Krzysztof Tomasik, Gejerel by Krytyka Polityczna

Gejerel

MniejszoĹ&#x203A;ci seksualne w PRL-u

Gejerel

Mniejszości seksualne w PRL-u Krzysztof Tomasik

WYDAWNICTWO KRYTYKI POLITYCZNEJ

SPIS RZECZY

wstęp PRL z innej strony rozdział 1 Nie zauważać i karać rozdział 2 Homoseksualiści przed sądem rozdział 3 Literatura popularna, literatura homoseksualna rozdział 4 Polski film: wychodzenie z szaletu rozdział 5 Obrona przed zachodnią pornografią rozdział 6 AIDS, którego nie było rozdział 7 Czy istniały lesbijki? rozdział 8 Transpłciowość: farsa lub dramat rozdział 9 Homoseksualizm jest gdzie indziej bibliografia indeks

:7 : 17 : 49 : 101 : 137 : 185 : 223 : 265 : 285 : 319 : 354 : 372

Bez nadmiernego pociągu Po kilku latach Jan Lewandowski znów poruszył wątek homo-, a właściwie biseksualny w reportażu Zapinki króla Jana. Tym razem była to opowieść o szajce, która przebierając się za lekarzy, okradała samotne staruszki, jedna z nich zmarła w wyniku odniesionych ran. Przywódcą szajki jest niejaki Poldek. Przy okazji jego charakterystyki znów znajdujemy się w kręgu tzw. marginesu społecznego: „Jego ojciec był alkoholikiem. Człowiekiem pozbawionym tzw. wyższych uczuć, który się znęcał nad rodziną. Nie znał matki. Nie wiedział początkowo nic o niej, później usłużnie został poinformowany, że jego matką była jego własna siostra, starsza o piętnaście lat. Kiedyś zniewolił ją upity ojciec, co wyczerpało cierpliwość pozostałych członków rodziny i zboczeńca oddano w ręce sprawiedliwości. Po sprawie sądowej i wyroku skazującym ojciec zniknął na zawsze z życia Poldka”. Dalszy ciąg łatwo przewidzieć: „Całe dzieciństwo Poldek spędził w państwowych ochronkach, a potem – domach dziecka. Na nieszczęście trafił do takiego «zakładu wychowawczego», gdzie go nie tylko rówieśnicy, ale przede wszystkim demoralizowali dorośli mężczyźni, wychowawcy. Chociaż za swoje praktyki z wychowankami zostali pociągnięci do odpowiedzialności karnej, Poldek wyszedł z zakładu z poważną skazą psychiczną”. Autor zdradza, na czym ta „skaza psychiczna” polega: „Nigdy nie okazywał nadmiernego pociągu do dziewcząt, nawet po ukończeniu dwudziestu sześciu lat życia. Nie okazywał także nadmiernego pociągu do mężczyzn, ale wiedziano, że ma «umiarkowane zainteresowanie» po równi dla jednej i drugiej płci”. W ten opisowy sposób Lewandowski daje nam do zrozumienia, że mamy do czynienia z biseksualistą. Samo słowo nie pojawia się jednak w całym reportażu, co oznacza, że w 1987 roku nie było znane autoro-

wi albo uznawał je za określenie ściśle medyczne. Jeśli Poldka mają charakteryzować jakieś słowa klucze, to raczej pisze się tu o „demoralizowaniu”, „praktykach”, „umiarkowanym zainteresowaniu”, „niezdrowej sympatii”. Biseksualizm jest, podobnie jak homoseksualizm w poprzednich reportażach, wynikiem patologii (kazirodztwo, przestępcy, dom dziecka). W gruncie rzeczy stanowi jednak temat marginalny, w tekście pojawia się jeszcze dwa razy. Najpierw dowiadujemy się, że „Poldek był jej [Hanki] najlepszym przyjacielem, w otoczeniu mówiło się, że był jej kochankiem albo, delikatniej, «narzeczonym». Częściowo odpowiadało to prawdzie, sypiała z nim niejednokrotnie, ale żeby zanosiło się na coś poważniejszego, trudno powiedzieć. Hanka podejrzewała, że Poldek obdarza niezdrową sympatią ich wspólnego kumpla Rudego. Nie chciała dociekać prawdy, było jej z Poldkiem dobrze”. Po raz ostatni kwestia biseksualizmu wraca w charakterystyce milicyjnej: „Karany za jakieś drobiazgi. Kulturalny, pije drogie wódki, nie uchlewa się. Nie pracuje, chętnie kupuje chłopcom i dziewczynom prezenty”.

Przyjaciółka polskiej Madame Butterfly Za biseksualistkę należy chyba także uznać bohaterkę reportażu Nadwiślańska Madame Butterfly Wandy Falkowskiej. Po samobójczej śmierci dziewczyny autorka postanowiła przeprowadzić śledztwo na temat jej życia i rozwiązać zagadkę śmierci. Zaczęła od opisania tego, jak wyglądała: „Jasne włosy bezpretensjonalnie zaczesane do tyłu, mały nos, nieco zbyt wydatne usta, ani śladu makijażu. Twarz to niemal piękna, a co najmniej bardzo interesująca. Wrażenie prostoty pogłębia widoczny na zdjęciu fragment stroju. Ciemna, gładka bluzka z kołnierzy-

Okładka „Ekspresu Reporterów” z tekstem Wandy Falkowskiej.

kiem zapiętym wysoko pod szyją. Nazywała się Eliza Pytlak15 i miała dwadzieścia osiem lat, gdy zginęła”. Następnie poznajemy koleje życia Elizy. Była półsierotą, bardzo szybko straciła matkę. Urodziła się i wychowała w dużym wojewódzkim mieście, chciała zostać pielęgniarką, ale po kilku latach nauki zrezygnowała i postanowiła postawić na fryzjerstwo. W wieku 17 lat przeprowadziła się do Warszawy, gdzie zamieszkała z babcią i uczęszczała do szkoły fryzjerskiej, którą ukończyła, mając 19 lat. Zaczęła pracować, co było niezbędne także ze względu na śmierć babci. Wkrótce przerzuciła się zresztą na manikiur, ale i to zajęcie nie spełniało jej ambicji, pobierała lekcje rysunku, myślała też o karierze scenicznej. Nie jest łatwo dostać rolę aktorską, najpierw więc statystowała w operze warszawskiej. Po śmierci znaleziono w szufladzie jej komody zaświadczenie wystawione w 1975 roku, że od 1968 roku regularnie statystowała w wielu spektaklach. Nie poprzestała na tym, w pewnym momencie zaczęła także pracę jako prostytutka, nie udało się ustalić, od kiedy, ale już w 1971 roku figurowała w ewidencji milicyjnej. Nie stała na ulicy, należała do ekskluzywnego grona, a wyspecjalizowała się w cudzoziemcach. Miała kilku stałych klientów, którzy przyjeżdżając do Polski, korzystali z jej usług i zadowoleni przekazywali kontakt kolegom. Sytuacja skomplikowała się, kiedy na jej drodze stanął poznany w Teatrze Wielkim Japończyk przebywający w Warszawie przez dłuższy okres. Powiedziała mu, że jest malarką, a on uwierzył. Ich romans trwał do końca pobytu Yosy. On nie ukrywał, że dla niego jest to miła, ale chwilowa przygoda, zamierzał wrócić do Japonii, gdzie zostawił żonę i córeczkę. Eliza jednak zakochała się i my Nie wiadomo, czy imię i nazwisko jest prawdziwe, w reportażu nie ma na ten temat informacji.

ślała o wspólnej przyszłości. Przed wyjazdem Yosa postanowił uregulować sytuację mieszkaniową kochanki i dał pieniądze na zakup własnego lokum. Ucieszyła się z mieszkania, ale rozstanie spowodowane powrotem ukochanego do Yokohamy bardzo przeżyła. Na tyle, że przez trzy tygodnie leczyła się w szpitalu psychiatrycznym. A po opuszczeniu go związała się z kobietą. Amelia Jańczak była najbliższą przyjaciółką Elizy jeszcze w trakcie pobytu Yosy. Potem przyjaźń przerodziła się w coś innego: „Niespodziewanie dla samej siebie odkryła, że dziewczyna może mieć urok również dla innej dziewczyny. Była to słabość, która w owym okresie opanowała ją całkowicie, choć nigdy później nie przyznawała się do niej”. Autorka tak wyjaśnia genezę tego związku: „Dopóki Yosa był w Polsce, przyjaźń młodych kobiet nie wykraczała poza normalną w tych okolicznościach zażyłość. Tyle tylko, że Ama umiała zręcznie wykorzystać gest Elizy, której powodziło się znacznie lepiej. Coraz częściej dostawała od niej kosztowne podarunki, zwłaszcza ciuchy kupowane w komisach i Pewexie. – Lubię, kiedy ładnie wyglądasz – uśmiechała się Eliza. Po wyjeździe Yosy i załamaniu nerwowym, jakie przeżyła Eliza w swojej samotności, zwróciła się przede wszystkim ku Amie. Mężczyźni, owszem, przesuwali się przez jej życie, był to po prostu biznes”. Niestety, relacja obu kobiet z czasem się popsuła: „Dochodzić zaczęło między nimi do awantur, a nawet skandali, które stały się znane dość szerokiemu kręgowi osób. Ama zwierzała się ludziom, że Eliza – kobieta lekkich obyczajów – wykoleiła ją i zdemoralizowała w swym poszukiwaniu niezdrowych wrażeń. Eliza zarzucała Amie podłość i czarną niewdzięczność. Pewnego dnia w poszukiwaniu Amy, która zaczęła wyraźnie jej unikać, wybrała się do dekoratorni, gdzie dziewczyna pracowała. Wymiana zdań, do której doszło, i bogactwo języka obu kobiet zbulwersowały za-

równo szefową Amy, jak i jej koleżanki z pracy, dziewczęta bądź co bądź z innego świata. Eliza oskarżała Amę o kradzieże, również w miejscu pracy, handel walutą i złotem na wycieczkach zagranicznych oraz uprawianie płatnej miłości. Ama również nie czyniła tajemnicy z profesji swojej przyjaciółki. Awantura ta, przez którą Ama rzeczywiście omal nie utraciła pracy, dała początek licznym procesom sądowym, które wydatnie przyczyniły się do pogorszenia stanu nerwowego Elizy”. To jednak nie konflikt z Amą był powodem samobójstwa Elizy, która po zerwaniu z kochanką przeżyła jeszcze narzeczeństwo z młodszym od siebie mężczyzną, a także kilka wizyt Yosy, ten bowiem wciąż odwiedzał Polskę. Właśnie w trakcie jednej z takich wizyt, po spędzeniu nocy z Japończykiem Eliza wyskoczyła przez okno. Nikt nie miał pewności, co było główną przyczyną tego kroku. Związek dwóch kobiet w reportażu Falkowskiej został przedstawiony trochę jako fanaberia, a trochę tło „prawdziwej” relacji z mężczyzną, reakcja na porzucenie przez ukochanego, w dodatku rozpoczęta w okresie problemów psychicznych Elizy. Pojawia się też motyw wykorzystywania finansowego. Zażyłość była utrzymywana w tajemnicy i nagle, nie do końca właściwie wiadomo kiedy, przekształciła się w nienawiść zakończoną procesami o zniesławienie, nachodzeniem w pracy i wszczynaniem awantur. Znamienne, że nie pada tu słowo „lesbijka” czy „homoseksualizm”, a jednopłciowy związek nie może być alternatywą dla heteroseksualizmu, pomimo bliskości kobiety nie zamieszkują razem, przez cały czas utrzymują też stosunki z mężczyznami i szukają (!) męża dla Amelii. Po śmierci Elizy znaleziono w jej notatkach taką charakterystykę partnerki: „Pozbawiona jakichkolwiek uczuć ludzkich, jest zła i naturze ludzkiej przeciwna. Zazdrosna, uparta, samotna. Zacofana i żarłoczna. Z jej przyczyny była długa choroba. Ob-

łudna, źle myśląca, samolubna, kamienne ma serce. Oszustka”. Zastanawiać może przede wszystkim określenie: „Naturze ludzkiej przeciwna”. Czyżby był to kolejny eufemizm homoseksualizmu? Jeśli tak, to oznacza, że nawet osoba, która miała na swoim koncie romans z przedstawicielką tej samej płci, myślała o tym jako czymś „nienaturalnym”, obarczając winą za to wydarzenie drugą stronę.

Na wadze Temidy Niemal każda z powyższych historii miała swoje odpowiedniki w mniej charakterystycznych i znaczących reportażach. Homoseksualizm pojawiał się czasem jedynie epizodycznie, w sposób nieuprawniony. Często w kontekście więzienia, gdzie stosunki hierarchii i władzy panujące w celi czy tzw. przecwelenie błędnie utożsamiano właśnie z homoseksualizmem. Nie ma jednak sensu mnożyć kolejnych opowieści, gdyż te już przytoczone dają wyobrażenie, w jaki sposób pisano o mniejszościach seksualnych, gdy jako oskarżeni stawali przed sądem. Co już wielokrotnie podkreślałem, nienormatywna orientacja seksualna funkcjonowała wówczas zawsze jako czynnik dodatkowy, który świadczył przeciwko nim, jako przykład skrajnej demoralizacji. Znaczący był już sam kontekst – część marginesu społecznego, przykład na problemy psychiczne i skrzywienie popędu. Przejawiało się to w samym języku, autorzy i autorki pisali o „skazie”, „niezdrowej sympatii”, „zboczeniu”, „spaczeniu”. Słowo „heteroseksualizm” nie musiało się pojawiać, wystarczyły określenia wykorzystujące jego oczywistość: „normalne stosunki”, „normalna zażyłość”. Poza tym w każdym reportażu homoseksualista niejako z automatu stawał się negatywnym bohaterem. W obronę mógł być wzięty tyl-

ko oskarżony taki jak Mieczysław Gajda, gdy obok niego był inny homoseksualista (Nasierowski), na którego można było całkowicie przelać negatywne emocje. Najbardziej charakterystyczne wydaje się jednak, że wszystkie omawiane wyżej procesy są dziś już niemal zupełnie zapomniane. Nie funkcjonują w powszechnej świadomości, a już szczególnie homoseksualne wątki, które ujawniały się, gdy sprawy były na wokandzie. Po prostu mniejszości seksualne nie funkcjonują w historii Polski nawet w kontekście negatywnym.

Indeks nazwisk

Adler Jacek 45 Allen Steve 362 Almodóvar Pedro 185 Amy, znajoma T. Hołówki 329, 333 Andrzejczak Jerzy 83-84 Andrzejewski Jerzy 11, 33-35, 46, 101, 147-148 Anglade Jean-Hughes 207, 208 (il.) Antos Włodzimierz 133 Arrabal Fernando 209 Atlas Janusz 159, 258, 260-261, 299-300, 354, 360, 365 Babenco Héctor 212 Babiuch Irena 237 Bajon Filip 175-176, 179, 180 Ballhaus Michael 191 Banaś Maciej 65

372

Bancroft Anne 213 Baraniak-Leszczyński Błażej 365 Barańczak Stanisław 107, 109 Barbara, bohaterka reportażu J. Siedleckiej 281 Barbara, bohaterka reportażu K. Rożnowskiej 276-278, 282 Barbara, rozmówczyni A. Laszuk 352 Barbasiewicz Marek 177 (il.), 178 (il.), 179 Bardot Brigitte 193 Bareja Stanisław 155, 297 Baszkiewicz Daniela 365 Bąk Maria 303-304 Bąk Wojciech, bohater reportażu W. Falkowskiej 304-305 Bąk Wojciech, poeta 24 Bejart Maurice 115

Bełdziński Janusz 86 Bereś Witold 23, 355 Berger Helmut 187, 188 (il.), 189 Bertolucci Bernardo 186, 190 Bębenek Barbara 20 Białoszewski Miron 18, 348-349, 370 Bieja Agata 365, 367 Bińczycki Jerzy 180 Birkin Jane 192 (il.), 193 Bista Henryk 171 Bittnerówna Barbara 21 (il.) Blair, znajomy G. Musiała 347 Bogart Paul 213 Bogarde Dirk 186 Bołtryk Michał 231-237, 262, 365 Boniek Zbigniew 14 Bonnet Marie-Jo 367 Brandauer Klaus Maria 197 Brass Tinto 202 Brecht Bertolt 342 Breza Tadeusz 101 Broderick Matthew 213 Bronisław, kochanek W. Grucy 20 Brunet Jean-Baptiste 225, 366 Brusikiewicz Kazimierz 299 Brylska Barbara 141 Brzechwa Jan 286-287 Brzosko Witold 225, 365 Brzuchowski Marian 250 Buchanan Patrick 255 Capote Truman 320 Cardinale Claudia 257 Caron Leslie 166 Carrière Mathieu 148

Cat-Mackiewicz Stanisław 24, 26-27 Celińska Stanisława 161 Chéreau Patrice 207-208, 210 Chmielewska Joanna 107 Chmielewski Jerzy 354 Chmielewski Tadeusz 170 Chojnowski Andrzej 357 Chopin Fryderyk 159 Choromański Michał 168 Ciepielewska Anna 266 Cierlica Elżbieta 53, 357 Clark Tom 262 Cooper Gary 258 Czaderska-Hayek Jola 261-262 Czajkowski Andrzej 319 Czerwiński Marcin 323 Czesław, narzeczony Gracji 299 Czuma Andrzej 328 Czyż Krystyna 270 Czyżewska Elżbieta 300 Ćwiklińska Mieczysława 81 Dałkowska Ewa 169 Dariusz, „piękny Darek” 37 Darski Krzysztof – patrz Prorok Dariusz Day Doris 258 Dąbrowska Maria 266, 320 Dean James 257 Dehnel Tadeusz – patrz Olszewski Tadeusz Dejczer Maciej 50 Deneuve Catherine 193 Dietrich Marlena 189, 196 Doillon Jacques 191

373

Domalik Andrzej 173-175, 361 Domaradzki Jerzy 169 Dondziłło Czesław 267, 362 Dragomir, znajomy T. Hołówki 332 Dragon Bronisław – patrz Zdanowicz Jerzy Drążewski Marek 312 Drogowski Marian 57 Drozda Tadeusz 14 Dugas Gaëtan 238 Dulko Stanisław 312, 314, 370 Dunin Kinga 10, 354 Dykiel Bożena 145 Dziedzic Irena 285 E. Lucyna, bohaterka reportażu K. Golańskiej 74-76 Eberhardt Konrad 266 Edward, poznański znajomy G. Musiała 37 El Kashif Karol 223 Englert Jan 136 (il.), 167 (il.), 168, 175-176 Epstein Robert 210, 212 Evans Linda 238 F. Krzysztof, przyjaciel Mariusza 37-38 F., lekarz sądowy 308-309 Falkowska Wanda 83, 92-97, 110-113, 301-305, 307-312, 357, 359, 369 Fassbinder Rainer Werner 191 Fetting Edmund 168-169 Fiedotow Agata 355, 370 Fierstein Harvey 213-214

374

Filipski Ryszard 151 (il.), 152 Filler Witold 299, 369 Finch Peter 186 Flak Halina 55 Flak Zdzisław 55 Ford Aleksander 159 Fordyce John 148-149 Forster Edward Morgan 186 Fosse Bob 189 Foucault Michel 20, 22 Friedkin William 202, 204-205 Fronczewski Piotr 175 Frykowski Wojciech 300 Fuks Ladislav 170 Furmanek Jerzy 171 G., gej z reportażu K Nazarewicz 243 Gable Clark 258 Gacek Piotr 220 Gajda Mieczysław 58, 59 (il.), 60-61, 64-66, 98 Galgóczi Erzsébet 219 Gapik Lechosław 86 Garbacki Zygmunt 77-78, 79 (il.), 81-82 Gates Phyllis 257-258, 262 Gawin Janina 139 Gawin Jerzy „Słoń” 139 Gawin Marcel 139 Genet Jean 36 George Boy 285 Gerhard Jan 77-78, 82, 113 Gerhard Małgorzata 77 Giedroyc Jerzy 23-24 Gierek Edward 11, 28, 30 (il.), 50

Gierek Jolanta 50 Giza Barbara 360 Gluth-Nowowiejski Wacław 292-294, 296-297, 369 Głowacki Janusz 107 Głowiński Michał 19, 342-345, 355, 370 Gnatowski Bogusław 224 Golańska Krystyna 74-75, 77, 357 Goldenberg Max 321-322 Gołas Wiesław 153, 164 Gombrowicz Witold 36-37, 101-102, 134 Gomółka Maria 50 Gomułka Władysław 11, 50 Gontarz Ryszard 32, 355 Gordon Barbara – patrz Mitzner Larysa Gorgol Tadeusz 8-9, 46, 133, 354 Gorgonowa Rita 161 Göring Hermann 196 Górzny Bernard 233 Gracja, narzeczona Czesława 299 Graff Agnieszka 319 Grant Hugh 186 Grien Helmut 189 Grodzka, kierowniczka myjni 71 Groński Ryszard Marek 120, 123, 125, 359 Gruca Witold 19-20, 21 (il.), 357 Gründgens Gustaf 196, 364 Gruza Jerzy 162 (il.), 163, 165, 170, 372 Grynberg Henryk 32 Grzegorz, bohater reportażu M. Urbanka 229-230

Halber Adam 350, 370 Hanna, kochanka Poldka 92 Hanna, rozmówczyni A. Laszuk 352 Harędziński Karol 287 Hase Grażyna 153 Haupe Włodzimierz 136 (il.), 167 (il.), 168 Head Murray 186 Heckler Margaret 255 Helman Alicja 204-206, 362 Hen Józef 107 Hertz Paweł 320 Himilsbach Jan 258 Hitler Adolf 175, 196-197 Hłasko Marek 66 Hoffman Dustin198, 199 (il.), 200, 364 Hoffman Jerzy 155 Hollender Barbara 312, 369 Holoubek Gustaw 172 (il.), 173 Hołówka Teresa 329, 332-333, 335, 370 Horodyński Jerzy 191, 363 Horoszczak Adam 197, 218, 363 Hudson Rock 238, 255, 256 (il.), 257-258, 259 (il.), 260-262, 365-367 Hudziec Tomasz 172 (il.), 173 Humfress Paul 194-195 Hurt William 213 Ihnatowicz Maria „Mucha” 187 Iredyński Ireneusz 258 Ivory James 186

375

Iwaszkiewicz Jarosław 101-102, 139, 169, 173, 320, 359 Iwona, gdańska znajoma A. Strzelec 315 Jabłoński Witold 133 Jackiewicz Aleksander 186, 363 Jackson Glenda 186 Jaczewski Andrzej 248, 265, 365, 367 Jagielski Mieczysław 28-29 Jagielski Sebastian 360-361 Jahoda Mieczysław 149 Jan Paweł II 267 Jan, kolega J. Zdanowicza 296 Janiak Marek 224 Janicka Bożena 197, 363 Jankowska-Cieślak Jadwiga 215, 216 (il.), 217, 219-220, 362 Jankowski Jan 169 Janowska Halina Anita 319, 371 Jańczak Amelia 95 Jarman Derek 186, 194-195 Jarocki Robert 324, 371 Jaroszewicz Piotr 13, 28 Jaruzelski Wojciech 9, 16 (il.) Jaska Marian 57 Jeromin Leszek 316 Jędrusik Kalina 145 Jim, transwestyta 331 Johnson Virginia 234 Jotem – patrz Muszkat Józef Józef, kolega M. Prandoty 325 Julian Kamil 20, 355 Juszczyk Jacek 224

376

K. Józef, bohater reportażu J. Lewandowskiego 87 K. Maria, narzeczona Polusa 86 Kaczmarek Jerzy J. 285, 369 Kaliściak Tomasz 371 Kaltbaum Artur „Arka” 257, 366 Kałużyński Zygmunt 191, 363 Kamas Jerzy 136 (il.), 167 (il.), 168 Kamp Alina 219 Kant Immanuel 272, 282 Kantor-Jankowska Danuta 366 Kapuściński Ryszard 83 Karaszkiewicz Jerzy 7 Karcz Danuta 202, 204-206, 212, 218, 363 Karewicz Emil 141 Kasz Marek 226-228, 258, 366 Kaźmierczak Barbara 197, 363 Kidawa Janusz 50 Kijowski Andrzej 17, 320-323, 328, 355, 371 Kisiel Ryszard 41, 44, 351 (il.), 356 Kisielewski Stefan 34 Kiszczak Czesław 22-23, 39, 43, 45, 355 Klapka Dalimil 182 Klesyk Jerzy 175 Klich Aleksandra 267 Klimczak Józef 53, 55, 56 (il.), 57-58 Klinar Ewa 234 Kłodzińska Anna 109, 359 Kłosowski Roman 66 Kociniak Marian 164

Kofta Jonasz 225, 366 Kofta Krystyna 7, 354 Kołodziejski Andrzej 366 Komeda Krzysztof 68, 69 (il.), 300 Komornicka Maria – patrz Włast Piotr Komorowska Maja 166 Konarowski Mirosław 170 Kondrat Marek 161 Kondratowicz Ewa 43 Konopnicka Maria 320 Kopiczyński Andrzej 164 Kopińska Krystyna 49, 358 Kornatowska Maria 201, 205-206, 363 Kos Stefan 314, 370 Kostenko Andrzej 151 (il.), 152 Kot Ryszarda 229 Kotwa Małgorzata 250 Kowalska Anna 266 Kowalska Beata 356 Kowalska I., czytelniczka „Polityki” 250 Kozakiewicz Mikołaj 335, 337-341, 371 Koźniewski Kazimierz 35 Krajka Kazimierz 316 Krakowska Joanna 368 Krance Felicja 350 Kraśniewska Wiktoria – patrz Skarga Barbara Krawczuk Aleksander 14 Kreutzinger Krzysztof 210, 363 Krystyna, przyjaciółka W. Półtawskiej – patrz Czyż Krystyna Krzak, lekarz 57

Krzeszowiec Marcin 133 Krzywicka Irena 49 Krzyżewska Ewa 168 Kucia Jadwiga 55 Kuncewicz Piotr 101 Kunicka Halina 81 Kuprin Aleksander 171 Kuratowska Zofia 224 Kurc Mariusz 371 Kurek Mariusz 49 Kurpios Paweł 8354 Kusa Marian 66, 68, 70, 74 Kwiatkowska Irena 153 Lancaster Burt 187 Lange Jessica 200 Laszuk Anna 113, 352, 360, 371 Lear Amanda 285 Ledóchowski Aleksander 191, 193, 207, 209-210, 363 Lenartowicz Stanisław 171 Leszczyński Adam 354 Leszczyński Witold 155 Lewandowski Jan 87-88, 90-91 Liberace Wladzio 226 Ligarski Sebastian 179 Linda Bogusław 176 Lipińska Olga 12 Lisiewska Grażyna 163 Lorentz Stanisław 81 Lubarczyk Eligiusz – patrz Lubarczyk Elżbieta Lubarczyk Elżbieta 305-312, 315 Lumet Sidney 195-196 Lusia, druga żona E. Lubarczyka 307

377

Łapicki Andrzej 168 Łączkowski Bohdan 29, 31 Łomnicki Jan 140 Łomnicki Tadeusz 68, 142-144, 166 Łopieńska Barbara N. 355 Łukasziewicz Olgierd 176 Łysak Piotr 168, 171, 362 Maanam, zespół 155 Mach Wilhelm 101 Machulski Jan 141 Machulski Juliusz 155 Maciej, bohater reportażu z „Wprost” 253 Mackiewicz Stanisław – patrz Cat-Mackiewicz Stanisław Maj Hanna – patrz Maj Jerzy Maj Jerzy 287-289, 291-292 Majchrowski Krzysztof 35, 179 Majewski Czesław 12 Majewski Janusz 159-161, 163, 168, 360 Makk Károly 215, 218 Makowiecki Andrzej 149, 152 Małcużyński Karol 118 Maniewski Maciej 174, 206 Mann Tomasz 187 Manson Charles 300 Marchwicki Henryk 54, 58 Marchwicki Jan 52-55, 57-58 Marchwicki Zdzisław 50-52, 57-58 Marcin, gej z małego miasteczka 243 Marian, kolega W. Falkowskiej 311 Mariusz, przyjaciel Krzysztofa F. 37-38

378

Masters William 234 Matuszewski Ryszard 370 Maura Carmen 364 Mayne Ferdy 148 Mazierska Ewa 147, 164, 170, 180, 361 Metelska Agnieszka 237, 366 Mezzogiorno Vittorio 207-208 Mętrak Krzysztof 7, 101, 159, 354, 359 Michajłowicz Siergiej 275 Michnikowski Wiesław 164-165 Mikulski Stanisław 141 Milc-Ziembińska Urszula 107 Milk Harvey 210-213 Miłosz Czesław 134 Minnelli Liza 324 Miodek Mariusz 173, 361 Mizielińska Joanna 368 Młynarski Wojciech 14 Moczkowska Anna 155 Morelle Ewa 299-300, 370 Morstin-Popławska Agnieszka 361 Moscone George 212 Motyka Grzegorz 77, 358 Mrok Marek 39, 355 Mrożek Sławomir 134 Mruklik Barbara 142, 361 Munk Andrzej 175, 266 Musiał Grzegorz 8-9, 36-38, 345, 347, 349, 354, 371 Muszkat Józef 32 Mycielski Zygmunt 341 Mydlarz Maciej 134

Napierski Stefan 320 Nasierowska Zofia 163 Nasierowski Jerzy 12, 21, 48, 58, 60-62, 64-65, 78, 98, 102-105, 107, 133, 157-159, 342, 358, 360, 371 Navrátilová Martina 14 Nazarewicz Katarzyna 223, 240-241, 254, 366 Netz Feliks 134 Niecikowski Jerzy 145, 189, 361, 363 Niemiec Szymon 45 Niżyński Wacław 115 Nowakowski Andrzej 66-70, 74 Nowiaszek Erwin 171 Nowicki Jan 176 Olbrychski Daniel 145, 168 Oleksiewicz Maria 194-195, 363 Olszewski Tadeusz 251, 320, 351, 366, 371 Oona, znajoma T. Hołówki 333-334 Orliński Wojciech 285, 370 Orłowski Andrzej 366 Orłowski Tadeusz 250 Oshima Nagisa 194-195 Osiatyński Wiktor 254-255, 366 Osiecka Agnieszka 300 Ossowski Stanisław 323 Ostrowski Marek 225, 366 Pacewicz Piotr 223 Pacino Al 195, 202-204, 206, 364 Pankowski Marian 133-135

Pasolini Pier Paolo 186, 194-195 Pawelec Dariusz 193, 364 Pawlikowski Michał 27 Pelka Anna 356 Penn Shana 43 Petelska Ewa 77 Petelski Czesław 77 Piechociński Jan 155 Pieprzyca Maciej 50-51, 56 Pietkiewicz Barbara 8-9, 46, 355 Piwowski Marek 300 Platon 119, 148, 168 Płażewski Jerzy 181, 198, 212, 219, 361, 364 Podgórska Joanna 286, 370 Pogonowski Wojciech 133 Pokora Wojciech 297-298 Polański Roman 68-69, 149-152, 300, 361 Poldek, bohater reportażu J. Lewandowskiego 91-92 Pollack Sydney 198, 200 Polus Kazimierz 83-87 Połomski Jerzy 81 Pomianowska Elżbieta 237 Poręba Bohdan 66-67 Posmysz Zofia 266-267 Potmĕšil Ladislav 182 Poznaniak Wojciech 87 Półtawska Wanda 267, 269-272, 275, 282-283, 368 Prandota Mieczysław 324, 327-328, 371 Priwiezieńcew Eugeniusz 168 Prokopiuk Jerzy 356, 367

379

Prorok Dariusz 44-45, 240, 244, 246-251, 253-254, 350, 365 Proust Marcel 36-37 Pszoniak Wojciech 145-147, 163-165, 168 Pudysz Zbigniew 81, 83, 358 Putrament Jerzy 23-27, 34, 356 Puzyna Konstanty 265, 368 Pytlak Eliza 94 R. Aleksandra, bohaterka reportażu K. Golańskiej 74 R. Jerzy, bohater reportażu K. Golańskiej 74, 76 Raczek Tomasz 213-214, 352, 364, 371 Rakowski Mieczysław 78 Raksa Pola 141 Rawik Joanna 86, 181 Reagan Ronald 224, 255 Redl Alfred 23, 197 Rem Jan – patrz Urban Jerzy Reymont Władysław 138, 144-145 Richardson Tony 142, 144 Ritz German 101-102, 359 Rogowski Zbigniew 226 Rogulski Krzysztof 154 Röhm Ernst 196 Roma, rozmówczyni A. Laszuk 352 Romanowicz Antoni 133 Romanowiczowa Zofia 266-267 Romek, poznański znajomy G. Musiała 37 Rożnowska Krystyna 276, 279, 368 Różycki, lekarz 57

380

Rukuszewicz Andrzej 61, 64-65 Rulski Jarosław 53, 357 Rurarz Zdzisław 28-31, Russell Paul 19, 255, 356, 367 Rutkowska Halina 364 Rybowik Henryk 70-74 Rylska Barbara 66 Rymuszko Marek 158, 361 S. Zdzisław, bohater reportażu J. Lewandowskiego 87-90 S., gej z reportażu K. Nazarewicz 243 S., ksiądz, opiekun J. Marchwickiego 53 Sadowska Małgorzata 166, 361 Sadurski Szczepan 222 Safona 33 Sanda Dominique 191 Sarandon Susan 193 Sawicka Zofia 102, 360 Schlesinger John 156, 186, 362 Schmiechen Richard 210, 212 Scott Tony 193 Sebastian św. 194-195 Seidler Barbara 50, 52, 53, 55, 57-58, 60-61, 64-66, 68, 70-74, 78, 88, 358-359 Seko Kazimierz 54 Sekuła Helena 12, 83, 115-119, 360 Selerowicz Andrzej 44, 350, 351 (il.), 355, 370 Seweryn Andrzej 145 Siedlecka Joanna 278, 280-281, 356, 357, 368

Skarga Barbara 272-276, 282-283, 369 Skoczylas Jerzy 23, 355 Skorupa Marian 171 Slany Krystyna356 Słodkowski Jan 364 Słowacki Juliusz 101 Sobański Antoni 320 Sobański Oskar 185, 187, 364, 370 Sobolewski Tadeusz 18, 195, 198, 200-201, 218, 356, 364 Sokora Andrzej – patrz Sokorski Włodzimierz Sokorski Włodzimierz 125-127, 128 (il.), 129-132, 360 Stachówna Grażyna 361 Stander Lionel 147 Stanisławski Konstanty 200 Starosta Sławomir 253 Starowieyska Ewa 149 Stawiński Jerzy Stefan 139-141, 360 Stefan, znajomy J. Wittlina 139 Stevens George 257 Stipo Carmine 203 (il.) Strnad Stanislav 182 Stryjkowski Julian 102, 320, 322 Strzelec Ada 291, 313, 315-316, 370 Stycówna Bożena 156, 158, 362 Swinarski Konrad 342 Symonowicz Andrzej 82-83, 359 Sz., szef „Solidarności” Urzędu Pocztowego w Gdyni 38 Szabó István 196-197 Szafraniec Leopold 241

Szapołowska Grażyna 155, 215, 216 (il.), 217, 219-220 Szczerba Jacek 360 Szczygieł Mariusz 251, 367 Szczypiorski Andrzej 107 Szejnert Małgorzata 83 Szekspir William 200 Szlachetko Paweł 359 Szmagier Krzysztof 137 Szwarcman-Czarnota Bella 367 Szyk Agnieszka 356 Szymanowski Karol 320 Szymańska Irena 286-287, 370 Szymański Stanisław, fotograf 136 Szymański Stanisław, tancerz 12, 80 (il.), 81-83, 114 (il.), 116 Szyszkowski Marek 103 Śląska Aleksandra 266, 367 Śmieja Wojciech 360 Śmietana Marcin 356 Świerczewski Karol 77 T. Małgorzata, znajoma M. Głowińskiego 344-345 T. ze Stoczni 38 Tatarkiewicz Anna 189-190 Tate Sharon 300 Taylor Elizabeth 257 Taylor Tomasz 8 Teguski Jan 70-73 Teresa, żona Polusa 84 Timar Peter 181 Tomasik Krzysztof 284, 306, 355, 359-360, 362, 364, 369, 371 Tony, znajomy G. Musiała 347

381

Torańska Teresa 83 Treliński Mariusz 181 Trębicki Jerzy – patrz Nasierowski Jerzy Trzaskowski Andrzej 68-69 Umińska Bożena 362 Urban Jerzy 43, 248-249, 356, 366 Urbanek Mariusz 229-231, 367 Vadim Roger 193 van Ackeren Robert 191 Visconti Luchino 184, 186-187, 189, 363 von Berg Robert 198 von Praunheim Rosa 186 Wajda Andrzej 68-69, 138-139, 142, 144-145, 147-149, 155, 300, 361-362 Wałęsa Lech 9, 12 Wanat Andrzej 196, 364 Warkocki Błażej 247, 347, 360, 367 Wasilewska Hlaszka 253 Wawrzyniak Jan 301-303 Wawrzyniak Janina – patrz Wawrzyniak Jan Wawrzyniak Teodora 303 Wawrzyniakowie, rodzice Jana 301 Wągrodzki Krzysztof 299-300, 369 West Mae 285-286 White Dan 212 White Edmund 214 Wierny Adam 249-250 Wierzewski Wojciech 189, 365 Więch Arkadiusz Stanisław 356

382

Wilby James 186 Wilde Oscar 37, 219 Willson Henry 263 Wioletta, koleżanka Barbary 278 Wiśniewska Ewa 66 Wiśniewski Cezary 193, 365 Withers Kay 43 Witkiewicz Jan Stanisław 357 Witkowski Michał 102 Wittlin Jerzy 139-140, 149, 362 Władysław, mąż H. Maj 288, 289 (il.), 291 Włast Piotr 292 Wohl Stanisław 153 Wojnowski Zdzisław 287 Wojtasik Marian 77, 78, 79 (il.), 81-82 Wojtyła Karol – patrz Jan Paweł II Wołłejko Czesław 155, 159, 160 (il.), 161 Wołłejko Magdalena 264 (il.) Woolf Virginia 319 Worcell Henryk 161 Wróblewski Janusz 179, 362 Wróblewski Sergiusz 357 Wyspiański Stanisław 138 Wyszomirski Stanisław 213, 365 York Michael 189 Yosa, kochanek Elizy Pytlak 94-96 Zaborek Dariusz 371 Zagoździński Tadeusz 79 Zagórski Jerzy 34 Zagroba Bogdan 362 Zaliwski Tomasz 170

Zamachowski Zbigniew 154 Zamęcka Anna 356, 367 Zanussi Krzysztof 166, 362 Zaorski Janusz 175 Zapasiewicz Zbigniew 145, 175 Zarębski Konrad 196, 365 Zarzycki Jerzy 141 Zawadzka Magdalena 141 Zawadzki Tadeusz „Zośka” 140 Zbigniew, bohater reportażu A. Matelskiej 237-240 Zboralski Waldemar 12, 39, 42-44, 46, 241, 242 (il.), 243, 318 (il.), 350-351, 357 Zdanowicz Jerzy 292-294, 295 (il.), 296-297 Zdort Wiesław 69

Zelnik Jerzy 141, 169 Zeydler-Zborowski Ryszard 107 Zieliński Ryszard 107 Zieliński Wiesław M. 80 Zięba Andrzej 248, 367 Zorita, Romka z obozu koncentracyjnego 268-269 Zośka – patrz Zawadzki Tadeusz Zylber Jan 68-69 Żenia, ukochana S. Michajłowicza 276 Żeromski Stefan 138, 168 Żurawiecki Bartosz 102, 166, 244, 361 Żurek Edmund 81-83, 359 Żychlińska Ewa 251

383

Krzysztof Tomasik, Gejerel. Mniejszości seksualne w PRL-u Warszawa 2012 © Copyright for this edition by Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2012 Wydanie pierwsze Printed in Poland ISBN 978-83-62467-54-9 Redakcja: Marta Konarzewska Korekta: Joanna Dzik Zdjęcie na okładce: Kadr z filmu Motylem jestem, czyli romans czterdziestolatka (1976), reż. Jerzy Gruza, © Studio Filmowe KADR. Projekt okładki, projekt typograficzny i skład: Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca www.drukarnia-anczyca.com.pl Wydawnictwo Krytyki Politycznej ul. Nowy Świat 63 00-042 Warszawa redakcja@krytykapolityczna.pl www.krytykapolityczna.pl