Anouck de Haan - Wat doen de grote (locatie) muziek- en theaterfestivals aan crowdmanagement?? by Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

Wat doen de grote (locatie) muziek-‐ en theaterfestivals aan Crowd Management?’ Anouck de Haan, Productie en Podiumkunsten T-‐4

BEGELEIDING: ANITA TWAALFHOVEN EN ALVIN WILLIAMS 13 Januari 2014, Amsterdamse hogeschool voor de Kunsten

Inhoudsopgave Inleiding .......................................................................................................... 4 Hoofdstuk 1: Wat is Crowd Management? .................................................. 8 1.1 Verschillende Crowd’s ................................................................................. 8 Locatie ................................................................................................................. 9 Grootte en samenstelling crowd .......................................................................... 9 Wetenschappelijke theorieën. .............................................................................. 9 Mythes ............................................................................................................... 11 1.2 Gedragspatronen van individuen en groepen ......................................... 13 Hoofdstuk 2: Wat is van belang bij het goed kunnen regelen van Crowd Management?............................................................................................... 18 2.1 Waar moet aan gedacht worden? ................................................................ 18 2.2 Bezoekers ...................................................................................................... 20 2.3 Beveiligingsplan ............................................................................................ 24 2.4 Doelstellingen ................................................................................................ 24 2.5 Noodsituaties en ontruimingen ................................................................... 28 Hoofdstuk 3: Bedrijven ............................................................................... 31 3.1 Beveiligingsbedrijven ................................................................................... 31 3.2 Brandweer ...................................................................................................... 32 Hoofdstuk 4: Crowd Management op muziekfestivals ............................ 33 4.1 Crowd Management op het Bevrijdingsfestival in Zwolle ......................... 33 De voorbereiding ............................................................................................... 33 Het publiek ......................................................................................................... 34 Social media ...................................................................................................... 35 Veiligheid ........................................................................................................... 35 Weersinvloeden ................................................................................................. 36 Eerdere problemen die zijn voorgekomen ......................................................... 36 Conclusie ........................................................................................................... 38 4.2 Crowd Management op het Flavor Festival ................................................ 38 De voorbereiding ............................................................................................... 39 Veiligheid ........................................................................................................... 40 Eerdere risico’s/ongelukken ............................................................................... 40 Bezoekers .......................................................................................................... 41 Veiligheid ........................................................................................................... 43 Weersinvloeden ................................................................................................. 43 Conclusie ........................................................................................................... 44 4.3 Eindconclusie ................................................................................................ 45 Hoofdstuk 5: Crowd Management op theaterfestivals ............................ 46 5.1 Crowd Management op de Uitmarkt ............................................................ 46 Voorbereiding .................................................................................................... 46 Publiek ............................................................................................................... 47 Eerdere risico’s/problemen ................................................................................ 49 Veiligheid ........................................................................................................... 49 Weersinvloeden ................................................................................................. 50 Conclusie ........................................................................................................... 50 5.2 Crowd Management op de Parade ............................................................... 51 Voorbereiding .................................................................................................... 51 Publiek ............................................................................................................... 52 Eerdere risico’s/problemen ................................................................................ 53 Veiligheid ........................................................................................................... 53 2

Weersinvloeden ................................................................................................. 54 Conclusie ........................................................................................................... 55 5.3 Eindconclusie ................................................................................................ 55

Hoofdstuk 6: De Dodenherdenking ........................................................... 57 De voorbereiding ............................................................................................... 57 Risico’s & aandachtspunten .............................................................................. 57 De Damschreeuwer ........................................................................................... 58 Publiek ............................................................................................................... 58 Veiligheid ........................................................................................................... 59 Weersinvloeden ................................................................................................. 60 Conclusie ........................................................................................................... 60 7. Conclusie .................................................................................................. 61 Bijlagen ......................................................................................................... 64 A. Checklist voorbereiden festival .................................................................... 64 B. Vragen bezoekerscapaciteit .......................................................................... 65 C. Inloop bezoekers............................................................................................. 65 D. Uitloop bezoeker ............................................................................................. 66 E. Beeld van de bezoekers ................................................................................. 67 F. Het Terrein ....................................................................................................... 68 Bronnenlijst .................................................................................................. 69

Inleiding Het onderwerp van mijn scriptie is Crowd Management. Hierbij gaat het om het managen van een grote groep mensen, die zich op een evenement zoals een voetbalwedstrijd, een festival, een concert of een demonstratie bevindt. Hoe zorgt de organisatie dat deze mensen hun weg kunnen vinden binnen het evenement? Maar ook: hoe voorkom je dat het een chaos wordt, dat het er veilig is en hoe kunnen eventuele risico’s worden voorkomen?

Met mijn scriptie wil ik antwoord geven op de vraag: “Wat doen de grote muziek- en theater (locatie) festivals aan Crowd Management?”. Ik wil weten hoe de festivals zich voorbereiden, hoe dit verbeterd kan worden en zijn er grote verschillen tussen de festivals en kunnen de organisaties van elkaar leren? Kort gezegd wat gaat er goed en wat kan er nog verbeterd worden op het gebied van Crowd Management bij de grote locatiefestivals?

Als productieleider van voorstellingen heb ik op een aantal festivals gewerkt, waaronder het reizende theaterfestival De Parade. Daar viel mij op dat het managen van het soms massale publiek en de veiligheid een belangrijk ‘ding’ is. Grote (zoals hoeveelheid bezoekers, aantal dagen en aantal podia) muziekfestivals bestaan al lang en dit aantal neemt steeds verder toe. Denk aan evenementen als Pinkpop, Lowlands en de bevrijdingsfestivals. De laatste jaren zijn daar, vooral tijdens de zomer, steeds meer grote theaterfestivals bij gekomen. Oerol op Terschelling geeft in juni altijd het startschot en daarna volgen onder andere openluchtfestivals als Karavaan in Noord-Holland, Boulevard in Den Bosch en Zeeland Nazomer. De Parade gaat langs Rotterdam, Utrecht, Den Haag en Amsterdam en trok dit jaar 300.000 bezoekers. De Amsterdamse Uitmarkt in augustus ontving zelfs een half miljoen bezoekers. Door de grote bezoekersaantallen dat op deze festivals afkomt, wordt Crowd Management steeds belangrijker.

Er moet hoe dan ook over nagedacht worden: Hoe komen publiek, cast en crew veilig op de juiste plekken? Wat moet er gebeuren als er veel meer publiek op een event afkomt dan de organisatie verwacht? Wat als er een ernstig ongeluk gebeurt: hoe zorgt de organisatie dat daar snel en correct op gereageerd wordt? Een draaiboek met oplossingen voor deze en andere vragen is noodzakelijk. De laatste jaren zijn er een aantal ongelukken geweest bij festivals en evenementen, zoals ‘De Damschreeuwer’ tijdens Dodenherdenking, het instorten van een podium in België door stormachtig weer, het ongeluk op Loveland (Duitsland) met de te grote publiekstroom die een tunnel in moest en massale vechtpartijen bij muziekevenementen, die daarmee negatief in het nieuws kwamen. Crowd Management is hierdoor onmisbaar gebleken. Wanneer een festival buiten een theater is, moet men aan totaal andere dingen gaan denken. Wat bijna vanzelfsprekend is in een theater moet men dan gaan creëren op een nieuwe locatie. Denk aan een ander veiligheidsplan, een ander noodplan, je moet rekening houden met weersinvloeden, andere maatregelen voor Crowd Management, rekening houden met geluidsoverlast, plaatsing van podia, eten en drinken, toiletten en dergelijke. Kortom: men moet dan aan totaal andere dingen denken, andere dingen voorbereiden en met een andere omstandigheden rekening houden

Als productieleider ben je regelmatig betrokken bij festivals en daarom ben ik erg benieuwd hoe festivals bovenstaande inrichten en welke verdere regels en richtlijnen er zijn ontwikkeld voor Crowd Management. Ook wil ik graag weten wat festivals hier al aan doen.

In deze scriptie behandel ik een aantal grote festivals en evenementen die onder andere buiten op locatie plaatsvinden: de muziekfestivals Flavor Festival en het Bevrijdingsfestival Zwolle en de theaterfestivals De Parade en de Uitmarkt Amsterdam. Ik onderzoek wat zij al dan niet doen op het gebied van Crowd Management. Welke ideeën hebben zij hierover?

Wat zijn hun ervaringen? Wat gaat er goed en wat moet er nog verbeterd worden? Zijn er duidelijke verschillen en overeenkomsten tussen de verschillende festivals?

Tijdens mijn onderzoek heb ik verschillende mensen gesproken die ieder bij eerder genoemde evenementen werken of hebben gewerkt. Zo kreeg ik inside informatie en details over de vraag hoe elk betreffend festival omgaat met Crowd Management. Naast interviews heb ik literatuur geraadpleegd, zoals “Crowd Management en bezoekers gedrag” en “Crowd Management en risico analyse”, beiden van G. Van Duykeren. Dit zijn één van de eerste boeken die in Nederland op dit gebied zijn verschenen. Er is veel onderzoek gedaan naar het gedrag van grote groepen mensen en ook naar Crowd Management. Onderzoek naar de combinatie van grote festivals/evenementen en Crowd Management was er in Nederland echter nog niet.

Indeling scriptie In mijn scriptie ga ik de volgende onderdelen bespreken. In het eerste hoofdstuk “Wat is Crowd Management?” ga ik vooral in op de theorie. Wat is Crowd Management, welke verschillende definities bestaan er? Ook behandel ik kort de psychologische reacties van groepen mensen in verschillende situaties. In hoofdstuk twee en drie bespreek ik welke maatregelen er genomen kunnen én moeten worden en door wie. Wie zijn hierbij betrokken en welke bedrijven zijn in Crowd Management gespecialiseerd? En wanneer is het nodig om bedrijven in te huren? In hoofdstuk vier en vijf ga ik verder in op de verschillende festivals: welke kennis en ervaringen hebben zij en welke maatregelen nemen zij? Zijn er verschillen tussen de festivals onderling, zoals bijvoorbeeld tussen theater- en muziekfestivals, omdat daar een heel ander publiek op afkomt?

In hoofdstuk zes beschrijf ik de Dodenherdenking. Dit is geen festival, maar de Damschreeuwer in 2010 maakt het evenement erg interessant, wat Crowd Management betreft.. Daarnaast is de Dodenherdenking ook interessant, omdat het een combinatie is van divers publiek ( waaronder: de Koninklijke familie, leden van de Eerste en Tweede kamer, het Nederlandse volk en genodigden) In de conclusie beantwoord ik de deelvraag â&#x20AC;&#x153;Wat gaat er goed en wat kan nog verbeterd worden op het gebied van Crowd Management bij de grote locatiefestivals?â&#x20AC;?. Hierin wil ik laten zien wat er al goed gaat op dit gebied en wat er nodig is om de deskundigheid in Crowd Management een stap verder te brengen. Mijn begeleiders Anita Twaalfhoven en Alvin Williams wil ik bedanken voor hun feedback en het meedenken over deze scriptie.

Hoofdstuk 1: Wat is Crowd Management? Voordat ik het onderwerp Crowd Management op locatiefestivals behandel, leg ik eerst uit wat Crowd Management is. Eén definitie voor dit begrip bestaat er niet. De definitie die ik voor crowd aanhoud in mijn scriptie is ‘een grote verzameling mensen’.1 De definitie van Crowd Management luidt als volgt: ‘Het beheersen van een crowd, zorgen dat een festival of evenement goed verloopt qua publiekstroom en het verhelpen of voorkomen van risico’s’. Crowd Control is het onder controle krijgen/houden van de betreffende mensenmassa en in het bijzonder wanneer zaken uit de hand lopen. Crowd Control is een onderdeel van Crowd Management. Crowd Management richt zich op het sturen van de mensen, controleren van de crowd (Crowd Control) en het beveiligen van de crowd.

1.1 Verschillende Crowd’s Bij het managen van een crowd moet rekening gehouden worden welk type bezoeker aanwezig is. Met welk doel is hij aanwezig op dit evenement? Voorbeeld: Een voetbaltoeschouwer is een heel andere bezoeker dan een festivalbezoeker. Berlonghi identificeert in een onderzoek uit 1995 elf verschillende soorten bezoekers. Ik noem nu de vijf belangrijkste:

•

Toeschouwer menigte

Deze menigte is speciaal voor dat evenement gekomen of ontdekt het evenement bij toeval. •

Demonstratieve menigte

In deze crowd zijn er gemakkelijk leiders te herkennen. Deze bijeenkomt is er speciaal voor een demonstratief doel. •

Verstikkende menigte

Bij deze crowd neemt de bewegingssnelheid snel of geheel af. Risico op ongelukken is hierbij groot.

Crowd Management & bezoekers analyse, 2012, bladzijde 22 8

•

Gewelddadige menigte

Een crowd die aanvalt en agressief is zonder zich iets aan te trekken van regels of wetten. •

Vluchtende menigte

Deze crowd is op de vlucht, probeert te ontsnappen aan een reëel of denkbeeldig gevaar.2 Locatie Naast dat er verschillende crowds zijn, zijn er ook verschillen in de locaties waar het evenement plaatsvind. Is het een open locatie waar iedereen toegang tot heeft of is het afgesloten en alleen met tickets toegankelijk? Is er één podium of zijn er meerdere podia? Hoe groot is het terrein? Is er een maximaal aantal personen? Op wat voor grond loopt men? Op gras of op stenen? Dat zijn allemaal factoren die invloed hebben op het evenement en de crowd. Zo zal er ook een hele andere crowd afkomen op een openbaar evenement dan op een besloten evenement. Grootte en samenstelling crowd Tot slot moet men ook letten op de grootte en de samenstelling van de crowd. Ook de samenstelling van de crowd (voornamelijk jongeren of juist gezinnen bijvoorbeeld) bepaalt hoe deze bezoekers zich gedragen. Wetenschappelijke theorieën. Er zijn verschillende theorieën over het gedrag van een crowd te vinden. Deze beschrijf ik hieronder in het kort.

Contagion Theory Gustave Le Bon (Franse aristocraat) De grondgedachte van deze crowd is dat een crowd gezamenlijk denkt en handelt. Er bestaat een collectieve geest binnen de crowd en leden van de crowd zijn niet in staat om rationeel te handelen.3

2 3

Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 23 Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 25 9

Predisposition Theory Floyd Henry Allport (een van de grondleggers van de experimentele sociale psychologie) is één van de grondleggers die een alternatieve verklaring gaf voor individueel gedrag in crowds. Hij breekt met het idee dat crowds een gezamenlijke geest hebben. Hij betoogt dat het collectieve gedrag van mensen binnen crowds het resultaat is van al bestaande aanleg die alleen binnen crowds wordt versterkt. Mensen in de crowds zijn niet anders, alleen worden bepaalde karaktereigenschappen aangesproken waardoor men zich anders gaat gedragen.4

Emergent Norm Theory Muzafer Sharif (psycholoog) Dit is de eerste theorie die het gedrag van crowds niet als abnormaal of irrationeel beschouwd. Het idee achter deze theorie is dat de crowd reageert door bepaalde normen en regels. Wanneer men op een evenement aankomt, zijn er normen en de leiders zullen beginnen met deze normen te volgen.5

Social Identity model of crowd behavior Steve Reiger (een van de grondleggers van deze theorie). Deze theorie zegt dat crowds geen nieuwe of tijdelijke normen ontwikkelen, maar leden passen stereotypering en categorisatie toe om onduidelijke situaties te begrijpen. Daarnaast verschuiven leden van een crowd hun oorspronkelijke identiteit naar een gemeenschappelijke groepsidentiteit om voor zichzelf een duidelijke context te verschaffen.6

Eleborates Social Identity Model: Reicher (psycholoog). Deze theorie erkent dat het gedrag van mensen in een crowd geen geïsoleerd gedrag is.

Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 27 Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 28 6 Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 30 5

Het gedrag is een resultaat van interacties tussen groepen in de crowd. Tot deze groepen behoren ook de hulpdiensten, organisatie, autoriteiten etc. Een gewelddadige escalatie tijdens een demonstratie kan optreden als het gevolg van een wisselwerking tussen de demonstranten en de politie. De tegengestelde groepen kunnen in conflict met elkaar raken.7 Mythes In een onderzoek van Le Bon, Franse aristocraat, in de 20e eeuw werd aangetoond dat het gedrag van een crowd vaak gewelddadig en irrationeel is. Crowds vertonen over het algemeen de meest extreme vormen van emoties. Wetenschappelijk onderzoek toonde al snel aan dat de theorie van Le Bon onjuist was. De theorie van Le Bon stond aan de voet van vele mythes. Ondanks verschillende onderzoeken bleven deze mythes in stand, omdat onder andere politici, dictators, media en filmmakers deze om diverse redenen in leven blijven houden. Zo is er vaak in films en games een mensenmassa te zien die in paniek is. Dramaturgisch erg interessant, maar niet altijd waar, omdat mensen vaak nog rustig blijven en niet altijd meteen in paniek raken. Verder in dit hoofdstuk schrijf ik er meer over. Men kan het gedrag van een crowd niet volledig voorspellen. Geen van bovenstaande theorieĂŤn kan dat. Vaak probeert men bepaalde evenementen (voorbeeld: voetbalwedstrijd) of situaties aan te duiden waarbij sprake kan zijn van gewelddadig gedrag. Onderzoek van Clark McPhail, onderzoeker menselijk gedrag, toont aan dat er maar zelden sprake is van gewelddadig of paniek gedrag. En wanneer dit wel plaatsvindt, is dit maar van korte duur.8

Veel mythes beschrijven dat men egoĂŻstisch en agressief wordt in gevaarlijke situaties. Echter het tegenovergestelde is waar. Men wordt alleen maar egoĂŻstisch en agressief wanneer de kans tot ontsnappen en/of ontruiming niet meer mogelijk is.

7 8

Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 32 Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 33 11

Tot die tijd is men behulpzaam, zelfs voor volkomen vreemden. Een voorbeeld: Bij de aanslagen in Amerika op 11 september, op het moment dat het eerste vliegtuig het WTC in vloog, was de primaire reactie voornamelijk sociaal en paste men het gedrag aan op de situatie. De snelle, ordelijke en effectieve evacuatie was vooral te danken aan het uitblijven van paniek. Op die manier kon het gebied snel geëvacueerd worden en werden vele levens gered.9

Daarnaast zijn er nog een aantal andere mythes die ik hieronder kort zal omschrijven: •

De mythe van emotionaliteit Crowds zijn erg emotioneel en gedragen zich daarnaar.

•

De mythe van manipulatie en suggestie Volgens deze mythe zijn mensen in een crowd makkelijker vatbaar voor manipulatie en suggestie.

•

De mythe van vernielzucht Deze mythe zegt dat mensen in een crowd gewelddadig en agressief zijn.

•

De mythe van spontaniteit De crowd zou bovenmatig spontaan zijn.

•

De mythe van anonimiteit Mensen in een crowd zijn per definitie anoniem.

•

De mythe van eenstemmigheid De mensen in de crowd zouden zich eenstemmig en homogeen gedragen.

Voor geen van bovenstaande mythes is er gedegen bewijs dat crowds zich op die manier gedragen of het komt maar zelden voor. Gewelddadigheid komt bijvoorbeeld zelden voor en wanneer het voorkomt is dit in kleine groepen.10

Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 34 Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 35

1.2 Gedragspatronen van individuen en groepen Gedragspatronen spelen een belangrijke rol bij Crowd Management. Wanneer je een evenement organiseert, is het belangrijk om gedragspatronen te (her)kennen. Zowel in de voorbereiding (men moet weten wat ze kan verwachten) als in de uitvoering om gedrag te herkennen. Daarom moet je je evenement daarop afstemmen. Komen er meer families? Dan is het handig om meerdere meetingpoints en eet- en drankkraampjes neer te zetten. Wanneer er alleen volwassenen of alleen maar mannen op af komen kan dit in mindere mate.

Snelheid Het gedrag van mensen is op verschillende punten te herkennen. Zo is de snelheid van mensen gemiddeld 1,34 meter per seconde. Mensen vermijden het liefste omwegen, ook al is de rechtstreekse weg erg druk. Wanneer men kan kiezen uit even lange routes dan kiest men toch voor de weg met de rechtste wegen en de minste bochten. Mensen maken vrijwel alleen een uitzondering wanneer de ene route bijvoorbeeld beter verlicht is, minder lawaaierig of een prettiger omgeving heeft dan de andere route. Mensen houden een zekere afstand tot obstakels, hekken, muren en dergelijke. De afstand tussen mensen en obstakels wordt ook wel schrikruimte genoemd.

Wanneer mensen in tegengestelde richting lopen, vormen er zich vanzelf rijstroken voor verschillende richtingen en dit helpt botsingen te voorkomen en verhoogt de snelheid. Echter in crowds met een grote dichtheid en of nervositeit kunnen rijstroken verdwijnen door continue inhaalmanoeuvres. Wanneer mensen gehaast zijn en zich sneller voorwaarts willen verplaatsen dan de stroming dan ontstaat juist het tegenovergesteld effect. Mensen worden op elkaar gedrukt en des te langzamer kunnen de individuen zich bewegen. Dit effect heet ook wel het â&#x20AC;&#x2DC;faster is slowerâ&#x20AC;&#x2122; effect. Wanneer mensen de hoek omgaan wordt de stroom ook vertraagt, omdat men de neiging heeft om richting de hoek te kruipen. Dit word ook wel corner hugging genoemd. 13

In een stroming die één kant op loopt, bewegen de mensen aan de buitenkant zich sneller dan de mensen aan de binnenkant. Dit is het ‘edge effect’. 11

Clusters en kuddegedrag Daarnaast is er ook de persoonlijke ruimte waarbij men het heeft over de ruimte tussen de personen zelf. Crowds vullen een ruimte nooit gelijkmatig. Hierbij is er sprake van clusters en kuddegedrag. Wanneer er filevorming ontstaat, bijvoorbeeld bij een kassa rij, dan zal de persoon over het algemeen de persoon voor zich volgen. Wanneer er een familie of een vriendengroep is, zal men zien dat zij zich vooral als eenheid verplaatsen. Wanneer een groepslid afgescheiden raakt van de groep, zal hij of zij zich hergroeperen voor het verlaten van de ruimte of het evenement. Dit kan als gevolg hebben dat hij of zij de stroom belemmert door zich tegen de stroom in te bewegen of door stil te gaan staan.12

Over de precieze structuur van crowds kunnen geen algemene uitspraken worden gedaan, omdat mensen sociale wezens zijn. Om die reden worden er altijd groepen gevormd binnen een crowd.

Uit een onderzoek van Moussaid c.s. blijkt dat 70 procent van een crowd zich als groep verplaatst. 13

Mensen in een crowd zijn gewend om uitgangen te gebruiken die ze kennen, waar ze bijvoorbeeld door naar binnen zijn gegaan. Dit geldt in het bijzonder bij noodsituaties of ontruimingen. Wanneer mensen door een nauwe uitgang willen, raakt deze verstopt en vormt zich een boogvorming van mensen rondom die uitgang. Als er tegelijk grote groepen mensen van twee kanten door een nauwe doorgang willen, ontstaan er oscillaties. Het ene moment is er beweging van links naar rechts en het andere moment is de beweging van rechts naar links.14

Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 41 en 42 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 39 en 40 13 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 40 12

Veranderende identiteit Mensen zijn geneigd om hun identiteit aan te passen aan de gemeenschappelijke identiteit van de crowd. Zo zal de ene keer de persoon een voetbalfan zijn bij een voetbalwedstrijd en de andere keer een muziek fan bij een concert. Sommige eigenschappen van een crowd kunnen helpen om een inschatting te maken van het te verwachten gedrag. Bijvoorbeeld de mate waarin men zich op voorhand van een groep voelt (deze kan mogelijk tegenover een andere groep komen te staan) of waarin men emotioneel is betrokken (bijvoorbeeld bij een voetbalwedstrijd en het favoriete team verliest kan dat leiden tot agressief gedrag).15

Paniek en asociaal gedrag komen in noodsituaties zelden voor, maar toch kan dit voorkomen. Iedere groep heeft een eigen beeld van de situatie en gedraagt zich hiernaar. Wanneer een crowd uit meerdere groepen bestaat en het beeld van deze groepen verschilt, kan het zijn dat er conflicten ontstaan.

Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat politie en beveiliging in het gedrag van fans tekenen van opkomende agressie zien, terwijl de fans alleen groot enthousiasme aan het uitstralen zijn. Wanneer de autoriteiten vervolgens handelen alsof er agressie binnen de groep aanwezig is, zullen de fans hierop reageren en juist daarom tot agressief gedrag overgaan. Hierdoor wordt er een self fulfilling prophecy (zichzelf waarnemende voorspelling) gecreĂŤerd. Wanneer de autoriteiten terughoudend hadden gereageerd, was de zaak waarschijnlijk niet geĂŤscaleerd. Het gedrag van de ene groep roept gedrag van de andere groep op.16

Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 42 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 42 16 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 42 en 43 15

Wanneer de anonimiteit toeneemt, bijvoorbeeld in het donker of wanneer de andere groep fysiek ver weg is, durft men meer en is de kans op escaleren groter. Een crowd met mannen zal ook sneller agressiviteit vertonen dan een crowd die bestaat uit gezinnen. Daarnaast hebben drank en drugs ook invloed op het agressief en/of asociaal gedrag van een groep. Een andere effect van drugs is dat mensen minder goed ter been zijn en kunnen vallen en struikelen. 17

Wanneer zowel bezoekers als festivalorganisatoren met bovenstaande rekening houdt kan men eventuele problemen al voor zijn.18

Eerder in dit hoofdstuk heb ik al genoemd dat er in noodsituaties vrijwel nooit asociaal of agressief gedrag is, maar juist behulpzaamheid. Daarnaast zoeken mensen vaak bekenden (gezinsleden of vriendengroepen) op tijdens noodsituaties, zullen vrouwen eerder hulp ontvangen en zullen meer mannen fysieke hulp aanbieden. Ook wil men graag bekende uitgangen en routes gebruiken, maar wanneer een schaap over de dam is, zullen er meer volgen. Bij een noodsituatie is het belangrijk om helder en duidelijk te communiceren. Eerlijke en volledige informatie is onontbeerlijk. Wanneer men niet eerlijk en helder is, zal er chaos ontstaan.19

Ondanks dat er weinig paniek of agressief gedrag voorkomt bij festivals hebben, onderzoekers Pauchant en Mitroff, onderzoek gedaan naar reacties van mensen tijdens rampen.

Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 43 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 43 19 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 44 18

Deze reacties kunnen zijn: •

Ontkennen De weigering (bewust of onbewust) om de realiteit onder ogen te zien.

•

Bagatelliseren Het gevaar minimaliseren, wegwuiven, negeren.

•

Fixatie Vasthoudendheid ten opzichte van een beperkt deel van informatie en daardoor niet in staat zijn het risico in enig perspectief te kunnen zien.

•

Idealisatie Veel te veel macht toekennen of heel erg vertrouwen op bepaalde oplossingen, mensen of materialen.

•

Intellectualisatie Het uitgaan van een bepaalde theorie.

•

Projectie Het toewijzen van onacceptabele acties of gedachten van anderen.

•

Opdelen Het extreem isoleren van verschillende componenten, tot in het uiterste doorgaan met fragmenteren van een complex probleem.

•

Afwentelen Het overdragen van verantwoordelijkheden aan een ander persoon of groep.20

Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 49 17

Hoofdstuk 2: Wat is van belang bij het goed kunnen regelen van Crowd Management? Voor dit hoofdstuk heb ik voornamelijk de boeken ‘Crowd Management en bezoekers gedrag’ en ‘Crowd Management en risico analyse’ als bron gebruikt. Dit zijn vrijwel de enige boeken op dit gebied. Voor dit hoofdstuk heb ik uit beide boeken verschillende lijstjes en tips gehaald, die naar mijn mening belangrijk zijn voor Crowd Management op een festival.

2.1 Waar moet aan gedacht worden? Voordat men aan het organiseren van een evenement begint, is het belangrijk dat er op alle gebieden wordt nagedacht met de verschillende belanghebbenden. Deze belanghebbenden zijn bijvoorbeeld de politie, artiesten, het publiek (de crowd) zelf, beveiligers, omwonenden, het personeel, gebouwbeheerders, architecten en dergelijke.

Het is handig voor het evenement ‘wat als... gebeurd’ scenario’s te bedenken. Zo is de organisatie voorbereid op verschillende situaties en zo kunnen risico’s in kaart worden gebracht. Crowd Management omvat drie fases:21

Voorbereiding •

Strategisch: het bespreken van visies, doelstellingen en uitgangspunten.

•

Tactisch: verschillende plannen worden gemaakt en belangrijkste structuren worden neergezet.

•

Operationeel: plan moet in praktijk gebracht worden, diverse disciplines moeten door bedrijven worden ingevuld.

Crowd Management en bezoekers analyse, 2012, bladzijde 51 18

Uitvoering •

Aankomst publiek

•

Inloop

•

Evenement

•

Uitloop, vertrek

Evaluatie •

Wat ging er goed bespreken.

•

Wat kan er verbeterd worden bespreken.

•

Nieuwe afspraken maken.22

Wanneer het evenement op een nieuwe locatie plaatsvindt, is het belangrijk om het locatieontwerp mee te nemen en te overleggen met de architect, ontwerper en de beheerder. Wat zijn de belangen van deze partijen en hoe kan dit samenkomen bij het evenement. Hieronder benoem ik wat belangrijk is om in kaart te brengen wanneer men het evenement gaat voorbereiden. Ik benoem de, naar mijn mening, vier belangrijkste punten. Voor de gehele lijst is bijlage A te raadplegen. De vier belangrijkste punten, wat betreft de eigenschappen van het evenement, zijn:

•

Evenementenprofiel: het soort evenement, sfeer, karakter, amateuristisch, professioneel, open of besloten.

•

Samenstelling programma en tijdsplanning.

•

Bezoekersprofiel: wat voor bezoekers trekt het festival.

•

Locatieprofiel, de positie van in- en uitgangen, de capaciteit van de verschillende ruimtes binnen de locaties. Denk hierbij aan mogelijke probleempunten zoals: cross-flows, flessenhalsituaties, overgangen naar tunnels, trappen of hellingen en situatie van de ondergrond. 23

22 23

Crowd Management en bezoekers analyse, 2012, bladzijde 51, 53, 56, 60 Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 25 + 65 19

2.2 Bezoekers Het bijhouden van de publieksdichtheid of publieksconcentratie is door een aantal ongelukken de laatste jaren steeds belangrijker geworden. De organisatie moet altijd informatie hebben over de bezoekers. Een aantal belangrijke vragen staan hieronder beschreven. Daarnaast kan het zijn dat er een opstopping ontstaat waardoor de publieksdichtheid te hoog wordt. Een voorbeeld hiervan is de Love Parade in Duitsland waarbij de publieksdichtheid te hoog werd bij een tunneldoorgang. Hierbij vielen zelfs doden. 24 Eerder is genoemd hoe men gedrag, opstoppingen kan herkennen en eventueel kan voorkomen, maar wat is een acceptabele publieksdichtheid en hoe bereken je die? Hieronder benoem ik vier relevante vragen om de bezoekerscapaciteit te berekenen. Voor de gehele lijst is bijlage B te raadplegen. De vier belangrijkste punten, wat betreft de bezoekerscapaciteit, zijn: •

Wat is het aantal beschikbare vierkante meters? Hoe groot is het festivalterrein?

•

Wat is de aard en het verwachte gedrag van de bezoekers?

•

Hoe wordt het evenement gemonitord en door wie?

•

Kan er worden ingegrepen in de publieksstromen en hoe? 25

Het sturen en beïnvloeden van de migratie en van de publieksdichtheid is noodzakelijk om de veiligheid van de bezoekers te maximaliseren.26 Een belangrijk punt tijdens het evenement is het observeren van de bezoekers. Wanneer je de menigte continu observeert en je alert bent op signalen en/of onregelmatigheden zal de centrale communicatiepost veel beter in staat zijn in te spelen op ongewenste situaties.

Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 24 Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 26 26 Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 26 25

Onder dit toezichthouden wordt onder meer verstaan: de migratie, de bezoekersstromen, de juiste verdeling van de publieksdichtheid, het aantal bezoekers, probleemgedrag en bepaalde activiteiten van het publiek.27 In een theater liggen routes vast en weet je hoeveel bezoekers er in de zaal kunnen. Op een festivalterrein is dat anders. Er komt (soms) ander of meer publiek op af dan verwacht, er zijn andere wegen/routes dan in een theater en men zal (wanneer dit geschonken wordt) meer alcohol drinken.

Enkele hulpmiddelen om toezicht te houden: •

Camera’s

•

Inzet van spotters (bijvoorbeeld security officers)

•

Hoge uitkijkposten

•

Informatie afkomstig van bezoekers

•

Strategische observatieplekken28

De laatste jaren slapen mensen steeds vaker op een camping of het festivalterrein. Hiervoor moet organisatorisch veel gebeuren door voorzieningen te treffen op het gebeid van zorg en welzijn. Bij grote festivals of evenementen komt het voor dat er in zeer korte tijd een heel dorp wordt gebouwd. De grootste festivals hebben soms evenveel mensen als een middelgrote gemeente in Nederland. Er moeten onder andere sanitaire voorzieningen, cateringmogelijkheden en pinautomaten zijn. Aangezien veel bezoekers het terrein niet kennen moet er duidelijke bewegwijzering zijn. 29 Daarnaast moet ook hier men rekening houden met het weer en met eventuele uitputting van de bezoekers door drugs en alcohol. Een EHBO-post op het overnachtingsterrein is dan eigenlijk ook onontbeerlijk. 30

Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 58 Crowd Management en bezoekers gedrag, 2012, bladzijde 58 29 Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 31 30 Evenementenlogistiek, 2012, bladzijde 64, 78 28

Inloop Bij de aankomst van de bezoekers moet men rekening houden met welk vervoermiddel de bezoekers komen, de aankomsttijd, voldoende parkeerplaatsen en veilige looproutes van parkeerplaatsen/ov haltes naar het evenemententerrein. Ook moet men rekening houden met meerdere bezoekersstromen die een tegenovergesteld verloop hebben, andere evenementen in de directe omgeving en of er andere evenementen op hetzelfde evenementencomplex plaatsvinden.31 Zo ja, dan kunnen parkeerproblemen ontstaan. Als er geen veilige looproutes zijn, zal de doorstroming stagneren en kunnen er eventueel ongelukken gebeuren. Daarnaast, zoals in hoofdstuk 1 beschreven, lopen mensen het liefste op goed verlichte wegen en willen daar zelfs voor omlopen. Zonder bewegwijzering zullen mensen eventueel verdwalen en komen niet op tijd op het festival wat voor ergernis van de bezoekers zal zorgen. Ook lange rijen bij de kaartcontrole zorgt voor ergernissen bij de bezoekers. Het is belangrijk dat dit zo goed en zo efficiënt mogelijk gebeurd. Hieronder beschrijf ik de, naar mijn mening, vier belangrijkste punten wat betreft de inloop van de bezoekers. Voor de gehele lijst is bijlage C te raadplegen. De vier belangrijkste punten, wat betreft de inloop, zijn:

•

Zijn de ingangen duidelijk aangegeven?

•

Hoe komen de voetgangers in de rij terecht?

•

Is er een efficiënt toegangscontrolesysteem?

•

Wat is de capaciteit van de inloop. Hoeveel bezoekers kunnen worden verwerkt per tijdseenheid gerelateerd aan het aantal ingangen en fouilleer- kaartverwerkingsprocedures?32

Uitloop Daarnaast zijn er ook belangrijke vragen voor de uitloop van de bezoekers die men zichzelf moet stellen. De uitloop van bezoekers is namelijk heel anders dan de inloop. 31 32

Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 60 Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 61 22

Men gaat dan van het terrein naar de parkeerplaatsen en stations en is eventueel onder invloed van alcohol en vaak is het donker. Door deze combinatie zijn de risico’s groter dan bij de aankomst van de bezoekers.

Hieronder benoem ik de, naar mijn mening, vier belangrijkste punten voor de uitloop van bezoekers. Voor de gehele lijst is bijlage D te raadplegen. De vier belangrijkste punten, wat betreft de uitloop, zijn:

•

Wat is de beschikbare totale breedte van de uitgangen?

•

Hoe en via welke route verplaatsen de bezoekers zich?

•

Wat is het te verwachten gedrag van de bezoekers?

•

Zijn er risicopunten/locaties en zo ja, waar zijn die? 33

Wanneer er vooraf niet bekend is hoeveel bezoekers er worden verwacht, kan er een schatting gemaakt worden op basis van vorige en/of soortgelijke evenementen. Wanneer het evenement pas voor de eerste keer plaatsvindt, kan er ook worden gekeken naar weersvoorspellingen, andere evenementen in de omgeving of andere evenementen op tv zoals grote sportevenementen, maar ook andere omstandigheden in de buurt zoals koopzondag, uitverkoop en dergelijke.34 Dit hangt allemaal samen met de bezoekersopkomst voor je eigen evenement. Wanneer er heel veel andere dingen in de buurt zijn of bijvoorbeeld de finale van het WK voetbal zullen er minder mensen komen opdagen.

Voor het festival is het belangrijk om een goed beeld te scheppen van je bezoekers. Voor de gehele lijst is bijlage E te raadplegen.

33 34

Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 62 Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 67 23

De vier belangrijkste punten, wat betreft de eigenschappen van de bezoekers, zijn: •

Wat is het type bezoeker?

•

Wat is het doel van de bezoeker?

•

Wat is het verwachte gedrag van bezoekers?

•

Is er (excessief) gebruik van verdovende middelen of alcohol te verwachten?35

2.3 Beveiligingsplan Nadat alle risico’s zijn geïnventariseerd, komen deze samen in een beveiligingsplan. In dit plan staat omschreven welke maatregelen er moeten worden genomen om het evenement goed en veilig te laten verlopen. Meestal wordt zo’n plan opgesteld door het evenementenbeveiligingsbedrijf, waar ik in hoofdstuk drie dieper op inga. Na dit plan worden protocollen geschreven voor de medewerkers waarin specifieke regels worden gesteld, afspraken gemaakt en taken verdeeld.36

Dit plan moet men ook inleveren bij de gemeente wanneer men vergunningen aanvraagt voor het evenement. Bij de gemeente moet verder toestemming worden gevraagd of het evenement plaats mag vinden en veiligheid is daar een onderdeel van. Dit plan is in de gemeente Amsterdam (gebied Museumplein) gewijzigd van alleen een vragenlijst invullen tot een complete aanvraag schrijven. Dit helpt om meerdere risico’s in kaart te brengen.

2.4 Doelstellingen Het is belangrijk om gezamenlijk af te spreken wat de atmosfeer moet zijn en wat het nagestreefde karakter is. Dit hangt samen met hoe het publiek aangesproken moet worden en hoe het gemanaged wordt. Daarnaast is het ook belangrijk om een gesprek met de architect of beheerder te hebben over wat zijn ideeën over het gebouw of de locatie zijn.37

Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 67 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 56 37 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 53 36

Andere belangrijke doelstellingen zijn dat elk evenement ieder jaar opnieuw tegen het licht gehouden moet worden. Dat een eerder festival succesvol was, wil niet zeggen dat alle oude plannen weer gebruikt kunnen worden en dat die werken. Men moet geen geautomatiseerde machine worden, men moet kunnen blijven improviseren wanneer dit nodig is.38

Naast het nadenken over de praktische plannen, moet er ook nagedacht worden over de communicatie naar het publiek. Dit moet altijd open en goed gebeuren.39 Daarnaast wordt de crowd ook beĂŻnvloed door het gedrag van hulpdiensten, politie, beveiliging en/of het personeel. Zoals eerder beschreven in mijn scriptie reageert de ene groep op de andere groep. Het is belangrijk om te beslissen over wat voor kleding er wordt gedragen (erg zichtbaar of meer onopvallend op de achtergrond blijvend). Op de Uitmarkt is de politie vrij opvallend aanwezig, terwijl de beveiliging bij de Parade meer op de achtergrond optreed en alleen bij de ingang zichtbaar aanwezig is. Er moet ook worden afgesproken wanneer er in het geval van problemen wordt ingegrepen. Ook moet er een keuze gemaakt worden of alcohol wordt toegestaan. En vervolgens de keuze of mensen zelf alcohol mee mogen nemen of dat er alleen op het evenemententerrein wordt geschonken of helemaal niet.40 Ook de waan van de dag/het moment is bepalend voor het gedrag van de crowd. Wat speelt er op dat moment in het land? Als er net een aanslag is geweest (Koninginnedag 2009, Apeldoorn ) zal het publiek erg gespannen zijn bij Dodenherdenking, een paar dagen later. Wanneer bijvoorbeeld Nederland het WK heeft gewonnen, dan is men veel vrolijker. Het weer en de sfeer in het publiek hebben invloed op het gedrag van bezoekers. Wanneer er cameraâ&#x20AC;&#x2122;s aanwezig zijn en het optreden/festival live op tv wordt uitgezonden, heeft dit invloed op het soort publiek dat erop afkomt. Wanneer mensen gek willen doen dan kan dat op dat moment.

Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 54 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 54 40 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 55 39

Het is live op televisie en men kan het er niet uitknippen. Bijvoorbeeld de Damschreeuwer op 4 mei bij de Dodenherdenking. De Dodenherdenking word op veel televisiezenders uitgezonden en zo krijgt heel Nederland dit te zien. Kortom: een live uitzending kan eventuele aandachtstrekkers aantrekken en hierdoor word de crowd control nog belangrijker. Je wilt dergelijke situaties met aandachttrekkers voorkomen.

Daarnaast wordt er een indeling van het terrein gemaakt, de indeling van het terrein bepaald mede het gedrag en verspreiding van de crowd. Het is handig om bij het maken van deze indeling naar de locatie te gaan om zo de locatie zo efficiënt mogelijk in te delen. Het leiden van de publieksmassa kan men simpel doen door gebieden af te schermen, een veilige logistieke omgeving te scheppen en het plaatsen van hekken en/of barrières.41 De inrichting van het terrein hangt af van het soort evenement. Het ene evenement vraagt meer om ontmoetingsplekken en het andere evenement meer om een open terrein met meerdere drank- en eetkraampjes. Het belangrijkste is een prettige sfeer te creëren voor het publiek.42 Zo heeft de Parade meerdere eettentjes en zitplekken waar je iets kan drinken, terwijl de Uitmarkt meerdere kraampjes zonder zitplekken heeft waar je snacks, bier en fastfood kan halen en gaan mensen in het gras zitten.

Hieronder benoem ik de vier, naar mijn mening, belangrijkste punten wat betreft punten/eigenschappen van het terrein. Voor de gehele lijst is bijlage F te raadplegen.

De vier belangrijkste punten, wat betreft de eigenschappen van het terrein, zijn: •

Wat is de plaats van het evenement: in een gebouw of in de openlucht, in landelijk of stedelijk gebied?

•

Hoe is de bereikbaarheid van het evenement voor de bezoekers? Komen ze op eigen gelegenheid of met het openbaar vervoer?

41 42

Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 57 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 58 26

•

Concentratie of spreiding van gegeven ruimte.

•

Moeten er extra faciliteiten komen zoals hekwerk, verlichting, tribune?43

Wanneer men zich op een groot terrein bevindt en deel uitmaakt van een mensenmassa weet men simpelweg niet wat er aan de andere kant van het terrein gebeurt. Hierdoor weet je niet of er stress of grote drukte is op de andere plek. Als de publieksdichtheid erg hoog is, is de kans op een incident groot en kan dat gevolgen hebben. Een voorbeeld is het incident op 4 mei 2010 met de Damschreeuwer (hoofdstuk 6). Net als bij een kettingbotsing met auto’s kan dit simpelweg ook met een mensenmassa gebeuren. Mensen kunnen struikelen en over elkaar heen vallen.44

Het informeren van bezoekers is erg belangrijk binnen het evenement. Dit kan op verschillende manier gebeuren. Bijvoorbeeld via diverse media (kranten, social media, tv, radio en internet), de bezoekers informeren via de bezoekersvoorwaarden bij het aankoopbewijs, bewegwijzeringsborden, omroepinstallatie, megafoon, via medewerkers op het evenement, informatiepunten/servicebalie, grote videoschermen, lichtkrant en informatieborden of tv-monitoren.45 Het is ook, zoals eerder beschreven, belangrijk dat dit open, eerlijk en goed plaatsvindt.

Wanneer op strategisch en tactisch niveau de zaken goed geregeld zijn, is de operationele voorbereiding en uitvoering relatief simpel. Belangrijk is dan wel dat men:

•

Een goede briefing voorbereid. Zorg dat er print-outs zijn van huisregels procedures, communicatie protocollen, telefoonlijsten, draaiboeken en planningen.

Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 69 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 57 45 Crowd Management en risico analyse, 2012, bladzijde 30 44

•

Check of iedereen zijn rol en verantwoordelijkheid kent. Weet de crew hoe de communicatiestructuur in elkaar zit, kent men de procedures en weet hoe te handelen bij noodsituaties.

•

Alle apparatuur en back-up apparatuur van te voren testen en vlak voor aanvang van het evenement nogmaals.

•

Check dat alle crowd control maatregelen aanwezig zijn en functioneren zoals bedacht. Variërend van hekken en obstakels tot bewegwijzering en stewards en beveiligers op strategische plaatsen).46

De evaluatie is erg belangrijk. Het is erg verleidelijk om terug te vallen op bestaande plannen en processen. De organisatie zal zich blijvend moeten aanpassen aan de nieuwe situatie. Evaluatie is daarvoor het beste instrument. Bij een evaluatie is het belangrijk om stil te staan bij wat er goed ging, wat fout ging en hoe het anders en/of beter kan. Wanneer een evenement meerdere dagen plaatsvindt, is het handig om dagelijks een debriefing te doen. Deel met het team en andere betrokkenen wat er beter kan en zorg dat er daadwerkelijk acties en verbeteringen komen.47

2.5 Noodsituaties en ontruimingen Als laatste onderdeel beschrijf ik de noodsituaties en ontruimingen, omdat hier altijd rekening mee gehouden moet worden. Dit vormt een belangrijk onderdeel in een veiligheidsplan. Daarnaast maakt men dit niet veel mee en moet men voorbereid zijn wanneer dit wel nodig is.

Het is belangrijk om de locatie te analyseren vanuit het gezichtspunt van ontruiming en hiervoor plannen te maken. Het is hier handig om ook te denken aan de gedragspatronen (te lezen in hoofdstuk 1).48

Crowd Management & bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 60 Crowd Management & bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 61 48 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 62 47

In evacuatieplannen dienen volgens Kessler, schrijver Crowd Panic, de volgende zeven punten te worden behandeld:

•

Doel van het evacuatieplan.

•

Duidelijke beschrijving van het beleid; de procedures moeten geen vragen oproepen bij een noodsituatie.

•

Algemene informatie over de locatie, zoals bouwtechnisch ontwerp, maximale capaciteiten, maximale vloerbelastingen, aantal in- en uitgangen, looproutes en dergelijke.

•

Een overzicht van rollen en verantwoordelijkheden.

•

Een overzicht van procedures. Communicatie is hierbij erg belangrijk. Hoe weten de medewerkers wat er aan de hand is en dat het evacuatieplan in werking treedt. Welke communicatiemiddelen worden er gebruikt?

•

Een beschrijving van de te gebruiken evacuatietechnieken. Door dit op te schrijven komen eventuele gebreken aan het licht.49

Bij ontruiming scenario’s moeten drie fases onderscheiden worden:

•

Interpretaties Het herkennen en erkennen van het gevaar.

•

Voorbereidingsfase Het nemen van een beslissing over de te nemen acties.

•

Uitvoeringsfase Het daadwerkelijk ontruimen.50

Bij het informeren van een crowd over gevaar dient men dit zeer zorgvuldig over te brengen. Wanneer de eerste tekenen van gevaar er zijn, moet men de crowd informeren zodat de crowd zich ervan bewust wordt en zich mentaal kan voorbereiden op eventuele opdrachten en/of ontruiming.

49 50

Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 62 Crowd Management en bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 63 29

Men moet zorgen dat de boodschappen kort, bondig, relevant, begrijpelijk en betrouwbaar zijn. Bovendien moeten de boodschappen zowel visueel als hoorbaar en volledig zijn. Het geluid van alleen een sirene of een mededeling op een bord is onvoldoende, te onvolledig. Het achterhouden van informatie werkt averechts en wekt wantrouwen op in de organisatie. Ook geruststellende boodschappen of ‘er is geen reden voor paniek’ werken averechts. Deze boodschappen vergroten juist de angst. 51

Andere belangrijke punten zijn:

•

Vluchtroutes duidelijk aangeven met bewegwijzering.

•

Voldoende ondersteunend personeel, stewards en vrijwilligers en zet deze strategisch neer. Liever in het hart van de crowd dan aan de rand. Zorg dat er herkenbaar en aanwezige leiders zijn. Dit is belangrijk voor een snelle ontruiming.

•

Mensen willen bekenden opzoeken: vrienden, familie en willen via de bekende weg ook weer naar buiten. Je hebt sterke leiders nodig om dit te voorkomen en mensen te verleiden om andere, snellere routes te nemen.

•

Mensen worden beïnvloed door anderen. Ze kunnen elkaar gaan volgen en kuddegedrag vertonen. Daardoor kan het gebeuren dat mensen maar één uitgang gebruiken, terwijl er veel meer beschikbaar zijn. Ook hierbij zijn duidelijke leiders nodig.

•

Maak gebruik van stereotype man-vrouw gedrag. Is er fysiek hulp nodig, vraag een man, is er emotionele steun nodig, vraag een vrouw.

•

Getrainde mensen reageren sneller en handelen effectiever, daarom is het belangrijk om ontruimingen regelmatig te oefenen.52

51 52

Crowd Management & bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 63 Crowd Management & bezoekersgedrag, 2012, bladzijde 64 30

Hoofdstuk 3: Bedrijven 3.1 Beveiligingsbedrijven Er zijn verschillende bedrijven die organisatoren van evenementen kunnen helpen met het beveiligen van het evenement en met het helpen nadenken en uitvoeren van Crowd Management. Voorbeelden van dit soort bedrijven zijn TSC Crowd Management en Crowd Support. Veel festivals waar ik contact mee heb gehad, huren zoâ&#x20AC;&#x2122;n bedrijf in voor het Crowd Management. Dit zijn onder meer Sensation White en Concert at Sea. Het Rock over Halsteren festival vertelde dat zij niet aan Crowd Management doen, omdat zij een klein festival zijn. Dit is natuurlijk vreemd, want hoe klein je festival ook, je moet in ieder geval iets aan Crowd Management doen. Je moet het publiek toch goed informeren, het naar de zin maken, goede routes maken en bewegwijzeren, nadenken over eten en drinken, wcâ&#x20AC;&#x2122;s, noodplannen en ga zo maar door. Hier moet over worden nagedacht en dan maakt het geen verschil of je nu een klein of groot festival bent.

De bedrijven die men in kan huren, werken vaak al in de gebouwen (denk aan Ziggo Dome en Ahoy). Crowd Support beveiligt onder meer Ahoy, Ziggo Dome en de Arena en helpt met verschillende soorten beveiliging (evenementen beveiliging, brandbeveiliging en dergelijke) en kan helpen met Crowd Management door het zowel op te zetten als ervaren medewerkers te leveren.53 TSC Crowd Management werkt in principe op dezelfde manier als Crowd Support. TSC Crowd Management verzorgt de Crowd Management bij Pinkpop, North Sea Jazz festival en Lowlands.54 Daarnaast biedt TSC Crowd Management ook verschillende medewerkers aan die kunnen worden ingezet als verkeersbegeleider, publieksbegeleider, kaartcontroleur en garderobebemanning.

53 54

http://www.crowdsupport.nl/info/crowd-management/1065/ http://www.tsc.nl/index.php/diensten/evenement-services 31

3.2 Brandweer Naast dat je deze bedrijven kunt inhuren voor Crowd Management heb je ook te maken met de brandweer. De vergunningaanvraag die je stuurt naar de gemeente wordt doorgestuurd naar de brandweer en deze keurt de aanvraag op brandveiligheidseisen. De brandweer toetst de aanvraag onder meer op de volgende eisen:

•

De doorrijbreedte voor brandweervoertuigen is tenminste drie en een halve meter.

•

Als een straat moet worden geblokkeerd, gebeurt dit in overleg.

•

De minimale doorrijhoogte is 4,2 meter.

•

Rond brandkranen wordt een meter vrijgehouden.

•

Brandkraanbordjes blijven zichtbaar.

•

Aansluitingen voor droge blusleidingen blijven vrij.

•

Toegangen tot belendende percelen blijven vrij.

•

Gewone uitgangen en nooduitgangen van bioscopen, cafés en dergelijke blijven vrij.

•

Voor de doorvaart van een eventuele blusboot moet vijf meter vrij blijven.

•

Container en dergelijke staan minimaal tien meter bij gevels vandaan. Bij bijzondere gebouwen van cultuurhistorische waarde is dat minimaal vijftien meter.

Andere onderwerpen als vluchtroutes, verwarming en verlichting, brandmelding, blusmiddelen en situering en constructie van tribunes, podia en kramen zijn ook belangrijk.55

www.brandweer.nl 32

Hoofdstuk 4: Crowd Management op muziekfestivals Voor dit hoofdstuk heb ik gesproken met Marion Vos en Fokko van der Struik. Marion Vos is verantwoordelijk voor het Crowd Management van het Bevrijdingsfestival in Zwolle (in 2013 140.000 bezoekers) en Fokko van der Struik werkt mee aan het Flavor Festival (en The Passion in Den Haag). Het Flavor Festival is voortgekomen uit het Flevofestival toen dat ophield te bestaan. Afgelopen jaar was de eerste editie van het Flavor Festival met 3.000 bezoekers in Liempde. Een deel van de bezoekers bleef ook op het festivalterrein/camping slapen.

4.1 Crowd Management op het Bevrijdingsfestival in Zwolle Marion Vos werkt bij Niek van der Sprong Culturele producties, die het Bevrijdingsfestival organiseert. Het Bevrijdingsfestival vindt plaats op vijf mei in het centrum van Zwolle. Het Bevrijdingsfestival heeft vijf verschillende podia waar diverse artiesten optreden, zoals Kane, Di-rect, Miss Montreal en Gers Pardoel.56 De voorbereiding De eerste overleggen wat betreft Crowd Management vinden plaats in november. In de werkgroep â&#x20AC;&#x2DC;Crowd Managementâ&#x20AC;&#x2122; zitten de Ambtenaar Openbare Veiligheid van de gemeente, afdeling vergunningen van de gemeente, wijkbeheer (gemeente) waar ze het festivalterrein van huren, politie (algemeen commandant en/of operationeel commandant) afvaardiging bureau CCB politie, brandweer, GHOR, organisatie van de festiviteiten en de organisatie van het festival. Afhankelijk van de agenda van de vergadering nodigen ze ook vervoersbedrijven als NS en Connexxion uit.

Alle afdelingen sturen een afvaardiging afhankelijk van hetgeen er op de agenda staat. Hoe dichter men bij het evenement komt hoe meer operationele mensen er aan tafel zitten.

www.bevrijdingsfestivaloverijssel.nl 33

Hoewel het festival in mei plaatsvindt, zit de organisatie vanaf januari om de tafel met de andere betrokken bedrijven: beveiligers, leveranciers, reddingsbrigade, EHBO, verkeersregelaars en dergelijke.

Aangezien het Bevrijdingsfestival een gratis festival is, is het belangrijk om vooraf een inschatting te maken van de bezoekersaantallen, hoe men het terrein bereikt (met openbaar vervoer of auto) en over de te verwachtte piektijden. Daarnaast maakt Vos vooraf een risicoanalyse, waaruit naar voren komt welke problemen je eventueel kunt verwachten. En afhankelijk van de score per risico zal ze een aantal maatregelen moeten nemen om die te voorkomen. De maatregelen die genomen worden zijn vooral gericht op: publiekssturing, communicatie naar publiek en de inzet van veiligheidsdiensten.

Het Bevrijdingsfestival in Zwolle wordt sinds 2006 gehouden in het Wezenlandenpark, nadat de vorige locatie (Turfmarkt ) te klein werd. Als men van locatie verandert, dan wordt, naast alle productionele en facilitaire zaken, gekeken naar fysieke obstakels die een nieuw terrein met zich meebrengt (modderige plekken, sloot, dijk, brug en dergelijke). Ook wordt dan gekeken of het terrein geschikt is voor de te verwachtte publieksstroom. Belangrijk is om de aan- en afvoerroutes van het publiek en de hulpdiensten mee te nemen in de overweging. Het publiek Het belangrijkste risico is de publieksstroom. Het Bevrijdingsfestival is een gratis evenement en je moet goed inventariseren hoeveel mensen er worden verwacht en of je zoveel mensen kwijt kunt op het terrein. Ook belangrijk is om te kijken hoe de mensen op het terrein komen en hoe ze weer weggaan.

Tijdens de uitvoering worden de publieksstromen continu gemonitord met onder meer cameraâ&#x20AC;&#x2122;s. Verder controleert Vos vaak of partijen zich aan afspraken houden: Staan beveiligers op de afgesproken plekken en weten ze wat ze moeten doen? Hoe loopt het bij de EHBO etc.

Vos is bij voorkeur niet bezig met de operationele aansturing van mensen, maar probeert hier boven te staan, zodat ze de overall view houdt.

Een belangrijk probleem waarmee het festival te maken kreeg, heeft dan ook te maken met de bezoekersaantallen. Het Bevrijdingsfestival heeft een aantal jaren veel moeite gehad om de bezoekersstroom in kaart te brengen. Al in het eerste jaar (1991) werd de organisatie overvallen door het grote aantal bezoekers. Veel mensen die toen naar het Grote Kerkplein (bij de eerste locatie ) wilden, konden daar niet heen omdat het vol was. In 2006 is het festival zoals gezegd van de binnenstad verplaatst naar het Wezenlandenpark met meer ruimte voor het groeiende publiek. Enkele jaren geleden, in 2011, werd door de gemeente besloten dat er tijdens het festival geen dance-evenement meer zou plaatsvinden. Dit had in 2010 voor grote veiligheidsproblemen gezorgd, omdat er mensen in de bezoekersstroom vast kwamen te zitten en beklemd waren geraakt. Social media Ook social media zijn een belangrijk aspect van de veiligheidsplannen en de communicatieplannen (in crisis). Bij het Bevrijdingsfestival bereidt Vos ook voor verschillende scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s tweets voor die meteen de wereld in gestuurd kunnen worden. Ook worden de verschillende social media kanalen gemonitord. Hier kun je heel veel aspecten uithalen: sfeer, drukte, beleving, verwachtingen en dergelijke.

In de afgelopen decennia zijn er een aantal maatregelen verandert. Alles draait nu om de vraag: wie neemt de verantwoordelijkheid en wie is de schuldige als het fout gaat. En omdat niemand de schuld wil krijgen, is de bereidwilligheid om het veiliger te maken, groter dan vroeger. In Nederland (en in de rest van de wereld) moet men vaak eerst leren van rampen en fouten voordat men iets wil veranderen. Veiligheid Het festival heeft op verschillende sleutellocaties brandblussers staan.

Hoewel het een outdoor evenement is en er niet snel een grote brand uit kan breken, nemen ze toch de nodige maatregelen. Van groot belang is de veiligheid van de bezoekers, zij worden dan ook eerst op afstand gebracht. Dit doet de beveiliging. De brandweer is tijdens het evenement niet op het terrein aanwezig. Wel nemen ze deel aan het gehele voortraject, doen ze mee in de schouw van het terrein en maken ze op de ochtend van het festival een ronde met het dienstdoende personeel. Weersinvloeden Het weer heeft een grote invloed op dit festival dat volledig buiten gehouden wordt. Denk aan storm, maar ook zeker een hittegolf. Belangrijk is dat men de bezoekers tijdig moet kunnen waarschuwen en erop moet kunnen wijzen dat ze zelf verantwoordelijk zijn om een veilig heenkomen te zoeken. Hierbij hoort dat je dan ook tijdelijk de programmering en drankverkoop stop moet zetten zodat je bezoekers echt triggert om een veilig heenkomen te zoeken. Dan zal een groot aantal bezoekers weggaan naar de binnenstad en kan de organisatie zich richten op de overgebleven groep bezoekers en medewerkers. Hier is opvang in het aangrenzende provinciehuis of een school mogelijk. Het Bevrijdingsfestival heeft in geval van een hittegolf protocollen geschreven waar bezoekers zich aan moeten houden. Ook kunnen de bezoekers dan gratis water krijgen. De faciliteiten hiervoor worden op het moment dat ze nodig zijn op het terrein geplaatst. Ook de EHBO houdt rekening met de weersomstandigheden. Bij regenachtig weer zullen ze veel mensen met blaren en onderkoeling zien. Bij hitte juist veel verbrandingen of oververhitting. In beide gevallen speelt ook de juiste inzet van communicatiemiddelen wederom een grote rol in het bereiken van het publiek. Eerdere problemen die zijn voorgekomen Zoals gezegd heeft het festival problemen ondervonden met de groeiende bezoekersaantallen. In 2009 was het maximaal aantal bezoekers (160.000) bereikt bij het Bevrijdingsfestival. Marion Vos vertelt welke maatregelen toen zijn genomen en wat zij daarvan hebben geleerd. 36

“Toen bleek hoe belangrijk het is om goed de bezoekersaantallen te monitoren. En als je constateert dat het vol begint te raken, moet je direct al in actie komen. De eerste acties worden ondernomen wanneer het veld voor 60 a 70 procent gevuld is. We houden dan nauw contact met de NS en daardoor weten we of de stroom af- of toeneemt of gelijk blijft. Samen met de monitoring van de bezoekersaantallen op dat moment moet je kunnen inschatten of je moet ingrijpen” Communicatie is in dat geval heel erg belangrijk. Zo proberen ze de mensen te wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid. Een tekst op de lichtkranten (op de looproute vanaf het station) is dan: “Het festivalterrein is VOL (of druk), bezoek voor uw eigen veiligheid tijdelijk de binnenstad.” Op deze manier wijs je mensen op hun eigen veiligheid, mensen weten wat ze kunnen verwachten en je geeft een soort tijdsindicatie aan (dat het niet blijvend is). Mensen kunnen nu zelf de keuze maken. Ze hebben in het verleden deze keuze wel eens onderstreept door cityguides. Deze mensen wezen de bezoekers op een ludieke manier op de tekst van de lichtkrant en op het feit dat ze een risico aangingen als ze toch naar het festivalterrein zouden gaan. Daarnaast hebben ze geluidsinstallaties geplaatst op plaatsen waar mensenmassa’s zich kunnen ophopen, zoals bij een toegangspoort. Op deze manier kan je duidelijk maken wat je van mensen verwacht. Dat is erg belangrijk: spreek duidelijk uit wat je verwacht van de mensen en wat mogelijk de consequenties zijn van hun gedrag. Overigens is een alternatief bieden ook een belangrijk aspect. “We hebben bijvoorbeeld ook wel eens tv-schermen in de binnenstad geplaatst. Als het terrein dan vol zou zijn, kan men toch de artiest(en) zien via de tv-schermen. Je ziet toch vaak dat publiek zich niet laat afschrikken door teksten als: ‘het terrein is vol’ als ze speciaal voor een bepaalde artiest komen.”

Daarnaast houdt het Bevrijdingsfestival Zwolle ook bij de programmering rekening met de publiekstroom. Vooraf wordt al kritisch gekeken hoe men qua programmering kan inspelen op verplaatsingen en toenames van het publiek.

Naast deze problemen heeft het Bevrijdingsfestival ook te maken met de standaardproblemen waar elk festival mee te maken heeft, zoals mensen die onwel worden, drenkelingen en vechtpartijen. Conclusie Het Bevrijdingsfestival in Zwolle is een gratis openlucht festival. Dit brengt een bijzonder risico met zich mee en maakt Crowd Management extra belangrijk. Het Bevrijdingsfestival heeft een aantal medewerkers, onder andere Marion Vos, om te letten op de Crowd Management op het festival. Ze monitoren de bezoekers gedurende het hele festival en houden ze nauwlettend in de gaten. De belangrijkste stroom van het publiek gaat via de vervoersbedrijven. Omdat je geen kaarten verkoopt en het gratis is, weet je nooit hoeveel mensen er komen. Daarom is dit contact met de vervoersbedrijven nodig voor een goed overzicht wat publieksstromen betreft. Ook de social media worden goed in de gaten gehouden, omdat je daar veel informatie over de sfeer en mogelijke problemen uit kunt halen. Het festival is in 2009 overvol geweest, daar heeft men van geleerd en sindsdien houdt men de bezoekers en bezoekersstromen nog meer in de gaten. Het alternatief dat men dan biedt (tv-schermen in de stad) is goed bevonden. Zo kan men toch nog de band zien waarvoor men is gekomen, maar is men niet op het festivalterrein. Het festival komt goed georganiseerd en scherp over.

4.2 Crowd Management op het Flavor Festival Om meer te weten over de Crowd Management bij het Flavor Festival heb ik contact gehad met Fokko van der Struik. Van der Struik is de veiligheidscoรถrdinator op dit festival. Het Flavor Festival heeft in augustus 2013 voor het eerst plaatsgevonden. Voorheen heette dit festival het Flevo Festival en was het een groot Christelijk festival. In 2012 is het Flevo Festival failliet gegaan en de vrijwilligers van hebben een doorstart gemaakt waaruit het huidige Flavor Festival is ontstaan. Het festival duurt vier dagen. Het festival vind in 2014 plaats in het vierde weekend van augustus. Er spelen verschillende Christelijke bands, singer/songwriters.

Daarnaast zijn er ook verschillende lezingen over het geloof en diverse workshops op het terrein te vinden. Deze activiteiten vinden plaats in verschillende tenten, containers en op buitenpodia.57 Als aanvulling op het interview met Van der Struik kreeg ik ook het veiligheidsplan van hem toegestuurd, waar ik in de onderstaande tekst naar zal verwijzen. De voorbereiding Het eerste wat Van der Struik doet tijdens de voorbereiding is bekijken hoe de podia worden neergezet op het terrein van het Flavor Festival. De belangrijkste punten waar hij vervolgens rekening mee houdt zijn publieksstromen, nooduitgangen, vluchtwegen in het algemeen, de programmering (niet twee bands tegenover elkaar programmeren). Crowd Management is voor Van der Struik een erg belangrijk onderdeel van de voorbereiding, waar vanaf het begin over wordt nagedacht.

Het Flavor Festival werd in 2013 voor het eerst georganiseerd, maar het voormalige Flevo Festival is een aantal keer verplaatst van locatie. Het heeft onder andere op Vliegbasis Eindhoven (1995-1999), Landgoed Velder te Liempde (2000-2007) en Bussloo te Voorst (2008-2012) plaatsgevonden. Het Flavor Festival, vond in 2013 plaats op Landgoed Velder te Liempde. Ook Van der Struik legt er de nadruk op dat de locatie van wezenlijk belang is voor het organiseren van een evenement. Daarbij moet men letten op de beschikbare ruimte. Waar men dan vooral rekening mee moet houden is of er genoeg vluchtwegen zijn (minimaal vier), of er geen obstakels staan op de weg voor de vluchtwegen en welke risicoâ&#x20AC;&#x2122;s er vanuit de productie komen. Denk aan het soort podium en de opstelling daarvan. Wordt er gebruik gemaakt van een camerakraan en waar komt deze te staan? Wordt er gebruik gemaakt van verkoop kraampjes? Hoe liggen parkeerplaatsen en station ten opzichte van instroom naar het evenement? Wat zijn het verwachtte aantal bezoekers en wat doe je als het terrein vol is? 57

www.flavorfestival.nl 39

Bij het ontwerp van het festivalterrein wordt ook gekeken naar de ligging van de podia. De capaciteit rond het hoofdpodium wordt altijd afgestemd op het te verwachten publiek. Mocht dit teveel worden dan wordt het afgesloten voor publiek.

Bij het maken van het programma wordt ook nagedacht over de plaatsing van de bands. Er is een uitgebreid risicoprogrammaoverzicht waarin onder meer de populaire bands zijn opgenomen. Wanneer er meerdere podia draaien dan worden er nooit risicoprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s en/of -bands tegen over elkaar geprogrammeerd.

Qua voorbereiding is er niet veel veranderd. In de keuze van muziekstijlen wel, maar in de beginselen van aanpak niet. Wel is de wetgever wat voorzichtiger geworden en zijn er daardoor meer regels. Dit komt door eerdere ongelukken bij andere festivals. De veiligheid wordt steeds meer onder de loep genomen. Veiligheid Het Flavor Festival maakt gebruik van ingehuurde beveiligers. De overheid geeft duidelijke richtlijnen over het aantal beveiligers op het terrein, daarbij wordt rekening gehouden of er wel of niet alcohol wordt geschonken. Verder is het van belang om te weten wat voor een soort bezoekers wordt verwacht. De EO-Jongeren dag heeft heel andere bezoekers dan bijvoorbeeld de Zwarte Cross. Dit is belangrijk voor het aantal beveiligers. Binnen de vergunningsaanvraag is het van belang toe te lichten hoeveel beveiligers je op het evenement hebt en waarom je er zoveel nodig acht. Eerdere risicoâ&#x20AC;&#x2122;s/ongelukken De grootste risicoâ&#x20AC;&#x2122;s waar rekening mee gehouden wordt zijn het aantal en de soort bezoekers, de vluchtwegen en hoe de programmering is. Van der Struik gaf een aantal voorbeelden van andere evenementen waar het festival ook van geleerd heeft. Het belangrijkste binnen Crowd Management is dat je snel kunt schakelen en reageren op problemen.

Bij het evenement The Passion verwachtte men dat er zestig mensen met het kruis mee zouden lopen. Uiteindelijk bleken dit er driehonderd te zijn. Op zoâ&#x20AC;&#x2122;n moment moet je als organisatie ingrijpen in de mensenmassa. Ook bij Serious Request in 2013 kwamen er veel te veel mensen naar het plein waar het glazen huis stond. Het plein was al overvol toen ook nog eens duizend supporters na de voetbalwedstrijd van FC Twente naar het plein kwamen. Op zoâ&#x20AC;&#x2122;n moment moet je als organisatie ingrijpen en een plan klaar hebben om te verkopen aan de medewerkers, maar ook aan het publiek. Bezoekers Naast dat je moet weten hoeveel mensen er op het terrein zijn, is het ook belangrijk dat je op de hoogte bent hoe ze daar komen. Waar het Bevrijdingsfestival goed te bereiken is met het openbaar vervoer geldt dit niet voor het Flavor Festival. In een veiligheidsplan is het daarom altijd handig om te bekijken hoe de bezoekers het festivalterrein bereiken en wat voor maatregelen je daarvoor moet nemen. Onderstaande staat in het veiligheidsplan van het Flavor Festival:

Figure 1 Veiligheidsplan Flavorfestival, Fokko van der Struik

Bij het Flavor Festival blijven er ook bezoekers op het terrein slapen. De gemeente heeft daar een beleid voor gemaakt. Dat houdt in dat er blustonnen aanwezig moeten zijn op het kampeerterrein. Tevens is open vuur verboden en zijn er rasterkaarten aanwezig zodat er in geval van een calamiteit snel kan worden gehandeld. Naast de veiligheid moet er uiteraard ook over douches en wcâ&#x20AC;&#x2122;s worden nagedacht.

Onderstaande staat in het veiligheidsplan:

Figure 2 Veiligheidsplan Flavorfestival, Fokko van der Struik

Voorheen speelde het Flavor Festival (als Flevo Festival) op een terrein met een groot meer. Zolang het programma speelde, moest er van de gemeente een bemande boot in het water liggen en tevens had men overdag strandwachten.

Social media Het festival maakt geen gebruik van social media bij calamiteiten. Bij The Passion, waar Van der Struik ook heeft gewerkt, werden calamiteiten wel gemeld via de social media, maar dit is een veel groter evenement dan het Flavor Festival. Wel zijn er bij het festival megafoons aanwezig en maken ze gebruik van de aanwezige geluidinstallaties waarmee je het totale terrein kunt overstemmen. Veiligheid Wanneer er bijvoorbeeld brand uit zou breken op het terrein, dan treedt het calamiteitenplan in werking. De eerste tien minuten ben je als organisatie verantwoordelijk voor de juiste alarmering. Zodra de overheidsdiensten aanwezig zijn, wordt dat overgedragen. Van der Struik is zelf brandweerman en let daarom extra goed op brandveiligheid. Hij zorgt dat er altijd voldoende blusmiddelen aanwezig zijn en wanneer er publieksvuurwerk wordt afgestoken, is er altijd een brandwacht in de buurt. In het veiligheidsplan staat beschreven dat bij een kleine beginnende brand de BHV-medewerkers en de brandwachten - voor zover hun veiligheid niet in geding komt - op het terrein de brand blussen. Weersinvloeden Bij het organiseren van het meerdaagse Flavor Festival is het van belang om na te denken over een scenario voor slecht weer. De organisatie heeft bijvoorbeeld besloten om bij aangekondigd noodweer op tijd het festivalterrein te ontruimen. Afhankelijk van de weersverwachting wordt één van de volgende keuzes gemaakt:

•

Bezoekers naar hun eigen tent.

•

Bezoekers verzamelen in tenten met een maximale windbelasting van 9 meter per seconde.

•

Bezoekers onderbrengen in schuren van omliggende boeren. Deze optie hebben zij in de vijftien jaar dat Van der Struik bij het Flevo Festival betrokken was twee keer overwogen.

Men heeft een paar keer een hittegolf tijdens het festival gehad. Van der Struik zegt dat de organisatie de bezoekers er telkens weer op wijst dat ze veel moeten drinken en eigenlijk wel verplicht is om te zorgen dat er voldoende drinkwater te verkrijgen is. Daarnaast zal je maatregelen moeten nemen om oververhitting in de tenten te voorkomen.

Naast bovenstaande kan er ook paniek in de menigte ontstaan om een willekeurige reden. Dit staat beschreven in het onderstaande veiligheidsplan:

Figure 3 Veiligheidsplan Flavor Festival, Fokko van der Struik

Conclusie Het Flavor Festival bestaat, voorheen als Flevo Festival, al erg lang, sinds 1978. Ook met deze nieuwe organisatie is het nog steeds goed georganiseerd. Ze maken gebruik van beveiligingsbedrijven, maar houden zelf de organisatie in handen van onder andere Crowd Management. Ik verwachtte dat er veel meer maatregelen zouden zijn in verband met de camping en het meer bij het festivalterrein.

Je moet toch rekening houden met dronkenschap en te warme tenten. Maar door de hoge toegangsprijzen (70 tot 79 euro of een groepsticket/tent 375 euro) zal niet iedereen overnachten. Alleen diegene die echt meerdere dagen voor het festival komen, zullen de dure kaarten betalen. Daarnaast voorkomt het festival veel problemen door in de programmering rekening te houden met het verloop van de publieksstromen.

4.3 Eindconclusie Het Bevrijdingsfestival in Zwolle en het Flavor Festival in Liempde zijn twee totaal verschillende festivals; het verschilt in duur (het aantal dagen) en prijs (het Bevrijdingsfestival is gratis en het Flavor Festival niet). Daarnaast is het Flavor Festival een festival met Christelijke bands, singer/songwriters en er zijn workshops. Het Bevrijdingsfestival heeft nationale bekende bands en vrijwel alleen maar optredens, maar wat opvalt is dat ze in de organisatie veel op elkaar lijken. Het Bevrijdingsfestival monitort de bezoekers wel meer dan het Flavor Festival, maar dit is ook belangrijker bij een gratis festival dan bij een festival waar je vooraf een ticket moet kopen. Daarnaast houdt het Bevrijdingsfestival de bezoekersstromen extra in de gaten door contact te houden met de NS en Connexxion. Al zal het geen kwaad kunnen als ook het Flavor Festival het publiek meer zou gaan monitoren. Beide festivals hebben te maken met bekende bands en het gedrag van publiek dat graag vooraan wil staan. Voor een podium komen dus grote groepen publiek te staan. Het terrein kan overvol raken en bij beiden mag dan niemand het terrein meer op. Bij het Bevrijdingsfestival in Zwolle maken ze dan melding dat het terrein bijna vol is en plaatsen ze tv-schermen in de stad, zodat men het toch nog bij kan wonen. Het verschil in gebruik van social media is opvallend. Bij het Bevrijdingsfestival in Zwolle wordt daar veel meer gebruik van gemaakt dan bij het Flavor Festival. Ook vind ik dat de organisatie bij het Flavor Festival meer maatregelen moet nemen voor de camping. De hoge toegangsprijzen die er weliswaar voor zorgen dat lang niet iedereen meerdere dagen blijft overnachten, sluiten gevaren niet helemaal uit. 45

Hoofdstuk 5: Crowd Management op theaterfestivals Voor dit hoofdstuk heb ik gesproken met Talitha Snel (de Uitmarkt) en Gitte Brouwer en Saskia Kluyfhout (de Parade). De Uitmarkt vind plaats in het centrum van Amsterdam en trok dit jaar ruim een half miljoen bezoekers. De Parade speelt in vier verschillende steden: Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Amsterdam en had afgelopen jaar 300.000 bezoekers.

5.1 Crowd Management op de Uitmarkt De Uitmarkt is een jaarlijks terugkerend festival dat eind augustus plaatsvindt in het centrum van Amsterdam. Afgelopen jaar was de 36ste editie van het festival. Het festival vond afgelopen jaar plaats van 30 augustus tot en met 1 september. De bezoekers konden 355 verschillende gratis toegankelijke optredens zien op 30 verschillende podia en presentaties van zoâ&#x20AC;&#x2122;n 200 culturele instellingen.58 Talitha Snel werkt als productie- en organisatiemedewerker mee aan de Uitmarkt. Zij heeft zelf onderzoek gedaan naar Crowd Management specifiek bij de Uitmarkt, om te kijken wat goed en minder goed ging en waar extra op gelet moest worden. Voorbereiding De voorbereiding bij de Uitmarkt gaat als volgt: in januari wordt een globale aanvraag ingediend bij de gemeente. Deze is heel beknopt en nog zonder veiligheidsplan. Tot en met juli wordt het programma vormgegeven, worden de locaties bekend gemaakt, wordt de plattegrond uitgewerkt en spreekt de organisatie met de verschillende locatiebeheerders. Halverwege juli gaan er een veiligheidsplan en vergunningsaanvraag naar de gemeente. Dit plan gaat niet alleen over Crowd Management, maar ook over transportbewegingen, een EHBO punt, toiletten, grasprotectie voor het Museumplein en dergelijke. Het veiligheidsplan is er opgericht om zoveel mogelijk calamiteiten voor de bezoekers en de stad Amsterdam uit te sluiten.

www.uitmarkt.nl 46

Halverwege juli en in augustus houdt men zich voornamelijk nog met productionele zaken bezig. Dan wordt de laatste hand aan de plattegrond gelegd en worden de optredens bevestigd.

Volgens Talitha Snel is het belangrijk dat een plan van aanpak, waar een veiligheidsplan onderdeel van is, ook losse eindjes heeft. Wanneer men vooraf alle oplossingen aangeeft aan de organisatoren, gaan ze zelf niet meer nadenken. Een evenement heeft juist ook improvisatie nodig. De gemeente Amsterdam heeft een nieuwe manier van vergunningen aanvragen die ervoor zorgt ervoor dat er veel meer over risico’s wordt nagedacht dan bij de vragenlijst die voorheen gehanteerd werd. Je moet als aanvrager meer zaken benoemen en ook nadenken over situaties die niet direct van toepassing zijn maar toch belangrijk kunnen worden. De Uitmarkt wil om de 2 à 3 jaar van plek veranderen. De Uitmarkt bevond zich de afgelopen jaren achtereenvolgens op het Java-eiland, de Dam en het Museumplein. Het gevolg daarvan is dat het zo geen geautomatiseerde motor wordt en men scherp blijft.

Snel vertelde dat de Uitmarkt een geval apart is, omdat er vrijwel nooit een vervelend incident plaatsheeft. Door het mooie weer trok de Uitmarkt in 2013 ruim een half miljoen bezoekers. De enige overlast werd veroorzaakt door een paar dronken personen. Voor de rest verliep alles op rolletjes. Publiek Een van de risico’s bij de Uitmarkt is dat er meer bezoekers komen dan verwacht. Daarom is het belangrijk om bij de programmering na te denken over spreiding. Wanneer Youp van het Hek in het DeLaMar Theater staat, dan is het noodzakelijk dat je op een andere locatie in de buurt bijvoorbeeld een goed dansgezelschap neerzet. Dit zorgt voor spreiding van het publiek. Bij de programmering wordt er steeds rekening mee gehouden dat er niet teveel opstoppingen komen in de publieksstromen en dat het niet te druk wordt bij de diverse podia.

In haar onderzoek heeft Snel berekend dat er ruim 100.000 bezoekers op het Museumplein passen wanneer deze plek is ingericht voor de Uitmarkt. De kans dat dit aantal wordt gehaald is echter nihil. Als er op bepaalde plaatsen toch een te hoge druk ontstaat, zal in overleg met de beveiliging worden besloten of een presentator een oproep moet doen of dat er beveiligers ingezet zullen worden. Daarnaast weten bezoekers zelf ook dat het een populair openlucht evenement is en dat het dus druk kan zijn. Ook zijn er verschillende optredens live op televisie te zien. Dit zijn de optredens die extra aandacht trekken en dan moet er goed op het publiek gelet worden. Ook de theaters zelf houden rekening met de drukte. De programmering van het DeLaMar en de Stadsschouwburg is erg vol tijdens de Uitmarkt. De programmaâ&#x20AC;&#x2122;s volgen elkaar snel op en binnen een half uur moet het publiek de zaal uit en moet de zaal ook weer gevuld zijn met nieuw publiek. De oplossing hiervoor is een aparte in- en uitgang waarbij het publiek dat naar binnen en naar buiten gaat elkaar niet tegenkomt. Zo kan er geen opstopping ontstaan en kan de zaalbezetting in dertig minuten gewisseld worden.

Afgelopen jaren zijn ook de matten waar de bezoekers op liepen veranderd. Voorheen lagen er rond het Museumplein plastic matten, die vies en glad werden door de regen. Daardoor gingen veel bezoekers naast de matten lopen, dat was slecht voor het gras en het terrein werd er smerig van. Afgelopen jaar lagen er daarom houten planken, waarop je prettiger loopt. Ook werd er een dynamischer pad aangelegd dat meerdere kanten op ging, waardoor ook de kraampjes op het Museumplein meer verspreid konden staan.

Ook de publieksafvoer van het evenement speelt een grote rol. Op omleidingen en het inzetten van meer materieel in de stad van tram/bus/metro heeft de organisatie geen invloed. Hier zorgen de gemeente en GVB voor. Afgelopen jaar werd wel de Stadhouderskade afgezet, vanwege een te grote boekenmarkt, die ook een jaarlijks onderdeel is van de Uitmarkt.

Op het Leidseplein zijn geen extra veiligheidsmaatregelen onder het motto ‘op een drukke winkel dag gaat het ook goed’. De Uitmarkt doet weinig aan bewegwijzering, omdat de ervaring is dat het slecht wordt gelezen. Er is alleen minimale bewegwijzering voor de kleine groep bezoekers die er wel naar kijken en de stad niet kennen. Het blijft minimaal, omdat de Uitmarkt wilt dat mensen ook zelf blijven nadenken. Eerdere risico’s/problemen Er worden wel eens optredens gecanceld. Op dat moment moet er worden geïmproviseerd, bijvoorbeeld door het regelen van een vervanger. Je moet dan zorgen dat er geen chaos ontstaat of een opstopping komt. Daar zijn protocollen voor gemaakt, waarvan er één is het publiek zo snel mogelijk informeren. Veiligheid Wanneer er bij de Uitmarkt brand uitbreekt, hangt het van de locatie af wat de maatregelen zijn. De binnen locaties hebben hun eigen ontruimingsplannen. Bij de buitenlocaties wordt er geprobeerd om de rust zoveel mogelijk te bewaren. Als dit noodzakelijk is, zal de presentator het publiek vragen een bepaalde richting in te gaan. De politie zal in overleg met de beveiliging de eventuele ontruiming leiden. De brandweer is niet op het terrein aanwezig. Snel heeft naar aanleiding van haar onderzoek een aantal dingen verbeterd binnen de organisatie van de Uitmarkt. Waar vooral steeds op gelet moet worden, is dat de speelplekken en de plattegrond duidelijk zijn. Ook is het belangrijk nog meer over de plaatsing van de podia na te denken. Je kunt geen podium direct aan een looppad zetten. Het publiek gaat dan op de looppaden staan en dan ontstaat er een opstopping. Ook moet je bij het plaatsen van de podia rekening houden met de overlast voor de buurt. Verder is de plek van de plattegrond in het programmaboek verplaatst van midden in het boek naar de tweede pagina. Mocht er paniek uitbreken onder het publiek dan kan men de plattegrond op die manier sneller vinden.

De beste plek voor de plattegrond is de achterkant van het boekje maar hier staat al een grote advertentie die vanwege de inkomsten niet weggelaten kan worden.

Snel wees erop dat je nooit mag denken dat het in de toekomst goed zal blijven gaan als in het verleden altijd alles prima is verlopen. Dan ben je namelijk niet meer alert. Je moet er altijd rekening mee houden dat er iets mis kan gaan en daar moet je ook de veiligheid en beveiliging op afstemmen. De organisatie staat steeds in direct contact met politie, beveiliging en brandweer. De politie is ook op het terrein aanwezig. Bij het backstage gedeelte staan hekken en is er beveiliging om dit gedeelte af te schermen van het festivalterrein. Op het backstage terrein kunnen alleen artiesten en medewerkers komen. Weersinvloeden De Uitmarkt speelt voor een groot deel in de buitenlucht en daardoor heeft het weer veel invloed op het festival. Bij noodweer met extreme wind zullen de doeken bij het podium worden weggehaald en optredens worden afgelast. In het geval van een hittegolf worden er geen aanvullende maatregelen genomen. Conclusie De Uitmarkt heeft een organisatie die al jaren hetzelfde festival organiseert maar zichzelf wil blijven vernieuwen en prikkelen om risicoâ&#x20AC;&#x2122;s zoveel mogelijk te voorkomen. Dit doet ze door continu na te blijven denken over de veiligheid en beveiliging van de bezoekers en medewerkers. Het grootste risico van de Uitmarkt zijn de bezoekersaantallen en gebeurtenissen die voor opstoppingen kunnen zorgen. Hier wordt rekening mee gehouden bij het organiseren en het plaatsen van de podia en looppaden. Daarnaast heeft de Uitmarkt een bezoekersprofiel dat geen enkel gevaar oplevert en zeer zelfregulerend is. Risicoâ&#x20AC;&#x2122;s of gevaren hebben dan ook zelden met het publiek te maken, maar bijvoorbeeld meer met het weer.

5.2 Crowd Management op de Parade De Parade is een reizend festival dat speelt in vier verschillende steden: Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Amsterdam. De Parade speelde in 2013 van 20 juni tot en met 25 augustus en deze editie trok 300.000 bezoekers. Afgelopen jaar bestond de Parade uit 74 theater-, dans- en muziekvoorstellingen, negentien kindervoorstellingen en 37 bands.59 Ook zijn er altijd veel terrasjes en eettentjes op het festivalterrein en allerlei attracties, zoals een draaimolen. Overdag komen er ook veel gezinnen met kinderen en ’s avonds komt er een groot uitgaanspubliek dat vaak in lange rijen voor de ingang van het terrein staat. Gitte Brouwer en Saskia Kluyfhout maken deel uit van het productieteam. Kluyfhout stuurt ook de beveiliging aan. Voorbereiding Als eerste vraagt de Parade de vergunningen aan in de verschillende steden. Dit is nog een globale en eenvoudige aanvraag, die rond oktober wordt gedaan. Veel informatie voor de nieuwe editie is er dan nog niet en daarom vult de organisatie in ‘zie vorig jaar’ of ‘nieuw plan volgt’. De veiligheidsplannen zijn bijna elk jaar hetzelfde. Soms worden op last van brandweer, politie of gemeente dingen aangepast. De Parade werkt al tien jaar met verschillende bedrijven voor onder meer EHBO en beveiliging. Ze houdt een evaluatie hoe het afgelopen jaar ging en hoe dit verbeterd kan worden. Mocht de Parade niet verder willen met een bedrijf dan wordt er vlak na de meest recente editie al naar een nieuw bedrijf gezocht. In november vinden evaluaties plaats met sommige steden. Ondertussen zijn Nicole van Vessum en Ray van Santen (artistiek directeur en zakelijk leider van de Parade) van september tot en met januari bezig met de programmering. In februari is het tentenplan bekend waarmee informatie voor vergunningen kan worden geüpdatet en een nieuwe plattegrond van het terrein kan worden gemaakt.

www.deparade.nl/info/parade 51

Vanaf februari tot en met mei vinden er diensten overleggen plaats met de steden en met de brandweer, politie, geneeskundige hulpverleningsorganisatie in de regio (GHOR) en gemeentewerken. Tijdens deze overleggen worden er afspraken gemaakt over open afbouw, indeling van het terrein en de veiligheid. Medio juni worden de vergunningen verleend.

Tijdens de voorbereiding wordt vooral de plattegrond heel goed uitgestippeld. Over elke plek wordt nagedacht. Is het bijvoorbeeld handig om een bepaalde tent op die plek te plaatsen? En hoe zal de rij voor de kassa zich gaan vormen? De reizende Schouwburg en het Circustheater zijn de twee grootste tenten en zijn aan een bepaalde plek gebonden. Publiek Wanneer er iets bijzonders aan de hand is zoals bijvoorbeeld een treinstoring, noodweer of andere noodsituatie op het terrein, gaat de communicatie via de portofoon. De volgorde is dan: staf informeert de assistenten, die op hun beurt weer alle leidinggevenden en de daaronder vallende medewerkers van info voorzien. Samen met de beveiliging informeren de leidinggevenden de bezoekers. Ook de staf en assistenten zullen zich op zoâ&#x20AC;&#x2122;n moment op het terrein begeven. Als dat nodig is, wordt er omgeroepen via de geluidssetjes van de theatertenten en/of megafoons. Ze kiezen zoveel mogelijk voor de menselijke informatiebron. Minder urgente informatie kan bij de ingang en de kassa worden gemeld door de daar aanwezige medewerkers.

De Parade maakt geen gebruik van bewegwijzering op het terrein zelf, alleen buiten het terrein zijn er een aantal bewegwijzeringsborden die verwijzen naar het terrein. De locaties zijn afgelopen jaren hetzelfde gebleven net als de ingang tot het festivalterrein. Het zijn bekende plekken en mensen weten inmiddels waar ze de Parade kunnen vinden. Deze plekken zijn: het Museumpark in Rotterdam, Westbroekpark in Den Haag, het Moreelsepark in Utrecht en het Martin Luther Kingpark in Amsterdam. Als de plek van de ingang toch verandert, wordt dit wel met bewegwijzeringen aangegeven.

Eerdere risicoâ&#x20AC;&#x2122;s/problemen Bij de Parade kan het publiek vooraf toegangskaartjes voor de voorstellingen bestellen, via internet of op het terrein zelf. Ook moet je toegang betalen voor het terrein zelf. Daardoor heeft de organisatie een goed overzicht van het aantal bezoekers. Op het festivalterrein zijn zelden teveel bezoekers aanwezig, mocht dit toch het geval zijn dan sluiten ze tijdelijk de ingang.

Over het algemeen loopt het goed maar er zijn in het verleden wel enkele calamiteiten geweest. Zoals op de Parade in Utrecht, waar De Fontein (een bar op de Parade ) instortte. Bovenop de bar stond, zoals de naam al doet vermoeden, een fontein. Die fontein was gevuld met veel water en de bar bevond zich op het laagste gedeelte van het terrein. Door het instorten, verzamelde het water zich rondom de bar en het stond zelfs zo hoog dat men gedeeltelijk moest zwemmen om de spullen uit de bar veilig te stellen. Bezoekers meldden deze calamiteit direct via social media als Twitter. De Parade heeft hier alert op gereageerd door ook op de social media te melden dat de bar inderdaad was ingezakt, maar dat het allemaal dramatischer klonk dan het was en er geen gewonden waren gevallen. Veiligheid EĂŠn van de fijnste dingen van de Parade is dat het op een vast terrein in de openlucht plaatsvindt. Op het terrein zijn veel nooduitgangen, iedereen krijgt dezelfde instructies en weet wat hij of zij moet doen bij paniek. Daarnaast is iedereen verantwoordelijk voor zijn eigen winkel of voorstelling. Bezoekers die op het terrein komen, komen ook gericht voor de Parade. Er zijn wel eens vechtpartijen op het terrein, dit wordt dan snel aangepakt en deze mensen worden van het terrein gezet. Wat geruststellend werkt voor de bezoekers is dat de beveiliging er wel is maar vrijwel onzichtbaar blijft.

Naast het festivalterrein is er een backstage terrein. Dit is ook meteen een camping waar medewerkers en vrijwilligers kunnen blijven slapen. Die is niet toegankelijk voor bezoekers. Men krijgt alleen toegang met een festivalpas.

Daarnaast ontvangen medewerkers en artiesten een festivalhandleiding. Hierin worden de spelregels van werken en spelen op de Parade plus het gebruik maken van de backstage ruimte uitgelegd. Ook moet de backstageplek aan de brandweereisen voldoen, vooral moeten de paden breed genoeg zijn voor vluchtroutes en het arriveren van hulpdiensten. De Parade moet vaak aan gemeentes uitleggen waarom er vrij weinig EHBO op het terrein is. De Parade voldoet namelijk niet aan de eisen van het aantal verplichte EHBO’ers per m2. Dit is echter niet nodig, doordat de bezoekers over diverse tenten verspreid zijn. De Parade maakt gebruik van slechts twee EHBO’ers en de afgelopen jaren is gebleken dat dit meer dan genoeg is. Ze houden zich vooral bezig met het geven van pleisters aan bezoekers of het geven van eerste hulp bij brandwonden bij de medewerkers.

Al heeft de Parade gezorgd voor brandwerende tenten en brandblussers in elke tent, er blijft een risico dat er brand ontstaat in één van de tenten. Daarom mag er niet gerookt worden binnen de tenten en geen vuur gebruikt worden in een voorstelling. Ook in de keukens werkt iedereen volgens Kluyfhout veilig en volgens de regels.

Tijdens het interview vroeg ik of de maatregelen van nu anders zijn dan die van 10 jaar geleden. “Het is niet perse anders”, antwoordde hij, “maar de Parade is wel groter geworden. Hierdoor is er meer beveiliging nodig en worden ook de regels strenger. Dit zijn voornamelijk de brandweerregels in en om de tent en details zoals trappetjes die een bepaalde opstaphoogte moeten hebben. De tenteigenaars doen deze kleine aanpassingen zelf.” Weersinvloeden Eén van de grootste risico’s is, net als bij de andere festivals, het weer. Het festival speelt bijna drie maanden gedurende de zomer. De Parade moet denken aan de veiligheid bij storm. Daarom zijn de tenten op het terrein erg stevig en ze kunnen een flinke wind doorstaan.

Ze kunnen ook niet inzakken door regenwater op het dak. Lekkage is wel mogelijk, maar dit brengt de veiligheid van medewerkers en bezoekers niet in gevaar. Wanneer er noodweer is, heeft iedereen zijn eigen taak binnen de organisatie. De techniek zorgt voor vuilniszakken over de boxen die buiten staan, productie en de restaurants klappen de parasols in en letten op de stoelen en tafels. Als er een hittegolf is, volgen zij het protocol van de gemeente waar ze op dat moment staan. Daarin staat eigenlijk alleen als belangrijkste punt dat er voldoende gratis drinkwater moet zijn. Dat heeft de Parade via â&#x20AC;&#x2DC;jointhepipeâ&#x20AC;&#x2122;, een kraan met kraanwater. En op de warmste dagen kan er ook gratis kraanwater gehaald worden bij verschillende bars. Bij drukke kinderactiviteiten zet de organisatie watertonnen neer. Conclusie Wat vooral opviel na mijn interview met Brouwer en Kluyfhout is dat men er al jaren dezelfde werkwijze op nahoudt. Men maakt gebruik van dezelfde bedrijven, vrijwel dezelfde veiligheidsplannen, locaties en medewerkers. Het publiek dat naar de Parade komt, is heel gericht en weet precies waar het voor komt. Het komt voor de voorstellingen en om de sfeer te proeven. Er wordt een toegangsprijs gevraagd om op het terrein te komen. Daardoor weet de organisatie hoeveel bezoekers er binnenkomen. In zekere zin zorgt dit er ook al voor dat de overlast wordt beperkt. Relschoppers zullen niet zo snel een toegangsprijs willen betalen.

5.3 Eindconclusie Het publiek voor de Parade en de Uitmarkt komt voor een voorstelling of optreden. De Uitmarkt duurt slechts een weekend en is gratis. De Parade duurt drie maanden en speelt in vier steden. Er moet zowel een toegangskaartje voor het terrein als voor de voorstellingen worden gekocht. Het voornaamste verschil wat opvalt bij het crowd management is het verschil in benadering. Bij de Parade is men vrij conservatief. Men vindt dat alles al jaren goed gaat en men wil dat ook zo houden.

Bij de Uitmarkt is men progressief en worden er elk jaar grote veranderingen doorgevoerd om ervoor te zorgen dat men alert blijft en niet een automatische machine wordt. De Uitmarkt heeft te maken met de waan van het moment, want er is altijd een ander publiek. De Parade heeft elk jaar vrijwel hetzelfde publiek en kan dus vaak met dezelfde maatregelen werken.

Qua locatie en bezoekersaantallen is de Parade veel kleiner dan de Uitmarkt. Om de terreinen van de Parade staan hekken, terwijl er bij de Uitmarkt alleen om het backstage terrein hekken staan. Daardoor moet beter worden nagedacht over nooduitgangen. Je kunt immers op een niet omheind terrein makkelijker vluchten dan om een terrein dat omringd is door hekken. Vluchtwegen moeten op de Parade dan ook duidelijk worden aangegeven, dit in tegenstelling tot de Uitmarkt. Ook moeten de vluchtwegen toegankelijk zijn voor een groot aantal mensen mocht er paniek uitbreken. Het terrein van de Uitmarkt is vele malen groter en het publiek kan zich makkelijker verspreiden. Beide festivals denken goed na over de plaatsing van podia, hoe de bezoekersstromen verlopen en hoe het terrein het beste is in te delen om het publiek zoveel mogelijk naar de zin te maken.

Op de Parade worden beveiliging en EHBO ingehuurd. Bij de Uitmarkt is de politie verantwoordelijk voor de veiligheid (al is de beveiliging verantwoordelijk voor de veiligheid op het backstage terrein). Ook is er een EHBO post. Beide festivals moeten rekening houden met het weer. Voor de Parade heeft dit meer consequenties omdat de Parade enkele maanden duurt en de Uitmarkt maar een weekend. De Uitmarkt speelt voornamelijk in de buitenlucht en er zijn minder overdekte plekken dan bij de Parade, wat lastig is als het regent. Afgelopen jaar heeft de Parade wederom bewezen ook bij slecht weer veel bezoekers te trekken. Op terrein van de Parade bevinden zich meerdere tenten. De Parade zal dus meer voorzorgsmaatregelen bij storm moeten nemen.

Hoofdstuk 6: De Dodenherdenking Op 4 mei 2010 was er tijdens de Nationale Dodenherdenking een incident met de Damschreeuwer op de Dam. Hij begon te schreeuwen en vervolgens kwam de hele menigte in beweging. Dit kwam omdat de toeschouwers van de herdenking geen idee hadden wat er gebeurde en mensen nog op scherp stonden van de aanslag in Apeldoorn. Dit opvallende incident is de aanleiding om ook Dodenherdenking in deze scriptie te betrekken. Ik heb gesproken met Nienke Majoor, zij is de project coördinator van de Nationale Herdenking. Zij werkt voor het Nationaal Comité 4/5 mei.

Crowd Management bij Dodenherdenking vraagt erom dat alle publieksstromen, van zowel genodigden als het algemene publiek, worden geanalyseerd. Er wordt gekeken naar de beveiliging van het evenement, maar ook naar hoe men de plechtigheid zo publieksvriendelijk als mogelijk kan organiseren. De voorbereiding De organisatie heeft intensief overleg met alle betrokken veiligheidsdiensten. Bij Dodenherdenking zijn dat de politie, defensie, de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging en de gemeente Amsterdam. Daarnaast staat de politie in contact met de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid. Aanpassingen worden elk jaar direct in de evaluatie in mei besproken. Het traject wordt in de zomer uitgedacht en verder uitgewerkt in het najaar. In de eerste maanden van het jaar daarop vindt er overleg plaats met alle betrokkenen. In maart moet het hele plan gereed zijn en dus goedgekeurd zijn door alle betrokken partijen. De belangrijkste punten zijn de veiligheid voor alle aanwezigen en hoe je het voor alle aanwezigen zo aantrekkelijk mogelijk blijft houden om naar de herdenking te komen. Risico’s & aandachtspunten Essentieel tijdens de uitvoering is communicatie. Zolang alle betrokkenen goed met elkaar blijven communiceren, zijn oplossingen binnen handbereik.

Met de gemeente, politie en andere veiligheidspartijen is afgesproken dat het Nationaal Comité 4/5 mei altijd betrokken blijft bij beslissingen rondom veiligheid. Datzelfde geldt voor Crowd Management. De Damschreeuwer In 2010 was er de Damschreeuwer. Een individu besloot om de stilte te verstoren. Dit zorgde voor paniek bij de omstanders. Zij hadden het idee dat er sprake was van een bom. De politie had de man al heel snel overmeesterd, maar toen was het kwaad al geschied. Door de paniek begonnen mensen te rennen en te duwen. Dit resulteerde in een soort druppel-op-het-water effect. Mensen werden omver geduwd en uiteindelijk vielen de hekken op verschillende locaties om. Mensen (en vooral kinderen) raakten bekneld onder de hekken. Er zijn uiteindelijk meer dan 60 gewonden geteld. Op de vraag wat ze eventueel anders hadden kunnen doen, antwoordde Majoor dat ze eigenlijk niets aan het Crowd Management hadden moeten of kunnen veranderen. Destijds is geroepen dat de organisatie had moeten werken met de MOJO barrières (dit zijn barrières die ook worden ingezet bij concerten om publiekstromen te reguleren). Uit een later rapport bleek dat de inzet van die barrières zeker had geleid tot dodelijke slachtoffers. Juist het feit dat de hekken omvielen, heeft er dus voor gezorgd dat het aantal gewonden meeviel. Tegenwoordig worden er andere hekken gebruikt. De zogenaamde Liberty hekken, die niet alleen een verticaal maar ook horizontaal vlechtwerk hebben. Daardoor kan men niet met de voeten klemraken tussen de spijlen. De noodroutes zijn aangepast voor ambulance en veiligheidsdiensten. Daarnaast is het cameratoezicht van politie uitgebreid. Ook heeft de organisatie geprobeerd om het publiek meer persoonlijk te betrekken bij het evenement. Zij delen nu bijvoorbeeld aan iedereen die de Dam betreedt het fakkellogo uit in de vorm van een sticker. Door dit soort dingen geef je mensen het gevoel dat ze deel uit maken van het evenement. Publiek Het grootste risico bij dit soort evenementen is een solistische dreiger.

Groepen kun je in de gaten houden, maar mensen die alleen werken zijn veel moeilijker te vinden. Voorbeelden zijn Karst T, die een aanslag pleegde op de Koninklijke familie tijdens Koninginnedag en de Damschreeuwer. Men moet niet alleen de Koninklijke familie beschermen, maar ook het hele parlement. Ook zijn er op de Dam genodigden en het Nederlandse volk die het evenement willen bijwonen. Ook deze mensen moet je beschermen. Er bestaat een zeer uitgebreid plan met noodscenarioâ&#x20AC;&#x2122;s voor allerlei verschillende gebeurtenissen. In alle gevallen is de communicatie tussen alle betrokken partijen op die momenten van cruciaal belang. In de afgelopen vijf jaar heeft het evenement op het gebied van veiligheid en Crowd Management een grote sprong vooruit gemaakt. De maatschappij is veranderd en dat vereist ook andere maatregelen. Tegenwoordig probeert de organisatie ook social media in hun voordeel te gebruiken. Er is een live blog via hun eigen Facebook- en Twitterpagina. Verder sturen de politie en de gemeente berichten via hun eigen paginaâ&#x20AC;&#x2122;s. Social media worden ook ingezet tijdens calamiteiten, om zo het publiek op de hoogte te houden. Wanneer er noodweer is, een treinstoring of een andere situatie op het terrein maakt men gebruik van de monitoren in de kerk en de daglichtschermen op de Dam om het publiek in te lichten.

De Dam heeft een capaciteit van 25.000 bezoekers. Een aantal jaren leek het erop dat het maximum overschreden zou worden, maar dit is tot op heden nog niet gebeurd. Wanneer dit wel het geval zou zijn, wordt de politie ingezet om het publiek te informeren. Veiligheid Bij de Dodenherdenking wordt er een centrale commandopost ingericht. Hierin nemen de politie, brandweer, GHOR en het Nationaal ComitĂŠ 4/5 mei plaats. Bij de bijeenkomst in De Nieuwe Kerk staan er brandwachten opgesteld die de centrale van de brandweer bedienen. Ook zijn er natuurlijk brandblussers aanwezig. Bij de plechtigheid op de Dam verloopt alles via de centrale commandopost.

Weersinvloeden Dodenherdenking vindt deels binnen en deels buiten plaats. Bij het openluchtevenement heeft het weer veel invloed. De Dam is een groot tochtgat, waar het eerder te koud is dan te warm en de overlast door een hittegolf te verwaarlozen is. Alleen wanneer er noodweer is dat een gevaar vormt voor de aanwezigen wordt het evenement onderbroken of afgelast. Conclusie De Dodenherdenking is een heel ander evenement dan een muziek- of theaterfestival. Mensen komen met een gericht doel: het herdenken van de doden die zijn gevallen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij dit evenement is Crowd Management uiterst belangrijk. Het publiek bestaat uit genodigden (waaronder Koninklijke familie, leden van de Eerste en Tweede Kamer) en belangstellenden (het Nederlandse volk, toeristen e.d.). Zij moeten beschermd worden en de publiekstromen moeten in goede banen worden geleid. Bewegwijzering of extra informatie is in principe niet aan de orde, omdat het publiek weet waar de Dam is. Het is een Nationaal evenement en de beveiliging is het belangrijkste doel van Crowd Management. Toch kan er opeens iemand gaan schreeuwen waardoor het evenement en de Crowd Management daaromheen uit balans raken. Maar er is extreem veel beveiliging voor de Koninklijke familie en ook de anderen aanwezigen. De Damschreeuwer was dan ook erg snel gepakt en de orde was toen weer hersteld. Na deze gebeurtenis zijn wel de protocollen aangescherpt. Daarnaast zijn de hekken nu zo gemaakt dat je voeten er niet in beklemd kunnen raken. Naast de gebeurtenis met de Damschreeuwer op de Dam is ook de publiekstroom erg interessant. Je hebt een gedeelte van de Dodenherdenking dat binnen plaats vind en een deel wat buiten op de Dam plaatsvind. Juist omdat de Dodenherdenking zowel binnen als buiten is, het publiek zich ook van binnen naar buiten verplaatst en er een combinatie is van divers publiek wilde ik dit hoofdstuk aan mijn scriptie toevoegen. Bij dit evenement is Crowd Management uiterst belangrijk.

7. Conclusie Met deze scriptie wilde ik antwoord geven op de vraag â&#x20AC;&#x2DC;Wat doen de grote muziek- en theater (locatie) festivals aan Crowd Management?â&#x20AC;&#x2122;. Hoe de festivals zich voorbereiden op dit gebied, wat er nog verbeterd kan worden, of er opvallende verschillen zijn tussen de festivals onderling en wat de organisaties van elkaar kunnen leren. Kort gezegd: wat gaat er goed en wat kan er nog beter op het gebied van Crowd Management bij de grote (locatie) festivals?

Het schrijven van mijn scriptie heeft mij veel geleerd over Crowd Management. Ik had er vooraf er niet bij stil gestaan hoe omvangrijk het werk is dat verricht moet worden en hoeveel aandachtspunten er zijn om het voor het publiek zo plezierig, veilig en overzichtelijk mogelijk te maken. Daarnaast vraagt Crowd management ook om inzicht in het gedrag van groepen mensen, wat met psychologie te maken heeft. Hoe doen en denken mensen die zich in grote groepen bevinden en wat gebeurt er met hen tijdens een noodsituatie? Hier had ik voorheen nog niet over nagedacht. Ik ging er vanuit dat Crowd Management vooral praktisch was en over de veiligheid van de bezoekers ging. Ook het plezier van het publiek is hierin belangrijk. Publiek dat het naar zijn zin heeft, zal namelijk minder snel overlast veroorzaken.

Crowd Management kan ook beperkend werken. Soms vraagt de veiligheid om allerlei aanpassingen die een festival beperken in de uitvoering. Ook dit had ik voor het schrijven van mijn scriptie niet verwacht. Nu begrijp ik hoeveel invloed dit kan hebben op het slagen van je evenement.

De medewerkers van de festivals die ik heb gesproken bereiden zich allemaal vrijwel op dezelfde manier voor en hebben dezelfde aandachtspunten. Het hangt af van de locatie van het festival, het soort publiek en vooral de grootte ervan hoe de verdere voorbereiding en uitvoering plaatsvindt. Er lijken geen grote verschillen te zijn tussen het gedrag van het publiek dat theater- en muziekfestivals bezoekt. 61

Bij meerdaagse muziekfestivals blijft het publiek soms op een camping bij het terrein slapen en moet er bijvoorbeeld meer rekening gehouden worden met bezoekers die doorzakken en veel drinken.

De festivals zouden naar mijn inzien meer van elkaar moeten leren. De Parade blijft conservatief in de voorbereiding en wil het liefst zo min mogelijk veranderen. De organisatie zou een voorbeeld moeten nemen aan de Uitmarkt, die daarin veel progressiever en steeds alert blijft en nieuwe manieren van werken uitprobeert. De Uitmarkt zou kunnen leren van de sfeer en de spreiding van het publiek op een relatief klein terrein als de Parade. Een uitzondering is de Dodenherdenking, waar veel genodigde mensen aanwezig zijn en waar in korte tijd een massaal publiek op afkomt, waar je van tevoren weinig grip op hebt. Daar wordt dus extra over de veiligheid nagedacht, wat ook nodig blijkt te zijn als je aan een gebeurtenis als met de Damschreeuwer denkt. Bij de muziek- en theaterfestivals is het belangrijk of bezoekers wel of niet van tevoren een kaartje moeten kopen. Als dit niet zo is, moet de omvang van het publiek extra gemonitord worden.

Al met al zijn de festivals die ik heb gesproken goed en gedegen voorbereid en gaat het slechts om kleine punten die verbeterd zouden kunnen worden. Zij werken allemaal aan de hand van protocollen waarin gedetailleerd beschreven staat wat er moet gebeuren bij escalaties. Ook wordt goed nagedacht over publiekstromen, de informatie voor het publiek, de programmering en de spreiding van bezoekers.

Toch zie ik nog een overkoepelend punt ter verbetering. Ik zou het de organisaties van de verschillende festivals willen aanbevelen om terugkerend gezamenlijk overleg te hebben over Crowd Management. Door het uitwisselen van kennis en ervaringen kan het inzetten van Crowd Management nog verder verbeterd worden en zullen trends eerder door alle partijen opgepikt worden.

Een aantal festivals is wel lid van de Vereniging van Schouwburgen en Concertgebouwdirecties (VSCD). Deze vereniging bestaat sinds 1947 en vanaf 2006 staat het lidmaatschap ook open voor festivals. De belangrijkste onderwerpen van overleg zijn de verhouding tussen festivals en producenten/gezelschappen, de landelijke, regionale en plaatselijke financiering en uitwisseling over organisatie en marketing. Er wordt helaas nog niets aan Crowd Management gedaan. Ook voldoen niet alle festivals die in deze scriptie zijn besproken aan de voorwaarden om lid te worden. Het festival moet een professionele organisatie hebben, tenminste 75 voorstellingen of concerten hebben en verspreidt zijn over tenminste vier dagen. De Parade en het Flavor Festival zouden dus lid kunnen worden. De Uitmarkt (3 dagen) en het Bevrijdingsfestival (1 dag) voldoen niet aan de eis. Ik zou de VSCD dan ook ten zeerste aanraden om de toetredingseisen te versoepelen en Crowd Management als agendapunt op te nemen. Door het uitwisselen van ervaringen en kennis zullen in de toekomst mogelijke incidenten wellicht kunnen worden voorkomen.

Het antwoord op mijn hoofdvraag heb ik gevonden. Tijdens het onderzoek kwam ik ook veel eyeopeners tegen die de hoofdvraag overstegen. Zoals ‘Beveiliging door uitnodigingen’. In mijn onderzoek voerde dit niet de boventoon, omdat het voornamelijk over ‘algemene toeschouwers’ ging, maar een speciaal uitnodigingstraject komt toch vaker voor. Bijvoorbeeld een première van een locatie-festival-productie. Dat een uitnodiging ook een vorm van beveiliging is en een heel traject van Crowd Management in gang zet, had ik van te voren niet gedacht. Nu vind ik dat vanzelfsprekend, je wilt immers alleen die mensen ontvangen die je een uitnodiging hebt gestuurd. De uitnodigingskaart kan een dubbele functie krijgen en ook de toegangskaart zijn; zonder uitnodiging geen toegang.

Crowd Management is de laatste jaren een steeds belangrijker (en blijvend) aspect geworden, met een zeer dynamisch karakter.

We kunnen er niet meer omheen! 63

Bijlagen A. Checklist voorbereiden festival •

Evenementenprofiel: het soort evenement, sfeer, karakter, amateuristisch, professioneel, open of besloten.

•

De doelstellingen.

•

Kwantiteit van service.

•

Kwaliteit van service.

•

Wanneer het evenement een succes is en wat daar voor nodig is.

•

Samenstelling programma en tijdsplanning.

•

Wijze van publiciteit (social media, posters, flyers en dergelijke).

•

Aanwezigheid van tijdelijke bouwwerken, installaties, toestellen, gevaarlijke stoffen, catering voorzieningen, special effects, meerdere podia en tenten.

•

Bezoekersprofiel: wat voor bezoekers trekt het festival.

•

Verwachte aantal bezoekers.

•

Mogelijkheid om de mensenmassa te monitoren en te beïnvloeden.

•

Voor de hand liggende tijden voor aankomst en vertrek van het publiek.

•

Relevante issues van bedrijf zoals type personeel, invitaties, introducés, uitdelen van goodie bag en beursactiviteiten.

•

Zijn er meervoudige evenementen zoals binnenstadfeesten die elkaar mogelijk beïnvloeden?

•

Logistiek van terrein in relatie met publiekscapaciteit en aanwezige faciliteiten.

•

Wat zijn de eigenschappen van al het personeel (vrijwilligers, uitzendkrachten en jongeren). Hun kwaliteit is van invloed op het in te zetten personeel.

•

Overzicht van belangrijkste betrokkenen en hun ervaringsgraad.

•

Overzicht en/of inschatting van risico’s en problemen.

•

Capaciteit openbaar vervoer, tijden en schema’s.

•

Verbouwingen op of rond het terrein of festival.

•

Omgevingsvariabelen die van invloed zijn op het festival.

•

Contact met de autoriteiten, politie, brandweer, beveiliging, EHBO en het GHOR.60

B. Vragen bezoekerscapaciteit •

Wat is het aantal beschikbare vierkante meters? Hoe groot is het festivalterrein?

•

Wat is de aard van het evenement?

•

Wat is de aard en het verwachte gedrag van de bezoekers?

•

Wat is de maximale beschikbaar uitstroom van de beschikbare nooduitgangen?

•

Hoe ziet de infrastructuur van het terrein eruit?

•

Hoe zijn de zichtlijnen naar het podium geconstrueerd?

•

Wat is de ervaringsgraad van de organisatie?

•

Wat zijn de competities en hoe betrouwbaar is de veiligheidsorganisatie?

•

Hoe wordt het evenement gemonitord en door wie?

•

Kan er met het publiek worden gecommuniceerd?

•

Kan er worden ingegrepen in de publieksstromen en hoe? 61

C. Inloop bezoekers

60 61

•

Zijn er voldoende medewerkers om de ingangen te bemannen?

•

Wat is de ervaring en competentie van de medewerkers?

•

Hoeveel bezoekers worden er verwacht?

•

Hoeveel ingangen zijn er?

•

Hoe laat komen de bezoekers?

•

Zijn de ingangen duidelijk aangegeven?

Crowd Management en risico analyse blz 25 + 65 Crowd Management en risico analyse blz 26 65

•

Is er voldoende fysieke ruimte om rijen te formeren?

•

Hoe komen de voetgangers in de rij terecht?

•

Is er sprake van ruimte in de rijen voor de bezoekers?

•

Is er sprake van compartimentering zodat er geen druk kan worden opgebouwd in de massa?

•

Kunnen de bezoekers optimaal doorgang hebben als de deuren open zijn?

•

Is er een efficiënt toegangscontrolesysteem?

•

Is de spreiding, in relatie met het arriveren van de bezoekers, voldoende?

•

Zijn er voorzieningen voor de bezoekers in de rij?

•

Is er sprake van toezicht of andere monitoring door beveiliging op omvang en gedrag in de rij?

•

Wordt er door beveiligingsmedewerkers constant gecommuniceerd met de bezoekers in de rij?

•

Welk systeem wordt gehanteerd voor toegangscontrole?

•

Wordt er gevisiteerd of gefouilleerd?

•

Wat is de tijd van het jaar, in verband met jassen van bezoekers?

•

Wat is de capaciteit van de inloop. Hoeveel bezoekers kunnen worden verwerkt per tijdseenheid gerelateerd aan het aantal ingangen en fouilleer- kaartverwerkingsprocedures?62

D. Uitloop bezoeker

•

Wat is de beschikbare totale breedte van de uitgangen?

•

Hoe is die breedte verdeeld?

•

Wat is het niveau van de bebording?

•

Hoe en via welke route verplaatsen de bezoekers zich?

•

Kunnen de publiekstromen worden gescheiden?

•

Wat is het te verwachten gedrag van de bezoekers?

•

Wat is de capaciteit van de parkeerplaats uitstroom?

•

Wat is de benodigde openbaar vervoer capaciteit?

blz 61 risico analyse 66

•

Waar zitten de piekbelastingen?

•

Zijn er extreem donkere plekken op de route?

•

Zijn er risicopunten/locaties en zo ja, waar zijn die? 63

E. Beeld van de bezoekers •

Wat is het type bezoeker?

•

Wat is het doel van de bezoeker?

•

Zijn ze anoniem of identificeerbaar?

•

Is het een homogene groep (scouting) of heterogene groep(festival)?

•

Wat is de culturele achtergrond (allochtone afkomst, taalkennis)

•

Hoe is de leeftijdsopbouw van het publiek?

•

Wat is de algehele conditie/gezondheidstoestand van deelnemers en publiek?

•

Wat is het verwachte gedrag van bezoekers?

•

Wat is de kennis en ervaring van de bezoekers?

•

Wat is geestelijke en emotionele conditie van bezoekers?

•

Is er (excessief) gebruik van verdovende middelen of alcohol te verwachten?

•

Is het publiek aanwezig als toeschouwer of als deelnemer (zoals bij een marathon)

•

Wat is de verblijfsduur?

•

Doorstromend of stilstaand publiek?

•

Wat is de verwachting van het publiek?

•

Is er sprake van individueel of juist van groepsgedrag? Groepsgedrag kan makkelijker leiden tot normafwijkend gedrag.

•

Is er sprake van rivaliserende groepen of groepen met verschillende belangen?64

63 64

Crowd Management en risico analyse blz 62 Crowd Management en risico analyse blz 67 67

F. Het Terrein •

Wat is de plaats van het evenement: in een gebouw of in de openlucht, in landelijk of stedelijk gebied?

•

Hoe is de bereikbaarheid van het evenement voor de hulpverleningsdiensten?

•

Hoe is de toegankelijkheid: via de openbare weg of is het afgesloten gebied met toegang, zoals bijvoorbeeld recreatieplaatsen?

•

Hoe is de bereikbaarheid van het evenement voor de bezoekers? Komen ze op eigen gelegenheid of met het openbaar vervoer

•

Hoe is de parkeervoorziening?

•

Hoe is de bereikbaarheid in relatie tot de grote van het evenement en de te verwachtte bezoekers?

•

Hoe is de eigendomsstructuur: gaat het om een private of publieke ruimte?

•

Wat is de logistieke behoefte tijdens evenement?

•

Wordt de lucht ook gebruikt (luchtballonnen, vliegtuigjes) of het water (bootjes en dergelijke) en wat zijn de restricties? Is er een reddingsbrigade aanwezig?

•

Hoe verlaten de bezoekers de locatie of het terrein?

•

Concentratie of spreiding van gegeven ruimte

•

Is er onbeperkte vrije toegang of gelimiteerde toegang?

•

Hoe is het terrein en hoe zal dat terrein reageren bij veranderende weersomstandigheden?

•

Is er voldoende capaciteit?

•

Wie is verantwoordelijk voor welke eigendommen en wat zijn de verantwoordelijkheden die daarbij horen. Is dit in contracten vastgelegd?

•

Moeten er extra faciliteiten komen zoals hekwerk, verlichting, tribune?65

Crowd Management & risico analyse blz 69 68

Bronnenlijst Van Duykeren, G, Crowd Management en bezoekersgedrag, TSC Academy, 2012 Van Duykeren, G, Crowd Management en Risico analyse, TSC Academy, 2012 Van Rijn, M, van Damme, D.A. , Evenementenlogistiek, Uitgeverij Rijndam, 2012

Van Vliet, H, de Boer, J, Rovers, M, van Nus, C, Bosch, K, Brussee, R, Festivalbeleving, Lectoraat Crossmedia Business, 2012. http://www.crossmedialab.nl/files/Cahier_Festivalbeleving.pdf Geraadpleegd op 12 oktober 2013 http://www.brandweer.nl/bedrijven/evenementen/item_938/ (algemene website van de brandweer) geraadpleegd op 18 november 2013 http://www.crowdsupport.nl/info/crowd-management/1065/ (website bedrijf Crowd Support in Crowd Management) geraadpleegd op 18 november 2013 en 13 december 2013) http://www.tsc.nl/index.php/diensten/evenement-services (website bedrijf TSC in Crowd Management) geraadpleegd op 18 november 2013 en 13 december 2013) www.politie.nl (algemene website van de politie) geraadpleegd op 18 november 2013 www.flavorfestival.nl Geraadpleegd op 11 december 2013 www.bevrijdingsfestivaloverijssel.nl Geraadpleegd op 29 november 2013 www.uitmarkt.nl Geraadpleegd op 5 november 2013 www.deparade.nl Geraadpleegd op 6 november 2013 Er is een mondeling interview afgenomen met Talitha Snel (Amsterdam, 16 september 2013) Er zijn schriftelijk vragen beantwoord op 19 november 2013.

Er is een mondeling interview afgenomen met Gitte Brouwer en Saskia Kluyfhout (Amersfoort, 4 november 2013) Er zijn schriftelijk vragen beantwoord op 26 november 2013. Er zijn schriftelijk vragen beantwoord door Marion Vos op 27 november 2013. Er zijn schriftelijk vragen beantwoord door Fokko van der Struik op 8 december 2013. Er zijn schriftelijk vragen beantwoord door Nienke Majoor op 11 december 2013. Veiligheidsplan van het Flavorfestival, ontvangen op 8 december 2013 per mail door Fokko van der Struik. Geraadpleegd op 9 december 2013.