SKARBIEC MIECHOWSKI. PRZESZŁOŚĆ I TERAŹNIEJSZOŚĆ W Muzeum Ziemi Miechowskiej została właśnie otwarta wystawa „Piękno ukryte w jedwabnej materii. Tkaniny z kolekcji Bożogrobców”, to bardzo dobry moment, żeby przypomnieć historię ratowania tego niezwykłego zbioru. Pierwsza wystawa prezentująca zabytki ze skarbca Bazyliki Grobu Bożego w Miechowie odbyła się w 1996 r. zaprezentowano na niej portrety kolejnych proboszczów generalnych, złotnictwo, stare księgi, rzeźby i tkaniny. Wystawie towarzyszył katalog. Ta wystawa zapoczątkowała trudny proces ratowania tego bezcennego zbioru. Jako pierwszy staraniem p. Krystyny Olchawy, konserwacji został poddany portret Macieja Łubieńskiego proboszcza generalnego komendatoryjnego (1617-1627). Maciej Łubieński umierając w 1652 r. przeznaczył zapisem testamentowym sporą kwotę na ratowanie szat i ubiorów w kościele miechowskim. Niejako kontynuując realizuję testamentu zmarłego prymasa ( pierwsze naprawy wykonano na przełomie XVII i XVIII w. o czym świadczą m.in. listy wszyte w tkaniny) organizatorzy wystawy postanowili zająć się zabezpieczeniem zgromadzonych w skarbcu tkanin, najbardziej narażonych na zniszczenie zabytków. Najważniejsze było określenie skali zadania oraz nawiązanie kontaktów z historykiem sztuki i konserwatorem tkanin. O planowanych pracach został powiadomiony ówczesny Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków. W liście skierowanym do Ks. Prałata Jerzego Gredki pisze: „Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Krakowie w pełni popiera inicjatywę opracowania wstępnego projektu konserwacji zespołu zabytkowych tkanin liturgicznych znajdujących się w Bazylice Grobu Bożego w Miechowie. Zespół tkanin liturgicznych stanowi cenny przykład zachowanych zabytków tego rodzaju. Opracowania projektu konserwacji podjęła się Pani mgr Barbara Kalfas Rzeczoznawca Ministra Kultury ds. zabytków ruchomych i konserwacji tkanin. W pełni popieram inicjatywę zarówno opracowanie projektu, jak i przyszłej konserwacji tak cennego zespołu tkanin liturgicznych.”
Fot.1. Złota koronka z pierwotnej ekspozycji w skarbcu widoczne „frędzle” ślad pozostawiony w warstwie kurzu.
Zatem z aprobatą Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ruszyły prace konserwatorskie. Najpierw został określony zakres konserwacji, oraz dokonana ocena i identyfikacja tkanin pod względem merytorycznym. Dawna ekspozycja zorganizowana w skarbcu zapewne jeszcze w XIX w. przetrwała nienaruszona ponad 100 lat, tkaniny pokryły się grubą warstwą kurzu i tylko wprawne oko konserwatora mogło określić co kryło się pod nią. Pierwszy ornat do konserwacji wybrał Ks. Prałat Jerzy Gredka, do konserwacji zostały przeznaczone także dwie palki. Koszty konserwacji miały być pokryte ze składek Miechowian , miłośników sztuki, skupionych wokół Galerii „U Jaksy”.
Fot.2i 3. Ornat złoty – poł. XVIII w. przed konserwacją i po konserwacji, którą sfinansowali: Włodzimierz Barczyński, Mieczysław Bertek, Teresa Błaszczyk, Zofia Bzdyl, Jan Chwastek, Stanisław Ciećkiewicz, Krystyna Czyż, Małgorzata Flis, Krystyna Gamrat, Joanna Górkiewicz, Elżbieta Kolarz, Mirosław Leszczyński, Wanda Madejska, Krystyna Maj, Ewa Majcher, Krystyna Makuch, Jan Marczuk, Anna Micyk, Maria Mordawska, Teresa Mucha, Elżbieta Muszyńska, Grażyna Orzechowska, Zofia Osmenda, Jan Ostrowski, Bronisława Pawelec, Stanisław Piwowarski, Marian Rogowski, Danuta Rzemieniec, Regina Siudak, Zofia Słota, Teresa Suss, Maria Sztuk, Zygmunt Szopa, Jan Szostak, Jan Wołoch, Helena Zaczkowska, Anna Zdzisławska, Jadwiga Zięba, Anna Ziemnicka, Tadeusz Zaich.
Fot.4i 5.Palka z przedstawieniem św. Wojciecha przed i po konserwacji, sfinansowanej przez Krystyn ę Olchawę. Początek był bardzo trudny, przypominał orkę na ugorze. Ale efekty były znakomite. Zaprezentowany mieszkańcom Miechowa złoty ornat po konserwacji wraz z dokumentacją fotograficzną z przebiegu prac, zrobił wielkie wrażenie i zachęcił do dalszych działań. Zgłosili się darczyńcy , zarówno tacy którzy posiadali dobrze prosperujące firmy jak i zwykli mieszkańcy mający na sercu dobro i znaczenie miechowskiego skarbca. Nastąpiło prawdziwe pospolite ruszenie ofiarodawcami byli emeryci i młodzież szkolna. Był to swoisty fenomen, przykład postawy obywatelskiej, społeczeństwa , któremu zależy. Te początkowe działania zostały opisane w artykule Ornaty z Miechowa. (w: Sztuka Sakralna, Nr.5 ,2003) Równocześnie całemu przedsięwzięciu nadano formę prawną, zawiązało się stowarzyszenie – Towarzystwo Przyjaciół Sztuki, którego jednym z głównych zadań była piecza nad ratowaniem zasobów skarbca.
Fot.6. Ks. Bp Kazimierz Ryczan zwiedza wystawę tkanin z miechowskiego Skarbca na Targach SACRO EXPO w Kielcach.
W Galerii „U Jaksy” organizowano wykłady na tematy związane z zabytkami zgromadzonymi w skarbcu i jego historią. Kolejny, drugi cykl wykładów oraz związana z nimi wystawa tkanin ze skarbca odbyła się w ramach Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego również w Galerii „U Jaksy”. Dokonania związane z konserwacją zabytkowych tkanin wzbogaciły też prezentację Miechowa na wystawie w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie.
Fot.7i 8.Polski ornat żałobny z haftem – XVIII w. w trakcie prac i po konserwacji. Konserwację sponsorowali: Jan Rakoczy – Firma Remontowo-Handlowo-Usługowa „TOMAGA” oraz Zygmunt Murdza – Zakład Remontowo-Budowlany „MURDZA”.
Na entuzjazm ludzi odpowiedziało środowisko naukowe Krakowa. Prof. dr hab. Tadeusz Chrzanowski wybitny historyk sztuki napisał: „Mam stosunkowo niezłą znajomość zasobów tkanin i haftów znajdujących się w różnych kościołach i klasztorach naszego kraju i śmiem twierdzić, że może jedynie u SS Benedyktynek w Żarnowcu na Pomorzu jest tak wielki i wspaniały zespół szat liturgicznych i rozmaitych innych drobniejszych wyrobów jak właśnie w klasztorze Bożogrobców w Miechowie, popieram także zaangażowanie p. Barbary Kalfas w ratowanie tego zbioru, nikt bowiem lepiej i bardziej fachowo nie zajmie się tymi ogromnymi skarbami, jakie są przechowywane na strychu tego kościoła” Ekspertyzy mikrobiologiczne na podstawie próbek pobranych w skarbcu, bibliotece i z poszczególnych zabytków wykonał prof. dr hab. Wiesław Barabasz. Wszystkie przeprowadzone prace badawcze wskazywały na to ,że tkaniny, zwłaszcza te po konserwacji do skarbca wrócić nie mogą.
Fot. 9, 10 i 11. Ornat w. XVII, boki z tkaniny tureckiej – XVII w. – stan po konserwacji. Fundator konserwacji Organizator Targów Sacro Expo; po prawej: fragment ramienia ornatu przed i po konserwacji.
Palącą stała się sprawa zorganizowania muzeum. Ks. Prałat Jerzy Gredka zaproponował lokalizację w tzw. Domu Generałów, potrzebna był zgoda J.E .Ks. Bpa Kazimierza Ryczana no i oczywiście fundusze na remont. Niejako, żeby ułatwić ks. Biskupowi decyzję zorganizowano w Kielcach wystawę ”Skarbiec Miechowski. Przeszłość-TeraźniejszośćPrzyszłość”. Zaprezentowano tkaniny po konserwacji, w trakcie prac i te które w bardzo złym stanie czekały na swoją kolej. Wystawie towarzyszyła sesja naukowa, na której wybitni historycy sztuki omówili wybrane zabytki ze skarbca Miechowskich Bożogrobców, a Prezes Towarzystwa Przyjaciół Sztuki p. Bolesław Kot zapoznał licznie zgromadzonych słuchaczy z aspektami prawnymi powołania stowarzyszenia i opracowania statutu. Na wystawie zaprezentowano także, co nie jest bez znaczenia, zebrane w kilku tomach opracowane przez dr historii sztuki ks. Andrzeja Glińskiego Boksińskiego karty inwentarzowe, kościoła i zabytków ruchomych zgromadzonych w skarbcu. Duże wrażenie na zwiedzających zrobił wysoki poziom merytorycznego opracowania oraz perfekcyjne fotografie poszczególnych zabytków. W późniejszym terminie inwentaryzacja została uzupełniona opracowaniem tzw. białych kart dla zbiorów zachowanej biblioteki.
Fot.12 i13. Ornat z tkaniny tureckiej – XVI w. Zakonserwowany z funduszy przekazanych przez Grzegorza Ścisło – Prezesa Zarządu CTL Logistics – Południe.
Fot. 14. Zwiedzanie wystawy ”Skarbiec Miechowski. Przeszłość-Teraźniejszość-Przyszłość”.
Fot. 15 i 16. Prymas Polski Kardynał Józef Glemp zwiedza wystawę ”Skarbiec Miechowski. Przeszłość-Teraźniejszość-Przyszłość”, którą prezentuje Barbara Kalfas; obok: Stuła – XVII w. po konserwacji, sfinansowanej przez Helenę i Zygmunta Szopów.
Bardzo udana i ciesząca się dużym zainteresowaniem wystawa została powtórzona w Miechowie. Tkanin po konserwacji przybywało. Palącą potrzebą stało się znalezienie miejsca gdzie można by je było eksponować. Pierwsza gablota została umieszczona w Kaplicy Najświętszego Sakramentu w nawie południowej kościoła. Staraniem Towarzystwa Przyjaciół Sztuki przy wsparciu profesora Tadeusza Chrzanowskiego uzyskano dofinansowanie od Fundacji Kronenberga na gabloty i konserwację przepięknego kompletu z włoskiego aksamitu z XVII w. W oczekiwaniu na utworzenie Muzeum Ziemi Miechowskiej gabloty wraz z nową ekspozycją usytuowano w babińcu.
Fragment aksamitu z ornatu w trakcie prac konserwatorskich. Fot. 17 i 18. Ornat z garnituru zielonego ufundowanego przez Wawrzyńca Gembickiego kanonika kapituły katedralnej na Wawelu, z włoskiego aksamitu z poł. XVII w. Stan przed konserwacją. Konserwację całego kompletu obejmującego: ornat, kapę, dwie dalmatyki i stułę sfinansowano ze środków pozyskanych z Fundacji Bankowej Leopolda Kronenberga. Wszystkie osoby zaangażowane w ratowanie skarbca Bożogrobców dbały o popularyzację tego tematu. W wyniku tego powstało kilkanaście artykułów, trzy reportaże telewizyjne i co najmniej jedna audycja radiowa. Łączył nas entuzjazm, radość i duma z wyników pracy. W 2008 r. działalność TPS została doceniona i wyróżniona przez Marszałka Małopolski i uhonorowana nagrodą Kryształy Soli. W 2012 roku powstało długo oczekiwane Muzeum Ziemi Miechowskiej, które według założeń ma na całym piętrze prezentować zabytki związane z działalnością Bożogrobców. Pomimo tego pierwszą prezentowaną ekspozycją zorganizowaną przez Muzeum, była wystawa w żaden sposób nie związana z działalnością Zakonu, zatytułowana „Chłop potęgą jest i basta!” To może tak po chłopsku. Zaoraliśmy pole, zasialiśmy ziarno, dbaliśmy o nie pomimo trudnych warunków i nie zawsze dobrej pogody. Teraz wystarczy tylko zebrać plony. Mamy nadzieję, że zostaniemy zaproszeni na dożynki. Życzymy powodzenia.