Mbrojtësit e natyrës Për klasën e parë të shkollës fillore
Mbrojtësit e natyrës
Për klasën e parë të shkollimit fillor Botimi i parë Titulli i origjïnalit: Čuvari prirode 1 Autori Ilustrator Recensentë
Redaktorë Përktheu dhe përshtati në shqip Lektorimin në gjuhën shqipe Redaktor artistik Përgatitja për shtyp Botues
Për botuesin
Stanka Brdar Nikola Vitkoviq prof. Dr Brigita Petrov, Fakulteti i Biologjisë i Univerzitetit të Beogradit Stevica Popov, profesor i mësimit klasor në SH.F. “Kombet e bashkuara”, Beograd Slavica Markoviq Bukurije Hetemi, mësuese e Gjuhës Angleze në SH.F. “Dituria”, Corroticë Qenan Hetemi, prof. i Gjuhës dhe Letërsisë shqipe në SH.F. “Dituria”, Corroticë Jelena Reliq Ljiljana Pavkov Qendra Kreative Gradishtanska 8 Beograd Tel&fax: 011/38 20 464; 38 20 483; 24 40 659 mr Liljana Marinkoviq
Shtypi
Grafostil, Kragujevac
Tirazhi
1.000
CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд
Copyright © Qendra kreative, 2014
37.016:502/504-028.31(075.2)
ISBN 978-86-529-0130-2
BRDAR, Stanka, 1951Mbrojtësit e natyrës : për klasën e parë të shkollës fillore / [autori Stanka Brdar ; ilustrator Nikola Vitkoviq ; përktheu Bukurije Hetemi]. - Botimi i 1. - Beograd : Kreativni centar, 2014 (Kragujevac : Grafostil). - 43 str. : ilustr. ; 22 x 24 cm. (Kreativna škola) Prevod dela: Čuvari prirode. - Podatak o autorki preuzet iz kolofona. - Tiraž 1.000. ISBN 978-86-529-0130-2 COBISS.SR-ID 209129228
Ministria e arsmit, shkencës dhe zhvillimit teknologjik të Republikës së Sërbisë ka lejuar botimin dhe përdorimin e këtij libri për lëndën Mbrojtësit e natyrës në klasën e parë të shkollës fillore në Gjuhën shqipe me vendimin nr.: 650-02-441/2013-06 nga 18.11.2013.
MBROJTËSIT E NATYRËS Për klasën e parë të shkollës fillore
PËRMBAJTJA Ambienti i jetësor rrethi im 4–5 Kush ku jeton 6–7 Lidhjet në natyrë 8 Lepuri i shpejtë 9 ndryshimet dhe duKuritë nAtyrore në Ambientin jetësor Përcjell si ndryshon natyra 10 tregimi për zogun 11 Kush, Çfarë dëshiron të hajë 12–13 ndotjA e Ambientit jetësor uji 14–15 Ajri 16 Pirja e duhanit është e dëmshme 17 toka 18 ushqimi për bimët 19 bum bum 20 orkestra e kokërrzave 21 ruAjtjA e Ambientit jetësor dhe ruAjtjA e shëndetit njoftohu me fqinjt e tu të vegjël 22 ushqimi për zogjtë 23 Kafshët e rrezikuara 24 ndodhi të shtunën 25 shpenzimi i pasurisë natyrore 26 mbrojtësi i ngrohtësisë 27 Çfarë gjendet në shportën e mbeturinave 28–29 të jesh i shëndetshëm 30 Kopshti në pjatë 31 ombrella 32 ndërrimi i madh 33 Pema e përbashkët 34 Festa e ditës së tokës 35 Kuizi i gjelbër 36
UdhËzUESI detyrë vizatojmë dhe ngjyrosim shkruajmë flasim zgjidhim këndojmë fishkëllejmë detyrë për prindërit dhe fëmijët kërkojmë bëjmë provojmë
RREThI IM Çfarë sheh kur shikon në dritare? Atë që sheh është rrethi yt. ngjyros rrethin në atë fotografi e cila të kujton ambientin tënd.
4
Vëzhgoje rrethin tënd. Vështro dhe mendo se Çfarë të pëlqen dhe se Çfarë nuk të pëlqen. Këtu vizato se Çfarë të pëlqen.
Këtu vizato se Çfarë nuk të pëlqen.
5
KUSh KU JETON bimët dhe kafshët jetojnë në vende të ndryshme: në pyll, në lumë, në livadhe, në shkretëtirë, në oqean, në moçale. Kafshët gjenden dhe bëjnë strehimin e tyre aty ku ka ushqim.
6
trego se çka sheh në këto fotografi.
Ku jetojnë këto kafshë? Lidhi ashtu siç është filluar.
7
LIdhJET NË NATYRË
Çdo gjë që rritet, ec, noton, zvarritet, fluturon, pa diell, ajr, ujë dhe tokë nuk mund të jetojë.
Cilat kafshë jetojnë nën tokë? Cilat kafshë bëjnë strehimin në trungun e drurit?
8
LEPURI I ShPEJT Unë jam
i shpejtë. do të tregoj tregimin për
i uritur dhe i etur. Xhaxhi drinin në gërmuar
të cilën dua të brejë. Kësaj vere isha shumë
e tij kishte mbjell lakër. Për secilin trup kishte
. Trupat i kishte vendos në
dhe ujitur me
. Që
të rritej,
i nevojiteshin toka, ajri, uji, drita e diellit dhe nxehtësia. Ishte kohë e mirë dhe lakra rritej. Për shkak të nxehtësisë
u tha, nga i cili xha drini merrte
për ujitjen e lakrës. Së shpejti lakra filloi
të vyshkej. Unë isha shumë i uritur! Një mëngjes më zgjoi një bubullimë e fortë. Filloi të bjerë Shumë shpejt lakra vazhdoi të rritej. Për disa ditë unë u ëmbëlsova me një kokë të madhe
. .
Pse lakra kishte filluar të vyshkej? Çfarë i ka munguar? Çdo kishte ndodhur që në vend të Lakrës në kopsht të kishin qenë karota? Zgjidhe fjalëkryqin. Fushat e gjelbra do të zbulojnë se çka i ndihmoi lakrës të rritej.
9
PËRCJELL NdRYShIMET NË NATYRË ekzistojnë 4 stinë të vitit: pranvera, vera, vjeshta dhe dimri.
në vjeshtë ditët janë më të ftohta. Gjatë ditëve të ftohta të dimrit shumë bimë.
në pranverë ditët janë më të nxehta. Vera është më e nxehta.
Përshkruaj drurin nga fotografia. dhe në Çfarë tjetër vera ndryshon nga dimri? Çfarë ngjyrash mund të jenë gjethet në vjeshtë? në cilën stinë të vitit piqen qershitë? në cilën stinë të vitit bien gështejat? 10
Gjethet fillojnë të bien mbesin pa gjethe.
bima atëherë ka. bimëve fillojnë ti dalin gjethe të reja më shumë gjethe.
TREGIMI PËR TRUMCAKUN
B-r-r-r-! Erdhi dimri. Bora kishte mbuluar pullazet e shtëpive, parqet, drunjtë. Shumë kafshë moti kishin kërkuar strehime të ngrohta dhe ishin zhytur në gjumin dimëror. Ketri ishte tërhequr në vrimën e vetë dhe brente lendën. dallëndyshet dhe lejlekët kishin fluturuar në vise të nxehta. zogun dimri nuk e shpërngulë. Struket në degët e drunjve ose kërcen në kërkim të thërrmijave të bukës dhe kokrrave të ndryshme. Gjen edhe mbeturinat e ushqimit të cilat nuk i ka mbuluar dëbora. Kur është ftohtë i duhet më shumë ushqim, por te ai vështirë arrijnë. Për atë mezi pret që të vij pranvera dhe të niset në gjah të insekteve, krimbave dhe të ëmbëlsohet me kokrra të shijshme. Në verë dhe vjeshtë gjithçka ka me bollëk, dhe i ngopur me kënaqësi cicëron dhe shllapuritet në ujë e moçaleve. Çdoherë diku ngutet dhe është i kujdesshëm. Nuk frikohet nga dordoleci në fushë, por ka frikë nga huti, macja dhe KURThA. nëse fjalia është e saktë, rretho katrorin e gjelbër. nëse fjalia nuk është e saktë, rretho katrorin e kuq. nëse ke rrethuar katrorët e duhur, do të fitosh një fjalë. trumcaku në dimër bie në gjumë të thellë.
M
S
trumcaku në dimër vështirë gjenë ushqim.
A
K
trumcaku nuk ha vemiza.
E
K
trumcaku nuk frigohet nga dordoleci në fushë por frikohet nga PrAQKe. trumcaku në dimër shkon në vise të nxehta.
B
T
P
Ë
Katrorët e gjelbër do të zbulojnë stinën e vitit në të cilën zogjtë ikin në vise të nxehta.
11
KUSh ÇFARË dËShIRON TË hAJË Pa ushqim askush nuk mund të jetoj. Kafshët jetojnë aty ku ka ushqim. Karkaleci nuk mund të jetoj pa bari. miu hanë karkaleca. Gjarpri i uritur ndjek miun që ta hajë.
shumë kafshë ushqehen vetëm me bimë. delet kullosin barin. disa kafshë han vetëm kafshët tjera. ujku hanë delet. disa kafshë han edhe bime dhe kafshë. iriqi me shumë dëshirë hanë krimbat dhe frutat malore. disa kafshë hanë vetëm një lloj ushqimi. Panda hanë vetëm bambusë. me Çfarë ushqehen bimët? 12
bimët ia bëjnë ushqimin vetes. Ato marrin nga toka përmbajtësit nga të cilët prodhojnë ushqim.
Lidhi fotografitë e kafshëve me atë që dëshirojnë të hanë.
huti ngopet atëherë kur ha tre minj, kurse delfini kur ha 15 kg peshk. ndrysho shkronjat. do të zbulosh Çfarë ka thënë merimanga. shkruaje porosinë në vijë.
Pr
=e
=i
=ë
=o
s q
n
rrj
t
n t
m
t
b
nd nj
ns
kt. 13
ISBN 978-86-529-0130-2
9 788652 901302