ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
له مه‌ریوان ڕێز له محه‌ممه‌دعه‌لی محه‌ممه‌دیان گیرا ل ه ڕێوڕه‌سمێکی تایبه‌تدا ک ه ل ه گوندی «نێ» ی ناوچه‌ی مه‌ریوان ،به‌ڕێو ه چوو ،رێز ل ه مامۆستای قوتابخانه ،محه‌ممه‌د عه‌لی محه‌ممه‌دیان گیرا ک ه ماوه‌یه‌ک له‌و ه پێش بۆ دڵنه‌وایی ماهان ،یه‌کێک ل ه قوتابییه‌کانی ک ه نه‌خۆش ه و مووی سه‌ری نه‌ماوه ،سه‌ری خۆی تاشی. ئه‌و کاره‌ی محه‌ممه‌د عه‌لی محه‌ممه‌دیان بۆ تاشینی سه‌ری ک ه دوای ه هاودڵیی قوتابییه‌کانی دیکه‌و سه‌رتاشینی هه‌موویانی به‌دوادا هات ،ل ه ئاستی دنیادا ده‌نگدانه‌وه‌ی باشی بووهو هه‌موو الیه‌ک ب ه بایه‌خه‌و ه له‌و هه‌وڵ ه ئینسانییه‌ی محه‌ممه‌د عه‌لی محه‌ممه‌دیان ڕوانیوه ،هه‌ر ل ه درێژه‌ی ئه‌و به بایه‌خ زانینه‌دا ڕۆژی هه‌ینی11 ،ی ڕێبه‌ندان ل ه گوندی «نێ» ی ناوچه‌ی مه‌ریوان‌و به‌به‌شداریی به‌رچاوی خه‌ڵکی ئه‌و ئاواییه‌و ل ه ڕیوڕه‌سمک دا ،ڕێز ل ه مامۆستا محه‌ممه‌د عه‌لی محه‌ممه‌دیان گیرا. له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا خه‌ڵکی گوندی نێ ب ه پێشکه‌شکردنی چه‌پک ه گوڵ‌و له‌وحی رێزلێنان سپاس‌و ئه‌مه‌کناسی خۆیان بۆ مامۆستا محه‌ممه‌د عه‌لی محه‌ممه‌دییان ده‌ربڕی.
چاره‌سه‌ری چاوه‌کانی ،به‌اڵم به‌وحاله‌ش زۆر هیوادار نین ب ه چاکبوونه‌وه‌ی .دوکتور و ده‌رمان بۆ چاره‌سه‌ری چاوکانی شۆخان هه‌زینه‌یه‌کی ماددی زۆری ده‌وێ ک ه ل ه توانای بنه‌ماڵه‌که‌ی‌دا نیه .ده‌وڵه‌تی ئێرانیش تائێستا هاوکارییه‌کانیان ته‌نیا له قه‌وڵ و بڵێن‌دا بوو ه و هیچی دیکه.
به‌شداریی 9فلیمی کوردی ل ه فیستیڤاڵی فیلمی ترۆمسۆی نۆروێژ فیستیڤاڵی فیلمی ترۆمسۆی نۆروێژ بەشێكی بۆ سینەمای كوردستان تەرخان کرد نۆ فیلم لە دەرهێنانی سینەماكارانی كوردو بیانی لە بەشێكدا بە ناونیشانی «سینەمای كوردستان» لە میانەی بیست‌و چواره‌مین خولی فیستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی ترۆمسۆی نۆرویژدا پیشان دران. بە ئامادەبوونی عەباس غەزالی ،نوێنەری حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ کاروباری سینەمایی و هەندێك لە سینەماكارانی كورد ،نۆ فیلم لە دەرهێنانی سینەماكارانی كوردو بیانی لە بەشێكدا بە ناونیشانی «سینەمای كوردستان» لە میانەی بیست‌و چواره‌مین خولی فیستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی ترۆمسۆی نۆرویژدا پیشان دران. فیلمی سینەمایی «یۆڵ» لە دەرهێنانی یەڵماز گۆنای، فیلمی سینەمایی «كاتێك بۆ مەستی ئەسپەكان» لە دەرهێنانی بەهمەن قوبادی ،فیلمی سینەمایی «تاڵ ،شیرین ،واڵتەكەم « لە دەرهێنانی هونەر سەلیم ،فیلمی سینەمایی «پەڕینەوە لە غوبار» لە دەرهێنانی شەوكەت ئەمین كوركی ،فیلمی دیكۆمێنتاری «دایكانی من» لە دەرهێنانی هاوبەشی ئیبراهیم سەعیدی‌و زەهاوی سنجاوی ،فیلمی سینەمایی «جوانی تۆ هیچ بایه‌خێكی نیە» لە دەرهێنانی حوسێن تەباك و فیلمی سینەمایی «دوایین زستان» لە دەرهێنانی ساڵم سەڵەواتی به‌شێک له‌و فیلمانه‌ن که له‌و فستیڤاڵه‌دا پیشان دراون. هەروەها فیلمی سینەمایی «هەزار و یەك سێو» لە
The Official Organ Democratic Party of Kurdistan The Organ of Kurdistan Democratic Party-Iran- Iran
NO: 625 4 feb 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی به‌ر له مااڵوایی
ه به‌رامبه‌ر بێڕێزی ب زمانه‌که‌تان بێده‌نگ مه‌بن!
ئه‌و کچه‌ی به‌هۆی هه‌ڵه‌یه‌کی پزیشکییه‌و ه چاوه‌کانی له‌ده‌ست‌دا شۆخان ئه‌و کچ ه 6ساڵ ه کورده‌ی ک ه ب ه هۆی هه‌ڵه‌یه‌کی پزیشکییه‌و ه چاوه‌کانی له‌ده‌ست‌داو بێبه‌ش کرا ل ه دنیای ره‌نگاوره‌نگی منداڵیی .ئێستا جگ ه ل ه تاریکستانێک هیچ ره‌نگێکی دیکه‌ی ل ه ژیانی‌دا بۆ نه‌ماوه‌ته‌وه. شۆخان ته‌نیا 4ساڵ دنیای به‌چاوه‌کانی گه‌شه‌کانی بینی. ته‌مه‌نی 4ساڵ ه بوو که چاوه‌کانی له‌ده‌ست داو ره‌نگه‌ئااڵو ن کرد و به‌شی ئه‌و ل ه جیاتی یاری و وااڵکان الی ئه‌و کۆچیا شادی و قوتابخانه ،بوو ب ه هاتوچۆ الی دوکتورو ژێر تیغی عه‌مه‌لی جه‌رراحی و ..... عه‌باس براخاسی باوکی شۆخان خه‌ڵکی دیوانده‌ر ه ل ه رۆژنامه‌ی «قانون» رایگه‌یاندو ه ک ه ساڵی 1390شۆخان گرت و بردمان ه ده‌مانخانه‌ی شاری سه‌رماخورده‌گی دیوانده‌ره .دوکتور دوای پشکنین ده‌رزی ئامپسلینی بۆ نووسی. ده‌رمانه‌که‌م هه‌ر ل ه ده‌رمانخانه‌ی نه‌خۆشخانه‌ک ه بۆ کڕی و هه‌ر له‌وێ ده‌رزییه‌که‌یان لێ‌دا .دوای چه‌ند رۆژ شۆخان هه‌موو جه‌سته‌ی بلۆقی کرد و نینۆکه‌کانی هه‌ڵوه‌رین. ئێستا دوکتوره‌کانی ک ه کار له‌سه‌ر په‌روه‌نده‌ی ئه‌م منداڵ ه ده‌که‌ن ده‌ڵێن به‌رنامه‌یه‌کی درێژخایه‌نی 5ساڵه‌ی ده‌وێ بۆ
KURDISTAN
دەرهێنانی سینەماكاری كۆچكردووی كورد تەها كەریمی لە بەشی پێشبڕكێی فیستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی ترۆمسۆدا پیشان دراو چوار قوتابی كورد لە ڤۆركشۆپی فێركاری ئەم فیستیڤاڵەدا بەشدارییان كردو خولێكی فیربوونی سینەمایان بە سەركەوتوویی تەواو كرد. شایانی باس ه فیستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی «ترۆمسۆ» بە بەشداری بەرهەمی واڵتانی جۆراوجۆری جیهان لە چەندین بەشی جۆراوجۆری وه‌ک بەشی پێشبڕكێی سەرەكی ،بەشی «ڕوانین بۆ ڕابردوو» تایبەت بە دیكۆمێنتسازی ،بەشی «سینەمای كوردستان» ،بەشی «زستانیی سینەما» ،بەشی «هەڵبژاردەی ڕخنەگران‌و بەشی ڤۆركشۆپی فیركاری هونەری سینەما لە شاری ترۆمسۆ لە واڵتی نۆڕوێژ بەڕێوەچوو.
گه‌وره‌ترین به‌ڵێنی حه‌سه‌ن ڕۆحانی ب ه نه‌ته‌و ه نافارسه‌کانی ئێران ،که‌مکردنه‌وه‌ی ئه‌و سته‌م‌و هه‌اڵواردن ه نه‌ته‌وه‌یییان ه بوو ک ه ل ه بواره‌کانی زمان‌و کولتوور وئایین و به‌شداری ل ه به‌ڕێوه‌بردنی کاروباری ناوچه‌کانی خۆیان دا ،لێیان ده‌کرێ .حه‌سه‌ن ڕۆحانی ،ب ه ئاگاداری ل ه قادر وریا ڕه‌گ‌و ڕێشه‌ی قووڵی ویست‌و داخواز ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان ل ه نێو نه‌ته‌و ه نافارسه‌کانی ئێران‌دا‌و ،پشت ئه‌ستوور ب ه ده‌ستوور(یاسای بنه‌ڕه‌تی)ی ئێران ،ک ه ده‌القه‌یه‌کی بچووکی بۆ ئاوڕدانه‌و ه ل ه «زبانهای محلی و قومیتهای ایران» (زمان ه خۆجێیه‌کان‌و قه‌ومیه‌ته‌کانی ئێران)! هێشتۆته‌وه ،ل ه کاتی ملمالنێی هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری ،کۆمه‌ڵێک وادهو به‌ڵێنی به داواکاران‌و تینوانی مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان دا. ب ه سه‌رنجدان ب ه ناوه‌رۆکی کۆماری ئیسالمی‌و پێکهاتهو سروشتی ده‌سه‌اڵت ل ه کۆماری ئیسالمی‌دا ،که‌س چاوه‌ڕوانی موعجیز ه ل ه سه‌رکۆماری نوێ نه‌بوو .به‌اڵم شیمانه‌ی ئه‌و ه ده‌کرا وه‌ک وه‌فایه‌ک بۆ ئه‌و ده‌نگ ه زۆرانه‌ی ک ه ئه‌م سه‌رکۆمار ه ل ه نێو نهتهوه نافارسه‌کان‌دا پێی دراو ه هر‌وه‌ها بۆ ڕاکێشانی ره‌زامه‌ندی‌و پشتیوانیی ئه‌وان ،هه‌ر ل ه ڕێگه‌ی په‌نابردن بۆ ئه‌و ئه‌سل‌و ماددانه‌ی ده‌ستووری واڵت ،ک ه پێوه‌ندییان به‌و جۆر ه مافانه‌و ه هه‌یه ،چاوخشاندنه‌وه‌یه‌ک ب ه هه‌اڵواردن ه نه‌ته‌وه‌یی‌و زمانییه‌کان ،ڕوو بدا. به‌اڵم ئه‌وه‌ی ل ه دوای هاتن ه سه‌رکاری ڕوحانی له‌م پیوه‌ندیی ه دا دیتوومانه، ب ه تایبه‌تی لێدوانی فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی ،ده‌ری ده‌خا ئه‌م قوڕه، تۆزی لێ هه‌ڵناستێ‌و جله‌وبه‌ده‌ستانی ئه‌م ڕێژیم ه نیازی ئه‌وه‌یان نیی ه ئاوڕ ل ه زمان‌و ماف ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی هاونیشتمان ه نافارسه‌کانیان بده‌نه‌وه و هه‌ر له سه‌ر هه‌مان سیاسه‌تی پێشوویان ده‌ڕۆن. ناهومێدی ل ه وه‌دینه‌هاتنی چاوه‌ڕوانیی ه په‌نگخواردووه‌کانی نه‌ته‌و ه بنده‌سته‌کانی ئێران ،وه‌ده‌نگهاتنی ده‌مارگرژانه‌ی ده‌مراسته‌کانی فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی‌و داکۆکییان ل ه زمانی فارسی ل ه سه‌ر حیسابی قوربانیکردنی زمانی نه‌ته‌و ه بنده‌سته‌کانی واڵت ،ئه‌ویش ل ه سه‌روبه‌ندی نزیک بوونه‌و ه ل ه ڕۆژی جیهانیی زمانی دایک‌دا ،ده‌بێ هانده‌ری هه‌موو داواکاران‌و داکۆکیکه‌رانی ماف ه نه‌ته‌وه‌یی‌و ئینسانییه‌کانی نه‌ته‌و ه نافارسه‌کانی ئێران ل ه ده‌ره‌وه‌‌و ژووری واڵت بێ بۆ هاتنه‌مه‌یدان‌و وه‌ده‌نگ هاتن .بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مساڵ ب ه حه‌ره‌که‌تیکی گشتی‌و سه‌رانسه‌ری ب ه پێشوازی 21ی فێوریه ،ڕۆژی جیهانیی زمانی دایک ،بچین. با ناڕه‌زایه‌تییه‌کانمان ،هیز‌و تواناکانمان ،پێشنیار‌و ئید ه و بیرۆکه‌کانمان، تێکه‌ڵی یه‌ک بکه‌ین .با ل ه ئیستاوه ،هه‌ڵمه‌تێکی گشتگیر له ئاستی حیزب و ڕێکخراو ه سیاسییه‌کان ،میدیاکانی داکۆکیکار‌و پستیوانی ماف و ئازادیی ه نه‌ته‌وه‌یی و ئینسانییه‌کانی نه‌ته‌وه‌کانی ئێران ،چاالکانی کولتووری‌و مه‌ده‌نی و سیاسی ،وه‌ڕێ بخه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مساڵ ل ه هه‌موو ساڵێک راشکاوتر ب ه ده‌سه‌التدارانی ڕێژیمی هه‌اڵواردن و سته‌م و سه‌رکوت بڵێن چی دیک ه بێڕێزی به زمانه‌که‌مان و سه‌رکوتی ماف ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانمان قبووڵ ناکه‌ین.
11
ژماره625 : 15ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ ژماره625 : 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤
15ی رێبه‌ندانی 1392
4ی فێوریه‌ی2013
گه‌شه‌ی زمانی کوردی له پارێزگای کرماشان‌وئیالم
ی له‌یالخ عه‌ل یه‌کێک ل ه پیالن ه سه‌ره‌کییه‌کانی نه‌یارانی کورد وکوردستان به‌گشتی بۆ دڕیژه‌دان ب ه کۆنالیزمی سیاسی‌وفه‌رهه‌نگی خۆیان ،پیالنی ئاسمیل ه کردن و توانه‌وه‌ی کورد ه ل ه باری زمانی و فه‌رهه‌نگییه‌وه .مێژووی ئه‌م ره‌وت ه ئه‌گه‌ر النیکه‌م ل ه ئێران له‌ده‌ورانی ده‌سه‌اڵت داریه‌تی(صفوی)یه‌کانه‌و ه ل ه چاوبگرین ،ک ه یه‌که‌م کۆچاندنی کوردان له‌و ده‌ورانه ده‌ستی پێ‌کردو ب ه سه‌دان بنه‌ماڵه‌ی کوردیان ل ه خاک‌و زێدی خۆیان هه‌ڵکه‌ندو ره‌وانه‌ی خورهه‌اڵتی ئێران کران وات ه خوراسانی ئێستا .هه‌روه‌ها له‌م ده‌ورانه‌د‌ا بوو ک ه مه‌زهه‌بی شیع ه ب ه مه‌زهه‌بی ره‌سمی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران ناسراو ،تائیستاش ئه‌م گوشار ه ئایینی‌و سیاسیی ه ل ه ئێران هه‌ر درێژه‌ی هه‌یه. یه‌ک له‌و ناوچانه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ک ه ب ه هۆی سیاسه‌تی کۆنالیزمی شاراو ه (استعمار مخفی) ده‌سه‌اڵتدارنی ئێران ،زیاتر ل ه ناوچه‌کانی دیک ه که‌وت ه به‌ر زیانی زمانی‌وفه‌رهه‌نگی، دووپارێزگای گرنگ‌وگه‌وره‌ی کرماشان‌و ئیالم بوو ،ک ه ئه‌ویش هۆکاری خۆی هه‌ی ه لێرهدا ب ه کورتی ئاماژه‌ی پێ‌ده‌که‌ین. حاکمییه‌تی سیاسی ئێران له‌مێژ ه هه‌وڵیان داو ه ک ه هۆوی هت‌وپێناسه‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد له‌ئیران تووشی قه‌یران بکه‌ن و ،له‌و رێگه‌و ه باشتر بتوانن به‌سه‌ریان‌دا حکوومه‌ت بک هن‌و رێگ ه ل ه به‌رز بوونی هه‌رچه‌شن ه ده‌نگی مافخوازانه‌ی گه‌لی کورد ل ه ئێران بگرن. ده‌یانزانی یه‌که‌م هۆکاری سه‌ره‌کیی بۆ ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی پێکه‌و ه گرێ بدات‌و ببێت ه هۆی یه‌کیه‌تی‌و هاوده‌نگی بۆ ویست‌وداکۆکی له‌سه‌ر مافی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وان،فاکته‌ری زمان‌وفه‌رهه‌نگی هاوبه‌شه .ئه‌م ه له‌الیک‌و ل ه الیه‌کیتریش کرماشان‌و (ژئوپولوتیک)ی هه‌لومه‌رجی ئیالم چ ل ه باری رێژه‌ی جه‌ماوه‌رو چ ل ه باری ئابووری‌وفه‌رهه‌نگی بۆ حاکمییه‌تی تئوکرات‌و دیکتاتۆری ئێران جێگای هه‌ره‌شه‌و مه‌ترسیی بووه ،هه‌ر بۆیه ته‌واوی هه‌وڵی خۆیان ل ه باری سیاسی‌وفه‌رهه‌نگی‌و ئایینیه‌و ه خستووته گه‌ڕ ک ه بتوانن پێناسه‌ی کوردستانی کرماشان‌و ئیالم بسڕنه‌وه ،ئه‌م مکانیزم ه سیاسیی ه ده‌توانین بڵێین ب ه شێوه‌ی ره‌سمی‌و ڕاشکاوان ه ل ه سه‌رده‌می به‌سه‌ر کار هاتنی «ره‌زاشای په‌هله‌وی» ده‌ستی پێکرد. په‌هله‌وی()1323/1256دوای ره‌زاشای هاتنه‌سه‌رکاری ب ه مه‌به‌ستی بینا کردنی ئێرانی نوێ ،ده‌ستی دای ه هێندێک ئاڵۆگۆری سیاسی‌وفه‌رهه‌نگی ،بۆ نموون ه دوای داخستنی رۆژنامه‌کانی سه‌ربه‌خۆو هه‌روه‌ها ئه‌حزابی سیاسی ،ده‌هه‌ویست واڵت به‌شیوه‌ی حیزبی فاشیستی «بنیتو مۆسۆلینی ل ه ئیتالیا‌و هه‌روه‌ها «ئاتاتورک له تورکیا ،ب ه سڕینه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگ‌وکلتووری جیاجیا ل ه جوغرافیای ئێران، یه‌ک فه‌رهه‌نگ‌و یه‌ک زمان بکات ه زمان‌وفه‌رهه‌نگی ره‌سمی ئێران .ئه‌گه‌رچی تا ئه‌وکات ناوی ئێران به‌م جۆر ه ک ه ئێستا هه‌ی ه هێشتا نه‌هاتبوو ه نێو ئه‌ده‌بیاتی سیاسی جیهانه‌وه ،به‌ڵکوو ل ه دوایین ساڵه‌کانی ده‌سه‌اڵتی (قاجار)ه ،ناوی «پرشیا»یان ب ه سه‌رداناو هه‌تا ل ه ساڵی ( )1314ره‌زا خان ناوی (ایران)ی له‌سه‌ردانا. ره‌زا خان بۆ به‌دی هێنانی ئێرانی یه‌ک ده‌ست‌و تاز ه پێگه‌یشتوو ،بۆ به‌هێز کردنی زمانی فارسی ده‌ستی دای ه سڕینه‌وه‌ی زمان‌و زاراوه‌کانی ی ئێران ،به‌تایبه‌ت زمانی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه دیک ه وه‌کوو کورد و تورکو ....بۆ نموون ه سووکایه‌تی کردن ب ه زمان‌وفه‌رهه‌نگی تورکو قه‌ده‌غه کردنی چاپه‌مه‌نی کوردی‌و تێکۆشان بۆ
دوور خستنه‌وه‌ی ناوچه‌کانی کرماشان‌و ئیالم ل ه فه‌رهه‌نگ‌و زمانی کوردی‌و په‌ره‌پێدان به‌م بیرۆک ه ک ه هه‌موو نه‌ته‌وه‌کانی ئێران ده‌بێ ل ه خزمه‌تی ن دا بن‌و زمان‌وفه‌رهه‌نگی فارسی بااڵترین ئێرا زمان‌وفه‌رهه‌نگه ،هه‌روه‌ها ب ه داسپاردنی قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستی «دربار»ی ک ه له‌م بار ه کتێب وتار بنووسن‌و ریشه‌ی ره‌گه‌زیی کورد پاشکۆیه‌ک ل ه ره‌گه‌زی فارس ناوزه‌د بکه‌ن .ویستیان ب ه که‌تمان کردنی مێژووی کورد ،زه‌بر ل ه نه‌ته‌وه‌ی کورد ل ه ئێران بده‌ن به‌تایبه‌ت دوو پارێزگه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ند‌و له‌مێژینه‌ی کرماشان‌و ئیالم. دوای هاتنه‌سه‌رکاری کۆماری ئیسالمی ئه‌م پرۆس ه به‌شێوه‌یکی‌تر به‌هێز کرا ئه‌ویش که‌ڵک وه‌رگرتن ل ه فاکته‌ری ئایین‌ومه‌زه‌هه‌بی شیعه! ئه‌رگه‌رچی ناوچه‌ی کرماشان جێگه‌ی ده‌یان ئایین‌و ئایین‌زای جۆربه‌جۆر ه به‌اڵم زۆرینه‌ی خه‌ڵکی کرماشان‌و ئیالم سه‌ر ب ه مه‌زهه‌بی شیعه‌ن .چه‌مکی مه‌زه هب‌وگه‌شه‌دان‌و پیالن داڕشتن بۆ سازکردنی ناکۆکی ل ه نێوان شێعه‌و سوننی‌و سازکردنی زاراوه‌یه‌کی ساخت ه به‌ناوی»فارسی کرماشانی» له‌و هه‌واڵن ه بوو ک ه رێگ ه ل ه کوردبوون‌و هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ایه‌تی ئه‌م ناوچ ه بگرن .چۆن ده‌سه‌اڵتدارانی کۆماری ئیسالمی به‌چه‌شنی ده‌سه‌اڵتی «په‌هله‌وی» ئاگاداری ئه‌م مه‌سه‌ل ه بوو،ک ه ئه‌گه‌ر سڕینه‌وه‌ی فیزیکی کورده‌کانی کرماشان ئیمکانی نیه، ده‌توانن ل ه رێگه‌ی زمان وفه‌رهه‌نگه‌و ه ب ه ته‌واوی ئاسمیله‌یان بکه‌ن.
سااڵنی دوای ده‌هه‌ی 70مه‌به‌ست ()1370 پێش له‌ده‌یه‌ی حه‌فتا ،ئه‌گه‌رچی رێژه‌ی ئه‌ده‌بی کوردی کرماشان و ئیالم ل ه ئاستێکی نزم دا بوو به‌اڵم ناکرێ هه‌وڵ‌و تێکۆشانی داهێنهرانی ئه‌م بزاڤ ه ئه‌ده‌بیی ه له‌به‌رچاو نه‌گیرێ. که‌سانێک وه‌کوو(شاکه‌و خان مه‌نسوور)ک ه داهێنهرانی شێعری کوردی ئیالمن( ،سه‌ید ساڵح و سه‌ید یاقوب ماهێده‌شتی و نه‌قی خانی ئازادو «ته‌رکه‌میر»و که‌یخه‌سره‌و پروار ه و «شامی کرماشانی»و.. شاعیرانی ناسراوی ده‌وره‌ی یه‌که‌م ک ه به‌که‌ڵک وه‌رگرتن ل ه ئه‌ده‌بی خۆماڵی(فۆلکلۆر) ئه‌ده‌بیاتی نووسراوه‌یی ناوچه‌ی که‌لهووریان زیندوو کرده‌و ه که‌سانێک وه‌کوو (تمکین، په‌رته‌وکرماشانی،فه‌رشید یوسفی ،ئه‌حمه‌د عه‌زیزی ،په‌رویز به‌نه‌فشی،که‌ره‌م ره‌زا که‌ره‌می و ده‌یان که‌سی دیک ه ک ه ئه‌گه‌رچی ئه‌زموونی فارسی نووسینیان زیاتره ،به‌اڵم ل ه کاتی خۆی خزمه‌تی زۆریان ب ه ئه‌ده‌بیاتی کوردی له‌و به‌ش ه له کوردستان کرد. به‌اڵم ده‌وره‌ی دووهه‌م ک ه ب ه بزاڤی هزریی و نوێخوازی ئه‌ده‌بیاتی که‌لهووری مه‌شهوور ه ده‌توانین بڵین ل ه شاری گیالنی غه‌رب سه‌ر ب ه پارێزگای کرماشان سه‌ری ه هڵ‌دا .ب ه هه‌وڵ‌و تێکۆشانی شاعیران‌و نووسه‌رانی ئه‌نجومه‌نی قه‌ڵه‌م‌وهه‌روه‌ها ئه‌نجومه‌نی ئه‌ده‌بی سرو ه ل ه شاری ئیسالم ئاباد(شاباد) .له‌م دوو ئه‌نجومه‌ن ه شاعیر‌و نووسه‌رانێکی دڵسوز و
ده‌سه‌اڵتدارانی دژ ه کوردو نه‌ته‌وه‌کانی دیک ه ل ه ئێران هه‌ر له بنه‌ماڵه‌ی په‌هله‌وی هه‌تا کۆماری ئیسالمی تاڕاده‌یه‌ک ده‌توانین بڵێین ل ه باره‌و ه سه‌رکه‌وتوو بوون ،توانیویان بۆ ماوه‌یه‌ک هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی‌و زمان‌وفه‌رهه‌نگی کورد په‌روایز بخرێ ،به‌اڵم چه‌مکی زمان‌و شوناسی نه‌ته‌وه‌یی ل ه هیچ شوێنک ل ه دونیا به‌ئاسانی ناسرێته‌و ه هه‌ر بۆی ه دار ه پیره‌ی ئه‌نجن ئه‌نجن کراوی زمانی کوردی ب ه هه‌وڵ‌و تێکۆشانی ده‌یان‌و سه‌دان نووسه‌ر‌و قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستی ده‌روه‌ست‌و دڵسۆز به‌ر ه به‌ر ه گه‌شایه‌وه‌و چرۆی تازه‌ی ده‌رکرد ،ئه‌م گه‌شانه‌و ه به‌تایبه‌ت له‌م سااڵنه‌ی دایی‌دا ل ه ناوچه‌ی کرماشان‌و ئیالم جوانترو باشتر ده‌رکه‌وت. زاراوه‌ی شیرین‌و دێرینی «که‌لهوڕی»ک ه یه‌کێک ل ه زاراو ه سه‌ره‌کییه‌کانی زمانی کوردیی ه و زۆرینه‌ی خه‌ڵکی کرماشان‌و ئیالم به‌م زاراو ه ئاخاڤتن ده‌که‌ن .هێندێک ل ه زماناسان ئه‌وه‌ی ک ه پێی ده‌گوترێ فارسی قه‌دیم یان (فارسی پهلوی) بنچینه‌که‌ی له زاراوه‌ی که‌لهووری ده‌زانن. به‌و هۆکار ه سیاسی‌و حکومه‌تییه‌ی ک ه باسمان کرد ئه‌گه‌رچی بۆ سااڵنی زۆر رێگر بوون له‌سه‌ر گه‌شه‌ی ئه‌ده‌ب‌وفه‌رهه‌نگی کوردی له‌م به‌شه ل ه کوردستان .به‌اڵم ب ه هۆی هه‌بوونی فۆلکلۆرێکی زێرین‌و ده‌وڵه‌مه‌ند ل ه م ناوچانه‌‌و هه‌روه‌ها سهرههڵدانی شۆرشی زمانی‌وفه‌رهه‌نگی ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان زۆری نه‌خایاند ک ه ب ه باشترین شێو ه ئه‌م زاراو ه ل ه قه‌باره‌ی ئه‌ده‌بیات و شێعر‌وچیرۆک زیندوو کرایه‌و ه و رۆژله‌دوای رۆژ ل ه گه‌شه‌کردن دایهو ب ه کرده‌و ه پیالنی ده‌یان‌وسه‌دان ساڵه‌ی نه‌یارانی کورد شکستی هێناوه. ئاسه‌واروچاپه‌مه‌نی کوردی ب ه دوو ده‌ور ه پۆلین به‌ندی کراوه؛ سااڵنی پیش له ده‌هه‌ی 70
ده‌روه‌ست وه‌کوو جه‌لیل ئاهه‌نگه‌رنیژاد ،ره‌زا مه‌وزونی ،سه‌عید عیباده‌تیان ،عه‌لی سه‌هامی، عه‌لیره‌زا یاقووبی ،مه‌هوه‌ش سولیمانپوور )..ب ه شیوه‌ی جیدی‌و ئه‌مرۆیی ئه‌ده‌بیات‌و شێعری که‌لهووریان ده‌وڵه‌مه‌ند کرده‌وه ،ئێستاک ه رێژه‌ی چاپه‌مه‌نی کوردی له‌و دووپارێزگ ه ب ه نیسبه‌ت ناوچه‌کانی کوردستان ده‌توانین بڵێین زیاتر و ره‌نگامه‌تر ه ئه‌مه‌ش نیشانه‌ی سه‌رکه‌وتنی بزاڤی زمان وفه‌رهه‌نگی کوردییه،ک ه سه‌لماندی ل ه هیچ به‌ربه‌ست و پیالنی سیاسی سڵ ناکاته‌وه. زمانی دایکی مافی ره‌وای هه‌ر گه‌لێکه‌و نه‌ته‌وه‌ی کوردیش له‌م ماف ه نابێت بێ به‌ش بکرێت ئه‌گه‌رچی زۆر هه‌وڵی ئه‌وه‌یان دا ک ه ل ه ناوی به‌رن ،به‌اڵم ب ه تێکۆشان و ئیراده‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی فه‌رهه‌نگی کوردستان ئه‌م هه‌واڵن ه پووچه‌ڵ کران و زمان و ئه‌ده‌بیاتی کوردی ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان نه‌ته‌نیا ل ه ناو نه‌چووه به‌ڵکوو سنووره‌کانیشی به‌زاند .به‌اڵم ده‌بێ هه‌رده‌م ئاماده‌ی پاڕاستنی بین و ب ه پشت به‌ستن به‌م خاڵ ه هاوبه‌ش و به‌هێزه، جیاوازی زاره‌کیی و جۆراوجۆری زمانی رێگه‌ر نه‌بێ و به‌ڵکوو ببێت ه گرێده‌ر بۆ هاوهه‌ڵویستیان به‌رانبه‌ر ب ه هه‌رچه‌شن ه‌پیالنی سیاسی‌وفه‌رهه‌نگی دژی کورد ،وه‌کوو هه‌ڵویستی ئه‌م دواییانه‌ی فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی له‌سه‌ر زمانی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه له‌ئێران. په‌رته‌وی کرماشانی ده‌ڵێ؛ م کرماشانی و تو کورد بانه له‌یه‌ک دووریمو ،دووری ده‌ردمانه م له بان «په‌راو» ،تو «ئاربابا» ئرای یه‌ک ئاگرێ هه‌ڵکه‌ین شه‌وانه. ................. ژێده‌ر :نه‌رم ه واران /جه‌لیل ئاهه‌نگه‌رنیژاد/ سایت بلوط/..تاریخچه‌ی پهلوی
هەڵەچێنی
زمانی کاک ناسیاسەتی الی خۆمان
سیاسەت چەندی بۆ تێکەی دەیخوات .لە واڵتانی دووردوور، مەبەستم لە دوور دوور ،زۆر دوورە. یانی بە مەودایەکی ئەوەندە دوور کە مانا و مەفهوومەکان لێرەوە بۆ ئەوێ گۆڕانیان بەسەر دادێت .هەر گۆڕان نا ،جاری وایە پێچەوانەی یەکتر دەبن مسته‌فا شێخه و بە ڕیشی یەکتریش پێدەکەنن. باسی سیاسەتم کرد .لەوێ، واتە لە واڵتانی زۆر دوور ،سیاسەت بۆی نییە بە قەرایی زارجووە بنێشتێک لە بەشی خۆی زیاتر بخوات .ئەوە الی خۆمانە سیاسەت چەندی بۆی تێبکەی دەیخوات .دەڵێن لەو شوێنە دوور دوورانە، سیاسەت ئەوەندە دەم‌لەپێش نیە و خۆی بە هەموو ماڵێک داناکات و لە هەموو شوێنێک سینگی ڕەپێش ناخات و بە ریشی هەموو کەس پێناکەنێت .دەلێن لەوێ سیاسەت تەنیا بۆی هەیە ئاموشۆی چەند کەسێک بکات و کەینە و بەینەی لەگەڵ چەند کەسێکی دەستنیشان کراوە. بەاڵم الی خۆمان ئەم سیاسەتە ئەوەندە خۆی بێتام کردووە، لەسەرمان بووە بە کەڵکەگا و یەخەی هەموو کەس دەگرێت. لە سەر فەرمانی تاکسی دادنێشێت و روو بە دانیشتووانی نێو تاکسیەکە هەردوو لینگی بە ناو لینگی شۆفیردا شۆڕ دەکاتەوە. هێندێک جار پێش چاویشی دەگرێت و تووشی رووداوی ناخۆشی دەکات. کاک نا سیاسەت ،لە کۆڵ منداڵە گەداکانی سەر چوارڕێیانەکانیش نابێتەوە و وەک شۆڤار و دووزمان بەگژ یەکتریان دادەکات .سەریان لێ دەشێوێنێت .زۆر جار چرا سووری بەردەمیان سەوز دەبێت و ئەم منداڵە سواڵکەرانە هەروا شەڕیانە و فریا ناکەون بەڕیزی ماشێنە مۆدێل بەرزەکان‌دا دەستیان پان بکەنەوە .لێرەدایە رەنگە ئەم سیاسەتە چاو برسیەی الی خۆمان لەگەڵ شۆفیری ماشێنە مۆدێل بەرزەکانیش‌دا کەینە و بەینەی هەبێت و منداڵە سواڵکەرەکان بەگژ یەکتردا بکات و نەهێڵێت لەبەردەمیان دەست پان بکەنەوە و بە جلە شڕەکانیانەوە منداڵە کۆک و پۆشتەکانیان لەناو قایشی دڵنیایی ناو ماشێنە مودێل بەرزەکان‌دا بترسێنن. دیسان بۆ ئەوەی بە زمانەوە پێوە نەبم ،دەبێ داوای لێبوردن لە ئەو ژنە بەڕێزانە بکەم کە سیاسەت خەریکیانە .دەبێ بمبوورن گوتم کاک سیاست و نەمگوت سیاسەت خانم یان سیاسەت خان .دیارە یەکێک لە هۆکارەکان ئەوەیە هێشتا لە نێوان خانمی رۆژهەاڵتی و خانی باشووری کوردستاندا ساغ نەبوومەتەوە کامەیان هەڵبژێرم .بەین و بەینەڵاڵ خۆم هەردوویانم بەدڵە ،بەاڵم لە زمانەوانان دەترسم .هۆکاری سەرەکی ناوهێنانی سیاسەت بە کاک بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ،الی خۆمان سیاسەت وێڕای تەیاربوون بە زانین و فرت و فێڵ و شتی دیکە ،پێویستە شان و باهۆی بەهێزیشی هەبێت و دیارە پیاوانیش لە ژنان بە شان و باهۆترن و تاقەتیان زیاترە. سیاسەت لەسەر چوار رێیانەکانی پایتەختی هەرێمی کوردستان ،منداڵە سواڵکەرە کەرکووکی و عەفرینی و رۆژهەاڵتییەکان بە گژ یەک دادەکات و ناهێڵێ دەست لەبەر ماشێنە مۆدێل بەرزەکان پان بکەنەوە .بەوەشەوە ناوەستێت لەو الوە باس و چەلەحانێی جەماعەتی ناو ماشینە درع و دژە گولـلەکانیش گەرمتر دەکات .سیاست شۆفیری بەرپرسەکان لە هەموو کەس زیاتر بێزار دەکات .ئەم شۆفیرانە دەترسن بە هۆی ئەو فشارەی سیاسەت بۆ بەرپرسە سیاسییەکانی دێنێت ،ناچار بن لە کاتی سووربوونی چرای سەر چوار ڕێیانەکان‌دا خۆیان نەوەستن و خوای نەخواستە تووشی رووداوی هاتووچۆی سیاسی ببن. ئەگەر لە رۆداوێکی لەمجۆرەدا کەسێکی بەرپرسی سیاسی گیان لە دەست بدات ،ئەوە ناچار کەسانی سیاسی بە بەرپرس و شۆفیر تاکسیەکانیشەوە لە مزگەوت کۆ دەبنەوە و خەریکی درێژتر کردنی لینگی کەسە بەرپرسە مردووەکە دەبن .منداڵە سواڵکەرەکانیش ئەگەر سیاسەت لێیانگه‌ڕێ و شوێنی پرسە پێ‌بزانن لەبەر دەرگای ژووری پرسەکەدا ،بە گەرم کردنی باس و چەلەحانێی سیاسییەوە خەریکی سواڵکردنی خۆیان دەبن. لەم سەروبەندەدا ئەوانەی پێویستە لە هەموو کەس زیاتر وشیار بن و ئاگاداری خۆیان بن ،شۆفیری بەرپرسە بااڵ حیزبیەکانن .ئەم شۆفیرانە پێویستە لە هەڵبژاردنی گۆرانی بۆ ناو ئۆتومبێلەکانیان زۆر وشیار بن .هێندێک گۆرانی لە هەلومەرجی جیاوازدا دەبێ هوشیارانە باڵو بکرێنەوە .دیارە گوێ دان بە دەنگی گۆرانیبێژانیش دەستی کاک ناسیاسەتی تێدایە .بۆ وێنە لەم سەروبەندەدا ئەم گۆرانیە بە تایبەت لە ناو ئۆتۆمبێل‌دا زۆر بەدڵی بەرپرسانی تێکۆشەری حیزبەکانی هیچکام لە پارچەکانی کوردستانی خۆمان نییە کە دەڵێ: بەینۆ بەینۆ بەینۆ هاوین کەپرێ دەکەینۆ زستان تێکی دەدینۆ.
ئێمە دەتوانین دیاری بكەین كە چ شتێك حكوومەتی چاك لە خراپ جیا دەكاتەوە :ئێمە دەتوانین كاریگەرییەكانی جۆرەها حكوومەت تاوتوێ بكەین و بەو ئاكامە بگەین كە دەبێ چ تایبەتمەندییەكی باش لە ئارادا بێ بۆ ئەوەی باشترین جۆری حكوومەت دروست بێ .بە واتایەكی دیكە شتێك بە ناوی زانستی سیاسی هەیە .لە وێنەكانی لۆرنتستتی دەسەاڵتداری خۆپارێز كۆمەڵە تایبەتمەندییەك دەورەی داوە كە بەگوێرەی فەلسەفەی سیاسیی ئەو سەردەمە، وەك تایبەتمەندییە بەنرخەكانی حكوومەتی باش لە قەڵەم دراون
هزر
پێویستیی فەلسەفەی سیاسی لەچی‌دایە؟ بەشی یەكەم نووسەر :دەیڤید میلر ئەم باسە ،باسێكی كورتە سەبارەت بە بابەتێكی گەورە ،بەو بۆنەوە كە دەوترێ وێنایەكی روونترە لە هەزاران وشە ،دەمەوێ بە چەند وتەیەك لەمەڕ وێنەكێشان دەست بە نووسینی ئەم باسە بكەم كە یارمەتیمان دەدا تێبگەین لەوەی فەلسەفەی سیاسیی بە گشتیی دەیەوێ لە سەر چ بابەتگەلێك بدوێ .ئەم وێنەیە «ئامبروجۆ لۆرنتستتی» لە نێوان ساڵەكانی 1337و 1339ی زاینیی دا لە سەر سێ دیواری «ساال دی نووە»(ژووری 9كەسی) لە «پاالتسۆ پوبلیكۆ»ی سیەنا كێشاویە .وێنەكە وا لە قەڵەم دەدرێ كە تەعبیر لە حكوومەتی باش و خراپ دەكا .وێنە دیوارییەكانی لۆرنتستتی سەرەتا بە كێشانی ئەو تایبەتمەندییانەی كە دەبێ دەسەاڵتداران هەیانبێ و ئەو تایبەتمەندییانەی كە نابێ هەیانبێ ،هەروەها دواتر بە نیشاندانی كاریگەریی حكوومەتی چاك و خراپ لە سەر ژیانی خەڵكی ئاسایی، ناوەرۆكی ئەم دوو جۆرە حكوومەتە دەكێشێ .كەوابوو لە حكوومەتێكی باشدا، حاكمی پایەبەرز بە عابایەكی شاهانەوە لەسەر تەخت دانیشتووە و بە وێنەگەلی ئازایەتی ،دادپەروەری ،داڵوایی ،ئاشتی، پاشەڕۆژبینی و میانەڕۆیی دەورە دراوە .لە ژێر دەسەاڵتی ئەودا خەڵكێك راوەستاون كە پەتێكی بەرز هەموویان دەگرێتەوە و سەری پەتەكەش وەك نیشانەی دۆستایەتی و خۆشەویستی نێوان دەسەاڵتدار و خەڵك گرێ دراوە بە مەچەكی دەسەاڵتدارەوە. ئەگەر ئاوڕ لە الی راست بدەینەوە كاریگەری حكوومەتی باش سەرەتا لە ناوشاردا و دواتریش لە دەرەوەی شاردا دەبینین :شار رێكوپێك و دەوڵەمەند، كاسبكارەكان سەرقاڵی كاری خۆیانن، بازرگانەكان خەریكی كڕین و فرۆشتنن، خانەدانەكان سواری ئەسپە رازاوەكان و سەماكەرەكانیش دەستیان لە ناو دەستی یەكتردایە و هەڵدەپەڕن ،لەوپەڕی دەروازەكەوە خاتوونێك جلوبەرگێكی جوانی لەبەردایە و بۆ ڕاو دەچێ ،لە سەر رێگاكەیدا بەرازێكی دابەستراوە رەوانەی بازاڕ دەكرێ و وەرزێڕەكانیش خەریكی چاندن و كارن .ئەگەر بینەرێك بەجوانی چاو لە وێنەكە نەكات و لە مەبەستی وێنەكێشەكەی نەگات ،ئەو وێنەیەی كە نیشانەی تەناییە ئااڵیەكی بە دەستەوەیە كە لە سەریان نووسیوە: مادام ئەم خەڵكە پارێزەری ئەم خاتوونە پایەبەرزە بن ،هەمووان دەتوانن بە شێوەی ئازاد و بە بێ ترس بەم جادەگەلەدا سەفەر بكەن و بچێنن و دروێنە بكەن. چونكە ئەم خاتوونە پەستیی دەسەاڵتی بۆ ئێمە ئاشكرا كرد. الیەكی دیكەی وێنە دیوارییەكانی لۆرنتستتی كە حكوومەتی خراپ وێنا دەكا، وەك ئەو الكە نەپارێزراوە ،بەاڵم ئەوەندە دیارە كە پەیامەكەی دەڵێ :دەسەاڵتدارێكی ئەهریمەنی كۆمەڵێك پەستی وەك چاوچنۆكی و غەدر و فیز دەورەیان داوە، شارێك لە ژێر دەسەاڵتی پۆلیسیدا و زەوییە بێ كەڵكەكانی دەورووبەری شار سوپایەكی خەیاڵی لە ناویان بردوە .لێرەدا وێنەی ترس ئااڵیەكی هەڵكردوە كە لە سەری نووسراوە: لەم شارەدا هەر كەس بە دوای بەرژەوەندی خۆیەوەیە و دادپەروەری دیلی دەستی زۆردارییە .ناو شار و دەرەوەی شار پڕە لە چەتە و رێگر و بەم پێیە كەسێك ناتوانێ بێ ترسی لە دەستدانی گیانی بچێتە ئەم جادەیەوە. رەنگە بۆ ئەوەی تێبگەین كە فەلسەفەی سیاسیی چییە و بە كەڵكی چی
ژماره625 :
و :مادح ئەحمەدی
دێ ،رێگایەكی باشتر لە چاو لێكردن لە شاكارەكانی لۆرنتستتی هەبێ .دەتوانین بڵێین فەلسەفەی سیاسی لە ناوەرۆك و هۆ و بەرهۆكانی حكوومەتی چاك و خراپ دەكۆڵێتەوەو وێنەكانی لۆرنتستتی هەم بابەتی ئەم لێكۆڵێنەوە لە خۆیدا بە كورتی دەردەبڕێ ،هەم سێ بۆچوونی بنەڕەتی و ناوەندی فەلسەفەی سیاسی لە چوارچێوەیەكی دیتراودا كێشاوە .یەكەم ئەوە كە حكوومەتی باش و حكوومەتی خراپ زۆر بە قووڵی كاریگەرییان لە سەر ژیانی مرۆڤەكان هەیە .لۆرنتستتی پێمان دەڵێ كە دەسەاڵتدارێتیی دادپەروەریی و تایبەتمەندییە بەرزەكانی دیكە دەبێتە هۆی ئەوەی خەڵكی ئاسایی بتوانن كار بكەن، بازرگانی بكەن ،بچن بۆ ڕاو ،سەما بكەن و بەگشتیی سەرجەم ئەو كارانەی كە ژیان دەوڵەمەند دەكا ،ئەنجام بدەن. لە كاتێكدایە لەوبەرەوە ئەمەش دەبینین كە ستەمكاری ،هەژاری و مەرگی لێ‌دەكەوێتەوە .كەواتە بۆچوونی یەكەم ئەوەیە :حكوومەتی باش و خراپ ،بێگومان كاریگەری لە سەرمان دەبێ .ئێمە ناتوانین كارمان بە سیاسەت نەبێ ،پەنا بۆ ژیانی تایبەتی خۆمان بەرین و پێمان‌وابێ كە شێوەی ئەو حكوومەتەی كە لە سەرمانە، كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر بەختەوەریی
وێنەیە ئەوەی وەبیر دەهێنایەوە كە ئەگەر دەسەاڵتدارانی شار ئەركەكانیان بەرامبەر بە خەڵك جێبەجێ نەكەن ،سەرەڕای ئەوەی خەڵك ئەركی خۆیان ،واتە چاودێری كردنی وردی نوێنەرەكانیان ئەنجام نەدەن ،چ روو دەدات. بۆچوونی سێیەم ئەوەیە كە ئێمە دەتوانین دیاری بكەین كە چ شتێك حكوومەتی چاك لە خراپ جیا دەكاتەوە: ئێمە دەتوانین كاریگەرییەكانی جۆرەها حكوومەت تاوتوێ بكەین و بەو ئاكامە بگەین كە دەبێ چ تایبەتمەندییەكی باش لە ئارادا بێ بۆ ئەوەی باشترین جۆری حكوومەت دروست بێ .بە واتایەكی دیكە شتێك بە ناوی زانستی سیاسی هەیە .لە وێنەكانی لۆرنتستتی دەسەاڵتداری خۆپارێز كۆمەڵە تایبەتمەندییەك دەورەی داوە كە بەگوێرەی فەلسەفەی سیاسیی ئەو سەردەمە ،وەك تایبەتمەندییە بەنرخەكانی حكوومەتی باش لە قەڵەم دراون .بڕیار بوو ئەم وێنە دیوارییانە شتمان فێر بكەن :بڕیار بوو ئەو وێنانە هەم دەسەاڵتداران و هەم خەڵك فێری ئەوە بكەن كە چۆن دەتوانن ژیانێك دابین بكەن كە جێی رەزامەندی بێ .ئەمە پێشەكی پێمان دەڵێ بۆ دابینكردنی ژیانێكی جێی رەزامەندی دەتوانرێ زانستێك فێر بی و مەبەستی «لۆرنتستتی»یش بێگومان هەر
گشتیتر لەو حكوومەتەیە كە دەسەاڵتی بەدەستەوەیە :مەبەستی من لە حكوومەت تەنیا ئەو كەسانە نین كە تایبەتمەندییەكانی دەسەاڵتداریەتیی و حوكمڕانییان لە هەر كۆمەڵگایەكدا لە هەر كاتێكی دیاریكراودا هەیە .لەڕاستیدا مەبەستی من لە چاو دەوڵەت گشتیترە و مەبەستی من لە حكوومەت تەنیا دامەزراوە سیاسییەكانی وەك ئەنجومەنی وەزیران ،پارلەمان، دادگاكان ،پۆلیس ،هێزە چەكدارەكان و شتی لەو بابەتە نییە كە دەسەاڵت و حوكمڕانی لە رێگایانەوە جێبەجێ دەكرێ .مەبەستی من لە دەسەاڵت سەرجەم ئەو رێسا ،هێزە و ڕواڵەت و دامەزراوانەیە كە ئێمە لەژێر دەسەاڵتی ئەواندا لە كۆمەڵگادا پێكەوە دەژین .رەنگە بتوانین وای دابنێین كە ئەوەی مرۆڤەكان پێویستیان بە هاوكاریكردنی یەكترییە سەلمێنراوە ،دەیانەوێ بزانن كە كێ دەتوانێ لەگەڵ كێ و چ كارێك بكا، كێ خاوەنی چییە لەم جیهانە ماددییەدا و ئەگەر كەسێك یاساكان پێشێل بكا چ روو دەدا و چەند شتی دیكەی لەو بابەتە .بەو حاڵەش دیسان ناتوانین بیسەلمێنین كە مرۆڤەكان بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشە و گرفتانە بێ ئەمال و ئەوال دەبێ دەوڵەتیان هەبێ .یەكێك لە سەرەكیترین بابەتەكان لە فەلسەفەی سیاسیدا ئەوەیە كە لە بنەڕەدا
تایبەتیمان نابێ. بۆچوونی دووهەم ئەوەیە كە دەڵێ ئەو فۆرمەی حكوومەت بە خۆیەوە دەگرێ لە پێشدا دیاری نەكراوە :ئێمە مافی هەڵبژاردنمان هەیە .پێش هەموو شتێك دەبێ بپرسین لە بنەڕەدا بۆ ئەم وێنەیە كێشراوە؟ ئەم وێنە دیوارییانەی لە ساال دی نووە ـ ژووری نۆكەسی ـ دا كێشرا بوو كە مەبەست لە نۆ كەسیش، كە لە ئەنجومەنێكی نۆ كەسی بوو نیوەی یەكەمی سەدەی چواردەی زاینیی دەسەاڵتداری شار بوون و ئەندامان ئەو ئەنجومەنەش بە شێوەی خولیی(دەورەیی) لە نێوان بازرگانە دەوڵەمەندەكانی شاردا هەڵدەبژێران .كەواتە ئەو وێنە هەم وەبیری ئەو بازرگانانەی دەهێناوە كە ئەركییان بەرامبەر بە خەڵكی سیەنا چییە و هەم رێز گرتنێك بوو لە پێكهاتەی كۆماریی حكوومەت كە لە سەردەمێكدا زۆربەی شارەكانی ئیتالیا تووشی پشێوی سیاسیی هاتبوون ،لەو شارەدا حكوومەتی كۆماری جێگر بوو .وێنەی حكوومەتی خراپیش تەنیا نموونەیەكی داڕنراو(ئەبستراكت) نەبوو :ئەم
ئەمە بووە. بەاڵم سەرەڕای هەموو ئەم تایبەتمەندییانە ،ئایا ئێمە دەبێ پەیامی ئەم وێنە دیوارییانە قبووڵ بكەین؟ لە راستیدا ئایا بانگەشە ناڕاشكاوانەكانی ئەو وێنانە راستییان لە جاڕه‌دا هەیە؟ لە ڕاستیدا ئایا ئەو جۆرە حكوومەتەی كە بە سەرمانەوە دەسەاڵتدارە كاریگەری لە سەر ژیانمان هەیە؟ ئایا ئێمە لەم بوارەدا مافی هەڵبژاردنمان هەیە ،یان جۆری حكوومەتی ئێمە شتێكە كە دەستمان پێناگا و لە چوارچێوەی دەسەاڵتماندا نییە؟ و ئایا دەتوانین بزانین و دیاری بكەین كە چ تایبەتمەندیگەلێك جۆرێك لە حكوومەت لە چاو جۆرێكی دیكەی حكوومەت باشتر دەكا؟ ئەمانە ژمارەیەك پرسیاری گەورەن كە فەیلەسووفەكانی بواری سیاسەت هێناویاننە گۆڕێ؟ دیارە كۆمەڵە پرسیارێكی بچووك و گەورەی دیكەش هەن .بەاڵم پێش ئەوەی هەوڵبدەم واڵمی ئەم پرسیارانە بدەمەوە ،دەبێ كەمێك زیاتر شی بكەمەوە. ئەمن لێرەدا كاتێك قسە لە سەر حكوومەت دەكەم مەبەستم بابەتێكی
ئێمە بۆ پێویستمان بە دەوڵەتە ،یان ئەگەر بە شێوەیەكی گشتییتر بڵێین بۆ پێویستمان بە دەسەاڵتداریەتیی سیاسییە .ئێمە پێش هەموو شتێك دەبێ واڵمی ئەو بانگەشەی ئانارشیستەكان بدەینەوە كە دەڵێن كۆمەڵگاكان دەتوانن بە بێ دەوڵەت و بە بێ هیچ كێشەیەك خۆیان بەڕێوە ببەن .بەم پێیە من جارێ نامەوێ واڵمی یەكجارەكی بەو پرسیارە بدەمەوە كە ئایا «حكوومەتی باش» پێویستی بەوەیە دەوڵەتی هەبێ ،یان پێویستی بەوەیە كە حكوومەتێكی لە فۆرمی نەریتیدا هەبێ .پرسیارێكی دیكەش ئەوەیە كە ئایا دەبێ یەك جۆر حكوومەت هەبێ یان چەند جۆر؟ واتە سیستمێكی یەكگرتوو بۆ هەموو مرۆڤەكان ،یان سیستمگەلی جیاواز بۆ خەڵكانی جیاواز. كاتێك لۆرنتستتی وێنە دیوارییەكانی دەكێشا ،لە بنەڕەدا حكوومەتی باش و خراپی بە پێی تایبەتمەندییە مرۆییەكانی دوو جۆر دەسەاڵتدار و كاریگەریی ئەو تایبەتمەندییانە لە سەر ژیانی هاوواڵتییەكانیان پێناسە دەكرد .رەنگە پێناسە كردنی حكوومەتی باش و خراپ
10
15ی رێبه‌ندانی 1392 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤ بەم شێوەیە ،بە ئاماژە بەو ئامرازەی كە لۆرنتستتی بۆ گەیاندنی پەیام هەڵیبژاردبوو نەدەكرا خۆی لێ‌ببوێری. بەاڵم بێجگە لەمە ،ئەم پێناسەیە لەگەڵ فەزای فیكریی ئەو سەردەمەی ئەو دەگونجا .لەو سەردەمەدا حكوومەتی باش زیاتر لەگەڵ تایبەتمەندیی ئەو كەسانەی كە دەسەاڵتیان بە دەستەوە بوو ـ ئاوەزمەندی ،ئازایەتی ،داڵوایی و ...ـ پێوەندی هەبوو تا لەگەڵ سیستمی حكوومەتی .دیارە بێگومان باس و گەنگەشە لەمەڕ سیستمی حكوومەتی لە ئارادا بوو: بۆ وێنە لەمەڕ لە سەرتربوونی حكوومەتی پاشایەتی لە چاو حكوومەتی كۆماری یان پێچەوانەكەی .بەاڵم ئەمڕۆ شوێنی سەرەكیی باسەكە گۆڕاوە :ئەمڕۆ نیگەرانیی ئێمە زیاتر دامەزراوەكانی حكوومەتی باش دەگرێتەوەو ئەوەندە ئەو كەسانەی كە ئەم حكوومەتانە بەڕێوە دەبەن ناگرێتەوە .بێگومان ئێمە لەم بوارەدا زۆر پێشكەوتووین ،بەاڵم من پەیڕەوی لە شێوە مۆدێرنەكەی دەكەم و لە بەشەكانی دواتردا لە قۆناغی یەكەمدا لەمبارەوە قسە دەكەم كە حكوومەتی باش دەبێ چ سیستمێكی هەبێ نەك لە سەر ئەوە كە چۆن دەسەاڵتدارەكانمان بكەینە دەسەاڵتداری خۆپارێز. ئێستا دەگەڕێینەوە بۆ الی بۆچوونێكی شاراوە لە وێنەكانی لۆرنتستتی دا .لە نێوان ئەم سێ بۆچوونەدا ،داكۆكیكردن لە یەكیان لەوانی دیكە ئاسانترە .ئەو بۆچوونەی كە پێی‌وایە حكوومەت بەڕاستی كاریگەریی لەسەر چۆنیەتی ژیانی ئێمە هەیە .ئەگەر ئەم بۆچوونە الی هەندێ كەس روون نییە، رەنگە هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە لە سایەی دەسەاڵتێكی تا ڕادەیەك سەقامگیردا بژین كە ساڵ لە دوای ساڵ گۆڕانكاریی بنەڕەتی روو نادا .لە رۆژەكانی هەڵبژاردندا، حیزبێك جێگای حیزبێكی دیكە دەگرێتەوە، بەاڵم ئەم گۆڕانكارییە كاریگەرییەكی الوەكی لە سەر ژیانی زۆربەی خەڵك هەیە (ئەگەرچی سیاسەتوانەكان وادەنوێنن كە بەوشێوەیە نییە) .بەاڵم لەجێی ئەمە ژمارەیەك لەو رێژیمانەی كە لە سەدەی رابردوودا سەریان هەڵداوەو روخاون، وەبیر بێننەوە :رێژیمی نازییەكان لە ئەڵمانیا و ئەو شەش ملیۆن جوولەكەی كە كوشتیانن وەبیر بێننەوە ،یان «چین»ی مائۆ و ئەو 20ملیۆن كەسە (یان تەنانەت زیاتر) وەبیر بێننەوە كە لە ئاكامی قاتوقڕیدا گیانیان لە دەست دا كە بەرهەمی «وەرسووڕانی گەورە» بوو .ئێستاش لەم سەردەمەدا ستانداردەكانی ژیانی هەموو خەڵك لە واڵتانی دیكەدا بە نرخێكی بێوێنە بەرز بێتەوە .وادیارە مێژووی سەدەی بیستەم نۆژەنكردنەوەی مووبەمووی ئەو پارادۆكسانەیە كە لە وێنە دیوارییەكانی لۆرنتستتیدا كێشراون. بەم حاڵەش دەبێ لە ناو ئەو سێ بۆچوونەی وێنە دیوارییەكاندا بە دوای دووەمین بۆچوووندا بچین .تەنانەت ئەگەر پێشمانوابێ كە شێوە جیاوازەكانی هۆكاری راستەوخۆ حكوومەت خۆشبژیوی ،یان هەژاری و ژیان و یان مەرگ بوون و هەن ،دیسان تا چ رادەیەك دەتوانین كاریگەریمان لەسەر ئەو رێژیمانە هەبێ كە بەسەرمانەوە دەسەاڵتدارن؟ یان نەكا حكوومەتەكان تەنیا ژمارەیەك ئاڵقەی زنجیرێكن كە خودی ئەو ئاڵقانە لە ژێر كاریگەریی كۆمەڵێك هۆ و بەرهۆی بنەڕەتیتردا ،بە تەواوەتی لە دەرەوەی دەسەاڵتی ئێمەدان؟ و ئەگەر وابێ ،كەواتە فەلسەفەی سیاسی كە بانگەشەی ئەوە دەكا كە دەیەوێ لە هەڵبژاردنی باشترین شێوەی حكوومەتدا یارمەتیمان بدا ،بە كەڵكی چی دێ؟ سەرچاوە: میلر ،دیوید ،فلسفەی سیاسی ،مترجم: بهمن دارلشفایی ،نشر ماهی،چاپ دوم ،سال .1390
ب ه چاو خشاندنێك به‌و ئامارانه‌ی ك ه له‌سه‌ره‌و‌ه ئاماژه‌مان پێ كردن ده‌بینین ك ه كۆبوونه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت ل ه ناوه‌ندی واڵت خۆی ده‌نوێنێ ،ب ه تایبه‌تی ل ه ناو نه‌ته‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدار و ئه‌گه‌ر بڕوانین ه نه‌خشه‌ی ئابووری و پیشه‌سازی ئێران، زۆربه‌ی زۆری كارخان ه و ناوچ ه پیشه‌سازییه‌كان و هه‌روه‌ها شوێنه‌كانی باڵوكردنه‌وه‌ی رۆشنبیری و زانكۆكان ل ه ناوه‌ندی سیاسی
ده‌سه‌اڵت و له ناوچه فارس‌نشینه‌کان‌دا هه‌ڵكه‌وتوون
نه‌ته‌و ه و نابه‌رابه‌ری له ئێراندا
ئاگری باڵەکی پێش ئه‌وه‌ی ك ه بێم ه سه‌ر بابه‌تی سه‌ره‌كی پێویست ه ك ه ئاماژ ه ب ه دیارده‌ی ناوه‌ندگه‌ری ل ه ناوچه‌ی فارس‌نشین و نه‌ته‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدار ل ه ئێران و به‌تایبه‌ت ل ه تاران دا بكه‌م. ئه‌و ئامارانه‌ی كه پارێزگاری تاران ل ه گفتوگۆیه‌ك دا خستنی ه ڕوو ئه‌وه‌ی نیشاندا ك ه حكوومه‌تی ئێران چه‌ند دیکتاتۆران ه ناوچه‌كانی دیكه‌ی ئێرانی ل ه بیر كردوه .ئه‌و گوتی%20 :ی حه‌شیمه‌تی ئێران ل ه تاران نیشته‌جێن و ب ه پێی ئه‌و ئامارانه‌ی كه‌هه‌ن تاران تا ساڵی 1400ژماره‌ی دانیشتوانی ل ه 14 میلیۆن تێده‌په‌رێ ،ئه‌و ه ل ه حاڵێك دای ه ك ه %35ل ه پیش ه سازی %80 ،ل ه كاری بانك و بیم ه و هه‌روه‌ها%40 ل ه خوێندكارانی زانكۆ و %20ل ه قوتابیان و مامۆستایان و %90ل ه خوێندنی بااڵ وات ه سه‌روی لیسانس و %83ل ه خوێندكارانی دوكتۆرا و %86ل ه شاره‌زاییانی جۆراوجۆر ل ه تارانن. ب ه چاو خشاندنێك به‌و ئامارانه‌ی ك ه له‌سه‌ره‌و ه ئاماژه‌مان پێ كردن ده‌بینین ك ه كۆبوونه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت ل ه ناوه‌ندی واڵت خۆی ده‌نوێنێ ،ب ه تایبه‌تی ل ه ناو نه‌ته‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدار و ئه‌گه‌ر بڕوانین ه نه‌خشه‌ی ئابووری و پیشه‌سازی ئێران ،زۆربه‌ی زۆری كارخان ه و ناوچ ه پیشه‌سازییه‌كان و هه‌روه‌ها شوێنه‌كانی باڵوكردنه‌وه‌ی رۆشنبیری و زانكۆكان ل ه ناوه‌ندی ده‌سه‌اڵت و ل ه ناوچ ه فارس‌نشینه‌کان‌دا هه‌ڵكه‌وتوون. ئێران
نا به‌رابه‌ری نه‌ته‌وه‌یی ل ه
كێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی له ئێراندا ل ه دوای شۆڕشی مه‌شروته‌و ه ده‌ستی پێ‌كرد ،ئه‌و شۆڕش ه دوو الیه‌نی گه‌ور ه ده‌گرێته‌وه ،یه‌كه‌میان الیه‌نی نه‌ته‌وایه‌تی و دووهه‌میان دیموكراسی بوونی ئه‌و شۆڕشه.
الیه‌نی نه‌ته‌وه‌یی ب ه مانای ئێرانی بوون نه‌ك فارس بوون ،چونك ه ده‌وری ئازه‌ری و به‌ختیارییه‌كان و ئه‌رمه‌نییه‌كان ل ه سه‌ركه‌وتنی ئه‌و شۆڕشه‌دا ئینكار ناكرێ .به‌اڵم الیه‌ن ه توندڕه‌و ه فارسه‌كان ئه‌و شۆڕشه‌یان ب ه شۆڕشی نه‌ته‌وه‌یی فارس داده‌نا و ئه‌وه‌ش وای كرد ك ه فارس و واڵتانی گه‌وره‌ی دنیا هاوكاری ئه‌و بیروڕای ه بكه‌ن. بۆی ه فارسه‌كان توانیان مۆره‌ی هه‌ڵبژێردراوی خۆیان بێنن ه سه‌ر ده‌سه‌اڵت ك ه ره‌زا شای په‌هله‌وی بوو ،ك ه ب ه كوده‌تایه‌ك و ب ه هاوكاری هێز ه ده‌ره‌كییه‌كان توانی هێزی خۆی بسه‌پێنێ .الیه‌نه‌كه‌ی دیكه‌ی شۆڕش ك ه دێموكراسی بوو ،تایبه‌تمه‌ندییه‌كی تازه‌ی دابوو ب ه شۆڕشه‌ك ه ئه‌وه‌ش بوو ه هۆی ئه‌وه‌ی ك ه فشاری كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌‌كانی ئێران بۆ سه‌ر حكوومه‌ت زیاتر بكا و به‌ندێكی تایبه‌ت ب ه ئه‌نجومه‌نی والیه‌ت و ئیاله‌ته‌كان ل ه ناو قانوونی مه‌شروته‌دا بنووسرێ ،به‌اڵم قه‌ت ن ه ل ه سه‌رده‌می قاجاری و ن ه ل ه سه‌رده‌می ره‌زا شادا ئه‌و خاڵ ه جێ ب ه جێ نه‌كرا .ل ه راستیدا ره‌زا شا الیه‌نی دیموكراتیكی ئه‌و شۆڕشه‌ی وه‌الناو الیه‌نی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌و شۆڕشه‌ی كه ل ه چه‌ند نه‌ته‌وه‌یه‌ك پێكهاتبوو به‌ناوی یه‌ك زمان و یه‌ك نهتهوه زه‌ق كرده‌وه. ئه‌و مه‌سه‌له‌ی ه وای كرد حكوومه‌تی ره‌زاشا به توندی سه‌ركوتی فه‌رهه‌نگی و سیاسی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئێران بكا و ئه‌مه‌ش دیدی نه‌ته‌وه‌كانی ئێرانی بۆ نه‌ته‌وه‌ی فارس گۆڕی ك ه وه‌ك نه‌ته‌وه‌ی بااڵده‌ست سه‌یربكرێ .ره‌زا شا ل ه جیاتی ئه‌وه‌ی ك ه پێشكه‌وتن ل ه واڵتانی رۆژئاوادا وه‌ربگرێ و الیه‌ن ه باشه‌كانی ئه‌و پێشكه‌وتن ه بێنێته‌و ه بۆ ئێران و كه‌ڵكی لێ وه‌ربگرێ بۆ بوژاندنه‌وه‌ی واڵت ،ب ه مه‌به‌ستی پێشكه‌وتنی سه‌ربازی ل ه بواری پیشه‌سازی چه‌كی ل ه واڵتانی رۆژئاوا كڕی و بۆ سه‌ركوت كردنی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئێران كه‌ڵكی لێ وه‌رگرت .له‌دوای شۆڕشی گه‌النی ئێران ل ه ساڵی 1357ی هه‌تاوی ئه‌و نابه‌رانبه‌ریان ه هه‌ر به‌رده‌وام بوون ،نه‌ك هه‌ر چاره‌سه‌ر نه‌كران به‌ڵكو زیاتر په‌ره‌ی پێ‌درا و هه‌تا وای لێ هاتوو ه ك ه نه‌ته‌وه‌كان
ل ه ئێران رووبه‌رووی ترسی له‌ده‌ستدانی پێناسه‌ی تایبه‌تی سیاسه‌تی خۆیان بوونه‌وه. كۆماری ئیسالمی به‌رامبه‌ر ب ه نه‌ته‌وه‌كان بریتیی ه له هه‌ڵگرتنی چه‌ند شوعارێكی ره‌نگاوره‌نگ وه‌ك ئێران موڵكی هه‌موو ئێرانییه‌كه ،ك ه ل ه ئه‌سڵ دا ئه‌وان فارس به‌نه‌ته‌وه‌ی راسته‌قینه‌ی خاكی ئێران داده‌نێن و ریشه‌ی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران ل ه زمان و كولتووردا ده‌به‌نه‌وه سه‌ر فارس. کۆماری ئیسالمی بۆ ئه‌وه‌ی ڕووی ناڕاسته‌قینه‌ی خۆی ب ه غه‌یر ه فارسه‌كان نیشان بدا ،چه‌ند
و دارشتنی به‌رنام ه ل ه الیه‌ن ده‌سه‌اڵته‌و ه ب ه شێوه‌یه‌كی وا بوو ه ك ه نابه‌رابه‌ری نه‌ته‌وه‌یی به‌رده‌وام به‌رهه‌م بێنێته‌وه. له‌سه‌ر كه‌س هێندێك مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وه‌كان ،دوو الیه‌نی قانوونی ل ه به‌رچاو ده‌گرن ،یه‌كێكیان مافی به‌رابه‌ری هاوواڵتی بوون و ئه‌وی دیكه‌ش مافی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی واڵته. بێ شك هه‌موو نه‌ته‌وه‌كانی ئێران ،فارس ،غه‌یر ه فارس داواكاریان ل ه ده‌سه‌اڵت ئه‌وه‌یه‌ك ه مافی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان بپارێزێ
ده‌سه‌اڵتدار ته‌واوی ئابووری واڵتی ل ه ئیختیاری ڕاپه‌راندنی كاروباری خۆی داناوه ،ئه‌و شوێنانه‌ی ك ه كه‌ره‌سته‌ی خاویان لێ ده‌ست ده‌كه‌وێ له‌وناوچان ه هه‌ڵكه‌وتوون ك ه كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌‌كانی تێدا هه‌یه ،ب ه ته‌واوی ل ه الیه‌ن سه‌رمایه‌داره‌كانی به‌سه‌ردا ده‌ستیان فارسه‌و ه گیراوه ،ل ه كانگاكانی ژێر زه‌ویڕا بگر ه تا شوێنه‌كانی گه‌شت و گوزار هه‌موو داهاتی ئه‌و شوێنان ه ده‌چێته گیرفانی چینی حاكم ل ه ئێران دا و ئه‌و چین ه ئه‌وه‌ند ه چاوی بڕیوه‌ت ه دروست كردنی ئیمپراتۆری ئیسالمی ئه‌وه‌نده‌ی بیری ل ه چاره‌سه‌ری ده‌ردی ناوخۆ و دانی مافی نه‌ته‌وه‌كان ل ه چوارچێوه‌ی ئێراندا نه‌كردۆته‌وه، ئه‌و سه‌رمای ه و داهاتانه‌ی ك ه ل ه ئێراندا ده‌ست ده‌كه‌وێ ،ڕێژه‌یه‌كی
هێڵراوه ك ه الوانی كورد زۆربه‌ی مافی هاوواڵتی بوونی خۆیان لێ‌زه‌وت كراوه و نه تواناكانیان گه‌ش ه بكا .ئه‌و نابه‌رانبه‌ریی ه به‌گشتی بۆ الوان ل ه هه‌موو بواره‌كانی ژیان‌دا هه‌بووه‌و هه‌ر ل ه منداڵیه‌و‌ه ده‌ست پێ ده‌كا .وه‌ك رێگه‌نه‌دانی خوێندن ب ه زمانی دایك ،ئهوه هه‌ر ل ه سه‌ره‌تای ژیانی منداڵی كورد ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستان ،ب ه ڕوویه‌كی دیكه‌ش دا و ل ه سه‌رده‌می الوه‌تی دا ناهێڵن الوانی كورد ل ه قۆناغ ه به‌رزه‌كانی خوێندن درێژ‌ه ب ه خوێندن بده‌ن به‌ندێكی تایبه‌ت ب ه نه‌ته‌و ه غه‌یر ه فارسه‌كانی ل ه قانوونی ئه‌ساسی‌دا گونجاندو ه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وان به‌شداری ل ه ده‌سه‌اڵت دا بكه‌ن، به‌اڵم ئه‌و به‌ندانه‌ش وه‌ك قانوونی مه‌شروتیه‌ت جێبه‌جێ نه‌كران و ته‌نانه‌ت ب ه پێچه‌وانه‌ی ئه‌وبه‌ندانه‌ش كاریان كرد« .قانوونی ئه‌ساسی كۆماری ئیسالمی به‌ندی ،19 ،15 »48 نه‌بوونی یه‌كسانی و ئاستی گه‌شه‌كردن ل ه نێوان نه‌ته‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتدار و نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئێران واده‌كا نابه‌رابه‌ری نه‌ته‌وه‌یی ك ه ڕیشه‌كه‌ی ل ه زوڵمی نه‌ته‌وه‌یی دا هه‌ی ه بێنێته دی .به‌اڵم له‌و 60ساڵه‌ی ڕابردوودا شێوه‌ی بیركردنه‌وه‌ی ئه‌و نه‌ته‌وان ه ك ه ل ه ئێران دا زوڵمی نه‌ته‌وه‌ییان لێكراو ه ل ه گۆڕان دابووه .ئه‌و زوڵمه‌ش شێو ه جۆراوجۆره‌كانی ژیانی ئابووری، فه‌رهه‌نگی و دینی و كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسی . .. .گرتۆته‌وه .ئهوه ل ه حاڵێك دای ه ك ه حكوومه‌تی ئێران ل ه ماوه‌ی 80ساڵی ڕابردوودا حكوومه‌تی نه‌ته‌وه‌ی فارس بوو ه
و ئه‌ومافه‌ش ده‌بێ هه‌موو ئه‌و پێكهاتانه‌ی ئه‌و كۆمه‌ڵگا 70میلیۆن ه بگرێته‌وه .مافی هاوواڵتی بوون، مافی تاكه‌كه‌سییه ،به‌اڵم كوردو ئازه‌ری و عه‌ره‌ب و توركه‌مه‌ن و بلووچ بێجگ ه ل ه مافی هاواڵتی بوون مافی نه‌ته‌وه‌یی (كۆمه‌ڵی) خۆیان هه‌یه ،ك ه پێی ده‌ڵێن مافی نه‌ته‌وه‌یی. ئه‌و مافه‌ش ل ه مه‌نشووری كۆمه‌ڵی نه‌ته‌و ه یه‌كگرتوه‌كان و هه‌موو رێكخراوه‌كانی مافی مرۆڤ پێی ل ه سه‌ر داگیراوه. ده‌قی ئه‌و بڕیاره‌ی ك ه ل ه ساڵی 1992ل ه نه‌ته‌و ه یه‌كگرتووه‌كان ل ه سه‌ر مافی كه‌م ه نه‌ته‌وه‌‌و كه‌مایه‌تیی ه دینیه‌كان ده‌رچوو ه ده‌ڵێ« :هه‌موو واڵتێك ده‌بێ ل ه ناوچه‌ی ژێر ده‌سه‌اڵتی خۆی ل ه بوونی هه‌موو كه‌مه‌نه‌ته‌وایه‌تییه‌كان و پێناسی نه‌ته‌وه‌یی و نژادی هه‌روه‌ها كلتوور و ئایینی و زمانی ئه‌وان پشتیوانی و پارێزگاری ل ه مانه‌وه‌یان بكا «. ـ نا به‌رابه‌ری ئابووری ئه‌و
بنه‌مای ه
نه‌ته‌وه‌ی
زۆری ته‌رخان ده‌كرێ بۆ هاوكاری گرووپ ه چه‌كداره‌كان و توندره‌و ه تیرۆریست ه ئیسالمییه‌كان .ده‌سه‌اڵت زیاتر بیر ل ه زیاد كردنی ده‌سه‌اڵت وپاراستنی ده‌كاته‌و ه تا پێشكه‌وتنی واڵت. ب ه پێی قسه‌ی هه‌ندێ ل ه شاره‌زایان هۆی پاشکه‌وتوویی ناوچه‌كانی كوردنشین و بلوچ‌نشین ئه‌وه‌یه كه ئه‌وناوچان ه به‌رهه‌می ژێر زه‌وی و شوێنی ده‌ست كه‌وتنی داهاتیان نیه ،به‌اڵم ئه‌م ه الیه‌نێكی كێشه‌كه‌یه ،هه‌رچه‌ند ه ئه‌وناوچان ه تا ئێستا ل ه الیه‌ن حكوومه‌تی ناوه‌ندییه‌و ه ل ه ڕووی جیۆلۆژییه‌و ه ب ه ته‌واوی نه‌پشكندراون و پێویست ه ئه‌و شوێنان ه كاری لێ بكرێ و داهاته‌كه‌ی ب ه بێ جیاوازی دابه‌ش بكرێ ،به‌اڵم ل ه كۆماری ئیسالمی ئێران دا نه‌ك ئه‌و ه نه‌كراو ه به‌ڵكو ب ه پێچه‌وانه‌ش ئه‌نجام دراوه. رۆژنامه‌ی «نوروز» ل ه ساڵی 1380 رای‌گه‌یاند ك ه به‌درێژایی هه‌شت ساڵی ده‌سه‌اڵتی هاشمی ره‌فسنجانی ڕێژه‌ی سه‌رمایه‌ی به‌كار هێنراو ل ه پارێزگای كرمان 300به‌رابه‌ر زیاتر
ژماره625 :
8
15ی رێبه‌ندانی 1392 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤ بوو ل ه سه‌رمایه‌ی به‌كارهاتوو ل ه پارێزگاكانی ئازه‌ر بایجانی رۆژ ئاوا و رۆژهه‌اڵت و ئه‌رده‌بیل و زه‌نجان. ئێران
ـ الوان و نابه‌رابه‌ری ل ه
الوانیش وه‌ك هه‌موو چین و توێژه‌كانی نه‌ته‌و ه ژێر ده‌سته‌كانی ئێران ل ه ژێر چه‌وساندنه‌وه‌ی حاكمیه‌ت دان .له‌و نێوهدا الوانی كورد زۆربه‌ی مافی هاوواڵتی بوونی خۆیان لێ‌زه‌وت كراوه و هێڵراوه ك ه تواناكانیان گه‌ش ه نه بكا .ئه‌و نابه‌رانبه‌ریی ه به‌گشتی بۆ الوان ل ه هه‌موو بواره‌كانی ژیان‌دا هه‌بووه‌و هه‌ر ل ه منداڵیه‌و ه ده‌ست پێ ده‌كا .وه‌ك رێگه‌نه‌دانی خوێندن ب ه زمانی دایك ،ئه‌و ه هه‌ر ل ه سه‌ره‌تای ژیانی منداڵی كورد ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستان ،ب ه ڕوویه‌كی دیكه‌ش دا و ل ه سه‌رده‌می الوه‌تی دا ناهێڵن الوانی كورد ل ه قۆناغ ه به‌رزه‌كانی خوێندن درێژ ه ب ه خوێندن بده‌ن .ئه‌و ه سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی كاتێك ك ه الوی كورد ده‌نگی خۆی هه‌ڵبریو ه ل ه به‌رامبه‌ر ئه‌و نابه‌رابه‌رییانه‌ی ك ه ده‌رهه‌قی خۆی و نه‌ته‌وه‌كه‌ی ده‌كرێ ،ئه‌و ه ل ه الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانه‌و ه ب ه هه‌موو شێوه‌یه‌ك سه‌ركوت كراوهو واڵمی توندی دراوه‌ته‌وه. الوی کورد لە رۆژهەاڵت لە کاتی ئێستادا ،جگە لەوەی وەک کوردێک دەچەوسێنرێتەوە ،بەڵکو مافی الوەتی خۆشی لێ‌زەوت ژینگەیەکی نەبوونی کراوە. تەندروست و باش بۆ ژیانی الوی کورد لە رۆژهەاڵت وای کردوە کە الوێک کە هێزەی پاڵنەری کۆمەڵگایە نازانێ چارەنووسی چیە و دەبێ چ بکا ،ک ه زۆرجار الو یان ل ه واڵت راده‌کا ،یان په‌نا بۆ کاری نه‌خوازراو ده‌با ک ه ئه‌مه‌ش ئامانجی کۆماری ئیسالمییه. هەربۆیە دەبێ هەموومان پێکەوە بیر لە نه‌ته‌وه‌که‌مان بکه‌ینه‌و ه و بیر ل ه دوارۆژ و ستراتیژیەکی هاوبەش بکەینەوە بۆ گه‌یشتن ب ه ئامانج. سه‌رچاوه: ـ رۆژنامه‌ی پیام مردم ـ هەفتەنامەی رۆژهه‌اڵت ـ رۆژنامەی نوروز ـ رۆژنامه‌ی كوردستان ـ گۆڤاری الوان ـ ناوەندی ئاماری ئێران
درێژ هی:
ه ه واڵ و راپۆرت
یادی ٢ی رێبەندان ساڵرۆژی دامەزرانی کۆماری کوردستان لە واڵتی فینالند
کومیتەی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان رۆژی شەممە رێورەسمێکی لە شاری پایمیۆی واڵتی فینالند بەرێوە برد .پەیامی کومیەتی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان لە واڵتی فینالند لە الیەن کەریم رەسولی بەرپرسی کومیتەوە پێشکەش کرا. لەم رێورەسمەدا ،زۆرێک لە کوردانی دانیشتوی فینالند و نوێنەرایەتی هێزو رێکخراوە سیاسیە کوردییەکانیش بە پەیام و بروسکەی پیرۆزبایی تێیدا بەشدار بوون .لە درێژەی کارەکانی جێژنی ٢ی رێبەنداندا ،نوێنەرانی هەریەک لە هێزو رێکخراوە سیاسیەکانی کوردستان پیامی خۆیان بە بۆنەی ٦٨ساڵەی دامەرزانی کۆماری کوردستانەوە پیشکەش کرد .پێشکەش کرد بریتی بوون لە :پارتی دێمۆکراتی کوردستان ،یەکیەتیی نیشتمانی کوردستان ،کومەلە نوێنەرایەتی دەرەوەی واڵت ،سازمانی خەباتی کوردستانی ئێران ،سازمانی دێمۆکراتیکی یارسان ،یەکیەتیی ژنانی دێمۆکراتی کوردستان و کومەلەی کوردی شاری تورکو .دواتر ئەندامانی یەکیەتیی الوان
لەواڵتی فینالند ٢سرودی نیشتمانیان پێشکێش کرد .لە بەشێکی دیکەی رێورەسمەکەدا کیژی الو ئەین ئەلیاسی گۆرانیه‌کی پێشکێش کرد .دوا برگەی رێورەسمی یادی ٦٨ساڵەی دامەزرانی کۆماری کوردستان بە کاری هونەری بە دەنگی هەریەک لە هونەرمەندان فەرهاد ئاالنی و شورش بۆکانی و بە موزیک ژەنی رەهێڵ قادر و کۆری هەلپەرکێی بەشداران رازێندرایەوە.
ڕاپۆرتی چه‌ند کۆبوونه‌وه‌ی فێرکاریی کومیته‌ی نۆروێژی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بەشی پەروەردەو ڕاهێنانی کومیتەی نۆروێژی حیزبی دێموکراتی کوردستان بە هاوکاریی یەکیەتیی الوانــی دێموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان لەو واڵت ه نۆروێژ سمینارێکی سیاسی بۆ مەریوان نه‌ستانی له‌ژێر ناوی «الوانی کورد لە دەرەوەی واڵت» پێک هێنا. م ـه‌ریــوان نستانی لـ ه بــاس ـه‌ک ـه‌ی‌دا تیشکی خسته‌سه‌ر مــێــژوو و هۆکارەکای کۆچکردن ،باس لە شوناسی کوردبوون و ئەرکەکانی الوان ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت. مەریوان نستانی ل ه باسه‌که‌ی‌دا ب ه خوێندنه‌وه‌یه‌ک بۆ باروۆدخی الوانی کورد ل ه واڵتانی ده‌ره‌و ه باسی لە ئەرکەکانی ئێستای الوانی کورد ،بە تایبەتی الوانی رۆژهەاڵتی کوردستان‌و ئەندامانی یەکیەتیی الوانی دێموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان کردو ،تیشکی خست ه سه‌ر ئه‌وه‌ی ک ه ئەندامانی ئەو رێکخراوە وێرای خۆپێگەیاندنی خۆیان لە بوارە جۆراوجۆرەکان دا ،دەبێ بە جیدی لە خەمی پاراستن‌و هەروەها ناساندنی کولتووری نەتەوەیی خۆیان دابن و ،هەوڵی زیاتر بدەن تاوەکوو کێشەی نەتەوەیی و سیاسیی کورد بە دونیای دەرەوە و کۆمەڵگەی رۆژئاوایی بناسێنن. هه‌ر ل ه درێژه‌ی ئه‌و چاالکییانه‌دا کومیتە ناوچەی ئۆستفۆلدی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لە نۆروێژ کۆبوونەوەیەکی ئامووزشی بۆ ئەندامانی حیزب لەو ناوچەیە پێک هێنا. ل ـه‌و کــۆبــوونـه‌وه‌یـه‌دا وێــڕای ب ـه‌رزڕاگــرنــی یــادو بــیــره‌وه‌ریــی دوو
هاورێی پێشمه‌رگه‌ی کۆچکردوو ،خوالێخۆشبوو محه‌مه‌ممه‌د گازۆڵی‌و برایم کانیەزەردی ،ل ه سه‌ر ژیــان‌و خه‌باتی ئ ـه‌وان چه‌ند قسه‌یه‌ک له‌الیه‌ن غەفور واوەیــی ،پێشمەرگەی پێشووی حیزبه‌و ه پێشکێشی به‌شداربووان کراو دواتر سۆران شێرزاد ،ئه‌ندامی کومیت ه باسێکی لە سەر پێرەوی نێوخۆیی حیزب‌و کۆمەڵێک چەمکی ،وەک نەتەوە، دێموکڕاسی ،سێکۆالریزم و پلۆرالیزمی سیاسی کە لە پێرەوەی ناوخۆی حیزب دا هاتووە ،بۆ بەشدار بووان دوا.
9
ژماره625 : 15ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤
بیرو رای ئازاد
ئه‌ركی هێزه سیاسییه‌كانی كوردیش ئه‌وه‌ی ه ب ه شێوه‌یه‌كی تۆكمه‌تر ل ه گه‌یاندنی ده‌نگ‌و به‌رجه‌سته‌كردنی كه‌سایه‌تی زیندانیانی رۆژهه‌اڵتی كوردستان ب ه تایبه‌تی محه‌ممه‌د سدیقی كه‌بوودوه‌ند روڵ بگێرن .هه‌وڵ دان بۆ ڕاكێشانی پشتگیرییه‌كی هه‌مه‌الیه‌نه‌تر بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵتی تاشتیی نوبێل ل ه الیه‌ن به‌رێز كه‌بوودوه‌ند هه‌م هاوپێوه‌ندی خه‌باتی مه‌ده‌نی‌و دیپلۆماسیی ه و هه‌م ره‌وایی جیهانی مه‌سه‌ڵه‌ی كوردستانی رۆژهه‌اڵت زیاتر ده‌كا. رێبوار مه‌عروف‌زاده
حیزبە سێکۆالرەکانی کوردستان‌و ئایینەکان
د .کامران ئەمین ئاوە هەر کۆمەڵگایەک بە پێی بوونی بیروڕاو ئایینی جؤراوجۆر بە چەشنێک دەکەوێتە ژێر کاریگەریی ئەو فەرهەنگ و نەریتەی کە دیاریی ئەم باوەڕمەندیی‌یانەیە. به‌هه‌ر راده‌یه‌ک ئه‌م ئۆلیی‌و ئایینانە دوور لە توندوتیژیی‌و لە ژێرکاریگەریی مەعنەویی ماددیی‌و دەستکەوتەکانی هاوچەرخ بن هەر بەو نیسبەتە ژیانی مروڤ ئەورۆیی‌ترو جێگا بۆ توندوتیژی کەمترە .کوردستان نە تەنیا جێگای بوون‌و ژیانی کوردە موسلمانەکانی سوننی ،شیعە، علی اللهی -یارسانیی ،بەهایی‌‌و یه‌هودیی‌یه ئاسوریی‌و ژیانی شوێنی بەڵکوو ئەرمەنی‌یەکانیشە .هەر یەک لەم گرwوپانە بێگومان جێژن‌و داب‌و نەریتی تایبەت بە خۆیان هەیە کە پێویستە ڕێزیان لێ‌بگیرێ‌و ئیزن بە هیچ چەشنە توندوتیژیی لەگەڵ ئەوان نەدرێ .لە چەند دەیەی ڕابردوودا بە
پێی سەرهەڵدانی گرووپە دەمارگرژەکانی ئیساڵمیی‌و یارمەتیی ماڵیی‌و مەعنەویی عەربستانی سەعودیی‌و ئێران بە چەشنێک ئیساڵمی سیاسی بە ڕەنگ‌و ڕوویەکی ڕادیکاڵ بۆتە هۆی کارەساتی گەورەو بچووک لە کوردستاندا .لەم ڕەوتەدا بە
خۆیان تێکەاڵوی مه‌سه‌له ئایینیی‌یه‌کان کردووە کە لەگەڵ چوارچێوەی بیرو بەرنامەی حیزبەکانیشیان نایەتەوە .بۆ وێنە بەپێی ئەوەی کە زۆرینەی دانیشتوانی کوردستان موسلمانن ،بە ناردنی پەیامی پیرۆزبایی بە‌بۆنەی جێژنی قوربان‌و
سەرۆک کۆماری عێراق بە پێشینەی چەپەوە بە‌بۆنەی جێژنی قوربان پەیامی پیرۆزبایی بۆ تەواوی حیزب کوردستانی‌یەکان‌و یەک لەوان حیزبی شیوعی کوردستان !!! دەنێرێ .لێرەدا ئەم پرسیارە دێتە پێش، بڵێی ئەرکی حیزبێکی سێکوالر بێ کە خۆی
ئەرکی حیزبێکی سێکوالر یاخود چەپ نە تەنیا دوورکردنەوەی خۆ لە مەسایلی ئایین ی بەڵکوو یاریدەدان بە ڕەوتی پەرەسەندنی زانست‌و ڕۆشنبیریی لە کۆمەڵگا ،هەروەها جیاکردنەوەی ئایین‌و شەریعەت لە سیاسه‌ت‌و ده‌وڵه‌ت له سیستێمی پەروەردەیه .حیزبێک کە لە بەرنامەکەی‌دا باس لە کۆمەڵگایەکی پێشکەوتوو و سێکوالر دەکا ،بۆچی دەبێ وەکو حێزبێکی ئایینی لەگەڵ جێژنە ئایینی‌یەکان یاخود کارەساتە مەزهەبی‌یەکان هەلسوکەوت بکا .ئەم حیزبانە باشترە ئەم کارانە بۆ عولەمای ئایینی ،مزگەوت ،کلیسا ،جەم‌خانە‌‌و کەنیسەکان دانێن هۆی جۆراوجۆر حیزبە کوردستانی‌یەکان یان بایەخێکی وەهایان بەم هێزانە نەداوە یاخود بە چەشنێک بێ‌دەنگی‌یان گرتۆتە بەر .لە الیەکی‌دیکەوە ئەم حیزبانە کە خۆیان بە سێکوالریش دەزانن بە چەشنێک
مەولوود و هتد ...بە چەشنێکی یەک‌الیانە تەنیا جێژنی موسلمانەکان زەق دەکەنەوەو تەنانەت بەرنامەی ڕادیۆو تلەویزیۆنیان بە خوێندنه‌وه‌ی قورئان دەست‌پێ‌دەکا. جاروباریش ئاشەکە ئەوەند سوێرە کە
تێکەاڵوی مەسایلی ئایینی بکاو پاساوەکەی ڕیزگرتن لە کوردی موسلمان بێ؟ ئەگەر تەنانەت ئەمە بە کارێکی باشیش لەقەڵەم بدرێ ،ئەی بۆچی بۆ ئایینەکانی دیکە ئه‌و رێزه داناندرێ؟ ئەگەر قەرار وابێ بە بۆنەی
ی لە تەواوی دین‌و ئەم جێژنانە پیرۆزبای ئایینەکان بکردرێ یان لە مانگی موحەرەم‌دا یادی حوسێن‌و ٧٢کوژراوەی دەشتی کەربەال زیندوکرێتەوە لێرەدا تەکلیفی یەزید‌و مەعاویە یاخود عایشە کە بۆ بەشێکی زۆر لە کوردە سوننی‌یەکان جێی ڕیزن چییە؟ بڵێی ئەمانە نەبێتە هۆی تێکەاڵوبوونی حیزبە کوردستانی‌یەکان لە کاروبارێک کە پێوەندی بە کاری ئەوانەوە نی‌یە‌و ئەگەر زەرەری نەبێ قازانجێکی تێدا نابێ؟ ئەرکی حیزبێکی سێکوالر یاخود چەپ نە تەنیا ی دوورکردنەوەی خۆ لە مەسایلی ئایین بەڵکوو یاریدەدان بە ڕەوتی پەرەسەندنی کۆمەڵگا، لە ڕۆشنبیریی زانست‌و هەروەها جیاکردنەوەی ئایین‌و شەریعەت لە سیاس هت‌و ده‌وڵه‌ت له سیستێمی پەروەردەیه .حیزبێک کە لە بەرنامەکەی‌دا باس لە کۆمەڵگایەکی پێشکەوتوو و سێکوالر دەکا ،بۆچی دەبێ وەکو حێزبێکی ئایینی لەگەڵ جێژنە ئایینی‌یەکان یاخود کارەساتە مەزهەبی‌یەکان هەلسوکەوت بکا. ئەم حیزبانە باشترە ئەم کارانە بۆ عولەمای ئایینی ،مزگەوت ،کلیسا ،جەم‌خانە‌‌و کەنیسەکان دانێن‌و الپەرەی گۆڤارەکانیان بە بابەتی زانستیی ،کۆمەاڵیەتیی – ئابووریی و بەکەڵک پڕ کەنەوە نەک پیرۆزبایی‌و سەرخۆشیی.
باوكی مافی مروڤی كوردستان‌و 2ی رێبه‌ندان
رێبوار مه‌عروف‌زاده محه‌ممه‌د سه‌دیقی كه‌بوودوه‌ند ل ه سالی 2005رێكخراوی داكۆكی ل ه مافی مرۆڤی كوردستانی دامه‌زراند‌و ل ه ساڵی 2007وه‌ش ل ه زیندان دایه .كه‌بوودوه‌ند ل ه چه‌ند ساڵی رابردوودا ب ه بۆنه‌ی جیاواز ی خه‌ڵكی كوردستان نامه‌‌و په‌یامی ئاراسته كردوه .نێوئاخنی زۆربه‌ی په‌یامه‌كانی كه‌بوودوه‌ند بانگهێشت بوو ه بۆ خه‌باتێکی ناتوندوتیژ ،پاراستنی مافی مرۆڤ‌و به‌ڕێوه‌بردنی دێموكراسی بووه .له‌و نێوهدا ب ه نیسبه‌ت دوو په‌یامی كه‌بوودوه‌ند ده‌توانین ده‌سته‌به‌ندییه‌كی جیاواز بكه‌ین. كه‌بوودوه‌ند ل ه ساڵی 2012ب ه نیسبه‌ت تیرۆری دوكتور قاسملوو په‌یامێكی باڵو كرده‌وه‌‌و تێروریزمی ده‌وڵه‌تی مه‌حكووم كرد .به‌رپرسی رێكخراوی مافی مرۆڤی كوردستان ل ه ساڵی 2014ش ب ه بۆنه‌ی 68ساڵه‌ی كۆماری كوردستان په‌یامێكی باڵو كرده‌وه‌‌و ل ه په‌یامه‌كه‌ی خۆیدا ل ه مافی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری خه‌ڵكی كوردستان‌و سیستمێكی فێدراڵ داكۆكی كرد .تێرامان ل ه كاریگه‌ری دانی ئه‌م چه‌شن ه په‌یامان ه ك ه ب ه نیسبه‌ت بابه‌تی سیاسی‌و نه‌ته‌وه‌یی ل ه الیه‌ن چاالكێكی مه‌ده‌نی ل ه زیندانه‌و ه ده‌ركراون پربایه‌خه. زیندان‌و خه‌بات زیندان بریتیی ه له‌و دیوار ه بڵیندانه‌ی ک ه بۆ ئه‌و ه ئاوا بڵیند دروست کراون ک ه گاڵت ه ب ه بااڵی مرۆڤ بکه‌ن ،زیندان بریتیی ه له‌و دابڕان ه ناچاره‌ی نێوان مرۆڤ‌و کۆمه‌ڵگه ،بریتیی ه له‌و ژوور ه تاریکانه‌ی بۆ ئه‌و ه ئاوا تاریک دروست کراون ،دووری ل ه فه‌زای گشتی‌و دووری ل ه هه‌تاو و ره‌مزی ژیان بکه‌ن ب ه نزیکییه‌کی رۆژانه‌‌و ترسناکی مرۆڤ ل ه بێ ده‌نگی‌و مردنی خۆی .زیندان کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ده‌ستکرد ه ک ه له‌ودا ناهاوسه‌نگییه‌کی ترسناک ل ه نێوان پێوه‌ندیی مرۆڤ‌و ده‌سه‌اڵت پێک دێ.
ژیانی بیره‌وه‌رییه‌کانی ئه‌گه‌ر که‌سێکی ئاسایی کۆمه‌ڵگ ه بخوێنینه‌ه‌و ه له‌و نووسراوه‌یه‌دا مه‌وداکانی منداڵی‌و پیری ،ش هو‌و رۆژ ،پێکه‌نین‌و گریان، ژیان‌و مردن مه‌ودایه‌کی ئاسایین ،به‌اڵم ل ه نمایشی سه‌ربرده‌ی زیندانییه‌کان‌دا ،ل ه هونه‌ر‌و ئه‌ده‌بیاتی زیندان‌دا مه‌وداکانی نێوان پێکه‌نین ،هه‌ناسه‌هه‌ڵمژین ،برسێتی و هاوار‌و مردن ب ه تێکرا ده‌شێوین ،ته‌نانه‌ت زیندان مانای خودی مه‌وداش ده‌شێوێنێ. دواجار زیندانه‌کان بۆ ئه‌و ه دروست کراون ک ه مه‌ودای ژیان‌و مردنی مرۆڤ ،وات ه ئازادیی مرۆڤ ،ل ه نێو بب هن و مرۆڤی مردوو و فه‌رمانبه‌ر دروست بکه‌ن. ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی زیندان پێک‌دێنێ بریتیی ه ل ه تاریکی ،زنجیر ،ئه‌شکه‌نجه‌‌و
كوردستان توانیوایان ه ئه‌ده‌بیاتێكی كاریگه‌ر ل ه نێو زیندان‌دا به‌رهه‌م بێنن‌و فازێكی دیك ه ل ه خه‌باتی نێو زیندان بێننه ئاراوه .یه‌كێك له‌و دوو زیندانیی ه فه‌رزادی كه‌مانگه‌ر مامۆستای كورد بوو ك ه تا ئه‌و كاته‌ی ل ه سێدار ه درا ،نامه‌كان و ئه‌ده‌بیاتی ئه‌و ده‌نگی ئازادیخوازی‌و مرۆڤدۆستی خه‌ڵكی كوردستان بوو. زیندانییه‌كه‌ی دیك ه محه‌ممه‌د سه‌دیقی كه‌بوودوه‌ند ه ك ه بۆی ه ده‌ستبه‌سه‌ر‌و زیندانی كرا ك ه بێ ده‌نگ بكرێ‌و نه‌توانێ «په‌یامی خه‌ڵك»ی كوردستان باڵو بكاته‌وه ،به‌اڵم خۆڕاگری‌و به‌رده‌وامی ئه‌و نیشانی‌دا ك ه رێژیم ناتوانێ ب ه زیندانی كردنی چاالكانی كورد كۆتایی ب ه مافخوازی سیاسی‌و مه‌ده‌نی خه‌ڵكی كوردستان بێنێ .گرینگی نووسین‌و
كردو ه بو ئه‌وه‌ی ل ه نێو‌و ده‌ره‌وه‌ی زیندان‌دا هه‌موو مافه‌كانمان زه‌وت بكه‌ن. كه‌بوودوه‌ند‌و خه‌بات هاتنی كۆتایی دوای ل ه خه‌باتی ڕووبه‌روبوونه‌وه‌ی چه‌كداری، مه‌ده‌نی‌و سیاسی وه‌ك شێوازی باوی خه‌بات ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستان جێكه‌وتووه .دامه‌زرانی NGOكانیش ئامرازیان بۆ ئه‌و شێواز ه له خه‌بات دابین كردوه ،به‌اڵم زور جار هه‌ست به‌و ه كراوهو ده‌كرێ ك ه خه‌باتی مه‌ده‌نی‌و سیاسی ئاستی داواكارییه‌كان‌و خه‌باتی كوردی ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستان دابه‌زاندوه .چاالكانی مه‌ده‌نی‌و سیاسی خواست و پوتانسیه‌لی كوردایه‌تی ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستانیان ب ه پرژان ه سه‌ر پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان
ئێعدام ،به‌اڵم هێزی خه‌باتكار ل ه خۆراگری، بوێری ،مرۆڤدۆستی ،دیالۆگ‌و ل ه راستیدا ل ه نامه‌کان‌و ئه‌ده‌بیاتی زیندانی ئه‌و دایه. ئه‌ده‌بیاتی زیندان به‌رگری‌و داهێنانێکی گه‌وره‌ی مرۆڤه ل ه مرۆڤبوونی خۆی. ئه‌ده‌بیاتی زیندان هونه‌ری به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی ره‌خنه ،دیالۆگ ،بوێری ،ئازادی‌و دواجار هونه‌ری به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی مرۆڤایه‌تی مرۆڤ ه ل ه به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵتی زیندان‌دا .ل ه سااڵنی ڕابردوودا دوو زیندانی كورد ل ه رۆژهه‌اڵتی
باڵوكردنه‌وه‌ی نام ه ل ه نێو زیندانه‌و ه بۆ ده‌ره‌و ه له‌وه‌دای ه ك ه ب ه كرده‌و ه نیشان ده‌دا زیندان نه‌ته‌نیا نه‌بۆت ه هۆی پاسیڤبوون‌و مه‌ده‌نی‌و چاالكانی دووركه‌وتنه‌وه‌ی سیاسی ،به‌ڵكوو ره‌واییه‌كی ئه‌خالقی زیاتر ده‌به‌خشێت ه كار‌و بیروڕای ئه‌و زیندانیانه. ل ه شوێنێك ڕا ده‌بێ ده‌ست بكه‌ین به‌وه‌ی ئازادی ڕاده‌ربرین بكه‌ین ب ه بنه‌مایه‌ك بۆ هه‌موو ئازادییه‌كانی دیكه .ئه‌و كات ه ك ه بێده‌نگیمان هه‌ڵبژارد ،بنه‌مایه‌كمان دروست
واڵم داوه‌ته‌وه. بۆ نموون ه به‌رێوه‌بردنی رێوره‌سمی هه‌ڵه‌بج ه ل ه نێو بزووتنه‌وه‌ی خوێندكاری‌دا ل ه كۆتاییه‌كانی ده‌یه‌ی هه‌فتا ده‌بێت ه هه‌وێن‌و بنه‌مایه‌ك بو پێناسه‌كردنی «بزووتنه‌وه‌ی خوێندكاری كوردی» .خۆپێشاندان ب ه هۆی ده‌ستبه‌سه‌ركردنی به‌رێز ئوجه‌الن بریندار‌و كوشته‌ی لێ‌ده‌كه‌وێته‌وه ،مام جه‌الل ده‌بێت ه سه‌ركوماری عێراق ،خه‌ڵكی ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستان شیرینی باڵو ده‌كه‌نه‌وه ،كوردی
رۆژئاوای كوردستان تووشی ئاواره‌یی ده‌بن ،خه‌ڵكی رۆژهه‌اڵتی كوردستان لهگهڵ ئه‌وه‌ی خۆیان ل ه ژێر گۆشای ئابووری دان هاوكاری كۆ ده‌كه‌نه‌و ه و ...به‌وشێوانه‌و له‌و رێگایانه‌وه كوردایه‌تی خۆیان به‌رجه‌ست ه ده‌ك هن‌و پوتانسیه‌لی كوردایه‌تی زۆرجار بۆ پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان خاڵی ده‌كرێ. ل ه راستیدا بوێر بوون و چاالكبوون ل ه سه‌ر كۆمه‌لیك سووژ ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی كوردستان و پێناسه‌كردنه‌وه‌یان وه‌ك كوردایه‌تی ل ه نه‌بوونی خودی رۆژهه‌اڵتی كوردستان ب ه سووژه ،خه‌بات له‌مپه‌ری گه‌وره‌ی ه له‌به‌رده‌م دروستبوونی كه‌سایه‌تی سیاسی-نه‌ته‌وه‌یی له رۆژهه‌اڵتی كوردستان .ئه‌و په‌یامانه‌ی كه‌بوودوه‌ند ك ه ل ه 23ساڵه‌ی تیرۆری دوكتور قاسملوو و ل ه 68ساڵه‌ی كۆماری كوردستان باڵوی‌كردنه‌و ه شكاندنی بێدنگی ل ه ئاست كۆمه‌لێك ڕووداوی گرینگ ل ه مێژووی خه‌باتی هاوچه‌رخی رۆژهه‌اڵتی كوردستان بوو .ئه‌و ه ل ه حالێك‌دای ه به‌رفراوانكردنی ئازادی ڕاده‌ربڕینی سیاسی زورتر ل ه رێفورمخوزان و پارڵمانتارانی كورد ی چاوه‌روان ده‌كرێ .ئه‌گه‌ر چاالكانی سیاس نێوخوی واڵت بیانهه‌وێ قورسایی‌و خوشه‌ویستی په‌یدا بكه‌ن ده‌بێ ل ه ستیاره مێژووییه‌كان‌و سه‌ر مه‌سه‌ڵ ه هه ستراتیژییه‌كانی هه‌نووكه‌ی روژهه‌اڵتی كوردستان قس ه بك هن‌و تێچووه‌كانی ئه‌و كاره‌ش ته‌نانه‌ت چوون ه زیندانیش وه‌ك به‌شێك ل ه گه‌شه‌كردنی خۆیان‌و نه‌ته‌وه‌كه‌یان له قه‌ڵه‌م بده‌ن. هێز ه ئه‌ركی نێوانه‌دا له‌و سیاسییه‌كانی كوردیش ئه‌وه‌ی ه ب ه شێوه‌یه‌كی تۆكمه‌تر ل ه گه‌یاندنی ده‌نگ‌و به‌رجه‌سته‌كردنی كه‌سایه‌تی زیندانیانی رۆژهه‌اڵتی كوردستان ب ه تایبه‌تی محه‌ممه‌د سدیقی كه‌بوودوه‌ند روڵ بگێرن .هه‌وڵ دان بۆ ڕاكێشانی پشتگیرییه‌كی هه‌مه‌الیه‌نه‌تر بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵتی تاشتیی نوبێل ل ه الیه‌ن به‌رێز كه‌بوودوه‌ند هه‌م هاوپێوه‌ندی خه‌باتی مه‌ده‌نی‌و دیپلۆماسییه و هه‌م ره‌وایی جیهانی مه‌سه‌ڵه‌ی كوردستانی رۆژهه‌اڵت زیاتر ده‌كا.
ئۆباما قسە لەسەر پەیوەست بوونی سەرلەنوێی ئێران بە كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی و لەنێوبردنی یەكێك لە گرنگترین قەیرانە ئەمنییەكانی ئەمڕۆی جیهان بەب ێ مەترسیی شەڕ دەكا .پرسیاری گرنگ ئەوەیە لە ماوەی 35ساڵی ڕابردوودا لە چ قۆناغێك‌دا كۆماری ئێسالمی ئێران ئیزنی داوە واڵتی ئێران بە
7
ژماره625 : 15ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤
كۆمەڵگەی نێونەتەوەییەوە پەیوەست ب ێ و ئەگەر مەسەلەی ناوكیی كۆماری ئیسالمیی ئێران بەب ێ مەترسیی شەڕ چارەسەر بكرێ ،ئایا كۆماری ئیسالمی بەپێی
سیاسی
ێ بۆ كۆمەڵگەی ئەمریكا یان كۆمەڵگەی جیهانیی دروست ناكا؟ قسەكانی ئۆباما كە پشتیوانیی لە ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان دەكا ،بەهیچ چەشنێك كێشەیەكی نو
لێكدانەوەیەك بۆ وتاری سااڵنەی ئۆباما لە گۆنگرەی ئەمریكا لەبارەی ئێران
ئاره‌ش لورستانی وه‌رگێڕان بۆ کوردی: سیروان موساپوور بۆ بەرچاوڕوونی زیاتر سەبارەت بە وتارەكە ،سەرەتا قسەكانی ئۆباما سەبارەت بە كۆماری ئیسالمیی ئێران لێرەدا دادەنرێن و دواتر ڕا و بۆچوونەكانی خۆم ده‌خه‌مەڕوو بۆ ئەوەی خوێنەر بتوانێ ئاسانتر لە گه‌ڵ ناوەرۆكی شیكارییانەی وتارەكە پێوه‌ندی دروست بکا .خاڵێكی گرنگی دیكە ئەوەیە بە ئانقەست وشە و دەسەواژە گرنگ و سەرەكییەكانی نێو وتارەكە كە بنەما و پێوانەی لێكدانەوەكەن، خەتیان بەژێردا كێشراوە تا خوێنەر بتوانێ باشتر لە مەبەستی نووسەر ئاگادار بێ. باراك ئۆباما« :ئەمە دیپلۆماسییەتی ئەمریكایە كە بێجگە لە گوشار ،ڕێگەی لە بەرەوپێشچوونی بەرنامەی ناوەكیی كۆماری ئیسالمیی ئێران گرتووە و بۆ یەكەم جار لە یه‌ک دەیەی دواییدا پاشەكشەی بە هێندێك لە بەشەكانی ئەو بەرنامەیە كردووە .لەحاڵێك‌دا ئێمە لێرە كۆ بووینەوە كۆماری ئیسالمی دەستی بە کۆکردنه‌وه‌ی توێشووی ئۆرانیۆمی پیتێنراو لە ئاستی سەروودا كردووە و سانتریفیوژی پێشكەوتووی نوێی وەڕێ نەخستووه .پشكنینە بێ‌پێشینەكان دەبنە هۆی ئەوەی هەموو ڕۆژێك پێداچوونەوە بە كارەكان‌دا بكرێ و دڵنیا بین ئێران خەریكی دروست كردنی بۆمب نیە .ئێمە لەگەڵ هاوپەیمانەكانمان خەریكی وتوێژێكین كە بزانین داخوا دەكرێ لەڕێگەی ئاشتیانە بە ئامانجەكەمان ،كە پێشگرتن لە گەیشتنی كۆماری ئیسالمیی ئێران بە چەكی ئەتۆمیە، بگەین .ئەمە ئامانجێكە هەموومان تێیدا بەشدار و پشكدارین .ئەم وتووێژانە دژوارن و لەوانەیە تێیان‌دا سەركەوتوو نەبین. ئێمە لە پشتیوانیی ئێران لە رێكخراوە حیزبوڵاڵ وەك تیرۆریستییەكانی ئاگادارین كە هەڕەشە لە هاوپەیمانەكانمان
ئۆباما پێداگریی لەسەر ئەوە دەكا تەواوی ئەم كردەوە و تێچووانە بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا بووە وشەیەك كە زۆربەی سیاسەتمەدار و ێ سەرۆك كۆمارەكان كاتێك دەیانەو كارێكی سەروو یاسایی بكەن ،كەڵكی لێ وەردەگرن .لە درێژەدا بۆهیوابەخشین‌و دڵنیاكردنەوە ،بە كۆنگرە دەڵ ێ لە حاڵەتێك‌دا رێبەرانی ئێران كەڵك لەم دەرفەتە وەرنەگرن ،خۆی وەك یەكەم كەس خوازیاری گۆمارۆی زیاتر بە دژی ئێران دەبێ، دەكەن .هەروەها بێ‌‌متمانەییەك كە لەنێو واڵتی ئێمە دایە كە تەنیا بە ئاوات و ئارەزوو ناكرێ پاك بكرێتەوە بەاڵم ئەم وتووێژانە لەسەر بنەمای متمانە نین .هەر
رێككەوتنێكی درێژخایەن كە لەسەری هاوڕا بین دەبێ پشت ئەستوور بە كردەوەی شیاوی لێڕوانین و پێداچوونەوە بێ كە ئێمە و كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی دڵنیا بكا كە ئێران بەڕاستی بەدوای دروستكردنی چەكی ئەتۆمییەوە نیە .ئەگەر جان ئێف كەنەدی و ڕۆناڵد ڕەیگان توانیان لەگەڵ یەكیه‌تیی سۆڤیەت وتووێژ بكەن كەواتە ئەمریكای بەهێز و دڵنیا لەخۆ دەتوانێ لەگەڵ دوژمنانی الوازتری ئەمڕۆیی دابنیشێ .ئەو گەمارۆیانەی بەسەر ئێرانمان‌دا سەپاندن، دەبنە هۆی ئەوەی ئەم دەرفەتە بێتە كایەوە .بەاڵم ڕێگە بدەن بە ڕاشكاوی بڵێم ئەگەر ئەم كۆنگرەیە ئێستا گەاڵڵەیەكی تەحریمی نوێ بۆ الی من بنێرێ كە ڕەوتی دانیشتنەكان بگۆڕێ ،ئەمن ڤیتۆی دەكەم. لەڕێگەی ئاسایشی نەتەوەییمان‌دا دەبێ دەرفەتی سەركەوتن بە دیپلۆماسیی بدەین. ئەگەر ڕێبەرانی ئێران كەڵك لەم دەرفەتە وەرنەگرن ئەمن یەكەم كەس
ئەم دیپلۆماسییە ئەمریكاییەو گوشار لەالیەن دەوڵەتی ئەمریكا بە كام ئاقار و بە چ ئامانجێك خراوەتەگەڕ كە ئەوەندەی سەركەوتن بەدەست هێناوە كە بێجگە لەوەی توانیویەتی بەرنامەی ناوكیی ئێران ڕابگرێ .بە واتایەكی دیكە ئەو فشارەی بە هۆی دیپلۆماسیی ئەمركایی پیادە كراوە، ئامانجێكی سەرەتایی هەبوو و ڕاگرتنی بەرنامەی ناوكی كۆماری ئیسالمی، لە شكڵ و فۆرم‌دا ئامانجی دووەمە كە وەدی هاتووە .بەاڵم ئەم ئامانجە سەرەتا و یەكەمینە چیە؟ ئامانجێك كە لە سەرەتای گوشار و تەحریمەكانەوە تا ئێستا ئاماژەیەكی پێ‌نەكراوە بەڵكوو لە ڕاگەیاندنەكان‌دا تەواوی كردەوەكانی دەوڵەتی ئۆباما و دامەزراوە سیاسیی و یاساییەكان تەنیا وەك هەوڵدان بۆ ڕاگرتنی بەرنامەی نائاشتیانەی بەرنامەی ناوكی كۆماری ئیسالمیی ئێران بە كۆمەڵگەی جیهانی ناسێنراوە.
دەبم كە خوازیاری گەمارۆی زیاتر دەبم و تەواوی بژاردەكانی پێویست بەكار دێنم بۆ ئەوەی ئێران نەتوانێ چەكی ئەتۆمی دروست بكا ،بەاڵم ئەگەر ڕێبەرانی ئێران سوود لەم دەرفەتە وەرگرن لەو حاڵەتەدا ئێران دەتوانێ هەنگاوێكی گرنگ بۆ پەیوەست بوون بە كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی و ئێمە هەڵگرێ و ئێمەش یەكێك لە چالشە ئەمنییەتیە گەورەكانی سەردەمی خۆمان بێ مەترسیی شەڕ چارەسەر بكەین». زۆر لە شرۆڤەكارانی جیهان و سیاسەتمەداران و ڕاگەیاندنەكان لەسەر ئەم بڕوایەن وتارەكەی ئۆباما كە لەژێر نێوی «وتاری سااڵنەی سەرۆك كۆمار» پیشكەش كرا ،لە بارودۆخی ئاسایی گرنگترین وتاری سەرۆك كۆمارە كە ڕێباز و پڕەنسیپەكانی یەك ساڵەی دەوڵەتی ئۆباما دیاری دەكات .لەم وتارە نزیك بە یەك كاتژمێرییەدا ،باراك ئۆباما نزیكەی سێ خولەك و نیو لەبارەی هەڵوێستەكانی خۆی لە بەرامبەر كۆماری ئیسالمیی ئێران قسەی كرد .ئەگەر سەنج بدەینە تەواوی وتارەكەی ئۆباما ،دەبینین هەڵوێستەكانی دەوڵەتی ئەمریكا لە بەرامبەر كۆماری ئیسالمیی ئێراندا هەستیارترین بەشی ئاخاوتنەكەی ئۆباما لەخۆ دەگرێ كە تەنانەت لە هەندێك شوێن‌دا هەڕەشەكردنیشی تێدا بوو. لە سەرەتای قسەكانی‌دا ،ئۆباما لەبارەی هەڵوێستی دەوڵەتەكەی سەبارەت بە كۆماری ئیسالمیی ئێران قسە لەسەر دیپلۆماسیەتی ئەمریكا دەكا كە بێجگە لە فشار ،ڕێگەی لە بەرەوپێشچوونی بەرنامەی ناوكیی كۆماری ئیسالمیی ئێرانی گرتووە .خاڵی سەرنجڕاكێش ئەوەیە
خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە ئۆباما ئیددیعای ئەوە دەكا كۆماری ئیسالمیی ئێران دەستی بە هەڵگرتنەوەی ئۆرانیۆمی پیتێنراو لە ئاستی سەرەوەدا كردووە. پرسیار ئەوەیە لەسەر بنەمای چ پێوەرێك و بە پشت بە كامە بەڵگانە وەها ئیددیعایەك دەكرێ لەحاڵێك‌دا ئەو پشكنینە ورد و رێكوپێكانە كە دەسبەجێ دوای ئەمانە ئاماژەی دەكا تا ئێستا بە شێوازێكی دروست و سیستماتیك لەالیەن كارناسانی نێونەتەوەیی ئەنجام نەدراون و تەنانەت بە فەڕزی ئەوەكە هەڵگرتنەوەی ئۆرانیۆمی پیتێنراو لە ئاستێكی سەروودا لەالیەن پشكنینە وردەكانەوە دروست بێ، پرسیاری دیكە ئەوەیە ئۆرانیۆمی پیتێنراوی ئاستی سەرووی كۆماری ئیسالمی لە ئیختیار كامە دامەزراوە یان ڕێكخراوی نێونەتەوەیی نراوە كە دەبێ بە بیستنی هیوادار و خۆشحاڵ بین؟ لە درێژەدا ئۆباما قسە لەسەر ئەم پشكنینە وردانە دەكا كە دڵنیایی پێویستیان پێك هێناوە كە «ئێران» بەدوای دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمییەوە نیە. دەربڕینی وشەی «ئێران» لەجێگەی « كۆماری ئیسالمیی ئێران «دەتوانێ بەهەڵە یان بەئەنقەست بێ .ئەگەر بەهەڵە گوترابێ لە سەرۆك كۆماری بەهێزترین واڵتی دنیا چاوەڕوان ناكرێ نەزانانە تووشی وەها هەڵەیەك بێ و دەبێ لە داهاتوودا ڕاست بكرێتەوە .بەاڵم ئەگەر بە ئانقەست یان بە بەرنامە ئەم وشەیە دەربڕیبێ ،دوو حاڵەتی هەیە :یەكەم ئەوەكە دەوڵەتی ئەمریكا پێی وایە كۆماری ئیسالمیی ئێران و «ئێران» هەریەكن و حكوومەتێكی ڕەوا و پابەندی
پڕنسیپە دێموكراتیكەكانە و خەڵكی ئێران دەبێ واڵمدەری شەڕفرۆشییەكانی كۆماری ئیسالمی بن .دووەم ئەوەكە لەبەرچاوگرتنی بنەما دێموكراتیكەكان بۆ دەوڵەتی ئەمریكا لەگەڵ هەبوونی ناڕەزایەتیی توندی خەڵكی ئێران لە سیستەمی كۆماری ئیسالمیی ئێران گرنگ نیە و ئەمریكا بێ‌بایەخدان بە بارودۆخی كۆمەڵگەی ئێران بۆ گەیشتن بە داخوازییەكانی كەڵك لە هەموو ئامرازێك وەدەگرێ .كەواتە كاتێك ئۆباما لە درێژەدا باس لە هەوڵی ئاشتییانە بۆ پێشگرتن لە گەیشتنی كۆماری ئیسالمیی ئێران بە چەكی ناوكی دەكا ،دەبێ پرسیار بكرێ ئاشتییانە بۆ كۆماری ئیسالمیی ئێران یان بۆ خەڵكی ئێران؟ لە بەردەوامیی ئەو خۆشبینی و سەركەوتنە دیاریكراوانەدا ،بە دەستەواژەی «لەوانەیە سەركەوتنی بەدواوە نەبێ«، حاڵەتێكی نوێ دێنێتە كایەوە كە دەبێتە جۆرێك لە «سوپاپی دڵنیایی» بۆ شكست یان سەرنەكەوتن و ،پاساو بۆ ئەو تێچووە ماددیی و دەروونییانە دێنێتەوە كە بە فیرۆ چوون .ئەم دەستەواژەیە لەگەڵ دەستەواژەی دواتر «پشتیوانیی ئێران لە ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان» بەڵگەی زیاتر بۆ شكستی شیمانەیی یان دەركەوتنی دەرەنجامی نادڵخواز بەدەستەوە دەدا. دیارە لە هەمان كاتیش‌دا كۆمەڵگەی ئەمریكا و كۆمەڵگەی جیهانی ڕووبەڕووی ترسێكی زیاتر كردۆتەوە و خوازیاری لەسەرخۆیی و تێچووی زیاتر دەبێ. بێجگە لەمەش بیسەری ئەو وتانە دەیەوێ واڵمی دوو بابەتی دیكەش وەربگرێتەوە: یەكێكیان ئەوەكە داخوا پشتیوانی لەالیەن ئێرانەوە دەكری یان كۆماری ئیسالمیی ئێران ،دووەم ئەوەكە لەبەرچی نەهێشتنی پشتیوانی لە ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان كە بە ڕادەی بەرنامەی ناوكی گرنگیی هەیە، هیچ باس ،گەمارۆ یان فشارێكی بەرنامە بۆ دارێژراوی بۆ جێبەجێ نەكراوە؟ ئایا كەڵك وەرگرتن لە وشەی «ئاشتیانە» كە پێشتر ئاماژەی پێ‌كراوە ،بۆ كەسانێك كە پشتیوانی لە ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان دەكەن، دروستە و ئەمە لە سیاسەتی ئەمریكادا چۆن پێناسە دەكرێ؟ لە درێژەدا ئۆباما كەڵك لە وشەی «دوژمن» وەردەگرێ كە ئەم وشەیەش دەتوانێ ئاڵۆزیی زیاتر و ڕەخنەی زیاتر بخاتە سەر وتەكانی. ئەو ڕاشكاوییەی كە ئۆباما لە درێژەی قسەكانی بەكاری دێنێ و باسی «ڤیتۆ»كردنی گەاڵڵەی گەمارۆ نوێیەكان دەكا ،تەنانەت ئەگەر لەالیەن گۆنگرەشەوە پەسەند بكرێ ،نیشاندەری ئەم ڕاستییەیە كات و تێچوویەك كە دەوڵەتی ئەمریكا بۆ پێشگرتن لە دەستراگەیشتنی كۆماری ئیسالمیی ئێران بۆ پەرەپێدانی ئاستی بەرزی بەرنامەی ناوكی بەكاری هێناوە، زۆر قورس و زۆر بووە و نوێكردنەوەی سەرچاوە ئابووری ،سیاسی و تەنانەت كاتی پێویست بۆ گەیشتنی دەوڵەتی ئەمریكا بە ئامانج ،تووشی گرفتگەلی زیاتر دەبێ .ئۆباما پێداگریی لەسەر ئەوە دەكا تەواوی ئەم كردەوە و تێچووانە بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا بووە .وشەیەك كە زۆربەی سیاسەتمەدار و سەرۆك كۆمارەكان كاتێك دەیانەوێ كارێكی سەروو یاسایی بكەن ،كەڵكی لێ وەردەگرن. لە درێژەدا بۆهیوابەخشین و دڵنیاكردنەوە، بە كۆنگرە دەڵێ لە حاڵەتێك‌دا رێبەرانی ئێران كەڵك لەم دەرفەتە وەرنەگرن ،خۆی وەك یەكەم كەس خوازیاری گۆمارۆی زیاتر بە دژی ئێران دەبێ ،بەاڵم كۆنگرەی ئەمریكا و هێندێك لە هاوپەیمانانی پێیان
وایەئەگەر فشار و تەحریمی زیاتر نەكرێ و دانیشتنەكان دەرەنجامی باشیان نەبێ، لەو حاڵەتەدا دەبێ پرۆسەی تەحریمەكان دەست پێ‌بكاتەوە یان تەسلیمی ئیرادەی كۆماری ئیسالمیی ئێران بۆ گەیشتنی بە بەرنامەی ناوكیی پێشكەوتوو بن. لە كۆتاییدا ئۆباما قسە لەسەر
ئۆباما ئیددیعای ئەوە دەكا كۆماری ئیسالمیی ئێران دەستی بە هەڵگرتنەوەی ئۆرانیۆمی پیتێنراو لە ئاستی سەرەوەدا كردووە .پرسیار ئەوەیە لەسەر بنەمای چ پێوەرێك و بە پشت بە كامە بەڵگانە وەها ێ لەحاڵێك‌دا ئیددیعایەك دەكر ئەو پشكنینە ورد و رێكوپێكانە كە دەسبەج ێ دوای ئەمانە ئاماژەی دەكا تا ئێستا بە شێوازێكی دروست و سیستماتیك لەالیەن كارناسانی نێونەتەوەیی ئەنجام نەدراوتن
پەیوەست بوونی سەرلەنوێی ئێران بە كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی و لەنێوبردنی یەكێك لە گرنگترین قەیرانە ئەمنییەكانی ئەمڕۆی جیهان بەبێ مەترسیی شەڕ دەكا. پرسیاری گرنگ ئەوەیە لە ماوەی 35 ساڵی ڕابردوودا لە چ قۆناغێك‌دا كۆماری ئێسالمی ئێران ئیزنی داوە واڵتی ئێران بە كۆمەڵگەی نێونەتەوەییەوە پەیوەست بێ و ئەگەر مەسەلەی ناوكیی كۆماری ئیسالمیی ئێران بەبێ مەترسیی شەڕ چارەسەر بكرێ ،ئایا كۆماری ئیسالمی بەپێی قسەكانی ئۆباما كە پشتیوانیی لە ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان دەكا ،بەهیچ چەشنێك كێشەیەكی نوێ بۆ كۆمەڵگەی ئەمریكا یان كۆمەڵگەی جیهانیی دروست ناكا؟ لەوانەیە هێندێك كەس پێیان وابێ ئۆباما تەنیا بۆ مەسرەفی نێوخۆیی ئەو قسانەی كردووە، بەاڵم نابێ لەبیر بكرێ ئامانج لە وتارە چ بووە و لە داهاتووی سیاسیی ئەمریكادا چ كاریگەریگەلێكی جیددیی دەبی. لە كۆتاییدا تەنیا ئاماژە بە ڕستەیەكی خومەینی ،یەكەم ڕێبەری كۆماری ئیسالمیی ئێران دەكەین كە ێ بۆ پاراستنی دەیگوت« :ئەگەر پێویست ب حكومەت واز لە ئەرك و كردەوە واجبەكانی ئیسالمییش دێنین» .دروستترین و دڵنیاترین ڕێگەیەك كە كۆمەڵگەی ئێران و كۆمەڵگەی جیهانی بتوانن سیستمی كۆماری ئیسالمی بە ئاقاری شۆڕش یان ڕیفۆرم‌دا بگۆرێ، میحوەربوونی ڕۆڵی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان لە هەموو كردەوەكان دایە، چونكە پێشێلكردنی ئاشكرا و شاراوەی مافی مرۆڤ لە ئێران لەالیەن كۆماری ئیسالمیی ئێران و هەوڵدان بۆ جێگیربوونی یاساو ڕێساكانی مافی مرۆڤ (پاشنه ئاشیل) حكومەتە كە لەگەڵ هۆوییه‌تی كۆماری ئیسالمی ئێراندا لە دژایەتییەكی بنەڕەتی دایە.
بەشێکی بەرچاو لە ئەدیبان ،نووسەران ،زمانەوانان ،و تەنانەت رێبەرە سیاسییە ناودارەکانی کوردستان ،هەر ئەوانە بوون کە لە کۆماری دیمۆکراتیکی کوردستاندا بەشدار بوون یان دواتر لە ژێر کاریگەریی‌و هیوابەخشیی ئەو کۆمارە ساوایەدا ،هزر و بیری کوردایەتییان گەشەی کردو رێچکەی ئاڕمان‌و ئایدیاکانی کۆماریان گرتەبەر که‌ویار
ل ه مێژووی مرۆڤایه‌تی‌دا زۆر نهتهوه هه‌بوون ب ه هۆی ئهوه نه‌یانتوانیو‌ه زمانی خۆیان بپارێزن ل ه ناوچوون و زۆر نه‌ته‌وه‌ش ب ه هۆی ئه‌وه‌ی توانیویان ه زمانی خۆیان بپارێزن‌و په‌ره‌ی پێ بده‌ن هه‌ر ئێستاش زیندوون‌و زۆریشن ئه‌وانه‌ی ده‌وڵه‌تیان پێک هیناوه‌و زمانه‌که‌ی خۆیان کردۆت ه زمانی ره‌سمی واڵت‌و نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌شیان ناچار کردوه به‌و زمان ه بنووسن‌و قسه بکه‌ن عومه‌ر باڵه‌کی
نه‌ته‌وه‌یی
کاریگەریی دەروونی‌و زەینی کۆمار لەسەر کۆمەڵگاو تاکی کورد که‌ویار رووداوە مێژووییەکان لە گەڵ ئەوەی‌کە کاریگەرییان لە سەر رەوتە سیاسی‌و ئابوورییەکان هەیەو زۆر جاریش ئاراستەی رەوتە سیاسییەکان بەرەو ئاقارێکی دیک ه دەگۆڕن ،لە پرۆسەیەکی درێژخایەن‌دا شوێنەواری کاریگەر لە سەر کۆمەڵگاکان‌و باری سایکۆلۆژی تاکەکانی کۆمەڵگایش دادەنێن. پێکهێنانی کۆماری دێموکراتیکی کوردستان لە شاری مهاباد لە گەڵ ئەوەی‌کە لە رووی سیاسی‌و دەسەاڵتداری‌و بەرێوەبەرییەوە ناوچەیەکی کەمی لە کوردستان گرتەخۆ ،بەاڵم لە باری رەوانی‌و سایکۆلۆژییەوە توانی کەسایەتییەکی تایبەت بە کۆمەڵگای کوردستان‌و تاکی کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان ببەخشێ. پێکهاتنی کۆماری کوردستان لە مێژووی نەتەوەی کورددا پیش ئەوەی تەنیا رووداوێکی مێژوویی لە هەرێمێکی چووکەدا بێ ،ئاخێزگە‌و مەرجەعێکی پڕ لە مەعریفە بوو کە پێناس‌و شوناسێکی مودێرنی بە کۆمەڵگای کوردستان‌و تاکی کورد بەخشی‌و کەسایەتییەکی نوێی ێ شوناسخوازی لە کۆمەڵگاو تاکەکانی‌دا چ کرد ،کە ئەو کاریگەرییە مەعریفی‌و زەینییە لەم سەردەمەش‌دا ،رۆژ لە دوای رۆژ زیاتر بە بنج‌وبناوانی زەین‌و رەوانی تاکی کورددا رۆچووە‌و بۆتە مەلەکەی زەینیی هەر تاکێکی نیشتمانپەروەر‌و واڵتپارێز. کۆمەڵگای کوردستان‌و تاکی کورد بە گەڕانەوە بۆ کۆماری کوردستان‌و پەیام و رەسالەتەکانی ئەو رووداوە مێژوویی‌یەو کارو دەسکەوتەکانی کۆمار ،هەست دەکات کە خاوەنی هۆڤییەت‌و شوناسی تایبەت بە خۆیەتی‌و هەر ئەم توخمە جیاکەرەوەیە لە رووی سایکۆلۆژیشەوە ،هێندە کاریگەر بووە کە تاکی ئاگا‌و نیشتمانپەروەر چی‌دیکە خۆی بە کەم سەیر نەکات‌و لە هەوڵی یەکانگیرکردنی شوناسی کوردی‌و
بردنەسەری خودئاگایی کۆمەڵگەکەی‌دا بێ. کۆماری دەسکەوتەکانی کوردستان هەر کام بە جیا خانەیەک لە خانەکانی کەمایەسیی کۆمەڵگای کوردستان کە تا ئەوکات دەرفەتی خۆتیمارکردن‌وساڕێژکردنەوەی پێنەدراوە، پڕدەکاتەوە و کەسێتییەکی نوێ‌و سەردەمیانە بە تاکی کورد لە باری شوناسخوازی و زەینییەتی رابوونی نەتەوەیی (بیداری ملی) دەبەخشێ‌و لە ئەنجام‌دا ،باوەڕبەخۆبوون‌و خودئاگایی لە ناو کۆمەڵگەی کوردستان‌و تاکی هوشیاری کورددا دەگاتە چڵەپۆپەی
پێشمەرگە بۆ یەکەمجار لە مێژوودا، باوەڕ بە «خۆپاراستن»ی لە تاکی کورد دا چێ‌کرد ،کە تا ئێستاش لەوپەڕی بێ‌ئیمکاناتی‌دا هێزی پێشمەرگەی کوردستان کە بە شێوەی خۆڕسک لە الیەن کۆمەڵگای کوردستانەوە وزە و هێزی پێ‌دەبەخشرێ، پێناسەی «بەرەنگاری»ی بە رەسالەتی خۆی بەخشیوە. و چاپخانەو وەرێخستنی باڵوکردنەوەی کتێب‌و پەرتووک‌و رۆژنامە بە زمانی کوردی دەسکەوتێکی دیکەی کۆماری کوردستانە کە بۆ یەکەمجار
شوناسخوازیی لە ناخیدا بنجی داکوتا‌و وەک نەتەوەیەکی بڕوابەخۆبوو و خودئاگا، حکوومەتی لە قاڵبی کۆماری‌دا راگەیاند. زمان ،شانۆ ،خوێندن ،گۆڤار و رۆژنامە، بنکە و بونیادە پیشەیی و دێمۆکراتیکەکان، بە خێراییەکی سەرسوڕهێنەر گەشەیان سەند و پەلوپۆیان هاویشت .تیشکی بەتین و تاوی ئەم هەنگاوە مەزنانەی رێبەرانی کۆماری کوردستان‌و لە سەرووی هەمووی ئەوانەوە ،نەمر قازی محەممەد، بەدڵنیایی‌یەوە بۆ هەموو سەردەمەکان وەکوو ئەستێرەیەکی پڕشنگدار بۆ
ئەوپەیامەی بە تاکی کوردو کۆمەڵگاکەی دا کە زمان یەکێک لە بنچینەکانی پرسی نەتەوەخوازی‌و لە فاکتەرە گرینگەکانی نەتەوە و ناسیۆنالیزمی کوردییە.
هەتاهەتایە دەبریسکێتەوە‌و هەموو رۆڵە گەلپارێز و گیان لەسەر دەستەکانی وەکوو ئەزموونێکی سەرکەوتوو و جێی شانازی بۆ هەتاهەتایە پێوەی سەربەرزن. بەشێکی بەرچاو لە ئەدیبان، نووسەران ،زمانەوانان ،و تەنانەت رێبەرە سیاسییە ناودارەکانی کوردستان ،هەر ئەوانە بوون کە لە کۆماری دیمۆکراتیکی کوردستاندا بەشدار بوون یان دواتر لە ژێر کاریگەریی‌و هیوابەخشیی ئەو کۆمارە ساوایەدا ،هزر و بیری کوردایەتییان گەشەی کردو رێچکەی ئاڕمان‌و ئایدیاکانی کۆماریان
خۆی‌و کوردایەتی‌و شوناسخوازی رێچکەی رەسەن‌و سەربەخۆی خۆی دەگریتەبەر. ن کوردستا ئااڵی هەڵکردنی لە سەردەمی کۆماری کوردستاندا، شانازییەکە بۆ کۆمەڵگای کوردستان‌و نیشانەیەکی روونیشە بۆ شوناسخوازی‌و دامەزراندنی کۆماری کوردستان لەو رەسەنایەتیی رۆڵە بەئەمەگەکانی ئەو گەلە سەردەمە پڕ لە بێ‌هیوایی‌و تاریکی‌یەدا ،بەو و هەر بەم پێیە ئەوان دەتوانن لە ژێر ئەو واتایە بوو کە بزووتنەوەی مافخوازانەی هێما‌و سەمبولە نەتەوەیی‌یەدا داکۆکی لە بێ‌پشتیوانی کورد ،لە کردەوە و زەینییەتی‌دا شوناس و چییەتی خۆیان بکەن‌و مان و گیان و رووحی بە‌بەردا کرایەوە .کورد لە مەوجوودیەتی نەتەوەیی خۆیان بپارێزن. باری دەروونی و سایکۆلۆژییەوە ورەی پێکهێنانی سپای میللی‌و هێزی وەبەر خۆی هاتەوە و هەستی رەسەنایەتی‌و
خوێندن ب ه زمانی زگماکی‌و هه‌ڵوێسته‌یه‌ک
عومه‌ر باڵه‌کی له ئێراندا کاتێک باس ل ه پێویستیی خوێندن به زمانی زگماکی «دایک» ده‌کرێ ده‌سه‌اڵتداران له تاران چ ل ه سه‌رده‌می پاشایه‌تی‌و چ له سه‌رده‌می کۆماری ئیسالمی‌دا ی ته‌ڕده‌ست ئه‌و باس ه ل ه ڕێڕه‌وی ئه‌سڵی خۆ ک ه مافێکی بێ‌ئه‌مالو ئه‌والی مرۆڤ ه الده‌ده‌ن‌و بوختانی تاوانی بۆ هه‌ڵده‌به‌ستن‌و باس کردن له‌و مه‌سه‌له‌ی ه وه‌ک پیالنگێڕی بۆ پارچ ه پارچ ه کردنی واڵت‌و الوازکردنی زمانی فارسی داده‌نێن .ئایا ده‌سه‌اڵتداران به‌ڕاستی نازانن ک ه خوێندن‌و قسه‌کردن ب ه زمانی زگماکی «دایک» مافی سه‌ره‌تایی هه‌ر مرۆڤێکه‌و رێگرتن‌و ئیزن نه‌دان ب ه تاکه‌کانی نه‌ته‌وه‌کانی دیک ه راسته‌وخۆ پێشێل‌کردنی ئاشکرای مافی مرۆڤه‌و ده‌چێت ه خانه‌ی تواندنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک له نه‌ته‌وه‌ی بااڵده‌ست‌دا. هه‌روه‌کی ئیشاڕه‌ی پێکرا خوێندن‌و قسه کردن ب ه زمانی زگماکی مافی هه‌ر تاکێکه‌و پێویستیی ب ه سه‌لماندن نیه چونکه منداڵ ک ه ل ه دایک ده‌بێ یه‌که‌م ده‌نگ ک ه وه‌به‌ر گوێی ده‌که‌وێ ده‌نگی دایکیه‌تی‌و ل ه هه‌موو حاڵه‌تێک‌دا ته‌نیا ب ه ده‌نگی دایکی ئارام ده‌بێته‌وه‌و ل ه کاتی گه‌شه‌کردن‌و گه‌وره‌بوونیش‌دا ته‌نیا به‌و زمان ه ده‌توانێ لهگهڵ دایک‌و باب‌و ده‌ورووبه‌ری خۆی پێوه‌ندی دروست بکاو له رێگه‌ی ئه‌و زمانه‌و ه دنیای ده‌ورووبه‌ری خۆی بناسێ‌و ل ه هه‌مان حاڵ‌دا ب ه هۆی زمانی زگماکی‌یه‌و ه
ده‌توانێ بوونی خۆی له کۆمه‌ڵگه‌دا بسه‌لمێنێ. ل ه به‌ڵگه‌و ئه‌سنادی نێونه‌ته‌وه‌ییش‌دا خوێندن به زمانی دایک گرینگی پێ ی دراوه‌و وه‌ک مافێکی سروشتی‌و یاسای دانی‌پێداهێندراوه‌و لێرهدا چه‌ند نموونه‌یه‌ک ب ه کورتی باس ده‌که‌ین: ماده‌ی 27ل ه په‌یماننامه‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی مافی مه‌ده‌نی‌و سیاسی به روونی باس ل ه مافی که‌مینه‌کان ده‌کا بۆ که‌ڵک وه‌رگرتن ل ه زمانی زگماکی خۆیان‌و ل ه ماده‌ی 14ی هه‌مان په‌یماننامه‌دا ماف‌ده‌دا به‌و که‌سان ه که ناتوانن ل ه زمانی ره‌سمی دادگا تێ‌بگه‌ن یا قسه‌ی پێ‌بکه‌ن ده‌بێ وه‌رگێڕیان هه‌بێ. ماده‌ی 30په‌یماننامه‌ی مافی مندااڵن ده‌ڵێ »:مندااڵنی سه‌ربه که‌مایه‌تییه نه‌ته‌وه‌کان‌و مه‌زهه‌بییه‌کان مافی ئه‌وه‌یان هه‌ی ه چ ب ه تاک‌و چ ب ه کۆ که‌ڵک ل ه زمان‌و فه‌رهه‌نگ‌و مه‌زهه‌بی خۆیان وه‌ربگرن». بێجگ ه له‌وان ه ل ه مه‌نشووری زمانی دایک ،به‌یاننامه‌ی جیهانیی مافی زمانی به‌نده‌کانی 3و 4و به‌یاننامه‌ی مافی تاکه‌کانی سه‌ر ب ه که‌مین ه نه‌ته‌وه‌کان ،زمانی و مه‌زهه‌بی باسیان له‌و ه کردو ه که خوێندن ب ه زمانی یه ک ه زگماکی مافی هه‌ر تاکێکی ئه‌وکۆمه‌ڵگایه تێدا ده‌ژی. بێجگ ه له‌وانه که الیه‌نی نێونه‌ته‌وه‌ییان هه‌ی ه پێویست ه ئیشاره ب ه یاساکانی نێوخۆی ئێرانیش بکه‌ین .ئێران ک ه وه‌ک ده‌وڵه‌تێک ئه‌ندامی رێکخراوی نهتهوه یه‌کگرتووه‌کان ه ل ه ماده‌ی 9ی قانوونی مه‌ده‌نی‌دا هاتووه ک ه ئێران له به‌رامبه‌ر ته‌واوی ئه‌و په‌یماننام ه جیهانیانه ک ه ئیمزای کردوون‌و به‌رپرسه‌و ئه‌وان ه ل ه حوکمی قانوونی نێو خۆیی‌دان‌و ل ه ئه‌سڵی 15ی یاسای بنه‌ڕه‌تی ئێرانیش‌دا ئه‌و
ماف ه دراوه که خوێندن ب ه زمانی زگماکی نه‌ته‌وه‌کانی ئێران له ناوچه‌کانی خۆیان‌دا ئازاد ه ل ه گه‌ڵ ئهوهدا ک ه ئه‌و ئه‌سڵه خۆی عه‌یب‌داره‌‌و ل ه بواری دارشتنه‌و ه که‌م‌و که‌سری هه‌یه‌و مه‌سئوولییه‌تی به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌و کاره‌ی ب ه بێ ده‌نگی هێشتۆته‌وه‌و دیار نی ه کێ به‌ر پرسیار ه له داڕشتنی خوێندن ب ه زمانی زگماکی ،به‌اڵم دیسان وه‌ک ئه‌سڵێکی قانوونی ئه‌ساسی، پێویست ه ده‌وڵه‌ت کاری بۆی بکاو رێوشوێنی پێویستی بۆ ده‌ست‌نیشان بکاو پابه‌ندیی خۆیان ب ه ئه‌سڵی 15ل ه یاسای بنه‌ڕه‌تی‌و ماده‌ی9 ل ه قانوونی مه‌ده‌نی ئیران‌دا بسه‌لمێنن .به‌اڵم ده‌بینین له ماوه‌ی 34ساڵی رابردوودا ده‌وڵه‌ت هیچ هه‌نگاوێکی له‌و‌راستایه‌‌دا هه‌ڵنه‌گرتوو ه لهگهڵ ئه‌و ه دا ل ه ماوه‌ی چه‌ند ساڵی رابردوودا ل ه کاتی هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری‌دا هێندێک ل ه به‌ربژێره‌کانی سه‌رکۆماری دروشمی خوێندن ب ه زمانی زگماکی که‌مه نه‌ته‌وه‌کان هه‌ڵده‌گرن‌و کاتێک ب ه ده‌سه‌اڵت ده‌گه‌ن به ناوی ئه‌و ه که الیه‌نێک یا چه‌ند الیه‌ن ل ه ده‌سه‌اڵت به‌رهه‌ڵستکاری ده‌که‌ن چاوپۆشی له وادهو به‌ڵێنیه‌کانی خۆیان ده‌که‌ن. ئاغای رووحانی له کاتی هه‌ڵبژاردنه‌کان‌دا ئه‌و دروشمه‌ی هه‌ڵگرتبوو و به هۆی ئه‌و دروشمه‌و ه ده‌نگی زۆربه‌ی که‌مه‌نه‌ته‌وه‌کانی وه‌ک «کوردو عه‌ره‌ب‌و به‌لووچ‌و تورک».. به قازانجی ئه‌و رژان ه نێو سندووقه‌کانی ده‌نگ‌دانه‌وه .به‌اڵم ئێستا ده‌بینین هه‌ر جارێ ب ه بیانوویه‌ک ئه‌و مه‌سه‌له‌ی ه پشتگوێ ده‌خرێ‌و ل ه نوێترین هه‌ڵوێست‌دا فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی ب ه توندی به‌ره‌نگاری ئه‌و پێشنیاره‌ی ده‌وڵه‌ت ده‌بنه‌و ه بێ ئه‌و ه گوێ بده‌ن ب ه یاسای بنه‌ڕه‌تی ئێران‌و قه‌ول‌و به‌ڵێنیه‌کانی سه‌رکۆمار وه‌ک سه‌رۆکی دوڵه‌ت‌و که‌سی دووهه‌م ل ه
سیستمی کۆماری ئیسالمی‌دا به پێی یاسا .به‌اڵم ره‌نگ ه وا نه‌بێ هه‌م ده‌زانن یاسای بنه‌ڕه‌تی ئێران چی تێدا نووسراوه‌‌و به‌ڵێنی ده‌وڵه‌تی ئێران به نیسبه‌ت په‌یمان ه نێونه‌ته‌وه‌کان چیه‌‌و هه‌م قه‌ول‌و به‌ڵێنیه‌کانی سه‌رکۆماریان ل ه کاتی هه‌ڵبژاردن‌دا له بیره به‌اڵم ئهوه تایبه‌تمه‌ندی ده‌وڵه‌ت ه سه‌ره‌ڕۆو سه‌رکوتکه‌ره‌کان ه ک ه هه‌ر کاتێک باسی ئه‌و ه بکرێ که که‌مه‌نه‌ته‌وه‌کان ده‌توانن مافی خۆیندن به زمانی دایکیان هه‌بێ ته‌حه‌موڵی ناکه‌ن چونک ه ئه‌وان ل ه بیری تواندنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک دان ل ه ریگای فه‌وتاندنی زمانه‌که‌یان .ده‌سه‌اڵتدارن له‌و مه‌سه‌له‌ی ه ب ه ئاگان که زمان یه‌کێک له گرینگ‌ترین پایه‌کانی دروست کردنی فه‌رهه‌نگه و ئه‌گه‌ر زمان ب ه ره‌سمی نه‌ناسرێ‌و له قوتابخانه نه‌خوێندرێ‌و ل ه بازاروئیدارات‌و راگه‌یاندراوه‌کان و چاپه‌مه‌نی کاری پێ‌نه‌کرێ هویت و شوناسی ئه‌و نه‌ته‌وه‌ی ه نه‌پارێزراو ه و ئه‌و ه ل ه راستیدا نیشانه‌ی حاشا کردنه ل ه که‌سایه‌تی نه‌ته‌وه‌یه‌که. هه‌ر وه‌ک باس کرا زمان رۆڵی گرینگی هه‌ی ه ل ه پاراستنی فه‌رهه‌نگ‌و کلتووری هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک و که‌ڵک‌وه‌رگرتن له زمان تێگه‌یشتنی مرۆڤ ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌کاو ئه‌و تواناییه‌ی پێ ده‌به‌خشێ رۆڵی چاالک‌و ئه‌کتیڤی له کۆمه‌ڵگادا هه‌بێ، به‌اڵم قه‌ده‌غه کردنی خوێندن به زمای زگماکی ده‌بێته هۆی بێ‌به‌شی کردنی نه‌ته‌وه‌یه‌ک ل ه کلتورو فه‌رهه‌نگی خۆی‌و رێگای گه‌شه‌کردنی ل ه هه‌موو بوارێکه‌و ه لێ‌ده‌گیرێ. له مێژووی مرۆڤایه‌تی‌دا زۆر نه‌ته‌و ه هه‌بوون به هۆی ئهوه نه‌یانتوانیو ه زمانی خۆیان بپارێزن ل ه ناوچوون و زۆر نه‌ته‌وه‌ش ب ه هۆی ئه‌وه‌ی توانیویان ه زمانی خۆیان بپارێزن‌و په‌ره‌ی پێ بده‌ن هه‌ر ئێستاش زیندوون‌و زۆریشن ئه‌وانه‌ی ده‌وڵه‌تیان پێک
ژماره625 :
6
15ی رێبه‌ندانی 1392 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤ گرتەبەر .کەسانێک کە بیری نە‌تەوەخوازی و کوردایتیی خۆیان لە ئامانج‌و بیرو هزرەکانی کۆماری کوردستان وەرگرت‌و هەر لەژێر کاریگەریی دەسکەوت‌و ئاڕمانە بەنرخەکانی کۆماردا بوو کە دواتر بە هەوڵ‌و تێکۆشانی چڕ‌و بەرچاویان بۆ خزمەت بە کوردو کوردستان‌و دەستەبەرکردنی ئامانجەکانی کۆمار ،بوونە جێگای شانازی نیشتمانپاررێزان‌و بەدڵنیایی‌یەوە یادو ناویان لە مێژوودا بە بەرزی‌و بەڕێزی ماوەتەوە و دەمێنێتەوە. پاش دامەزراندنی کۆمار ،بۆ یەکەم جار رێکخراوەکانی تایبەت بە الوان‌و ژنان دامەزران ،زمانی کوردی بوو بە زمانی رەسمیی ناوچەکانی ژێر دەسەاڵتی کۆماری کوردستان و خوێندن بە زمانی کوردی بەرنامەی بۆ داڕێژرا و هەر لەو سۆنگەیەوە خوێندن بۆ مندااڵن ئیجباری کرا و هەوڵێکی چڕوپڕ بۆ نەهێشتنی نەخوێندەواری دەستی پێکرا و لەوەش گرینگتر الوان بە مەبەستی خوێندن بۆ دەرەوە بەڕێ کران .کۆی ئەمانە نیشانەی گرینگی پێدانی رێبەرانی کورد بە پێویستیی پەروەردە بە زمانی زگماکی رۆڵەکانی کورد بوو‌و ئەوان لەو راستییە گەیشتبوون کە خوێندن بە زمانی زکماکی گاریگەریی راستەوخۆی زۆری لەسەر گەشەکردنی بیرو پێشکەوتنی مندااڵن لە قوتابخانە‌و کەسایەتیی نەتەوەیی‌یان‌دا هەیە؛ هەر بۆیە لەم پێوەندییەدا هەنگاوی بەرزیان هەڵێنا بۆ ئەوەی منااڵنی کورد لە هەمان سەرەتاوە بە ئەلفوبێی کوردی گۆش بکەن. ئەوە شتێکی حاشاهەڵنەگرە زانست و لێکۆڵینەوەش سەلماندوویەتی کە ئەو مندااڵنەی کە بە زمانی دایکی دەخوێنن لە بیرکردنەوە‌و دەربڕینی بۆچوونەکانیان‌دا سەرکەوتووترن .ئەو مندااڵنەی کە ناچارن بە زمانێکی دیکە بخوێنن ،لەڕاستیدا ناتوانن بە زمانی خۆیان بیربکەنەوە. بەڵکوو دەبێ بۆ وشەی بێگانە بگەڕێن تا لە پاڵ یەکتر ریزی بکەن‌و بۆ دەربڕینی بۆچوونەکانیان رستەی پێ دروست بکەن. ئەمەش کاریگەریی نەرێنی راستەوخۆی لەسەر رۆحییە و کەسایەتی مندااڵن هەیە و لە داهاتوودا دەبێتە کۆسپی سەررێی پێشکەوتنیان لە خوێندن‌دا.
هیناوه‌و زمانه‌که‌ی خۆیان کردۆت ه زمانی ره‌سمی واڵت‌و نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌شیان ناچار کردو ه به‌و زمان ه بنووسن‌و قس ه بکه‌ن بۆ نموونه :ل ه دوای هێرشی ئیسالم بۆ سه‌ر ئێران بۆ ماوه‌ی سێ چوار سه‌د ه زمان‌و کلتووری عه‌ره‌ب ل ه ئێران دا زاڵ بوو ،به‌اڵم زمانی فارسی دوای ئه‌و ماوه‌ی ه کاتێک ده‌رکه‌وت ئه‌وه‌نده‌ی کار بۆکرا هه‌تا بوو به زمانی ده‌ربارو ته‌نانه‌ت پاشا غه‌یر ه ئێرانی‌و غه‌یر ه فارسه‌کانیش نه‌یانتوانی خۆ له کاریگه‌ری ئه‌و زمان ه ده‌رباز بکه‌ن‌و نه‌ته‌وه‌ی فارسیش ئه‌و هه‌له‌ی قۆسته‌وه‌و بۆ سه‌قامگیری خۆی که‌ڵکی لێ وه‌گرت. ــ کاتێک ل ه ساڵی 1948ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل دامه‌زرا راسته ل ه سه‌ر بنه‌مای ئایین ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه دروست بوو ،به‌اڵم ئیسرائیلیه‌کان پێش ئه‌و ه ده‌وڵه‌ت پێک بێنن زمانی یه‌کگرتویان دروست کرد و خزمه‌تی گه‌شه‌کردنی کلتوورو فه‌رهه‌نگی خۆیان پێ کرد. ئه‌و نموونانه‌‌ی سه‌ره‌و ه ده‌رخه‌ری ئه‌و راستییه‌ن که زمان چه‌نده گرینگه‌و تاک تاکی نه‌ته‌وه‌ی کورد ده‌بێ له هه‌وڵی ئهوه دابن ک ه بتواندرێ ب ه زمانی زگماکی خۆیان بخوێنین چونک ه به‌و راده‌یه‌که گرینگی بدرێ به زمانی زگماکی‌و به‌و راده‌یه‌ش زمان یارمه‌تیده‌ر ده‌بێ بۆ دروست بوونی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی‌و واڵت خۆشه‌ویستی‌و گه‌ش ه کردنی نه‌ته‌وه‌یی کورد. له‌و هه‌لومه‌رجه‌دا ک ه پرسی خوێندن ب ه زمانی زگماکی ل ه هه‌مووکاتێک زیاتر ل ه نێو ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران مه‌تره‌ح ه پێویست ه له سه‌ر ئه‌ندامان پارله‌مانه‌کان‌و نوسه‌ران‌و زانکۆو مامۆساتایانی رووناکبیران‌و قوتابخانه‌کان‌و تاک‌تاکی کۆمه‌ڵگایه‌کی گونجاو ک ه بۆیان ده‌کرێ فشار بخه‌نه سه‌ر ه ده‌وڵه‌تی روحانی بۆ ئه‌و ه ل ه قه‌ول‌و به‌ڵێنه‌کانی په‌ژیوان نه‌بێته‌وه‌و پاشه‌کشه‌یان لێ‌نه‌کاو خوێندن ب ه زمانی زگماکی بکرێ ب ه پرۆژه‌ی خوێندنی ده‌وڵه‌ت.
سه‌رنج بده‌ن!
5
« کوردستان» هه‌موو ژماره‌یه‌ک هه‌ڵبژارده‌یه‌ک له‌و راپۆرت‌و هه‌وااڵنه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزب ،یان خوێنه‌رانی
ژماره625 : 15ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤
ئه‌م رۆژنامه‌ی ه به راگه‌یه‌نه‌کانی حیزب ده‌که‌ن له‌م الپه‌ڕه‌یه‌دا باڵو ده‌کاته‌وه .داوا ل ه خوێنه‌ران ده‌که‌ین لهگهڵ راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کانیان‌دا
ه خوێنه‌رانه‌وه ل
وێنه‌ی پێوه‌ندیدار ب ه بابه‌ته‌که‌ش بنێرن.
با خۆفرۆشانی دیک ه ده‌رسی عیبره‌ت له چاره‌نووسی «بێهرووز ساعیدپه‌نا» وه‌رگرن
ئێعدامی چه‌ند پاشماوه‌ی باندی هیوای تاب رۆژی ه ـه‌یــنــی 4ی رێــبــه‌نــدان کاربه‌ده‌ستانی تاران بنه‌ماڵه‌ی ئه‌و شــه‌ش ک ـه‌ســیــان ل ـه‌گ ـه‌ڵ هــیــواتــاب گیرابوون بانگ کرابوون ه تــاران‌و موالقاتیان پێ‌دابوون‌و ئاگاداریان کردبوونه‌و ه ک ه کوڕه‌کانتان ئێعدام ده‌که‌ین ک ه ناوه‌کانیان به‌و شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌یه: _1عه‌لی قــادری خه‌ڵکی ئاوایی نییه‌ر نزیک ئاوایی نیگڵ ک ه 28ساڵ خزمه‌تی به‌رێژیم کردوه. _2بێهروز ساعه‌ت‌په‌نا خه‌ڵکی ناوچه‌ی سن ه ک ه 28ساڵی خزمه‌ت به رێژیم کردوه. دیـــــار ه ئـــه‌و دوو کــه‌ســ ه دوای گیرانیان بازنشه‌ست کرابوون. _3کــه‌م ــاڵ هــوش ـه‌نــگــی ک ــوڕی حه‌مه‌به‌گ خه‌ڵکی ئاوایی چیچه‌ن ک ه 25ساڵی خزمه‌تی رێژیم کردوه. _4موسلیم ره‌شیدی کوڕی زاهید ه ک ـه‌چ ـه‌ڵ خه‌ڵکی ئــاوایــی ده‌گــاگــای ناوچه‌ی شامیانی مه‌ریوان. _5مـــه‌وجـــود زه‌مـــانـــی خه‌ڵکی ناوچه‌ی سن ه _6بــارزان زه‌مانی کــوڕی میرزا ئاغاز خه‌ڵکی ئاوایی
دای ـه‌نــای سنه‌و ئ ـه‌و دوو که‌سه‌ی ئاخری پێشتر حوکمی زیندانیان ب ه هۆی تاوانکردن هه‌بووه‌و بوونه‌ت ه چه‌کداری رێژیم‌و زیندانییه‌که‌یان پــێ‌بــه‌خ ــش ــراوه ،بــــه‌اڵم عــاقــیــبـه‌ت تــاوانــی دیکه‌یان کــردو سـه‌بــاره‌ت به‌م تاوانانه‌و په‌رده‌پۆشکردنی زۆر تاوانی دیک ه ئێعدام کران .به‌اڵم سێ کـه‌ســی دیــک ـه‌ش ب ـ ه نــاوه‌کــانــی -1 حه‌مه‌گه‌ڵه -2 ،حه‌مید داباشی-3 ، هیوا چاله‌به 15 ،ساڵ حوکم دراون. به‌اڵم بڕیارده‌رانی ئه‌سڵی ک ه ئه‌و
ه ـه‌مــوو ک ـه‌س ـ ه ب ـه‌ده‌ســتــی هــیــوای ت ــاب‌و داروده‌ســتــه‌کــه‌ی کـــراو ه ل ه ئ ـه‌س ـڵ‌دا حاجی مه‌جید موقیمیان و ئه‌فشارو نورالهی‌و سه‌رهه‌نگ کــازمــیــان ب ــڕی ــاری تــاوان ـه‌کــانــیــان پێ‌داون‌و خه‌ڵکێکی زۆری بێ‌تاوانی ناوچه‌کانیان کوشتن‌و تااڵن‌و بڕه‌وی زۆریان ئه‌نجام داوه .سه‌باته‌ر به‌م تــاوان ـ ه و پـه‌رده‌پــۆشــکــردنــی دیک ه ئێعدام کراون. پایز کارۆ _ مه‌ریوان
ده‌ست‌به‌سه‌رداگرتنی دیشی ماهواره سه‌رله‌به‌یانیی رۆژی 92/11/9سه‌عات 7هێزێکی زۆر پێکهاتوو لـ ه ک ـه‌اڵنــت ـه‌ری ،ئـه‌مــاکـن‌و ئاگاهی ب ه ـه نێو مه‌به‌ستی کــۆکــردن ـه‌وه‌ی دیشی مــاهــوار ه ڕژان ـ شــارۆ‌چــکـه‌ی تــروه‌ڕێــز (ل ـ ه ی ـه‌ک کیلۆمێتریی شــاری کامیاران)و به‌بێ‌ئاگاداربوونی بنه‌ماڵه‌کان ده‌چوون ه سه‌ربانه‌کان‌و دیشی ماهواره‌یان فڕێ ده‌دایه‌خواره‌وه‌و هه‌موویان ده‌هاویشت ه نێو ماشێنه‌کانیان .ئه‌م وه‌زع ه نزیک بـ ه دوو سه‌عاتی خــایــانــدو زۆرێ ــک لـ ه دیشی هاواڵتیانیان لهگهڵ خۆیان برد .مانگێک یان دوو مانگ جارێک وه‌کوو ته‌رحێک ده‌ڕژێن ه نێو کۆاڵنه‌کانی شارو گونده‌کانی ده‌ورووبــه‌رو زۆرێــک ل ه دیشی هاواڵتیان لهگهڵ خۆیان ده‌به‌ن.
ساالر ل ه کامیاران
ئێعدامی بێهروز ساعد په‌نا جێگری هیوا تــاب ل ه مه‌نته‌قه‌ی کامیاران ل ه الیه‌ن خودی رێژیمی کۆماری ئیسالمییه‌و ه ل ه رۆژی شه‌مم ه ل ه زیندانی ئێوین ل ه تاران به‌رێوه‌چوو .ناوبراو ماوه‌یه‌ک به‌رپرسی هێزێک بوو ه ل ه ئاوایی ساوای مه‌ریوان‌و بۆ ماوه‌ی یه‌ک ساڵ به‌رپرسی ئیتالعاتی سپای پاسداران له ئاوایی»نچێی» بوو ه ک ه دوو گوردانی سپای لێیه .دواتر چۆته‌و ه مه‌ریوان‌و هه‌ر لهگهڵ هیوای تاب بــووه .ک ه نــاردراوه‌تـ ه ئاواییه‌کانی ده‌وروبــه‌ری س ـه‌واڵوا ،د‌راوه‌ت ـ ه ناوچه‌ی ژاوه‌رۆ‌و تا کاتی گیرانی هه‌ر له‌و ده‌ورووبه‌ری ژاو هر‌ۆ‌و کامیاران بووهو کاتێک ک ه ئێعدام کرا هیچ که‌س له‌و ئاوایی ه ک ه ناوبراو ل ـه‌وێ ل ه دایــک بــووه ،ل ه ناشتنی ته‌رمه‌که‌ی
به‌شدار نه‌بوون جگ ه ل ه چه‌ند که‌س ل ه خزم‌و که‌س و کاری خۆی.
دیسان تاوانی هێزه‌کانی ڕیژیم ل ه دژی کاسبکاران له ناوچه‌ی سه‌رده‌شت پــێــتــان راده‌گ ــەی ــەن ــم کــه دیــســان هێزه‌کانی رێژیم ده‌ستیان بە خوێنی گه‌شی رۆڵەکانمان له سه‌رده‌شت خــوێــنــاوی کــرد .لــه شــه‌وی 25لە سەر 26ی بەفرانبار چه‌ند الوێکی کاسبکار کــه لــه بێژوێی ناوچه‌ی ئاالن خه‌ریکی کاروانکردن بوون ،له نێوان گوندەکانی بێژوێ و ره‌زگه ده‌وکــــه‌ونــــه ب ــۆسـ ـه‌ی هــێــزەکــانــی رێژیم و له ئاکام دا دوو کەس له‌و کاسبکارانه که ئامۆزای یه‌کترن بە هۆی تەقەی ڕاستەوخۆ ده‌پێکرین که یەکێکیان به ناوی سامان دوای برینداربوونی له الیــەن ئـه‌وانــەوه ده‌گـــیـــرێ و دوای بــێــحــورمــەتــی پێکردن بــە بــریــنــداری لــه دارێــکــی دەبه‌ستنەوه‌و به جێی دێلن .سەر له به یانی له حاڵێک‌دا ل ه کۆمادا بــــووه ،لــه الیـــەن شــوانــی ئــاوایــی ده‌دوزرێــتــەوه .له پاش راگواستنی بــۆ نەخوشخانه‌ی ســەرده‌شــت به
خوشییه‌وه له مردن رزگاری بووه. که‌سێکی دیکه‌ش به نــاوی «واحد توفیقی» (کــوڕی ئه‌حمه‌دی حاجی عـــه‌واڵی گــاکــی) لــه پــاش بریندار بوونی ،خوی حه‌شار ده‌دات به‌اڵم له بـه‌ر کــاری بوونی برینه‌که‌ی و هـه‌وای سارد به داخــەوه گیانی له ده‌ست ده‌دا .له شەوێوە تا رۆژی دوای که خه‌ڵک له دوای گه‌ڕانێکی
زور و گوشاری هێزه‌کانی رێژیم له پاشنیوەرۆی 26ی به‌فرانبار ته‌رمی بێگیانی ده‌دوزنه وه. چه‌ند سەریش وە الخی ئه وانیش ده‌کــوژرێــن و باره‌کانیان به تااڵن ده‌برێن لـــ ه هـــه‌ردیـــی ڕێــــبــــواره‌وه- سەردەشت
درێژ هی:
ه ه واڵ و راپۆرت
به‌ڕێوه‌چوونی سمینارێک ل ه ژێرناوی « دادوه‌ری ل ه کۆماری کوردستاندا»
کۆمیسیۆنی لێکۆڵینه‌وه‌و فێرکردنی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه درێ ــژه‌ی کارو چاالکییه‌کانی حیزب به‌بۆنه‌ی ساڵڕۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان سمینارێکی بــۆ عــوم ـه‌ر بــاڵ ـه‌کــی ،ئ ـه‌نــدامــی ده‌فــت ـه‌ری سیاسیی حیزب ل ه ژێر ناوی « دادوه‌ری ل ه کۆماری کوردستاندا» پێک هێنا. له‌و سمیناره‌دا ک ه ڕۆژی چوارشه‌ممه 9 ،ی ڕێبه‌ندان به‌به‌شداریی ده‌یان که‌س ل ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزب به‌ڕێوه‌چوو ،عومه‌ر باڵکی ب ه خستنه‌ڕووی ئـه‌و تێبێنییه‌ی ل ه ماوه‌ی سااڵنی ڕابردوودا له زۆر ڕه‌هه‌نده‌و ه ژیـــان‌و کــارنــام ـه‌و به‌رنامه‌کانی کــۆمــاری کوردستان لێک دراوه‌تـــه‌وه ،ب ـه‌اڵم الیه‌نی دادوه‌ری ،پ ـه‌ســنــدکــران‌و جێبه‌جێ‌کرانی قــانــوون وه‌ک رێکخه‌ری کۆمه‌ڵگا که‌متر تیشکی خراوه‌ت ه سه‌ر ،باسه‌که‌ی پێشکێش کرد. ئــه‌نــدامــی ده‌فـــتـــه‌ری ســیــاســیــی حیزبی دێموکڕات ل ه سه‌ره‌تای باسه‌که‌ی‌دا پێناسه‌ی تیوریی قانوونی وه‌ک ده‌ستنیشان‌کردنی پێوه‌ندییه‌کانی تاک‌و کۆمه‌ڵ لهگهڵ یه‌کتر‌و ل ه هه‌مبه‌ر ده‌سه‌اڵتی کردو ب ه پشتبه‌ستن ب ـ ه ســه‌رچ ــاو ه نــووســراوه‌کــا جــیــاکــاری‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی بــۆ ده‌قـ ـه قانوونییه‌کان، بـ ـه‌خ ــش ــن ــامـ ـه‌و ریـــوشـــوێـــنـــ ه ئــیــداریــیــ ه په‌سندکراوه‌کان ل ه س ـه‌ر ده‌مــی کۆماری کوردستانی کرد.
پاشان ب ه وردی لێکدانه‌وه‌ی بۆ کۆمه‌ڵ ه قــانــوونــێــکــی پــه‌ســه‌نــدکــراوی ســه‌رده‌مــی کـــۆمـــاری کـــوردســـتـــان بـــۆ ڕێکخستنی کاروباری کۆمه‌ڵگاو جێگرکردنی ئه‌منی هت‌و س ـه‌قــامــگــیــریــی ک ــۆمــه‌اڵیــه‌ت ــی کـــــردو ل ه درێژه‌ی باسه‌که‌ی‌دا ئاماژه‌ی ب ه کۆمه‌ڵێک به‌خشنامه‌و قـ ـه‌راری ئــیــداره‌و دامــوده‌زگــا به‌ڕێوه‌به‌رێیه‌کانی کۆمار بۆ ڕاپه‌ڕاندنی کارو ژیانی ڕۆژانه‌و ئاسایی خه‌ڵکی کرد. شـــایـــانـــی بـــاســـ ه لــــ ه درێــــــــژه‌ی کــــاری ســمــیــنــاره‌ک ـه‌دا کــۆم ـه‌ڵــێــک لــ ه بــه‌ش ــداران سه‌رنج‌و تێبینییه‌کانیان ل ه سه‌ر ئه‌و باس ه هێنای ه گۆڕێ ک ه دواتر پرسیاره‌کان له‌الیه‌ن کۆڕگێره‌وه ،وه‌اڵم درانه‌وه
ل ه سمینارێک دا له شاری سۆران ،تیشک خرای ه سه‌ر مێژووی کۆماری کوردستان دوانیوه‌ڕۆی پێنچشه‌مم ه 23ی ژانویه ،ل ه شاری سۆران ،ب ه ئاماده‌بوونی هه‌یئه‌تێک له ئه‌ندامانی ڕێبه‌ریی و سیما ناسراوه‌کانی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی ک ــوردس ــت ــان ،ســمــیــنــارێــک بــۆ ڕیــزگــرتــن له68ساله‌ی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ،ب ه به‌شداریی سه‌دان که‌س ل ه هۆگرانی ڕێگا و ئامانجه‌کانی ئه‌م کۆمار ه ل ه ده‌ڤه‌ری سۆران،به‌ڕێو ه چوو .سمیناره‌که که کۆمیته‌ی ئه‌ندامانی حیزبی دیموکراتی کوردستان ل ه ده‌ڤه‌ری سۆران پێکی هێنابوو ،کاتژمیر 3ی دوانیوه‌ڕۆ ل ه هۆڵی ڕۆشنبیری و الوان ،ب ه ده‌قیقه‌یه‌ک بیده‌نگی و هه‌ستان ه سه‌رپێ بۆ ڕیزگرتن ل ه سه‌رجه‌م شه‌هیدانی ڕێگای رزگاریی کوردستان وب ه تایبه‌تی شه‌هیدانی کۆماری کوردستان، ده‌ستی پێکرد. له‌م سمینار ه دا ،دوکتور سه‌عید شه‌مس ،مامۆستای زانکۆی سۆران ،باسێکی ل ه ژێر ناوی «مێژووی کۆماری کوردستان ،وه‌ک مێژووی هه‌نووکه« پێشکه‌ش کرد .د.سه‌عید ل ه سه‌ره‌تای باسه‌که‌ی دا ،ئاوڕی ل ه بزووتنه‌و ه و راپه‌ڕینه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی پێش دامه‌زرانی کۆمه‌ڵه‌ی ژێکاف و حیزبی دیموکراتی کوردستان و کۆماری کوردستان دایهو ه و دوو ستراتێژیی نێو جوواڵنه‌وه‌کانی کوردی ئاماژ ه پێکرد ک ه یه‌کیان ڕزگاریی نه‌ته‌وه‌یی و سه‌ربه‌خۆییخوازی و ئــه‌وی دیک ه ریــفــۆرم و بـ ه ده‌ستهێنانی مافی نـه‌تـه‌وه‌یــی ل ه چوارچێوه‌ی ئیمپراتۆریی عوسمانی دا ،بوو. مامۆستای زانکۆی ســۆران ،ته‌وه‌رێکی گرنگ ل ه باسه‌که‌ی بۆ کاکڵ ه و جه‌وهه‌ری بیر و ئایدۆلۆژیای کۆمه‌ڵه‌ی ژێکاف و ره‌نگدانه‌و ه ئه‌و بیر و ڕوانینانه ل ه سروشتی کۆماری کوردستان دا،تـــه‌رخـــان ک ــرد.ژی ــان ــدنــه‌وه‌ی هــیــوا و هــۆمــێــدی ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی، کوردستانیبوون وهه‌نگاونان ب ه ئاراسته‌ی ڕزگاریی نه‌ته‌وه‌یی له‌و تایبه‌تمه‌ندییان ه بوون ک ه ل ه وتاره‌کانی پێشه‌وا و سیاسه‌ت و هه‌ڵوێسته‌کانی کۆماری کوردستاندا وبه‌ڵگه‌نامه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌م ه دا ،ڕه‌نگدانه‌وه‌یان هه‌بووه. د.ســه‌ع ــی ــد شـ ـه‌م ــس ،پ ــاش ــان چــــوو ه ســــه‌ر خــوێــنــدن ـه‌و ه جۆراوجۆره‌کانی مێژوونووسان بۆ کۆماری کوردستان و وێڕای ده‌ربڕینی سه‌رنج و تێبینییه‌کانی خۆی ل ه بــاره‌ی النیکه‌م دوو ته‌یف ل ه مێژوو نووسان ،سه‌ربه‌خۆییخوازیی وه‌ک ناوه‌رۆکی
راسته‌قینه‌ی کۆمار پێناس ه کرد .له‌م پێوه‌ندییه‌ش‌دا وتی« :ئێم ه ده‌ب ــێ مــیــژووی خــۆمــان ب ـ ه جــۆرێــک بخوێنینه‌و ه ک ـ ه بتوانین ده‌سمایه‌یه‌کی ب ه قازانجی رزگاریی نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆمان لێ‌دروست بکه‌ین ».ل ه درێــژه‌ی باسه‌که‌ی دا د.سه‌عید شه‌مس باسی له‌و ده‌سکه‌وت ه گرنگان ه کرد ک ه کۆماری کوردستان توانی ل ه ڕێگای دروستکردنی ئیراده‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی ل ه ماوه‌یه‌کی کورت دا ب ه ده‌ستیان بێنێ .ئه‌و ده‌سکه‌وتان ه هه‌رب ه ته‌نیا سیاسی نه‌بوون، په‌روه‌رده‌یی بوون ،کولتووری بوون و ل ه بواری دیکه‌ش دا بوون. مامۆستای زانکۆی سۆران ،هه‌ر له‌و به‌شه‌ی باسه‌که‌ی دا ،وێرای ئاماژ ه ب ه هۆیه‌کانی رووخانی کۆماری کوردستان ،چوو ه سه‌ر کاریگه‌ریی ه درێژخایه‌نه‌کانی دامه‌زران و کار و کرده‌وه‌کانی ئه‌و کۆماره ل ه سه‌ر بیری تاکی کورد .له‌م باره‌یه‌و ه وتی« :کۆماری کوردستان بۆ کورد ،ئه‌و ده‌ور و ڕۆله‌ی هه‌ی ه که کۆمۆنی پاریس بۆ کۆمۆنیسته‌کانی هه‌یه». ل ه دوابه‌شی سمیناره‌که‌دا ،کۆمه‌ڵێک ل ه به‌شدارانی سمینار، تێبینی و سه‌رنجی خۆیان له بــاره‌ی باسه‌که‌ی دوکتور سه‌عید شه‌مس خست ه روو و ناوه‌رۆکی باسه‌کانیان ده‌وله‌مه‌ندتر کرد. پێویست ه بگوترێ چه‌ندین کۆمه‌ڵ ه و ڕێکخراوی ده‌ڤ ـه‌ری سۆران ب ه ناردنی په‌یام و بروسک ه ،ب ه بۆنه‌ی یادی 68ساڵه‌ی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان و پیکهێنانی ئه‌م سمیناره ،پیرۆزبایی و ده‌سخۆشییان ب ه حیزبی دیموکراتی کوردستان گوتبوو.
به‌رز راگرتنی ساڵیادی٢ی رێبەندان و دامەزراندنی کۆماری کوردستان لە واڵتێ ئاڵمان رۆژی شەممە رێکەوتی ١ی فێوریەی ٢٠١٤بەرامبەر بە ١٢ی رێبەندانی ١٣٩٢ی هەتاوی ،ساڵیادی دامەزراندنی کۆماری کوردستان بەرز و پیرۆز نرخا و هەر بەو بۆنەوە کۆڕجێژنێک بە بەشداری بنەماڵە و و ئەندامانی حیزبی دیموکراتی کوردستان و بەشێکی بەرچاو لە دۆستانی حیزب و کوردانی دانیشتوی واڵتی ئاڵمان ،بەڕێوە چوو .سەره‌تا خولەکێک بێدەنگی بۆ رووحی پاکی شەهیدان
دەسپێکی مەراسیمەکە بوو ،ئینجا لەالیەن کاک هەمزە مەنگوڕ ،ئەندامی کومیتەوە، پەیامی دەفتەری سیاسی حیزبی دیموکرات خوێندرایەوە .دواتر لەسەر هەل و مەرجی هەنووکەیی ئێران لە باری سیاسی و ئابووری و هەروەها هەلومەجی کەمینەکان و نەتەوە جیاوازەکان بە تایبەت گەلی کورد لەو واڵتەدا ،وتارێک لەالیەن کاک سوڵتان گواڵوی ،بەرپرسی کومیتەی حیزب لە واڵتی ئاڵمان ،پێشکەش کرا. هەروەها لەالیەن حیزب و الیەنە سیاسیەکانی دۆستەوە ،پەیامی پیرۆزبایی بەو بۆنەوە نێردرا .کۆتایی پرۆگرامەکانی ئەو جێژنە ،بە ئاهەنگ و گۆرانی و هەڵپەڕکێ لەالیەن بەشدار بووانەوە تا دواکاتەکانی رۆژی شەممە بەردەوام بوو.
دیدارێک لە نێوان حیزبی دیموکراتی کوردستان‌و حیزبی یەکیەتیی کورد لە سووریە دوانـــــیـــــوەڕۆی پــێــنــج شــەمــمــە 10ی ڕێ ــب ــەن ــدان ــی 30(1392ی ژانـــویـــەی )2014هــەیــئــەتــێــک لە حیزبی دیموکراتی کوردستان بە سەرپەرستیی مستەفا مەولوودی، جێگری سکرتێری گشتیی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،سەردانی بــارەگــای حیزبی یەکیەتیی کــورد لــە ســـووریـــەی کـــرد و لــە الیــەن هەیئەتێکی ســەرکــردایــەتــیــی ئــەو حیزبە بە سەرپەرستیی عەبدولباقی یـــوســـف پ ــێ ــش ــوازی ــی ل ــێ ــک ــرا .لە دانیشتنێکی دۆستانە دا کە زیاتر لە سەعاتێکی خایاند ،هەر دوو الیەن کۆمەڵێک باس و بابەتی پیوەندیدار بە پرسی کورد لە ناوچەیان هێنایە
گــۆڕێ .بە تایبەتی هەر دوو ال بە بایەخەوە تاوتوێی رووداوەکــانــی ئێستای خــــۆراوای کــوردســتــان و ئاڵوگۆرەکانی پیوەندیدار بە واڵتی سووریەیان کرد .هەر لەم پێوەندییە دا ،هەڵوێست و ڕوانــیــنــی هێز و الیەنە کوردەکان و واڵتانی ناوچە
بۆ دانیشتنەکانی ژنێڤ و پێکهاتنی خــۆبــەڕێــوەبــەریــی کانتونەکان لە خــــۆراوای کــوردســتــان ،تیشکیان خرایە سەر و دوو الیەنی ناوبراو ســەرن ـج‌و تێبینییەکانیان لــە سەر بــــارودۆخــــی ســیــاســیــی خــــۆراوی کوردستان ،ئاڵوگۆڕ کرد.
هه‌واڵ و راپۆرت
رێکخراوی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تیی « زێــد» ل ه هه‌وڵیر ب ه بۆنه‌ی شه‌ست‌و هه‌شت ساڵه‌ی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان سمینارێکی پێک هێنا. لـه‌و سمیناره‌دا ک ه ڕۆژی هه‌ینی 4 ،ی رێبه‌ندان بـه‌بـه‌شــداریــی ده‌یـــان کــهس ل ـ ه مامۆستایانی زانــکــۆ، تـــوێـــژه‌ران‌و چــاالکــانــی ســیــاسـی‌و م ـه‌ده‌نــیــی کــوردی ڕۆژهه‌اڵت‌و باشووری کوردستان ل ه هۆڵی کتێبخانه‌ی پارکی سامی عه‌بدوڕه‌حمان له شاری هه‌ولێر به‌رێو ه چوو ،باسه‌کان ل ه چوار پانێل دا پێشکێش کران. ل ه پانێلی یه‌که‌م‌دا ڕه‌حیم سورخی ک ه باسه‌که‌ی «ڕۆژنامه‌وانیی سه‌رده‌می کۆماری کوردستان» بوو، باسه‌که‌ی ل ه سێ ڕه‌هه‌ندی پێوه‌ندی ڕۆژنامه‌نووسیی کـــــوردی ڕۆژهــــه‌اڵتــــی ک ــوردس ــت ــان بــ ه ڕۆژنـــامـــه‌ی سه‌رانسه‌ریی له ئــێــران ،پێوه‌ندیی ڕۆژنامه‌نووسیی کـــوردی ل ـ ه ده‌ره‌وه‌ی ســنــووره‌کــانــی کــوردســتــان ب ه باکوورو باشووری کوردستاندا پێشکێش کرد. ڕه‌حیم سورخی ب ه ئاماژ ه ب ه تێکه‌اڵویی ڕووناکبیریی کۆمه‌اڵیه‌تیی کورد ل ه سه‌رده‌می په‌هله‌وی ب ه ڕووناکبیریی ئێران ل ه رێگه‌ی نوخبه‌کانی کوردو ،تیشک خسته‌سه‌ر ن تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی ڕۆژنامه‌نووسی ل ه سه‌رده‌می ره‌زاخا که سه‌رکوت‌و سانسۆر سه‌ره‌کیترین خه‌سڵه‌تی ئه‌و سه‌رده‌م ه بوو ،ئاماژه‌ی به‌و ه کرد ک ه له‌و سه‌رده‌مه‌دا 17ڕۆژنــامــه بــاو ده‌کــران ـه‌و ه ک ه 16رۆژنــامـه‌یــان ب ه زمانی فارسی‌و یه‌کیان ب ه زمانی ئه‌رمه‌نی بوو ،هه‌موو ئه‌وانه‌ش ل ه پێناو یه‌کده‌ست کردنی کلتووری ئێرانی‌و بۆ فارساندنی کۆمه‌ڵگا بوو. ناوبراو دوای ه په‌ڕژای ه سه‌ر ئه‌وه‌ی که ل ه سه‌رده‌می حه‌مه‌ڕه‌زاشادا ک ه به‌هۆی ڕووداوه‌کانی شه‌ڕی دووهه‌می جیهانی ،الوازی‌و ناسه‌قامگیریی سیاسی ل ه ناوه‌ند، کرانه‌وه‌ی سیاسی ڕوو ده‌داو رێگ ه بۆ سهرههڵدانی حیزب‌و ڕێکخراوه‌کان‌و به‌و پێیه‌ش ئازادیی چاپه‌مه‌نی‌و زۆربوونی رۆژنامه‌کان خۆش ده‌کرێ‌و له‌و سه‌رده‌مدا کورد ب ه کۆمه‌ڵه‌ی ژ کاف‌و باڵوکراوه‌کانی ڕۆڵی خۆی ده‌بینێ‌و ڕاگه‌یه‌نه‌کانی کــوردی له‌و ســه‌رده‌م‌دا زیاتر گرینگی ده‌ده‌ن به الیه‌نی نه‌ته‌وه‌یی. ڕه‌ح ــی ــم س ــورخ ــی لــــه‌و بـ ـه‌شـ ـه‌ی ب ــاســه‌کــه‌ی دا پێوه‌ندیی ڕۆژنامه‌نووسیی کــوردی له‌و قۆناغه‌ی ب ه رۆژنامه‌نووسیی س ـه‌رانــس ـه‌ری‌و هــاوکــات پێوه‌ندیی بـ ه ڕۆژنامه‌نووسیی بــاکــووره‌و ه شــی کـــرده‌و ه هات ه س ـه‌ر ڕۆژنــامــه‌ی « کــوردســتــان»و گوتی یه‌کێک ل ه تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی ڕۆژنامه‌ی «کورستان» ئه‌و ه بوو که گرینگیی ب ه خوێنه‌ر داوه‌و لهگهڵ خوێنه‌ری خۆی ڕاپرسی کردوه‌و ،هه‌نگاو ب ه هه‌نگاو « زاراو ه سازی»و « هاوتاسازی» کردوه. سمایل بازیار ،دووهه‌م کۆڕگێری ئه‌و پانێل ه بوو ک ه باسه‌که‌ی ل ه ژێر ناوی «کۆماری کوردستان به‌رهه‌می گه‌شه‌سه‌ندنی بیری ناسیۆنالیزمی کوردی»دا پێشکێش کرد. سمایل بازیار لێکدانه‌وه‌یه‌کی نێوان دوو حکومه‌تی میللی ئــازه‌ربــایــجــان‌و کــۆمــاری کــوردســتــان به‌پێی به‌ڵگه‌کانی یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌تی کردو تیشکی خست ه سه‌ر ئه‌وه‌ی ک ه دروستبوونی فیرقه‌ی دێموکڕات‌و حکومه‌تی میللیی ئازه‌ربایجان ئیڕاده‌ی یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌ت بوو، به‌اڵم ل ه کۆماری کوردستاندا پێکهێنانی حکومه‌ت ئاواو به‌و شێوه‌ی ه نیه ،چونلی کۆماری کوردستان‌و حکومه‌تی
15ی رێبه‌ندانی 1392 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤
هه‌ولێر :دیدارێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان له‌گه‌ڵ‌ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی کوردی سووریە
رۆژی رابردوو هەیئەتێکی حیزبی دیموکراتی کوردستان پێکهاتوو ل ه حه‌سه‌ن قــادرزاده‌و عومه‌ر باڵه‌کی ئه‌ندامانی ده‌فته‌ری سیاسی و برایم زیوه‌یی ئه‌ندامی کومیته‌ی ناوه‌ندیی حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان، ســەردانــی بــارەگــای ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی کــــوردی ســووریــەیــان کــردو لە الی ـه‌ن کومیته‌ی هه‌ریمی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی پێشوازییان لێ‌کرا. لــە دانیشتنێکی دۆســتــانــەدا باس ل ـ ه کۆمەڵێک بــابــەتــی پــیــوەنــدیــدار بــــە پـــرســـی کــــــورد لــــە نـــاوچـــەو بــــە ت ــای ــب ــەت ــی هـــــەر دوو ال بــە بایەخەوە تاوتوێی رووداوەکــانــی ئێستای خــــۆراوای کــوردســتــان و
ئاڵوگۆرەکانی پیوەندیدار بە واڵتی ســووریــە و جێگهو پێگه‌ی له نێو ئۆپۆزیسیونیان‌دا کــرد .هــەر لەم پێوەندییە دا ،هەڵوێست و ڕوانینی هێز و الیەنە کوردەکان و واڵتانی نــاوچــە بــۆ دانیشتنەکانی ژنێڤی2
به‌ڕێوه‌چوونی سمیناری ده‌رهاویشته‌و کاریگه‌رییه‌کانی کۆماری کوردستان دوای 68ساڵ ئازه‌ربایجان ل ه ماهییه‌ت دا جیاواز بوون ،دیار ه خاڵی وێکچوو ،و هاوبه‌شیان بووه ،به‌اڵم خاڵ ه جیاوازه‌کانی ئه‌و دوو حکومه‌ت ه زیاتر بووه. ی ب ه کــاردان ـه‌وه‌ی کــورد ب ه سمایل بازیار ئــامــاژه سیاسه‌تی ئاسمیله‌کردنی له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی په‌هله‌وی کردو ل ه دایکبوونی کۆمه‌ڵه‌ی «ژکاف»ی ،وه‌ک وه‌اڵمێکی شیاو ب ه سیاسه‌تی ئاسمیله‌کردنی کــوردو ئاڵوگۆر ه سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانیانی ئێران‌و جیهان دایه‌وه‌و تیسکی خست ه سـه‌ر ئــه‌وه‌ی ک ه کــۆمــاری کوردستان به‌رهه‌می 4ساڵ کاری کلتووری‌و نه‌ته‌وه‌یی‌و فیکریی کۆمه‌له‌ی ژێکافه. بازیار ب ه لێکدانه‌وه‌ی هه‌موو ره‌هه‌ندکانی پێکهێنه‌ری کــۆمــاری کوردستان تیشکی خست ه سـه‌ر ئــه‌وه‌ی ک ه پێکهێنانی کۆماری ئازه‌ربایجان به‌و شێوه‌ی ه نه‌بوه‌و ئه‌و حکومه‌ت ه پێشتر هیچ باکگراوه‌ندێکی ناسیۆنالیزمی نه‌بوه. بازیار ل ه به‌شێکی دیکه‌ی باسه‌که‌ی‌دا جیاوازیی ه بنه‌ره‌تییه‌کانی کۆماری کوردستان‌و کۆماری میللیی ئازه‌ربایجانی خست ه به‌رباس له‌و به‌شه‌دا ئاماژه‌ی ب ه جیاوازییه‌کان ل ه پێگه‌ی سه‌ره‌کیی کۆماری کوردستان‌و کۆماری میللی ئازه‌ربایجان له جوغرافیای سیاسی‌و مرۆیی ،سروشت‌و خه‌سله‌تی حیزبه‌کانی پێکهێنه‌ری ئه‌و دوو حکومهتهو ڕێبه‌رانیان ،گوتاری زاڵی رادیکالیسمی چ هپ‌و دیسکۆرسی کۆمۆنیستی ب ه سه‌ر حکومه‌تی میللی ئازه‌ربایجان‌و گوتاری نه‌ته‌وه‌یی کۆماری کوردستان کردو دواتر پڕژای ه سه‌ر ئاستی خۆشه‌ویستیی کۆماری کوردستان ل ه چاو کۆماری میللیی ئازه‌ربایجان به‌پێی به‌ڵگ ه مێژووییه‌کان ،چ ل ه کاتی ده‌سـه‌اڵتــی ئـه‌و دوو حکومهتهو چ ل ه شێوه‌ی ڕووخانی ئه‌و دوو حکومهتهو، ل ه درێژه‌ی باسه‌که‌ی‌دا الیه‌نه‌کانی دیکه‌ی جیاوازیی ئه‌و دوو حکومه‌ته‌ی شی کرده‌وه. ل ه پانێلی دووهه‌می ئه‌و سمیناره‌دا کاک زاگڕۆس خوسره‌وی ل ه باسه‌که‌ی‌دا خوێندنه‌وه‌یه‌کی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی بۆ کۆماری کوردستان کرد. زاگــرۆس خــوســره‌وی ل ه باسه‌که‌ی‌دا لێکدانه‌وه‌ی بارودۆخی پێش دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه ئێران‌و کوردستانی کردو بارودۆخی کۆمه‌اڵیه‌تیی کوردستانی ژێــر ده‌س ـه‌اڵتــی کــۆمــاری کوردستانی شی کــرده‌وه‌و به‌به‌رزنرخاندنی به‌ڕێوه‌به‌ریی کۆماری کوردستان، ئه‌و باسه‌ی خسته‌ڕوو ک ه ئه‌زموون ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی کۆماری کوردستان به‌رهه‌می سااڵنی پێش خۆی بوو. زاگـــڕۆس خــوســره‌وی لـ ه بــاسـه‌کـه‌ی‌دا بـــه‌راوردی دوو ده‌سه‌اڵتی هاوکاتی کۆماری کوردستان‌و کۆماری ئازه‌ربایجانی کردو ب ه ره‌دکردنه‌وه‌ی ئه‌و ئیدیعایانه‌ی دوژمنانی کــورد له‌باره‌ی به‌سراو ه نیشاندانی پێشوا قازی محه‌ممه‌د ب ه ڕووسیه‌و ه ده‌یهێننه‌وه ،ب ه توێکاریی هه‌ندێ به‌ڵگه‌ی مێژوویی گوتی ک ه یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌ت ناچار ب ه قبوڵکردنی پێشه‌وا وه‌ک س ـه‌رۆک کۆماری کۆماری کوردستان بــووه ،ئه‌گینا ئه‌گه‌ر بۆیان کرابا زۆریان پێ خۆش بوو که‌سێکی نیزیک ل ه خۆیان ئه‌و ڕۆڵه‌ی گێڕابا ،به‌اڵم بۆیان جێبه‌جێ نه‌بوو. عه‌لی ئیسماعیل‌نژاد ،دووه ـه‌م کۆرگێری دووهه‌م پانێلی ئه‌و سمینار ه بوو ک ه له باسه‌که‌ی‌دا لێکدانه‌وه‌ی بۆ هێزی پێشمه‌رگ ه ل ه سه‌رده‌می کۆماری کوردستاندا کرد. عه‌لی ئیسماعیل‌نژاد ب ه هێنانه‌وه‌ی چه‌ند فاکتی
ژماره625 :
4
مێژوویی باسی له پێگه‌و قورسایی هێزی پێشمه‌رگ ه ل ه پێکهاته‌ی کۆماری کوردستانی کردو باسی ل ه یاساکانی وه‌رگرتنی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان‌و ئه‌رکه‌کانی حکومه‌ت له‌به‌رامبه‌ر هێزی پێشمه‌رگه‌دا کرد. ناوبراو ل ه به‌شێکی دیکه‌ی باسه‌که‌ی‌دا باسی ل ه پێکهاته‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستاندا کرد ک ه خۆیان ل ه چه‌ند که‌رتی هێزه‌کانی سه‌ر ب ه عه‌شیره‌کانی کورد، ئه‌ندامانی تاز ه په‌یوه‌ست بوو ب ه حیزبی دێموکرات‌و بارزانییه‌کان‌دا ده‌دیــتـه‌وه‌و ،دواتــر تیشکی خسته‌سه‌ر چه‌ندی‌و چۆنیی ڕاهێنان‌و په‌روه‌رده‌ی هێزی پێشمه‌رگ ه کوردستان‌و شه‌ڕه‌کانی هێزی پێشمه‌رگ ه بۆ به‌رگری ل ه کۆماری کوردستان. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا کورت ه فیلمێکی دیکۆمێنتی له‌سه‌ر کۆماری کوردستان پیشان درا ک ه له‌الیه‌ن یه‌کیه‌تیی نه‌ته‌وه‌یی خوێندکارانی کــورده‌و ه به‌رهه‌م هاتبوو. «بـــزووت ــنـــه‌وه‌ی کـــور د ڕوان ــگـــه‌ی نــه‌تــه‌وه‌یــی ل ه په‌راوێزی یادی کۆماردا» ،ناونیشانی بابه‌تێکی دیکه‌ی ئه‌و سمینار ه بوو ک ه له‌الیه‌ن ئه‌حمه‌د عه‌زیزی پێشکێش کرا ک ه ل ه ڕێگه‌ی سکایپه‌و ه به‌شداری ئه‌و سمیناره‌ی کردبوو. ئه‌حمه‌د عه‌زیزی ب ه باسێك له شۆڕش ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی پێش سه‌رده‌می کۆماردا تیشکی خست ه سه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و شۆڕشان ه ل ه سه‌ر پرسی کوردبوون بووه، جا چ ب ه خۆڕسک بووبێ یان حیزبێکی سیاسی وه‌ک حیزبی دێموکرات ل ه سه‌رده‌می کۆماری کوردستاندا ل ه پشتی پڕۆژه‌و شۆڕشه‌که‌دا بووبێ. ئه‌حمه‌د عه‌زیزی ل ه باسه‌که‌ی‌دا ئاماژه‌ی به‌و ه کرد ک ه دامه‌زرانی کۆماری کوردستان پڕۆسه‌ی سه‌رهه‌ڵدان‌و جێخستنی بیری نه‌ته‌وه‌یی‌و ناسیۆنالیسمی کــوردی بووه ،دواتر پڕژای ه سه‌ر زاڵبوونی هێژمونیی حیزبی ب ه سه‌ر ڕه‌وتی ناسیۆنالیستیی کوردی ل ه درێژه‌ی ژیانی خۆی له ڕۆژهه‌اڵت‌و باشووری کوردستان. کۆڕگێڕ ل ه درێژه‌ی باسه‌که‌ی‌دا گرینگیی به‌وه‌دا ک ه ل ه ئێستادا سیمایه‌کی ئاڵۆز ل ه بزووتنه‌وه‌ی کوردی به‌دی ده‌کرێ‌و بۆ شیکردنه‌وه‌ی ئه‌و بابه‌ت ه چه‌ند فاکتێکی ل ه گۆڕانکاریی ه سیاسییه‌کان ل ه خـــۆراوای کوردستان، بــاشــوورو بــاکــووری کوردستان هێنایه‌وه‌و جه‌ختی کردو ه ک ه کورد ل ه ئێستادا کورد خاوه‌نی پڕۆژه‌یه‌کی تۆکمه‌ی ناسیۆنالیستی نیه‌و زۆرتر بۆچوونی حیزبی
و پــێــکــهــاتــنــی خــۆبــەڕێــوەبــەریــی کانتونەکان لە خۆراوای کوردستان، تیشکیان خرایە سەرو دوو الیەنی ناوبراو سەرنج و تێبینییەکانیان لە سەر بارودۆخی سیاسیی خۆراوی کوردستان ،ئاڵوگۆڕ کرد.
باڵی به‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌دا کێشاوه. له‌و پانێله‌ی سمیناره‌که‌دا سه‌الم ئیسماعیل‌پور ،ب ه باسێک ل ه ژێرناوی « مافی نه‌ته‌وایه‌تی و یه‌کپارچه‌یی ئێران له سیاسه‌تی زلهێزه‌کاندا» به‌شدار بوو.
سه‌الم ئیسماعیل‌پور ل ه باسه‌ک هی‌دا ب ه لێکدانه‌وه‌ی ره‌فتاری شوینیست ه فارسه‌کان چ ئه‌وانه‌ی ئیستا ل ه به‌ڕێوه‌بردنی ئــێــران‌دا ده‌وری ــان هه‌یه ،چ ئـه‌وانـه‌ی ل ه به‌رگی ئۆپۆزیسیۆن‌دا کاری بۆ ده‌ک ـه‌ن ،گوتی ئه‌وان ب ه به‌رنامه‌ی ورده‌و ه کار بۆ دابه‌زاندنی هه‌ستی متمان ه به‌خۆبوونی نه‌ته‌وه‌کانی دیک ه ده‌ک ـ هن‌و ب ه هێنانه‌وه‌ی چه‌ند فاکت باسی ل ه ده‌ستێوه‌ردان‌و ده‌سرۆیشتوویی زلهێز ه جیهانییه‌کانی وه‌ک بریتانیاو سۆڤییه‌ت ل ه به‌ڕێوه‌بردنی ئێران‌و یه‌کپارچ ه هێشتنه‌وه‌ی جوغرافیای سیاسیی ئێران ل ه سه‌رده‌می قاجاره‌کان و په‌هلوی‌دا کرد. « ل ه نێوان کۆگه‌رایی‌و تاکگه‌رایی ،تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی دیسپۆڕای کورد» دوایین باسی ئه‌و سمینار ه بوو ک ه الی ـه‌ن دوکــتــور خالید خه‌یاتی‌و ل ه رێگه‌ی سکایپه‌و ه پێشکێش کرا. دوکتور خالید خه‌یاتی ب ه ئاماژ ه ب ه جوغرافیای دیاسپۆڕای کوردو کۆچی کورد بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،چ بۆ خوێندن ،کار یان په‌نابه‌رێتیی سیاسی ،خوێندنه‌وه‌یه‌کی بابه‌تیانه‌ی بۆ پرسی کورد ل ه تاراوگ ه کردو باسی ل ه لێک باڵوی‌و دابڕانی تاکه‌کانی کورد کردو هات ه سه‌ر باس کردن ل ه پێناسه‌و تایبه‌تمه‌ندیی دیاسپۆڕای کورد. لــــه‌و بـــه‌شـــه‌دا کــۆڕگــیــڕ ه ــاتــه‌ســه‌ر بــاســکــردنــی هێشتنه‌وه‌ی پێوه‌ندیی دیاسپۆرای کورد ب ه نیشتمان‌و واڵتی پێشوویان‌‌و هێشتنه‌وه‌ی شوناسی کوردبوون ک ه نێو دیاسپۆڕای کورد ب ه به‌ڕێوه‌بردنی کۆڕو کۆبوونه‌و ه نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتمانییه‌کان. دوکتور خالید خه‌یاتی له‌به‌شێکی دیکه‌ی باسه‌ک هی‌دا تیسکی خست ه سه‌ر واقعی داگه‌ڕانی کۆگه‌رایی به‌ره‌و. تاکگه‌رایی کـــورده‌و ل ـه‌و ب ـه‌ش ـه‌دا لێکدابڕانی حیزب ه سیاسییهکانی کــوردی ب ه خه‌سارێکی گـه‌ور ه ل ه سه‌ر ئه‌و پرس ه زانی‌و ل ه دوایین به‌شی باسه‌ک هی‌دا ئاماژه‌ی بـ ه ده‌سکه‌وته‌کانی دیــاســپــۆرای کــورد لـ ه ده‌ره‌وه‌ی کوردستان کرد. شایانی باس ه ل ه هه‌ر کام له‌و پانێالنه‌دا ڕێگ ه ب ه به‌شداران درابوو تا ب ه هێنانه‌به‌ر باسی تێبینی‌و ڕه‌خنه‌و پێشنیاره‌کانیان سمیناره‌که ده‌وڵه‌مه‌ند بکه‌ن. ئ ـه‌و سمینار ه دوای 7سـه‌عــات کــارو چــاالکــی ب ه باسێکی کراو ه کۆتایی ب ه کاره‌کانی هێنا.
3
ژماره625 : 15ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤
هه‌واڵ و راپۆرت
نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ل ه هه‌ولێر پێکهاتوو ل ه ئیبراهیم سه‌ردانی هه‌یئه‌تێکی نوێنه‌رایه‌تیی زێوه‌یی‌و حسن کاکیلی سه‌ردانی ژووری په‌یوه‌ندیی ه سیاسییهکانی بزووتنه‌وه‌ی گۆرانی ل ه هه‌ولێر کردو ل ه الیه‌ن شاندی خانه‌خوێ ب ه سه‌رپه‌رستیی دوکتۆر حیزب له هه‌ولێر له مه‌کۆی گۆڕان محمد حاجی ،ڕێکخه‌ری ژووری په‌یوه‌ندییه سیاسییه‌کانه‌وه پێشوازییان لێ‌کرا. هه‌یئه‌تێکی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ل ه هه‌ولێر سه‌ردانی له‌ودیدارو دانیشتنانه‌دا دوو الیه‌ن له‌س ه ر زۆر باب هت‌و ته‌وه‌ری جۆراوجۆری پێوه‌ندیدار ب ه پرسی هاوبه‌شیان قسه‌وباسیان کردو ئاڵوگۆره‌کانی هه‌رێمی ژووری په‌یوه‌ندیی ه سیاسییهکانی بزوتنه‌وه‌ی گۆرانی ل ه هه‌ولێر کردو کوردستان ،ناوچهو ب ه تایبه‌ت پرسی کورد ب ه گشتی ل ه هه‌موو پارچه‌کان ل ه لهگهڵ به‌رپرسانی ئه‌و حیزبه دیداری کرد. ڕوانگه‌ی دوو حیزبه‌و ه ئاڵوگۆڕی بیروڕایان له‌سه‌ر کرا. رۆژی سێ شه‌ممه ،رێکه‌وتی 8ی ریبه‌ندان شاندێکی ده‌فته‌ری
به‌رزڕاگرتنی یادی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له کوردستان و ده‌ره‌وه‌ی واڵت به‌ڕێوه‌چوونی ڕێوڕه‌سمی 2ی ڕێبه‌ندان ل ه بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستاندا یادو بیره‌وه‌ریی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان به‌رز ڕاگیرا.
پێشنیوه‌ڕۆی ڕۆژی چوارشه‌ممه2 ،ی ڕێبه‌ندان به‌به‌شداریی سه‌دان که‌س ل ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕات‌و کۆمه‌ڵێک میوان یادو بیره‌وه‌ریی 2ی رێبه‌ندان ،ساڵرۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان به‌رز ڕاگیراو لهگهڵ ئامانج‌و رێبازی پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د په‌یمانی وه‌فا نوێ کرایه‌وه. له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا ک ه ب ه سروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئه‌ی ڕه‌قیب‌و ساتێ به‌بێده‌نگی وه‌ستان بۆ رێزگرتن ل ه گیانی پاکی شه‌هیدان ده‌ستی پێکرد ،په‌یامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزب به‌و بۆنه‌ی ه له‌الیه‌ن کاک مسته‌فا مه‌ولوودی ،جێگری سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاته‌وه خوێندرایه‌وه. دوابه‌دوای قسه‌کانی کاک مسته‌فا مه‌لوودی ،سروودی رێبه‌ندان خوێندرایه‌وه‌و په‌یامی رێکخراو ه سینفییه‌کانی حیزبی دێموکڕات به‌و بۆنه‌ی ه له‌الیه‌ن خاتوو حه‌لیمه ڕه‌سووڵی ،سکرتێری یه‌کیه‌تیی ژنانه‌و ه پێشکێش کرا. ل ه نێوئاخنی ڕێوڕه‌سمی شه‌ست‌و هه‌شته‌مین ساڵرۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستاندا چه‌ند سروود‌و گۆرانی‌و شێعری دیکه‌ش له‌الیه‌ن کۆڕی هونه‌ریی حیزب ،شاعیران محه‌ممه‌د ئه‌فه‌ندی‌و نیعمه‌ت مه‌الو ه پێشکێش کران‌و جێژنه‌ک ه به هه‌ڵپه‌رکێی گشتیی کۆتایی پێ هات.
تۆرۆنتۆی کانادا
ل ه تۆرۆنتۆی کانادا ب ه به‌ڕێوه‌بردنی ڕێوڕه‌سمێک یادو بیره‌وه‌ریی شه‌ست‌و هه‌شت ساڵه‌ی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان به‌رز ڕاگیرا. ڵ 26ی ژانــویـه‌ی 2014و رۆژی یه‌کشه‌مه6 ،ی ڕێبه‌ندان به‌را،به‌رله‌گه ڕێوڕه‌سمێک به‌بۆنه‌ی 2ی ڕێبه‌ندان ،ساڵرۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه تۆرۆنتۆی کانادا ب ه به‌شداریی حیزب‌و الیه‌نه سیاسیه کوردستانییه‌کان‌و کوردانی هۆگری کۆماری کوردستان به‌ڕیوه چوو. ئه‌و کۆڕیاد ه ب ه ســروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئه‌ی ڕه‌قیب‌و ڕاگرتنی ده‌قیقه‌یه‌ک ن په‌یامی بێده‌نگی بۆڕێزگرتن ل ه یادو بیره‌وه‌ریی شه‌هیدان ده‌ستی پێ کردو پاشا ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان له‌الیه‌ن جه‌عفه‌ر موقه‌ده‌م، به‌رپرسی کومیته‌ی تۆرۆنتۆی حیزبه‌وه خوێندرایه‌وه. له درێــژه‌ی ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا په‌یامه‌کانی پارتی دێمۆکڕاتی کوردستان، یه‌کیه‌تیی نیشتمانی کوردستان ،کۆمه‌ڵ ه حیزبی کومۆنیست‌و به‌ره‌ی یه‌کگرتووی گه‌لی ئه‌هواز به‌وبۆنه‌یه خوێندرانه‌وه. ئه‌و ڕێوڕه‌سم ه ب ه گۆرانی‌و هه‌ڵپه‌رکێی به‌شداران به‌رده‌وام بوو.
سوئێد كۆمیته‌ی ســوئــێــدی حیزبی دێــمــوكــراتــی كــوردســتــان بــۆ رێــز گــرتــن له شه‌ست‌و هه‌شته‌مین ساڵڕۆژی دامه‌زرانی كۆماری كوردستان ب ه به‌ڕێوه‌بردنی ڕێوره‌سمێکی به‌شکۆ ئه‌و یاده مێژووییه‌ی به‌رز ڕاگرت. ئه‌و ڕێوڕه‌سم ه ئێواره‌ی رۆژی شه‌ممه5 ،ی ڕێبه‌ندان ب ه به‌شداریی به‌رچاوی کورده‌کانی هـه‌ر چــوار پارچه‌ی کوردستان ،نوێنه‌رانی حیزب و رێكخراوه سوئێدی‌و كوردستانی‌یه‌كان ،کۆمه‌ڵێک ل ه کهسایهتیی ه سیاسیی ه کورده‌کان‌و ب ه به‌شداری چاالکانه‌ی کۆمیته‌ی ده‌ره‌وه‌ی واڵتی حیزبی دێموکراتی کوردستان به سروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئه‌ی ره‌قیب‌و خوله‌کێک بێده‌نگی بۆ رێزگرتن له شه‌هیدانی کوردستان دەستی پێ کرد. ل ه سه‌ره‌تای ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا په‌یامی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان به‌و بۆنه‌ی ه له‌الیه‌ن نەبەز عەلیدووست ،به‌رپرسی بەشی تەشکیالتی کۆمیتەی سوئێده‌و ه پێشکه‌ش کراو پاشان وتارێک بە زمانی سوئێدی به‌و بۆن ه مێژوویی ه لەالیەن سیاوەش قەوی پەنجە خوێندرایه‌و ه ک ه تێدا ب ه پوختی باسی له هه‌لومه‌رجی کوردستان پێش دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ،کهسایهتیی پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د ،سه‌رده‌می زێڕینی کۆمارو ڕووداوه‌کانی دوای ڕووخانی کۆماری کوردستانی کردبوو.
ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه مه‌هابا د به‌بۆنه‌ی هاتنه‌وه‌ی 2ی ڕێبه‌ندان ،ساڵرۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان چاالکیی ته‌بلیغییان کردوه. بـه‌پــێــی ڕاپ ــۆرت ــی کۆمیسیۆنی ته‌شکیالتی حیزبی دێــمــوکــڕات ئ ـه‌نــدامــان‌و الیـه‌نــگــرانــی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه مه‌هابا د ب ه چاالکیی به‌ربه‌رینی ته‌بلیغی به‌ره‌و پێشوازیی هاتنه‌وه‌ی 2ی ڕێبه‌ندان ،ساڵرۆژی دامه‌زرانی
شــایــانــی بــاســە کــە دوابـــــه‌دوای پێشکه‌ش کــردنــی پ ـه‌یــام ـه‌کــان ،ل ـ ه الی ـه‌ن به‌رێوه‌به‌رانی یادی ٢ی ڕێبه‌ندانه‌و ه چه‌ند هۆنراو ه پێشکه‌ش کران‌و نۆرە درا بە بەشی هونەری یادی ٢ی ڕێبەندان. لە بەشی هونەری یادی ٢ی ڕێبه‌ندان دا ٥که‌س ل ه هونه‌رمه‌ندانی الو و ده‌نگخۆش شنۆ ئەحمەدی ،جەماڵ فەتحیان ،باوان کەریمی ،شۆڕش بۆکانی و ئەسعەد ڕه‌زازی ب ه ده‌نگ ه خۆشه‌کانیان گه‌ڕی ڕه‌شبه‌ڵه‌کی كیژان‌و كوران‌و ژنان و پیاوانی به‌شداریان گه‌رمتر کرد و ڕازاندیانه‌وه.
نۆروێژ
ل ه درێ ــژه‌ی په‌یامه‌کان دا ئ ـه‌و چه‌ند په‌یام ه ل ه الی ـه‌ن نوێنه‌ره‌کانیانه‌و ه خوێندرانه‌و ه کە نێورۆکی هەموو پەیامەکان باسیان لە ئاشتی و تەبایی و بەیەکەوە بوونی تێدا بوو و هاوکات ئاوڕدانەویەک بوو لە مێژووی کۆماری کوردستان و ئامانج و ئەرکەکانی ئەو کۆمارە پڕ دەسکەوتەی گەلەکەمان. • عەتا بانەیی نوێنەری پارتی دێموکراتی کوردستان لە واڵتی سوئێد • بەختیار عەبدولرەحمان نوێنەری یەکێتی نیشتمان کوردستان لە واڵتی سوئێد • پڕشەنگ توانا بەرپرسی فدراسیۆنی کۆمەڵە کوردی‌یەکان • سۆزان فەتحی ئەندامی کۆمیتەی بەرێوەبەری یه‌کیه‌تی ژنانی دێموکراتی کوردستان لە واڵتی سوئێدو هەروەها لە الیەن نوێنەری چەند حیزبی سوئێدی پەیام پێشکەش کران. له‌و رێوڕه‌سمه‌دا داگ الشۆن لەالیەن حیزبی سوسیال دێموکراته‌وه ،گوتی: خۆم بە بەختەوەر دەزانم کە لەگەڵ ئێوە ٦٨ساڵەی یادی دامەزرانی کۆماری کوردستان دەکەمەوە ،من زۆر دۆستی کوردم هەن کە هەموویان زۆر شانازی بە زمان و کولتوری خۆیان دەکەن .سوئێد بە بێ کوردان واڵتێکی ناخۆشترەو ئێمە وەک سوسیال دێموکرات ڕۆڵی حیزبی دێموکراتی کوردستان بەرز دەنرخێنین‌و هیوادارم ڕۆژێک بێ کە گەلی کورد بە ئاواتەکانی خۆی بگات و کوردیش لە ئێران بە ماف و ویستەکانی خۆی بگا. بودیل سێبا لویس ،نوێنەری پارلمانی سوئێد لە سەر لیستی حیزبی ژینگەو ئەندامی کۆمیسیۆنی کاروباری دەرەوە لە پارلمانی ئه‌و واڵته‌ش یه‌کێکی دیک ه ل ه میوانه‌کانی به‌شدار له‌و جێژن ه بوو ک ه گوتی جێگای خۆشحاڵیە کە دوای هەڵبژاردنی ڕووحانی کرانەوەیەک بەرەو دونیای دەرەوەدا کراوەتەوە ،بەاڵم ئێعدام ئێستاش وەک پێشوو بەرێوە دەچێ .بۆیە ئێمە دەبێ ئێران ناچار بکەین کە دەست لەم شێوە سزایە هەڵ‌بگرێ ،هەموو گەلێک مافی دیاریکردنی چارەنووسی خۆی هەیەو من خۆم بە ڕەگەز کاتالونیم و وابریارە لە مانگی ١١هەڵبژاردن بۆ بریاری سەربەخۆیی بەرێوە بــەرن ،حکوومەتی ئیسپانیا هەوڵ دەدا ماف و ئازادی کاتاالنەکان سنووردار بکاو بە هەر شێوەیەک کە بۆ بکرێ پێش بە دەنگدان بۆ سەربەخۆیی ئەو گەلە بگرێ ،ئێمە دەبێ پشتیوانی لە گشت گەالنی جیهان بکەین کە مافی دیاریکردنی چارەنووس بەکار بێنن. فــردریــک مالم ،نوێنەری پارلەمان لە ســەر لیستی حیزبی لیبرالی گەل گوتی :جێی خۆشحاڵی‌یە کە لەگەڵ ئێوە ئەم یادە نوێ دەکەمەوە ،ئەورۆ بۆتان دەرکەوتووە کە وتەی قازی محەممەد وەدیهاتووە کە فەرمووی :ئەمرۆ ئێوە قازی‌یەک ئێعدام دەکەن ،بەاڵم سبەینێ هەزاران قازی درووست دەبن .ئێستا
چاالکیی ته‌بلیغی ل ه شار و ناوچه‌کانی کوردستان به‌بۆنه‌ی 2ی رێبه‌ندان مه‌هابادو ڕه‌به‌ت
دەبینن کە لێرە هەموومان قازین .ئێستا دانوستان‌و لێک نزیکبوونەوە لە چەندین الوە لە ئارا دایە ،لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستین ،لە نێوان شیعە و سوننی عێراق، لە نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و بەغدا ،لە نێوان پ کاکا و ئانکارا ،کە لە گشت ئەم هەواڵنە دا ئێران بە شێوەی جیاواز هەوڵ دەدا ئەم هەواڵنە پووچەڵ بکاتەوە .تەنیا ڕێگا ئەوەیە کە حکوومەتی ئێران ببێتە رژێمێکی دێموکراتیکی کە ڕێز لە مافی گشت پێکهاتەکانی نەتەوەیی و ئایینی بگرن. لە دوای بڕگەی بەشی یەکەم دا کاک محەممەد ئیسماعیلی بەرپرسی بەشی پەیوەندی‌یە کوردستانی‌یەکانی کۆمیتەی سوئێد چەند وتەیەکی پێشکەش کردوو سوپاسی بەشداری چاالکانەی هێز و ڕێکخراوە سیاسی‌و کەسایەتی‌یەکانی بــەشــدار لــەو ڕێورەسمەی دا کــردو نــاوی هەموو ئــەو هێزانەی کە پەیام و برووسکەی پیرۆزباییان بە بۆنەی ٢ی ڕێبەندان ناردبوو ک ه بریتی بون لە: • کۆمەڵەی شۆرشگێری زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران • کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان • حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان • ڕێکخراوی دێموکراتیکی یارسان • کۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەکانی کوردستان • کۆمەڵە حیزبی کومونیستی ئێران • پارتی ئازادی کوردستان • پارتی سەربەخۆیی کوردستان • پارتی دێموکراتی کوردستان ـ باکوور • بەشی کوردی ڕادیۆی سوئێد ( زایەڵە) •کەمپینی ئاشتی و یەکبوون
کۆماری کوردستان چــوون‌و به‌باڵوکردنه‌وه‌ی تڕاکت‌و وێنه‌ی رێبه‌رانی شه‌هید ،ب ه تایبه‌ت پێشه‌وای سه‌رۆکۆمار لهگهڵ ئامانجه‌کانی کۆماری کوردستان په‌یمانی وه‌فایان نوێ کردۆته‌وه. ئەم شوێنانەی چاالکیی ته‌بلیغییان تێدا کراو ه بریتین لە: گه‌ڕه‌کی فه‌جری س ـه‌رێ ،گه‌ڕه‌کی فه‌جری خــوارێ، سه‌یداوا و مه‌یدانی حه‌یوانان شایانی باس ه ناوه‌ند ه ئه‌منیه‌تییه‌کانی ڕێژیم له‌و شار ه
کۆمیتەی نۆڕوێژی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بە هاوکاریی یەکیەتیی ژنان ،الوان‌و کۆمەڵەی کولتوری ٦٨ ،ساڵه‌ی دامەزرانی کۆماری کوردستانیان کرد ب ه جێژن‌و به‌و بۆنه‌یه‌و ه شەوئاهەنگێکیان بۆ کوردانی دانیشتووی نۆروێژ پێک هێنا. له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا ک ه ڕۆژی هه‌ینی 4 ،ی ڕێبه‌ندان‌و بە سروودی نەتەوایەتیی «ئەی ڕەقیب» لە الیەن کۆرسی یەکیەتیی الوان‌و ڕاگرتنی دەقیقەیەک بێدەنگی بۆ رێزگرتن ل ه یادو بیره‌وه‌ریی شەهیدان دەستی پێ کرد ،پەیامی کۆمیتەی حیزب لەالیەن ئەسعەد خزری ،بەرپرسی کۆمیتەی نۆروێژی حیزبه‌و ه پێشکەش کرا.
له‌و پهیامهدا ب ه ئاماژ ه ب ه به‌ستێنه‌کانی دروستبوونی ڕاگه‌یاندنی کۆماری کوردستان‌و ڕۆڵی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان‌و سەرۆک کۆماری کوردستان، پێشەوا قــازی محەممەد ل ه سه‌ر خستنی ئامانجەکانی کۆماری کوردستان تیشك خرابوو ه سه‌ر ئـه‌وه‌ی دامەزراندنی ســەروەری‌و دەسەاڵتی نەتەوەیی، نەختەگۆڕانێکی گرینگە لە مێژووی کورد دا کە ئەویش لە کۆماری کوردستاندا بۆ یەکەم جار بە شێوەیەکی مۆدێڕن‌و سەردەمیانە هاته دی. ئەسعەد خزری له‌و پهیامهدا ب ه ئاماژ ه ب ه ئاڵوگۆڕ ه سیاسییه‌کان ل ه ئێستادا له رۆژهەاڵتی کوردستانی بە ئەرکی خەبات بۆ وه‌دیهاتنی مافه‌کانی کورد سەرشانی هەموو الیەک زانی و لە نێوەدا جه‌ختی له‌سه‌ر پێکەوە هەڵکردن، هاوکاری‌و هاوخەباتی هه‌موو حیزب‌و الیه‌ن ه سیاسییهکانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان کرده‌وه. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و شه‌ویاده‌دا پەیامی هاوبەشی یەکیەتیی ژنان ،الوان و کۆمەڵەی کــوردی لە الیــەن بەرپرسی یەکیەتیی ژنــان ،مەحبووبە ڕەحیمی پێشکەش کــراو دوای ئــەوە تیپی هەڵپەڕکێی یەکیەتیی الوان چەند تابڵۆی هەڵپەڕکێی کوردییان پێشکەش کرد. شایانی باس ه ئه‌و شه‌ویاد ه ب ه شایی و هه‌ڵپه‌رکێی به‌شداران‌و گۆرانیی هونه‌رمه‌ندان تارا رەسووڵ‌و ئەنوەر پورمحەممەدی درێژه‌ی پێ درا.
دوای ه ب ه توندی وه‌خۆکه‌وتوون‌و ب ه هه‌موو هێزو توانای خۆیانه‌و ه هه‌وڵی پاکردنه‌وه‌ی ئــاسـه‌واری ئه‌و چاالکیی ه ته‌بلیغییه‌یان داوه. ش به‌بۆنه‌ی هاتنه‌وه‌ی 2ی ڕێبه‌ندان، ل ه شاری ڕه‌به‌تی ساڵرۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان به‌باڵوکردنه‌وه‌ی وێنه‌ی رێبه‌رانی شه‌هیدو تڕاکتی پێوه‌ندیدار ب ه دووی رێبه‌ندان ل ه چه‌ند جێگه‌ی شار وه‌ک که‌مه‌ربه‌ندی ،پارکی شار و شه‌قامی له‌یالن ه چاالکیی ته‌بلیغییان کردوه.
سه‌قز ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه سه‌ق ز به‌بۆنه‌ی هاتنه‌وه‌ی 2ی ڕێبه‌ندان ،ساڵرۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان چاالکیی ته‌بلیغییان کردوه. بـه‌پــێــی ڕاپ ــۆرت ــی کۆمیسیۆنی ته‌شکیالتی حیزبی
دێــمــوکــڕات ئ ـه‌نــدامــان‌و الیـه‌نــگــرانــی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه سه‌ق ز ب ه چاالکیی به‌ربه‌رینی ته‌بلیغی به‌ره‌و پێشوازیی هاتنه‌وه‌ی 2ی ڕێبه‌ندان ،ساڵرۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان چــوون‌و به‌باڵوکردنه‌وه‌ی تڕاکت‌و وێنه‌ی رێبه‌رانی شه‌هید ،ب ه تایبه‌ت پێشه‌وای سه‌رۆکۆمار لهگهڵ ئامانجه‌کانی کۆماری کوردستان په‌یمانی وه‌فایان نوێ کردۆته‌وه. ئەم شوێنانەی چاالکیی ته‌بلیغییان تێدا کراو ه بریتین لە: حه‌مااڵوای خوارێ ،مه‌دره‌سه‌ی مه‌ردوخ ،حه‌مااڵوای سه‌روو عه‌باس ئاوا کۆمیسیۆنی ته‌شکیالتی حیزبی دێــمــوکــڕات وێــڕای ڕاگه‌یاندنی ئه‌و هه‌واڵ ه ده‌سخۆشیی ل ه به‌ڕێوه‌به‌رانی ئه‌و چاالکییانه کردوه.
به‌شداریی هه‌یئه‌تی یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه کۆنفڕانسی الوانی چوارپارچه‌ی کوردستان هه‌یئه‌تی یه‌کیه‌تیی الوانــی دێموکراتی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان له کۆنفڕانسی الوانی چوارپارچه‌ی کوردستاندا به‌شدار بوو که بە مەبەستی پشتگیری لە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئــاوای کوردستان رێک خرابوو .له‌و کۆنفڕانسه‌دا که رۆژی چوارشەممه9 ،ی ڕێبه‌ندان به به‌شداریی 30رێکخراوەی تایبەت بە الوان‌و بە میوانداریی ڕێکخراوی «ئــازادی الوانــی کوردستان»و ،بە درووشمی « ئیدارەی سەربەخۆی رۆژئــاوای کوردستان ،سه‌نبولی نەتەوەییمانە ،ئەیپارێزین» لە شاری سلێمانی بەڕێوەچوو ،به
قسه‌النی مەال بەختیار ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکیەتی نیشتمانی کوردستان کرایەوە. له‌و کۆنفڕانسه‌دا دوای پەیامی گەنجانی ، PYDپەیامی یەکیەتیی الوان لەالیەن سامان فەقێ نەبی ،سکرتێری گشتیی یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان پێشکەش بە ئامادەبووان کرا .لەو پەیامەدا وێــڕای پیرۆزبایی بە بۆنەی ڕاگەیاندنی دامەزرانی کانتۆنەکانی جەزیرە ،عەفرین و کۆبانی ،داوا لە سەرجەم الیەنەکانی رۆژئاوا کرابوو کە بە یەکگرتوویی خۆیان ئەم هەلە زێڕینە بقۆزنەوەو مۆدێلێکی سەرکەوتوو بۆ تەواوەتی واڵتی سووریه پێشکەش بکەن‌و بیکەن بە نەخشە رێگایەک بۆ کۆتایی هێنان بە تراژدیای دڵهەژێنی سوریا .لە بەشی دووهەمی کۆنفڕانس‌دا ،بڕیار و راسپاردەکانی کۆنفڕانس پاش چەند کاتژمێر باس‌و راوێژ بە دەنگی زۆرینەی رێکخراوەکان پەسەند کرا.
کۆبوونه‌وه‌ی دوو شاندی کۆمه‌ڵه‌و دێمۆکڕات ل ه سکرتاریای حیزبی دێموکڕاتی کوردستان دوو هەیئەتی رێبەریی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و کۆمەڵەی شــۆڕشــگــێــڕی زەحــمــەتــکــێــشــانــی کوردستانی ئــێــران لـه‌گـه‌ڵ بیروڕا گــۆڕیــنــەوە لــەســەر چەند پرسێکی تــایــبــەت بــە ئ ــێ ــران‌و کــوردســتــان، جــەخــتــیــان ل ــە ســــەر هـــاوکـــاری‌و هاوهەڵوێستیی نــێــوان هێزەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان کردەوە. پیشنیوەڕۆی رۆژی شەممە، 5ی رێبەندانی 1392ی هەتاوی هــەیــئــەتــێــکــی رێــبــەریــی کــۆمــەڵــەی شــۆڕشــگــێــڕی زەحــمــەتــکــێــشــانــی کوردستانی ئێران بە سەرپەرەستی عــەبــدوڵــا مــوهــتــەدی ،سکرتێری گشتیی کۆمەڵە ســەردانــی بنکەی نـــاوەنـــدیـــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کوردستانی کردو ،له‌الیەن هەیئەتێکی حیزبەوە بە سەرپەرەستی خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتەوە پێشوازییان لێ‌کرا. ل ــە ســـەرەتـــای ئـــەم دیـــــدارەدا هــــــەردووال لــە پــێــوەنــدی لــە گــەڵ چەند پرسێکی تایبەت بــە ئێران، په‌روه‌نده‌ی ناوکیی ئێران‌و رێکەوتنی
درێژه‌ی:
کۆماری ئیسالمی لە گەڵ رۆژاوا، عەمەلکەردی دەوڵەتی رووحانی لە چەند مانگی راب ــردووداو هەروەها بــارودۆخــی سیاسیی کــوردســتــان بیروڕایان گۆڕییەوە. لـــە درێـــــــژەی ئــــەم دیـــــــدارەدا هەردوو هەیئەتی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران بە ئاوڕدانەوەیەکی رەخنەگرانە لە گــرژی‌و ئاڵۆزییەکانی نێوان هێزە سیاسییەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان و ئاسەواری نەرێنیی لێکترازانەکانی
چ ــەن ــد س ــاڵ ــی رابــــــــردووی هــێــزە سیاسییەکان ،باسیان لە هەنگاونانی جــیــدی بــۆ لێک نــزیــک بــوونــەوە و هاوکاریی نێوانیان کرد. هـه‌ر لەم پێوەندییەدا هــەردوو هەیئەتی ناوبراو چەند هەوڵێکیان بۆ هەنگاونان بــەرەو داهاتوویەکی هــیــوابــەخــش دەســنــیــشــان کـــردو ساغبوونەوە کە لە داهاتوویەکی نزیکدا لــە پێناو کــارو هەڵوێستی هاوبەشدا چەند هەنگاوێک باوێن.
شۆرشێکی دزراو ،شۆرشێکی ناکام!
شۆرشی 1357ی ئێران ،وه‌دیهاتنی ئه‌و ئاوات‌و ئامانجانه‌ی لێنه‌که‌وته‌وه که هێزو ڕێکخراو و که‌سایه‌تییه چه‌پ ،دیموکرات‌و پێشکه‌وتنخوازو نه‌ته‌وه‌ییه‌کان‌و زۆر له خه‌ڵکی له دیکتاتۆری‌و سته‌م وه‌زاڵه هاتووی ئێران ،ده‌یان ساڵ بوو خه‌باتیان له پێناو‌دا کردبوون .نه‌ک هه‌ر ئه‌و ئاواتانه وه‌دینه‌هاتن به‌ڵکوو هێندێک له‌و ماف‌و ئازادییه تاکه‌که‌سییانه‌ش که خه‌ڵک له سه‌رده‌می ڕێژیمی شایه‌تی‌دا ،به ده‌ستیان هێنابوون ،لێیان ئه‌ستێندرایه‌وه .له ئاکامی به‌الڕێدابرانی شۆڕشه‌که‌‌و ده‌ستبه‌سه‌رداگیرانی ده‌سکه‌وته‌کانی له الیه‌ن ئاخونده به‌ده‌سه‌اڵتگه‌یشتووه‌کانه‌وه ،دیکتاتۆرییه‌کی چه‌ند قات خراپتر له ڕێژیمی شایه‌تی به ناوه‌رۆکێکی مه‌زهه‌بییه‌وه له ئێران هاته سه‌ر کار .ئه‌و دیکتاتۆرییه‌‌و ئه‌و سیسته‌مه دژی ئازادییه که ناوی «کۆمار»یشی له سه‌ر خۆی دانا ،بووه ده‌سپێکی یه‌ک له ره‌شترین‌و تاڵترین سه‌رده‌مه‌کانی مێژووی ئێران .سه‌رده‌مێک که به حه‌ق ده‌کرێ به سه‌رده‌می گه‌ڕانه‌وه بۆ یاساو ڕێوشوێنه‌کانی سه‌ده‌کانی نێوه‌راست ،سه‌رده‌می تاوانی بێسنوور‌و بێئه‌ژمار دژی خه‌لک به گشتی‌و به تایبه‌تی به‌رهه‌ڵستکاران ،جیابیران‌و ناڕازییان، ناوی به‌رین .سه‌رده‌مێک که خه‌ڵکی ئێران سه‌ره‌ڕای به‌ره‌وڕووبوون له گه‌ڵ زه‌بر و زه‌نگ‌و توندوتیژیی ده‌سه‌اڵتێکی فاشیستی‌و کۆنه‌په‌رست ،هه‌ر له ئاکامی سیاسه‌ته‌کانی ڕێژیمی هه‌ڵقواڵو له هه‌ناوی ئه‌و شۆڕشه به‌الڕێدابراوه‌وه ،تووشی شه‌ڕ‌و گوشار‌و گه‌مارۆی ده‌ره‌کییش بوونه‌وه. ڕوانینێک له سیمای دڵته‌زێنی ئه‌مڕۆی کۆمه‌ڵ‌و واڵتی ئێران و بارودۆخی ژیانی خه‌ڵکه‌که‌ی ،پێمان ده‌ڵێ ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی وه‌ک میراتگری شۆرشی 1357و ده‌ستبه‌سه‌رداگری ده‌سکه‌وته‌کانی، له زۆربه‌ی بواره‌کان دا ،واڵتی ئێرانی نه‌ک هه‌ر به‌ره‌وپێش نه‌بردوه به‌ڵکوو چه‌ندین ساڵ بۆ دواوه‌ی گێڕاوه‌ته‌وه .به‌اڵم له گه‌ڵ ئه‌و هه‌مووه نه‌هامه‌تی و ڕۆژره‌شییه‌ش دا که ئه‌م ڕێژیمه ل ه بواره‌کانی سیاسی، ئابووری ،کۆمه‌اڵیه‌تی ،فه‌رهه‌نگی و ده‌روونی‌دا بۆ خه‌ڵکی ئێرانی به‌رهه‌م هێناوه‌‌و سه‌ره‌ڕای له نێوبردن‌و سه‌رکوتی بێبپسانه‌وه‌ی ئازادیخوازان‌و خه‌باتگێران، خه‌ڵکی ئێران ئامانجه ئه‌سلییه‌کانی شۆرشه دزراوه‌که‌ی خۆیان له بیرنه‌بردوه‌ته‌وه .بوونی بزووتنه‌وه سیاسی‌و کۆمه‌الیه‌تیی ه جۆراوجۆره‌کان‌و سه‌رهه‌ڵدان‌و په‌ره‌گرتنی بزووتنه‌وه‌ی ڕیفۆرمخوازی له ئێران له‌م دوو ده‌یه‌ی دواییدا ،ئه‌گه‌ر له الیه‌که‌وه
ده‌کرێ وه‌ک په‌نابردنی هێزه سیاسییه‌کان‌و خه‌ڵک بۆ شێوازی نه‌رم‌وهێمنانه‌ی خه‌بات‌و هه‌وڵدان بۆ ئالوگۆڕی به‌ره‌به‌ره‌ی سیاسی له جیاتی گۆڕینی خێرا‌و بنه‌ڕه‌تی‌و شۆرشگێرانه لێک بدرێته‌وه ،له الیه‌کی دیکه‌وه ،ده‌توانین وه‌ک پێداگری‌و به‌رده‌وامی له سه‌ر ئه‌وئامانجانه بیانخوێنینه‌وه که مێژووه‌که‌یان بۆ شۆرشی 1357و ته‌نانه‌ت چه‌ندین ده‌ی ه پێشتریش ده‌گه‌ڕێته‌وه .ئه‌و ئامانجانه شه‌به‌نگێکیان دروست کردوه که ویست‌و داخوازی جۆراوجۆری له‌خۆ گرتوون .له‌پێویستیی سه‌ربه‌خۆیی سیاسیی واڵت شانبه‌شانی هه‌بوونی پێوه‌ندییه‌کی به‌رین له گه‌ڵ دنیای ئه‌مڕۆ هه‌تا ده‌گاته داوای نیزامێکی کۆماریی پشتئه‌ستوور به هه‌ڵبژاردن‌و ده‌نگی خه‌ڵک ،له کورتبوونه‌وه‌ی ده‌ستی دام وده‌زگا‌و دامه‌زراوه مه‌زهه‌بییه‌کان له ده‌سه‌اڵت هه‌تا ده‌گاته جیایی دین له ده‌وڵه‌ت ،له دابینبوونی مافه نه‌ته‌وایه‌تییه‌کانی نه‌ته‌وه‌بنده‌سته‌کانی ئیران تا دامه‌زرانی سیسته‌مێکی فیدراڵی ،له‌نه‌هێشتنی مه‌ودای زۆری چینایه‌تی و دابینکردنی ژیانێکی شیاو بۆ چین و توێژه زه‌حمه‌تکێشه‌کان تا جێگیرکردنی ئه‌و ماف و ئازادییانه‌ی له په‌سه‌ندکراوه جیهانییه‌کان دا ،ڕه‌نگیان داوه‌ته‌وه .له یه‌کسانیی ژن و پیاو را بگره تا نه‌مانی هه‌موو جۆره‌کانی چه‌وسانه‌وه و هه‌الواردنی ره‌گه‌زی ،نه‌ته‌وه‌یی ،دینی ،زمانی و هتد .له کۆنترینی ئه‌و ئاواتانه‌ی که له شۆرشی مه‌شرووته‌وه تا ئێستا وه‌دینه‌هاتوون ،هه‌تا ده‌گاته نوێترین خواسته‌کانی نه‌وه‌کانی سه‌رده‌می به جیهانیبوون. به‌اڵم ،ئایا کۆماری ئیسالمی خاوه‌ن‌و هه‌ڵگری ناوه‌رۆک‌و پێکهاته‌یه‌کی ئه‌وتۆیه که ته‌نانه‌ت له گه‌ڵ شێوازه نه‌رم و هێمنانه‌کانی خه‌بات و داوای ئاڵوگۆڕهه‌ڵ بکا؟ ئه‌گه‌ر ئه‌م شێوازانه ،نه‌توانن ڕێخۆشکه‌ری به‌ره‌به‌ره‌ی گۆڕانی سیاسی له ئێراندا بن‌و ئاوات‌و ئامانجه له مێژینه‌کان ،هه‌ر به سه‌رکوتکراوی‌و وه‌دینه‌هاتوویی بمێننه‌وه ،چار چییه؟ شۆرشێکی سه‌رانسه‌ریی دیکه به ده‌رسوه‌رگرتن له ڕابردوو و وریا بوون له دزران و به‌الڕێدابردنی؟ یا.... با 35ساڵه‌ی شۆرشی ڕێبه‌ندان بکه‌ین به ده‌رفه‌تێک بۆ دۆزینه‌وه‌ی واڵمی شیاو بۆ ئه‌م جۆره پرسیارانه‌مان.
هه‌واڵ و راپۆرت
ژماره625 :
2
15ی رێبه‌ندانی 1392 4ی فێوریه‌ی٢٠١٤
به‌ڕێوه‌چوونی سیمینارێک به‌بۆنه‌ی 2ی رێبه‌ندان له قه‌اڵدزێ بـــۆ بـــه‌رزراگـــرتـــنـــی شــه‌ســت‌و هه‌شته‌مین ساڵوه‌گه‌ڕی دامـه‌زرانــی کــۆمــاری کــوردســتــان ،کۆمیسیۆنی ت ـه‌شــکــیــاتــی حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی کــوردســتــان بــه یارمه‌تیی کۆمیته‌ی پشده‌ر و بتوێنی ته‌شکیالتی ئاشکرای حیزب ،دوانــیــوه‌ڕۆی سێشه‌ممه 1ی رێبه‌ندانی 21( 1392ژانویه‌ی ،)2014 سیمینارێکی لــه شـــاری ق ـه‌اڵدزێــی باشووری کوردستان به‌ڕێوه برد. ئـه‌و سیمیناره که به‌به‌شداریی نــزیــک بــه 400کــهس لــه ئـه‌نــدامــان‌و الی ـه‌نــگــرانــی حــیــزب لـ ـه‌و ده‌ڤـــــه‌ره‌و، هــــــه‌روه‌هــــــا نــــوێــــنــــه‌رانــــی الیـــه‌نـــه سیاسییهکانی باشووری کوردستان‌و دۆستانی حیزبی دێموکرات به‌ڕێوه چوو ،به ساتێك بێده‌نگی بۆ رێزگرتن لــه بــیــره‌وه‌ریــی ش ـه‌هــیــدانــی رێــگــای رزگاریی کوردو کوردستان ده‌ستی پێ کرد. پـــــاشـــــان ســـــــــۆران نــــــووری ب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌ری سیمیناره‌که لـه‌الیـه‌ن کۆمیسیۆنی ته‌شکیالتی حیزبه‌وه وێــــڕای پــیــرۆزبــایــی ج ـه‌ژنــی دووی رێــب ـه‌نــدان ،به‌خێرهاتنی به‌شدارانی کردو دوای کورت ه ناساندێکی ئاسۆ ح ـه‌س ـه‌ن زاده ،ئ ـه‌نــدامــی کۆمیته‌ی نـــاوه‌نـــدیـــی حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی ک ــوردس ــت ــان‌و مــامــۆســتــای زانــکــۆ، ده‌سپێکی سمیناره‌که‌ی ڕاگه‌یاند. ئــاســۆی ح ـه‌س ـه‌ن زاده بابه‌تی ب ــاسـ ـه‌کـ ـه‌ی لـــه‌ژێـــر ســــه‌ردێــــری « باسێک له‌سه‌ر کۆماری کوردستان‌و ن ــاس ــی ــۆن ــال ــی ــزم ــی کـــــــــوردی« بــۆ ه ـه‌ڵــس ـه‌نــگــانــدنــی جــێــگــه‌‌و پــێــگ ـ ه و کاریگه‌رییه‌کانی کۆماری کوردستان له‌سه‌ر بزاڤی نه‌ته‌وایه‌تیی کــورد له سه‌رده‌می نوێدا ته‌رخان کردبوو. نـــــاوبـــــراو ســـــه‌ره‌تـــــا وێـــــڕای شیکردنه‌وه‌ی چوارچێوه‌ی باسه‌که‌ی، ئـــیـــشـــاره‌ی بـــــه‌وه کــــرد کـــۆمـــاری کوردستان لهگهڵ ئهوهدا که درێژه‌ده‌ر و میراتگری بزوتنه‌و ه نه‌ته‌وایه‌تیی ه کوردییه‌کانی پێش خۆی بوو ،به‌مانای دابڕانێکیش بــوو لــه‌‌‌گـه‌ڵ هێندێک له ره‌هه‌ندو تایبه‌تمه‌ندیی ه سوننه‌تییه‌کانی بــــزووتــــنــــه‌وه‌کــــانــــی پـــێـــش خـــۆی له‌پێناوی دامـه‌زرانــدنــی قه‌واره‌یه‌کی حوکمڕانیی مــۆدێــرن کــه بنه‌ماکه‌ی شوناسخوازییه‌کی ده‌ربازبوو له ئینتما بچووکتره‌کان بوو .ب ه باوه‌ڕی دوکتور ئاسۆ حه‌سه‌ن‌زاد ه به‌اڵم ئه‌و دابڕانه دابڕانێکی هه‌ڵسه‌نگێندراو و واقعبینانه بـــوو ،چ ل ـه‌ب ـه‌ر ئـــه‌و ه کــه پێکهاته‌ی مۆدێرنی کۆمار له‌سه‌ر به‌ستێنێکی سوننه‌تی دامـــه‌زرابـــوو و چ له‌به‌ر پێویستییه‌کانی په‌ره‌پێدان و پاراستنی حاکمیه‌تی کۆمار ،رێبه‌رانی حیزبی دێــمــوکــڕات و بـه‌ڕێــوه‌بـه‌رانــی کۆمار ناچار بوون تا راده‌یه‌کی زۆر پشت به هه‌مان ئه‌و پێوه‌ندییه سوننه‌تییانه‌ی نــێــو کــۆم ـه‌ڵــگــای کــــورده‌واریــــی ئـه‌و س ـه‌رده‌مــه ببه‌ستن به‌بێ ئــه‌وه‌ی له ماهیه‌تی و خه‌ونی پێشکه‌وتنخوازانه‌ی کۆمار که‌م بکه‌نه‌وه. ئاسۆی حه‌سه‌ن زاده ئینجا وێڕای ئاماژه به خیسڵه‌ته هاوچه‌رخه‌کانی ناسیۆنالیزمی کورد ،هه‌وڵی دا ڕه‌گ‌و ڕیشه‌و سه‌رچاوه‌ی تۆکمه بوونه‌وه‌و نه‌هادینه بوونی ئ ـه‌و خیسڵه‌تانه له ســـه‌رده‌مـــی ک ــۆم ــاری کــوردســتــانــدا ب ــدۆزێ ــتــه‌وه .ئـ ـه‌و تـــه‌وه‌رانـــه‌ی لـه‌و پێوه‌ندییه‌دا ئاماژه‌یان پێ کرا بریتی بــــوون لـــه ،ئــاڵــوگــۆڕ ل ــه پێکهاتهو پــێــوه‌نــدیــیــه کــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــیـه‌کــانــی ئـه‌و سـه‌رده‌مـه‌ی کۆمه‌ڵگای کوردستان‌و ڕه‌نـــگـــدانـــه‌وه‌ی ل ــه ســیــاسـه‌تـه‌کــانــی
کۆماری کوردستان وه‌ک حکومه‌تێکی پــێــشــکـه‌وتــنــخــواز ،بــه بــنـه‌مــا گرتنی سیستماتیکی زمـــان و ناسنامه‌ی کــــورد ب ــۆ بــنــیــاتــنــانــی ســـه‌روه‌ریـــی نه‌ته‌وه‌یی کورد ،کاریگه‌ریی کۆماری کــوردســتــان لــه‌ســه‌ر هــاوپــێــوه‌نــدیــی نه‌ته‌وه‌یی کوردی هه‌موو پارچه‌کانی کــوردســتــان‌و جیاوازیی بــاری نوێی ئه‌م هاوپێوه‌ندیی ه لهگهڵ هاوپێوه‌ندیی یان گرژی پێوه‌ندییه‌کانی میرنشینی و ده‌ســه‌اڵتــه کــوردیــیـه‌کــانــی پێشتر، که‌ره‌سه‌کانی چه‌سپاندنی ده‌سه‌اڵتی کــــوردی بـه‌تــایــبـه‌تــی دروســتــکــردنــی نوخبه‌ی بـه‌ڕێــوه‌بـه‌ری و هه‌وڵی به مــوئـه‌سـه‌ســاتــی کــردنــی حوکمڕانیی کــوردی و س ـه‌رچــاوه‌ی ئــابــووری و پێوه‌ندیی ده‌ره‌کــی و له‌شکری میللی و هێماکانی دیکه‌ی سه‌روه‌ری‌و ،هتد. له به‌شێكی دیکه‌ی باسه‌که‌ی دا ئاسۆی حه‌سه‌ن زاده ئــامــاژه‌ی به‌و جیاوازییان ه له خوێندنه‌وه‌ی ئامانجه سیاسیه‌کانی کــۆمــاری کوردستان کــــرد ک ــه م ــێ ــژوون ــووس ــان ــی بــیــانــی و روونــاکــبــیــرانــی کــــوردی دابـــه‌ش کــردووه .ناوبراو لێرهدا ئاماژه‌ی به زۆربه‌ی ئه‌و فاکته‌رانه کرد که چ وه‌ک نیشانه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆیی خوازیی کـــۆمـــاری کـــوردســـتـــان و چ وه‌ک نیشانه‌یه‌کی خودموختاریی خوازیی کۆماری کوردستان لێک دراونــه‌وه. ئ ـه‌و ل ـه‌و پێوه‌ندییه‌دا ل ـه‌و بـــاوه‌ڕه‌دا بوو که ئه‌و نالێکییه له خوێندنه‌وه‌ی ئامانجه‌کانی کــۆمــاری کوردستاندا نالێکییه‌کی ناڕه‌وایه و به وردبوونه‌وه له هه‌موو ره‌هه‌‌ند و قۆناغه‌کانی شکڵ گرتن و په‌ره‌ئه‌ستاندن و الوازبــوون و رووخ ــان ــی کــۆمــاری کــوردســتــان ده‌توانین له‌و پێوه‌ندییه‌دا به سه‌نتێزێک بگه‌ین و ه ـه‌ق نیه خوێندنه‌و ه جیا جیاکانمان له ئامانجه‌کانی کۆماری کوردستان بۆ شه‌رعیه‌ت به‌خشین به ئامانج ه سیاسیه‌کانی رۆژ به‌کاربه‌رین و پێویسته کۆمار و خوێندنه‌وه‌مان لــه کــۆمــار فــاکــتـه‌ری ی ـه‌کــخ ـه‌ره‌وه و ئینسجامبه‌خشی ناسیۆنالیزمی پارچه پارچ ه بووی کورد بێ ،نه‌ک فاکته‌رێك بۆ نالێکی و م ـه‌ودای زیاتری نێوان ئه‌کته‌ر و الیه‌نه‌کانی ئه‌و مه‌یدانه. لــه دوای ــی ــن ب ـه‌شــی بــاس ـه‌ک ـه‌یــدا ئ ــاس ــۆی حــه‌ســه‌ن زاده کــۆمـه‌ڵــێــک ره‌ه ـه‌نــد و خیسڵه‌تی تــری کۆماری کوردستانی شی کــرده‌وه که بریتی بــــوون ل ــه روخـــســـار و ک ــارک ــردی مـه‌ده‌نــیــیــانـه‌ی کــۆمــاری کــوردســتــان و الوازیـــــی بــوعــده نــیــزامــیــیـه‌کـه‌ی، ره‌فتاری کۆمار له به‌ستێنی پێوه‌ندییه ده‌ره‌کــیــیـه‌کــانــیــدا چ ل ـه‌گ ـه‌ڵ کــۆمــاری
ئازه‌ربایجان و چ لهگهڵ ده‌سه‌اڵتی نــاوه‌نــدی و زلــهــێــزه‌کــان ،خیسڵه‌تی دێــمــوکــراتــیــک و مــرۆڤــدۆســتــانــه و ئاشتیخوازانه و نائیدئۆلۆژیکی کۆمار و هــه‌روه‌هــا هـه‌وڵـه‌کــانــی کــۆمــار له بــواری بــووژانــدنـه‌و ه و گه‌شه‌پێدانی کۆمه‌ڵگادا .ناوبراو وێــڕای پێداگری لـه‌سـه‌ر ئــه‌و ه کــه پێویسته کۆماری کوردستان وه‌ک بــووه‌و به هه‌موو ئــاڵــۆزیــیـه‌کـه‌یـه‌وه و ن ـه‌ک لــه خانه‌ی داخراوی تاقه روانگ ه یان فۆرموولێكدا ببینرێ ،فێربوون و ده‌رس وه‌رگرتنی هه‌رچی زیاتر له ماهیه‌ت و کارکردی کــۆمــاری کوردستانی بــه یه‌کێک له رێگاکانی پێشخستنی هۆشیاری و بزاڤی نه‌ته‌وه‌یی کورد له سه‌رده‌می ئه‌مڕۆدا له قه‌ڵه‌م دا. پــاش پێشکه‌شکرانی باسه‌که‌ی ئــاســۆی ح ـه‌س ـه‌ن زاده ،نـــاوی ئـه‌و الیه‌نانه خوێندرانه‌وه که په‌یامیان بۆ ئه‌م یاده ناردبوو که بریتی بوون له : م ـه‌ڵــب ـه‌نــدی رێــکــخــســتــنــی 24ی ڕاپــه‌ڕی ــن ــی ی ـه‌کــی ـه‌تــیــی نیشتمانیی کـــوردســـتـــان ،لــقــی 11ی پــارتــی دێ ــم ــوک ــڕات ــی کـــوردســـتـــان ،پــارتــی دێــمــوکــڕاتــی ک ــوردس ــت ــان لــێــژن ـه‌ی ناوچه‌ی ڕاپه‌ڕین ،لقی پشده‌ری پارتی پارێزگارانی کوردستان ،مودیرییه‌تی مافی مرۆڤی ڕانیه‌و پشده‌ر ،کۆمه‌ڵه‌ی شه‌هیدانی ڕاپه‌ڕین ،کومیته‌ی ژنانی پ ــش ــده‌ر ،لــقــی پ ــش ــده‌ری کــۆم ـه‌ڵ ـه‌ی خوێندکارانی کوردستان. ئینجا نۆره درا به به‌شداران هه‌تا له‌پێوه‌ندی لهگهڵ بابه‌تی سیمیناره‌که‌‌و پـــرســـ ه ســیــاســیــیــه‌کــانــی رۆژ و سیاسه‌ته‌کانی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان پرسیار و تێبینیه‌کانی خــۆیــان بــخـه‌نـه‌ڕوو کــه لـه‌الیـه‌ن هه‌ر یه‌ک له قادر وریا ئه‌ندامی ده‌فته‌ری ســیــاســیــی ح ــی ــزب ــی دێ ــم ــوک ــڕات ــی کوردستان‌و ،ئاسۆی حه‌سه‌ن زاده وه واڵمی پێویستیان درایه‌وه. جێی ئــامــاژه پێکردنه کــه قــادر وریــا له واڵم و روونکردنه‌وه‌کانی خــۆیــدا تیشکێکی تــایــبـه‌تــیــی خسته سه‌ر ڕوانگه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کـــوردســـتـــان لـ ـه‌پ ــێ ــوه‌ن ــدی لــه‌گــه‌ڵ یه‌کخستنی گــوتــارو هه‌نگاوی هێزه کوردییه‌کان به‌تایبه‌تی له رۆژهه‌اڵتی کــوردســتــان‌و پــرســی هاوپێوه‌ندیی نێوان کوردی پارچه جۆربه‌جۆره‌کانی کوردستان و هه‌روه‌ها باری ئه‌مڕۆی بــزوتــنــه‌وه‌ی کـــورد لــه رۆژهــه‌اڵتــی کوردستان.
kurdistanukurd.com
ژمار ه 625
واڵمدانه‌وه‌ی کانوونی نووسەرانی کوردستان ب ه فەرهەنگستانی زمانی فارسی
سێشەممە
کانوونی نووسەرانی کوردستان به راگەیاندراوێک وه‌اڵمی هەڵوێستی فەرهەنگستانی زمانی فارسی لە هه‌مبەر زمانی نەتەوەکانی دیکەی ئێرانی دایەوە .لە بەشێک لەو بەیاننامەیەدا سەبارەت بە هەڵوێستی فەرهەنگستانی زمانی فارسی دەڵێ «ئەم هەڵوێستە هەڵقواڵوی بیری کاربەدەستانی ئەمنییەتی ئاشکرا ده‌کا ،نەک هەڵوێستی زمانناسان ».ل ه به‌شێکی دیکه‌ی ئه‌م به‌یاننامه‌یه‌دا هاتو ه « :سەیرەکە لەوە دایە پاش تێپەڕینی ٣٣ساڵ بەسەر پەسندکردنی دەستووری بنەڕەتیی ئێراندا ،دەوڵەت دەیەوێ ماددەیەکی قانوونی جێبەجێ بکا ،کە تێیدا ئاماژ ه بە کەمترین مافی گەالنی ئێران کراوە ،کەچی لە الیەن ناوه‌ندێکی کلتووریی وەکوو فەرهەنگستانی زمانەوە دژایەتی دەکرێ .ئه‌م بڕیار ه فەرهەنگستانی زمانی فارسی ،بۆ ئەوە نابێ کە بەسەریدا تێپەڕ بین ،چونکە بەڕاستی بۆنی ڕەگەزپەرەستییەکی مەترسیداری لێوە دێ. کانوونی نووسەرانی کوردستان ،کە مەکۆی پیشەیی بەشی هەرە زۆری نووسەرانی کوردستان لە نێوخۆ و دەرەوەی واڵته.
15ی رێبه‌ندانی1392 4ی فێوریه‌ی ٢٠١٤
نرخ 150 :تمه‌ن kurdistanukurd.com
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێو هی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ دا
سه‌رکوتی زمانی نه‌ته‌و ه بنده‌سته‌کان، مه‌ترسیی ه بۆ سه‌ر ئاسایشی ئیران نه‌ک خویندن به‌و زمانانه! شۆرشێکی دزراو، شۆرشێکی ناکام!
6 کاریگەریی دەروونی‌و زەینی کۆمار لەسەر کۆمەڵگاو تاکی کورد
قادر وریا ل ه 22ڕێبه‌ندانی ئه‌مساڵ‌دا ،شۆڕشی ڕێبه‌ندانی1357ی خه‌لکی ئێران پێ ده‌نێت ه 35 ساڵه‌ی سه‌رکه‌وتنی خۆی .ئه‌م بۆنه‌ی ه ده‌توانێ ده‌رفه‌تێک بێ بۆ خوێندنه‌وه‌یه‌کی دووبار ه بۆ ئاڵوگۆڕێکی سیاسیی گرنگ له واڵتی ئێران ک ه 35ساڵ له‌مه‌وبه‌ر رووی‌دا .ئاڵوگۆڕێک که سه‌ره‌رای گه‌وره‌ییه‌که‌ی ل ه زۆر ڕووه‌وه، هه‌م وه‌ک «شۆڕش» سه‌یرکردنه‌که‌ی ،جیگای هه‌ڵوێست ه له‌سه‌ر کردنه ،هه‌م ب ه سه‌رکه‌وتوو ناوبردنه‌که‌ی! گه‌وره‌‌و جه‌ماوه‌ریی ڕاپه‌ڕینێکی سه‌رانسه‌ریی خه‌ڵکی ئێران که ل ه 22ی ڕیبه‌ندان‌دا ته‌خت‌و به‌ختی نیزامی 2500ساڵه‌ی شایه‌تی تێکه‌و ه پێچا‌و کۆتایی ب ه 50ساڵ ده‌سه‌اڵتداره‌تیی بنه‌ماڵه‌ی په‌هله‌وی هێنا، درێژه‌‌و چله‌پۆپه‌ی شۆڕشێک بوو ک ه نزیکه‌ی ساڵێک بوول ه دژی ده‌سه‌اڵتی پاشایه‌تی وه‌ڕێ که‌وتبوو .چ له ڕووی به‌شداریی زۆربه‌ی چین‌و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵ‌و نه‌ته‌و ه جۆراوجۆره‌کانی واڵتی ئێران له‌م حه‌ره‌که‌ته‌دا ،چ ب ه سه‌رنجدان به ی یه‌ک له ئامانج ه سه‌ره‌کییه‌کانی، جێبه‌جێکردن که البردنی نیزامی سیاسیی واڵت بوو ،ئه‌وه‌ی ساڵی 1357ل ه ئێراندا ڕووی‌دا ،شۆڕش بوو .له ئاکامی سه‌رکه‌وتنی ئه‌و حه‌ره‌که‌ت ه سه‌رانسه‌ری‌و گشتگیره دا ،ڕێژیمی سیاسیی واڵت گۆڕا و ل ه گه‌ڵ گۆڕانی ئه‌و ڕێژیمه‌ش‌دا، جێگهو پێگه‌ی واڵتی ئێران له ناوچهو جیهان‌و، پێوه‌ندییه‌کانی ئێرانی دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕش ل ه گه‌ڵ واڵتانی جیهان‌و نیزام ه دوو جه‌مسه‌رییه‌که‌ی ئه‌و کات ،گۆڕانی گه‌وره‌یان ب ه سه‌ر داهات. به‌اڵم ئه‌و ڕووداو و ئاڵوگۆڕه مێژووییه، ئه‌گه‌ر ل ه ڕوانگه‌ی البردن‌و گۆڕینی ڕێژیمێکی سیاسی ل ه ڕێگای به‌سیجی به میلیۆنان خه‌ڵکی واڵته‌وه شۆڕشێکی سه‌رکه‌وتوو بوو ،ل ه ڕوانگه‌یه‌کی دیکه‌وه ،شۆڕشێکی ناکام‌و نیوه‌چڵ بوو .ئه‌گه‌ر چی له هاوین‌و‌پاییز‌و زستانی 1357 دا ،ده‌نگ‌و دروشمی خومه‌ینی‌و الیه‌نگرانی به‌ر ه به‌ره ڕه‌سه‌ر هه‌موو ده‌نگ‌و دروشمه‌کان که‌وت‌و شۆڕشه‌که سیمای مه‌زهه‌بی‌و ئیسالمیی ب ه خۆو ه گرت ،به‌اڵم داوای «پێکهاتنی کۆماری ئیسالمی»و «ده‌سه‌اڵتێکی مه‌زهه‌بی» ،ویست‌و ئامانجی زۆر ل ه حیزب‌و ڕێکخراو و کهسایهتیی ه کانی به‌شداری ئه‌و شۆڕشه نه‌بوو .له‌راستی‌دا ئه‌و ه نه‌مانی»دیکتاتۆری»و»به‌ستراوه‌یی ب ه ئه‌مریکا» ،گه‌یشتن ب ه «دیموکراسی‌و ئازادیی سیاسی»و نه‌هێشتنی «سته‌م‌و نابه‌رابه‌ری‌و چه‌وسانه‌و ه له بواری جۆراوجۆردا» بوو ،ک ه سااڵنێکی زۆر بوو خه‌باتکاران‌و تێکۆشه‌رانی نهتهوه جۆراوجۆره‌کانی ئیران ب ه دیموکرات‌و چه‌پ‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌وه ،خه‌باتیان بۆ ده‌کرد‌و ل ه پێناویان‌دا به‌ره‌وڕووی ئێعدام‌و زیندان ببوونه‌وه ،یا ل ه سه‌ریان تووشی ده‌ربه‌ده‌ری هاتبوون.
ل2
6 چاوخشاندنێک به سه‌ر پێکهاته‌ی کۆماری کوردستان و‌شرۆڤه‌یه‌کی کورت
7
لێكدانەوەیەك بۆ وتاری سااڵنەی ئۆباما لە گۆنگرەی ئەمریكا لەبارەی ئێران لێدوانه‌کانی کاربه‌ده‌ستانی فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی ل ه باره‌ی ویستی خوێندن ب ه زمان ه نافارسییه‌کان، ناڕه‌زایه‌تیی که‌سایه‌تییه‌کان‌و چاالکانی نه‌ته‌و ه بنده‌سته‌کانی ئێرانی لێ‌ده‌که‌وێته‌وه. ویستی خوێندن ب ه زمانی زگماکی ل ه ڕه‌وتی هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رکۆماری‌دا ،به‌ره‌وڕووی حه‌سه‌ن رووحانی کرایه‌وه‌و ناوبراو ل ه به‌یاننامه‌یه‌ک‌دا به‌ڵێنی دا ئه‌گه‌ر ببێت ه سه‌رکۆمار، ئاوڕ له‌م پرس ه بداته‌وه‌‌و هه‌نگاو بۆ جێبه‌جێکردنی هه‌ڵ بگرێ .ل ه چه‌ند مانگی رابردووش‌دا ئه‌م پرسه ل ه ڕۆژه‌ڤ دابووه‌و ده‌وڵه‌تی رووحانی ل ه الیه‌ن چاالکان‌و کۆڕوکۆمه‌ڵ ه فه‌رهه‌نگییه‌کانی ئه‌و نه‌ته‌وان ه بۆ جێبه‌جێکردنی ئه‌م به‌ڵێنان ه به‌رپرسان‌و ده‌مڕاسته‌کانی ل ه ژێر گوشار‌دا بووه.
فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی وه‌ک دروستکردنی کۆسپ ل ه سه‌ر ڕێی ئه‌و به‌ڵێن‌و چاوه‌ڕوانییانه ،خویندن ب ه زمان ه نافارسییه‌کانیان ب ه به‌زاندنی هێڵی سوور و دروستکردنی مه‌ترسی بۆ سه‌ر ئاسایشی واڵت ناوبرد‌و ئه‌م داوایه‌یان ب ه پیالنی بێگان ه ل ه قه‌له‌م دا .ئه‌م لێدوانان ه ل ه گه‌ڵ ناڕه‌زایه‌تیی که‌سایه‌تییه‌فه‌رهه‌نگییه‌کان ،نووسه‌ران‌و رووناکبیران، کۆمه‌ل ه کولتوورییه‌کان ،ژماره‌یه‌ک ل ه نوێنه‌رانی مه‌جلیس، و سه‌رجه‌م داواکارانی خوێندن به‌و زمانان ه به‌ره‌وروو بن .ب ه وته‌ی زۆر ل ه داواکارانی خوێندن ب ه زمانی نه‌ته‌و ه بنده‌سته‌کان ،ئه‌و ه سه‌رکوتی ئه‌و زمانانه‌ی ه ک ه مه‌ترسی بۆ سه‌ر یه‌کپارچه‌یی‌و ئاسایشی ئێران دروست ده‌کا نه‌ک به‌فه‌رمی ناسین‌و خویندن به‌و زمانانه.
9
حیزبە سێکۆالرەکانی کوردستان‌و ئایینەکان
9 باوكی مافی مروڤی كوردستان و 2ی رێبه‌ندان
دیاریی 35ساڵی هاتنه‌سه‌رکاری کۆماری ئیسالمی بۆ خه‌ڵکی ئێران!!!