensimi dhe funksionimi i saj ne katet e pare te pallateve shkakton shqetesim dhe bezdisje per shume banore. Prania e saj demton cilesine e jetes dhe zhvlereson pronat, nivelet e larta te zhurmes shkaktojne pasoja ne shendet. Ceshtje: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
A ka leje mjedisore dhe si i eshte dhene? A eshte konsultuar Bashkia dhe cfare qendrim ka patur? A e ka licensuar Bashkia apo jo sepse ka dyshime per shqetesimet e banoreve? A e kane adresuar banoret ne Bashki dhe si eshte trajtuar ankesa? A ka vepruar Bashkia per trajtimin e ceshtjes me institucionet e tjera, mjedisi, shendeti etj? Si i ka mbrojtur bashkia qytetaret? Po keshtu dhe baret etj
Zhurmat urbane Bashkite qe prej vitit 2007 kane detyrimin dhe pergjegjesi ne menaxhimin e zhurmes urbane. Faktikisht asnje nga ato nuk ka hedhur ende hapat e pare. Nga ana tjeter zhurmat jane problem kryesor ne zonat urbane. Mungesa e masave nga Bashkite do te thote qe nuk kane qeverisur, kane shkelur ligjin dhe nuk kane mbrojtur qytetarin.
1. Bashkite nuk kane hartuar, miratuar dhe zbatuar planet e administrimit te zhurmes 2. Bashkite nuk kane hartezuar dhe shpallur zonat e qetesise dhe oraret perkatese 3. Bashkite nuk kane qeverisur zhurmen. 4. Bashkite kane nxitur konflikte perfshi dhe vrajse per shkak te zhurmes 5. Njesoj dhe per ajrin‌qofterite
Krimet e zhurmes
Si te trajtosh nje ceshtje mjedisore? 1. Njihu me problemin ne terren – mblidh fakte dhe te dhena, dokumentoji ne menyre te verifikueshme 2. Konsultohu me komunitetin dhe eksperte mjedisi 3. Njihu me rregullimit ligjore dhe standartet? 4. Njihu me pergjegjesite dhe rolet e qeverisjes! 5. Sakteso dhe specifiko bazen ligjore dhe kerkesat e saj 6. Adreso ceshtjen ne menyren fundore tek institucioni perkatespra nga pasoja tek shkaku 7. Monitoro afatet e reagimit dhe zgjidhjen ne terren