WeinbergerLois(detail)1997KasselXdocumentaThem.withOneatisPlantsBeyondisWhat
Men kan de plant niet los zien – noch fysiek, noch metafysisch –van de wereld die haar huisvest. Het is de meest intense, radicale en paradigmatische vorm van zijn in de wereld. Planten bevragen is begrijpen wat het betekent om in de wereld te zijn. Planten belichamen de meest directe en elementaire verbinding die het leven met de wereld kan aangaan. Het omgekeerde is evenzeer waar: de plant is de zuiverste waarnemer als het erom gaat de wereld in zijn totaliteit te beschouwen. […] Wij zullen nooit een plant kunnen begrijpen, tenzij wij begrepen hebben wat de wereld is. – Emanuele Coccia, The Life of Plants, 2019
Botanischer Wahnsinn Vegetaal denken in de hedendaagse kunst
Tegelijk met de nieuwe kennis over planten groeit het besef van de bepalende rol van planten in de stabiliteit van ecosystemen, evenals van het schrikbarende verlies aan soorten tijdens het huidige tijdperk. Om klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit een halt toe te roepen, moet de mens zijn ‘plantblindheid’ afwerpen en een daadwerkelijke belangstelling en sensibiliteit voor planten ontwikkelen.
Kunstenaars van over de hele wereld en met de meest uiteenlopende achtergronden tonen de laatste jaren een opmerkelijke interesse in planten en bomen. Deze botanische belangstelling kan niet los worden gezien van de stormachtige ontwikkeling die zich de afgelopen decennia voltrekt op het gebied van onze kennis over planten. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat planten geen inerte ‘dingen’ zijn, maar intelligente wezens die niet alleen in staat zijn om te zien, ruiken, voelen, communiceren en horen, maar zelfs om zich te oriënteren en te herinneren.
De tentoonstelling Botanischer Wahnsinn vormt de eerste in een nieuwe reeks waarin het Kröller-Müller Museum, door zijn stichter Helene Kröller-Müller bewust gevestigd ‘te midden van de natuur’, relevante thema’s op het gebied van kunst en ecologie aan de orde stelt en de relatie tot zijn omgeving wil actualiseren.
In Botanischer Wahnsinn presenteert het Kröller-Müller Museum een caleidoscopische selectie van werken van kunstenaars die vanuit verschillende gezichtspunten naar de rijke wereld van planten kijken. De tentoonstelling is onderverdeeld in vijf thematische secties: Wetenschappelijke planten (proces en taxonomie), Etnobotanie (planten voor menselijk gebruik, mystieke planten en hekserij), Ideologische planten (planten in politiek, postkoloniaal en ecofeministisch discours), Onkruid (goede en slechte planten), Regeneratie en ‘green remediation’ (het reinigen van vervuilde gronden met behulp van planten).
ZAALOVERZICHT ZAAL I EN II MET WERK VAN GEMMA ANDERSON, JOSEPH BEUYS EN LILI FISCHER
ZAALOVERZICHT ZAAL I EN II MET WERK VAN JOSEPH BEUYS, LILI FISCHER EN herman de vries
Om ordening aan te brengen in de bijna eindeloze variëteit aan plantsoorten behoren veldwerk, vormstudie, determinatie, classificatie en het ontwikkelen van de nomenclatuur van oudsher tot de kernactiviteiten van botanici.
Joseph Beuys legt als kunstenaar vanaf zijn vroegste werken een sterke interesse voor de vorm, het gebruik en de symboliek van planten aan de dag. Op de fotogravure waaraan de tentoonstellingstitel is ontleend, is hij in 1976 in actie te zien in de buurt van Halifax, Canada. Samen met een botanicus speurt hij vergeefs de vegetatie af op zoek naar een Japanse dwergrododendron die daar is aangetroffen – daarbij verzuchtend: ‘Botanischer Wahnsinn!’
Het monumentale eschenauer journal van herman de vries is als een dagboek van plantenexpedities rond de woonplaats van de kunstenaar. Het journal, een van zijn hoofdwerken, wordt voor het eerst in het Kröller-Müller Museum getoond sinds de verwerving in 2012. Waar de vries de unieke individuele kenmerken en eindeloze variatie van planten binnen één soort benadrukt, richten Gemma Anderson en Sjoerd Buisman zich juist op wetmatigheden en processen in planten.
Wetenschappelijke planten
Buisman houdt zich sinds het eind van de jaren zeventig bezig met het vormprincipe van de fyllotaxis: de spiralende stand van bladeren, takken en stekels bij gewassen. Anderson creëert haar etsen en tekeningen in nauwe samenwerking met wetenschappers. Zij ontwikkelde eigenhandig de tekenkunstige discipline Isomorphology: een artistiek-wetenschappelijke studie naar vormverwantschappen en symmetrie bij planten, dieren en mineralen. In haar recente ‘relational process drawings’ reikt Anderson voorbij de uiterlijke verschijningsvorm van planten en visualiseert zij in diagrammen op moleculair, cel- en organisme-niveau de complexe samenhangen tussen energie, tijd, beweging en omgeving.
Josephbeuys1976WahnsinnBotanischer
zaal i wetenschappelijke planten 01
Collected Uncollected, 2013 Verzameld niet verzameld, 2013
Phyllotaxis Series, 2018 Fyllotaxis reeks, 2018
08 g emma a nderson Belfast 1981
kleurpotlood, pastel en gouache op papier Kröller-Müller Museum, Otterlo KM 113.544
Belfast 1981
BC 002.669
potlood en kleurpotlood op papier collectie kunstenaars
03 g emma a nderson
05 0607
Tuin van zich vertakkende paden; proteïne doolhof nr. 6, 2018
Garden of Forking Paths; Mitosis Score, Spiraling Spindles, 2019
Gorinchem 1948
07 g emma a nderson Belfast 1981
Isomorphology Series, 2012-2014 Isomorfologie reeks, 2012-2014
01 sJ oerd b uisman
05 g emma a nderson Belfast 1981
BCcollectiekoperetskunstenaar002.677
potlood en kleurpotlood op papier collectie kunstenaar BC 002.673
Spiralen bij Opuntia Gosseliniana, 1981
06 g emma a nderson Belfast 1981
BC 002.670
Garden of Forking Paths; Protein Maze No. 6, 2018
BC 002.675 02 0403 08 11 12 09 10
ets en waterverf op papier collectie kunstenaar BC 002.615
Tuin van zich vertakkende paden; proteïne doolhof nr. 10, 2018
04 g emma a nderson Belfast 1981
Garden of Forking Paths; Protein Maze No. 10, 2018
potlood en waterverf op papier collectie kunstenaar BC 002.671
Representation of Johann Wolfgang von Goethe’s Archetypal Plant Form (Drawn from Plants at Tresco Abbey Gardens, Isles of Scilly), 2013 Weergave van Johann Wolfgang von Goethes archetypische plantvorm (getekend naar planten in de tuinen van de Abdij van Tresco, Scilly-eilanden), 2013 koperets en Japanse inkt op papier collectie kunstenaar
Structural Intuition Series, 2016 Structurele intuïtie reeks, 2016
potlood, waterverf en kleurpotlood op collectiepapier kunstenaar
02 g emma a nderson Belfast 1981
potlood en kleurpotlood op papier collectie kunstenaar BC 002.676
Tuin van zich vertakkende paden; mitosegraad, spiraalvormige spillen, 2019
09 g emma a nderson Belfast 1981
Belfast 1981
14 herman de vries Alkmaar 1931
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986
10 g emma a nderson
Belfast 1981
Garden of Forking Paths; Mitosis Score No. 1-12, 2019
Tuin van zich vertakkende paden; mitosegraad nr. 1-12, 2019
12 g emma a nderson
Tuin van zich vertakkende paden; proteïne doolhof nr. 8, 2018 potlood en kleurpotlood op papier collectie kunstenaar BC 002.674
Botanischer Wahnsinn, 1976 Botanische waanzin, 1976
particulierefotogravure collectie BC 002.614
KMStichting133.243 13 14
11 g emma a nderson
Origami Embryo Drawings, 2017 Origami embryo tekeningen, 2017 kleurpotlood en waterverf op papier collectie kunstenaar BC 002.672
potlood, waterverf en kleurpotlood op collectiepapier kunstenaar BC 002.616
Garden of Forking Paths; Protein Maze No. 8, 2018
foto’s, kleurpotlood, objet trouvé en collage (gedroogde planten) op papier Kröller-Müller Museum, Otterlo verworven met steun van de Mondriaan
eschenauer journal, januaridezember, 2002 eschenaujournaal, januaridecember, 2002
13 J oseph b euys
Belfast 1981
ZAALOVERZICHT ZAAL I MET WERK VAN SJOERD BUISMAN EN GEMMA ANDERSON
ndersongemmaa(detail)2012-2014SeriesIsomorphology
– Gemma Anderson
Isomorfologie is een vergelijkende, op tekeningen gebaseerde methode van onderzoek naar de gemeenschappelijke vormen van dierlijke, minerale en plantaardige morfologieën. Als een holistische en visuele benadering van classificatie, loopt Isomorfologie parallel aan de wetenschappelijke praktijk terwijl het behoort tot het domein van artistieke creatie. Ze is een aanvulling op de wetenschap: ze behandelt relaties die buiten de wetenschappelijke classificatie van dierlijke, plantaardige en minerale morfologieën worden gelaten.
ndersongemmaa(detail)20191-12No.ScoreMitosisPathsForkingofGarden
wat de natuur ons aanbiedt is ons grondrecht. niemand kan dat weigeren of verbieden. dat aanbod dient altijd voor iedereen beschikbaar te zijn. – herman de vries, 2016
herman de vries – eschenauer journal, januari-dezember 2002 (detail)
Lili Fischer typeert haar werkwijze als kunstenaar sinds de jaren zeventig als ‘Feldforschung’ (veldonderzoek) – een term die ze ontleent aan de etnologie. Tussen 1977 en 1986 wijdt Fischer zich geheel aan een hoogst onconventioneel, speels en autoriteitskritisch onderzoek naar geneeskrachtige planten. Met interactieve performances en happenings, tekeningen, herbaria en installaties brengt ze verloren gegane kennis over en ervaringen met geneeskrachtige kruiden in herinnering. Mystiek, bijgeloof en hekserij gaan in het werk van deze ecofeministe-avant-la-lettre samen met een intense persoonlijke, zintuiglijke beleving van plantenextracten – onder meer in de vorm van kompressen, stoom- en voetenbaden, uitwrijvingen van zalven en ongebruikelijke gerechten.
Het herbarium met frottages van Giuseppe Penone doet in tekst en beeld op een soortgelijke wijze lyrisch verslag van zijn gewaarwordingen met 33 verschillende Loiskruiden.Weinberger
Menselijke samenlevingen zijn van oudsher nauw verbonden met planten voor gebruik als voedsel, medicijn, geestverruimend middel, bouwmateriaal, gereedschap, kleding of anderszins. De discipline van de etnobotanie bestudeert deze relaties tussen planten en mensen. herman de vries reflecteert in zijn werk op wat hij ‘natuurlijke relaties’ noemt: de duizenden jaren lange verbondenheid van mensen en hun natuurlijke leefomgeving, in het bijzonder de plantenwereld. In de loop van de jaren ontwikkelt de vries zich tot een internationale autoriteit op het gebied van psychedelische en geestverruimende planten. Hij is tevens een ervaren gebruiker. De hier getoonde verzameling hasjpijpjes is door de vries voor persoonlijk gebruik aangelegd tijdens zijn vele omzwervingen in Marokko tussen 1974 en 2011. Met hun grote variëteit vormen ze een zeldzame etnografische verzameling van een voorbij tijdperk. Het werk heeft een sterk autobiografische dimensie. Zoals de kunstenaar verklaart: ‘bijna alle pijpjes heb ik in mijn betere jaren gebruikt, sommige vrijwel dagelijks.’
legt een bijzondere preoccupatie aan de dag voor de hoogst giftige Datura stramonium (doornappel). Zijn Plant which makes Faces verwijst naar het sterk hallucinogene vermogen van deze plant.
Etnobotanie
WeinbergerLois2004FacesmakeswhichPlant
Priwall 1947
Trentatre Erbe, 1989 Drieëndertig kruiden, 1989 particuliere109/120litho’s collectie BC 002.623
Oost-Indische inkt op cellofaan zakjes en Datura stramonium zaden Studio Lois Weinberger en Galerie BCKrinzinger002.662
03 herman de vries
04 Li L i Fischer
sibsi & skaf verzameld bij marokkaanse souks, 1974-2011/2018
01 g iuseppe p enone
vitrine met chillums (keramische pijpjes) uit Kathmandu, Nepal, verzameld door de kunstenaar in 1989 Museum Hedendaagse Kunst De Domijnen, Sittard BC 002.622
vitrine met pijpjes, pijpkopjes, pijpreiniger en pijpboorder uit Marokko, verzameld door de kunstenaar voor persoonlijk gebruik tussen 1974 en 2011 Museum Hedendaagse Kunst De Domijnen, Sittard BC 002.621
Alkmaar 1931
05 Li L i Fischer
Garessio 1947
Stams 1947-Wenen 2020
Alkmaar 1931
chillums verzameld op aardewerkmarkten in kathmandu, nepal, 1989/2018
Plant which makes Faces, 2004 Plant die gezichten maakt, 2004
Kraut & Zauber-Laube, 1978-1986 Kruiden en magisch prieel, 1978-1986 diverse BCparticulierematerialencollectie002.617
Priwall 1947
Pult zur: Gewürzpredigt für Pfeffersäcke, 1984 Preekstoel voor: kruidenpreek voor peperzakjes, 1984 diverse BCparticulierematerialencollectie002.618
06 Lois Weinberger
02 herman de vries
zaal ii e tnobotanie 01 02 03 04
05 06
ZAALOVERZICHT ZAAL II MET WERK VAN GIUSEPPE PENONE EN herman de vries
‘natuurlijke relaties’ omvat bijna alles uit de omgeving waarin wij leven – de lucht die wij ademen, het water dat wij drinken en waarin we baden, datgene wat we eten, de elektromagnetische velden waarin we ons bevinden, de aarde waarop wij lopen. het zijn echter de planten die ons op bijzondere wijze met onze leefomgeving verbinden, aangezien die de stoffen bevatten die ons organisme opbouwen en reguleren. […] de wereld valt niet uiteen in afzonderlijke verschijnselen, ze is een zelfregulerende eenheid ! in deze zin zou ik mijn werk ook als politiek willen beschouwen. – herman de vries, 1989
vriesdeherman(detail)1974-2011/2018souks,marokkaansebijverzameldskaf&sibsi
FischeriLLi1978-1986Zauber-Laube&Kraut
FischeriLLi (detail)1978-1986Zauber-Laube&Kraut–
–
‘Medicinale planten’ staan voor geur, kleur, vorm, aroma van mysterie, magie – iets onbekends dat fascineert, verontrust, nieuwsgierigheid wekt, en zowel verwarmt als verzacht (sint-janskruid) als afstoot en gevaarlijk de overhand wil nemen (bilzekruid). Planten dagen me uit om acties voor hen te bedenken en hun oude betekenissen nieuw leven in te blazen, zodat hun vergeten krachten beter tot ontplooiing kunnen komen. Lili Fischer, 1980
Li L i Fischer Kraut & Zauber-Laube 1978-1986 (detail)
FischeriLLi(detail)1984PfeffersäckefürGewürzpredigtzur:Pult
FischeriLLi(detail)1984PfeffersäckefürGewürzpredigtzur:Pult
K. Le
,
“Realiseer je je wel,” zal de fytolinguïst tegen de esthetische criticus zeggen, “dat zij niet eens Aubergine konden lezen?” En ze zullen lachen om onze onwetendheid, terwijl ze hun rugzakken oppakken en verder omhoog wandelen om de nieuw ontcijferde teksten van het korstmos op de noordwand van Pike’s Peak te lezen. – Ursula Guin, De auteur van de acaciazaden 1974
enonegiuseppep(detail)1989ErbeTrentatre
ZAALOVERZICHT ZAAL II EN III MET WERK VAN LILI FISCHER, herman de vries , CANDICE LIN, MARK DION EN ANA MENDIETA
MENDIETA
Joseph Beuys is de kunstgeschiedenisboeken ingegaan als boegbeeld van de groene politiek en medeoprichter van de politieke partij Die Grünen. Minder bekend is de ‘völkische’ ideologische achtergrond waarin zijn werk deels wortelt en het feit dat Beuys’ politieke betrokkenheid in eerste instantie de rechts-conservatieve partij AUD (Aktionsgemeinschaft Unabhangiger Deutscher) gold. Gedurende de Documenta V in Kassel (1972) is Beuys aanwezig met een politiek bureau, de ‘Organisation für direkte Demokratie durch Volksabstimmung’. Tijdens zijn dagelijkse discussies met bezoekers staat naast hem een rode roos in een maatcilinder.
Ideologische planten
Mark Dion brengt in zijn encyclopedische werk kunst en wetenschap bijeen. Hij uit institutionele kritiek, draagt bij aan het postkoloniale discours in de hedendaagse kunst en getuigt van de verwoestende invloed van de mens tijdens het tijdperk van het Antropoceen. Voor zijn project On Tropical Nature treedt hij in de voetsporen van negentiende-eeuwse, koloniale ontdekkingsreizigers en brengt hij vier weken door in het tropisch regenwoud van Venezuela. In houten kisten verscheept hij zijn – niet geïnventariseerde – vondsten en uiteindelijk ook zijn gereedschap naar een tentoonstellingsruimte in Caracas waar de materialen zonder zijn tussenkomst worden geordend en gepresenteerd. Dions Herbarium Perrine is een fictief herbarium van de Amerikaanse ontdekkingsreiziger Henry Perrine (1797-1840), een pionier in subtropische plantkunde die de flora in de staat Florida in kaart heeft gebracht. Bij een overval door de Seminoles wordt Perrine vermoord en gaat zijn waardevolle herbarium geheel in vlammen op. Het portfolio met geperste zee-algen van Dion doet zich voor als het enige overgebleven fragment van Perrines herbarium.
Als dochter van een politiek Cubaans dissident wordt de in Havana geboren Ana Mendieta op jonge leeftijd naar de Verenigde Staten gestuurd, waar ze opgroeit in pleeggezinnen. In video-performances poogt ze het landschap en het vrouwelijk lichaam te herenigen: ‘Omdat ik tijdens mijn adolescentie werd ik weggerukt uit mijn geboorteland (Cuba), word ik overweldigd door het gevoel dat ik uit de baarmoeder (de natuur) ben verstoten. Mijn kunst is de manier waarop ik de banden herstel die mij verenigen met het universum. Het is een terugkeer naar de moederlijke bron’, schrijft ze in 1983. Mendieta, die op 36-jarige leeftijd om het leven komt bij een val uit het appartement dat ze deelt met kunstenaar Carl Andre, groeit met haar poëtische, radicale werk en haar nooit opgehelderde dood uit tot
Talloze kunstenaars interesseren zich voor planten vanuit sociaal-maatschappelijke, politieke, postkoloniale en (eco)feministische gezichtspunten.
De complexe werken van Candice Lin wekken associaties met etnografische of natuurhistorische presentaties. Het gaat in haar werk over thema’s als representatie, ras, gender en seksualiteit. De ets 5 Kingdoms is een hommage aan de theorieën van de Amerikaanse evolutiebiologe Lynn Margulis over co-evolutie –het proces in de evolutie waarbij soorten zich voortdurend aan elkaar aanpassen – en symbiogenese – het ontstaan van een nieuwe soort door innige samenleving van twee of meer aanvankelijk van elkaar gescheiden soorten. Met de Etruskisch geïnspireerde monumentale grafsculptuur Future Sarcophagus poogt Lin voorbij haar eigen dood te kijken. De installatie Hormonal Fog, een samenwerking van Lin en P Staff, is een gehackte mistmachine die een kruidenmengsel in de ruimte verspreidt. De kunstenaars stellen dat de ‘hormonale mist’ de testosteronspiegel van mannelijke bezoekers verlaagt.
een icoon voor (eco)feministische kunstenaars. Het portfolio Pietre Foglie markeert het huwelijk van Mendieta en Andre. Uit bladeren die zij tijdens een verblijf in de American Academy in Rome verzamelt, stelt ze antropomorfe figuren samen als een herinterpretatie van het motief van de levensboom uit haar eerdere werk.
2015Kingdoms5
Linandicec
08 c andice Lin
01 Joseph b euys
kleurpotlood en acryl, met archiefpigment gedrukte afbeeldingen, gedroogde plant en gezeefdrukte tekst op papier Candice Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles. Foto: Jeff McLane BC 002.643
glazen maatcilinder en roos particuliere collectie BC 002.627
03 c andice Lin
Future Sarcophagus, 2020 Toekomstige sarcofaag, 2020
De hand van een belangrijk man, grafiet,2015 met archiefpigment gedrukte afbeeldingen, gedroogde plant en gezeefdrukte tekst op papier Candice Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles. Foto: Jeff McLane
Minimizing Males, 2015 Mannen minimaliseren, 2015
keramiek, aarde, wormen, maïs, rijst, tarwe, suikerriet, papaver, aardappel, gember en Candicepeper Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles BC 002.646
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986
Concord (MA) 1979
07 c andice Lin Concord (MA) 1979
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986
5 Kingdoms, 2015 5 koninkrijken, 2015
Rose für direkte Demokratie, 1973 Roos voor directe democratie, 1973
Concord (MA) 1979
Animal within the Animal, 2015 Dier in het dier, 2015
05 c andice Lin
Ohne die Rose tun wir’s nicht, da können wir gar nicht mehr denken, 1972
The Hand of an Important Man, 2015
2/5,ets 2 Candiceap Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles. Foto: Jeff McLane BC 002.640
Zonder de roos doen we het niet, we kunnen niet eens meer denken, offsetlithografie1972 op karton, met handgeschreven tekst particuliere13/20 collectie
Cannibalizing Cultural Memory, 2015 Cultureel geheugen kannibaliseren, 2015grafiet,
Concord (MA) 1979
07 01 02 03 04 05 06 08 09 zaal i ii i deologische planten
04 c andice Lin Concord (MA) 1979
02 Joseph b euys
BC 002.642
met archiefpigment gedrukte afbeeldingen, gedroogde roos van Jericho en gezeefdrukte tekst op papier Candice Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles. Foto: Jeff McLane BC 002.645
06 c andice Lin
Concord (MA) 1979
grafiet, met archiefpigment gedrukte afbeeldingen, gedroogde drop en hop en gezeefdrukte tekst op papier Candice Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles. Foto: Jeff McLane BC 002.644
BC 002.628
10
AP Candice4/4 Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles BC 002.648
14 c andice Lin Concord (MA) 1979
super-8 mm film, gedigitaliseerd, kleur, zonder geluid 3.11 minuten 8, 3 AP
Burial Pyramid, 1974 Grafpiramide, 1974
handgedrukte verdunde acrylverf, aquatint, à la poupée fotogravure, met de hand aangebrachte boekdruk etiketten en stempels in zeven delen, plus met bleekmiddel verkleurd mapje AP particuliere6/7 collectie BC 002.632
11 a na m endieta Havana 1948-New York 1985 Volcán, 1979 Vulkaan, 1979
10 m ark d ion
11 12 1413 15
© The Estate of Ana Mendieta, LLC. Galerie Lelong & Co. Met vergunning van de Artists Rights Society (ARS) , New York BC 002.638
13 a na m endieta Havana 1948-New York 1985
super-8 film, gedigitaliseerd, kleur, zonder ©6,3.17geluidminuten3APTheEstate
boek met tien litho’s van Mendieta en tien litho’s van Andre particuliere14/40 collectie BC 002.639
New Bedford (MA) 1961
New Bedford (MA) 1961
15 c andice Lin (in samenwerking met p s ta FF ) Concord (MA) 1979
Hormonal Fog, 2016-present Hormonale mist, 2016-heden gehackte rookmachine, gedroogde kruiden, kruidentinctuur, hout, plastic en diverse hardware
09 m ark d ion
12 a na m endieta & c ar L a ndre Havana 1948-New York 1985 en Quincy (MA) 1935 Pietre Foglie, 1984 Stenen bladeren, 1984
of Ana Mendieta, LLC. Galerie Lelong & Co. Met vergunning van de Artists Rights Society (ARS) , New York BC 002.720
The Roots of Industry, 2016 De wortels van de industrie, 2016 CandiceAPets1/2
Lin en François Ghebaly Gallery, Los Angeles. Foto: Jeff McLane BC 002.641
On Tropical Nature, 1991 Over tropische natuur, 1991 diverse BCparticulierematerialencollectie002.631
Herbarium Perrine, 2007-2011 Perrine’s herbarium, 2007-2011
ZAALOVERZICHT ZAAL III MET WERK VAN CANDICE LIN EN MARK DION
Linandicec2020SarcophagusFuture
Linandicec(detail)2020SarcophagusFuture
Linandicec(detail)2020SarcophagusFuture
Josephbeuys1973DemokratiedirektefürRose1972denkenmehrnichtgarwirkönnendanicht,wir’stunRosedieOhne
Ik kan me geen politieker gebied voorstellen dan de geschiedenis van de voorstelling van de natuur. Werken die proberen een begrip te kweken van de intellectuele weg die we hebben afgelegd en die heeft geleid tot onze suïcidale relatie met onze eigen planeet, zijn naar mijn idee zeer politiek. – Mark Dion,-2017
De ontdekkingsreiziger en de naturalist begrijpen de gevaarlijke en mysterieuze wereld om hen heen door deze te benoemen, waarbij ze iets van het anders-zijn en het exotische tenietdoen. […] De naturalist en de ontdekkingsreiziger maken iets zinnigs uit het chaotisch andere door het in een vast kader te vatten. – Mark Dion, 1991
iondarkm1991NatureTropicalOn
m ark d ion – On Tropical Nature 1991 (detail)
Ik kan me geen politieker gebied voorstellen dan de geschiedenis van de voorstelling van de natuur. Werken die proberen een begrip te kweken van de intellectuele weg die we hebben afgelegd en die heeft geleid tot onze suïcidale relatie met onze eigen planeet, zijn naar mijn idee zeer politiek. – Mark Dion, 2017
iondarkm2007-2011PerrineHerbarium
Gedurende de laatste tien jaar heeft mijn werk, als een dialoog tussen de natuur en het mythische vrouwelijke lichaam, zich dialectisch ontwikkeld in reactie op diverse landschappen als een emotionele, seksuele, biologische bevestiging van het zijn. […] Mijn kunst is gegrondvest op de primordiale opeenhopingen, de onbewuste driften die de wereld bezielen, niet in een poging om het verleden te verlossen, maar eerder in confrontatie met de leegte, de verweesdheid, de ongedoopte aarde van het begin, de tijd die van binnenuit de aarde naar ons kijkt. – Ana Mendieta, 1984
ZAALOVERZICHT ZAAL III EN IV MET WERK VAN MARK DION, ANA MENDIETA, LOIS WEINBERGER EN CANDICE LIN (IN SAMENWERKING
SAMENWERKING MET P STAFF)
Onkruid
ichaemLLandy(detail)2002Nourishment
Een centraal begrip in het oeuvre van Lois Weinberger is ‘the ruderal’, letterlijk de wildgroei van planten op verstoorde grond. De zelfbenoemde ‘green man’ Weinberger koestert een voorkeur voor ‘onkruid’ en andere minder geliefde, ‘mentaal verdrongen’ flora, die hij opkweekt in tuinen in Berlijn, Wenen en Gars am Kamp. De sterk geëngageerde Weinberger voelt zich evenzeer verbonden met maatschappelijke verschoppelingen. Tijdens Documenta X in 1997 beplant hij een van de spoorbanen van het station van Kassel met neofyten uit Oost- en Zuidoost-Europa – de herkomstgebieden van migrantengemeenschappen in Kassel. In Walking, zijn plattegrond van een fictief landschap, brengt Weinberger plantennamen samen met Freudiaanse terminologie uit Lévi-Strauss’ publicatie Myth Meaning
and
Onkruid, een categorie planten die bij uitstek ideologisch beladen is, wordt wel gedefinieerd als ‘een plant op de verkeerde plaats’, een definitie die ruimte laat voor talloze persoonlijke en culturele interpretaties. Andere typeringen benadrukken de giftigheid van onkruidplanten, hun gebrek aan praktisch nut of hun invasieve karakter.
Dichter en beeldend kunstenaar Ian Hamilton Finlay wordt bekend met zijn magnum opus, de tuin Little Sparta in Stonypath, Lanarkshire in Schotland, waarin hij landschappelijke elementen samenbrengt met concrete poëzie, neoclassicistische architectuur en follies, bouwwerken die louter een decoratief of ludiek doel dienen. In de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum is een ander hoofdwerk te vinden: Sacred Grove, dat protagonisten uit de Franse Revolutie eert en de aanwezige bomen tot een pantheon van zuilen verheft. Provocateur Finlay stelt de ongerepte ‘wilde’ natuur gelijk aan een staat van fascisme; de gecultiveerde landschappen van de achttiende eeuw beschouwt hij als het toppunt van cultuur.
Het werk van Anaïs Tondeur ontstaat vaak in nauwe samenwerking met wetenschappers. Haar Chernobyl Herbarium is een work-in-progress sinds 2011. Het is een serie rayogrammen – directe afdrukken op fotogevoelig papier zonder tussenkomst van een fotocamera – van radioactieve planten uit de onbegaanbaar verklaarde zone rond de ontplofte kerncentrale in Oekraïne. Het schimmige, spookachtige herbarium omvat momenteel 36 bladen: één afdruk voor ieder jaar sinds de ontploffing van reactor 4 op 26 april 1986. Het Chernobyl Herbarium is een samenwerking van Tondeur met filosoof en schrijver Michael Marder, die op basis van ieder rayogram een tekst schrijft en biogeneticus Martin Hajduch, die de veranderingen in de planten ten gevolge van de straling analyseert.
Michael Landy verwerft in de jaren negentig naam als een van de vooraanstaande Young British Artists als hij al zijn persoonlijke bezittingen vernietigt. Onmiddellijk hierop begint hij aan een serie etsen op ware grootte van uiteenlopende soorten onkruid die hij aantreft in de straten van Londen en die hij in leven houdt. ‘Nourishment’ (Voeding) noemt Landy deze serie, die in het teken staat van weerstand, volharding en overleving in barre omstandigheden. ‘Deze straatbloemen hebben heel weinig grond of voeding nodig om te gedijen. Ze kunnen het meest vijandige stadslandschap overleven doordat ze zich zeer goed aan hun omgeving kunnen aanpassen’, aldus Landy.
‘Of Famous Arcady Ye Are’, 1977 ‘Van het beroemde Arcadië ben jij’, zeefdruk1977 op Kröller-MüllerpapierMuseum, Otterlo
KM 128.445
zaal iv o nkruid 01
09 10 16
litho op Kröller-MüllerpapierMuseum, Otterlo
01 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
pigment druk op archiefpapier Studio5/5 Lois Weinberger & Galerie Krinzinger foto: Dieter Schwerdtle BC 002.625
What is Beyond Plants is at One with Them. documenta X, Kassel 1997. Railway Track, Neophytes from South and South-eastern Europe, 1997
Königskerze, 2000 Koningskaars, 2000
Seven Seed Packets, 1986 Zeven zaadpakketten, 1986 litho op Kröller-MüllerpapierMuseum, Otterlo
KM 117.256
Both the Garden Style…, 1987 Zowel de tuinstijl…, 1987
litho op Kröller-MüllerpapierMuseum, Otterlo
KM 100.789
Dat wat voorbij planten is, is één met hen. documenta X, Kassel 1997. Spoorlijn, neofieten uit Zuid- en Zuidoost-Europa, 1997
02 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
KM 126.555
05 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
After Bernini, 1987
Selectie van publicaties, 1978-1983 Kröller-Müller Museum, Otterlo
09 m ichae L Landy London 1963 Nourishment, 2002 Voeding, 2002
Apollo and Daphne (after Bernini), 1977 Apollo en Daphne (naar Bernini), litho1977 op Kröller-MüllerpapierMuseum, Otterlo
03 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
Selectie van publicaties, 1984-1987 Kröller-Müller Museum, Otterlo
Naar Bernini, 1987
07 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
The Months, 1982 De maanden, 1982 inkt (drukwerk) op papier Kröller-Müller Museum, Otterlo
06 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
10 Lois Weinberger Stams 1947-Wenen 2020
08 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
KM 114.981
Stams 1947-Wenen 2020
etsen op Hahnemühle papier particuliere16/37 collectie BC 002.624
KM 124.700
Oost-Indische inkt en kleurpotlood op SallepapierPrincipale (Parijs) & Studio Lois BCWeinberger002.668 02 03 04 05 06 11 12 15 07 08
04 i an h ami Lton Fin L ay Nassau 1925-Edinburgh 2006
11 Lois Weinberger
13 14
verfstift op oliebasis op geïmpregneerd StudiokatoenLois Weinberger & Galerie Krinzinger BC 002.659
16 Lois Weinberger
Studio Lois Weinberger & Galerie Krinzinger BC 002.661
Oost-Indische inkt en kleurpotlood op StudiopapierLois Weinberger & Galerie Krinzinger
in samenwerking met filosoof Michel Marder en biogeneticus Martin Hajduch rayogrammen en pigmentprint op RAG BCcollectie-papierkunstenaar002.649
Drawing for documenta X, Kassel, 1997
Stams 1947-Wenen 2020
13 Lois Weinberger
Stams 1947-Wenen 2020
17 Lois Weinberger
Stams 1947-Wenen 2020
Tekening voor documenta X, Kassel, Oost-Indische1997 inkt op papier Salle Principale (Parijs) & Studio Lois BCWeinberger002.666
12 Lois Weinberger
18 201917
Wild Cube, 1996 Wilde kubus, 1996
15 Lois Weinberger
Green Man, 2010 Groene man, 2010 arcium lappa (klis)
Stams 1947-Wenen 2020
18 Lois Weinberger
Stams 1947-Wenen 2020
14 Lois Weinberger
Oost-Indische inkt en waterverf op StudiopapierLois Weinberger & Galerie Krinzinger BC 002.664
Field Work, Walking, 2014 Veldwerk, wandelen, 2014
Stams 1947-Wenen 2020 Wild Cube, 1991-2010 Wilde kubus, 1991-2010 rib StudiostaalLois Weinberger & Galerie Krinzinger BC 002.660
Zittergras, 2001 Bevertjes, Oost-Indische2001inkt en waterverf op papier Studio Lois Weinberger & Galerie Krinzinger BC 002.665
Stams 1947-Wenen 2020
Stams 1947-Wenen 2020 Area, 1991-1995 Gebied, schrijfmachine,1991-1995potlood en Oost-Indische inkt op papier Salle Principale (Parijs) & Studio Lois BCWeinberger002.667
BC 002.663
19 a naïs tondeur Parijs 1985
Chernobyl Herbarium, 2011-ongoing Exclusion zone, Chernobyl, Ukraine Radiation level: 1.7 MS/ hour Tsjernobyl herbarium, 2011-heden Vervreemdingszone, Tsjernobyl, Oekraïne. Stralingsniveau: 1,7 MS/uur
Etymological Plant List, 2001 Etymologische plantenlijst, 2001
20 Lois Weinberger
De saaie noodzaak om te wieden ontstaat omdat elke gezonde plant een racist en een imperialist is; (en zelfs) elk madeliefje wenst voor zichzelf een rijk te stichten waarop de zon nooit ondergaat. – Ian Hamilton Finlay
FintonLamihaniLayrechts)naarlinks(Van1977Are’YeArcadyFamous‘Of1977Bernini)(afterDaphneandApollo1982MonthsThe1986PacketsSeedSeven1987Style…GardentheBoth1987BerniniAfter
ZAALOVERZICHT ZAAL IV MET WERK VAN LOIS WEINBERGER
Ondenkbaar en onrepresenteerbaar als [de gebeurtenis van Tsjernobyl] is, dringen we aan op de noodzaak erover na te denken, het te duiden en te symboliseren, de balans op te maken van het bewustzijn dat erdoor gefragmenteerd raakte en, misschien, een andere, meer op het milieu afgestemde manier van leven te cultiveren. […] het trauma van Tsjernobyl is niet verwerkt bij gebrek aan een bewustzijn dat geschikt is om het te vertegenwoordigen. De productie van kernenergie in Europa en de rest van de wereld is niet stopgezet, en sommigen durven zelfs te beweren dat deze veiliger en milieuvriendelijker is dan die welke door verbranding van fossiele brandstoffen wordt verkregen. Een fundamentele heroverweging van de betekenis van energie en de opwekking ervan moet nog plaatsvinden tegen de dubbele achtergrond van Tsjernobyl (en nu Fukushima) en de door de mens veroorzaakte klimaatverandering. – Michael Marder en Anaïs Tondeur, 2016
ZAALOVERZICHT ZAAL IV MET WERK VAN ANAÏS TONDEUR EN LOIS WEINBERGER
WeinbergerLois1997KasselXdocumentaThem.withOneatisPlantsBeyondisWhat
De woede tegen zandmuur en brandnetel wordt gevoed door het voorgevoel dat deze op onze graven zullen groeien. – Lois Weinberger, zomer
1994
ZAALOVERZICHT ZAAL IV MET WERK VAN LOIS WEINBERGER
De definitie is het culturele verhaal van het onkruid. Hoe en waarom en waar we planten als ongewenst classificeren maakt deel uit van het verhaal van onze onophoudelijke pogingen om grenzen te trekken tussen natuur en cultuur, wildheid en domesticatie. […] Onkruid laat op levendige wijze zien dat het natuurlijke leven –en de loop van de evolutie zelf – weigeren zich te laten beperken door onze culturele concepten. Op die manier laten ze ons het idee van een verdeelde schepping onder de loep nemen.
– Richard Mabey, Weeds: The Story of Outlaw Plants, 2010
WeinbergerLois2014WalkingWorkField
Joseph Beuys is zijn leven lang geïnteresseerd geweest in de helende en regeneratieve kracht van planten, in nauwe samenhang met zijn interesse in de antroposofie van Rudolf Steiner en de biologisch-dynamische landbouwmethode die deze ontwikkelde. Uit 1965 dateert een handzaam lijstje van Beuys met de Latijnse namen van geneeskrachtige planten. Een soortgelijke lijst uit 1979 somt de plantensoorten op die als ‘groenbemesters’ het vermogen hebben om braakliggende akkers te regenereren. Het project 7000 Eichen in Kassel, waarvoor Beuys 7000 bomen laat planten in de zwaar gebombardeerde stad, staat bekend als zijn ultieme ‘sociale plastiek’. 7000 Eichen wordt vaak opgevat als een ecologisch project, maar het is sterk antropocentrisch van karakter: het is vooral ook een symbool voor de revitalisering van de menselijke samenleving. De horror-vacuï-tekening Feld is ontstaan naar aanleiding van de moestuin die Beuys aanlegde bij zijn buitenhuis in het Nederlandse Nederweert.
Regeneratie en ‘green remediation’
Planten spelen een bepalende rol in de stabiliteit van ecosystemen – ze weten zelfs de temperatuur en luchtvochtigheid te reguleren. Verschillende kunstenaars reflecteren op het vermogen van planten om hun omgeving te reinigen en nieuw leven te geven.
1979RegenerationzurAckereinsaat
beuysosephJ
Otobong Nkanga koestert een sterke belangstelling voor de ecologische relatie tussen mensen en het land dat zij bewonen. Centraal in de installatie die Nkanga voor Botanischer Wahnsinn realiseert, staat een berk die op een steenworp afstand van het museum omwaaide tijdens een recente voorjaarsstorm. De monumentale ‘moederboom’ is via een ‘navelstreng’ of ‘bloedsomloop’ van handgeknoopte touwen verbonden met geschakelde, in Murano geblazen glazen bollen. Ze doen dienst als geklimatiseerde terraria met aarde en planten, waaronder een jonge berk. De installatie met haar belofte van heling en regeneratie vindt een pendant in het tapijt Double Plot, dat verhaalt over de exploitatie van de natuur door middel van mijnbouw. De littekens die deze activiteit achterlaat in het landschap worden weerspiegeld in de lijnen in het tapijt, die associaties wekken met geografische grenzen, boomwortels, aders van kostbare ertsen en aders in het menselijk lichaam.
Waar Beuys ooit (niet gerealiseerde) plannen maakt om de zwaar vervuilde uiterwaarden van Hamburg op te schonen door bomen te planten, vervult Mel Chin een pioniersrol met zijn succesvolle project Revival Field. Vanuit de behoefte om als kunstenaar daadwerkelijk ecologisch herstel te genereren, gaat hij een samenwerking aan met wetenschapper Rufus Chaney, die al in 1983 publiceert over zogenaamde hyperaccumulator-planten die met hun wortelstelsel hoge concentraties zware metalen kunnen opnemen uit industrieel vervuilde gronden. Samen realiseren zij artistiek-wetenschappelijke teststations in Minnesota, Pennsylvania en Nederland. Het cirkelvormige deel van de stations is beplant met hyperaccumulators en fungeert als testgebied, het onbeplante vierkant is controlegebied. Deze praktijk van ‘green remediation’ – het reinigen van vervuilde gronden met hulp van planten – zou een enorme vlucht nemen.
05 Joseph b euys
Houston 1951
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986 Feld, 1983 Veld, potlood1983op wit papier particuliere collectie BC 002.653
mahonie, glas, zink, koper, lood, aluminium en roestvrij staal particuliere67/96 collectie BC 002.656
Ohne Titel, 1965 Zonder titel, 1965
Revival Field Maquette, the Netherlands, 1992
08 Joseph b euys
Houston 1951
07 Joseph b euys
potlood en stempel op wit papier particuliere collectie BC 002.651
zaal v r egeneratie en ‘green remediation’ 01 02 03 04 05 06 07 08
Griselinia blad, potlood en koperoxide op wit karton particuliere collectie BC 002.654
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986
01 m e L c hin
10 otobong n kanga Kano 1974
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986
Ackereinsaat zur Regeneration, 1979 Veldzaad voor regeneratie, 1979
7000 eikenbomen, 1982
Griselinia Littoralis, 1984
wandtapijt: geweven textiel (viscose-bast, polyester, biologische katoen, cashwool, acryl) en fotografie (5 inktjetprints op lasergesneden BCcollectiedibondplaten)kunstenaar002.678
7000 Eichen, 1982
06 Joseph b euys
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986
Revival Ramp, 1996 Herstellingshelling, 1996 particuliereAPets3/4 collectie
09 otobong n kanga Kano 1974
Alignment, 2022
04 Joseph b euys
03 m e L c hin
Uitlijning, handgemaakte2022touwen, 3 Murano glasbollen, boomstam, metalen verbindingsstukken, kleikorrels, lavasteen, actieve kool, aarde en BCcollectieplantenkunstenaar002.633
Herstellingsveld maquette, Nederland, 1992 diverse BCparticulierematerialencollectie002.655
potlood op lichtbruin karton particuliere collectie BC 002.650
Double Plot, 2018 Dubbel complot, 2018
Herstellingsveld 90-93 documentatie (perceel markering nr. 67), 1993
Houston 1951
BC 002.657
Krefeld 1921-Düsseldorf 1986
potlood en stempel op wit papier particuliere collectie BC 002.652
02 m e L c hin
Revival Field 90-93 Documentation (Plot Marker No. 67), 1993
09 10
ZAALOVERZICHT ZAAL V MET WERK VAN OTOBONG NKANGA EN MEL CHIN
cLemhin199367)No.Marker(PlotDocumentation90-93FieldRevival1996RampRevival cLemhinDocumentation90-93FieldRevival(detail)199367)No.Marker(Plot
cLemhin1992NetherlandstheMaquetteFieldRevival
– Joseph Beuys, 1984
Bomen zijn niet belangrijk om het leven op aarde in stand te houden. Nee, bomen zijn belangrijk om de menselijke ziel te redden. Die ecologie van de natuurwinkel doet er niet werkelijk toe. De wereld kan ten onder gaan. Deze aarde kan kapot gaan. Maar als deze aarde vergaat in de staat waarin ze nu verkeert, is de menselijke ziel in gevaar. Het enige dat de moeite waard is om te verheffen, is de menselijke ziel.
kangatobongon2018PlotDouble2022Alignment
kangatobongon(detail)2022Alignment
kangatobongon(detail)2018PlotDouble
Stams 1947-Wenen 2020
immigrantentassen, aarde, spontane vegetatie
Draagbare tuin, 1994-2021
Studio Lois Weinberger & Galerie Krinzinger
BC 002.626 buiten
Lois Weinberger
Portable Garden, 1994-2021
g ra F isch ont W erp tentoonste LL ing Saiid Smale
Jannet de Goede, Hoofd presentatie Kröller-Müller Museum
Mike HuubRitchieStegeman
Colofon Tentoonstelling
Idem Dito, Arnhem
cColofonoördinatie en rea L isatie
Mike HuubRitchieStegeman
g astcurator Roel Arkesteijn
Jannet de Goede, Hoofd presentatie Kröller-Müller Museum Medewerkers Kröller-Müller Museum
b ruik L eenge V ers Gemma Anderson Lili MuseumStudioAnaïsOtobongCandiceFischerLinNkangaTondeurLoisWeinbergerHedendaagse
h oo F dbegunstigers
t ekst Roel Arkesteijn
Verta L ing
Rachelle van den Broek, Projectcoördinator Kröller-Müller Museum
Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC -organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2022
c oördinatie en rea L isatie
g ra F isch ont W erp Caroline de Lint, Den Haag
Kunst de Domijnen, Sittard François Ghebaly Gallery, Los Angeles Galerie Krinzinger, Wenen Galerie Lelong, New York Salle Principale, Parijs en degenen die anoniem wensen te blijven
b e L ettering
Fotogra F ie Marjon Gemmeke
Verta L ing