Van verval naar verwondering

Van verval naar

verwondering

Slecht onderhouden pleinen, grauwe tunneltjes, vieze parkeerplaatsen. Het zijn plekken waar je liever niet komt. En dat is zonde. Neem als voorbeeld het Burgakkerpleintje, middenin het historische hart van Boxtel. Hier gingen gemeente en omwonenden – samen met kunstenaar Philip Lüschen – de strijd tegen verloedering aan.

Ook aan de zuidrand van Eindhoven wordt dit jaar een nieuw kunstwerk geopend. Een onaantrekkelijke doorgang onder snelwegknooppunt De Hogt belemmerde daar de toegang naar natuurgebied het Dommeldal. Wat kan kunst daaraan veranderen? Twee inspirerende projecten onder de loep.

Non-plaats 1 Het Burgakkerplein in Boxtel

Donkergrijze klinkers op de weg, omzoomd door witgeschilderde arbeidershuisjes en herenhuizen van rond 1900. Hier en daar afgewerkt met van die typische blauwe luiken. Als je naar de bibliotheek in Boxtel loopt of fietst, word je verrast door het prachtige oude straatje waar je doorheen komt. Wat een contrast is dan het plein waar de bibliotheek zelf aan ligt. Dat mag je gerust een doorn in het oog noemen. Althans, zo was dat tot twee jaar geleden. Want gemeente en bewoners besloten het plein met behulp van kunst aan te pakken. Het kunstwerk Public Green Through Hoops werd in 2018 feestelijk geopend. Wat deed dit werk met het plein en de omgeving? Is er iets veranderd?

Humor Kaatje van Asten woont al 35 jaar aan het Burgakkerplein. Vroeger

was dit de speelplaats van de aanpalende school, vertelt ze. Toen de school vertrok, ging het plein in rap tempo achteruit. Rommel op de straat, losliggende klinkers en bekladde muren. Toen de gemeente besloot om de bestrating van het plein te vervangen, moesten de mooie bomen die op het plein stonden óók weg. Elsbeth van Gils, wiens huis aan het plein grenst: “Vanaf dat moment was het pas écht een kale boel. Met die bomen was het nog iets. Maar toen de begroeiing weg was, voelde het als zo’n grauw Oost-Berlijns plein, vond ik.”

Via Kunstloc Brabant kwam de gemeente Boxtel in contact met twee kunstenaars en één kunstcollectief. Zij presenteerden hun ontwerpvoorstellen voor het plein aan een klankbordgroep van omwonenden en aan een door Kunstloc ingerichte kunstadviescommissie. Lonneke de Wit, een buurvrouw van Kaatje en Elsbeth, haakt bij het gesprek aan. “De kunstenaars presenteerden drie compleet van elkaar verschillende plannen. Dat we het

daar als buren met elkaar over hadden – wat vinden we hiervan, wat willen we wel of niet – dat was heel leuk. Het zorgde echt voor verbinding.” Het plan van Philip Lüschen werd uiteindelijk unaniem als beste gekozen. “Zijn presentatie zat goed in elkaar. En ik moest zo lachen om alles wat hij had bedacht. Er zat gewoon enorm veel humor in”, herinnert Lonneke zich, breed glimlachend.

Kritische noot Op een zonnige voorjaarsmiddag betreden we het flink aangepakte plein. Wat opvalt – zeker nu, in het felle licht – zijn de helwitte muren aan weerszijden van het plein. Aan de ene kant staan drie groene cipressen, aan de andere kant nemen twee klimmende jasmijnen de muur over. In de zomer ruikt het hele plein ernaar, weten de bewoners te vertellen. “Hier”, wijst Kaatje naar één van de muren, “werd een hoop op gekliederd. Graffiti kan mooi zijn, maar wat hier stond was dat absoluut niet. En we waren eigenlijk bang dat dat wéér zou gebeuren. Maar je ziet het. Nu, anderhalf jaar na de opening van het plein, is het nog steeds netjes.” Elsbeth knikt. Haar muur aan de pleinkant is in de periode dat ze er woont (meer dan twintig jaar) nog nooit schoon van bekladding geweest. En nu dus wel. Hoe komt dat volgens haar? “Nu stelt het plein echt iets voor, dat zie je meteen. Dan weet je: hier moet je vanaf blijven.” Vorig jaar, toen Boxtel 75 jaar bevrijding vierde, werd er zelfs een film op geprojecteerd. Oude beelden

van de bevrijdingsfeesten – zomaar te zien op de muren van het Burgakkerplein. “Dat was echt fantastisch”, glundert Elsbeth.

Marjolein Krijger, die ook in de buurt woont, is kritisch. “Het eigenlijke ontwerp van Philip was vrolijker. Daar zat meer kleur in, en dat kon het plein wel gebruiken. Helaas moest hij het eigenlijke plan aanpassen, omdat het plein anders niet toegankelijk was voor iedereen.” Ze is niet de enige die er zo over denkt. Ook andere bewoners vonden het kleurrijke ontwerp mooier. “Maar”, vult Marjolein aan, “we zijn enorm blij met hoe het plein opgeknapt is.” Elsbeth knikt:

“Het eerste ontwerp was inderdaad nog mooier. Maar al met al, samen met de andere opknapwerkzaamheden van de gemeente, is het hier enorm veranderd. Daar zijn we als buurt erg blij mee. Uiteindelijk kun je met kunst op zo’n openbare plek nooit iedereen tevreden stellen, en dat hoeft ook niet. Het totaal resultaat mag er zijn.”

Verwondering Lonneke loopt naar de cipressen die nu tegen de muur staan. Ieder boompje – het zijn er drie in totaal – heeft een eigen ring. Na verloop van tijd groeien de bomen erdoorheen. “Het is alleen de vraag welke het eerst is”, zegt ze. Heeft Lonneke al wel eens weddenschappen gesloten met medebewoners? Ze schiet in de lach: “Jazeker. Als ik mensen hier op het plein tegenkom, vraag ik: wat denk jij? Welke boom wint?” Elsbeth vult aan: “Op de drie stalen deuren die voor de boompjes staan, komen nog wel eens lollige reacties”, weet ze. Maar zo nu en dan ziet ze ook iets anders gebeuren. “Laatst liep een ouder met kind langs, ze kwamen net van de bieb. Het kind vroeg waar die deuren voor waren. De ouder wist het ook niet. Toen ontstond er een gesprek over wat de bedoeling zou kunnen zijn. Dat vind ik erg leuk. En dat maakt dit werk voor mij persoonlijk bijzonder.” Kunstenaar Philip Lüschen maakt zowel autonoom werk als kunst in de openbare ruimte. Hoe blikt hij terug op de ontwikkeling van Public Green Through Hoops?

Als je naar een museum gaat, weet je dat je met iets ongewoons geconfronteerd kan worden. Het interessante aan de openbare ruimte is dat daar je blik minder gekleurd is én dat je publiek bereikt dat nooit naar musea gaat. Op het plein in Boxtel heb ik herkenbare bomen en planten zoals coniferen, taxus en jasmijn net iets anders neergezet dan normaal. Daardoor is de nieuwe situatie niet direct te ‘lezen’. De onnatuurlijke markeringen en stalen deuren geven de setting iets mysterieus. Waarom groeien hier bomen en planten in genummerde constructies?

In het ontwerptraject heb ik eigenlijk drie opdrachtgevers die ik enthousiast moet krijgen: de gemeente, de bewoners en mezelf. Dat is niet altijd eenvoudig. Ik gaf verschillende keren presentaties op het gemeentehuis, waar bewoners ook bij waren. Door met ze in gesprek te gaan en mee te nemen in mijn gedachtengang, kwamen we dichter bij elkaar. Dat was heel prettig. Een eenvoudige vraag die ik overigens altijd meeneem is: zou ik dit voor mijn eigen deur willen? Als bewoners begrijpen waarom ik bepaalde keuzes heb gemaakt, dan wordt het automatisch ook steeds meer hun verhaal en hun plein. Zodra het kunstwerk wordt omarmd zit mijn werk erop. En dat is in Boxtel volgens mij goed gelukt.

www.philipluschen.nl

Non-plaats 2 Onderdoorgang knooppunt De Hogt

Aan de zuidrand van Eindhoven wordt eind 2020 een nieuw kunstwerk geopend. Het kunstproject hoort bij bredere ontwikkeling van het gebied door onder meer verschillende gemeenten, provincie, waterschappen, gebiedsbeheerders. Het werk bevindt zich onder een viaduct bij snelwegknooppunt De Hogt. Via het fietspad dat hier ligt, bereik je een bijzonder natuurgebied: het Dommeldal. Tot voor kort was de onderdoorgang nog niet bepaald aantrekkelijk voor fietsers en wandelaars. Wat kan kunst daaraan veranderen? In gesprek met projectleider Karel Beljaars van de gemeente Eindhoven, die het project namens de provincie en andere belanghebbenden uitvoert.

Hoe kwam de gemeente op het idee om hier een kunstproject te starten?

“Vroeger was er geen onderdoorgang bij De Hogt. Maar sinds de randweg van Eindhoven is verdubbeld, is die er wel. In ongeveer 2013 is dit viaduct aangelegd, met een fietspad. Omdat de snelweg daar zo laag overheen loopt is het er donker, onaangenaam. Het was niet aantrekkelijk, en dat wilden we wel.

Want deze onderdoorgang is onderdeel van een recreatieve route. Om deze onderdoorgang aantrekkelijker te maken, besloten we een kunstenaar in te schakelen. Dat doen we in de gemeente Eindhoven trouwens vaker: ook om bijvoorbeeld de viaducten in de binnenstad aantrekkelijker te maken.”

Het werk hier is van de hand van kunstenaar Krijn de Koning. Hoe kwam je met hem in contact?

“We schakelden Kunstloc Brabant in voor advies. Samen selecteerden we een aantal kunstenaars. Uiteindelijk kozen we samen uit twee ontwerpvoorstellen. Het voorstel van Krijn paste het best bij ons idee. Zijn ontwerp heeft

hij gaandeweg trouwens nog aan moeten passen, omdat het niet geaccordeerd kon worden door Rijkswaterstaat, de eigenaar van de onderdoorgang. Dat is soms het lastige bij gebiedsontwikkeling – je moet rekening houden met enorm veel belangen. Daardoor kan zo’n proces lang duren. Maar ook daar hadden we veel aan het advies van Kunstloc Brabant.”

Wat hoop je dat er op deze plek gebeurt?

“Ik hoop dat het werk er na verloop van tijd voor zorgt dat deze plek, en ook het prachtige Dommeldal daarachter, meer bekendheid krijgt. Ik zou het ideaal vinden als mensen deze plek ook een naam gaan geven. Dat ze zeggen: ‘Laten we

afspreken bij…’ en dat iedereen dan weet dat deze plek bedoeld wordt. Zo’n kunstwerk werkt dat wel in de hand, denk ik.

Het kunstwerk is onderdeel van twee routes. Aan de ene kant voor bezoekers van de recreatieve route van en naar het Dommeldal. Maar ook als onderdeel van de kunstroute van en naar Eersel. Het kunstwerk krijgt als het goed is een mooie functie in dit gebied – als herkenningspunt, als afspreekplek maar ook als werk dat je gewoon eens wil zien.

Kunstenaars verleiden mensen om een plek te bezoeken, om te glimlachen en om zich ergens prettig te voelen. Daar is hun verbeeldingskracht bij uitstek geschikt voor.” Kunstenaar Krijn de Koning maakt zowel autonoom werk als kunst in de openbare ruimte. Hoe kijkt hij aan tegen zijn werk voor De Hogt?

Voor de voetgangers en fietsers is knooppunt De Hogt een weliswaar groene, maar ook rauwe en ongepolijste passage onder zeven snelwegen door, waar je niet aan ontkomt als je hier de stad uit wilt. Ik vond de plek spannender dan ik op het eerste gezicht had verwacht. Het grote contrast tussen het razende verkeer boven op de viaducten en de meanderende Dommel beneden, maken het een bijna schizofrene plek, een plek met twee totaal verschillende realiteiten, waardoor het bezoek, als je daar op let, bijna een filmische ervaring is. Er is natuurlijk wel sprake van een probleem. Vooral bij de grootste onderdoorgang is de plek kaal en ligt er enkel zand. Hier komt weinig licht en, belangrijker nog, geen water, waardoor er niets groeit. Ik heb deze plek gekozen om een kunstwerk te maken dat een bijzonder aandachtspunt creëert op dit problematische stuk van de passage. Niet als een incidenteel object, maar als een ingreep die iets doet met de beleving van de gehele ruimte.

Het kunstwerk bestaat uit twee soorten elementen. Vier grote, scheefgezakte en verzonken betonnen elementen die verwijzen naar de monumentale pilaren van de viaducten (de bovenwereld) en één verbindend grondvlak in de kleur groen, die verwijst naar het idee van het landschap (de beneden wereld). Zo ontstaat een soort abstracte en surreële Japanse rotstuin die maakt dat deze passage ook de kwaliteiten van een echte ‘eigen’ plek krijgt.

www.krijndekoning.nl

Blind Walls Gallery Breda omarmt blinde muren met kunst

Blind Walls Gallery is hét museum op straat. Inmiddels zijn er ruim 90 muurschilderingen gemaakt. Deze zijn gemaakt door zowel lokale als internationale kunstenaars. Iedere kunstenaar laat zich inspireren door een typisch Bredaas verhaal dat past bij de plek.

Een succesvolle schildering bestaat uit drie componenten: een bijzonder verhaal, een locatie waar je het verschil kunt maken en een kunstenaar met een uitgesproken stijl. Initiatiefnemer Dennis Elbers: “Bij de selectie van een kunstenaar is het verhaal van de plek vaak al duidelijk. De kunstenaar mag dit naar eigen inzicht omzetten in een ontwerp.” De locatie is daarin ook bepalend. “Is het een plek waar de schildering de leefomgeving kan verbeteren? In welke wijk of buurt is het werk te zien? Welke mensen moeten we overtuigen?” Het werk uitvoeren duurt uiteindelijk één dag tot drie weken. Daarna gebruikt de organisatie achter Blind Walls verschillende kanalen om mensen te vertellen over het verhaal, de plek, de kunstenaar en het maakproces. Inmiddels hebben ze al 12 gidsen en doen er jaarlijks meer dan 2.000 mensen mee aan een rondleiding. Dat de stad het project omarmt, merkt de organisatie aan de reacties tijdens rondleidingen, maar ook als een kunstenaar op straat aan het werk is. In het begin was het wennen: mag dat wel, zo’n muurschildering? Inmiddels vertellen inwoners van Breda trots aan elkaar dat er een nieuwe ‘Blind Wall’ komt. Bovendien krijgt Blind Walls steeds meer verzoeken voor schilderingen. In specifieke wijken of bij belangrijke gebeurtenissen, zoals de herdenking van 75 jaar bevrijding.

Dennis besluit: “Het is tof om te zien dat mensen die normaal gesproken geen musea bezoeken toch zo kunnen genieten van kunst. Het vertellen van de verhalen achter de schilderingen is hierbij net zo belangrijk als de uitvoering.”

Ken je Blind Walls Gallery nog niet? Op de website van de organisatie vind je een kaart met alle schilderingen. Je kunt je daar ook aanmelden voor een rondleiding.

www.blindwalls.gallery

Inmiddels vertellen inwoners van Breda trots aan elkaar dat er een nieuwe ‘Blind Wall’ komt.