SADR@AJ Od Rima do Podunavqa 2
Singidunum pod Beogradom 4
Mo}ne rimske legije 6
Izgradwa logora – po{tovawe pravila 8
Trajni logor
Izdaje KREATIVNI CENTAR Gradi{tanska 8, Beograd tel.: 011/ 38 20 483, 38 20 464, 24 40 659 www.kreativnicentar.rs e-mail: info@kreativnicentar.rs
10
@ivot vojnika 13
Za izdava~a mr Qiqana Marinkovi}, direktor
Grad oko logora 14
Gra|ani i stranci 18
Higijena i zdravqe
Biblioteka OVAKO SE @IVELO Novi vek SINGIDUNUM. RIMSKI VOJNI LOGOR
20
U kuhiwi i na stolu
Autor dr Stefan Pop-Lazi}
22
Pun|e, lokne i brade
Ilustrator Sini{a Banovi}
24
Kult podunavskog kowanika
Urednik edicije dr Vesna Biki}
26
Put preko reke Stiks
Saradnik istra`iva~ Milena Trutin
28
Sumrak Rimskog carstva 30
Indeks 32
Hronolo{ka tablica
Grafi~ki dizajn Danijela Paracki Du{an Pavli} Lektori Bojana Savovi} Dragana Rakovi} Grafi~ka priprema D_sign, Beograd [tampa Publikum, Beograd Tira` 2.000
CIP – Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd 94(398 Singidunum)(02.053.2.025.2) 904:725.18"652"(497.11)(02.053.2.025.2) POP-Lazi}, Stefan, 1972Singidunum : rimski vojni logor / Stefan Pop-Lazi} ; [ilustrator Sini{a Banovi}]. – Beograd : Kreativni centar, 2010 (Beograd : Publikum). – 32 str. : ilustr. ; 24 cm. – (Biblioteka Ovako se `ivelo. Antika) Tira` 2.000. – Hronolo{ka tablica: str. [33]. – Registar. ISBN 978-86-7781-797-8
OVAKO SE @IVELO ANTIKA
a) Singidunum – Istorija COBISS.SR-ID 178732044
OVAKO SE @IVELO ANTIKA
Stefan Pop-Lazi}
SINGIDUNUM RIMSKI VOJNI LOGOR
Od Rima do Podunavqa Pre dve hiqade godina, od Britanskih ostrva do Jordana, Sirije i severne obale Afrike postojala je samo jedna dr`ava – Rimsko carstvo. Nastalo je neprekidnim {irewem teritorije grada Rima. Od 753. godine pre na{e ere, kada je po legendi Romul bedemima opasao grad, do II veka na{e ere Rimqani su osvajali prvo susedne gradove, potom celo Apeninsko poluostrvo, pa ostrva Sardiniju, Korziku i Siciliju i na kraju celo Sredozemqe. Rimska vojska prelazila je Rajnu ulaze}i u VOJNI LOGORI guste {ume naseqene plemenima Germana, U vreme velikih rimskih osvajawa, na obalama Rajne da bi se u I veku, tokom vladavine cara i Dunava podignut je niz mawih i ve}ih vojnih logora, postaja i kula, koji su slu`ili za odbranu Tiberija, dr`ava pro{irila i do od susednih varvarskih plemena. Tako utvr|ena dana{weg Podunavqa. granica Rimskog carstva naziva se limes. Karta Rimskog carstva Balkansko poluostrvo naseqavala su plemena Tra~ana, Da~ana, Ilira. Uz Dunav, delom u panonskoj ravnici, a delom izme|u Morave i Save, `ivelo je keltsko pleme Skordiska. Jedno od wihovih naseqa nalazilo se u blizini dana{weg Beograda. Zvalo se Singidunum.
Kerami~ka posuda, prsten i no` prona|eni na keltskom grobqu na Karaburmi
Ostaci keltskog utvr|ewa do danas nisu otkriveni. Me|utim, podno Zvezdare – na Rospi }upriji i Karaburmi, u dugom periodu nalazilo se grobqe na kojem su Kelti sahrawivani s kerami~kim posudama, oru`jem i nakitom. Arheolozi pretpostavqaju da se ispod {ume na Zvezdari nalazi i utvr|eni keltski grad.
Novac Skordiska
Na teritoriju Balkana stizali su rimski proizvodi – fino kerami~ko posu|e, nakit, vino i masline. Me|utim, velika rimska dr`ava nije zadovoqila svoje interese trgova~kim poslovima. Rimqani su bili zainteresovani za {irewe teritorije ka istoku i jugu, za vodeni put Dunavom i Savom ka Crnom moru, kao i za rude metala, kojima je ovaj kraj bio bogat. Zbog toga je disciplinovana rimska vojska, predvo|ena sposobnim vojskovo|ama, po~ela s osvajawem Balkana. Osvojene oblasti Rimqani su pretvarali u delove Rimskog carstva – provincije. U wima su osnivali mawe i ve}e gradove – municipijume i kolonije.
2
PROVINCIJA MEZIJA Rimska provincija na tlu dana{we Srbije zvala se Mezija. Wen glavni grad bio je Viminacijum. Danas je na tom mestu Kostolac.
Na podru~je dana{weg Beograda Rimqani sti`u po~etkom na{e ere. Prostor na kojem su se smestile prve vojne jedinice postao je jedno od va`nih strate{kih mesta odbrane rimske dr`ave. Sa grebena iznad u{}a pru`ao se pogled na nepreglednu panonsku ravnicu i guste {ume Mezije. Novu naseobinu na u{}u Save u Dunav Rimqani su nazvali istim onim imenom koje je nosilo keltsko utvr|ewe – Singidunum. Taj naziv ~ine dva pojma: Singi je najverovatnije ime nekog plemena, mo`da tra~kog ili da~kog, koje je `ivelo u okolini, a dunum je keltski naziv za brojna naseqa u Britaniji, Galiji, Alpima i Panoniji utvr|ena palisadama – bedemima od drvenih stubova i naboja. Ime Singidunum, zna~ilo bi, dakle, utvr|eni grad Singa.
Znak Viminacijuma
U novoosvojenim oblastima geometri su premeravali zemqi{te i na osnovu tih podataka pravili geografske karte. Pored puteva, na rastojawu od jedne miqe postavqali su kamene stubove – miqokaze, koji su pokazivali udaqenost do najbli`eg mesta. Jedna od retkih o~uvanih anti~kih mapa je Tabula pojtingerijana, na kojoj je ucrtan polo`aj Singidunuma na Dunavu. U wegovoj blizini su mesta Ad Sekstum (Mali Mokri Lug) i Oktavum (Vi{wica), koja su dobila ime po tome {to su se nalazila na {estoj, odnosno osmoj miqi od Singidunuma.
3
Singidunum pod Beogradom Ostaci anti~kog grada Singidunuma nalaze se ispod samog centra Beograda. Arheolo{ka istra`ivawa tih ostataka traju vi{e od 100 godina. Godine 1882, prilikom radova na postavqawu spomenika knezu Mihailu na Trgu Republike, otkrivene su duboke grobne jame. Od tada u Beogradu pri izvo|ewu gra|evinskih radova, rekonstrukciji ulica i razli~itih instalacija arheolozi otkrivaju ostatke rimskih ku}a, kupatila, ulica, uru{enih bedema, kula i kapija. Pretpostavqa se da je najve}i deo rimskog grada, ipak, i daqe pod zemqom. Natpis na sarkofagu vojnika M. Aurelija „Slatkog“ koji je bio centurion desete centurije prve legijske kohorte, zapo~eo je svoju karijeru u Viminacijumu i nastavio je u Singidunumu, u legiji IV Flaviji.
Zapisi na nadgrobnim plo~ama i spomenicima posve}enim bo`anstvima i carevima predstavqaju najzna~ajnije izvore za izu~avawe Singidunuma. Do danas nam je poznato oko 100 takvih natpisa.
Ispod dana{weg Trga Republike, Bulevarom kraqa Aleksandra do Vukovog spomenika nalaze se ostaci velikog rimskog grobqa i puta koji je vodio ka prestonici provincije Mezije – Viminacijumu. Na potezu od Trga Republike ka Kalemegdanu sve je vi{e ostataka rimskog grada: ku}a, ulica i kupatila. U blizini {kole Kraq Petar I prona|eni su `rtvenici kakvi su se obi~no nalazili u centru grada. Stoga se smatra da je to mesto na kojem se u Singidunumu nalazio glavni trg – forum. Tri polukru`na zida na platou ispred Filozofskog fakulteta prikazuju mesto na kojem su, prilikom gra|evinskih radova 1972. godine, otkriveni ostaci rimskog kupatila.
Mawi ostaci prvobitnog, privremenog utvr|ewa sa delom odbrambenog rova otkriveni su iza [panskog kulturnog centra u Knez Mihailovoj ulici. U vitrini postavqenoj u pasa`u iza ove zgrade izlo`eni su predmeti otkriveni na tom mestu: kerami~ke posude, lampe i nakit.
4
Naseqe Singidunuma zavr{ava se na mestu na kojem po~iwe prostor rimskog vojnog logora – kastruma. Danas bi ta granica bila izme|u francuske ambasade i spomenika Rigi od Fere. Ulaz u logor bio je na mestu gde je danas Biblioteka grada Beograda. Prostor ispred vojnog logora u toku arheoloťkih iskopavawa 2009. godine Izgled kastruma Singidunuma danas je te{ko s precizno{}u rekonstruisati, ali kako su gradili prema utvr|enim pravilima, mo`emo ga uporediti s drugim, boqe o~uvanim logorima u ostatku Rimskog carstva. O izgledu kastruma saznajemo i na osnovu predstava s Trajanovog stuba u Rimu. Posebno su zna~ajne scene iz ratova protiv Da~ana, u kojima je u~estvovala i ~uvena LEGIJA IV FLAVIJA legija, IV Flavija. Legija je bila formirana za vreme vladavine cara Vespazijana 70. godine. Na rimskom forumu Kratko je boravila u Dalmaciji, a potom u II veku podignut je je bila preba~ena na dunavski limes, gde je stub u ~ast pobede cara u~estvovala u ratovima sa Da~anima. Trajana u ratu protiv Na po~etku vladavine cara Hadrijana Da~ana. Spiralna traka (117–138), legija IV Flavija bila je reqefa duga je 190 metara sme{tena iznad u{}a Save u Dunav, gde je i prikazuje scene iz podigla svoje trajno boravi{te. pohoda na Dakiju. Ostaci bedema kastruma danas se mogu videti na Beogradskoj tvr|avi
Mo`e se pretpostaviti da se izme|u Brankovog mosta i Doweg grada Beogradske tvr|ave nekad nalazila rimska vojna luka. Tu se, verovatno, nalazio i most kojim se i{lo ka Dowoj Panoniji i Sirmijumu.
5