14 minute read
Willem Hageman schreef ballongeschiedenis
Samen met Henk Brink en Evelien Schlösser stak hij de Atlantische oceaan over
DOOR GERJAN CREBOLDER
VEEL LEZERS VAN BALLONSTOF ZAL DE NAAM WILLEM HAGEMAN (NOG) MAAR WEINIG ZEGGEN. HIJ OVERLEED, 75 JAAR OUD, OP 11 SEPTEMBER VAN DIT JAAR IN HET FRIESE BERGUM. DAT WAS 36 JAAR GELEDEN WEL EVEN ANDERS; VRIJWEL IEDERE NEDERLANDER KENDE TOEN ZIJN NAAM EN DE REDEN WAAROM. DE TOEN NOG ONBEKENDE F16-PILOOT HAGEMAN UIT VEENWOUDEN WERD UIT RUIM 700 GEGADIGDEN GEKOZEN OM, SAMEN MET HET BALLONVAARDERS-ECHTPAAR HENK BRINK EN EVELIEN SCHLÖSSER UIT TIENHOVEN, IN EEN COMBINATIE HELIUM-HETELUCHTBALLON DE ATLANTISCHE OCEAAN OVER TE STEKEN.
Op dat moment was majoor Hageman squadronleader bij het met F16-straaljagers vliegende 323-Squadron op de vliegbasis Leeuwarden - en niet vies van een luchtvaartavontuur. Het ontbreken van een ballonbrevet vond men niet zo belangrijk maar wel zijn algemene luchtvaartkennis, zijn nuchtere ‘no nonsens’-mentaliteit en zijn gevoel voor humor. Na een spoedcursusje theorie van de ballonvaart en een survivalopleidinkje was het drietal gereed voor het avontuur. Nu nog wachten op de speciale, bij Cameron gebouwde, ballon (R-225) en de gondel – een aangepaste versie van een reddingsboot van Mulder & Rijke Lifeboats. Deze laatste werd op 28 april 1986 in het Aviodrome op Schiphol door ZKH Prins Bernhard gedoopt. Nu stond niets de ‘Transatlantic ’86’ met de Dutch Viking meer in de weg.
UITREIKING VAN DE ‘COUPE DE BALLEROY’ DOOR MULTIMILJONAIR
MALCOLM FORBES MET VLNR. PATRICK KEARLY, WILLEM HAGEMAN, EVELIEN SCHLÖSSER, HENK BRINK, DE WEDUWE VAN GENERAAL DOUGLAS MACARTHUR, KASSIA LEPRIEUR EN MALCOLM FORBES (FOTO GERJAN CREBOLDER).
Eerste Europese team
Het zou een historische prestatie worden: het eerste Europese team dat deze tocht ging maken met als eerste vrouwelijk teamlid Evelien Schlösser. In 1978 was het een Amerikaans team, bestaande uit Maxi Anderson, Larry Newman en Ben Abruzo, al gelukt de oceaan over te steken. Een eerdere poging van Henk en Evelien om, samen met Evert Louwman in 1985 vanuit Canada, Frankrijk met de ‘Flying Dutchman’ te bereiken, viel letterlijk in het water door een gaslek. Willem Hageman was klaar voor het grote avontuur en had geen idee wat hem stond te wachten: ‘Een nat pak is ergste niet, maar wel de zeikerige opmerkingen later van je collega’s’, vertrouwde hij een hem interviewende journalist toe. Vanaf 1 augustus 1986 stond het drietal klaar om de 4200 kilometer lange oversteek vanuit het Canadese Saint John te gaan wagen. Hageman had van de Koninklijke Luchtmacht hiervoor 42 dagen de tijd gekregen. Na nog even zijn tuin onkruid vrij te hebben gemaakt, ‘Ik kan er niet tegen als ik terug kom
en een soort wilde tuin aantref’ verklaarde de pijprokende Hageman, vertrok het trio naar Canada om op 31 augustus te vertrekken.
Van St. John naar Almere
Uiteindelijk deed de Dutch Viking - registratie PH-EIS - ruim 51 uur over de tocht waarbij een snelheid van tussen de 78 en 80 km/h werd bereikt. Op 2 september 1986 maakte de ballon een vrij harde landing in een korenveld, zo’n twee kilometer buiten Almere. Een ontstaan brandje werd op professionele wijze door Hageman geblust die het niet kon laten om de uit de gondel geslingerde captain Brink er nog even fijntjes op te wijzen dat hij zich beter had moeten zekeren. Met een gekneusde heup kwam Henk er nog genadig af. Hageman kreeg van het echtpaar complimenten voor het feit dat deze boven Velsen enkele ballastzakken met loden kogeltjes overboord had gegooid om hoogte te winnen en niet in het centrum van het dorp terecht te komen. De boete hiervoor betaalde de gemeente Almere.
Coupe de Balleroy
In vrijwel alle in ons land en velen daarbuiten verschijnende kranten werd de succesvolle oversteek vermeld. Koningin Beatrix stuurde een gelukstelegram en het team kreeg de zilveren verenigingspenning van de KNVvL en eremedailles van de gemeente Almere. Toch was dat niet de laatste onderscheiding die de drie koene ballonvaarders in ontvangst mochten nemen. Op zondagmiddag, 14 juni 1987, mochten ze uit handen van multimiljonair en ballonenthousiast Malcolm Forbes tijdens het jaarlijkse ‘Rassemblement des Ballons’ in Balleroy, de ‘Coupe de Balleroy’ in ontvangst nemen.
goud en groen gespoten driemotorige Boeing 727 met daarop in reusachtige letters de tekst ‘Capitalist Tool’ - even laag komen overvliegen. Dat woordje ‘laag’ is in dit geval een understatement. In afwachting van het spektakel keuvelden we wat met Willem Hageman en adviseerden hem om over een paar minuten naar het torentje van het kasteel te kijken. De zon scheen en we wachtten in spanning af hoe deze ervaren luchtmachtvlieger zou reageren op de overkomst van de ‘Capitalist Tool’. We hadden geluk, want de piloot maakte het dit jaar wel erg bont! Op zo’n veertig meter boven het torentje verscheen opeens het enorme vliegtuig; alle lampen aan en remflappen uit! Met minimale snelheid scheerde hij vervolgens over de boomtoppen om het samengestroomde publiek in een wolk van uitlaatgassen verbijsterd achter te laten. Vriend Hageman verschoot van kleur en dook bijna de grasmat in. ‘Een koele kikker’, noemde zijn latere balloninstructeur Pieter Kooistra de ervaren piloot later, maar daar bleek in 1987 even helemaal niks van. Willem haalde zijn ballonbrevet en maakte nog een aantal vaarten met een van Pieters ballons. DE TWEEDE LESVAART VAN WILLEM HAGEMAN Nadat Willem Hageman na het beëindigen van MET ALS INSTRUCTEUR PIETER KOOISTRA zijn vliegersloopbaan onder andere nog militair (FOTO PIETER KOOISTRA). attaché in Canada werd, ging hij op 55-jarige leeftijd met pensioen om vervolgens zich met veel plezier in en om zijn huis in Friesland met allerlei klusjes bezig te houden. Hij overleed aan de gevolgen van slokdarm- en keelkanker. Met het overlijden van Willem Hageman is een bijzonder ballonvaarder van ons heengegaan; niet vanwege het enorme aantal vaarten maar juist door die ene waarmee hij zich een plek in de eregalerij van Nederlandse ballonvaarders veroverde. Het was een voorrecht hem persoonlijk te hebben mogen ontmoeten.
Uit de voorafgaande jaren wisten Ben Bläss, Hans Lubbers en ik, dat het een bijzonder spektakel zou worden, want vlak voor de uitreiking van de coupe zou het privévliegtuig van Forbes - een
DE ‘CAPITALIST TOOL’ VAN MALCOLM FORBES VLIEGT LAAG OVER
IN BALLEROY (FOTO GERJAN CREBOLDER).
RECHTEN EN PLICHTEN ROND START, VAART EN LANDING
DOOR BART SEBREGTS. DIT ARTIKEL IS TOT STAND GEKOMEN IN SAMENSPRAAK MET ILT AFD. TOEZICHT VEILIGE MOBILITEIT (TEAM VLIEGTUIGBEMANNINGEN & VLUCHTUITVOERING) EN DE POLITIE LANDELIJKE EENHEID LUCHTVAART (TEAM LUCHTVAARTTOEZICHT).
BALLONVAREN IS ONZE PASSIE EN OOK HET PUBLIEK STAAT OVER HET ALGEMEEN POSITIEF TEGENOVER LUCHTBALLONNEN. SOMS IS DAT ECHTER NIET HET GEVAL. BIJVOORBEELD VANWEGE OVERLAST BIJ DE START IN EEN STADSPARK, VANWEGE HET (TE LAAG) OVERVAREN VAN DE BEBOUWDE KOM OF EEN NATUURGEBIED, OF BIJ EEN LANDING OP EEN PLAATS WAAR JE OM WAT VOOR REDEN DAN OOK NIET WELKOM BENT. DAN IS HET GOED OM TE WETEN WAT ER BIJ WET GEREGELD IS.
In dergelijke gevallen heeft een rustig, respectvol gesprek met de betrokken persoon en een uitleg waarom e.e.a. zo heeft plaatsgevonden altijd de voorkeur, maar indien noodzakelijk kun je in de richting van de landeigenaar en/of een eventuele opgetrommelde BOA of politieagent naar de wettelijke regelingen verwijzen.
Wetten, voorschriften en verordeningen
Naast de EASA-wetgeving - voornamelijk Balloon Operations EU.2018.395 (Part BOP) en Balloon Crew Licensing EU.2020.357 (Part BFCL) - zijn er ook nationale wetten die van toepassing zijn op ballonvaren in relatie tot de rechten en plichten van ballonvaarders. Deze nationale wetten hebben allen een andere rechtelijke oorsprong, namelijk een publiekrechtelijke (de Wet Luchtvaart), een civielrechtelijke (het Burgerlijk Wetboek) en een strafrechtelijke (Wetboek van Strafrecht). Naast deze wetten zijn er ook nog gemeentelijke verordeningen van toepassing.
Hetgeen in de Europese wetgeving is vastgelegd wordt deels afgedekt door de Wet Luchtvaart uit 2021. Echter beiden hebben een overlap en hun omissies. Wettelijk gezien is alles wat in de Europese wetgeving staat maatgevend, tenzij er nationaal wat anders is besloten (voorbeeld: EASA gaat uit van 8 uur “bottleto-throttle” en nationaal is dat 10 uur). Om te voorkomen dat we in dit Ballonstof-artikel de volledige wetgeving gaan aanhalen, hebben we ons beperkt op die wetten die te maken hebben met de ballonstart, -vaart en -landing in relatie tot de omgeving, en de problemen die je kunt krijgen met deze omgeving cq. landeigenaar. Bovendien hebben we niet de volledige wetteksten opgenomen, maar alleen de meest relevante informatie, met daarbij verwijzingen waar de complete tekst is te vinden. Wetten zijn continu aan verandering onderhevig, dus controleer altijd de actualiteit op wetten.overheid.nl voor de nationale wetgeving. Echter is er bij de overheid achterstand in het verwerken van de EASA-wetgeving in de bestaande nationale wetgeving. Dit betekent concreet, dat de nationale wetgeving niet up-to-date is en aangezien de EASA-wetgeving door het kabinet geratificeerd is, is de EASA-wetgeving op dit moment geldend (tenzij de nationale wetgeving tegenspreekt wat de EASA-wetgeving voorschrijft). Om het geheel behapbaar te maken, gaan we uit van het proces wat we volgen bij de uitvoering van een ballonvaart. Je zult vast wel eens direct of indirect met de volgende vraag zijn geconfronteerd: “Hadden we dit kunnen voorkomen door een betere voorbereiding en door een stap eerder in het proces al de nodige maatregel te treffen c.q. rekening te houden met de geldende regels?”. We zijn uitgegaan van alle type ballonvaarten (recreatief en commercieel, al dan niet tijdens een evenement/festival/wedstrijd). Immers, tijdens een evenement/festival/wedstrijd zijn dezelfde regels van toepassing en alleen additionele regels gesteld ten aanzien van publiek en minimum ervaring.
ONDANKS EEN GOEDE VAARTVOORBEREIDING KAN HET VOORKOMEN
DAT JE ALSNOG LANDT OP EEN PLAATS WAAR HET NIET
WENSELIJK IS.
VERUIT DE MEESTE BALLONLANDINGEN VINDEN ZONDER PROBLE-
Zie voor meer details: • Regeling Luchtvaartvertoningen. Deze vind je door op de webpagina wetten.overheid.nl/zoeken rechts op de pagina bij
‘In de titel’ te zoeken op “regeling luchtvaartvertoningen”. Vink daarbij ‘Exact zoeken’ aan. • Regeling Toezicht Luchtvaart. (idem, zoek op “regeling toezicht luchtvaart”).
Vaartvoorbereiding
Het mogen opstijgen vanaf een terrein niet zijnde een luchthaven is bij wet geregeld in Artikel 8.1a van de Wet luchtvaart. Zo ook de restricties die daarbij gelden (Regeling Burgerluchthavens). Via de eerdergenoemde webpagina wetten.overheid.nl/zoeken vind je de details. Een goede vaartvoorbereiding is verplicht. Mag en kan de ballonvaarder hier opstijgen, waar komt hij/zij terecht met de windverwachting en met welke beperkingen dient onderweg rekening te worden gehouden? Daarbij zijn onder andere van belang: • Algemene luchtruimrestricties. ICAO-kaart en NOTAMS, zie vfrchart.lvnl.nl; • Gevoelige gebieden. Zie gevoeligegebieden.nl; • Natura 2000 restricties. Deze kunnen verschillen per gebied, zie www.bij12.nl/onderwerpen/natuur-en-landschap/natura2000-beheerplannen; • Verklaring van Geen Bezwaar. De bepalingen in de verplichte
VvGB van de desbetreffende gemeente. • Vaartechnische beperkingen. Zoals uitgewerkt in Part BOP/
BFCL van EASA en de Flight Manuals van de diverse ballonfabrikanten.
Tijdens de vaart
Tijdens de vaart heeft men, naast de algemene luchtruimrestricties (zie ICAO-kaart en NOTAMS vfrchart.lvnl.nl/), te maken met de Regeling Vluchtuitvoering alsmede part BOP.BAS en BOP.ADD voor wat men dient vast te leggen over de vaart en de meteoomstandigheden die een afwijking van het plan noodzakelijk maken. Wanneer men zich aan deze regels houdt, is er in het algemeen geen hinder naar de omgeving. Mogelijke hinder komt dan pas aan het einde van de vaart, wanneer men lager dan standaard toegestaan vaart, in het vooruitzicht van de landing. Daar waar er hinder plaatsvindt, komt dit vaak pas naar boven bij of na de landing, wanneer degene die de hinder ondervindt zich bij de ballonvaarder, de grondcrew of de politie meldt.
Landing
Ondanks een goede vaartvoorbereiding en het tijdens de vaart keurig aan de regels in de lucht houden, kan het voorkomen dat je alsnog landt op een plaats waar het niet wenselijk is. Hier moeten we een onderscheid maken tussen daar waar men landt waar het wettelijk gezien niet wenselijk is, en daar waar de landeigenaar het niet wenselijk acht.
Wettelijk onwenselijk
In het eerste geval gaat het veelal om landingen op plaatsen waarvan in de Wet Luchtvaart staat dat men er niet mag landen. Dit zijn bijvoorbeeld gebieden met aaneengesloten bebouwing en/of de openbare weg. Dit wordt gezien als een nood- en/of voorzorgslanding. In dat geval gelden daarvoor de regels zoals vastgelegd in de Algemene Maatregel van Bestuur ‘Regeling veilig gebruik luchthavens en andere terreinen’. Ook deze regeling is te vinden via de eerdergenoemde webpagina wetten.overheid.nl/zoeken. In het kort: men mag er landen, maar moet het voorval met redenen omkleed melden bij het ABL (Analysebureau luchtvaartvoorvallen). Relevant hiervoor zijn de Wet Luchtvaart artikel 7.1 “Melden van voorvallen” en de “Regeling melden voorvallen in de burgerluchtvaart 2019”; beiden te vinden via de eerdergenoemde webpagina wetten.overheid.nl/zoeken.
IN GEBIEDEN MET AANEENGESLOTEN BEBOUWING MAG VOLGENS
DE WET LUCHTVAART NIET WORDEN GELAND.
Wanneer de redenen legitiem zijn, betreft dit een melding waar veelal niets mee gedaan wordt. Er vindt dan geen nader onderzoek plaats. Echter, men zal bij de beoordeling van een dergelijk voorval wel analyseren of e.e.a. voorkomen had kunnen worden door een betere vaartvoorbereiding.
Onwenselijk volgens de landeigenaar
In het tweede geval, waar de landeigenaar die het niet wenselijk acht dat er bij hem of haar geland is, of waar er bij de landing schade is ontstaan aan eigendommen zoals hekwerk, gewassen, vee, etc., gaan we een ander traject van wetgeving in, die niet luchtvaart gerelateerd is, maar aan het Burgerlijk Wetboek en Wetboek van Strafrecht. Indien de landeigenaar het om principiële redenen niet eens is met de landing op zijn/haar terrein, en weigert om medewerking te verlenen aan het bergen van de ballon, heeft de ballonvaarder het recht om zijn eigendom van het terrein te halen. Dit is geregeld in Burgerlijk Wetboek, Boek 5, titel 3, artikel 23, lid 1 (het exacte artikel vind je door op wetten.overheid.nl/zoeken bij ‘In de titel’ te zoeken op “burgerlijk wetboek boek 5, zakelijke rechten”. Scroll vervolgens naar artikel 23 lid 1). Dit artikel stelt (verkort)
dat de eigenaar (lees boer/landeigenaar) van de grond moet toestaan dat een voorwerp, dat anders dan door opzet of grove nalatigheid van de eigenaar (lees ballonvaarder) terecht is gekomen op de grond van een ander, kan worden weggevoerd op verzoek van de eigenaar (lees ballonvaarder) van dat voorwerp.
Schade
In geval er schade is ontstaan bij de landing en/of berging van de ballon gaat de aansprakelijkheidsregeling van het Burgerlijk Wetboek op. Wie de schade veroorzaakt, zal deze moeten betalen (Burgerlijk Wetboek Boek 6 ‘Verbintenissenrecht’, titel 1, afdeling 10). Alle ballonvaarders hebben een WA-verzekering. Bij geringe (daadwerkelijke) schades, zullen ballonvaarders over het algemeen een landeigenaar direct schadeloos stellen vanwege het eigen risico, dat zij bij de verzekering hebben. Bij grotere schades zal een schade-expert van de verzekeringsmaatschappij worden ingeschakeld. De afwikkeling hiervan is niet anders dan bij andere schades die toegebracht worden aan derden. Betreft het schade aan gewassen, dan zijn daar richtprijzen voor vastgesteld door het Platform Leg- en Ligrechten (voorheen door de Nederlandse Gasunie), die veelal ook door ballonvaarders gehanteerd worden (Google op “schadetarieven gewassen”). De landeigenaar kan zich in het geval van schade beroepen op het retentierecht, wat ook geregeld is in het Burgerlijk Wetboek (Burgerlijk Wetboek Boek 5 ’Zakelijke Rechten’, titel 3, artikel 23, lid 2). Dit houdt in dat er beslag mag worden gelegd op (een deel van) de ballon-equipment, wat qua waarde in verhouding staat tot de aangerichte schade. Door het geven van zekerheden aan de retentierechthebbende, kan het retentierecht worden doorbroken. Let wel: wanneer een landeigenaar beslag legt, is hij vanaf dat moment ook verantwoordelijk voor dat deel van de equipment!
Gijzeling
In de meeste gevallen zal het politieoptreden tot een minimum beperkt kunnen blijven. Dit wordt anders wanneer een landeigenaar weigert om de ballonvaarder (eventueel ook de passagiers) zijn land/erf te laten verlaten. Dan is er sprake van gijzeling, waarover in het Wetboek van Strafrecht het een en ander is geregeld (Wetboek van Strafrecht, Tweede Boek, Misdrijven, Titel XVIII. ‘Misdrijven tegen de persoonlijke vrijheid’, Artikel 282).
Tenslotte
Het is uiteraard niet zo dat er uitsluitend bij landeigenaren problemen zijn in het gedrag. Ook ballonvaarders stellen zich weleens onjuist of onredelijk op. Er zijn meerdere gevallen bekend van ballonvaarders, die na de landing naar de landeigenaar gaan met de mededeling dat die zich nergens mee hoeft te bemoeien en dat de landeigenaar ‘moet toestaan’ dat de ballon weggehaald wordt. Duidelijk mag zijn dat dit niet kan. Bemiddeling, uitleg, een presentje voor de gastvrijheid en op een vriendelijke manier uit elkaar gaan heeft altijd de voorkeur. Laten we gezamenlijk zoveel mogelijk voorkomen dat er bij problemen met een landeigenaar wetten aangehaald moeten worden. Voor nadere informatie kan contact worden opgenomen met het Bestuur van de KNVvL Afdeling Ballonvaren.
Comprehensive insurance Cover at an affordable price
Your partner for your Aviation-Insurance
VFS Heinz Grümmer GmbH is one of the largest Aviation-Insurance-Brokers in Germany with over 40 years experience.
You enjoy the flight - we provide the protection
Please contact
Flugplatz 8, 44319 Dortmund Phone +49 231 927177-0 Fax +49 231 927177-30 info@vfs-gruemmer.de
