Andrzej Mencwel, Etos lewicy (fragment)

*

Seria Idee * 19

Seria wprowadza w polski obieg idei najważniejsze prace z zakresu filozofii i socjologii politycznej, teorii kultury i sztuki. W serii publikowane są przekłady, a także prace polskich autorów oraz wznowienia. Jej głównym celem jest systematyczna budowa intelektualnej bazy dla ruchów lewicowych oraz aktywne włączanie w polskie debaty publiczne nowych dyskursów krytycznych.

Chodzi o radykalną zmianę języka publicznego, a co za tym idzie sposobów myślenia o najistotniejszych kwestiach współczesności.

Andrzej Mencwel

Etos lewicy Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego

Wydawnictwo Krytyki Politycznej warszawa 2009

*

wstęp

*

Andrzej Mencwel Od autora (1)

Andrzej Mencwel, Etos Lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, Warszawa 2009 Copyright © by Andrzej Mencwel, 2009 Copyright © for this edition by Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009 Wydanie pierwsze ISBN Wydawnictwo Krytyki Politycznej Seria Idee * 19

Czytelnik spotka tu twierdzenie, że książki rodzą się z potrzeby samookreślenia, tym mocniej doświadczanej, im bardziej niestałe są czasy, w jakich żyjemy. Ta książka powstawała z takiej potrzeby i w takich czasach. Mówiąc to teraz, w przededniu oddania jej do druku, chcę też wspomnieć to, co pośród niestałości było stałe. Były to mianowicie ciekawość przyjaciół, życzliwość wydawców i cierpliwość rodziny.

Przyjaciele czytali, roztrząsali i oceniali kolejne fragmenty, a potem całość książki w wielokrotnych rozmowach i dyskusjach. Wydawcy przyjmowali kolejne zmiany zamierzonego jej kształtu i terminu ukończenia, wielokrotnie przedłużając umowę. Rodzinie udało się znieść to, co powyżej ujawnione, a zwłaszcza to, co ukryte.

Nie wiem, czy bez tego wszystkiego książka ta by nie powstała, ponieważ, szczęśliwie, nie musiałem tego sprawdzać. Jestem natomiast przekonany, że w każdym innym razie byłaby uboższa. Uboższa dokładnie o to, co w naszą pracę i nasze życie wnoszą ciekawość, życzliwość i cierpliwość.

A.M. P.S. Wcześniejsze wersje poszczególnych rozdziałów były drukowane w „Colloquia Communia”, „Polityce”, „Twórczości” i „Zdaniu”. Publikacje te przyczyniły się do krystalizacji ich ostatecznego kształtu, który został im nadany tutaj.

Warszawa, w styczniu 1988 roku.

*

wstęp

Andrzej Mencwel Od autora (2)

W książce tej powiedziałem to, co wówczas, gdy prawie przed ćwierćwieczem ją pisałem, powiedzieć chciałem, i nie widzę powodu, aby to zmieniać. Propozycję Sławomira Sierakowskiego i „Krytyki Politycznej” przyjąłem chętnie, gdyż wznowienie oznacza, że przesłanie książki przekroczyło czas jej powstania. Jestem o tym przekonany, nigdy w to nie wątpiłem, choć nie byłem pewien, czy wznowienia takiego uda mi się dożyć.

Nie dożył tego niestety Jacek Kuroń – ta książka była jego późną lekturą i etosu lewicy dotyczyły nasze ostatnie, pamiętne dla mnie, rozmowy*.

Nie komentuję ani tytułu, ani podtytułu, także kompozycji i zawartości. Przemówi do dzisiejszego czytelnika sama przez się, albo nie przemówi – żadne komentarze czy pospieszne „uwspółcześnienia” tego nie zmienią.

Jakieś dziesięć lat temu proponowałem pewnemu wydawcy, o lewicowej podobno afiliacji, jej wznowienie. Odpowiedziano mi, żebym napisał coś „współczesnego”, to mi wydadzą. Jak widać nie tylko lewicę rozumieliśmy inaczej, ale i współczesność. Teraz to się zmienia i może nie z tamtym wydawcą, lecz z jego czytelnikami się porozumiemy. Nie będzie, oczywiście, żadnej poważnej lewicy w Polsce, dopóki nie zostanie wskrzeszona lewicowość. Chciałbym, żeby wznowienie Etosu lewicy do wskrzeszenia tego się przyczyniało.

Kilka zdań o okolicznościach powstania książki. W latach 1983-1984, więc jeszcze w stanie wojennym, pracowałem nad wyborem pism Wacława Nałkowskiego (Skandale jako czynniki ewolucji), który oddany wydawcy * Ich ślad czytelnik znajdzie w pośmiertnie wydanej książce Jacka Kuronia, Rzeczpospolita dla moich wnuków, Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2004.

od autora (2) * 7

nigdy już potem się nie ukazał, bo zawsze był nie w porę. Ale napisałem do wyboru tego wstęp pod tytułem Forpoczta i sumienie, który odsłonił mi cały ten zepchnięty w niepamięć kontynent kulturalny, jakiemu poświęcona jest ta książka. Pisałem ją w latach 1985-1987, pod wieloma względami schyłkowych, a poza pasją odkrywania pobudzały mnie dwa jeszcze doświadczenia – dojmująca pustka ideowa tamtej władzy i jej adherentów, którzy lewicą się mienili; żywiołowy pęd intelektualistów i artystów ku prawicy oraz jej dynamiczna kulturalna dominacja. Chciałem dowieść, że lewica w Polsce ma inną niż oficjalna tradycję, a także własny język, idee i kulturę. Na ile mi się to udało, nie mnie oceniać, w każdym razie moich synów przekonałem, że jest to tradycja i kultura prawowita. Skłamałbym dzisiaj mówiąc, że mi na tym nie zależało.

W tekście książki dokonaliśmy korekt, jakie narzucają zmiany pisowni oraz realiów, także bibliograficznych, czasu jej powstawania. W nielicznych przypadkach wniosłem poprawki frazeologiczne i składniowe. W Dodatku zamieszczam szkic Koniec marzeń, który pochodzi z późniejszej o dziesięciolecie mojej książki Przedwiośnie czy potop (1997), a stanowi niezamierzony epilog Etosu lewicy.

Agata Szczęśniak, Michał Sutowski i Maciej Kropiwnicki z zespołu „Krytyki Politycznej” okazali się niezawodnymi współpracownikami.

Szczere dzięki!

Osobne podziękowanie składam mojej żonie, Ani, która postarała się o to, aby tekst tej edycji był możliwie najlepszy.

Andrzej Mencwel Warszawa, 30 września 2009 roku.

*

* Seria Idee

spis treści

w serii ukazały się:

wstęp Andrzej Mencwel * Od autora (1), Od autora (2)

5

1 Forpoczta i sumienie

9

2 Papież socjalizmu polskiego

30

3 Warszawiacy

51

4 „Bo czas już nadszedł!”

101

5 Jak się robi pismo: „Głos”

126

6 Jak się robi pismo: „Ogniwo”

161

7 „No! Io non sono morto…”

196

8 Żywe rozwiązanie

237

posłowie Etos, lewica, kulturalizm

255

dodatek Koniec marzeń

262

indeks osób

278

1. Slavoj Žižek, Rewolucja u bram. Pisma Lenina z roku 1917, Korporacja Ha!art, Kraków 2006, 2007 (wyd. 2) 2. Artur Żmijewski, Drżące ciała. Rozmowy z artystami, Korporacja Ha!art, Kronika, Kraków, Bytom 2007; Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008 (wyd. 2 rozszerzone) 3. Alain Badiou, Święty Paweł. Ustanowienie uniwersalizmu, Korporacja Ha!art, Kraków 2007 4. Slavoj Žižek, Lacrimae rerum. Kieślowski, Hitchcock, Tarkowski, Lynch, Korporacja Ha!art, Kraków 2007; Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2007 (wyd. 2) 5. Jacques Rancière, Estetyka jako polityka, Warszawa 2007 6. Maurice Blanchot, Literatura ekstremalna, red. P. Mościcki, Warszawa 2007 7. Stanisław Brzozowski, Głosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej, Warszawa 2007 8. Thomas Frank, Co z tym Kansas?, Warszawa 2007 9. Elizabeth C. Dunn, Prywatyzując Polskę. O bobofrutach, wielkim biznesie i restrukturyzacji pracy, Warszawa 2008 10. Todd McGowan, Spojrzenie Realnego. Teoria filmu po Lacanie, Warszawa 2008 11. CAMPania. Zjawisko campu we współczesnej kulturze, red. P. Oczko, Warszawa 2008 12. Paweł Mościcki, Polityka teatru. Eseje o sztuce angażującej, Warszawa 2008 13. Judith Butler, Uwikłani w płeć, Warszawa 2008 14. Bruno Latour, Polityka natury, Warszawa 2009 15. Slavoj Žižek, Kruchy absolut, Warszawa 2009 16. Louis Althusser, W imię Marksa, Warszawa 2009 17. Manuel Castells, Pekka Himanen, Społeczeństwo informacyjne i państwo dobrobytu, Warszawa 2009 18. Igor Stokfiszewski, Zwrot polityczny 19. Andrzej Mencwel, Etos Lewicy

w przygotowaniu: * Gilles Kepel, Zemsta Boga * Judith Butler, Slavoj Žižek, Ernesto Laclau, Przygodność, hegemonia,

uniwersalność

* Judith Butler, Excitable Speech * Peter Sloterdijk, Im Weltinnenraum des Kapitals * Carl Schmitt, Theorie des Partisanen * Yannis Stavrakakis, The Lacanian Left