Ενσταλάζοντας Ελπίδα_Θαλάσσιο Κέντρο Υποστήριξης Ατόμων με Καρκίνο

ΕΝΣΤΑΛΑΖΟΝΤΑΣ ΕΛΠΙΔΑ

ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΙΩΑΝΝΑ επιβλέπων: Λ. ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΟΣ σύμβουλος: Κ. ΚΑΡΑΔΗΜΑΣ

ΙΟΥΛΙΟΣ 2021

Ενσταλάζοντας Ελπίδα Θαλάσσιο Κέντρο Υποστήριξης Ατόμων με Καρκίνο

σπουδάστρια:

ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΙΩΑΝΝΑ

επιβλέπων καθηγητής:

Κουτσουμπός Λεωνίδας σύμβουλος:

Καραδήμας Κώστας

Ιούλιος 2021 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα

_αφιερώνω αυτή τη διπλωματική εργασία στον πατέρα μου Σταύρο_

περιεχόμενα ενότητα ιι ι. εισαγωγή ι. το κανονικό και το παθολογικό ι. σώμα-πνεύμα-ψυχή: χώρος ι. ιστορία της υγείας, θεραπευτικό περιβάλλον, ασκληπιεία ι. στατιστικά στοιχεία-maggie’s centres ενότητα ιι ιι. κριτήρια αναζήτησης τόπου ιι. πολεοδομική ανάλυση-πειραϊκή χερσόνησος ιι. θέες ιι. παραλία φρεαττύδας ενότητα ιιι ιιι. συνθετικές αρχές ιιι. πορεία σύνθεσης ιιι. κινήσεις-ροές ιιι. ανάλυση πρότασης

Ι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

6

Σ

το παρόν τεύχος παρουσιάζεται συνοπτικά η έρευνα και η συνθετική διαδικασία που οδήγησαν στην τεκμηρίωση του αντικειμένου της διπλωματικής εργασίας, με τίτλο “Ενσταλάζοντας Ελπίδα: θαλάσσιο κέντρο υποστήριξης ατόμων με καρκίνο” , που παρουσιάστηκε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου τον Ιούλιου του έτους 2021, με επιβλέποντα τον κ. Λεωνίδα Κουτσουμπό και σύμβουλο τον κ. Κώστα Καραδήμα. Πιο συγκεκριμένα, η διάρθρωση των όσων παρουσιάζονται παρακάτω ακολουθεί πιστά τα στάδια της έρευνας και της τελικής παρουσίασης της εργασίας και χωρίζεται σε τρεις διακριτές ενότητες.

Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει τις θεωρητικές αναζητήσεις σχετικά με ζητήματα ορισμών του ασθενούς σώματος, της υγείας, της διαδικασίας αποκατάστασης της τελευταίας, της αποθεραπείας, τόσο σωματικής όσο και της ψυχικής, του κανονικού και του παθολογικού σώματος. Στην ίδια ενότητα, εμφανίζονται σε μορφή «σημειώσεων» ερευνητικά συμπεράσματα που σχετίζονται τόσο με την ιστορική εξέλιξη των ιδεών και των χωρικών εκφράσεων (τυπολογιών) των χώρων υγείας, όσο και με αρχετυπικές εκφάνσεις της νοηματοδότησης ψυχολογικών αντικτύπων του αρχιτεκτονημένου χώρου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται στατιστικά ευρήματα που αφορούν τον καρκίνο καθώς και τις συνήθειες και τις δραστηριότητες των ατόμων με προβλήματα υγείας στον ευρωπαϊκό χώρο. Τα στοιχεία αυτά βοηθούν στη συγκρότηση του κτηριολογικού προγράμματος της πρότασης, καθώς και στην αναθεώρηση ήδη υπάρχοντων απαιτήσεων σε χώρους υγείας.

Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει τη διαδικασία αναζήτησης του τόπου, στον οποίο χωροθετείται ενός τέτοιου είδους πρόγραμμα. Συγκροτήθηκαν κριτήρια που προέκυψαν από τα συμπεράσματα της πρώτης ενότητας και τα οποία αφορούν τη σχέση μιας μονάδας υποστήριξης ατόμων με καρκίνο με την πόλη και το ύπαιθρο, τις δυνατότητες πρόσβασης, καθώς και τις κλιματολογικές συνθήκες. Αποτέλεσμα της έρευνας ήταν η επιλογή χωροθέτησης του εν λόγω προγράμματος στην Πειραϊκή Χερσόνησο, στην περιοχή του Πειραιά, έναντι του Αντικαρκινικού Νοσοκομείου Μεταξά. Παρουσιάζεται η σχέση της ακτής της Φρεαττύδας με στοιχεία της φύσης και τη θάλασσα, ανάλυση χρήσεων γης και προσβάσεων, αλλά και οι υφές και τα στοιχεία της θέας που διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τις συνθετικές αρχές που ακολουθούνται στην πορεία συγκρότησης της πρότασης.

Η τρίτη ενότητα παρουσιάζει με λεπτομέρεια ακριβώς αυτές τις συνθετικές αρχές, την εξέλιξή τους και την τελική τους έκφραση. Περιλαμβάνονται σχέδια του προτεινόμενου κέντρου αποκατάστασης, φωτογραφίες των προπλασμάτων, λεπτομέρειες οικοδομικών επιλύσεων και εσωτερικές προοπτικές απεικονίσεις των χωρικών σχέσεων, ο συνδυασμός των οποίων βοηθά στη διαμόρφωση μιας πλήρους εικόνας σχετικά με την προσωπική αρχιτεκτονική έκφραση όλης της παραπάνω ερευνητικής διαδικασίας 7

Ι

ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟ

8

Α

φορμή για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος στάθηκαν προσωπικά βιώματα που σχετίζονται με φίλους και μέλη του ευρύτερου οικογενειακού μου κύκλου, καθώς και το ενδιαφέρον μου απέναντι στα θέματα θεραπευτικής αρχιτεκτονικής.

Στη διάρκεια αυτής της εργασίας, λόγω πολύ δυστυχών συγκυριών στο οικογενειακό μου περιβάλλον, βίωσα προσωπικά την υπάρχουσα συνθήκη ενός νοσοκομειακού χώρου και την ανάγκη για τη συμβολή της αρχιτεκτονικής, προκειμένου να βοηθηθούν άτομα που περνούν μεγάλο μέρος της καθημερινότητας, ακόμα και της ζωής τους, στο ψυχρό αθηναϊκό νοσοκομείο.

Θα προσπαθήσουμε να μην αναφερθούμε καθόλη τη διάρκεια της εργασίας, στους ανθρώπους που νοσούν με καρκίνο, ως ασθενείς, καθότι το στίγμα στην Ελλάδα είναι μεγάλο και άλλωστε πρόκειται για μία νέα συνθήκη ζωής την οποία τα άτομα καλούνται να αντιμετωπίσουν.

Αρχή της ερευνητικής διαδικασίας αποτέλεσε η συγκρότηση της ταυτότητας του υποκειμένου της αποθεραπείας : του ατόμου που νοσεί με καρκίνο. Βασίζοντας την αναζήτηση αυτή στο δοκίμιο του Ζωρζ Κανγκιλέμ «Το κανονικό και το παθολογικό» (εκδ. Νήσος, 2007), επιχειρήθηκε να ορισθούν καλύτερα οι συνθήκες εκείνες, υπό τις οποίες ένα σώμα νοείται λειτουργικό, υγιές, κανονικό, έναντι ενός άλλου σώματος που ασθενεί, νοσεί, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί λειτουγικό, θεωρείται αντίθετα φαινόμενο παθολογικό. Οι αντιλήψεις περί κανονικού και παθολογικού μεταβλήθηκαν στο πέρασμα του χρόνου και κάθε φορά επηρεάστηκαν βαθιά από τις κυρίαρχες ιδεολογικές τάσεις των κοινωνιών που τις διαμόρφωναν.

Με τον όρο υγεία, ο Λερίς αναφέρεται στη ζωή μέσα από τη σιωπή των οργάνων, Αντιθέτως υποστηρίζει, ότι ασθένεια είναι ό,τι δυσκολεύει τους ανθρώπους στην κανονική συνέχιση της ζωής τους και των ασχολιών τους και κυρίως ό,τι τους κάνει να υποφέρουν. Η υγεία είναι η κατάσταση όπου το υποκείμενο δεν έχει επίγνωση του σώματός του. Αντιθέτως η επίγνωση του σώματος έρχεται μαζί με το συναίσθημα των ορίων, των απειλών, των εμποδιών στην υγεία. Τέλος ίαση είναι η επανάκτηση μιας κατάσταση σταθερότητας των φυσιολογικών κανόνων. Θεραπεύομαι σημαίνει δίνω στον εαυτό μου νέους κανόνες ζωής, καμιά φορά ανώτερους από τους παλιούς. Σε ότι αφορά τον καρκίνο, θεωρώ πως δε θα μπορούσα να δώσω εναν ορισμό, μιας και διαθέτει πολλές πτυχές, ιατρικές, ψυχολογικές, σωματικές, κοινωνικές και κατά βάση προσωπικές.

Τίθεται σαφώς το ερώτημα, ποια επιστήμη και ποια θεωρητική της έκφραση είναι η καθ’ύλη αρμόδια να ορίζει την «κανονικότητα» ή την απουσία αυτής. Τελικά θεωρούμε πως το ίδιο το άτομο ορίζει ένα προσωπικό, εξατομικευμένο «κανονικό». Το άτομο γνωρίζει αν και σε ποιο βαθμό το δικό του «κανονικό» παραβιάζεται, και αν και σε ποιο βαθμό χρήζει αποκατάστασης.

9

10

11

Ι

ΣΩΜΑ-ΠΝΕΥΜΑ-ΨΥΧΗ: ΧΩΡΟΣ

12

E

πόμενο βήμα της ερευνητικής διαδικασίας υπήρξε η αναζήτηση της συνάφειας αρχετυπικών χωρικών διατάξεων με ανθρώπινες ψυχολογικές καταστάσεις και εκφράσεις αυτών στη στάση του σώματος και στη θέση του σε σχέση με αρχιτεκτονικά στοιχεία.

Στον ίδιο χρόνο, αναλύθηκαν μορφολογικά τυπολογίες και χωρικές διατάξεις υφιστάμενων χώρων υγείας, βάσει των θεωρήσεων περί υγείας και θεραπείας, υπό των οποίων αυτά δημιουργήθηκαν. Σκίτσα και σκέψεις αποτυπώνουν τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής και παρουσιάζονται στη συνέχεια. Παράλληλα συνοδεύουν πιστά όλη τη διάρκεια της συνθετικής διαδικασίας και διαρκώς εμπλουτίζονται, αναθεωρούνται ή επανανοηματοδοτούνται.

Έμφαση δίνεται στα Ασκληπιεία της αρχαίας Ελλάδας, καθώς μελετάται διεξοδικά η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής της υγείας.

13

14

15

16

17

Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ

18

Α

ναπόφευκτα μελετήθηκαν παραδείγματα κτιρίων υγείας στο πέρασμα των χρόνων με σκοπό την αναζήτηση αρχιτεκτονικών στοιχείων και ποιοτήτων χώρου που έχουν ήδη δοκιμαστεί και μπορούν να λειτουργήσουν θεραπευτικά. Δημιουργήθηκε έτσι ένα χρονικό της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής της υγείας, με πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα ανά χρονική περίοδο. Η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής της υγείας είναι σαφώς τεράστια. Ξεκινώντας από τα αρχαία ελληνικά θεραπευτήρια, τα Ασκληπιεία, φτάνουμε σήμερα σε σύγχρονα νοσοκομειακά περιβάλλοντα και περιβάλλοντα αποθεραπείας που έχουν πλεόν στραφεί στην ολιστική προσέγγιση της θεραπείας και επιχειρούν την ενεργή συμμετοχή της αρχιτεκτονικής σε αυτή.

Ταυτόχρονα επιχειρείται να δωθεί ένας ορισμός του στρες και του άγχους, καθώς και των αρχιτεκτονικών στοιχείων που μπορεί να εντείνουν τέτοια συναισθήματα ή να τα μειώνουν. Οι μυρωδιές, οι θέες, οι έντονοι ήχοι, ο ιδρυματικός χαρακτήρας, η έλλειψη ιδιωτικότητας, η πολυπλοκότητα, είναι μόνο μερικά στοιχεία που καθιστούν ένα χώρο προβληματικό και τελικά μη θεραπευτικό.

Τέλος, μελετήθηκε αρκετά η πορεία θεραπείας που ακολουθούσαν οι επισκέπτες των αρχαίων Ασκληπιείων και τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των χώρων που αυτά βρίσκονταν. Η πορεία των ασθενών στη φύση και η επαφή τους με το νερό, καθώς και η σωματική προετοιμασία πριν από την εφαρμογή της θεραπείας, είναι μόνο μερικά στοιχεία που θεωρήθηκαν άξια παρατήρησης και μίμησης στο νέο αυτό κέντρο υποστήριξης.

19

20

οπτική έκθεση έντονες μυρωδιές

έντονο φως φωτεινά χρώματα συνωστισμός δυνατός θόρυβος μυστήριο

πολύ-πολυπλοκότητα

Ε Ρ Ε Θ Ι Σ Μ ΑΤΑ αφήγηση

μυρωδιές

μυστήριο

ένταση

χρώματα ποικιλία

ΦΩΣ πολυπλοκότητα οπτική έκθεση

μη-αναγνωσιμότητα χωρικές ασάφειες χωρικές ασυνέπειες πολυ-πολυπλοκότητα

έντονες εναλλαγές

χωρικών στοιχείων

από-προσανατολισμός

Σ Υ Ν ΟΧ Η αναγνωσιμότητα τοπόσημα

καθαρότητα κάτοψης

προβλεψιμότητα

θεματικές δομές

οργάνωση

διακριτικές

σημάνσεις

ξεκάθαρο σύστημα κυκλοφορίας

θέες

εγκλεισμός θόρυβος

χωρικές ασάφειες

συνωστισμός

έντονες οπτικές εναλλαγές

έλλειψη ιδιωτικότητας

ιδρυματικός χαρακτήρας

χρηστικές ασάφειες

Θ Ε Ρ Α Π Ε Υ Τ Ι Κ Ο Σ

ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ

Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Α Σ απομόνωση φίλτρα αίσθημα προστασίας επαφή με τη φύση

ορατότητα στοιχείων οδηγίες χρήσης κατανόηση λειτουργίας

αξιοπρόσεκτα χωρικά στοιχεία

των στοιχείων

ρευστότητα ορίων

ιδρυματικός χαρακτήρας

μη-λειτουργικές αποστάσεις μη-προσαρμόσιμος

φωτισμός και μικροκλίμα ακαμψία χώρου αφιλτράριστη αλληλεπίδραση

ΑΙΣΘΗΜΑ Ε Λ Ε Γ ΧΟΥ βάθος έλεγχος ιδιωτικότητας φωτισμός και μικροκλίμα πόλοι έλξης μεταβλητότητα χωρική ιεραρχία αποκριτικότητα

δίκτυο κινήσεων

εδαφικότητα

Η φυσιολογία του στρες Το στρες προκύπτει όταν υπάρχει μία ανισορροπία μεταξύ των περιβαλλοντικών παραγόντων και του ανθρώπινου δυναμικού . Το 1956 ο Hans Selye, αυστριακός γιατρός και επιστήμονας, έθεσε ένα νέο όριο στον τομέα της υγείας με την επαναστατική του ανακάλυψη σχετικά με το στρες . Η έρευνα του απέδειξε ότι οι ορμόνες που απελευθερώνονται στο σώμα, ενώ βρίσκεται σε κατάσταση στρες, συμμετέχουν στην ανάπτυξη διαφόρων εκφυλισ τικών ασ θενειών συμπεριλαμβανομένων και εγκεφαλικών αιμορραγιών, σκλήρυνσης των αρτηριών, διαφόρων τύπων υψηλής αρτηριακης πίεσης, νεφρικής ανεπάρκειας, αρθρίτιδας, πεπτικών ελκών και καρκίνου .

φθορά του από την προσπάθεια αντιμετώπισης των στρεσογόνων παραγόντων του περιβάλλοντος.

Ο ορισμός που δίνει ο επιστήμονας σχετικά με το στρες αναφέρεται στη

σώματος

που προκύπτει

Οι μετρήσιμες και ιδιαίτερα προβλέψιμες

αλλαγές σ την υγεία ,

συμβαίνουν σαν

μία

αντίδραση σ το ψυχολογικό και περιβαλλοντικό στρες , και αυτή είναι η βάση για το αναδυόμενο πεδίο της ψυχο-νευρο-ανοσολογίας (αγγ. PNI). PNI είναι ο όρος που αναφέρεται στο ρόλο που παίζουν τα συναισ θήματα στην προέλευση των ασ θενειών που σχετίζονται με ανοσολογικές δυσλειτουργίες ( πιο συγκεκριμένα αυτοάνοσα νοσήματα), καθώς τον καρκίνο, τις αλλεργίες και τις μολύνσεις.

21

22

ΑΣ ΚΛΗΠΙΕΙΑ

1. α. Επαφή με τη ΦΥΣΗ Πορεία στο ΦΥΣΙΚΟ ΤΟΠΙΟ

2. β. ΝΙΨΙΜΟ ΧΕΡΙΩΝ (σε πηγές ή ‘’νιπτήρες’’)

γ. ΑΥΣΤΗΡΗ ΦΥΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΑ

3. δ. ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ (λουτρά)

ε. ΘΥΣΙΑ ΣΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ (βωμός)

4. στ. ΧΟΡΗΓΗΣΗ ‘’ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ’’ ΣΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ ζ. ΕΓΚΟΙΜΗΣΗ η. ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΘΕΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ

5. θ. ΔΙΗΓΗΣΗ ΟΝΕΙΡΟΥ ΣΤΟΥΣ ΙΕΡΕΙΣ & ΕΡΜΗΝΕΙΑ

6.

23

Ι

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ MAGGIE’S CENTRES

24

Σ

τη διαδικασία αποκωδικοποίησης των λειτουργικών αναγκών προς τη συγκρότηση του κτηριολογικού προγράμματος της προτεινόμενης μονάδας υποστήριξης, σημαντικό είναι να αντρέξει κανείς σε στατιστικά στοιχεία, τα οποία αφορούν στις δραστηριότητες και τις συνήθειες των ατόμων με καρκίνο στον ευρωπαϊκό χώρο και την ελληνική πραγματικότητα. Τα στοιχεία γενικεύονται στα άτομα που διαθέτουν κάποιο είδος αναπηρίας ή ασθένειας, ωστόσο παρέχουν σημαντικές πληροφορίες που συγκροτούν την κατεύθυνση του προγράμματος λειτουργιών μιας μονάδας υποστήριξης.

Αρχικά παρουσιάζεται με τη μορφή χαρτών το μέγεθος του προβλήματος του καρκίνου στις ευρωπαϊκές χώρες. Το ποσοστό νοσοκομείων που διαθέτουν κρεβάτια για αποκατάσταση συγκεκριμένα στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά χαμηλό. Ακόμη η περιορισμένη συμμετοχή ατόμων με προβλήματα υγείας σε αθλητικές εκδηλώσεις ή πολιτιστικές δράσεις, αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο ενίσχυσης των υπαρχουσών τάσεων που διαφαίνονται από τα ποσοστά. Τέλος φαίνεται πως η σχέση των ατόμων αυτών με τον κοινωνικό τους κύκλο και τους συγγενείς τους είναι αρκετά ικανοποιητικό σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης.

Σημείο τομής της συγκεκριμένης έρευνας αποτέλεσε η ανακάλυψη των Maggie’s Centres. Πρόκειται για κέντρα που ίδρυσε η Maggie Keswick Jenks και ο σύζυγό της Charles Jencks. Η Maggie νόσησε από καρκίνο του μαστού στα 47 της χρόνια. Η εμπειρία της με τον καρκίνο της έκανε αρκετά ξεκάθαρο το γεγονός πως το νοσοκομειακό περιβάλλον αδυνατεί να χωρέσει το νεό αυτό δεδομένο στη ζωή ενός ατόμου. Θέλησε λοιπόν να δημιουργήσει χώρους που γειτνιάζουν με αντικακρινικά νοσοκομεία, στους οποίους τα άτομα μπορούν να καταφύγουν και να έρθουν αντιμέτωποι με τη νέα πραγματικότητα. Έτσι λοιπόν προέκυψαν τα συγκεκριμένα κέντρα, όπου διαθέτουν έναν ισχυρό κοινωνικό πυρήνα, καθώς παράλληλα προσφέρουν ευκαιρίες ατομικής υποστήριξης.

25

26

27

28

29

30

31

32

33

ΙΙ

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΠΟΥ

34

Ε

πόμενο βήμα είναι η αναζήτηση και η επιλογή του τόπου όπου χωροθετείται ένα τέτοιου είδους πρόγραμμα. Βασικό κριτήριο στην επιλογή αποτέλεσε το φυσικό τοπίο. Η γειτνίαση με το θαλάσσιο στοιχείο είναι εξαιρετικά σημαντική. Θεωρώ πως η θάλασσα λειτουργεί με πολύ θετικό τρόπο ως θεραπευτικό μέσο τόσο για την ψυχή όσο και για το σώμα των ασθενών και πιο συγκεκριμένα ατόμων με καρκίνο.

Ο χάρτης της Αττικής με τις πυκνότητες των νοσοκομείων και των αντικακρινικών κέντρων υποστήριξης κάνει εμφανή τη συγκέντρωση αυτών στο κέντρο της Αθήνας. Τα νοσοκομεία που βρίσκονται στον Πειραιά ωστόσο δε φαίνεται να εξυπηρετούνται από κάποιο κέντρο υποστήριξης, εξαιρομένης μίας μικρής μονάδας ψυχολογικής υποστήριξης που στεγάζεται στην Καστέλλα. Αυτό το δεδομένο, σε συνδυασμό με τη διαφορά του φυσικού τοπίου του Πειραιά σε σχέση με το κέντρο κάνει σαφή την επιλογή της τοποθέτησης του νέου κέντρου υποστήριξης.

Σημαντικό παράγοντα επίσης αποτελεί και η σύνδεση ενός τέτοιου κέντρου με το κέντρο της Αθήνας, που στη συγκεκριμένη περίπτωση επιτυγχάνεται μέσω του άξονα της Πειραιώς. Επίσης σημαντική θεωρείται και η σύνδεση του κέντρου αποθεραπείας με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, επιλέγεται τελικά η Πειραϊκή Χερσόνησος και πιο συγκεκριμένα η παραλία της Φρεττύδας, το κομμάτι που βρίσκεται μπροστά από το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Μεταξά.

35

36

χάρτης με νοσοκομειακά ιδρύματα που περιλαμβάνουν αντικαρκινικό τμήμα & κέντρα υποστήριξης καρκινοπαθών

37

8.750

λεωφόρος

7.500

λεωφόρος

ΚΗΦΙΣΟΥ

ΑΘΗΝΩΝ

ΠΕΤΡΟΥ ΡΑΛΛΗ

6.250

5.000 ΠΕΙΡΑΙΩΣ

λεωφόρος

3.750

ΑΝΔΡΕΑ ΣΥΓΓΡΟΥ

2.500

λεωφόρος

ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ

1.250

ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

0

1.250

2.500

3.750

5.000

6.250

7.500

8.750

10.000

11.250

12.500

13.750

ο άξονας της οδού Πειραιώς 38

2.500

2.000

1.500

1.000

500

0

500

1.000

1.500

2.000

ΜΜΜ πριν την επέκταση των γραμμών 2.500

2.000

1.500

1.000

500

0

500

1.000

1.500

2.000

ΜΜΜ μετά την επέκταση των γραμμών

39

ΙΙ

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΧΕΣΡΟΝΗΣΟΣ

40

Η

γειτονιά της Πειραϊκής Χερσονήσου, στη γειτονιά της Φρεαττύδας, έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας γειτονιάς με κύρια χρήση αυτή της κατοικίας, ενώ παρατηρούνται χερικές χρήσης εστίασης, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι η ύπαρξη του Αντικαρκινικού Νοσοκομείου Μεταξά καθώς και άλλων δομών υγείας.

Στη βάση αυτή, η χωροθέτηση στην εν λόγω γειτονιά ενός κέντρου υποστήριξης που σχετίζεται με τον καρκίνο, εμπίπτει τόσο στα όσα προβλέπει η κείμενη νομοθεσία, όσο και στα όσα διαφαίνονται ως υπάρχουσες τάσεις στην ήδη διαμορφωμένη διάρθρωση της γειτονιάς.

Παρακάτω, φαίνονται τα όσα αναλύθηκαν σε μεγάλης κλίμακας χάρτες. Τέλος παρουσιάζονται με τη μορφή διαγραμμάτων τα κλιματολογικά δεδομένα της περιοχής, τα οποία μεταφράζουν σε ποσοτικά στοιχεία τις ποιότητες του Αττικού κλίματος που το καθιστούν ευνοϊκό για θεραπευτικά κτήρια. Το μικροκλιμα χαρακτηρίζεται ξηρό, με κανονικές θερμοκρασίες καθόλη τη διάρκεια του έτους, ήπιους ανέμους και πολλές μέρες ηλιοφάνειας στη διάρκεια του έτους.

41

1881

42

1896

1908

1926

1951

2020

η πολεοδομική εξέλιξη της Πειραϊκής Χερσονήσου

43

ΠΥΛΗ Ε9 4.000

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΛΙΜΕΝΑΣ ΠΕΙΡΑΙΑ

3.500

3.000

ΛΙΜΗΝ ΖΕΑΣ ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ

2.500

ΠΑΡΑΛΙΑ ΒΟΤΣΑΛΑΚΙΑ

2.000 ΟΡΜΟΣ ΠΑΛΑΣΚΑ

1.500

ΠΑΡΑΛΙΑ ΦΡΕΑΤΤΥΔΑΣ

1.000 ΟΡΜΟΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ

ΟΡΜΟΣ ΛΟΥΒΙΑΡΗ 500

ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

5.500

οδικές αρτηρίες

44

ΠΥΛΗ Ε9 4.000

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΛΙΜΕΝΑΣ ΠΕΙΡΑΙΑ

3.500

3.000

ΛΙΜΗΝ ΖΕΑΣ ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ

2.500

ΠΑΡΑΛΙΑ ΒΟΤΣΑΛΑΚΙΑ

2.000 ΟΡΜΟΣ ΠΑΛΑΣΚΑ

1.500

ΠΑΡΑΛΙΑ ΦΡΕΑΤΤΥΔΑΣ

1.000 ΟΡΜΟΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ

ΟΡΜΟΣ ΛΟΥΒΙΑΡΗ 500

ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

5.500

χρήσεις γης

45

ΤΡΟΥΜΠΑ

4.000

ΥΔΡΑΙΙΚΑ

3.500

3.000

2.500

ΠΑΣΑΛΙΜΑΝΙ

ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΕΙΟ

2.000

1.500

ΦΡΕΑΤΤΥΔΑ

1.000

ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗ& ΝΕΑ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗ

ΠΕΙΡΑΪΚΗ 500

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

5.500

γειτονιές

46

Μέγιστες Θερμοκρασίες 30 >40°C

>35°C

25

>30°C

20 >25°C

15

>20°C

το κλίμα

>15°C

10

>10°C

5

B

>5°C

ημέρες

0 μήνες

B/BA

Β/ΒΔ

>0°C

Ιαν

Φεβ

Μαρ

Απρ

Μάϊος

Ιούν

Ιούλ

Αυγ

Σεπ

Οκτ

Νοέμ

Δεκ BA

ΒΔ >0°C

>5°C

>10°C

>15°C

>20°C

>25°C

>30°C

>35°C

>40°C

A/BA

Δ/ΒΔ Μέρες ηλιοφάνειας 30

25

A

Δ 20

15 A/NA

Δ/ΝΔ 10 Ηλιόλουστος

5

NA

ΝΔ Λίγο νεφελώδης

ημέρες

0 μήνες

Νεφελοσκεπής

Ιαν

Φεβ

Μαρ

Απρ

Μάϊος

Ιούν

Ιούλ

Αυγ

Σεπ

Οκτ

Νοέμ

Ν/ΝΔ

Δεκ

N/NA

N

Νεφελοσκεπής Λίγο νεφελώδης Ηλιόλουστος

Ποσά υετού

30

30

25

25

20

20

>50

>38

Ξηρές ημέρες

15

>28

15

<2mm

2-5mm

10

>19

>12

10

5-10mm

>5

5

5 >1

10-20mm

ημέρες

0 μήνες

20-50mm

Ιαν

Φεβ

Μαρ

20-50mm

Απρ

Μάϊος

10-20mm

Ιούν

5-10mm

Ιούλ 2-5mm

Αυγ

Σεπ <2mm

Οκτ

Νοέμ

Ξηρές ημέρες

Δεκ

ημέρες

0 μήνες

0

Ιαν

Φεβ

Μαρ

Απρ

Μάϊος

Ιούν

Ιούλ

0

>1

>5

>12

>19

Αυγ

Σεπ

Οκτ

>28

>38

>50

Νοέμ

Δεκ

47

ΙΙ

ΘΕΕΣ

48

Η

σημασία της οπτικής φυγής και η διαχείριση της θέας, ως βασικού συνθετικού εργαλείου, κρίνεται θεμελιώδης, μιας και το άτομο την στιγμή της αποθεραπείας χρειάζεται σταθερά σημεία αναφοράς και προσανατολισμού, τα οποία ιδανικά ταυτίζονται με σημεία αναφοράς του φυσικού κόσμου.

Η παρουσία του θαλάσσιου στοιχείου είναι ιδιαιτέρως αισθητή σε όλη την περιοχή και έτσι το κτήριο προσφέρει πολλές ευκαιρίες αξιοποίησης της θάλασσας και της θέας, γεγονός που παρουσιάζεται στα σκίτσα ακουαρέλας.

49

50

51

ΙΙ

ΠΑΡΑΛΙΑ ΦΡΕΑΤΤΥΔΑΣ

52

Η

παραλία της Φρεαττύδας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τις διαφορετικές ποιότητες που διακρίνει κανείς όσο περιπλανάται σε αυτή. Οι υφές και τα χρώματα επιχειρήθηκε να αποτυπωθούν στα παρακάτω κολάζ. Είναι σαφής η έντονη παρουσία του στοιχείου της θάλασσας. Οι λουόμενοι, ο πολιτιστικός σύλλογος Διογένης, ο σύλλογος βατραχανθρώπων, καθώς και οι θαλάσσιες και αθλητικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στην παραλία, συνθέτουν το τοπίο της πλαζ Φρεαττύδας. Ταυτόχρονα επιβάλλεται το κτήριο του νοσοκομείου λόγω της κλίμακάς του και δημιουργεί ένα σκληρό και απροσπέλαστο όριο στην ακτή Θεμιστοκλέους.

Τα όσα παρατηρήθηκαν και οι πρωτογενείς εκφράσεις τους επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη συνθετική διαδικασία, τόσο σε επίπεδο χωροθέτησης των λειτουργιών, όσο και σε επίπεδο πρώτων σχεδιαστικών προσεγγίσεων.

53

54

55

56

57

ΙΙΙ

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

58

Φ

τάνουμε στο σημείο, λοιπόν, όπου συγκροτούνται, βάσει της εκπονηθείσας έρευνας, οι συνθετικές αρχές που διέπουν και διαμορφώνουν την τελική πρόταση. Το άτομο-επισκέπτης, φαινομενικά «ακίνητο», τελεί εντός του αμέτρητες ψυχολογικές διεργασίες, βρίσκεται σε συνεχή «εσωτερική κίνηση». Έχει την τάση να ταυτίζεται με διάφορα στοιχεία του χώρου, το νερό, ένα δέντρο, κ.α. Η θέα των φυσικών στοιχείων ενισχύει την διαδικασία ταύτισης και, επομένως, τίθεται ως πρωταρχικής σημασίας. Το συνεχές «διάβασμα» της κίνησης, η ύπαρξη ερεθισμάτων που ενισχύουν την κιναισθητική εμπειρία, η διαρκής θεραπεία της κίνησης, που εκπορεύεται από τα ίδια τα στοιχεία του χώρου συγκαταλέγεται, επίσης, στις συνθετικές αρχές, καθώς και η σταδιακή προσέγγιση του κτιρίου και η μύησή του στη διαδικασία αποδοχής του καρκίνου ως μια νέα σταθερά στη ζωή του. Δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να κυκλοφορήσει μονάχα στον εξωτερικό χώρο του κτιρίου και σταδιακά και όποτε εκείνος νιώσει έτοιμος να περάσει την πόρτα της εισόδου.

Η δυνατότητα των χρηστών του κτηρίου (επισκεπτών,συγγενών,ιατρών, θεραπευτών) να επιλέγουν το ποσοστό της ιδιωτικότητας του χώρου τους με τη βοήθεια αλεπάλληλων φίλτρων, η συνεχής διάχυση κοινόχρηστων, περισσότερο δημόσιων χώρων σε περιοχές συνήθους ιδιωτικότητας, καλείται να παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της συνθετικής διαδικασίας. Δημιουργούνται, έτσι χώροι που ρέουν από τον πιο δημόσιο στον λιγότερο, έως και τις ατομικές μονάδες θεραπείας. Απομακρυνόμαστε από την απλή παράθεση λειτουργικών ενοτήτων και πλησιάζουμε σε μια οργανική αλληλουχία λειτουργιών. Τους χώρους τους συνδέει μια ραχοκοκκαλιά, η οποία ορίζει τις μακροσκελείς κινήσεις, διανέμει τις εγκάρσιες και λαμβάνει παράλληλες χρήσεις θεραπείας. Κέντρο και πυρήνα της σύνθεσης αποτελεί η υπαίθρια πλατεία αλλά και ο χώρος των ομαδικών θεραπείών που βρίσκεται στην τομή του κοινωνικού πυρήνα και των ατομικών κελιών αποθεραπείας.

Για τη διαχείρηση των φυσικών στοιχείων και φαινομένων χρησιμοποιείται η έννοια του ορίου και επιτυγχάνεται με τη χρήση του κυματοθραύστη και τη χρήση των αναλειμματικών τοιχείων.

59

χώροι κατακόρυφων κινήσεων-ράμπες

60

αναλειμματικά τοιχεία

α-όρια-κυματοθραύστης

από το δημόσιο στο ιδιωτικό

61

ΙΙΙ

ΠΟΡΕΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

62

63

64

65

66

67

ΙΙΙ

ΚΙΝΗΣΕΙΣ-ΡΟΕΣ

68

Π

ολύ σημαντικό ρόλο στην ομαλή λειτουργία ενός τέτοιου κέντρου αποδείχθηκε πως παίζει ο συνδυασμός και η διαχείριση των πολλών διαφορετικών κινήσεων που συντελούνται τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό του. Διαφορετικές ροές, διαφορετικών υποκειμένων (επισκέπτες, προσωπικό, θεράποντες), οι οποίες άλλες φορές χρειάζεται να συναντώνται, άλλες φορές δεν πρέπει επουδενί να συναντηθούν, άλλες φορές γίνονται οριζόντια και άλλες στον κατακόρυφο άξονα. Τα αποτελέσματα της ενασχόλησης με το ζήτημα της ομαδοποίησης κινήσεων και ροών φαίνονται παρακάτω. Ιδιαίτερα σημαντική αποδείχθηκε η σύνδεση με το υπάρχον κτίριο του νοσοκομείου του Μεταξά.

69

70

71

72

73

ΙΙΙ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

74

75

76

κεντρική ιδέα από την πόλη και το νοσοκομείο στη θάλασσα

77

78

79

80

τοπογραφικό 81

82

κάτοψη

83

84

+18.15

+5.20

+3.60

+2.00

+0.00

βορειοανατολική όψη 85

+8.70

+6.00

+2.00 +1.00 +0.00

τομή β-β

86

αφορμές κοινωνικότητας

87

+19.30

+8.70

+6.35 +5.20

+2.00

+0.00

τομή γ-γ

88

ομαδική αποθεραπεία

89

+8.70

+6.00 +5.20 +4.30

+2.00 +1.00 +0.00

τομή ε-ε

+8.70

+6.00 +5.20 +4.30

+2.00 +1.00 +0.00

τομή δ-δ 90

κατάβαση- είσοδος

91

σωματική προετοιμασία

92

προστατευμένη θεραπεία

93

94

+66.05

+19.20

+12.40

+8.70

+6.00

+2.00

+0.00

νοτιοανατολική όψη

95

χώρος παύσης

96

97

98

99

100

101

102

103

ΧΡΩΜΑΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΕΛΙ ΑΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

104

105

106

107

108

109

110

Αυτή η προσπάθεια ολοκληρώθηκε κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, τόσο πρακτικά, γιατί ξεκίνησε μαζί με την αρχή της πανδημίας, όσο και προσωπικά γιατί η πανδημία χτύπησε την οικογένειά μου. Χωρίς τις φίλες μου δεν θα τα είχα καταφέρει. Μαργιάννα, ευχαριστώ για την πρώτη κουβέντα σχετικά με το θέμα της εργασίας, που ήσουν εκεί τον πιο δύσκολο χειμώνα, αλλά και κάθε φορά που δεν άντεχα άλλο, Έφη για τις καθοριστικές μας κουβέντες σε σημαντικές στιγμές της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, Κωνσταντίνα για τις φορές που το σπίτι δε με χωρούσε και το δικό σου ήταν ανοιχτό, Τίνα που μου χάρισες το πιο όμορφο νέο του περασμένου χειμώνα και τον κοινό νου που μοιραζόμαστε για την αρχιτεκτονική, Ελένη και Ευτυχία για τις βόλτες, τη θετική σας σκέψη και την πολύτιμη βοήθεια κάθε φορά που χρειαζόταν πραγματικά, Μαρία και Μαριάννα για την όρεξή σας να καλύψετε βασικά κομμάτια της παρουσίασης ακόμη και από μακριά, Δάφνη για την ουσιαστική βοήθειά σου την κατάλληλη στιγμή, Ελεάννα για τον τίτλο της εργασίας, Σοφία και Ιωάννα γιατί χωρίς εσάς αυτή η σύνθεση δεν θα είχε πάρει υπόσταση, ούτε θα είχε ολοκληρωθεί ακριβώς με τον τρόπο που φανταζόμουν. Μαζί θυμηθήκαμε το αίσθημα της προσφοράς και της αληλεγγύης, αλλά και τη σημασία της σύμπραξης στην αρχιτεκτονική, αξίες που μαζί με άλλες μας έχουν στερηθεί πλήρως τα τελευταία δύο χρόνια. Ευχαριστώ τον κ.Λ. Κουτσουμπό και κ.Κ Καραδήμα για τη συνεργασία, τη στήριξη και την αρχιτεκτονική τους σκέψη. Ευχαριστώ για όλα την οικογένειά μου για την πολύχρονη στήριξη και υπομονή τους κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Σταύρο σε ευχαριστώ και θα σε ευχαριστώ που είσαι οδηγός στη ζωή μας. Σου αφιερώνω αυτή μου την προσπάθεια διπλωματικής εργασίας.

111

ΕΝΣΤΑΛΑΖΟΝΤΑΣ ΕΛΠΙΔΑ

ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΙΩΑΝΝΑ επιβλέπων: Λ. ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΟΣ σύμβουλος: Κ. ΚΑΡΑΔΗΜΑΣ

Ενσταλάζοντας Ελπίδα-Instilling Hope Ιούλιος 2021 ΙΟΥΛΙΟΣ 2021