Edukacja. Przewodnik Krytyki Politycznej by Krytyka Polityczna

edukacja P R Z E W O D N I K K R Y T Y K I P O L I T Y C Z N EJ

SPIS rzeczy WSTĘP Przemysław Sadura, Marzy mi się inna rozmowa o szkole

EDUKACJA PUBLICZNA Możemy obudzić się w kraju o strukturze kastowej. Z Romanem Dolatą rozmawia Paweł Pieniążek

Dariusz Chętkowski, Norma reforma

DEMOKRACJA W SZKOLE Anna Dzierzgowska, Demokracja, wspólnota, równość

Aleksandra Denst-Sadura, Pedagogiczny slow. Inspiracje myślą wychowawczą Korczaka, Makarenki i Kuronia

PROGRAM Reinhard Kahl, Kto często gra w teatrze, będzie lepszy z matematyki. Odnowa szkoły w Niemczech 74 Pozwólmy dzieciom myśleć. Z Mirosławem Dąbrowskim rozmawia Dorota Obidniak 84 Historia panów w garniturach. Z Piotrem Laskowskim rozmawia Michał Sutowski

110

Marcin Zaród, Święty Graal czy bozon Higgsa? Uwagi o edukacji matematyczno-przyrodniczej

127

Nowa rzeczywistość wymaga od nas inteligencji kolektywnej. Z Henrym Jenkinsem rozmawia Szymon Grela

141

Marcin Zaród, Partyzanci dydaktyki. Dobre praktyki w edukacji pozaformalnej

154

FINANSOWANIE I ZARZĄDZANIE Magdalena Kaszulanis, Odkrywamy Kartę. Czym jest Karta nauczyciela, co zawiera, dlaczego nie jest taka straszna, jaką ją media malują

162

Jakub Rzekanowski, AAA oddam szkołę. Jakie konsekwencje komercjalizacji ponoszą uczniowie i uczennice?

186

Piotr Skura, Subwencja idzie za uczniem. Jak finansowana jest publiczna edukacja i niepubliczna

208

Bardziej martwiłbym się o uczniów niż o nauczycieli. Z Mikołajem Herbstem rozmawia Jaś Kapela 224 PROBLEMY SOCJALNE Punkty ujemne za pochodzenie. Z Izą Desperak i Martą Petelewicz rozmawia Hanna Gill-Piątek 232 Kaja Malanowska, Uchodźcy w polskiej szkole

248

Rafał Bakalarczyk, Edukacja integracyjna szansą (nie tylko) dla niepełnosprawnych

261

Dorota Obidniak, Zanim nastały szkoły promujące zdrowie

274

GENDER Dorota Obidniak, Gender? A o co chodzi?

288

Marta Konarzewska, Spektakl heteronormy w szkole

306

INTERWENCJE Christian Füller, Życiowa decyzja w wieku 10 lat

320

Magdalena Goetz, Spór o gimnazja

326

Aleksandra Denst-Sadura, Rodzice w szkole. Konflikt w kilku odsłonach

338

Jakub Majmurek, Religia w szkole albo historia pewnej uzurpacji

350

Nie zastąpimy edukacji systemowej. Z Aleksandrą Józefowską rozmawia Marta Konarzewska

359

Tomasz Leśniak, Polityka cięć

372

AUTORZY

379

KRYTYKA POLITYCZNA

382

PRZEWODNIKI KRYTYKI POLITYCZNEJ

388

WSTĘP

Przemysław Sadura

Marzy mi się inna rozmowa o szkole Kiedyś w przerwie panelu dotyczącego polskiego systemu edukacji prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego Sławomir Broniarz zapytał mnie, jak wspominam swoją szkołę. Tę „nienadgryzioną przez neoliberalne reformy”. Wtedy nie zdążyłem mu odpowiedzieć. Odniosłem wrażenie, że spodziewał się ode mnie hymnu pochwalnego. Czy jeśli dziś jako rodzic dziecka w wieku szkolnym, publicysta lub socjolog badający edukację krytykuję politykę oświatową, to muszę kochać szkołę peerelowską? Niekoniecznie. Jasne – szkolne wspomnienia zwykle budzą nostalgię. Każdy ma coś, za co mógłby szkole podziękować, jak Muniek Staszczyk w Wychowaniu. Co nie znaczy, że wszystko nam się w szkole podobało. Kariera szkolna mojego pokolenia przypadła na szczególny okres, bo jej półmetek wypadł w roku 1989. Transformacja ustrojowa widziana z tej perspektywy wygląda dość ciekawie. Wydaje mi się, że w szkole jak w soczewce widać wszystkie problemy, z jakimi zmagały się (i dalej zmagają) społeczeństwo i państwo. Już to nadaje jej szczególny status wśród usług publicznych. Dodatkowo w życiu dziecka pełni funkcję porównywalną z pracą zawodową w życiu dorosłego. Doświadczenia szkolne decydują o naszej przyszłości. Polityka edukacyjna może zmniejszać, zwiększać lub reprodukować nierówności społeczne. W tym kontekście dziwi, jak niewiele miejsca zajmuje tematyka szkolna w debacie publicznej. Jeśli już dyskutujemy o edukacji, to najczęściej chodzi o rytualne spory dotyczące 8

Marzy mi się inna rozmowa o szkole

gimnazjów i Karty nauczyciela. MEN najchętniej włącza się do debaty po to, żeby dowieść, że szkoła dzisiejsza jest lepsza niż szkoła wczorajsza, o czym świadczyć mają uśrednione wyniki testów. Tak zrobiła zresztą minister Szumilas we wspomnianej debacie. Spróbuję więc odpowiedzieć na pytanie o moją szkołę wczoraj i w ten sposób dojść do szkoły dziś. Szkoła, do której chodziłem w drugiej połowie lat 80., była instytucją totalną, a w każdym razie dość autorytarną. Dość powszechnie stosowano wobec nas kary cielesne. Pamiętam również inne, bardziej subtelne metody wychowawcze: zorganizowany na wzór ORMO samorząd klasowy zajmujący się donosicielstwem, obowiązkowe przygotowywanie okresowej samokrytyki. Szkoła była również przejęta swoją misją wychowawczą, choć dyscyplina była istotniejsza niż cel. Nie sądzę, aby ktokolwiek w mojej podstawówce na serio wierzył w socjalizm, ale z pierwszej szkolnej akademii zostałem wykluczony za przekręcanie nazwiska wodza rewolucji (za wszystkie dobrodziejstwa uporczywie dziękowałem „Włodzimierzowi Iljiczowi Jeleniowi”). Zmuszano nas do udziału w pochodach pierwszomajowych, co tylko zwiększało uczniowski opór wobec instytucji. Postanowiliśmy dać temu wyraz, nie ucząc się języka rosyjskiego (skutecznie: przez cztery lata nie nauczyliśmy się nawet alfabetu). I nagle wszystko wokół zaczęło się zmieniać. Szkoła też, ale wolniej i dość wybiórczo. Nauczyciele, którzy wcześniej ciągnęli nas na pochody pierwszomajowe, teraz prowadzali nas na trzeciomajowe msze ku czci ojczyzny. Podobnie wyglądały akcje „Sprzątanie świata”. Aż dziwne, że nie nabawiłem się alergii na ekologię i obywatelskie zaangażowanie. Nikt mi już nie kazał wychwalać Lenina, ale grając w przedstawieniu z okazji odzyskania niepodległości, do wyboru miałem role Romana Dmowskiego lub Józefa Piłsudskiego. Ze szkolnej biblioteki usunięto klasyków marksizmu, a wprowadzono katechezę (ile się 9

namęczyłem, żeby udowodnić, że nie muszę na nią chodzić). Reszta była po staremu. Na regularnie organizowanych apelach potępiano wagarowiczów, piętnowano brak dyscypliny. Dyrektor osobiście wyłapywał uczniów odwiedzających wieczorami puby, notował spacerujące po mieście pary, a następnego dnia pilnował, aby nauczyciele solidnie sprawdzili wiedzę nieszczęśników. W tym konkretnym przypadku próba podtrzymania dawnego szkolnego rygoru w nowych realiach społeczno-kulturowych skończyła się tragicznie. Kilka uczniowskich samobójstw w ciągu jednego roku szkolnego, wreszcie strajk szkolny i wymuszenie zmiany dyrekcji i części kadry. To zapewne sytuacja dość szczególna, jednak wiele lat później, prowadząc badania w warszawskich szkołach, zauważyłem, że specyficzna szkolna kultura oparta na sztywnej hierarchii i odmawianiu uczniom prawa do autonomii nie tylko przetrwała, ale dobrze odnalazła się w nowych realiach. Narastająca przemoc rówieśnicza, zagrożenie (często wyolbrzymiane) narkotykami stawały się pretekstem do stosowania bezosobowego nadzoru i kontroli. W szkołach bogatszych instalowano systemy monitoringu, w biedniejszych zdejmowano drzwi szkolnych toalet. Żadnemu dziecku nie grozi już, że nauczyciel przyleje mu drewnianą linijką albo stuknie jego „baranim łbem” o tablicę, żeby mu matematyka szybciej wchodziła. Zarazem jednak dzieci są zmuszane do poddawania się testom narkotykowym i dmuchania w alkomaty w czasie wyrywkowych kontroli. W innych sferach zmiany zachodziły dużo szybciej i głębiej. W mojej podstawówce tuż obok wejścia znajdował się rząd białych drzwi. Za nimi regularnie odbywały się dyżury: lekarza, stomatologa szkolnego, pielęgniarki i higienistki. Często organizowano akcje fluoryzacji, kontroli czystości (skutecznie zapobiegając wszawicy) itp. Wszystkie dzieci korzystały ze szkolnej stołówki. Tłum był 10

Marzy mi się inna rozmowa o szkole

niemiłosierny i czasami w kolejce po posiłek trzeba było spędzić większość długiej przerwy. Jednak dla nikogo nigdy nie zabrakło jedzenia. Klasy miały wymieszany skład: obok dzieci miejskich w ławkach siedziały dzieci pochodzące z okolicznych wsi. Wszyscy chodziliśmy do szkoły w mundurkach i nie interesowało nas, czy pod spodem jest dziurawy sweter, czy bluza z pewexu. Czas przed lekcjami albo po nich spędzaliśmy, grając w warcaby w świetlicy szkolnej lub w bibliotece, w której zawsze były panie mające czas na rozmowę z nami i wskazanie nam lektur odpowiadających naszym zainteresowaniom. Jeśli tylko zgłodnieliśmy, zawsze można było podskoczyć do pań kucharek i wyprosić jakąś kanapkę i owoce, a czasem ciepły posiłek lub deser. W rewanżu pomagaliśmy im przenieść węgiel albo obrać ziemniaki. Pierwsze zniknęły mundurki. Wyparła je kolorowa moda bazarowa. To był triumf różnorodności. Dość tandetnej, ale jednak różnorodności. Po tanich podróbkach przyszedł czas na rywalizację markami. Jeśli nie miałeś oryginalnych lewisów czy martensów, twoja atrakcyjność towarzyska malała. Widać było, kto jest kim. Potem kolejno zaczęto zamykać gabinety lekarskie i stomatologiczne. W liceum przez pewien czas utrzymywano etat psychologa stworzony po fali samobójstw, ale kiedy przez rok nikt z uczniów się nie powiesił, uznano, że jest to nieopłacalne. Dalsze losy szkół w moim rodzinnym mieście mogę odtworzyć z lokalnej prasy lub wyobrazić sobie na podstawie wiedzy o przemianach całego systemu. Kiedy polikwidowano szkoły wiejskie, zwiększyła się liczba dzieci z tych środowisk. Zorganizowano im dowozy gimbusem. Żeby jednak nie obciążać świetlicy, potworzono specjalne klasy dla dzieci wiejskich, których czas pracy dostosowany jest do kursów autobusu. W ten sposób skutecznie odseparowano dzieci wiejskie i miejskie, ograniczając obsługę świetlicy do jednej osoby na pół etatu. Podobny los czeka najpew11

niej szkolną bibliotekę, bo władze lokalne wzorem innych samorządów zamierzają ją zlikwidować i oprzeć się na zasobach miejskich bibliotek publicznych. Nie inaczej będzie z kuchnią. Rosnące ceny obiadów obniżyły liczbę korzystających z nich. Od kiedy ośrodek pomocy społecznej przestał finansować posiłki dla ubogich, bardziej ekonomiczny wydaje się catering. Zostanie goła szkoła. Budynek, nauczyciele, uczniowie. Zakupione z unijnych środków komputery i wyremontowana sala gimnastyczna. W tym samym czasie wzrosła edukacyjna wartość dodana oraz szacunkowa efektywność wykorzystania nakładów w przeliczeniu na ucznia. Tak się dzieje w całym kraju. Społeczności szkolne doświadczyły komercjalizacji, ale nie demokratyzacji. System edukacyjny zdecentralizowano, ale nie uspołeczniono. Przyciśnięte koniecznością ekonomiczną gminy tną, co mogą. Jak już nie zostało nic, oprócz chronionych Kartą nauczyciela etatów, dobrały się i do nich. W całym kraju szykują się likwidacje bibliotek szkolnych, trwa proces likwidacji szkół lub przekształcania ich w szkoły społeczne (gdzie etaty i zarobki nie są chronione Kartą). Związki zawodowe niby protestują, ale bez determinacji, z jaką walczyły o podwyżki wynagrodzeń. Rząd podwyżki dał, ale nie zagwarantował na nie środków, przerzucając odpowiedzialność na samorząd. MEN, unikając konfrontacji ze związkami, woli skłonić samorządy do obchodzenia ustawy. Trwają zapasy, a wszyscy każą się opowiedzieć: za czy przeciw Karcie, za szkołą dzisiejszą czy wczorajszą? Wydaje mi się, że taka dyskusja to droga donikąd. Brakuje mi namysłu nad wizją szkoły w XXI wieku. Sam taką wizję zaproponowałem w innym miejscu1. To szkoła, w której mło1 W raporcie Szkoła i nierówności społeczne. Diagnoza nierówności edukacyjnych w polskiej szkole i propozycje dla progresywnej polityki, Fundacja Amicus Europae i Fundacja im. Friedricha Eberta, Warszawa 2012.

Marzy mi się inna rozmowa o szkole

dzież może pracować, bawiąc się i bawić, pracując. Placówka bez ocen i egzaminów, za to z rozbudowaną diagnostyką postępów uczniów. Społeczność umożliwiająca współpracę między uczniami, nauczycielami i rodzicami. Włączająca rodziców i młodzież nie tylko w wybór dyrektora czy zarządzanie, ale także w proces wychowawczy. Szkoła niehierarchiczna, a przez to nie tylko demokratyczna, ale także przyjazna i bezpieczna. Szkoła oparta na współpracy, a nie rywalizacji. Oferująca coś więcej niż usługę edukacyjną, wyposażona w kadrę wszechstronnie dbającą o dobrostan podopiecznych. Jednym słowem: lepiej przygotowana i przygotowująca do wyzwań przyszłości. Marzy mi się inna rozmowa. Taka, która punktem wyjścia czyni kluczowe wartości i wizję kształcenia, która nie ogranicza debaty do wybranych obszarów: treści programowej, nadzoru pedagogicznego, kształcenia nauczycieli, finansowania oświaty itd. Planowanie zmian w poszczególnych obszarach wymaga dostrzeżenia całej reszty. Dlatego oprócz polityków i ekspertów edukacyjnych dyskutować powinni wszyscy, którzy szkołę znają z bezpośredniego doświadczenia. Szkoły nie da się zredukować ani do miejsca pracy, ani miejsca wytwarzania edukacyjnej wartości dodanej. Od kształtu polskiej szkoły dziś zależy jakość polskiego społeczeństwa za 20–30 lat, dlatego zasługuje na poważną dyskusję. Taka debata mogłaby dać odpowiedź na pytanie, czego oczekujemy od publicznej edukacji jako uczniowie/uczennice, rodzice i nauczycielki. Tym przewodnikiem chcielibyśmy pokazać, że można dyskutować o szkole, nie ograniczając się ani do perspektywy wybranej grupy uczestników systemu edukacyjnego, ani jednego obszaru tematycznego. Uproszczenia szkodzą rozmowie.

Autorzy Rafał Bakalarczyk – blogger i publicysta, ekspert w dziedzinie polityki społecznej i ochronie zdrowia. Dariusz Chętkowski – polonista, felietonista „Głosu Nauczycielskiego”, autor książek: Z budy. Czy spuścić ucznia z łańcucha? oraz Osierocona generacja, bloger. Mirosław Dąbrowski – matematyk, wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim. Współautor ponad stu publikacji podręcznikowych i poradnikowych dotyczących nauczania matematyki w szkole podstawowej. Aleksandra Denst-Sadura – psycholożka, autorka cyklu „Psychologia w szkole”, a także warsztatów dla nauczycieli o biedzie. Iza Desperak – socjolożka, adiunkt w Katedrze Socjologii Polityki i Moralności Uniwersytetu Łódzkiego, przez kilkanaście lat pracowała jako nauczycielka. Roman Dolata – pedagog, opiekun naukowy zespołu SUEK (Szkolne Uwarunkowania Efektywności Kształcenia) w Instytucie Badań Edukacyjnych.

379

Anna Dzierzgowska – nauczycielka historii w Wielokulturowym Liceum Humanistycznym im. Jacka Kuronia w Warszawie, współprowadzi Społeczny Monitor Edukacji. Christian Füller – redaktor berlińskiego dziennika „taz”, autor książek m.in. Sündenfall: Wie die Reformschule ihre Ideale missbrauchte, prowadzi bloga pisaversteher.de. Magdalena Goetz – doktorantka Uniwersytetu Gdańskiego, publicystka „Głosu Nauczycielskiego”. Mikołaj Herbst – ekonomista, pracuje w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych na Uniwersytecie Warszawskim. Henry Jenkins – amerykański kulturoznawca, wykłada nauki o komunikacji i dziennikarstwie na Uniwersytecie Południowej Kalifornii, uczestniczy w projekcie „New Media Literacies”. Aleksandra Józefowska – edukatorka seksualna i trenerka, koordynatorka Grupy Edukatorów Seksualnych „Ponton”. Reinhard Kahl – dziennikarz, filmowiec, założyciel sieci „Archives of the Future”. Magdalena Kaszulanis – rzeczniczka Związku Nauczycielstwa Polskiego, dziennikarka „Głosu Nauczycielskiego”. Marta Konarzewska – polonistka, była nauczycielka, autorka głośnego artykułu Jestem nauczycielką i jestem lesbijką, a także razem z Piotrem Pacewiczem książki Zakazane miłości. 380

Autorzy

Piotr Laskowski – historyk idei i egiptolog, twórca i dyrektor Wielokulturowego Liceum Humanistycznego im. Jacka Kuronia w Warszawie. Tomasz Leśniak – socjolog. Kierownik badań dotyczących skutków społecznych prywatyzacji stołówek szkolnych w Krakowie. Jakub Majmurek – filmoznawca, redaktor Wydawnictwa Krytyki Politycznej i publicysta „Dziennika Opinii”. Kaja Malanowska – pisarka, autorka m.in. Patrz na mnie, Klaro!, w roku 2012 nominowana do Paszportu „Polityki”. Dorota Obidniak – nauczycielka, edukatorka dorosłych, autorka podręczników szkolnych, programów nauczania, materiałów dla nauczycieli. Marta Petelewicz – socjolożka, pracuje w Katedrze Socjologii Ogólnej Uniwersytetu Łódzkiego. Jakub Rzekanowski – redaktor naczelny „Głosu Nauczycielskiego”. Przemysław Sadura – członek zespołu Krytyki Politycznej, socjolog, publicysta, ekspert w dziedzinie edukacji. Piotr Skura – dziennikarz „Głosu Nauczycielskiego”, publicysta. Marcin Zaród – fizyk polimerów, dydaktyk i popularyzator nauki, współorganizator Fab Lab Łódź, członek zespołu łódzkiej świetlicy Krytyki Politycznej. 381

KRYTYKA POLITYCZNA Krytyka Polityczna powstała w 2002 roku z ambicją ożywienia tradycji polskiej inteligencji zaangażowanej. Naszą działalność rozwijamy w trzech głównych sferach: nauki, kultury i polityki, starając się jednocześnie eliminować między nimi sztuczne podziały. Wierzymy, że naukę, sztukę i politykę dzielą jedynie środki wyrazu, łączy zaś wpływ na kształt życia społecznego. Naszym podstawowym celem jest wprowadzenie i umocnienie w sferze publicznej lewicowego projektu walki z ekonomicznym i kulturowym wykluczeniem. Wychodzimy z przekonania, że nie będzie szans dla lewicowej polityki bez stworzenia wcześniej w sferze publicznej miejsca na lewicowy dyskurs i projekt społeczny. Dlatego obok pracy czysto akademickiej (tłumaczenie, wydawanie książek 382

i opracowań, dyskusje, seminaria i warsztaty) angażujemy się w debatę publiczną, a także aktywnie działamy na polu literatury, teatru i sztuk wizualnych, pojawiamy się w mediach głównego nurtu, publikujemy w dziennikach i tygodnikach opinii, gdzie tworzymy jedyny dobrze słyszalny lewicowy głos w Polsce. Budujemy kolejne instytucje, współpracujemy z najpoważniejszymi ośrodkami kulturalnymi i badawczymi w Polsce i zagranicą. Środowisko Krytyki Politycznej tworzą dziś młodzi naukowcy, działacze społeczni, publicyści, ale także pisarze, krytycy literatury i sztuki, dramaturgowie, filmoznawcy i artyści. Do udziału w debatach zapraszamy całą paletę działaczy społecznych, animatorów kultury, publicystów i polityków. Otwieramy artystów na myślenie

Krytyka Polityczna

w kategoriach politycznych, a uczestników życia politycznego skłaniamy do traktowania kultury jako równoprawnego języka decydującego o kształcie społeczeństwa. W 2005 roku środowisko związane z pismem „Krytyka Polityczna” powołało Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego. Organizacja stała się formalną strukturą jednoczącą wszystkie później powstające instytucje Krytyki Politycznej. We wrześniu 2007 roku założyliśmy Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Celem jego działalności jest wprowadzanie w polski obieg idei najważniejszych prac z filozofii i socjologii politycznej, teorii kultury i sztuki. Publikujemy przekłady, prace polskich autorów i ważne wznowienia. Do końca 2012 roku ukazało się blisko 200 tytułów w 10 seriach wydawniczych (Przewodniki Krytyki Politycznej, Seria Idee, Seria Kanon, Seria z Różą, Seria Publicystyczna, Seria Literacka, Pisma Jacka Kuronia, Seria Historyczna, Seria Ekonomiczna, Przewodniki nieturystyczne) oraz poza seriami.

W latach 2006–2009 w centrum Warszawy prowadziliśmy otwartą REDakcję – ośrodek wymiany myśli, prezentacji prac artystycznych czy projektów społecznych. Przez trzy lata odbyło się w nim około 300 spotkań otwartych, dyskusji, warsztatów, pokazów filmowych i wystaw. Gościliśmy ważnych aktorów sceny społecznej, politycznej, literackiej i artystycznej, wśród nich wielu gości zagranicznych. Miejsce stało się także punktem codziennych spotkań środowiskowych i bazą dla organizowanych na zewnątrz akcji społecznych. REDakcja na trwałe wpisała się w mapę kulturalną stolicy. W styczniu 2008 roku otrzymała nagrodę kulturalną „Wdechy 2007” w kategorii Miejsce Roku przyznawaną przez warszawski dodatek „Gazety Wyborczej”. W 2009 roku Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego wygrało otwarty konkurs na zagospodarowanie lokalu przy ul. Nowy Świat 63. Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat działało od 1 października 2009 do 15 lipca 2012. W okresie tych trzech lat Centrum stało się 383

największym ośrodkiem kultury niezależnej w stolicy. Zarówno dla władz samorządowych, jak i Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego było to przedsięwzięcie eksperymentalne. Centrum było pierwszym w Warszawie tak dużym ośrodkiem prowadzonym przez organizację pozarządową, a nie firmę prywatną lub instytucję publiczną. Stowarzyszenie jest organizacją non-for-profit. Wizytówką Centrum stały się wykłady i seminaria w ramach Uniwersytetu Krytycznego, koncerty czołówki muzyków w cyklu Wolne Niedziele oraz wykłady wybitnych zagranicznych filozofów, socjologów, historyków goszczących w Warszawie na zaproszenie Stowarzyszenia. Nowy Wspaniały Świat był miejscem: żywej debaty na najważniejsze tematy życia publicznego, spotkań artystów z publicznością, przyjaznym mniejszościom oraz grupom z głównego nurtu życia społecznego, współpracy instytucji działających na rzecz imigrantów, kobiet, niepełnosprawnych, wykluczonych. 384

Podczas trzech lat działalności w Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat zorganizowaliśmy ponad 1100 wydarzeń kulturalnych, pokazaliśmy 260 filmów i zaprosiliśmy na 120 koncertów. Centrum współpracowało z ponad 50 organizacjami pozarządowymi i instytucjami. Nowy Wspaniały Świat dawał tysiącom warszawiaków możliwość bezpłatnego udziału w kulturze. We wszystkich wydarzeniach kulturalnych wzięło udział ponad pół miliona osób. Jesienią 2012 roku otworzyliśmy Instytut Studiów Zaawansowanych. Instytut został powołany przez Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego do prowadzenia badań naukowych i dydaktyki w obszarze najbardziej fundamentalnych problemów współczesnej kultury. Główną motywacją jest chęć stworzenia przyjaznego otoczenia dla poszukiwania odpowiedzi na współczesny kryzys demokracji liberalnej, wynikający z kryzysu więzi społecznej i wyobraźni społecznej. Instytut Studiów Zaawansowanych nie jest politycznym

Krytyka Polityczna

think-tankiem. Ma nawiązywać do wieloletniej tradycji podobnych placówek badawczych (Institute for Advanced Study) – niepowiązanych z żadnymi organizacjami partyjnymi; korzystających ze wsparcia finansowego wyłącznie pod warunkiem zachowania autonomii w zakresie kierunków badań; nastawionych na długofalowe cele poznawcze przekraczające granice ustalonych dyscyplin; wchodzących we współpracę z innymi placówkami naukowymi oraz organizacjami na zasadach partnerskich. Struktura Instytutu obejmuje Radę Instytutu, stałych pracowników, koordynatorów i zapraszanych do czasowej współpracy badaczy. Rada Instytutu składa się z osób o ustalonej pozycji w świecie akademickim lub kulturalnym, z którymi Stowarzyszenie Brzozowskiego współpracuje od lat. Stali pracownicy (permanent fellows) razem z grupą koordynatorów planują działania badawcze i dbają o rozwój instytucji. Zapraszani do rocznej współpracy badacze (visiting fellows) realizują swoje projekty

badawcze, na które składają się samodzielne badania, seminaria i wykłady, debaty z udziałem zaproszonych gości, publikacje cząstkowych wyników prac, a finalnie – książkowe opracowania. Instytut organizuje również stypendia naukowe, zapraszając do Polski zagranicznych badaczy lub wysyłając Polaków za granicę. W 2012 roku uruchomiliśmy Dziennik Opinii czyli internetową gazetę codzienną. Dziennik dostarcza opinii o bieżących wydarzeniach politycznych w Polsce i na świecie; publikuje też teksty i wywiady na tematy kulturalne, ekonomiczne i lokalne; tłumaczenia, recenzje i fragmenty książek, a także analizy filmów. Nie ograniczamy się tylko do Warszawy, dzięki działaniom naszych sympatyków i współpracowników w ponad 20 miastach Polski powstały Kluby Krytyki Politycznej. Kluby KP tworzą działacze społeczni, studenci, licealiści, młodzi naukowcy – aktywiści, którym bliski jest etos lewicowego zaangażowania w sprawy publiczne. Działają poprzez organizowanie 385

otwartych dyskusji, warsztatów, seminariów, wystaw i festiwali, a także współpracę z innymi organizacjami społeczno-kulturalnymi. Najaktywniejsze Kluby podejmują działania na rzecz uzyskania stałych siedzib, które będą mogły stać się ważnymi punktami wydarzeń artystycznych i społecznych. Jesienią 2009 roku otworzyliśmy pierwsze lokalne centra – Świetlice KP w Trójmieście i Cieszynie. W 2011 powstała świetlica w Łodzi. Od 2010 roku działamy również na Ukrainie, w Rosji i Niemczech. Wszystko to robimy po to, by stworzyć fundament dla uczciwej i nowoczesnej lewicy, która odwołując się do najnowszych osiągnięć filozofii politycznej i świetnych tradycji polskiej myśli politycznej, znajdzie adekwatną odpowiedź na współczesne wyzwania. O naszych działaniach i wydarzeniach informujemy na bieżąco na stronie: www.krytykapolityczna.pl. Zespół Krytyki Politycznej: Agata Araszkiewicz, Yael Bartana, Michał Bilewicz, Katarzyna 386

Błahuta, Magdalena Błędowska, Michał Borucki, Jakub Bożek, Marcin Chałupka, Anna Cieplak, Vendula Czabak, Anna Delick (Sztokholm), Paweł Demirski, Agata Diduszko-Zyglewska, Karol Domański, Martyna Dominiak, Kinga Dunin, Joanna Erbel, Katarzyna Fidos, Bartosz Frąckowiak, Maciej Gdula, Hanna Gill-Piątek, Dorota Głażewska, Sylwia Goławska, Katarzyna Górna, Marta Górnicka, Agnieszka Graff, Agnieszka Grzybek, Izabela Jasińska, Jaś Kapela, Tomasz Kitliński, Maria Klaman, Karolina Krasuska, Małgorzata Kowalska, Maciej Kropiwnicki, Pat Kulka, Julian Kutyła, Łukasz Kuźma, Adam Leszczyński, Jarosław Lipszyc, Małgorzata Łukomska, Magda Majewska, Jakub Majmurek, Adam Mazur, Dorota Mieszek, Kuba Mikurda, Bartłomiej Modzelewski, Paweł Mościcki, Witold Mrozek, Agnieszka Muras, Maciej Nowak, Dorota Olko, Adam Ostolski, Joanna Ostrowska, Janusz Ostrowski, Tomasz Piątek, Paweł Pieniążek, Anna Pluta, Konrad Pustoła, Magda Raczyńska, Joanna Rajkowska, Przemysław Sadura,

Krytyka Polityczna

Sławomir Sierakowski, Jan Smoleński, Andreas Stadler (Nowy Jork), Beata Stępień, Kinga Stańczuk, Tomasz Stawiszyński, Agnieszka Sterne, Igor Stokfiszewski, Monika Strzępka, Michał Sutowski, Michał Syska, Mikołaj Syska, Jakub Szafrański, Agata Szczęśniak, Kazimiera Szczuka, Barbara Szelewa, Jakub Szestowicki, Eliza Szybowicz, Magdalena Środa, Olga Tokarczuk, Krzysztof Tomasik, Joanna Tokarz, Patryk Walaszkowski, Karolina Walęcik, Błażej Warkocki, Agnieszka Wiśniewska, Katarzyna Wojciechowska, Joanna Wowrzeczka, Dominika Wróblewska, Wojtek Zrałek-Kossakowski, Artur Żmijewski.

Kraków: Justyna Drath, Lublin: Rafał Czekaj, Agnieszka Ziętek, Łódź: Martyna Dominiak, Hanna Gill-Piątek, Ewa Kamińska, Opole: Szymon Pytlik, Ostrowiec Świętokrzyski: Monika Pastuszko, Szydłowiec: Inga Pytka-Sobutka, Toruń: Monika Szlosek, Trójmiasto: Maria Klaman, Elżbieta Rutkowska, Wrocław: Dawid Krawczyk Wydawca: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego. Zarząd: Sławomir Sierakowski (prezes), Michał Borucki, Dorota Głażewska (dyrektor finansowy). Kontakt: redakcja@krytykapolityczna.pl www.krytykapolityczna.pl

Lokalni koordynatorzy Klubów KP: Białystok: Łukasz Kuźma, Berlin: Marta Madej, Taina Mansani, Bytom: Stanisław Ruksza, Cieszyn: Joanna Wowrzeczka, Częstochowa: Marta Frej, Tomasz Kosiński, Gniezno: Paweł Bartkowiak, Kamila Kasprzak, Jelenia Góra: Wojciech Wojciechowski, Kalisz: Mikołaj Pancewicz, Kijów: Oleksij Radynski, Vasyl Cherepanyn, Koszalin: Magda Młynarczyk, 387

Przewodniki Krytyki Politycznej Reader (przewodnik) to popularna formuła używana na całym świecie w odniesieniu do ważnych obszarów humanistyki. Prezentuje wybrane zagadnienie lub dorobek twórcy, wyznaczając całościową i oryginalną perspektywę rozumienia danej tematyki. Przewodniki poświęcamy filozofom, artystom oraz złożonym problemom społecznym i politycznym. Książki zawierają wybór najistotniejszych tekstów polskich i zagranicznych poświęconych interesującym nas tematom i osobom, a także wywiady, przegląd prac autorskich, słowniki ważnych pojęć. Celem każdego Przewodnika jest nie tylko przekrojowe przedstawienie danego problemu, ale też umieszczenie go w nowym kontekście, wolnym od zniekształceń instytucji rynku, akademii i mediów masowych. W serii ukazały się: Krytyki Politycznej przewodnik lewicy Sasnal. Przewodnik Krytyki Politycznej Slavoj Žižek, Lacan. Przewodnik Krytyki Politycznej Chantal Mouffe, Polityczność. Przewodnik Krytyki Politycznej Piotr Kletowski, Piotr Marecki, Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej Maciej Pisuk, Paktofonika. Przewodnik Krytyki Politycznej Polityka narkotykowa. Przewodnik Krytyki Politycznej Kryzys. Przewodnik Krytyki Politycznej 388

Przewodniki Krytyki Politycznej

Žižek. Przewodnik Krytyki Politycznej Sławomir Masłoń, Coetzee. Przewodnik Krytyki Politycznej Piotr Marecki, Barański. Przewodnik Krytyki Politycznej Alain Badiou, Etyka. Przewodnik Krytyki Politycznej Agnieszka Berlińska, Tomasz Plata, Komuna Otwock. Przewodnik Krytyki Politycznej Jarosław Hrycak, Iza Chruślińska, Ukraina. Przewodnik Krytyki Politycznej Ekologia. Przewodnik Krytyki Politycznej Rajkowska. Przewodnik Krytyki Politycznej Agamben. Przewodnik Krytyki Politycznej Uniwersytet zaangażowany. Przewodnik Krytyki Politycznej Herzog. Przewodnik Krytyki Politycznej Skolimowski. Przewodnik Krytyki Politycznej Szwecja. Przewodnik nieturystyczny Islandia. Przewodnik nieturystyczny Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej Trójmiasto. Przewodnik Krytyki Politycznej Seriale. Przewodnik Krytyki Politycznej Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej Żmijewski. Przewodnik Krytyki Politycznej Brzozowski. Przewodnik Krytyki Politycznej Miłosz. Przewodnik Krytyki Politycznej Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej Holland. Przewodnik Krytyki Politycznej Zdrowie. Przewodnik Krytyki Politycznej Muzyka. Przewodnik Krytyki Politycznej Bracia Polscy. Przewodnik Krytyki Politycznej Wajda. Przewodnik Krytyki Politycznej

389

Edukacja. Przewodnik Krytyki Politycznej Warszawa 2013 © Copyright by Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2013 Wydanie I Printed in Poland ISBN 978-83-63855-30-7 Seria Przewodniki Krytyki Politycznej, tom XXXIV Projekt typograficzny: xdr / rzeczyobrazkowe.pl Skład: Projekt okładki: Hanna Gill-Piątek Redakcja: Zespół KP Korekta: Joanna Dzik Druk i oprawa: Drukarnia ReadMe, ul. Olechowska 83, Łódź

Książka wydana we współpracy z Goethe-Institut.

Supported by a grant from the Open Society Foundations. Książka ukazuje się przy wsparciu Open Society Foundations. Wydawnictwo Krytyki Politycznej ul. Foksal 16, II p. 00–372 Warszawa redakcja@krytykapolityczna.pl www.krytykapolityczna.pl