Wajda. Przewodnik Krytyki Politycznej

Wajda PRZEWODNIK KRY T YKI POLIT YCZNEJ

SPIS rzeczy I. Nie tylko klasyk Jakub Majmurek, Dlaczego Wajda?

Bartosz Żurawiecki, Utracone dziedzictwo Stanisława.

O Brzezinie Andrzeja Wajdy

6 13

II. Lekcje historii Pornografie polskości. Z Tomaszem Kozakiem rozmawia Jakub Majmurek

22

Cezary Michalski, Popiół

34

Jarosław Pietrzak, Dziwny przypadek Ziemi obiecanej

45

Jakub Majmurek, Widma Wajdy

56

Joanna Ostrowska, Przemilczenia wymagają manifestu! Holokaust w kinie Andrzeja Wajdy 73 III. Inteligenci i hipsterzy Jaś Kapela, Hipsterzy, którzy nienawidzą hipsterów Adam Kruk, Inteligent musi umrzeć

98 106

IV. Męskie-żeńskie-polskie Błażej Warkocki, Nie na sprzedaż

128

Agnieszka Wiśniewska, Wajdy rozprawy z kobietami

140

Sebastian Jagielski, Blask męskiego związku. Ziemia obiecana Andrzeja Wajdy jako film kumpelski

152

Eliza Szybowicz, Zimna nostalgia Panien z Wilka

184

Jagoda Murczyńska, Gdzie jest Nastazja?

195

Piotr Forecki, Wajda w objęciach (fantazmatu) Żydówki

204

V. Historie alternatywne Krzysztof Tomasik, „Jest bardzo dobrym aktorem, ale nie moim”

226

AUTORZY 241 PRZEWODNIKI KRYTYKI POLITYCZNEJ

244

SERIA FILMOWA KRYTYKI POLITYCZNEJ

246

KRYTYKA POLITYCZNA

253

Agnieszka Wiśniewska

Wajdy rozprawy z kobietami Co takiego się stało, że Andrzej Wajda – reżyser rozprawiający się z polską historią w Pokoleniu, Kanale, Popiele i diamencie, Lotnej, portretujący mężczyzn heroicznych, walczących za ojczyznę i wielkie idee, opowiadający o ludziach wrzuconych w sam środek Historii przez wielkie H – w 1969 roku nakręcił komedię Polowanie na muchy, satyrę wyśmiewającą się z ówczesnej warszawki i z wyemancypowanych kobiet? Jak pisał tuż po premierze na łamach „Kina” Jerzy Płażewski: „Satyryczne widzenie świata nie było dotąd mocną stroną Wajdy. Co mówię – nie było żadną jego stroną”1. Reżyser na to pytanie odpowiada wprost: „rozgoryczony chwilowymi niepowodzeniami postanowiłem rozprawić się z kobietami, które próbują kształtować nasze męskie życie”2 .

Celem „rozprawienia się z kobietami” Andrzej Wajda sięgnął po scenariusz Janusza Głowackiego, napisany na podstawie własnego opowiadania Polowanie na muchy. Główną rolę kobiecą Wajda bez zastanowienia powierzył Małgorzacie Braunek, studentce Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

Braunek miała już za sobą rolę w Skoku Kazimierza Kutza, Wycieczce w nieznane Jerzego Zelnika, Ruchomych piaskach Władysława Ślesickiego, we Wniebowstąpieniu Jana Rybkowskiego (film 1 2

140

Jerzy Płażewski, Dwa ramiona huśtawki, „Kino” 1969, nr 9, s. 6.

Andrzej Wajda, http://www.wajda.pl/pl/filmy/film13.html.

Wajdy rozprawy z kobietami

powstał w 1968 roku i ze względu na wydarzenia marcowe miał premierę po Polowaniu na muchy).

Ruchome piaski trafiły na festiwal filmowy w Rio de Janeiro.

W jury festiwalu zasiadł Andrzej Wajda, który wraz z aktorką poleciał do Rio. Braunek wzięła udział w zdjęciach próbnych do Polowania…, po których Wajda zaproponował jej rolę. Wzięła urlop dziekański na PWST, nie mogąc dłużej godzić studiowania i grania, powtarzała rok na studiach, a ostatecznie zrezygnowała z uczelni. Było to już po Polowaniu na muchy i po wyjeździe z filmem na festiwal do Cannes. Wajda był bardzo zadowolony z wyboru Braunek: „Wytrzeszczony uśmiech oraz oczy powiększone przez nadnaturalnej wielkości okulary straszyły z ekranu i dobrze oddawały narysowany przez autora scenariusza portret okrutnej muchy”3.

Kłopotem był wybór partnera dla Braunek, odtwórcy głównej roli męskiej. Początkowo rolę rusycysty Włodka miał zagrać Bogumił Kobiela. Reżyser zaprosił go nawet na zdjęcia próbne. „Niestety, chwilowa niechęć do kobiet zaćmiła mi rozum” – mówi Wajda po latach. „Wbiłem sobie do głowy, że tylko kompletne męskie zero może być tak manewrowane przez kobietę, jak to przedstawił Janusz Głowacki w swoim scenariuszu.

Według mnie Kobiela był na to zbyt indywidualny, zbyt wyrazisty”4. Ostatecznie Włodka zagrał Zygmunt Malanowicz, pamiętny chłopak z Noża w wodzie Romana Polańskiego. Wajda – jak można wnioskować z jego słów – nie widział w Malanowiczu wielkiego charakteru.

Osobiste rozliczenie Andrzeja Wajdy z kobietami nie zachwyciło krytyków. Uznali chyba, że lepiej wychodzą reżyserowi 3 4

Andrzej Wajda, http://www.wajda.pl/pl/filmy/film13.html.

Tamże.

141

rozliczenia z ojczyzną i historią. Polowanie na muchy nie trafiło do kanonu polskiego kina, ale ma swoją widownię i na pewno przeszło do kanonu polskiej popkultury dzięki wielkim okularom Małgorzaty Braunek i kultowej scenie imprezy w Nieporęcie.

Słabi mężczyźni Polowanie na muchy to portret słabych mężczyzn niszczonych przez kobiety-modliszki. Włodek, główny bohater, jest rusycystą 5. Nie skończył studiów, co wciąż ktoś mu wypomina, mieszka z żoną, synem i teściami w ciasnym mieszkaniu, i nie jest szczęśliwy. Wieczorami tłumaczy urzędnicze listy. Powtarza monotonnie pod nosem drętwe zdania wyjęte z właśnie przekładanych pism, stukając przy tym w klawisze maszyny do pisania.

Mieszkanie jest ciasne, więc stukot maszyny miesza się z głosem lektora programu telewizyjnego oglądanego przez teścia Włodka i z dialogami, jakie prowadzi cała rodzina. Włodek jest osaczony przez rodzinę, zwłaszcza przez obecne w niej kobiety. Hanka, żona Włodka, dopytuje, czy poprosił już o podwyżkę, czy był w spółdzielni w sprawie mieszkania („To męska sprawa” – tłumaczy żona), a teściowa prowadzi dochodzenie w sprawie zaginionej szklanki – dopiero co kupiła komplet i znów jedna zginęła („Czy nie widzieliście gdzie szklanki? Ciągle giną. W zeszłym tygodniu kupiłam sześć, po osiem złotych... Zresztą nie chodzi o cenę, tylko o to, że nie można dostać. Dlaczego ja się muszę zajmować tymi idiotyzmami?”).

Obie kobiety wydają się irytujące niczym muchy brzęczące nad uchem. Powtarzają wkoło to samo. Jakby uwzięły się 5 Pierwowzorem postaci Włodka był satyryk Janusz Szpotański. Por.: Cezary Michalski, Alfabet prywatny i apolityczny, dziennik.pl (http://wiadomosci.dziennik. pl/opinie/artykuly/84856,alfabet-prywatny-i-apolityczny.html).

142

Wajdy rozprawy z kobietami

na Włodka. Choć patrząc na próby dojścia prawdy w sprawie zagubionej szklanki, można przypuszczać, że teściowa jako jedyna w domu wie, że szklanki giną, bo to ona je myje, ustawia w szafkach, to ona dba o to, żeby rodzina miała w czym pić kawę i herbatę.

Słaby jest też teść Włodka. Ciągle przesiaduje przed telewizorem, oglądając filmy przyrodnicze. Co chwilę informuje rodzinę o tym, co ciekawego pokazują właśnie na ekranie. „Ooo, rekin, patrz, rekin” – krzyczy, ale rodzina wyraźnie ma to w nosie. Żona i córka szydzą z mężczyzny, podpuszczając Artura, syna Włodka, żeby opowiedział jedną z wielu historii o dziadziusiu. „A opowiedz, jak dziadziuś uratował całą armię Andersa, no, opowiedz!”

– zachęca teściowa. „Była noc i dziaduś siedział w okopie” – mówi chłopiec. „Niemcy chodzili na zwiady, jeden Niemiec pierdnął, a dziadziuś myślał, że to strzelają, i wyrzucił granaty, ale nieodwoskowane. […] Rano słońce przygrzało, granaty się odwoskowały i cała armia niemiecka wyleciała w powietrze”.

Historie wojenne są w polskiej tradycji heroiczne, a ich opowiadanie ma służyć budowie postaci bohatera. Oto ten, który ratował, walczył, poświęcał się dla ojczyzny. Historie o teściu Włodka, takie jak ta: „Dziadziuś przeniósł angielskiego oficera przez granicę, a on mu nawet ręki nie podał, jak się spotkali na przyjęciu w ambasadzie...”, ośmieszają bohatera, nawet jeśli są to opowieści prawdziwe i w zasadzie ich bohater nie ma się czego wstydzić. W końcu uratował angielskiego oficera i wysadził armię w powietrze. Tym, co boli dziadka – a za dziadkiem powinno boleć widzów filmu – jest fakt, że historie nie są podniosłe. Są bliższe Tarantinowskiej kombatanckiej historii zegarka przechowywanego w tyłku (Pulp Fiction).

Mężczyźni w Polowaniu na muchy są słabi, bo to kobiety nimi kierują. W domu Włodka widzimy trzy pokolenia mężczyzn 143

zdominowanych przez kobiety. Nakłanianie syna do opowiadania śmiesznych historyjek o dziadziusiu to pierwszy etap manipulowania przez kobiety swoimi synami i wnukami już od najmłodszych lat. Kobiety napuszczają jednego mężczyznę na drugiego. Można się domyślić, że opowieści, które powtarza chłopak, usłyszał raczej od mamy i babci niż od dziadka. Kobiety więc dodatkowo zakłamują historię. Albo przynajmniej rozkładają jej akcenty tak, że zamiast na bohaterów mężczyźni wychodzą na mające szczęście ciamajdy.

Poczet słabych mężczyzn w Polowaniu na muchy uzupełniają postacie z drugiego planu. Włodek zmęczony „brzęczeniem” żony i teściowej wychodzi pewnego dnia z domu na spacer. Na ulicy spotyka kolegę, wpada do modnego lokalu, w którym poznaje Irenę. Długowłosa, wiecznie roześmiana dziewczyna w wielkich „muszych” okularach osacza Włodka. Jest jego przeciwieństwem: on cichy, ona wciąż mówi; on wycofany, ona energiczna; on ma ochotę na ucieczkę od rzeczywistości, która ma dla niego twarz narzekających żony i teściowej; ona wyrywa się do przodu i wciąż wymyśla nowe zadania, nowe przygody, nowe cele. Cele stawia także Włodkowi. Postanawia zrobić z niego znanego tłumacza. Nieważne, że Włodek nie jest nawet tłumaczem nieznanym, a jedyne, co dotąd tłumaczył, to urzędowe pisma.

Dla Ireny nie ma rzeczy niemożliwych, nie ma granic.

Włodek nie jest jej pierwszą „ofiarą”. Wcześniej z innego mężczyzny (gra go Daniel Olbrychski) chciała zrobić artystę.

Porzuconego przez Irenę rzeźbiarza poznajemy, kiedy ta prosi go o opuszczenie mieszkania/pracowni, by zrobić miejsce dla Włodka. „Męski, ostry, zupełnie twoje zaprzeczenie” – mówi mu Irena o Włodku. Daniel Olbrychski jest już po rolach w Popiołach i Wszystko na sprzedaż, gdzie grał mężczyzn silnych. Tu chce zaatakować kobietę, a nie ma siły wyciągnąć z pieńka siekiery.

144

Wajdy rozprawy z kobietami

Zamaszystym ruchem chwyta trzonek siekiery i... wyciąga sam trzonek. Ostrze zostało w pieńku. Rzeźbiarz płacze, rozkleja się niczym dziecko. Do „niemęskich” łez doprowadza go kobieta.

Rzeźbiarz cieszy się przez łzy, że Irena go odwiedziła, wyrzucony przez nią z domu wychodząc, klepie po ramieniu Włodka.

Film konsekwentnie pokazuje Irenę jako tę, która niszczy mężczyzn, i to bez cienia skrupułów. Cynicznie owija ich sobie wokół palca, wmawia im, że czeka na nich kariera, zmusza ich do pracy przeciw nim samym. Włodek nigdy nie marzył o byciu tłumaczem poezji rosyjskiej. Teraz jest do tego przez Irenę wręcz zmuszany.

W Polowaniu na muchy nawet zespół muzyczny grający na imprezie w Nieporęcie jest „słaby” (nie muzycznie, stąd cudzysłów), i choć ma twarze Trubadurów, to nazywa się Bliscy Płaczu.

Na twarzach muzyków błyszczą łzy, a panowie śpiewają piosenkę, w której podmiot liryczny zwraca się do mamy, zagubiony pytając, „co ja tutaj robię”.

Silne kobiety Irena jest studentką. Zaczytuje się w modnych intelektualistach, wciąż cytuje przeczytane w ich książkach mądrości. Jest nowoczesna, wyzwolona. „Mieszkam u ciotki – mówi – uroczej, ale purytańskiej. Ona nie rozumie niektórych moich zachowań”. Irena jak z rękawa sypie mądrościami życiowymi typu: „Przypadek inicjuje przyszłe losy” czy „Ważniejsze od dyplomu jest przeżycie wewnętrzne, identyfikacja”. Kiedy pierwszy raz zaprasza Włodka do domu ciotki, gdzie mieszka, szybko rozbiera się do naga i mówi: „Chodź, skończmy z tym drobnomieszczaństwem”.

W łóżku Irena, która deklaruje, że uwielbia strukturalistów, z pasją opowiada o zjeździe polonistów, na którym dyskutowano quasi-sondy, mówiono o semantyce, Popperze. W scenach 145

łóżkowych nie ma erotyki. Jest tylko gra. „Oj, coś mnie uwiera” – mówi nagle Irena, leżąc z Włodkiem w łóżku. „A, to Antropologia strukturalna. Śpię z nią” – oznajmia uradowana, wyciągając spod siebie książkę.

Jak wspomina Małgorzata Braunek, postać Ireny była jak na swoje czasy kontrowersyjna. Po filmie „przylgnął do mnie wizerunek osoby chłodnej i wykalkulowanej, obyczajowo wyzwolonej”6 – mówi po latach aktorka. Dodaje przy tym, że zagranie Ireny nie było łatwe, szczególnie trudne były sceny rozbierane. „Pomiędzy ujęciami łzy lały mi się strumieniem, a charakteryzatorka podkładała pod oczy grube warstwy ligniny, żeby mi nie spłynął makijaż. [Płakałam] nad sobą, że jestem taka biedna, a na dodatek goła”7.

Siłą Ireny jest jej witalność i bezkompromisowość. To fascynuje Włodka, ale też go niszczy. Siła innych kobiet, jakie spotyka Włodek, jest przypisana do ich pozycji zawodowej. Mężczyzna w Polowaniu na muchy jest słaby nie tylko w życiu prywatnym – o czym pisałam wyżej – ale i w publicznym. Włodkowi ciągle ktoś wypomina niedokończone studia, praca nie daje mu satysfakcji. Kiedy stara się coś zmienić, musi zderzyć się z kobietami, które mają władzę. O podwyżce musi rozmawiać z kobietą, która jest jego przełożoną. Herbatę podaje jej młody mężczyzna.

O możliwości druku przekładów rozmawia z redaktorką pisma „On i Ona”, którą Irena każe mu uwieść. Pierwsze nieudolne tłumaczenie musi dać do oceny redaktorowi działu prozy w „Myśli Młodych”. Pyta o pana redaktora napotkaną na korytarzu kobietę i kiedy dowiaduje się, że to ona, jest zaskoczony. Pani redaktor 6 Małgorzata Braunek, Jabłoń w ogrodzie morze jest blisko, Znak, Kraków 2012, s. 97.

7 Tamże.

146

Wajdy rozprawy z kobietami

(Irena Dziedzic), której w biurze pomaga młody mężczyzna – podobnie jak przełożonej Włodka w pracy – miażdży tłumaczenie Włodka: „Jeśli ogórek nie śpiewa, prawdopodobnie nie może”.

To ciekawy zabieg, bo najczęściej funkcje kojarzone z władzą pełnią biali mężczyźni. Powoli się to zmienia, kino za tymi zmianami nadąża: postać M, czyli przełożonego Jamesa Bonda, w Goldeneye (1995) zagrała kobieta, Judi Dench, a prezydenta USA w Dniu zagłady (1998) ciemnoskóry Morgan Freeman.

W 1969 roku Wajda każe jednak zderzać się bohaterowi z kobietami u władzy nie dlatego, że kręci tak postępowy film, ale dlatego, że chce pokazać, jak kobiety niszczą Włodka.

Silne kobiety obnażają słabość męskich mitów. Mężczyzna, który miał walczyć, dom budować, stabilizację kobiecie zapewniać, opieką ją otaczać, tutaj jest albo obśmianym kombatantem, albo fajtłapą, który nie potrafi zapewnić domu rodzinie, a opieką raczej otaczają go kobiety niż odwrotnie.

Pigmalionka Irena chce wprowadzić niedoszłego rusycystę na salony niczym profesor Henry Higgins, który chciał na salony wprowadzić kwiaciarkę Elizę w dramacie George’a Bernarda Shawa Pigmalion. Tak jak Higgins przebierał Elizę w stroje właściwe angielskiemu salonowi, tak Irena przebiera Włodka w swoją kolorową koszulę i apaszkę, zmieniając go w bywalca salonów ówczesnej warszawki. Higgins uczył Elizę salonowej oksfordzkiej angielszczyzny, Irena uczy Włodka, że na salonach ma mówić do Ołubca „kocioł”, „skotłowany”, bo on lubi to słowo.

Irena lepi z Włodka bohatera. Wbrew jego woli. „Daj, potrzymam ci «Dialog»” – mówi do mężczyzny, kiedy widzą na ulicy bójkę. Irena chce, by Włodek powstrzymał napastników.

Ten ma wypisane na twarzy przerażenie, ale łamie się i idzie. Na 147

szczęście nie musi się bić. Co więcej, za „obywatelską postawę” i chęć pomocy dostaje od milicji kryształowy puchar. „To bardzo zabawne, ostre, w twoim stylu” – mówi Irena w sytuacjach, w których Włodek nie robi nic zabawnego ani ostrego.

Kobieta-modliszka steruje życiem rusycysty. Umieszcza go w mieszkaniu/pracowni po rzeźbiarzu, poi kawą. Poi dosłownie, przykładając filiżankę do ust. Tłumaczy, jak ma się obracać, chodząc po pokoju – raz przez jedno, raz przez drugie ramie. Żeby się w głowie nie zakręciło. Zabiera go na spacer. Spacerują po podwórzu przypominającym więzienny spacerniak. Otoczeni murami chodzą w kółko.

Włodek ma dość słuchania o uwielbianym widocznie przez Irenę Ołubcu. Próbuje uciec, wspinając się na mur. Irena krzyczy: „Włodek, kawa gotowa”, a Włodek posłusznie wraca.

Irena ma wciąż nowe pomysły. Tłumaczenie, spotkanie z Ołubcem na imprezie w Nieporęcie, uwodzenie redaktorki pisma „On i Ona”. Na koniec wymyśla, że Włodek ma rzeźbić.

Niczym porzucony Olbrychski. Kiedy Włodek wpada w panikę i mówi, że nie umie, nie chce tłumaczyć, Irena go policzkuje.

Doprowadzony na skraj wytrzymałości Włodek w wyobraźni morduje dziewczynę. I wtedy jego żona zamienia się w Irenę – zakłada musze okulary i wpada na pomysł, żeby został tłumaczem.

Mizoginia kilka lat później Po latach kobiety niszczące mężczyzn, górujące nad nimi, zapłacą za to odpowiednią cenę. Wajda Agnieszce, silnej reżyserce z Człowieka z marmuru (1976), każe zostać Matką Polką w Człowieku z żelaza (1981). Małgorzata Braunek, już nie u Wajdy, a w Potopie Jerzego Hoffmana, będzie cieniem nowoczesnej i wyzwolonej Ireny. Do Daniela Olbrychskiego, w Polowaniu… porzuconego rzeźbiarza, będzie mówić słowami „panny czekającej” na bohatera walczącego o Polskę: „Ran twoich niegodnam całować”.

148

Wajdy rozprawy z kobietami

Kilka lat po premierze Polowania na muchy na polskich ekranach zacznie królować moralny niepokój. W tym kinie mizoginizm będzie miał już inną postać. Kobiety będą złe, będą niszczyły bohaterów, nie rozumiejąc, że ci walczą o sprawę. Włodek o nic nie walczy. Nie jest samotnym heroicznym bohaterem, nie jest kowbojem czy szeryfem, którego walki ze złem kobiety nie rozumieją, jest słabym, zahukanym facetem. Maria Kornatowska w książce Wodzireje i amatorzy pisała: Kino moralnego niepokoju było – rzecz ciekawa – wysoce mizoginiczne, w przeciwieństwie np. do socrealizmu, który wielbił postacie heroicznych, choć bezpłciowych matek i żon (do tradycji tej nawiązywał wyraźnie Wajda w Człowieku z żelaza). Obecność kobiet uzasadniały wymagania fabuły filmowej i względy konwenansu. Zgodnie z panującymi obyczajami, „normalny” bohater winien posiadać uregulowane życie osobiste, a zatem rodzinę, żonę lub kochankę. Nie miało to jednak istotnego znaczenia ani dla jego osoby, ani dla przebiegu wydarzeń. Chętnie przypisywano kobietom rolę destrukcyjną. […] Ta prawidłowość powtarza się w wielu filmach. Samotni, heroiczni mężczyźni i kobiety, niezdolne zrozumieć ich ideałów i dążeń, docenić ludzkich walorów, kierujące się przeważnie niskimi materialnymi pobudkami. Horyzonty kobiet ciasne są i ograniczone: dom, dziecko, pieniądze, kariera.

Imponują im mężczyźni obdarzeni większą „siłą przebicia”, doraźne i spektakularne sukcesy. Zdradzają, odchodzą, porzucają – z reguły w sytuacjach trudnych, w których należałoby oczekiwać lojalności i przyjacielskiej solidarności.8

8 Maria Kornatowska, Wodzireje i amatorzy, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1990, s. 189–190.

149

Andrzej Wajda nakręcił Polowanie na muchy, żeby rozprawić się z kobietami, które kształtują życie jego i jego kolegów. Nie był zachwycony efektem. „Zabrakło mi dystansu do tematu i srogo musiałem za to zapłacić. Poza wspaniałą Małgorzatą Braunek i świetnym, jak myślę, małym epizodem Daniela Olbrychskiego, który towarzyszył mi przy tym filmie głównie jako asystent reżysera, reszta wypadła dość blado”9. Wydaje się, że obok osobistej zadry, którą nosił w sobie Wajda, do powstania filmu przyczyniły się też zmiany społeczne. Na Zachodzie przełom lat 60. i 70. to czas rewolucji kulturalnej, „drugiej fali feminizmu”, debaty o potrzebie dalszych zmian prowadzących do równouprawnienia kobiet. Do Polski docierają echa tych dyskusji. W Polowaniu na muchy pojawia się między innymi rozmowa o śmierci Che Guevary. „Kim był Che dla pani?” – pada pytanie w czasie kawiarnianej rozmowy.

Zadra, która każe rozprawić się z kobietami, siedzi nie tylko w Wajdzie, ale – jak pokaże zaraz kino moralnego niepokoju – także w jego kolegach po fachu (koleżanek jest niewiele). Kornatowska jest bezwzględna w ocenie: Ten zapiekły mizoginizm, ta uparta chęć moralnego pognębienia kobiet, budzą zastanowienie. Podłoże zjawiska jest z pewnością złożone i w grę wchodzą czynniki różnej natury. A więc: tkwiące głęboką i trwałą zadrą w męskiej psychice poczucie niepewności i niedowartościowania, wywołane stanem ciągłego niespełnienia, brakiem możliwości i perspektyw samorealizacji. Objaw zaniepokojenia konkurencją kobiet, które, na przekór ekranowej wizji, biorą czynny udział w życiu zawodowo-społecznym, przejawiając znaczną samodzielność i ambicje, wdzierając się w rejony 9

150

Andrzej Wajda, www.wajda.com.

Wajdy rozprawy z kobietami

zastrzeżone dotąd dla mężczyzn. Symptom poczucia zagrożenia zatem. Ale nie tylko. Nie bez znaczenia jest tu zapewne i konserwatyzm, tkwiący podskórnie w tym nurcie, nieostrość przesłanek myślowych i ideologicznych.

Choć kino moralnego niepokoju krytykowało rzeczywistość w imię postępu, tzn. zmiany warty, rotacji pokoleń, konieczności wszechstronnej modernizacji oraz w imię moralnej odnowy, to jego zaplecze światopoglądowe było zachowawcze.10

Męskie strachy na lachy Mizoginizm Polowania na muchy to strach przed kobietami niszczącymi mężczyzn. Silne bohaterki zajmują się tylko uprzykrzaniem życia Włodkowi. To on jest centrum świata. W zasadzie te silne kobiety nie mają najczęściej żadnej realnej siły. Irena to miła studentka, która ubzdurała sobie, że zrobi z Włodka artystę. Żona i teściowa pytają głównie o kwestie dotyczące domowej codzienności, bohater odbiera te pytania jak ataki, bo uderzają w jego czułe punkty.

Silne kobiety to de facto męskie strachy przed niewypełnieniem ról, jakie dla panów napisał... no właśnie, kto? co? Tradycja.

Społeczeństwo. Czyli inni panowie. Pułapkę na Włodka zastawia nie Irena. Literalnie w filmie pułapki na muchy, długie klejące żółte lepy, w które Włodek wpada w końcowej scenie, zastawia teść. Pułapki na mężczyzn zastawiły wcześniejsze pokolenia mężczyzn, którzy wmówili im, że mają zbudować dom, zasadzić drzewo i spłodzić syna.

10

Maria Kornatowska, Wodzireje i amatorzy, dz. cyt., s. 191.

151

AUTORZY PIOTR FORECKI – adiunkt w Zakładzie Kultury Politycznej Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Społecznych UAM w Poznaniu, publicysta związany z poznańskim Radiem Afera.

Sebastian Jagielski – doktor filmoznawstwa, asystent w Katedrze Historii Kina Polskiego Instytutu Sztuk Audiowizualnych UJ. Zajmuje się historią kina polskiego, kulturą i teorią queer oraz antropologią ciała i płci. Współpracował przy redakcji II wydania Encyklopedii kina (red. Tadeusz Lubelski, Biały Kruk, Kraków 2010) JAŚ KAPELA – poeta (Reklama, Życie na gorąco), prozaik ( Janusz Hrystus), publicysta. Felietonista „Dziennika Opinii” Krytyki Politycznej oraz miesięcznika „Art & Business”.

TOMASZ KOZAK – artysta wizualny, wykładowca UMCS w Lublinie. Posługuje się głównie medium filmu animowanego (Romans dżentelmena, Opera zatracenia) i found footage. Autor książek: Wytępić wszystkie te bestie (2010), Akteon (2012).

ADAM KRUK – filmoznawca, krytyk filmowy. Publikuje m.in. w „Kinie”, „Dwutygodniku” oraz na własnym blogu „Popvictims”.

Zwycięzca Konkursu im. Krzysztofa Mętraka dla młodych krytyków filmowych w 2012 roku.

241

JAKUB MAJMUREK – filmoznawca, filozof, krytyk filmowy, członek redakcji „Dziennika Opinii” Krytyki Politycznej.

CEZARY MICHALSKI – eseista, prozaik, publicysta „Dziennika Opinii” Krytyki Politycznej, pisuje także do „Neewsweeka” i „Wprost”. Autor książek: Ćwiczenia z bezstronności (1999), Jezioro radykałów (2004).

JAGODA MURCZYŃSKA – psycholożka i filmoznawczyni.

W Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ przygotowuje doktorat o kostiumie w kinie japońskim. Współpracuje z portalem Stopklatka.pl.

Joanna Ostrowska – historyczka specjalizująca się w badaniu Zagłady, krytyczka filmowa, współautorka książki Kino polskie 1989–2009. Historia krytyczna. Na podstawie jej pracy magisterskiej Anna Baumgart nakręciła film Świeże wiśnie.

ELIZA SZYBOWICZ – polonistka, adiunkt w Instytucie Polonistyki UAM w Poznaniu. Krytyczka literacka regularnie współpracująca z „Dziennikiem Opinii” Krytyki Politycznej, aktywna także w „Dwutygodniku”.

KRZYSZTOF TOMASIK – biografista i publicysta. Autor książek: Homobiografie (2008), Gejerel. Mniejszości seksualne w Polsce Ludowej (2012).

BŁAŻEJ WARKOCKI – polonista, adiunkt w Instytucie Polonistyki UAM. Krytyk literacki, publikuje m.in. w „Bez Dogmatu” i „Dwutygodniku”.

242

Autorzy

AGNIESZKA WIŚNIEWSKA – socjolożka i polonistka. Koordynatorka klubów Krytyki Politycznej. Redaktorka i autorka książek filmowych Krytyki Politycznej.

BARTOSZ ŻURAWIECKI – krytyk filmowy i prozaik. Publikował m.in. w „Filmie” i „Gazecie Wyborczej”. Autor powieści: Dwóch panów w łóżku, nie licząc kota (2005), Nieobecni (2011).

243

Przewodniki Krytyki Politycznej Reader (przewodnik) to popularna formuła używana na całym świecie w odniesieniu do ważnych obszarów humanistyki. Prezentuje wybrane zagadnienie lub dorobek twórcy, wyznaczając całościową i oryginalną perspektywę rozumienia danej tematyki.

Przewodniki poświęcamy filozofom, artystom oraz złożonym problemom społecznym i politycznym. Książki zawierają wybór najistotniejszych tekstów polskich i zagranicznych poświęconych interesującym nas tematom i osobom, a także wywiady, przegląd prac autorskich, słowniki ważnych pojęć. Celem każdego Przewodnika jest nie tylko przekrojowe przedstawienie danego problemu, ale też umieszczenie go w nowym kontekście, wolnym od zniekształceń instytucji rynku, akademii i mediów masowych.

W serii ukazały się: Krytyki Politycznej przewodnik lewicy Sasnal. Przewodnik Krytyki Politycznej Slavoj Žižek, Lacan. Przewodnik Krytyki Politycznej Chantal Mouffe, Polityczność. Przewodnik Krytyki Politycznej Piotr Kletowski, Piotr Marecki, Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej Maciej Pisuk, Paktofonika. Przewodnik Krytyki Politycznej Polityka narkotykowa. Przewodnik Krytyki Politycznej Kryzys. Przewodnik Krytyki Politycznej Žižek. Przewodnik Krytyki Politycznej 244

Przewodniki Krytyki Politycznej

Sławomir Masłoń, Coetzee. Przewodnik Krytyki Politycznej Piotr Marecki, Barański. Przewodnik Krytyki Politycznej Alain Badiou, Etyka. Przewodnik Krytyki Politycznej Agnieszka Berlińska, Tomasz Plata, Komuna Otwock.

Przewodnik Krytyki Politycznej Jarosław Hrycak, Iza Chruślińska, Ukraina. Przewodnik Krytyki Politycznej Ekologia. Przewodnik Krytyki Politycznej Rajkowska. Przewodnik Krytyki Politycznej Agamben. Przewodnik Krytyki Politycznej Uniwersytet zaangażowany. Przewodnik Krytyki Politycznej Herzog. Przewodnik Krytyki Politycznej Skolimowski. Przewodnik Krytyki Politycznej Szwecja. Przewodnik nieturystyczny Islandia. Przewodnik nieturystyczny Norwegia. Przewodnik Krytyki Politycznej Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej Slavoj Žižek, Lacan. Przewodnik Krytyki Politycznej, wydanie drugie rozszerzone Trójmiasto. Przewodnik Krytyki Politycznej Seriale. Przewodnik Krytyki Politycznej Podatki. Przewodnik Krytyki Politycznej Żmijewski. Przewodnik Krytyki Politycznej Brzozowski. Przewodnik Krytyki Politycznej Miłosz. Przewodnik Krytyki Politycznej Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej Zdrowie. Przewodnik Krytyki Politycznej Holland. Przewodnik Krytyki Politycznej W przygotowaniu: Edukacja. Przewodnik Krytyki Politycznej 245

SERIA FILMOWA KRYTYKI POLITYCZNEJ Wajda. Przewodnik Krytyki Politycznej jest kolejną publikacją w nieformalnej „serii filmowej” Krytyki Politycznej. Od początku środowisko Krytyki Politycznej zabierało głos w debacie na temat polskiego i światowego kina. Na łamach pisma, witryny internetowej, a ostatnio „Dziennika Opinii” publikowaliśmy recenzje, analizy oraz rozmowy z twórcami.

Wydawnictwo Krytyki Politycznej w ostatnich latach wprowadziło na polski rynek także szereg publikacji proponujących nowatorskie, odległe od filmoznawczych i krytycznych sztamp spojrzenie na kino, analizujące je w szerokim społecznym, politycznym i antropologicznym kontekście. Nieraz zapraszaliśmy autorów niezwiązanych bezpośrednio z akademickimi studiami nad filmem czy krytyką filmową.

Wydane przez nas książki należą do różnych gatunków piśmiennictwa filmowego. Są wśród nich monograficzne publikacje poświęcone ważnym dla nas twórcom, wywiady z reżyserami, scenariusze filmowe, książki z dziedziny teorii i filozofii filmu.

246

Seria filmowa Krytyki Politycznej

Dotychczas w „serii filmowej” ukazały się: Slavoj Žižek, Lacrimae rerum. Kieślowski, Hitchcock, Tarkowski, Lynch, przeł. Grzegorz Jankowicz, Julian Kutyła, Kuba Mikurda, Paweł Mościcki Lacrimae rerum. Kieślowski, Hitchcock, Tarkowski, Lynch to filmowe tour de force słoweńskiego psychoanalityka i filozofa Slavoja Žižka. Jego komentarze – brawurowe, erudycyjne, często obrazoburcze – dowodzą, że „praca teorii” może dokonać się w kinie i dochować wierności temu, co w samych filmach nieświadome.

Todd McGowan, Realne spojrzenie. Teoria filmu po Lacanie, przeł. Kuba Mikurda Realne spojrzenie to ambitny projekt teoretyczny, który − w przeciwieństwie do psychoanalitycznej teorii kina z lat 70. − nie ogranicza się do kilku kanonicznych tekstów Jacques’a Lacana. McGowan rozwija wątki podejmowane w latach 90. przez Joan Copjec i Slavoja Žižka − pokazuje, jak kino aranżuje spotkania z tytułowym „realnym spojrzeniem”, jak uderza w tożsamość widza, a tym samym, choćby przelotnie, zrywa z ideologią i ukazuje umowność porządku społeczno-symbolicznego.

247

Piotr Kletowski, Piotr Marecki, Żuławski.

Przewodnik Krytyki Politycznej Wywiad-rzeka o „kosmosie Żuławskiego” – rozmowa o uniwersum sztuki utkanym z setek przeczytanych książek, obejrzanych filmów i wysłuchanych oper, a także o traumatycznych doświadczeniach życiowych, które ukształtowały filmowy i pisarski warsztat artysty.

Maciej Pisuk, Paktofonika. Przewodnik Krytyki Politycznej Dramatyczna opowieść o najważniejszym zespole hip-hopowym w Polsce. Rozgrywająca się w Bogucicach i Mikołowie oraz w rzeczywistości medialnej historia Magika, Rahima i Fokusa, czyli trzech być może najbardziej charakterystycznych reprezentantów swojego pokolenia i czasów transformacji. Na podstawie scenariusza Macieja Pisuka powstał film Jestem Bogiem, wyreżyserowany przez Leszka Dawida.

Piotr Marecki, Barański. Przewodnik Krytyki Politycznej Andrzej Barański tworzy kino o niekonwencjonalnej dramaturgii. Reżyser programowo unika sensacyjnych wątków i zaskakującej intrygi.

Kładzie nacisk na to, co dzieje się między zdarzeniami, i z pietyzmem traktuje każdy szczegół. Jak sam mówi, jego filmy należy mierzyć w centymetrach, nie w metrach.

248

Seria filmowa Krytyki Politycznej

Piotr Kletowski, Kino Dalekiego Wschodu Kino Dalekiego Wschodu to kompendium wiedzy na temat najważniejszych azjatyckich kinematografii: japońskiej, hongkońskiej, chińskiej, tajwańskiej, koreańskiej, tajlandzkiej i wietnamskiej. Autor przedstawia historię rozwoju sztuki filmowej w poszczególnych krajach, omawia główne nurty, tematy i typowe dla kina azjatyckiego gatunki – od wuxia pian po anime.

Piotr Marecki, Kino niezależne w Polsce 1989– 2009. Historia mówiona Kino niezależne w Polsce 1989–2009 to podsumowanie dwóch dekad rozwoju tego zjawiska i próba stworzenia jego „historii mówionej”.

Z rozmów z czołowymi twórcami offowymi powstała książka o entuzjazmie, działaniu zespołowym i realizowaniu projektów niesformatowanych na potrzeby rynku.

Kino polskie 1989–2009. Historia krytyczna, pod redakcją Agnieszki Wiśniewskiej i Piotra Mareckiego Czy u Pana Boga za piecem jest lepiej niż w Wilkowyjach? Co tak naprawdę łączy Franza Maurera z Olem? Kto komu wyjada mózg w Szamance i dlaczego warto o to zapytać? Dlaczego Tereska nie została krawcową, a papież pozostał człowiekiem?

Kino polskie 1989–2009 jest próbą przyjrzenia się naszej kinematografii z perspektywy innej niż filmoznawcza. O dwudziestu najciekawszych, najbardziej znanych, ale też najchętniej pomijanych 249

filmach powstałych w ostatnim dwudziestoleciu piszą autorzy, którzy na co dzień nie zajmują się krytyką filmową, m.in. Artur Żmijewski, Kazimiera Szczuka, Eliza Szybowicz, Bożena Keff, Krzysztof Tomasik, Igor Stokfiszewski.

Herzog. Przewodnik Krytyki Politycznej, opracowanie zbiorowe Opowieść o życiu, filmach i polskiej recepcji Wernera Herzoga.

Wśród autorów m.in. Maria Janion, Piotr Kletowski, Jakub Majmurek, Benjamin Noys, Artur Żmijewski.

Skolimowski. Przewodnik Krytyki Politycznej, opracowanie zbiorowe Skolimowski. Przewodnik Krytyki Politycznej to ilustrowana zdjęciami opowieść o reżyserze niepokornym, twórcy kina zbuntowanego, którego europejska krytyka wymieniała jednym tchem obok Godarda, Polańskiego czy Antonioniego. Wśród autorów m.in. Tymon Tymański, Agnieszka Wiśniewska, Witold Mrozek.

Polskie kino dokumentalne 1989–2009. Historia polityczna, pod redakcją Agnieszki Wiśniewskiej W Polskim kinie dokumentalnym 1989–2009 nie pytamy o wartości estetyczne i „etykę dokumentalisty”. Piszemy historię polityczną III RP.

250

Seria filmowa Krytyki Politycznej

Seriale. Przewodnik Krytyki Politycznej, opracowanie zbiorowe Seriale stały się fenomenem kulturowym ostatnich lat. Przewodnik Krytyki Politycznej bierze go pod lupę. Jakie seriale lubimy najbardziej?

Dlaczego? Co nas w serialach wciąga, a co denerwuje? Wśród autorów m.in. Julia Kubisa, Cezary Michalski, Błażej Hrapkowicz.

Szumowska. Kino to szkoła przetrwania. Rozmawia Agnieszka Wiśniewska Wywiad-rzeka z Małgorzatą Szumowską. O pracy nad filmami, o tym, jak działa światowy przemysł kinematograficzny, o dzieciństwie, rodzinnym Krakowie, który stanął w miejscu, o wychowaniu dziecka, modzie i seksie.

Maciej Pisuk, Jesteś Bogiem. Historia Paktofoniki Drugie wydanie scenariusza filmu, uzupełnione o unikatowe zdjęcia z planu filmu w reżyserii Leszka Dawida, wywiad z reżyserem i scenarzystą. A także: skany zeszytów z tekstami Magika i Rahima, fotografie rodzinne, klatki z niepublikowanych filmów. Efekt kilku lat pracy faktograficznej i literackiej Macieja Pisuka.

251

Holland. Przewodnik Krytyki Politycznej Jet to pierwsza od lat kompletna publikacja na temat dorobku reżyserki. Książka ma charakter warsztatowego eksperymentu, przygląda się dorobkowi Agnieszki Holland przy pomocy różnych narzędzi teoretycznych i różnych form: wywiadu, filmoznawczej rozprawy, eseju wizualnego, dyskusji, wspomnień z planu. Takie autorki i autorzy, jak Maria Janion, Kazimiera Szczuka, Marta Konarzewska, czy Jakub Majmurek, badają związki reżyserki z tradycją romantyczną, polityczne stawki jej twórczości, przyglądają się, jak jej filmy budują mit dzieciństwa czy konstruują wzorce kobiecości i męskości.

252

KRYTYKA POLITYCZNA „Krytyka Polityczna” powstała w 2002 roku z ambicją ożywienia tradycji polskiej inteligencji zaangażowanej.

Naszą działalność rozwijamy w trzech głównych sferach: nauki, kultury i polityki, starając się jednocześnie eliminować między nimi sztuczne podziały.

Wierzymy, że naukę, sztukę i politykę dzielą jedynie środki wyrazu, łączy zaś wpływ na kształt życia społecznego.

Naszym podstawowym celem jest wprowadzenie i umocnienie w sferze publicznej lewicowego projektu walki z ekonomicznym i kulturowym wykluczeniem.

Wychodzimy z przekonania, że nie będzie szans dla lewicowej polityki bez stworzenia wcześniej w sferze publicznej miejsca na lewicowy dyskurs i projekt społeczny. Dlatego obok pracy czysto akademickiej (tłumaczenie, wydawanie książek

i opracowań, dyskusje, seminaria i warsztaty) angażujemy się w debatę publiczną, a także aktywnie działamy na polu literatury, teatru i sztuk wizualnych, pojawiamy się w mediach głównego nurtu, publikujemy w dziennikach i tygodnikach opinii, gdzie tworzymy jedyny dobrze słyszalny lewicowy głos w Polsce. Budujemy kolejne instytucje, współpracujemy z najpoważniejszymi ośrodkami kulturalnymi i badawczymi w Polsce i za granicą. Środowisko „Krytyki Politycznej” tworzą dziś młodzi naukowcy, działacze społeczni, publicyści, ale także pisarze, krytycy literatury i sztuki, dramaturgowie, filmoznawcy i artyści.

W 2005 roku środowisko związane z pismem „Krytyka Polityczna” powołało Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego. Organizacja 253

stanie się formalną strukturą jednoczącą wszystkie później powstające instytucje „Krytyki Politycznej”.

W 2011 roku obchodziliśmy Rok Brzozowskiego.

We wrześniu 2007 roku założyliśmy Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Naszym celem jest wprowadzenie w polski obieg idei najważniejszych prac z filozofii i socjologii politycznej, teorii kultury i sztuki. Publikujemy przekłady, prace polskich autorów i ważne wznowienia.

Do końca 2012 roku ukazało się blisko 200 tytułów w 9 seriach wydawniczych (Przewodniki Krytyki Politycznej, Seria Idee, Seria Kanon, Seria Publicystyczna, Seria Literacka, Pisma Jacka Kuronia, Seria Historyczna, Seria Ekonomiczna, Przewodniki nieturystyczne) oraz poza seriami.

W latach 2006–2009 w centrum Warszawy prowadziliśmy otwartą REDakcję – ośrodek wymiany myśli, prezentacji prac artystycznych czy projektów społecznych. Przez trzy lata odbyło się tu około 300 spotkań otwartych, dyskusji, warsztatów, pokazów filmowych 254

i wystaw. Gościliśmy ważnych aktorów sceny społecznej, politycznej, literackiej i artystycznej, wśród nich wielu gości zagranicznych. Miejsce stało się także punktem codziennych spotkań środowiskowych i bazą dla organizowanych na zewnątrz akcji społecznych.

REDakcja na trwałe wpisała się w mapę kulturalną stolicy.

W styczniu 2008 roku otrzymała nagrodę kulturalną „Wdechy 2007” w kategorii Miejsce Roku, przyznawaną przez warszawski dodatek „Gazety Wyborczej”.

Poprzez otwarte spotkania i dyskusje realizujemy jeden z najważniejszych ideowych celów środowiska Krytyki Politycznej, czyli zniesienie granic między polem nauki, sztuki i polityki. Do udziału w debatach zapraszamy całą paletę działaczy społecznych, animatorów kultury, publicystów i polityków. Otwieramy artystów na myślenie w kategoriach politycznych, a uczestników życia politycznego skłaniamy do traktowania kultury jako równoprawnego języka decydującego o kształcie społeczeństwa.

Krytyka Polityczna

W 2009 roku Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego wygrało otwarty konkurs na zagospodarowanie lokalu przy ul. Nowy Świat 63. Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat działało od 1 października 2009 roku do 15 lipca 2012 roku.

W tym czasie Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat stało się największym ośrodkiem kultury niezależnej w stolicy.

Zarówno dla władz samorządowych, jak i Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego było to przedsięwzięcie eksperymentalne. Centrum było pierwszym w Warszawie tak dużym ośrodkiem prowadzonym przez organizację pozarządową, a nie firmę prywatną lub instytucję publiczną. Stowarzyszenie jest organizacją non-for-profit.

Wizytówką Centrum stały się wykłady i seminaria w ramach Uniwersytetu Krytycznego, koncerty czołówki muzyków w cyklu „Wolne Niedziele” oraz wykłady wybitnych zagranicznych filozofów, socjologów, historyków goszczących w Warszawie na zaproszenie Stowarzyszenia.

Nowy Wspaniały Świat był miejscem żywej debaty na najważniejsze tematy życia publicznego, spotkań artystów z publicznością, przyjaznym mniejszościom oraz grupom z głównego nurtu życia społecznego, współpracy instytucji działających na rzecz imigrantów, kobiet, niepełnosprawnych, wykluczonych.

Podczas trzech lat działalności w Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat odbyło się ponad 1100 wydarzeń kulturalnych, pokazaliśmy 260 filmów i zaprosiliśmy na 120 koncertów. Centrum Kultury współpracowało z ponad 50 organizacjami pozarządowymi i instytucjami. Nowy Wspaniały Świat dawał tysiącom warszawiaków możliwość bezpłatnego udziału w kulturze. Ponad pół miliona osób wzięło udział we wszystkich wydarzeniach kulturalnych.

Jesienią 2012 roku otworzyliśmy Instytut Studiów Zaawansowanych. Instytut został powołany przez Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego do prowadzenia badań naukowych i dydaktyki w obszarze 255

najbardziej fundamentalnych problemów współczesnej kultury. Główną motywacją jest chęć stworzenia przyjaznego otoczenia dla poszukiwania odpowiedzi na współczesny kryzys demokracji liberalnej, wynikający z kryzysu więzi społecznej i wyobraźni społecznej.

Instytut Studiów Zaawansowanych nie jest politycznych think tankiem. Ma nawiązywać do wieloletniej tradycji podobnych placówek badawczych (Institute for Advanced Study) – niepowiązanych z żadnymi organizacjami partyjnymi; korzystających ze wsparcia finansowego wyłącznie pod warunkiem zachowania autonomii w zakresie kierunków badań; nastawionych na długofalowe cele poznawcze przekraczające granice ustalonych dyscyplin; wchodzących we współpracę z innymi placówkami naukowymi oraz organizacjami na zasadach partnerskich.

Struktura Instytutu składa się z: Rady Instytutu złożonej z osób o ustalonej pozycji w świecie akademickim lub kulturalnym, z którymi Stowarzyszenie im. Brzozowskiego 256

współpracuje od lat; Stałych Pracowników (permanent fellows), którzy razem z grupą Koordynatorów planują działania badawcze i dbają o rozwój instytucji; oraz zapraszanych do rocznej współpracy badaczy (visiting fellows) realizujących swoje projekty badawcze, na które składają się samodzielne badania, seminaria i wykłady, debaty z udziałem zaproszonych gości, publikacje cząstkowych wyników prac, a finalnie – książkowe opracowania.

Instytut organizuje również stypendia naukowe, zapraszając do Polski zagranicznych badaczy lub wysyłając Polaków za granicę.

W 2012 roku uruchomiliśmy „Dziennik Opinii”.

Nie ograniczamy się tylko do Warszawy. Dzięki działaniom naszych sympatyków i współpracowników w ponad 20 miastach Polski powstały Kluby Krytyki Politycznej. Najaktywniejsze Kluby podejmują działania na rzecz uzyskania stałych siedzib, które będą mogły stać się ważnymi punktami wydarzeń artystycznych i społecznych.

Krytyka Polityczna

Jesienią 2009 roku otworzyliśmy pierwsze Świetlice Krytyki Politycznej – w Gdańsku i w Cieszynie. W maju 2011 roku powstała Świetlica Krytyki Politycznej w Łodzi.

Od 2010 roku działamy również na Ukrainie, w Rosji i Niemczech.

Wszystko to robimy po to, by stworzyć fundament dla uczciwej i nowoczesnej lewicy, która odwołując się do najnowszych osiągnięć filozofii politycznej i świetnych tradycji polskiej myśli politycznej, znajdzie adekwatną odpowiedź na czekające nas wyzwania.

O naszych działaniach i wydarzeniach informujemy na bieżąco na stronie: www.krytykapolityczna.pl.

Zespół Krytyki Politycznej: Agata Araszkiewicz, Michał Bilewicz, Katarzyna Błahuta, Magdalena Błędowska, Michał Borucki, Jakub Bożek, Marcin Chałupka, Anna Cieplak, Vendula Czabak, Anna Delick (Sztokholm), Paweł Demirski, Agata Diduszko-Zyglewska, Karol Domański, Martyna Dominiak, Kinga Dunin, Joanna

Erbel, Katarzyna Fidos, Bartosz Frąckowiak, Maciej Gdula, Hanna Gill-Piątek, Dorota Głażewska, Sylwia Goławska, Katarzyna Górna, Marta Górnicka, Agnieszka Graff, Agnieszka Grzybek, Izabela Jasińska, Jaś Kapela, Tomasz Kitliński, Maria Klaman, Karolina Krasuska, Małgorzata Kowalska, Maciej Kropiwnicki, Pat Kulka, Julian Kutyła, Łukasz Kuźma, Adam Leszczyński, Jarosław Lipszyc, Małgorzata Łukomska, Magda Majewska, Jakub Majmurek, Adam Mazur, Dorota Mieszek, Kuba Mikurda, Bartłomiej Modzelewski, Paweł Mościcki, Witold Mrozek, Agnieszka Muras, Maciej Nowak, Dorota Olko, Adam Ostolski, Joanna Ostrowska, Janusz Ostrowski, Tomasz Piątek, Paweł Pieniążek, Anna Pluta, Konrad Pustoła, Magda Raczyńska, Joanna Rajkowska, Przemysław Sadura, Sławomir Sierakowski, Jan Smoleński, Andreas Stadler (Nowy Jork), Beata Stępień, Kinga Stańczuk, Tomasz Stawiszyński, Agnieszka Sterne, Igor Stokfiszewski, Monika Strzępka, Michał Sutowski, Michał Syska, Mikołaj Syska, Jakub Szafrański, 257

Agata Szczęśniak, Kazimiera Szczuka, Barbara Szelewa, Jakub Szestowicki, Eliza Szybowicz, Magdalena Środa, Olga Tokarczuk, Krzysztof Tomasik, Joanna Tokarz, Patryk Walaszkowski, Karolina Walęcik, Błażej Warkocki, Agnieszka Wiśniewska, Katarzyna Wojciechowska, Joanna Wowrzeczka, Dominika Wróblewska, Wojtek Zrałek-Kossakowski, Artur Żmijewski Lokalni koordynatorzy klubów KP: Białystok: Łukasz Kuźma, Berlin: Katarzyna Fidos, Bytom: Stanisław Ruksza, Cieszyn: Joanna Wowrzeczka, Gniezno: Paweł Bartkowiak, Kamila Kasprzak, Jelenia Góra: Wojciech Wojciechowski, Kalisz: Mikołaj Pancewicz, Kijów: Oleksij Radynski, Vasyl Cherepanyn, Kraków: Justyna Drath, Lublin: Rafał Czekaj, Agnieszka Ziętek, Łódź: Martyna Dominiak, Opole: Szymon Pytlik, Szydłowiec: Inga Pytka-Sobutka, Toruń: Monika Szlosek, Trójmiasto: Maria Klaman, Wrocław: Dawid Krawczyk

258

Wydawca: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego.

Zarząd: Sławomir Sierakowski (prezes), Michał Borucki, Dorota Głażewska (dyrektor finansowy), Agata Szczęśniak Kontakt: redakcja@krytykapolityczna.pl www.krytykapolityczna.pl

Wajda. Przewodnik Krytyki Politycznej Warszawa 2013 © Copyright by Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2013 Wydanie I Printed in Poland ISBN 978-83-63855-22-2 Seria: Przewodniki Krytyki Politycznej, Tom XXXV Projekt okładki i skład: Redaktor prowadzący: Jakub Majmurek Redakcja: Zespół KP Korekta: Magdalena Jankowska Druk i oprawa:

www.opolgraf.com.pl K siążka wydana przy wsparciu Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej

Wydawnictwo Krytyki Politycznej ul. Foksal 16, II p. redakcja@krytykapolityczna.pl www.krytykapolityczna.pl