Katarzyna Sypień str

TEKST; Katarzyna Sypień RECENZJA; dr Joanna Guzik

II wojna światowa na nowo rozpisała układ sił. Jej zakończenie oznaczało zmiany między innymi dla Japonii – odarło ją na pewien czas nie tylko z samodzielności, ale w dłuższej perspektywie także z możliwości ekspansji terytorialnej oraz dorównania innym krajom w aspekcie militarnym. Jednocześnie klęska w wojnie pozwoliła Japonii skupić się na aspektach gospodarczych, przemysłowych oraz handlowych, a także nawiązać efektywną współpracę ze Stanami Zjednoczonymi. Mimo braku regularnej armii Japonia uważana jest za mocarstwo.

Jednocześnie japońskie siły zbrojne wyróżniają się na tle innych krajów, a gorącym tematem na Dalekim Wschodzie jest zarówno pytanie, czy wciąż możemy mówić o ich stricte defensywnym charakterze, jak i na ile realna jest rewizja aktualnej konstytucji określającej ich obronny charakter. Esej stanowi zwięzłe studium przypadku Japonii oraz Japońskich Sił Samoobrony i próbuje udzielić informacji na temat sposobu, w jaki potencjał Japonii wpływa na balans sił w regionie Azji Pacyficznej. Szczególna uwaga poświęcona została modyfikacjom, które w przeciągu ostatnich lat zostały wprowadzone do Japońskich Sił Zbrojnych oraz zbrojeniom Japonii w kontekście rosnącego zagrożenia ze strony Chin i Korei Północnej.

Nowy rozdział – koniec II wojny światowej i jej skutki dla Japonii

Koniec II wojny światowej w 1945 r. przyniósł olbrzymie straty nie tylko krajom europejskim, na terytorium których toczyło się najwięcej działań zbrojnych. Wojna objęła także pozostałe kontynenty i kraje pozaeuropejskie. Dla Japonii przegrana oznaczała zarówno utratę pozycji na Pacyfiku i w Azji, jak i zasadnicze zmiany w każdym sektorze gospodarki, systemie politycznym oraz strukturze administracyjnej kraju.

Japonia podpisała akt kapitulacji 2 września 1945 r. i tego samego dnia dokument kapitulacyjny Kraju Kwitnącej Wiśni przyjęły Stany Zjednoczone. W procesie kształtowania powojennego ładu to właśnie Amerykanie posiadali największą kontrolę nad Japonią. Kraj ten na mocy ustaleń kapitulacyjnych został w pełni zdemilitaryzowany oraz została mu oktrojowana nowa konstytucja. Według artykułów

nowego prawa rządu nie mogli już stanowić przedstawiciele struktur militarnych, a wojskowi zostali pozbawieni prawa do uczestniczenia w życiu publicznym. Cesarz Hirohito utracił status boski, ale zachował władzę i nadal sprawował rządy w kraju, chociaż w sposób głównie reprezentacyjny. Japonia utraciła przedwojenne zdobycze terytorialne i musiała zgodzić się na stacjonowanie amerykańskich wojsk w granicach państwa. Stany Zjednoczone starały się wyeliminować z kultury japońskiej czynniki, które powodowały działaniami Japonii podczas wojny. Z biegiem czasu rygorystyczne nakazy kierowane w stronę Japonii ulegały złagodzeniu, a sam Kraj Kwitnącej Wiśni zyskał potencjał, aby stać się mocarstwem1 .

Modernizacja rolnictwa oraz rozwój przemysłu i handlu ustabilizowały sytuację Japonii. Dzięki pomocy Stanów Zjednoczonych przy odbudowie potencjału Japonii kraj ten nie tylko otrzymał pomoc finansową, ale także stał się ważnym państwem na arenie międzynarodowej, zwłaszcza podczas późniejszych wojen toczonych na Dalekim Wschodzie, na których sporo zyskał jako strona nie biorąca udziału w konflikcie. W krótkim czasie gospodarka Japonii – dzięki rozsądnemu zarządzaniu – stała się najpotężniejsza w regionie. Obecnie jest jednym z ważniejszych partnerów handlowych Dalekiego Wschodu, stanowi wzór świetnie zarządzanego państwa oraz dysponuje prestiżem, jakim może się pochwalić mało które państwo2 .

Japońskie Siły Samoobrony

Jednym z najistotniejszych wyrzeczeń, których Japonia dokonała podpisując kapitulację, było wyrzeczenie się wojny. W konstytucji japońskiej z 3 listopada 1946 r. znajduje się osobny rozdział składający się z jednego artykułu, który traktuje nie tylko zobowiązaniu kraju do wyrzeknięcia się wojny i siły jako środka rozwiązywania sporów międzynarodowych, lecz także o nieutrzymywaniu żadnych sił militarnych – lądowych, morskich ani powietrznych3 . Przepis sformułowany został tak, aby uniemożliwić Japonii powołanie sił ofensywnych4. W 1950 r. zinterpretowano go na korzyść Japonii i powołano defensywne siły Krajowej Rezerwy Policji i Sił Samoobrony, które do złudzenia przypominały regularną armię i liczyły 250 tysięcy osób5. Rok 1951 zaowocował inicjatywą zawiązania sojuszu militarnego pomiędzy Japonią a Stanami Zjednoczonymi, poprzedzoną gwarancją bezpieczeństwa wobec Japonii. Rok później dobiegła końca amerykańska okupacja Kraju Kwitnącej Wiśni6 . W 1954 r. nastąpiło przekształcenie dotychczas funkcjonujących sił defensywnych w Japońskie Siły Samoobrony składające się z trzech segmentów: Lądowych Sił Samoobrony, Morskich Sił Samoobrony oraz Powietrznych Sił Samoobrony. Do 2015 roku ich głównym zadaniem była obrona Japonii przed jakimkolwiek zagrożeniem, z zastrzeżeniem braku angażowania się w żaden konflikt7. Od 2015 roku mogą one podejmować pewnego rodzaju działania ofensywne (jak zestrzelenie północnokoreańskich pocisków wymierzonych w Stany Zjednoczone bądź zbrojne akcje ratunkowe celem uwolnienia zakładników), co znacząco poszerza spectrum możliwości Japońskich Sił Samoobrony8. Jednocześnie ich cechą wyjątkową pozostaje fakt, że składają się z cywili, nie żołnierzy9. W ten sposób Japonia formalnie nadal pozostaje jedynym krajem na świecie, który posiada siły zbrojne, lecz jednocześnie nie mogą one oficjalnie stanowić względem innych krajów zagrożenia, ponieważ niemożliwe jest ich przeksztłacenie ad hoc w siły ofensywne.

Aktualny potencjał militarny Japonii

Japonia jest w chwili obecnej mocarstwem, które nie tylko nie posiada regularnej armii, ale także broni nuklearnej. Ze względu na jej strategiczne położenie – Archipelag Wysp Japońskich oddziela Pacyfik Zachodni od wschodniego wybrzeża kontynentu azjatyckiego, a zatem nie tylko kontroluje szlaki wodne, lecz może służyć jako baza wojsk uderzających na kontynent lub blokować okręty wojsk kontynentu przed bezpośrednim wpłynięciem na ocean – plany umiejscowienia broni nuklearnej na terytorium Kraju Kwitnącej Wiśni były tworzone od momentu wykrystalizowania się bloków zimnej wojny10 .

Temat ten był kilkukrotnie poruszany na forum międzynarodowym. O tym, że Japonia nie tylko nie będzie produkować broni nuklearnej, ale także składować jej na swoim terytorium, po raz pierwszy powiedział w 1959 r. premier Kishi. Osiem lat później deklarację tę ponowił premier Sato, a w 1968 r. opracował cztery filary polityki nuklearnej Japonii. Pomimo niezadowolenia Stanów Zjednoczonych z japońskiej „alergii na broń nuklearną”, Japonia nie posiada jej do dnia dzisiejszego. Powodem jest nie

Położenie i otoczenie geograficzne Japonii

tylko zakaz zbrojeń, ale także czynniki psychologiczne związane ze stratami, jakich kraj doznał podczas II wojny światowej w wyniku użycia broni nuklearnej. Dyskusje o tym, czy Japonia powinna produkować broń nuklearną i jak fakt ten wpłynąłby na arenę międzynarodową oraz region Pacyfiku, toczą się w eksperckich gronach11 .

Obecnie Japonia zajmuje 5 miejsce w światowym rankingu mierzącym potencjał militarny różnych krajów świata. W Japońskich Siłach Samoobrony służy nieco ponad 300 tysięcy osób. Warto zauważyć, że do wyposażenia Powietrznych Sił Samoobrony należą m.in. śmigłowce szturmowe, na Morskie Siły Samoobrony składa się 155 różnego typu statków i okrętów (w tym niszczyciele), a Lądowe Siły Samoobrony wyposażone są w ponad tysiąc czołgów i 5,5 tysiąca uzbrojonych pojazdów, 99 wyrzutni rakietowych oraz artylerię12. Dzięki rozbudowanej infrastrukturze kraju Japonia nie ma logistycznego problemu związanego z przemieszczaniem swoich sił, a budżet przeznaczany na modernizację Japońskich Sił Samoobrony wynosi olbrzymie sumy13 .

Pomimo iż wszyscy, którzy służą w Siłach Samoobrony są cywilami, ich szkolenie przypomina to, które przechodzą regularni żołnierze. Dodatkowo japońskie siły od 1992 roku14 biorą udział w pokojowych misjach organizowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych15. Siły te są wyposażone w najnowszy sprzęt wysokiej jakości, dobrze przystosowane do służby oraz wychowane w etosie chwały z niej wynikającej. Przez dekady Japońskie Siły Samoobrony, ciągle doskonaląc swoje kompetencje, budowały potęgę militarną Japonii i zwiększały coraz bardziej jej potencjał, poprawiając tym samym jej pozycję w regionie oraz na świecie16 .

Zmiany w systemie międzynarodowym a uwarunkowania regionalne

Wokół Japonii skoncentrowane są siły militarne należące do Chin i Korei Północnej, mające przewagę zarówno ilościową, jak i jakościową. Wykazują one tendencje do dalszych zbrojeń. Niepokój Japonii budzą także działania rosyjskie na Dalekim Wschodzie17 .

Chiny chcąc zbudować do połowy XXI wieku „siły światowej klasy” utrzymały zarówno znaczny wzrost wydatków na siły zbrojne i systemy obronne, jak i brak przejrzystości wokół polityki obronnej oraz potęgi wojskowej. W celu poprawy jakości swoich sił zbrojnych Państwo Środka skoncentrowało się na zwiększeniu ilości sprzętu oraz żołnierzy przy jednoczesnym rozwijaniu sił nuklearnych, rakietowych, powietrznych oraz morskich, a także inwestując w niezagospodarowane jeszcze obszary (jak przestrzeń kosmiczna czy cyfrowa). Chiny poprawiają również zdolności penetracji obrony przeciwrakietowej i możliwości lądowania desantowego18. Dla Japonii szczególnie istotny w tym kontekście jest trwający konflikt o Wyspy Senkaku/ Diaoyu i tendencje Chin do naruszania status quo w regionie w oparciu o niezgodne z porządkiem i prawem międzynarodowym twierdzenia. Chińskie statki rządowe nieustannie naruszają japońskie wody terytorialne pomimo silnych protestów Japonii, a chińskie okręty stale operują na wodach wokół wysp. Ich działalność militarna jest szczególnie widoczna na Pacyfiku, Morzu Wschodniochińskim i Morzu Japońskim19 .

Realne dla regionu jest także zagrożenie ze strony Korei Północnej, która na przestrzeni minionych lat doskonaliła pociski balistyczne i szkoliła żołnierzy w ich obsłudze. Wysoki poziom koreańskiej technologii oraz liczne testy nuklearne prawdopodobnie doprowadziły do zminiaturyzowania broni jądrowej celem dopasowania jej do głowic pocisków balistycznych20. Pomimo oficjalnych deklaracji denuklearyzacji Półwyspu Koreańskiego, Korea Północna nadal nie przeprowadziła demontażu wszystkich rodzajów broni masowego rażenia pozostających w jej dyspozycji, a sam proces „denuklearyzacji” kraju nie jest w żaden sposób weryfikowalny. Realnie potencjał nuklearny oraz rakietowy Korei nie uległ zmianie. Do mocnych stron sił zbrojnych Korei Północnej należą także odpowiednio przeszkolone jednostki cybernetyczne oraz siły specjalne21 .

Wzrost inwestycji w siły zbrojne nie cechuje jednak wyłącznie regionu Azji Pacyficznej. Stany Zjednoczone, będące potęgą w każdym aspekcie, w kontekście międzynarodowym za cel nadal stawiają strategiczną rywalizację z Chinami i Rosją. Obecny układ sił naruszany przez regionalne mocarstwa staje się dla nich usprawiedliwieniem dla ciągłego zwiększania potęgi militarnej oraz argumentem dla militarnego wsparcia wobec sojuszników – zarówno poprzez NATO, jak i umacnianie państw Dalekiego Wschodu (Japonia, Australia, Tajwan, Korea Południowa). Wzmacnianie sojuszy i partnerstw nie odbywa się bezwarunkowo – mimo inwestycji militarnych, technologicznych i obronnych, Stany Zjednoczone kładą coraz większy nacisk na konieczność podnoszenia obronności wewnątrz samych państw zainteresowanych podtrzymywaniem zobowiązań obronnych22 .

Zbrojenia Japonii w kontekście rosnącego zagrożenia ze strony Chin i Korei Północnej

Od 2018 r. Japonia swój potencjał militarny rozwija szczególnie w południowo-zachodniej części wód okalających kraj, gdzie na okrętach wojennych i w śmigłowcach ćwiczą żołnierze piechoty morskiej i spadochroniarze brygady szybkiego rozmieszczenia sił amifibijnych. Trening sił szybkiego reagowania może przysłużyć się tak kształtowaniu pancerza ochronnego Japonii, jak i przygotowaniu pod desant. W 2019 r. doszło do montażu najnowszych wersji rakiet oraz pocisków przeciwko okrętom. Rozbudowa sił może pokazywać tak chęć bronienia własnego terytorium (np. wysp Senkaku/Diaoyu), jak i sprawiać wrażenie potęgi, a tym samym zastraszać swo-

ich sąsiadów w regionie23. Także w 2019 r. Morskie Siły Samoobrony testowały nowe niszczyciele klasy Maya, z których odpalane są pociski rakietowe. Pociski rakietowe powietrze-powietrze średniego zasięgu AIM-120C-7 AMRAAM oraz antyrakiety SM-3 Japonia zakupiła od Stanów Zjednoczonych w ramach programu FMS. Powietrzne Siły Samoobrony pociski zamierzają przeznaczyć dla załóg myśliwców F-2, F-15 oraz F-3524 .

Ministerstwo Obrony od 2018 r. pracowało nad budową ponaddźwiękowych bomb ślizgowych, mających chronić wspomniane wyżej wyspy, będące terytorium spornym z Chinami. Pociski te – które ministerstwo planuje wprowadzić w obieg w 2026 r. – mają być odpalane za pomocą wyrzutni rakietowej. Cechuje je bardzo duży zasięg, stąd w połączeniu z długodystansowymi pociskami manewrującymi, nad którymi również pracują japońscy specjaliści, mogą być uważane nie za broń defensywną, lecz ofensywną25 .

W ostatnich miesiącach coraz bardziej uwidoczniła się obawa Japonii przed atakiem rakiet balistycznych ze strony Korei Północnej lub Chin. Obawa jest silna do tego stopnia, że w 2019 r. Partia Liberalno-Demokratyczna (wówczas na czele z Shinzō Abe) zaczęła publicznie rozważać zakup broni zdolnej do uderzenia w miejsca wystrzeliwania rakiet na terytorium wroga, jeśli widmo ataku jest nieuniknione. Biorąc pod uwagę rosnące zagrożenia wokół Japonii, w tym rozszerzający się arsenał nuklearny Korei Północnej i testowanie struktury międzynarodowej w regionie przez Chiny podczas pandemii, wzmocnienie obrony kraju wydaje się być naturalnym krokiem26. Wartym zauważenia jest fakt, że w 2021 r. po raz pierwszy od prawie 30 lat Lądowe Siły Samoobrony przeprowadzały masowe ogólnokrajowe ćwiczenia wojskowe w celu przygotowania żołnierzy na wybuch potencjalnego konfliktu27 .

Także japońskie społeczeństwo jest zaniepokojone. Społeczne obawy rosną od momentu anulowania przez Japonię planu zakupu amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej Aegis Ashore, domyślnie mającego stanowić ochronę przed atakiem ze strony Korei Północnej. Dodatkowy problem dla Japonii stanowi niż demograficzny i niski wskaźnik rekrutacji do Morskich Sił Samoobrony, które stanowią główny filar sił zbrojnych Kraju Kwitnącej Wiśni28 .

W ubiegłych latach inny amerykański sojusznik na Pacyfiku – Australia – ogłosił nowe plany wydatków wojskowych na pociski dalekiego zasięgu. Także Korea Południowa wynegocjowała rozluźnienie narzuconych przez Stany Zjednoczone wytycznych dotyczących rakiet. Od tej pory Korea Południowa znajduje się w gronie państw zdolnych do posiadania i stosowania pocisków dalekiego zasięgu oraz satelit szpiegowskich29. Obserwując otoczenie międzynarodowe Japonia coraz mocniej uświadamia sobie, że niezbędne jest zapewnienie państwu obrony za pomocą japońskich środków, bez oczekiwania na bezwarunkową pomoc i wieczną obronę ze strony Stanów Zjednoczonych. Według części ekspertów Japonia już rozpoczęła prace nad planem kontrataku rakietowego – minister obrony w rządzie premiera Abe – Taro Kono, oraz wydane na 2019 rok wytyczne30 dotyczące obrony sygnalizowały, że Japonia nabędzie pociski, które mogą zostać użyte do ataku na wrogie okręty wojenne, a nawet cele na lądzie31 .

Wpływ Japońskich Sił Samoobrony na region

Podczas gdy Japonia z obawą spogląda w stronę Chińskiej Republiki Ludowej oraz Korei Północnej, sama jest postrzegana jako zagrożenie przez Koreę Południową. Główną osią wzajemnych niesnasek między państwami jest spór o wyspy Dokdo/Takeshima. Wyspami od 1952 r. administruje Korea Południowa i dwa razy w roku przeprowadza na okalających archipelag wodach ćwiczenia terenowe będące de facto szkoleniem na wypadek inwazji Japonii na wyspy. Sprawę komplikują incydenty samolotowe, do których dochodzi raz na kilka lat. Ich przejawem były m.in. wysnuwane przez Seul oskarżenia w 2018 r. o przelot japońskich samolotów patrolowych na niskim poziomie nad południowokoreańskimi okrętami wojennymi32. Sondaże przeprowadzane w Korei Południowej w 2017 r. wyraźnie wskazują, że znaczna część koreańskiego społeczeństwa postrzega Japonię (tuż po Korei Północnej i Chinach) jako zagrożenie militarne i obawia się wybuchu otwartego konfliktu33. Sondaże przeprowadzane w 2019 r. wśród obywateli Japonii oraz Korei Południowej na temat wzajemnych relacji również nie prognozują zacieśnienia współpracy między tymi państwami oraz ukazują wiele nieprzepracowanych problemów – także na tle historycznym – pomiędzy Koreańczykami a Japończykami34 .

Wspólne oświadczenie prezydenta Stanów Zjednoczonych – Joe Bidena oraz premiera Japonii – Yoshihide Sugi z 2021 roku.

Prawa autorskie; EPA

Nie wydaje się jednak, aby konflikt Japonii z Koreą Południową był realną perspektywą. Przemawiają za tym dwie przesłanki. Pierwszą jest fakt, iż Japonia nie uwzględnia Korei Południowej jako zagrożenia w rządowych strategiach. Także władze Korei Południowej nie traktują Japońskich Sił Samoobrony jako wroga na arenie międzynarodowej. Drugim z powodów są sojusze Stanów Zjednoczonych budowane w rejonie Azji Pacyficznej. Obecność i zaangażowanie Stanów Zjednoczonych na Dalekim Wschodzie staje się gwarantem braku sporów pomiędzy krajami zjednoczonymi obawą przed Chinami i Koreą Północną35 .

Japońskie Siły Samoobrony mają także duże znaczenie w kontekście sporu pomiędzy Chinami a Tajwanem. W przypadku chińskiego ataku na Tajwan Stany Zjednoczone, jako tajwański sojusznik, prawdopodobnie twardo opowiedzą się przeciwko agresorom36. W takiej sytuacji Japonia zostanie postawiona w obliczu amerykańskiej presji na ingerencję w sytuację. Wspólne oświadczenie Komitetu Konsultacyjnego ds. Bezpieczeństwa Japonii i Stanów Zjednoczonych (2+2) z marca 2021 r. precyzuje, że dla sojuszu amerykańsko-japońskiego priorytetem są aktualnie Chiny37. Z uwagi na geograficzną bliskość pomiędzy Chinami a Tajwanem (najbardziej wysunięte na południe japońskie wyspy dzieli od Tajwanu zaledwie 100 kilometrów) zagrożenie dla Japonii w przypadku konfliktu w Cieśninie Tajwańskiej jest realne. Także w przypadku militarnego zaangażowania się Stanów Zjednoczonych bazą dla wojsk byłaby najprawdopodobniej Okinawa, na której już teraz stacjonują amerykańskie oddziały38. Wicepremier Japonii – Taro Aso – 5 lipca 2021 r. oznajmił, że kryzys militarny w Cieśninie Tajwańskiej zagrozi przetrwaniu Japonii39. Japońskie przepisy z 2015 r. precyzują, że w przypadku konfliktu Japońskie Siły Samoobrony mogą łączyć się z innymi narodowymi siłami zbrojnymi40. Ponadto zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa jest dostateczną przesłanką dla działań japońskich wojsk41 .

Jednocześnie scenariusz angażujący bezpośrednio Japońskie Siły Samoobrony w konflikt chińsko-tajwański nie jest po myśli japońskiego rządu. Na uwagę w tym kontekście zasługują zarówno relacje handlowe Chin z Japonią42, jak i chiński potencjał militarny. Premier Suga podczas swojej kadencji w 2021 r. nie składał zatem oficjalnych deklaracji pomocy wojskowej, a jego stanowisko było bardzo dyplomatyczne. Nacisk kładł przede wszystkim na współpracę i rzetelność informacyjną pomiędzy Japonią a Stanami Zjednoczonymi oraz zalecał ostrożność i przygotowanie szczegó-

łowych planów dla sojuszu43. Warte uwagi są także rosnące napięcia na linii Tokio-Waszyngton związane z wysokimi sumami, które Japonia płaci Stanom Zjednoczonym za utrzymywanie amerykańskich żołnierzy na jej terytorium – dotychczas kwota ta wynosiła 1,7 mld dolarów rocznie, natomiast od kwietnia 2022 roku opłaty wzrosną o dodatkowe 10%44 .

Priorytetem Japońskich Sił Samoobrony jest przede wszystkim umacnianie swojej aktualnej pozycji geostrategicznej i rozwój potencjału. Główne wysiłki sił zbrojnych w ramach sojuszu Japonia-Stany Zjednoczone skupiają się na stałym utrzymaniu w gotowości baz wojskowych celem udostępnienia ich amerykańskiej armii oraz przygotowaniu wspólnej strategii reagowania na chińską agresję45. Japonia stawia także na szkolenia wojskowe, a jakość jednostek podnosi częsta współpraca z zagranicznymi partnerami, wśród których dominują Stany Zjednoczone46 .

Rozwój Japońskich Sił Samoobrony – szczególnie Japońskich Sił Morskich – ma mieć głównie zadanie odstraszające i stanowić jasny sygnał, że w razie agresji Chin lub Korei Północnej na Japonię bądź jej sojuszników w Azji Pacyficznej Kraj Kwitnącej Wiśni nie będzie bezbronny.

Siły defensywne czy ofensywne?

Pomimo oficjalnego przepisu w japońskiej konstytucji, że siły Japonii są defensywne, Ministerstwo Obrony tego kraju dokonuje zakupów broni i maszyn przeróżnego typu. Część z nich de facto nie znajduje obronnego zastosowania, a przynajmniej nie bezpośrednio. Prowadzi to do kontrowersji związanych z tym, czy wciąż możemy mówić o siłach stricte defensywnych, biorąc pod uwagę ich strukturę, szkolenia oraz przede wszystkim sprzęt.

Dla sąsiadów Japonii jasny jest fakt, że zbrojenie się Japonii nie może już być postrzegane wyłącznie przez pryzmat defensywności. Dotychczas celem Japonii było raczej zapobieganie wojnie, niż jej toczenie, jednakże wraz z rosnącym potencjałem militarnym Korei Północnej i Chin Japonia zaczyna odczuwać coraz większy niepokój47. Także niegdyś niekwestionowane wsparcie Stanów Zjednoczonych dla Japonii od czasów kadencji Donalda Trumpa przestaje być oczywiste, przynajmniej w bezwarunkowej postaci48. Jednocześnie zbrojenie się Japonii wywołuje poczucie obawy w innych krajach regionu Azji Pacyficznej, co zaczyna powodować eskalujący efekt pułapki Tukidydesa.

Dysputa nad rewizją Konstytucji

Aby Japonia mogła powołać regularną armię oraz zacząć się zbroić w celach ofensywnych konieczna byłaby rewizja japońskiej konstytucji. Aktualnie możliwości te są zabronione przez Artykuł 9. Do tej pory był on przestrzegany raczej elastycznie, gdyż japońscy ochotnicy wspierali siły amerykańskie w Iraku i Afganistanie, a w 2001 r. japoński okręt zatopił koreański statek szpiegowski na wodach terytorialnych Chin. Według wielu ekspertów budzący tak wiele kontrowersji Artykuł 9 powinien zostać derogowany, gdyż nie ma potrzeby, aby w obecnym świecie tylko jeden kraj został wyłączony z wyścigu zbrojeń na szerszą skalę49 .

Zwolennicy remilitaryzacji jako swoje argumenty przytaczają obecność świetnie uzbrojonych krajów w bliskim sąsiedztwie Japonii i potencjalne zagrożenie z ich strony, a także niemożność pełnego zaufania Stanom Zjednoczonym i polegania na nich. Argumentem staje się spadek znaczenia wartości pacyfizmu oraz konieczność usatysfakcjonowania japońskiej dumy narodowej poprzez przyznanie, że Kraj Kwitnącej Wiśni ma takie same prawa, jak inne państwa. Stanowisko Białego Domu Stanów Zjednoczonych już od kilku kadencji jest przychylne wobec zwolenników remilitaryzacji. W samej Japonii zdania są podzielone, ale część opinii publicznej również pozytywnie zapatruje się na możliwość posiadania przez Japonię normalnych sił zbrojnych. Tłumaczone jest to zorientowaniem konstytucji nie na wydarzenia przeszłe, ale na przyszłość, w której posiadanie sił zbrojnych nie musi oznaczać wybuchu wojny.

Jednocześnie ta część Japończyków, która negatywnie zapatruje się na rewizję konstytucji, również ma na celu zapewnienie Japonii bezpieczeństwa i pokoju, lecz chce do tego dążyć pacyfistycznymi metodami. Ich zdaniem usunięcie przepisu ograniczającego zdolności zbrojeniowe Japonii znacząco zwiększyłoby ryzyko uwikłania się w międzynarodowe konflikty i mogłoby doprowadzić do kolejnej wojny50. Społeczeństwo japońskie dosyć mocno identyfikuje się z pacyfistyczną

konstytucją. Wieloletnie starania premiera Abe o zrewidowanie artykułu 951 nie były przychylnie przyjmowane nawet w japońskim parlamencie. Partia Komeito, koalicjant parlamentarny Liberalnych Demokratów52 zasygnalizowała, że nie popiera zakupu rakiet dalekiego zasięgu53 .

Dysputa nad rewizją japońskiej konstytucji to dla mieszkańców wielu krajów – zwłaszcza rejonu Pacyfiku i Dalekiego Wschodu – temat bardzo ważny i z uwagą śledzony. Jego jednoznaczne rozstrzygnięcie może okazać się punktem zwrotnym w polityce Japonii względem jej dotychczasowych partnerów oraz vice versa.

Podsumowanie

Postępująca globalizacja pogłębiła współzależności i powiązania między krajami. Jednocześnie umożliwiła wzrost potęgi narodowej takich krajów, jak Chiny i Korea Północna. Tym samym zmiany w układzie sił – zwłaszcza w regionie Azji Pacyficznej – przyspieszyły, a niepewność co do istniejącego porządku przekłada się na międzypaństwową rywalizację oraz wyścig zbrojeń i mozaikę sojuszy. Na tym tle ciekawym fenomenem jest przypadek Japonii, która oficjalnie nie posiada regularnych sił zbrojnych. Brak ofensywnych sił militarnych nie przesądza jednak o braku wpływu na arenę międzynarodową.

Japońskie Siły Samoobrony, czyli defensywne siły będące w dyspozycji Japonii, stają się coraz potężniejszą siłą na Dalekim Wschodzie. Modernizacja, wyposażenie oraz liczne szkolenia japońskich sił zbrojnych sprawiają, że regionalne mocarstwa kwestionują ich defensywny charakter. Trwająca od lat dysputa nad rewizją konstytucji i uchyleniem obowiązującego od końca II wojny światowej Artykułu 9, będącego ograniczeniem charakteru japońskich sił, nie przynosi jednak klarownych rezultatów.

Aktualnie głównym zadaniem Japońskich Sił Samoobrony jest utrzymanie geostrategicznej pozycji Japonii w regionie, odstraszanie Chin i Korei Północnej od agresji na sąsiadujące państwa – w szczególności na Japonię – oraz monitorowanie sytuacji w Cieśninie Tajwańskiej. Istotna jest także ich rola w sojuszach dotyczących bezpieczeństwa w regionie, zwłaszcza w zakresie bilateralnej współpracy ze Stanami Zjednoczonymi. Utrzymanie tej sytuacji zależy od działań Chin i Korei Północnej w regionie. Na przestrzeni kolejnej dekady może bowiem okazać się, że rewizja konstytucji nie będzie tematem do dyskusji, a koniecznością wynikającą z międzynarodowej i wewnątrzkrajowej presji oraz okoliczności zewnętrznych.

1 P. Calvocoressi, Polityka międzynarodowa po 1945 roku, przeł. S.

Głąbiński, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 96-97. 2 Tamże, s. 98. 3 Konstytucja Japonii z 1946 r., przeł. T. Suzuki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2014, s. 59, Art. 9. 4 Japan: Article 9 of The Constitution, The Law Library of Congress, październik 2015, https://tile.loc.gov/storage-services/ service/ll/llglrd/2016295698/2016295698.pdf (data dostępu: 13.11.2021). 5 P. Calvocoressi, dz. cyt., s. 99. 6 Tamże, s. 99-100. 7 A. Rowberry, H. Scoville, Advanced conventional weapons, deterrence and the U.S.-Japan alliance, Brookings Institutions, 2014, s. 3-6. 8 J. P. Richter, Japan’s “reinterpretation” of Article 9: a pyrrhic victory for American foreign policy? [w:] Iowa Law Review, t. 101,

Iowa 2016, s. 1224-1262. 9 A. Rowberry, H. Scoville, dz. cyt., s. 4-6. 10 Tamże, s. 4. 11 M. Trent, The history of U.S. decision-making on nuclear weapon in Japan, Federation of American Scientists, 2019, https://fas. org/blogs/security/2019/08/the-history-of-u-s-decision-making-on-nuclear-weapons-in-japan/ (data dostępu: 11.11.2021). 12 Japan Military Strenght (2020), Global Firepower, 2021, https:// www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail. asp?country_id=japan (data dostępu: 11.11.2021). 13 Trends in world military expenditure, 2020, SIPRI Fact Sheet, 2021, https://sipri.org/sites/default/files/2021-04/fs_2104_milex_0.pdf (data dostępu: 11.11.2021). 14 Japan’s contribution to UN peacekeeping operations, Ministry of Foreign Affairs of Japan, https://www.mofa.go.jp/policy/un/ pko/pamph2005.html (data dostępu: 11.11.2021). 15 S. Smith, Japan is reassessing its military power as U.S.-Japan alliance is tested, Council on Foreign Relations, 2019, https://www. cfr.org/news-releases/japan-reassessing-its-military-power-us-japan-alliance-tested-writes-sheila-smith-new (data dostępu: 11.11.2021). 16 J. Polit, Daleki wschód: Japoński fenomen [w:] Najnowsza historia świata, t.2: 1963-1979, red. A. Patek, J. Rydel, J. Węc, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000, s. 85-87. 17 National Defense Program Guidelines for FY 2019 and beyond, 18 grudnia 2018, https://www.cas.go.jp/jp/siryou/pdf/2019boueikeikaku_e.pdf (data dostępu: 13.11.2021). 18 Military and Security Developments Involving the People’s Republic of China 2020 – coroczny raport dla Kongresu Stanów

Zjednoczonych z 2020 roku, https://media.defense.gov/2020/

Sep/01/2002488689/-1/-1/1/2020-DOD-CHINA-MILITARY-POWER-REPORT-FINAL.PDF (data dostępu: 13.11.2021). 19 National Defense Program… 20 M. B. D. Nikitin, North Korea’s nuclear weapons and missile programs, Congressional Research Service, 2021, https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF10472 (data dostępu: 13.11.2021). 21 National Defense Program… 22 Tamże. 23 Japonia się zbroi, USA przymykają na o to oczy, Sputnik Polska, 2019, https://pl.sputniknews.com/swiat/2019051110375661-ja-

ponia-sie-zbroi-usa-przymykaja-na-to-oczy-sputnik/ (data dostępu: 11.11.2021). 24 Rakietowe zakupy Japońskich Sił Samoobrony, Defence24, https://www.defence24.pl/rakietowe-zakupy-japonskich-sil-samoobrony (data dostępu: 13.11.2021). 25 K. Mazurkiewicz, Japonia opracowuje ponaddźwiękowe bomby ślizgowe, by bronić Senkaku, Centrum Studiów Polska-Azja, 2018, http://www.polska-azja.pl/japonia-opracowuje-ponaddzwiekowe-bomby-slizgowe-by-bronic-senkaku/ (data dostępu: 13.11.2021). 26 M. Rich, Japan’s been proudly pacifist for 75 years. A missile proposal challenges that, The New York Times, 2021, https://www. nytimes.com/2020/08/16/world/asia/japan-military-missiles-pacifist.html (data dostępu: 13.11.2021). 27 B. Essig, As regional tensions rise, Japan’s ground troops hold their first military drills in decades, CNN, 2021 (https://edition.cnn. com/2021/10/22/asia/japan-military-drills-intl-hnk-dst/index. html – dostęp z dn. 13.11.2021 r.). 28 J. W. Hornung, Japan is canceling a U.S. missile defense system,

RAND Corporation, 2020, https://www.rand.org/blog/2020/07/ japan-is-canceling-a-us-missile-defense-system.html (data dostępu: 13.11.2021). 29 C. Sang-Hun, South Korea says it will launch spy satellites as missile deal is revised, The New York Times, 2021, https://www.nytimes.com/2020/07/28/world/asia/south-korea-satellites-rockets. html?searchResultPosition=3 (data dostępu: 13.11.2021). 30 National Defense… 31 M. Rich, Japan’s been proudly… 32 A. Lee, To South Korea, Is Japan Actually A Military Threat?,

Defense Politics Asia, 2019, http://defensepoliticsasia.com/tosouth-korea-is-japan-actually-a-military-threat/ (data dostępu: 13.11.2021). 33 The 5th Japan-South Korea Joint Public Opinion Poll 2017 –

Analysis Report on Comparative Data, https://www.genron-npo.net/en/opinion_polls/archives/5363.html (data dostępu: 14.11.2021). 34 The Japan-South Korea Joint Public Opinion Poll 2019, https:// www.genron-npo.net/en/opinion_polls/archives/5489.html (data dostępu: 14.11.2021). 35 A. Lee, dz. cyt. 36 S. Smith, Japan leans forward on China–Taiwan tensions – analysis, Eurasia Review, 2021, https://www.eurasiareview. com/06092021-japan-leans-forward-on-china-taiwan-tensions-analysis/ (data dostępu: 14.11.2021). 37 U.S.-Japan Joint Press Statement – oficjalna strona rządowa

Stanów Zjednoczonych z oświadczeniami dla prasy, https:// www.state.gov/u-s-japan-joint-press-statement/ (data dostępu: 14.11.2021). 38 S. Smith, Japan leans forward… 39 K. Chen, Japan’s No. 2 says nation could take military action if

China invades Taiwan, Taiwan News, 2021, https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4241254 (data dostępu: 14.11.2021). 40 Japan: Revising Security Legislation and the Japan-US Defense

Cooperation Guidelines, 18 września 2015 r., http://www.nids. mod.go.jp/english/publication/east-asian/pdf/2015/east-asian_ e2015_01.pdf (data dostępu: 14.11.2021). 41 R. Sakoda, The 2015 U.S.-Japan defense guidelines: end of a new beginning, Asia Maritime Transparency Initiative, 2015 https:// amti.csis.org/the-2015-u-s-japan-defense-guidelines-end-of-anew-beginning/ (data dostępu: 14.11.2021). 42 J. West, The China-Japan economic relationship is getting stronger, 2020, https://thekootneeti.in/2020/01/21/the-china-japan-ecoomic-relationship-is-getting-stronger/ (data dostępu: 14.11.2021). 43 S. Smith, Japan leans forward… 44 E. Johnston, As negotiations stall, how much does Japan actually pay to host U.S. forces?, The Japan Times, 2020, https://www.japantimes.co.jp/news/2020/12/16/national/how-much-does-japan-pay-to-host-u-s-forces/ (data dostępu: 14.11.2021). 45 Tamże. 46 Press Releases of JMSDF – oficjalna strona rządowa Japońskich

Sił Samoobrony z informacjami dla prasy w sprawie ostatnich szkoleń japońskich sił zbrojnych, https://www.mod.go.jp/msdf/ en/release/ (data dostępu: 14.11.2021). 47 S. Smith, Japan is reassessing… 48 M. Rich, Shinzo Abe announces plan to revise Japan’s pacifist

Constitution, The New York Times, 2020, https://www.nytimes. com/2017/05/03/world/asia/japan-constitution-shinzo-abe-military.html?action=click&module=RelatedLinks&pgtype=Article (data dostępu: 14.11.2021). 49 L. Teslik, Japan and its military, Council on Foreign Relations, 2006, https://www.cfr.org/backgrounder/japan-and-its-military (data dostępu: 14.11.2021). 50 Y. Ryu, To revise or not to revise: the „peace constitution”, pro-revision movement, and Japan’s national identity, [w:] The Pacific

Review, 2018, s. 655-672, https://www.tandfonline.com/doi/full /10.1080/09512748.2017.1408673 (data dostępu: 14.11.2021). 51 M. Rich, Shinzo Abe announces… 52 Z tej partii wywodzą się zarówno jeden z bardziej znaczących premierów Japonii ostatnich dekad, Shinzō Abe, jak i aktualny premier – Fumio Kishida. 53 T. Harris, L. McLaughlin, The small pacifist party that could shape Japan’s future, 2021, https://foreignpolicy.com/2021/11/04/ komeito-ldp-japan-elections-defense-policy-china/ (data dostępu: 14.11.2021).