KUNSTLETTERS
DRIEMAANDELIJKS • APRIL — JUNI 2019
#005
KUNSTLETTERS
2
Achter de cover Dilum Coppens Mijn favoriet Giorgio Morandi Tentotips Ateliergesprekken Pieter Jennes As seen on Instagram
4
Vakmanschap 30 Wat je kan leren van meesters
6
Meersenier 14 Kunst in de vitrines
8
12
Grafiek in de kijker 38 Els Lesage / Alexandra Vinck / Alwin Viaene / Raphaël Decoster
16
De maker Joke Raes
Drukdrukdruk 17 Erik Desmyter en Edouard Schneider / Achter de schermen Beiron Brouwers Dromen van onbevangen schilderen
22
Overpeysing Uit het goede hout Call me Frank Een portret in plexiglas Carte Blanche Lore Stessel
36
42
44
46
49
Uit de webgalerie 25 De keuze van Josse De Pauw: Andreas Valkenborgh / Dominique Valcke
W E L K O M
Welkom in het lentenummer van Kunstletters.
We maken je in Kunstletters heel graag warm voor boeiende kunst en tonen daarbij veel beeldend werk. Vandaar dat we je verwelkomen met een beeld. Op de volgende bladzijde zie je een werk van Lisa Roggeband. We ontdekten dit jonge talent tijdens de recente editie van De Kotroute in Antwerpen. De ideeën die uit haar tekeningen ontstaan, werkt Lisa vaak verder uit in sculpturen in keramiek en glas. p. 3
29,7 × 42 cm, acryl, aquarel, ecoline, pen en inkt
4
KUNSTLETTERS
Achter de cover Dilum Coppens
Dilum Coppens werkt in heel uiteenlopende media (olieverf, potlood, maar ook video en performance) en maakt graag reeksen. Hoe kiest hij wat hij in welk medium uitdrukt? Hoe ontstaan zijn beelden? Je kan het vanaf 24 mei ontdekken in M-Leuven. Dilum is namelijk ĂŠĂŠn van de 21 geselecteerde kunstenaars voor de nieuwe editie van Open M. Onder die naam toont het museum sterk werk van VlaamsBrabantse kunstenaars. A C H T E R D E C O V E R
KUNSTLETTERS
5
L E E F T I J D : 25 jaar W O O N P L A A T S : Zellik O P L E I D I N G : master in de Vrije Kunsten,
DILUM: Mijn series vertrekken vaak vanuit een ervaring, een sensatie die ik verder wil verkennen. Ik ben al van kinds af aan gefascineerd door mythes. Daardoor grijp ik daar snel naar terug in mijn werk. Ik ga spontaan te werk: ik gebruik krabbels en markeringen die ik willekeurig begin te plaatsen, maar die telkens ook reageren op de voorgaande krabbel. De compositie is daarbij zeer belangrijk: elk werk moet een spel zijn tussen het onbewerkte medium en het materiaal dat ik daaraan toevoeg. Ik kom vrij snel bij een beeld. Daarna is het een kwestie van studie naar de materie: hoe verf op een doek reageert, wat kalkpapier kan toevoegen aan een tekening, hoe een projectie een schilderij kan vervolledigen. Ik maak reeksen omdat er meer te vertellen valt dan ik in één werk kan vatten. Ik denk na over de vorming van betekenis via mythes en verhalen. Het vraagt tijd om dat uiteen te zetten, net zoals een ervaring tijd nodig heeft om volledig te worden gevoeld. Ik zie een reeks als een totaalinstallatie waarbij elk werk, ieder element nodig is om de volledige inhoud te zien en te verwerken. Vroeger hield ik het in een reeks bij één bepaald medium: een serie schilderijen, een serie tekeningen... Maar de laatste tijd breng ik verschillende media samen in een reeks.
LUCA School of Arts, Brussel
Ik onderzoek betekenis: hoe die ontstaat, wat die met ons doet, hoe die ons in hokjes kan doen denken. Maar ook hoe we de focus kunnen leggen op betekenissen die we naar de achtergrond hebben geschoven. Door er ons bewust van te zijn dat het de mens en zijn cultuur is die betekenis creëert, kunnen we verder kijken naar dat wat daar buiten valt: irrationaliteit, woede, liefde, zelfdestructie. Het werk op de cover komt uit de reeks ‘The Sibylline Dairy’. Ik bekeek beelden die ik online had gevonden. Iedereen kan een eigen betekenis aan die beelden geven. Maar als ik ze bij elkaar plaats en combineer met fragmenten tekst en expressieve markeringen, wordt de betekenis uitgebreider, maar ook verwarrender. Net zoals een Sibylle of orakel vroeger naar betekenis in haar visioenen zocht, zoek ik – net als elke toeschouwer – naar een betekenis in mijn beelden. Die attitude is aanwezig in al mijn werken: het is de taak van de toeschouwer om te bepalen welke betekenis ze toeschrijven aan de verborgen elementen in de beelden. www.dilumcoppens.com
A C H T E R D E
De nieuwe editie van Open M loopt van 24 mei tot 22 september 2019 in M-Leuven. www.mleuven.be
C O V E R
6
KUNSTLETTERS
Mijn favoriet Giorgio Morandi, Natura morta
I N B E E L D
KUNSTLETTERS
7
In deze rubriek vertelt een medewerker van Kunstwerkt over een kunstenaar, expo of beeldend werk dat een diepe indruk heeft nagelaten. Deze keer: Chantal Steenhaut. Zij volgt onder meer het tentoonstellings- en grafiekaanbod (verzekeringen, sokkels, drukpersen, grafiekkoffers) op.
In 1992 bezocht ik een tentoonstelling van Giorgio Morandi (1890 – 1964) in Le Botanique in Brussel. Dat was dus een hele tijd vóór de veelbesproken overzichtstentoonstelling van de Italiaanse kunstenaar, die in 2013 in BOZAR plaatsvond. Morandi was toen buiten Italië nog niet heel bekend. Ondertussen is hij uitgegroeid tot vrijwel de beroemdste Italiaanse schilder van de twintigste eeuw. De expo werd voor mij een bijzondere ervaring en Morandi een bewonderingswaardige ontdekking. De affiche van de tentoonstelling hangt trouwens al 25 jaar in mijn keuken. Giorgio Morandi was naar binnen gekeerd en zijn kunst is dat ook. Het is alom bekend dat hij niet van reizen hield en zijn hele leven lang de voorkeur gaf aan enkele plaatsen die hij goed kende. Hij bezocht één keer een stad buiten Italië. Hij woonde zijn hele leven
als vrijgezel in Bologna, onder de hoede van zijn drie ongehuwde zussen. Van zijn twintigste tot aan zijn dood in 1964 schilderde Morandi stillevens van, simpel gezegd, vaasjes en potjes. De schilderijen zijn soms overvol en kleurrijk, maar vaak ook kleurloos, in tonen van grijs, oker, blauw en groen. Vaak gebruikt hij dezelfde voorwerpen en zet ze anders neer. Wie schildert nu zoiets? Geen geroep, geen -ismen, maar stille beelden van doosjes, kommetjes, ... in verf. Altijd opnieuw en steeds anders. Het onderwerp verdwijnt. Er rest alleen verf op een eerder klein canvas. Je blijft kijken, altijd opnieuw, ziet altijd weer iets nieuw. Kijken zonder oordelen, verwonderd zijn en het blijven: is dat niet de essentie van kunst? Morandi’s onderwerpen zijn voorwerpen die we dagelijks zien.
Toch leert hij ons anders kijken naar die alledaagse dingen: door zijn penseelstreken, zijn kleuren – eerder tonen – en veel dieptewerking - of net niet. Behalve zijn olieverfschilderijen zag ik in die expo ook Morandi’s aquarellen, etsen en tekeningen. In zijn landschappen zijn de luchten leeg, egaal grijspaars. Ook in het landschap zelf is geen afleiding waar te nemen. Je ziet er geen personen of figuren. Stilte, eenvoud, zo lijkt het..., maar o zo gecompliceerd. Tijdloos.
p. 6 Giorgio Morandi | Natura morta 1954, olie op canvas, 31,2 × 36,3 cm Firenze, Fondazione di Studi di Storia dell’Arte Roberto
I N B E E L D
KUNSTLETTERS
8
Tentotips LAURE PROUVOST
Laure Prouvost | The fountain, 2019 • Courtesy of the artist, and Galerie Nathalie Obadia (Paris and Brussels), carlier | gebauer (Berlin) and Lisson Gallery (London and New York). Exhibition architecture by Diogo Passarinho Studio. Photo: M HKA
Laure Prouvost | This glass contains water from a place no one’s ever been, 2018 • Courtesy of the artist, and Galerie Nathalie Obadia (Paris and Brussels), carlier | gebauer (Berlin) and Lisson Gallery (London and New York). Exhibition architecture by Diogo Passarinho Studio.
Laure Prouvost won in 2013 de prestigieuze Turner Prize. Intussen ruilde ze Londen en Tate voor Antwerpen en M HKA. In de grote overzichtsexpo die daar nu loopt, doet ze haar reputatie als originele kunstenares alle eer aan. De expo is een labyrint vol kamers die verrassen, verwarren of zelfs frustreren.
korte teksten op het scherm en met geluidsfragmenten. Ze speelt met de menselijke emoties, maar tegelijkertijd stelt ze vragen bij het fenomeen ‘kunst’. Heeft het zin om kunst te bewaren in een museumcontext?
In ‘Wantee’ reconstrueerde ze de eetkamer van haar grootvader, een conceptueel kunstenaar die goed bevriend was met Kurt Schwitters. Het verhaal situeert zich na de Tweede Wereldoorlog. Schwitters is pas verhuisd naar Londen. Hij noemt zijn vriendin Wantee, omdat haar bescheiden Engelse vocabularium niet meer woorden bevat dan ‘want tea!’. In de woonkamer zie je wat achtergebleven kunstwerken van de grootvader, die in die tijd net gedumpt was door de kunstwereld. Maar het verhaal gaat van kwaad naar erger: de grootvader is smoorverliefd op Wantee. Groen van woede stort de bomma zich op haar boetseerwerk. Haar talrijke theepotten maken ook deel uit van de installatie van Prouvost. Om je de kans te geven dit verzonnen, eigenzinnige verhaal door te spoelen staat in een theehoekje in het M HKHA jouw kopje thee klaar.
E X P O
Zo levert de installatie een totaalervaring. Je ruikt de geuren uit een ver verleden en je kan de geschiedenis voelen. Prouvost manipuleert de zintuigen met een spervuur van snel bewegende videobeelden, met
Er is in de expo veel meer te beleven dan een fictief verhaal over Wantee. Deze expo toont de filosofische diepte die in het oeuvre van Prouvost verstopt zit. Dat maakt haar onmiskenbaar tot één van de meest vernieuwende kunstenaars van deze tijd. Er is bijvoorbeeld ook de octopus die we overal in de tentoonstelling tegenkomen. Wat denk je van een glaasje zwarte vodka, gekleurd met inktvisinkt? Of wil je ook wel eens wat op papier neerschrijven met een octopus als schrijfstok? Voor Prouvost staat de octopus symbool voor ons onderbewuste. Twee derden van de zenuwcellen van het dier bevinden zich in zijn tentakels. De octopus denkt dus niet alleen na via de hersenen, maar reageert ook sterk op aanraking. Zijn zintuigen triggeren zijn verbeelding. Dat is meteen ook het centrale thema in de tentoonstelling.
M HKA, Antwerpen Tot 19 mei 2019 www.muhka.be
KUNSTLETTERS
9
CO WESTERIK
Co Westerik | Grammofoonspeler, 1971 • olieverf enCotempera op| Grammofoonspeler, 1971 • olieverf en tempera op doek op paneel, 111 × 146 cm. Westerik doek op paneel, 111 × 146 cm. Museum Boijmans Van Beuningen, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Rotterdam
In september 2018 overleed de Nederlandse kunstenaar Co Westerik op 94-jarige leeftijd. De overzichtstentoonstelling in Museum BoijmansVan Beuningen brengt een mooie hommage aan een erg origineel oeuvre. De schilderijen van Co Westerik zijn geen registraties van de werkelijkheid. De kunstenaar visualiseert scènes die de realiteit overstijgen. Hij maakt gevoelens zichtbaar. Zijn verstilde beelden zijn als gedichten die zich beperken tot een suggestieve aanzet. De kijker mag het verhaal afmaken. Elk werk ontstaat uit de verwondering van Westerik zelf: een dreigende onweerslucht, een buitenissig groeiende plant, de rook van een sigaar... Persoonlijke ervaringen van de kunstenaar ondergaan een langzaam en weloverwogen rijpingsproces. Met een haast naïeve behandeling van het perspectief, met fijne lijntjes en zachte kleurtinten ontstaat een fragiel beeld. Dreiging gaat voortdurend in dialoog met vertedering.
Als er in een werk al anekdotiek ontstaat, dan zwakt Westerik die af door een suggestieve titel: Mannen die rozen afzagen, Moederlijke ontferming in landschap, Zodat horen en zien je verging... De titels verhogen de spanning. Wat bijkomstigheden lijken, benadrukt hij en suggereert zo een diepere inhoud. Rationaliteit, humor en emotionele beleving voeren een ononderbroken rituele dans uit in dit authentieke werk. De retrospectieve toont naast een vijftigtal schilderijen en tekeningen ook zes dagboeken die Westerik zijn hele leven bijhield. Hierin noteerde hij bijna dagelijks welke keuzes en langzame vorderingen hij maakte.
Museum Boijmans-Van Beuningen, Rotterdam Tot 26 mei 2019 www.boijmans.nl
E X P O
10
KUNSTLETTERS
FESTIVAL VAN DE CONTROLE
Sarah Van Marcke | The Molding Principle, 2017
Enkele jaren geleden ontdekte kunstenares Sarah Van Marcke, in het huis waar haar ouders pas hun intrek hadden genomen, de erfenis van de vorige bewoner, priester Ignace D.K. Ze vond dozen vol foto’s en notities, maar vooral richtlijnen. De dagindeling van het priesterleven was tot in de perfectie georkestreerd via to-do lijstjes. Elk dag was een ritueel. Elke dag volgde hetzelfde vastgelegde scenario. Ignace stierf in 2013. Het was zijn uitdrukkelijke wens om alles, zowel inboedel, huis als omgeving, tot tien jaar na zijn dood onveranderd te laten voortbestaan. De priester probeerde op die manier de tijd stil te leggen. Aan de hand van foto’s en teksten bundelde Sarah Van Marcke deze erfenis in drie boekjes. Op basis van de ervaringen van de kunstenares stelde CCHA een conceptuele groepstentoonstelling samen rond het thema controle. Kunnen geluk en de behoefte aan controle in harmonie samenleven? Is angst de drijfveer om alles onder controle te willen hebben? Sommige kunstenaars gingen aan de slag met de controle op maatschappelijk vlak: wat zijn de voor- en nadelen van camera’s in het straatbeeld? Anderen keken naar controle in het dagelijks leven: hoe gaat de mens om met wat er zich onverwacht aandient op zijn levenspad? Wat betekent controle in de artistieke praktijk van een kunstenaar? Antwoorden krijg je, behalve van Sarah Van Marcke, ook van onder meer Francis Alÿs, Ruben Bellinkx, Kendell Geers en Chris Van Dessel. E X P O
CC Hasselt Tot 16 juni 2019 www.ccha.be
KUNSTLETTERS
11
YAYOI KUSAMA
Yayoi Kusama
Museum Voorlinden pakt uit met een spraakmakende hedendaagse kunstenaar: Yayoi Kusama (1929). Haar indrukwekkend succesverhaal komt op gang begin jaren vijftig in Japan. In een verloren moment staart ze in haar woonkamer naar het tafeldoek dat bedrukt is met een rood bloemenmotief. Het bezorgt haar hallucinaties. In een flits ziet ze hetzelfde bloemenpatroon tegen het plafond en aan de muren. Alles in de kamer, zelfs haar eigen lichaam, raakt betoverd met rode bloemen. Het lijkt wel of tijd en ruimte even niet meer bestaan. Het beeld is de aanzet tot een imposant oeuvre. Kusama begint te experimenteren met kamergrote installaties die ze aan de binnenkant met spiegels bekleedt. In die ‘Infinity Rooms’ neem je plaats op een klein platform, midden ontelbare grote en kleine gekleurde ballen die door de ruimte zweven. De spiegelende oppervlakken creëren een oneindig universum met duizenden planeten, waarin de mens zich beweegt als een speldenkop. Tijdens de Biënnale van Venetië in 1993 toont Kusama een oogverblindende spiegelkamer, gevuld met gestileerde gele pompoenen met zwarte stippen. Een belangrijke eigenschap van de pompoen is dat hij ook in moeilijke omstandigheden kan groeien. Yayoi, die een traumatische jeugd kende, identificeerde zich als kind al met de groente.
Kusama is intussen negentig jaar oud. Ze woont al meer dan veertig jaar vrijwillig in een psychiatrische instelling in Tokio. Haar atelier bevindt zich vlakbij. De noodzaak om kunst te maken blijft levendig. Ze schildert, schrijft, werkt samen met modehuizen, ontwerpt installaties... Ze brengt vandaag nog altijd gekleurde stippen aan op bomen en naakte lijven, op papier en canvas, op muren en zelfs op haar eigen rolstoel. Hiermee brengt Kusama een boodschap van levensvreugde, vrolijkheid en vrede. Met haar spiegelkamers wil ze de mens een kosmische ervaring meegeven en uitnodigen om het eigen ego los te laten. Kusama is de best verkopende vrouwelijke kunstenaar ooit. Om haar werk te zien moet je vandaag niet naar haar eigen museum in Tokio. Museum Voorlinden toont enkele iconische sleutelwerken: de Infinity Nets, met woekerende patronen op groot formaat, de spiegelende kamer en uiteraard de gestipte pompoenen.
Museum Voorlinden, Wassenaar Tot 1 september 2019 www.voorlinden.nl
André De Nys
E X P O
12
KUNSTLETTERS
Ateliergesprekken Pieter Jennes Het kunstenaarsatelier: de plek waar het allemaal gebeurt. De plek waar de kunstenaar inspiratie vindt, koortsachtig werkt en tot rust komt. Welke objecten verzamelt een kunstenaar om zich heen, uit noodzaak of uit genegenheid? In deze reeks selecteert Tamara Beheydt voorwerpen uit een atelier en gaat op zoek naar de verhalen erachter. Deze keer: Pieter Jennes.
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
'Ik ben op zoek naar textuur in de verf, het gevoel van meerdere lagen.'
13
Pieter Jennes heeft veel objecten, kunstwerken en materialen in zijn atelier in Antwerpen. Maar zijn pronkstuk is een Thonet stoel. Die steelt een beetje de aandacht in een ruimte waar schilderkunst nochtans de hoofdrol speelt. 'Picasso had er ook zo één,’ zegt Pieter. ‘In zijn atelier Villa La Californie in Cannes. Picasso had natuurlijk een echte. De mijne is een kopie.’
Poppenkast
Foto: Klaartje Lambrechts
Pieter vindt wel vaker inspiratie bij grote meesters. Enkele van zijn nieuwste creaties zijn handpoppen, met een keramieken hoofd en textiel lijfje. In zijn tentoonstelling bij aip, de exporuimte in de Academie Hoboken, toonde hij bovendien enkele keramieken fonteinen. ‘Ik zag in Düsseldorf een expo met poppen van Paul Klee,’ vertelt Pieter. ‘Hij maakte ze voor zijn zoontje. Ze zeggen meer over hem dan zijn schilderkunst. Ik wilde dat ook proberen met mijn leerlingen aan de Kunstacademie van Wilrijk, waar ik lesgeef. Ik vond het zo leuk dat ik het idee meenam naar mijn eigen atelier. Bovendien schreef ik me in voor keramieklessen.’ Pieter heeft grootse plannen met zijn krokodillen, gorilla’s, vogels en autootjes. ‘Ik zou graag een tentoonstelling maken in een kleine ruimte, met enkel deze poppen. Dan maak ik een hele muur vol affiches en bouw ik er een verhaal mee.’ Hij toont werken in gouache op papier, die wellicht ooit affiches worden. ‘Ik heb
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
14
plaats opengelaten voor een titel. Ze doen me denken aan affiches van Peter Doig: hij heeft in zijn huis in Trinidad een cinemazaaltje. Bij elke vertoning maakt hij snel een poster.’ Hoewel zijn galeriste Sofie Van de Velde voor het concept te vinden is, wil Pieter nog even met zijn poppenkast wachten. ‘Het verhaal moet op punt staan.’
Dansen in de galerie
P O R T R E T
Pieter is druk aan het werk voor zijn komende solotentoonstelling bij Sofie Van de Velde. Het is de eerste expo sinds hun recent aangekondigde samenwerking. Als hij naar een tentoonstelling toe werkt, vindt Pieter het onderliggende verhaal belangrijk. ‘Ik wil werken rond het thema dans. Ik ben gefascineerd door de dansmarathons van de jaren 1920 en 1930 in de Verenigde Staten.’ Tijdens de economische depressie waren deze dansmanifestaties populair, omdat je er geld mee kon verdienen: hoe langer je kon blijven dansen, hoe meer geld dat opbracht. Op de tafel in Pieters atelier
liggen foto’s van dansers die in elkaars armen in slaap vallen of zelfs flauwvallen. Zijn atelier deelt hij met kunstenaars Elleke Frijters, Isabel Fredeus en Bart Kok. Het ligt boven Kunsthal Extra City. Het is er ijskoud en er is een lek. ‘Maar de huur is goedkoop en het is een fijne plek om te werken,’ zegt Pieter. Van Sofie Van de Velde kreeg hij twee petroleumvuurtjes: ‘Omdat mijn verf in deze kou anders niet droogt.’ Er staan al enkele werken waarin dansers de hoofdrol spelen. Ook de Amerikaanse Shaker movement inspireerde hem: ‘Daar gaat het meer om individuele dansers. De tentoonstelling wordt één grote dans-zaal met paren en aparte dansers.’ De bewegingen van Pieters personages zijn opvallend fluïde: niet realistisch, maar des te levendiger. ‘Ik heb me onder meer laten beïnvloeden door de werken van Bill Traylor,’ vertelt Pieter. ‘Hij is een underground kunstenaar, geboren in slavernij. Hij begon pas rond zijn tachtigste met kunst maken.’
KUNSTLETTERS
15
‘Normaal vervang ik mijn palet vaak, waardoor ik nieuwe kleuren kan uitproberen. Dat heb ik nu al lang niet gedaan. De nieuwe doeken zullen dus qua kleur mooi bij elkaar passen.'
Over de vloer liggen overal kleine verftubes uitgespreid. ‘Eigenlijk werk ik vooral met materialen die voorhanden zijn. Zo krijg ik wel eens canvassen, die ik dan overschilder. Ik houd niet van nieuwe doeken, ze zijn zo egaal. Ik ga net op zoek naar die textuur in de verf, het gevoel van meerdere lagen. En zo zijn deze verfjes ook tubes die Luc Tuymans niet meer nodig had. Ik kreeg ze van zijn assistent.’ Het mengpalet op de tafel toont ook een groot aantal lagen. Dat wijt de kunstenaar aan tijdgebrek. ‘Het is nu erg druk, vooral met de komende expo. Normaal vervang ik mijn palet vaak, waardoor ik nieuwe kleuren kan uitproberen. Dat heb ik nu al even niet gedaan. De nieuwe doeken zullen dus qua kleur mooi bij elkaar passen!’ Pieter Jennes stelt tentoon: Art Brussels: 25 t.e.m. 28 april 2019, Tour & Taxis Gallery Sofie Van de Velde: opening eind juni, Nieuw Zuid
Tamara Beheydt Tamara Beheydt is Master in de Kunstwetenschappen en Bachelor in de Filosofie. Ze publiceert regelmatig bijdragen voor verschillende blogs en magazines. www.tamarabeheydt.com
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
16
As seen on Instagram Je bent er voor of tegen, maar het valt niet te ontkennen dat Instagram hét sociale medium van het moment is. Een medium waar fashionista’s hun brood mee verdienen, maar ook een kanaal om op een esthetische manier beeldend werk online te plaatsen. In deze rubriek lichten we drie profielen toe die je móet volgen.
K U N S T A N D E R S
➊ @ kitagar
➋ @mark.manders
➌ @jonathanlawes
De Londense Kit Agar gebruikt in haar werk een heel duidelijk warm pastel kleurenpalet met veel huidkleurige tinten. In dit werk van haar, één van de vele naaktportretten die ze maakt, zet ze met simpele lijnen een heel knap, sferisch werk neer.
Deze kunstenaar kende je waarschijnlijk al, maar de beeldhouwer uit Ronse is ook echt een aanrader om op Instagram te volgen. Naast mooie foto’s van zijn werk is het ook boeiend te zien met welke exposities en werk in opdracht, over de hele wereld, Manders bezig is. Een boeiende en inspirerende pagina dus.
Deze Londense kunstenaar werkt voornamelijk met zeefdruk en speelt met de techniek door in zijn werk veel overlappende kleurvlakken te combineren. Op zijn pagina vind je zowel werk van hem terug als foto’s van gebouwen die hem inspireren of foto’s op zijn werkplek.
Fien Deman
KUNSTLETTERS
17
Erik Desmyter & Edouard Schneider Drukdrukdruk in de weer met het campagnebeeld Ook dit jaar is het drukdrukdruk! Op 4 en 5 mei 2019 viert de wereld van grafiek feest met workshops, artist talks en expo’s in heel België. Het campagnebeeld van het festival is het resultaat van een samenwerking tussen kunstenaar Edouard Schneider en drukker Erik Desmyter. Zij zijn gepassioneerd door druk, door grafiek en door beeld. We bezoeken hen in de Iron Handpress Studio, het atelier van Erik, voor een gesprek over hun samenwerking en hun liefde voor ambachtelijke drukkunst.
Hoe zijn jullie gaan samenwerken? ERIK: Ik volgde Edouard al een tijdje op Instagram en zag dat hij geometrisch, abstract en in zwartwit werkte. Ik contacteerde hem. Hij zag het meteen zitten om samen een experiment te doen.
Hoe kwam het campagnebeeld voor drukdrukdruk tot stand? EDOUARD: Toen Kunstwerkt me vroeg voor het ontwerp wist ik al snel dat ik iets met typografie wilde doen. De titel ‘drukdrukdruk’ heeft iets esthetisch, vind ik. Ik maakte een aantal schetsen op papier, scande ze in en speelde er daarna mee in Adobe Illustrator. Het ene deel van de schets heb ik
handmatig op lino overgezet. Het andere deel zette ik om in een vectorieel bestand dat we daarna in hout uitfreesden. Zo krijg je een combinatie tussen digitaal en analoog werk, wat ik best interessant vind.
Dat klinkt niet eenvoudig. ERIK: Maar het is wel boeiend, want het resultaat is niet helemaal te voorspellen. Zo kozen we voor een goedkope triplexplaat uit dennenhout. Het is zacht, niet zo stabiel en moeilijk om te frezen. Maar het heeft mooie, wilde houtnerven en daar kiezen we dan voor. Ook de kleur draaide bij het mengen anders uit. We werkten met oude traditionele inkten op oliebasis. Veel van die potten zijn 20 jaar oud. Die verf heeft geleefd. Elke pot die je opent, biedt een verrassing.
T E C H N I E K E N
KUNSTLETTERS
18
Erik, jij hebt de liefde voor drukkunst in de genen? Ik kom uit een familie van 5 generaties drukkers. Mijn betovergrootvader begon in 1856. Hij had verschillende handpersen. Mijn grootvader had een drukkerij tot eind jaren ’70. Ik ben opgegroeid tussen de oude machines en lithostenen. Omdat we zo’n machines hadden, begon ik uit te zoeken wat je er mee kan doen. Ik heb geen artistieke, maar een technische achtergrond als ingenieur. Zo kan ik bijvoorbeeld die oude drukpersen in en uit elkaar halen.
Erik Desmyter
Hoe kies je met wie je werkt?
T E C H N I E K E N
Pas sinds ik met de grote handpersen aan de slag ging, werk ik met kunstenaars samen. Dat doe ik ondertussen 20 jaar. Af en toe contacteer ik een kunstenaar om samen te werken of vinden zij mij. Je kan nu ook gemakkelijk op Instagram jonge kunstenaars ontdekken. De oudere generatie is moeilijker online te vinden.
Zit er een duidelijke lijn in de werken die je uitbrengt? Ik druk alleen wat ik zelf leuk vind. Het zijn altijd limited editions, 30 tot 50 prenten in hoogdruk. Mijn persen zijn gietijzeren hoogdrukpersen. Hiermee kan je typo-
grafisch werken met metalen en houten letters of artistiek met hout- of linosnedes. De CNC-frees biedt heel wat extra mogelijkheden om drukplaten te frezen. De combinatie van hout- en linodruk in één werk (voor het campagnebeeld van drukdrukdruk) had ik nog nooit eerder gedaan. Ik tast graag grenzen af.
Je houdt van experiment? Ja, ik experimenteer graag met kleuren en materialen. Ik werk ook met handpersen uit de 19e eeuw. Die werken volledig anders dan moderne persen. Ik doe bewust bijna alles manueel, zowel inkten als drukken. Door manueel in te inkten krijg je interessante effecten.
Je geeft je kunstdrukken uit als Sous-Sol Editions. Welk verhaal schuilt achter die naam? SOUS-SOL is een 13e eeuwse kelder in het centrum van Gent. Daar verkoop ik tijdens het weekend de werken die ik gedrukt heb, vooral limited editions van een 15tal kunstenaars. Mijn uitgeverij doopte ik Sous-Sol Editions, genoemd naar de kelder. Het drukken doe ik in mijn atelier (Iron Handpress Studio).
KUNSTLETTERS
19
We studeerden in hetzelfde jaar en vulden elkaar altijd al veel aan.
Edouard, je hebt een herkenbare stijl waarbij typografisch experiment vaak terugkomt. Hoe is die stijl ontstaan?
Ja, dat is moeilijk, al die etiketjes (lacht). Ik hou er vooral van om werk in opdracht te combineren met vrij werk. De leukste opdrachten zijn voor mij dus een combinatie, zoals nu bij drukdrukdruk het geval is.
EDOUARD: Ik speel inderdaad graag met The sound of print typografie en letters. Dat deed ik al in mijn bachelorproef, waarbij ik een artistieke in- Kilian Longueville (de andere helft van het terpretatie van de klanken van het alfabet Letterlik-duo) maakte een knappe video over maakte. Ik heb dyslexie. Mensen met dyslexie het drukproces van de affiche van drukdruken letters, dat past eigenlijk niet goed samen druk. ‘Ik wou het bijzondere samenspel van (lacht). Uit onderzoek blijkt dat mensen met alle technieken tonen. Elk klein detail van het dyslexie eerder naar letters als beeld kijken maakproces heeft een bepaald gevoel en een dan dat ze lezen. Dat zou mijn interesse in ty- specifiek geluid. Met die geluiden creëerde ik pografie kunnen verklaren. een ritme. De video bouwt op, het werk groeit en daarmee ook het klankenpalet.’
Je bent pas sinds 2017 afgestudeerd en sindsdien lijkt jouw parcours zich snel uit te tekenen. Toen ik nog student was, kreeg ik al redelijk wat opdrachten. Maar het blijft ook gewoon hard werken aan je portfolio, hoor. Ik heb ook een tijdje als stagiair gewerkt bij een grafisch bureau. Toen besefte ik dat ik liever als zelfstandige aan de slag wou. Wat je maakt vanuit een grafisch bureau is niet écht meer van jou. Begin dit jaar richtte ik samen met Kilian Longevueville Studio Letterlik op.
Ontdek de video op www.drukdrukdruk.org Lukas De Block • Camille De Gruyter • Sarah Poesen
ONTMOET EDOUARD SCHNEIDER IN ZIJN ATELIER Op 26 mei 2019 om 14u organiseren we een bezoek aan het atelier van Edouard in Gent. Het bezoek duurt ongeveer 1,5 uur en kost 8 euro. Inschrijven kan via www.kunstwerkt.be
pr
int • w
int •
in e e n
pr
w
e in e n
Edouard Schneider
Waar ligt voor jou het verschil tussen kunstenaar en grafisch vormgever zijn, want je bent het allebei?
We geven 5 exemplaren weg van de handgedrukte prints die Edouard Schneider en Erik Desmyter maakten. Waag je kans en stuur een mail naar info@kunstletters.be met vermelding ‘druk’.
T E C H N I E K E N
KUNSTLETTERS
20
Achter de schermen
Het campagnebeeld dat Edouard en Erik maakten is een combinatie van linosnede en houten blokprint. Hoe kwam het tot stand? Dat ontdek je hier.
➊ Vormgever Edouard Schneider schetst een tweekleurig typografisch beeld.
➋
Daarna splitst hij zijn schets op per kleur. Linosnede wordt namelijk per kleur, in verschillende lagen, gedrukt. Elke kleur krijgt een aparte plaat. Voor hij de schetsen op plaat overzet, spiegelt hij het beeld.
T E C H N I E K E N
➌ Het oranje, de lichtste kleur, snijdt hij uit linoleum met gutsen.
KUNSTLETTERS
21
➏
De delen die hij niet wegsneed, de ‘hoger gelegen delen’, worden ingeinkt.
➎
Bij het afdrukken starten Edouard en Erik met de lichte kleur. Als die droog is, wordt de tweede kleur hierop gedrukt. Erik drukt handmatig met een Counterweight Albion Press (uit 1840).
➐ Het eindresultaat!
➍ De tweede (zwarte) laag wordt door een CNC-machine gesneden uit een triplex plaat.
T E C H N I E K E N
KUNSTLETTERS
22
Beiron Brouwers Dromen van onbevangen schilderen
Kunstenaar Beiron Brouwers kijkt uit naar zijn tentoonstelling, die in juni gepland is. De schilder is duidelijk intens bezig met het thema van de expo: the spirit of a child. Op de monumentale trap naar zijn atelier in Antwerpen waarschuwt hij me voorzichtig: ‘Er is nog niet veel te zien.’ Maar de foto’s en schilderijen aan de muur van zijn atelier tonen duidelijk waar het hem om te doen is.
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
Waarom koos je ‘the spirit of a child’ als thema? Kinderen willen klimmen naar het hemelse, aanraken wat niet tastbaar is. In een boom zijn ze wie ze zijn: puur en zonder frustratie. Waarom klimmen volwassenen niet in bomen? Als volwassene boet je in aan spontaniteit. Dat proces begint al in de kleutertijd. Als kind leer je binnen de lijntjes kleuren. Die ballast wil ik overboord gooien. Ik wil van nul beginnen en onbevangen schilderen. Ik nodig het publiek uit om binnen te treden in mijn schilderijen, in een geheime wereld vol grenzeloze dromen. Misschien kan je als kijker je eigen jeugd even vasthouden of opnieuw beleven.
Hoe ga je te werk? Ik vertrek van honderden foto’s die ik maak. Een voorbeeld: deze foto van mijn dochter in een boom vertaalde ik naar een schilderij op klein formaat. Vooral het lijnenspel in de foto intrigeerde me. Omdat ik tevreden was over het klein formaat, maak ik nu een groot schilderij. Dat is nog niet af. Het vraagt meer kleur. Ik maakte al schetsen en voorstudies. De uitwerking zit in mijn hoofd.
Anders dan een tijdje geleden schilder je nu met een rijk kleurenpalet.
23
Is de verf als materie belangrijk voor je of is die alleen maar een middel tot verbeelding? De ondergrond is voor mij van groot belang. Ik heb een goede leerschool gehad, alles uitgeprobeerd. Die voorkennis is wel nodig, je moet je verf beheersen. Nu wil ik tabula rasa maken en teruggaan naar de bron.
Heb je een vast ritueel? Trek je op vaste tijden naar je atelier? Ik schilder als ik in de stemming ben. Dat kan op elk tijdstip zijn: overdag, ’s avonds, ’s nachts. Weet je, als het donker is, maak je vaak verrassend andere schilderijen. Soms kan ik uren zitten kijken. Een schilderij creëer ik in mijn hoofd. Als het daar voltooid is, begin ik te schilderen. Schilderen is een eenzaam beroep. Dat weegt vaak. Dan komt de gedachte bij me op: moet ik een andere weg inslaan? Ik vermoed dat Picasso om diezelfde reden begon te beeldhouwen.
Je werken zijn voor interpretatie vatbaar. Moet de kijker een boodschap in je schilderijen ontdekken? Mijn werk moet krachtig genoeg zijn om het ook zonder uitleg te waarderen. Ik vind het interessant als je er als kijker een eigen interpretatie van maakt. Maar je mag het ook gewoon mooi vinden.
Mijn vorige werken waren donker. Dat had zo zijn redenen. Mijn vader was ge- Ben je tevreden over hoe je carrière storven en ik schilderde snel, in een verloopt? Sommige kunstenaars maken waas. Ik gebruikte kunst als vluchtweg. een blitzcarrière, andere laten hun Ik ben doorheen die rouwperiode. Ik werk oeuvre liever ‘rijpen als een goede wijn’, doordachter en bouw mijn werken op. De dixit schilder Lucas Devriendt. techniek van toen blijft wel dezelfde. Met konijnenlijm bevestig ik Japans papier op Ik bouw niet bewust aan mijn carrière. Ik het canvas. De levendige structuur van het groei in mijn werk. Als er evolutie is, dan ben papier geeft diepgang aan het geheel. ik tevreden. Ik ben ook niet gebonden aan een galerie. Ik geef niet toe aan trends en wil niet per se behagen. Mijn werk verkoopt gelukkig Sta je open voor het onverwachte goed, vooral aan kunstverzamelaars. Maar de lat ligt hoog voor een artiest. Je moet tijdens het schilderen? opboksen tegen veel goede kunstenaars, Ja, dat gebeurt. Maar de basis en grond- proberen op te vallen in een stroom aan posts gedachte blijven altijd behouden. op sociale media. Zelf post ik minimaal op
P O R T R E T
24
KUNSTLETTERS
'Ik heb een goede leerschool gehad, alles uitgeprobeerd. Nu wil ik tabula rasa maken en teruggaan naar de bron.'
Instagram. Ik heb geen behoefte aan dat soort bevestiging. Bovendien moet je als kunstenaar heel veelzijdig zijn. Niet alleen je werk telt, maar ook of je sociaal vaardig bent ĂŠn een zakenman.
Op de expo in juni zal ook kunst uit Hong Kong te zien zijn. Hoe is dat tot stand gekomen? Ik heb vrienden in Hongkong die me introduceerden bij enkele art dealers. De eerste contacten dateren van vijf jaar geleden. De expo is een uitwisselingsproject. Kunstenaars uit Hongkong zullen hier werk tonen en een deel van de expo zal ook in Hongkong te zien zijn. P O R T R E T
Waar droom je als kunstenaar nog van? Mijn droom is een perfect schilderij maken. Dan pas zal ik rust vinden.
Betekent dat eenmaal het perfecte schilderij is gemaakt, je het penseel neerlegt? Helemaal niet. Ik blijf uiterst gedreven. Beiron Brouwers stelt tentoon: Van 13 tot 26 juni 2019, Mechelsesteenweg 148, 2018 Antwerpen www.beironbrouwers.com
Kathleen Ramboer Kathleen Ramboer maakt reportages voor en over kunstliefhebbers op www.kunstpoort.com
KUNSTLETTERS
25
Uit de webgalerie De keuze van Josse De Pauw In 2019 is het 450 jaar geleden dat Pieter Bruegel de Oude stierf. De wereldberoemde schilder woonde in Brussel en kwam naar het Pajottenland om inspiratie op te doen. De openluchttentoonstelling 'De Blik van Bruegel' met interventies van kunstenaars en ontwerpers, zet het unieke werk van de meester in de kijker. Acteur en theatermaker Josse De Pauw, zelf verknocht aan de streek, brengt verhalen over het land van Bruegel. Op vijf plaatsen op het parcours kan je een tekst van hem beluisteren. Zoals Bruegel al schilderend heeft verteld over zijn omzwervingen tussen Brussel en Pajottenland, zo probeert De Pauw zijn eigen ervaringen en indrukken in woorden te vatten. De Blik van Bruegel loopt van 7 april tot 31 oktober 2019.
We vroegen Josse om te grasduinen in de webgalerie op www.kunstwerkt.be. Hij trof er werken aan van Dominique Valcke en Andreas Valkenborgh die hem erg bevielen.
www.deblikvanbruegel.be I N B E E L D
KUNSTLETTERS
26
DOMINIQUE VALCKE
In 1990 ontdekte ik het deeltijds kunstonderwijs. Sindsdien is de Academie Beeldende Kunsten van Anderlecht mijn artistieke thuisbasis. Ik volgde er al schilderen, tekenen en keramiek en zit nu in het tweede jaar van de opleiding grafisch ontwerp en illustratie. Ik doe ook aan keramiek in het vrije atelier van CC Strombeek. De disciplines zijn uiteenlopend, maar er loopt een rode draad door mijn werken. Mijn thema’s zijn architectuur, kleur en humor. Ik werk op dit moment aan een serie ‘bruggen’ in keramiek. Ik vertrek van een foto, maar al snel raakt het basisbeeld ondergeschikt aan mijn fantasie. Het resultaat is een vorm die me voldoening schenkt: soms herkenbaar, soms niet. Elke kijker kan een eigen interpretatie maken en daar hou ik van.
Ik maak ook geregeld kleitegeltjes van 105 × 105 mm. Dat werk heeft niets met architectuur te maken, maar des te meer met kleur en vorm. De tegels zijn helemaal aan mijn fantasie ontsproten. Die verschillende facetten in de keramiek zorgen voor een evenwicht in mijn creativiteit. JOSSE DE PAUW: Dit keramieken werkstuk van Dominique Valcke lijkt me iets wat ik wel op mijn schrijftafel wil. Iets waar mijn blik ongedwongen op valt, wanneer het denken zich slechts moeizaam laat verwoorden en een rustpunt nodig heeft. Ik kan me voorstellen dat het werk op zo’n moment zijn titel waarmaakt en àls het dat doet, ga ik er even met mijn vingers langs.
In dit werk is weinig kleur aanwezig. Net het ontbreken van kleur maakt deze vorm sterk. Ik heb twee soorten chamotteklei gebruikt: een witte en een auberginekleurende klei. Gelukkig hebben de twee soorten elkaar bij de biscuitbak niet afgestoten en zijn ze één geheel gebleven. Voor de afwerking heb ik enkel bovenaan een lijn zwarte glazuur aangebracht. Daarna bakte ik het geheel op 1240°C.
I N B E E L D
‘Het resultaat is een vorm die me voldoening schenkt: soms herkenbaar, soms niet. '
p. 27 Brug keramiek 42 × 17 × 4,5 cm
KUNSTLETTERS
27
KUNSTLETTERS
29
ANDREAS VALKENBORGH
Ik ben een 72-jarige kunstenaar, weliswaar met een kleine 'k', die in zijn schilderwerk zijn eigen weg gaat, wars van alle conventies in de hedendaagse kunstwereld. Vaak zie ik daar figuren krampachtig naar de gunst van het publiek dingen. Eerlijkheid, authenticiteit, verwondering, gevoeligheid en maatschappelijke betrokkenheid zijn de funderingen van mijn werk. Daarnaast ben ik ook gefascineerd door thema’s als ouderdom, verval en het ruwe, ongepolijste. Ik heb op zolder een driehonderdtal werken staan, waaronder vele abstracten, maar ook een aantal reeksen.
JOSSE DE PAUW: Als ik een land was, dan stond er in mijn vlag een stoel. Valkenborgh heeft hier het wezen van de stoel geraakt. Zo zijn ze, stoelen. Na sluitingstijd of de ochtend na een feestje – als er even niemand op ze zit – dansen ze zelf. Weinigen weten dat. Het werk is een mooie ode aan mijn geliefde meubel. Het zou mijn vlag kunnen zijn.
Schilderen en kunst zijn voor mij belangrijke ingrediënten die mijn leven kruiden en zin geven. Een steeds zwaarder wordende rugzak met gezondheidsperikelen heeft er voor gezorgd dat ik, eerder dan verwacht, mijn job als leraar plastische opvoeding en esthetica in het middelbaar onderwijs heb moeten ruilen voor het pensioen. Gelukkig ben ik toen aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Heusden-Zolder, in kasteel Meylandt, gaan schilderen. Dat was ongeveer een elf jaar geleden. Voor 'Stoelendans' vond ik inspiratie in de politieke wereld, waar in juli 2016 een echte stoelendans gaande was.
p. 28 Stoelendans olieverf 120 × 80 cm
‘Als ik een land was, dan stond er in mijn vlag een stoel. Valkenborgh heeft hier het wezen van de stoel geraakt. Zo zijn ze, stoelen.'
I N B E E L D
30
KUNSTLETTERS
Vakmanschap Wat je kan leren van meesters Vakmanschap is een vorm van cultureel erfgoed dat in de hoofden en handen van mensen zit: kennis en vaardigheden, met wortels in traditie. Dat vakmanschap doorgeven is uiterst waardevol. Sinds dit jaar lopen meester-leerling-trajecten die net dat stimuleren. We polsten bij de projectduo’s Lies Caeyers / Sophie Kuijken en Elleke Frijters / Luk Van Soom naar hun ervaringen.
P O R T R E T
Multimediaal kunstenaar Lies Caeyers was op zoek naar een manier om haar digitale beelden meer ziel te geven, weg van het computerscherm. Ze klopte aan bij kunstschilder Sophie Kuijken, die veel ervaring heeft met de traditionele schildertechnieken van de oude meesters zoals de gebroeders van Eyck en Rogier van der Weyden. Sophie wordt nu zelf een meester en deelt haar kennis met Lies.
KUNSTLETTERS
Lies Caeyers en Sophie Kuuken
31
Lies Caeyers 36 jaar Gent Lies probeert zich met haar werk te verzetten tegen dood en verval. Ze experimenteert daarbij met haar eigen menselijke vorm en zoekt manieren om die vorm vast te leggen. Sophie Kuijken 54 jaar Willebringen Sophie construeert haar realistisch aandoende portretten op basis van beelden die ze online vindt. Ze voegt deze verschillende menselijke vormen samen tot nieuwe identiteiten.
OVER HET MEESTER-LEERLING-TRAJECT
Minister Sven Gatz lanceerde in mei 2018 een nieuwe subsidie waarmee hij het doorgeven van vakmanschap wil ondersteunen. De subsidie richt zich op vakmensen die iemand een aantal maanden in de leer willen nemen om hem of haar de knepen van het vak te leren. De focus is breed: van wagensmeden tot vechtkunsten, van draailierbouwen tot likeurstoken. Maar ook heel wat beeldende kunstdisciplines komen aan bod. In december 2018 kregen 27 meester-leerling-trajecten een beurs.
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
32
Hoe is het idee ontstaan om samen het meester-leerling-traject aan te gaan? LC : Voor mijn project ‘The Children of Minkowski’
(meer info in kader) was ik op zoek naar een manier om de figuren te tonen die tijdens dat project zijn ontstaan. Die bestaan alleen als digitaal 3D-bestand op de computer. Als ik die beelden afprint, maken ze een steriele indruk. Voor mij was het werk in die vorm niet af. Ik had al jaren het idee om er met de hand iets aan toe te voegen, liefst met oude traditionele kunsttechnieken. Zo zou ik kunnen spelen met dat contrast tussen oud en nieuw, tussen die technische uitstraling van die computertechnologie en dat ambachtelijke van een oude kunsttechniek. Waar oud en nieuw samenkomen, ontstaat vaak een raadselachtige, tijdloze sfeer die verwondering oproept. Ik dacht eraan om de beelden te gaan schilderen met olieverf, maar dat bleef bij een idee omdat ik de technische bagage niet had. Via het meester-leerling-traject kwam ik bij Sophie terecht. Ik volg haar werk al jaren.
Hoe was het voor jou om die vraag te krijgen, Sophie? SK :
Onverwacht, maar wel een interessante uitdaging. Ik ben hier al jaren mee bezig. Lies’ vraag verplichtte me om me weer wat meer te verdiepen in de technieken. Het is tof om al die kennis door te geven en er zo voor te zorgen dat iemand anders er ook gebruik kan van maken.
Heb je zelf ooit les gegeven? SK : Neen. Ik werk graag op mijn gevoel en op mijn
eentje. Ik leer Lies ook alleen maar het puur technische aspect. Ik bemoei mij niet met haar artistieke bedoelingen. Daarom heb ik ook nooit les gegeven: ik zou het moeilijk hebben om mensen artistiek te sturen.
Zijn er dan geen creatieve raakpunten tussen jullie werk?
P O R T R E T
SK : Zeker, we werken allebei met de menselijke figuur, maar niet op een realistisch-figuratieve manier. Ik maak bijvoorbeeld geen portretten van mensen die komen poseren, maar zoek modellen op het internet. Die beelden ga ik assembleren en bewerk ik met Photoshop. Ook de interesse voor structuren en organische vormen bindt ons.
Hoe gaan jullie precies te werk? SK : Doorheen het hele traject, dat 16 maanden loopt, volgen we de chronologie van de opbouw van een schilderij. We bekijken materialen waar het resultaat moet op komen. Daarna doen we een onderzoek naar de grondlaag. We bekijken de materialen die de oude meesters voor hun grondlagen gebruikten en bekijken hedendaagse alternatieven. Zo gaan we laag per laag te werk, net zoals de oude schilders dat ook deden. De volgende fase is de ondertekening. Daarna volgt de glacerende laag. We brengen transparante pigmentlagen op elkaar aan. Zo neemt de kleurverzadiging toe. Door onderliggende lagen deels zichtbaar te laten, kan je een nauwkeurige en scherpe weergave van de werkelijkheid creëren.
KUNSTLETTERS
33
‘Het gaat er niet om de materialen en technieken van vroeger exact te kopiëren, maar wel om op een rationele wijze om te gaan met de materialen die vandaag bestaan.' Jullie volgen echt de werkwijze van de oude meesters? SK : Er zijn veel manieren om te schilderen. Veel schil-
ders werken nu ‘alla prima’: in één laag, rechtstreeks op de grondlaag. Vroeger werd er een zeer zorgvuldige opbouw gevolgd. LC : We gaan op de wijze van de oude meesters aan
de slag, maar daarbij volgen we vooral hun ideologie. Zij onderzochten heel goed hun materialen omdat ze een zo duurzaam mogelijk werk wilden maken. Dat vind ik heel interessant. Het gaat er niet om de materialen en technieken van vroeger exact te kopiëren, maar wel om op een rationele wijze om te gaan met de materialen die vandaag bestaan. Als je die zo inzet, dan bereik je resultaat dat voor de eeuwigheid kan stand houden.
De titel van jullie samenwerking is ‘als ich can’. Wat betekent dat? LC : Dat is een devies dat van Eyck op zijn panelen plaatste. Het betekent ‘naar mijn beste kunnen’. De overdracht van de techniek is belangrijker dan het uiteindelijke resultaat. ‘Als ich can’ betekent zowel ‘we zien wel waar we komen’, als ‘we doen ons uiterste best’. Vandaar dat die titel zo goed past. Natuurlijk is er ook die link met van Eyck, die in zijn tijd heel bewust omging met het combineren van bestaande technieken met nieuwe wetenschappelijke kennis.
OVER THE CHILDREN OF MINKOWSKI , EEN PROJECT VAN LIES CAEYERS, I.S.M. KASPER JORDAENS
Hermann Minkowski was een JoodsDuitse wiskundige uit de 19e eeuw. Hij ontwikkelde meetkundige methoden om de werkelijkheid te beschrijven. Hij was één van de eerste wetenschappers die tijd erkende als vierde dimensie. Lies Caeyers baseerde zich op zijn bevindingen voor haar project The Children of Minkowski. Een wiskundige formule, ontwikkeld door ingenieurarchitect Kasper Jordaens, genereert algoritmische afleidingen van de vorm van een menselijk lichaam. Het resultaat is een oneindige reeks bizarre figuren. Lies wil de schildertechnieken die ze zal bestuderen tijdens het meester-leerling-traject, toepassen op de verdere uitwerking van deze digitale figuren. De figuren print ze digitaal af op textiel of hout, op ware grootte en in grijswaarden. Ze bewerkt ze met kleur aan de hand van de traditionele klassieke olieverftechnieken.
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
P O R T R E T
Elleke Frijters en Luk van Soom
34
Foto: Studio Van Soom
Bij een expo in openlucht leerde Elleke Frijters hoe moeilijk het is om sculpturen in kunststof te maken die weerbestendig zijn. Ze besloot samen met Luc Van Soom in een meester-leerlingtraject te stappen rond de creatie van monumentale buitenbeelden in brons en andere materialen. Elleke Frijters 25 jaar Antwerpen Elleke maakt sculpturen die gebaseerd zijn op vormen waar we mee samenleven, vaak architecturale en industriĂŤle objecten. Luk van Soom 62 jaar Rijkevorsel Luk is een verteller die met grote stielvaardigheid de realiteit naar zijn hand zet.
KUNSTLETTERS
35
Foto: Studio Van Soom
Foto: Studio Van Soom
Hoe is het idee voor dit traject ontstaan? Tijdens mijn studies aan het KASK in Gent, merkte ik dat ik tegen technische grenzen aan botste. Het gebeurde meer dan eens dat ik sculpturen bedacht die voor mij nog te moeilijk waren om uit te voeren. Na een dergelijk frustratiemoment raadde mijn docent, beeldhouwer Peter Rogiers, me aan om een bezoek te brengen aan Luk Van Soom. Hij staat bekend als een beeldhouwer met veel technische knowhow. Het klikte tussen ons en ik liep een korte stage bij hem. Na het debacle met de openluchtexpo kwam ik erachter hoe moeilijk het is om beelden voor de buitenruimte te maken en hoe weinig ik ervan afwist. Je beelden moeten onder alle omstandigheden overeind blijven en met eigen middelen vervoerbaar zijn. Voor buitensculpturen is er in onze contreien maar één juiste en duurzame materiaalkeuze: brons. Andere metaalsoorten moet je heel intensief behandelen om een lang verblijf in openlucht mogelijk te maken. Omdat dit iets is waarover ik van Luk nog veel kan bijleren, besloten we samen om de beurs aan te vragen.
Hoe gaan jullie te werk? De beurs ging in januari van start. Ik volg Luk tijdens de uitwerking – van concept tot plaatsing – van grote projecten. Zo zijn we bezig met het boetseren en mouleren van drie paar grote benen. Die worden
daarna afgevormd in zand en gegoten in brons. In het dagelijkse verloop in het atelier en door oefening wordt veel kennis overgedragen. Daarnaast doe ik onbetaalbare ervaring op door de samenwerking met Luks uitgebreide professionele netwerk. Voor de realisatie en plaatsing van een monumentaal buitenbeeld heb je namelijk ook goede partners nodig, zoals gieterijen, ingenieursbureaus, constructieateliers en (internationale) transportbedrijven. Ook van deze partners kan ik veel bijleren.
Wat denk je dat de draagwijdte zal zijn van dit project? Met de kennis en ervaring die ik op deze manier verwerf, ga ik zelf aan de slag. Het zal me in staat stellen om ongeremd monumentale buitenbeelden te maken die bestand zijn tegen vandalisme, extreme weersomstandigheden en de tand des tijds. Aangezien ik ook lerares ben in het deeltijds kunstonderwijs, zal ik de opgedane kennis zelf kunnen doorgeven aan mijn studenten. Op deze manier blijft de kennis die Luk gedurende bijna 50 jaar opgedaan heeft, bewaard voor latere generaties. Op Instagram kan je het traject van Elleke en Luk volgen: @studiovansoom.
Magalie Lagae • Annemie Vingerhoets
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
36
Meersenier 14 Kunst in de vitrines Je hebt twee mooie leegstaande vitrines en veel zin om kunst te tonen. Wat doe je dan? Hendrik Braet en Jelle Van Groeningen van Linx+ deden een open oproep aan kunstenaars om een geĂŻnspireerde invulling te geven aan de karaktervolle ruimtes aan de zijingang van Ons Huis in Gent. Het resultaat kan je elke maand gaan bekijken nabij de Vrijdagmarkt. Marieke Gelissen bij haar werk in de vitrines.
De Meerseniersstraat is een nostalgisch kuierstraatje waar je het verleden nog echt kan voelen. In dit verbindingsstraatje tussen de Vrijdagmarkt en het Patershol valt heel wat te bekijken, maar de mooie vitrines aan de ingang van Ons Huis, het bekende ABVV-gebouw trekken de aandacht. Ze bieden een mooie kans om er een artistieke invulling aan te geven.
K U N S T A N D E R S
HENDRIK: Het zou zonde zijn om deze vitrines niet te gebruiken. We hadden al enkele kunstenaars die er af en toe eens exposeerden, maar we wilden het graag doordachter aanpakken. We plaatsten een oproep op de website van Kunstwerkt, waar al snel heel wat reactie op kwam. We stelden een jury samen die de 23 ingediende dossiers grondig bekeek en er 8 sterke kunstenaars uitpikte.
Elke maand kan een kunstenaar in de vitrines zijn ding doen. Er zit veel variatie in de selectie. Heel uiteenlopende disciplines komen aan bod. Binnenkort organiseren we een nieuwe selectieronde. Het plan is om na 2 jaar exposeren in de vitrines een expositie op poten te zetten met de werken van alle deelnemende kunstenaars. We beschikken over een heel mooie, historische zaal, waar de werken zeker tot hun recht zullen komen. Tot 15 april toont Brigitte Slabbynck werk in de vitrines. Daarna volgt Lucas Delaere. Wil je ook kans maken om te exposeren? Dien dan je dossier (CV/10 recente werken/motivatie) in via WeTransfer bij hendrik.braet@linxplus.be. Dat kan nog tot eind mei. De jury komt nog voor de zomer bij elkaar om de ingestuurde voorstellen te bekijken.
KUNSTLETTERS
37
Zjos Meyvis
Marieke Gelissen
Zjos Meyvis beet de spits af van deze exporeeks en presenteerde in de vitrines sculpturen in brons.
Marieke woont en werkt in Amsterdam, maar kwam helemaal tot in Gent om hier in de vitrines haar werk te tonen.
‘Ik ben al meer dan 40 jaar artistiek actief en niet gebonden aan een galerie. Daardoor kan ik doen wat ik wil, zoals deelnemen aan dit interessante initiatief. Ik maak zowel beeldhouwwerken als assemblages en grafiek. In de vitrine plaatste ik onder meer een huis met boom in brons, een terugkerend thema in mijn werk. Daarmee grijp ik terug naar mijn roots, het landschap in het Waasland.’
‘Het sprak me erg aan dat het om twee vitrines gaat. Ik maakte net het tweeluik 'Something to hold' en was nieuwsgierig hoe dat werk op die specifieke plek zou werken. De twee beelden lijken sterk op elkaar, maar zijn toch verschillend. Doordat je in de vitrines beide prints niet in één oogopslag zag, speelde het tweeluik met de waarneming van de toeschouwer.’
In het werk van Zjos nemen ook bijzondere machines zoals stuifmeelverspreiders of een herstelplaats voor vissen een plaats in. Hij vertelt er mee over de eeuwig circulaire gang van het leven, over de voortplanting die in de genen van de natuur zit. Want geen enkel wezen is onsterfelijk. JELLE: De jury was gecharmeerd door de veelzijdigheid in Zjos’ werk, dat tegelijkertijd telkens teruggaat naar de essentie. Het doet nostalgisch en geborgen aan, maar nooit op een evidente manier.
‘Vorige zomer heb ik 1 dag per week doorgebracht in een houtatelier met de onmogelijke opgave om een perfect ronde bol te snijden uit een stuk iepenhout. Dit werk gaat niet alleen over het object dat te zien is, maar vooral over hoe je het vasthoudt. Door dat vastpakken lijken het object en het lichaam samen te vallen, in een specifieke houding of handeling. Die momenten leg ik vast.’ HENDRIK: Warme menselijkheid siert het werk en het karakter van Marieke Gelissen. Haar werk ademt een aanstekelijke eenvoud uit waarmee ze een complexe, onzegbare realiteit aanraakt.
Ward Desloovere
K U N S T A N D E R S
KUNSTLETTERS
38
GRAFIEK IN DE KIJKER Els Lesage
Naar aanleiding van drukdrukdruk stellen we enkele grafische talenten voor. Meer info op blz. 51.
I N B E E L D
KUNSTLETTERS
39
I N B E E L D Alwin Viaene
KUNSTLETTERS
40
I N B E E L D
Alexandra Vinck
KUNSTLETTERS Raphaël Decoster
41
I N B E E L D
42
KUNSTLETTERS
De maker Joke Raes De tekeningen, sculpturen en installaties van Joke Raes ontstaan schijnbaar moeiteloos. Kom je dichterbij, dan merk je dat haar werk bol staat van de detaillering. Elk werk van Joke is met grote aandacht gemaakt, verraadt obsessie met het oppervlak en alles wat daarachter ligt. De fantasievolle botanische vormen die Joke tekent, lasert, kleit, breit en assembleert nemen een prominente plaats in. Haar organische beeldtaal is die van het Amazonewoud, van de woekerende, wriemelende natuur waarin de mens één soort is te midden van honderdduizenden andere.
P O R T R E T
Joke werkte in het theater als performer en vormgever, maar vond gaandeweg haar plaats in de beeldende kunst. Ze stelt tentoon in België en ver daarbuiten. Op zondag 16 juni organiseert Kunstwerkt een bezoek aan haar atelier in Gent.
KUNSTLETTERS
Hoe is het allemaal begonnen?
Waar ben je trots op?
JOKE: Ik werd geboren met elf
Dat ik via mijn werk mensen hun ogen kan strelen.
vingers. Eén ervan is een potloodvinger. Als kind was ik erg verlegen. Communiceren via mijn fantasie en materiaal voelde bevrijdend.
Wat vind je het mooiste moment tijdens het creatieproces? Als ik opgeslorpt ben door wat ik maak en mijzelf verras over wat ontstaat. Hoe dat gebeurt, is afhankelijk van het medium en het karakter van het materiaal. Of als, ondanks vele worstelingen en onzekerheden, het kunstwerk zich ineens laat verschijnen en verwondering teweegbrengt.
Wat is je lievelingsmateriaal? Materialen die verschillen in tactiliteit, zoals washipapier, potlood, klei, lasercutter, gevonden natuurlijke materialen en industrieel afval.
Wat doet je twijfelen? Naar mijn bankrekening kijken en merken dat ik geen financiële middelen heb voor de productie van een kunstwerk of onderzoek.
Wat had je gedaan als je niet voor kunst had gekozen?
43
ONTMOET JOKE RAES IN HAAR ATELIER Op zondag 16 juni om 14u organiseert Kunstwerkt een bezoek aan het atelier van Joke Raes in Gent. Het bezoek duurt ongeveer 1,5 uur en kost 8 euro. Inschrijven kan via www.kunstwerkt.be
Dan was ik parfummaker geworden. Of actrice, regisseur, astronaut of microscopisch onderzoeker.
Wie is jouw grootste steunpilaar? De mensen die me opvangen als ik handen nodig heb voor de realisatie van mijn werk.
Wat vind je een mooie zin? ‘Ik ging daarbinnen, wist niet waar en nietsvermoedend bleef ik daar.’ (Samuel Beckett).
www.jokeraes.org
Ruth Van de steene Ruth Van de steene laat je op haar blog niet alleen kennismaken met het werk van kunstenaars die haar boeien, maar laat je ook een glimp van de maker zelf opvangen. ruthendemooiemakers.wordpress.com
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
44
OVERPEYSING Charlotte Peys • Meer info op blz. 50.
E X P O
KUNSTLETTERS
45
E X P O
KUNSTLETTERS
46
Call me Frank Een portret in plexiglas Al tien jaar timmert Call Me Frank met succes aan zijn kunstenaarscarrière. Hij maakte een opmerkelijke keuze: schilderen op plexiglas. Een gesprek over schildertechnieken, doorzetten, budgetbaby’s en Maurizio Cattelan.
P O R T R E T
Na zijn studies was Call Me Frank (op de deurbel van zijn woning lees ik ‘Iannoccari-Neville’) klaar voor een grafische carrière. Naast deze professionele activiteit zou hij zich onder zijn alter ego Call Me Frank toeleggen op schilderkunst. Met zijn laatste geld maakt de jonge kunstenaar drie werken die allemaal een koper vonden. Het publiek was enthousiast over zijn bijzondere techniek: schilderen op plexiglas.
KUNSTLETTERS
‘Ik heb het mezelf moeilijk gemaakt’, geeft Frank toe. ‘Het is een arbeidsintensief proces: ik doe bijna twee maanden over één werk. Eerst moet ik het plexiglas opschuren. Daarna breng ik een laag aan, zodat het epoxypigment zich kan hechten. Vooral de lange droogtijden spelen me parten. Bovendien heb je geen mogelijkheid om aanpassingen te doen’, voegt hij er in één adem aan toe. ‘De grote werken tellen ongeveer 250 kleurvlakken. Ik maak elke kleur zelf. Op een goede dag tot 15 kleuren, maar soms ook amper drie tinten. Ik heb ondertussen mijn eigen kleurkaarten gemaakt om sneller te kunnen werken. Ik heb een grondige digitale voorbereiding nodig om te controleren of alles klopt.’ Tientallen foto’s tegen de atelierwand bewijzen dat hij niets aan het toeval overlaat. Zijn inspiratie voor portretten vindt hij online en in magazines. ‘Ik word getroffen door het beeld van onbekende. Dat wil ik op plexiglas vatten. Omdat ik hun namen niet ken, zijn het voor mij allemaal Jane en John Does (Engelse term voor niet-geïdentificeerde personen). Vijf galeries in binnen- en buitenland bieden werk van Call Me Frank aan. Hij blijft er bescheiden onder. Hij geeft zelfs toe dat het wat stiller is op het kunstfront. Investeringen hebben een hap uit het budget genomen. Hij tovert een tiental inspiratieboekjes tevoorschijn. ‘Meer ideeën dan geld momenteel’, lacht hij. ‘Ik werk veel met potlood en papier. Dat is goedkoop en het houdt de inspiratie scherp. Ik probeer ook om elk jaar nieuwe technieken bij te leren.’ In het atelier toont hij mij zijn project ‘Warfume Agent’. Voor dit project maakte hij acht verschillende parfumflesjes met een wrange knipoog. Uit een doos tovert hij zijn Agent Orange tevoorschijn. Het ontbladeringsmiddel dat massaal werd ingezet tijdens de Vietnamoorlog veranderde in zijn handen tot een verstuiver waaruit een onschuldige mist verstuift. Met ‘Budget Baby’ realiseerde Call Me Frank een ander idee uit zijn inspiratieboekje. ‘No crying, no feeding, no changing, no batteries, no use’ luidt de ludieke ondertitel. Het boekje nodigt uit om met papier en schaar een baby in elkaar te knutselen. Frank biedt zelfs de mogelijkheid om te upgraden tot een plastic modelleerkit of porseleinen versie in luxe-verzamelkist. Hij ziet mijn verbazing en licht toe dat deze zijstappen hem helpen bij de zoektocht naar zichzelf. Elk jaar stort hij zich op een nieuwe vorm of materiaal. Niet tevreden? Dan verwijst hij het werk genadeloos door naar de kelder. Gelukkig volgen galeries zijn zijsprongen en durven ze een risico nemen.
47
‘Ik heb het mezelf moeilijk gemaakt. Ik doe bijna twee maanden over één werk.’ Zijn er ook kunstenaars die hem inspireren? ‘Ik hou van de manier waarop Maurizio Cattelan het aandurft om moeilijkere onderwerpen te brengen. Hij verrast door de dramatiek van het onderwerp en toch speelt er een glimlach om je mondhoeken: een biddende Hitler, de Paus getroffen door een meteoriet of een ostentatieve middenvinger op het plein voor de Milaanse Beurs. Stuk voor stuk krachtige werken die je laten stilstaan en nadenken. ‘In de stilte van mijn atelier voer ik vaak gesprekken met mezelf,’ bekent Frank. ‘Ik beeld me in dat Cattelan me interviewt en ik op elke vraag een gevat antwoord geef. En dat de Italiaanse kunstenaar me toevertrouwt dat hij een grote fan van mijn werk is.’ Welke raad zou hij aan startende kunstenaars geven? Zijn antwoord is kort en zonder franjes: ‘Blijf trouw aan wat je goed vindt. Succes met werk dat je niet graag maakt, is geen succes.’ Call Me Frank exposeert: Quartier A, Aalst, solo, vanaf 28 april 2019 Galerie Van Campen en Rochtus, Antwerpen (groepsexpo), vanaf 25 april 2019 Städtische Galerie Neunkirchen, solo, vanaf 30 augustus 2019 www.callmefrank.be
Yves Joris Yves Joris deelt zijn passie voor kunst en letteren op zijn blog lettergoesting.wordpress.com. Bovendien werkt hij mee aan artzines als The Art Couch en Het Beeldend Kunstjournaal.
P O R T R E T
KUNSTLETTERS
48
CARTE BLANCHE Lore Stessel • Meer info op blz. 50.
I N B E E L D
KUNSTLETTERS
49
I N B E E L D
KUNSTLETTERS
50
CARTE BLANCHE: LORE STESSEL
MX #06, 2018 Gelatin-silver emulsion applied on canvas 110 × 140 cm, from a gelatine-silver negative, 4,5 cm × 6 cm
In ‘Carte Blanche’ (blz 48 en 49) krijgt een kunstenaar vrij spel. BLANCO, de platformfunctie van de atelierorganisatie NUCLEO, duikt geregeld op met projecten waarin het kunstenaars vraagt te reageren op een 'lege zone'. Deze keer vormen 2 lege vellen papier en een carte blanche het speelveld. De kunstenaars worden geselecteerd i.s.m. de partners binnen de Vlaamse koepel van atelierorganisaties UFO: NUCLEO uit Gent, Studio Start uit Antwerpen, Cas-co uit Leuven, Vonk uit Hasselt/Genk en De Tank van het Entrepot uit Brugge.
In dit nummer: Lore Stessel (via Cas-co vzw, Leuven)
LORE: Mijn werk voltrekt zich in het proces van aantrekken en afstoten tussen fotografie en schilderkunst waarbij het ene medium onmisbaar is voor het andere. Sinds 2013 werk ik samen met dansers, experts in lichaamsexpressie. Door dans te fotograferen ontstaat een verstild beeld, een moment dat tijdens een performance voorbij is voordat je er erg in hebt. Er ontstaat ruimte voor iets nieuws. Ik maak mijn eigen stille choreografie met het lichaam door haar zwaartekracht en flexibiliteit vast te leggen. Voor mijn recentste beelden werkte ik samen met Butoh dansers Espartaco Martinez (MX) en Sakiko Yokoo (J) in Mexico, juni 2018. www.lorestessel.com
OVERPEYSING In 'Overpeysing' (op blz 44 en 45) zet cultuurwetenschapper en illustrator Charlotte Peys haar indrukken over een expo, een atelierbezoek of oeuvre om in tekst en beeld. Het resultaat zijn poëtische reportages in tekeningen en gebiedende wijsheden. Voor dit nummer trok ze naar Villa Verbeelding in Hasselt. Daar loopt nog tot 8 juni 2019 de expo ‘Uit het goede hout. De houtsnede in prentenboeken’. Deze tentoonstelling combineert originele houtsnedes van gevestigde waarden Luk Duflou en Isabelle Vandenabeele met werk van opkomende talenten Merlijne Marell en Vanessa Verstappen.
e in e n
int •
pr
int • w
C O L O F O N
in e e n
pr
w
We geven 5 exemplaren weg van de handgedrukte prints die Edouard Schneider en Erik Desmyter maakten. Waag je kans en stuur een mail naar info@kunstletters.be met vermelding ‘druk’.
KUNSTLETTERS
51
WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER:
ABONNEREN? Prima idee!
MEEWERKEN AAN KUNSTLETTERS?
Tamara Beheydt Katrien Boogaerts Lukas De Block Camille De Gruyter Fien Deman André De Nys Yves Joris Magalie Lagae Jonas Nachtergaele Charlotte Peys Sarah Poesen Kathleen Ramboer Chantal Steenhaut Lore Stessel Ruth Van de steene Annemie Vingerhoets
Een abonnement kost 15 euro (4 nummers). Een groepsabonnement kost 35 euro (5 ex. van 4 nummers) Alle info: www.kunstwerkt.be | 09 235 22 70
Heb jij een eigen kijk op wat er aan beeldende creativiteit te ontdekken valt? Een kunstenaar, trend, techniek of project zo de moeite waard dat je het graag wil of móet delen? Werk mee.
KUNSTLETTERS.BE
Stuur je idee met een schets van wat je in een stuk wil vertellen of tonen naar info@kunstletters.be.
HOOFDREDACTIE: Ward Desloovere
Meer lezen, meer bekijken? Kunstletters leeft ook volop online. Op kunstletters.be vind je uitgebreide versies van de bijdragen in de papieren versie, met extra beeldmateriaal. Bovendien kan je er ook terecht voor meer artikels, expotips en video.
Kunstletters is een magazine van Kunstwerkt vzw, Bijlokekaai 7C, 9000 Gent Kunstletters verschijnt 4 × per jaar. Afgiftekantoor 9000 Gent X Erkenningsnummer: P209149
VORMGEVING: Wilderzicht DRUK: Stevens Print VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Hilde De Leeuw
Je
vindt Kunstletters ook op Facebook en Instagram. Vragen, tips, opmerkingen: info@kunstletters.be
GRAFIEK IN DE KIJKER Van blz. 38 tot en met 41 vind je werken van grafische talenten die we graag in de spots zetten. Tijdens het grafiekfestival drukdrukdruk kan je hen aan het werk zien of hun werk ontdekken. Els Lesage | Meringue, 2018 29,7 × 42 cm, risoprint, oplage 1 Alwin Viaene | facetproject #1 ets 40 × 50 cm, aquatint in combinatie met harde grond Alexandra Vinck | Jungle 31 × 42 cm, houtsnede Raphael Decoster | Eruptions 50 × 70 cm, lithografie Ontdek het werk van deze artiesten tijdens drukdrukdruk 2019: Els Lesage: Het Entrepot, Brugge Alwin Viaene: Niet toxische grafiek DKO, Gent Ontdek het volledige programma op www.drukdrukdruk.org
Alexandra Vinck: Atelier Blauwhof, Kessel Raphaël Decoster: Atelier Bruno Robbe, Frameries
C O L O F O N