ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137
ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
KURDISTAN The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 630 21 april 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌رده‌وامیی هه‌وڵه‌کانی ژینگه‌پارێزانی‌و به‌خشینه‌وه‌ی ژیان به سروشت بۆکان ،کرماشان و مه‌ریوان
ڕۆژی سێشه‌ممه 19 ،ی خاکه‌لێو ه ل ه بۆکان‌و له سه‌ر گڵکۆی موقبیل هونه‌رپه‌ژوو له ڕێوڕه‌سمێک‌دا که به‌به‌شداریی کۆمهڵێک ل ه ژینگه‌پارێزان رێک خرابوو ،له الیه‌ن ڕاوچییانه‌و ه چـه‌نــدیــن کــه‌و ئـــازاد کـــران‌و قه‌فه‌سه‌کانیان شکێندران‌و سووتێندران. ژیــنــگ ـه‌پــارێــزیــی ـه‌کــان شـــاری شــاه‌ئــابــاد لــه پــارێــزگــای کرماشانیشی گرته‌وه. به‌پێی ڕاپۆرتی ماڵپه‌ڕه ناوچه‌ییه‌کان ڕۆژی هه‌ینی22 ، ی خاکه‌لێو ه ژمــاره‌یـه‌ک له چاالکانی ژینگه‌پارێزی شاری شاه‌ئاباد لە کرماشان ،بە شێوەیەکی خۆڕسک سەیرانگەی گاڵڵسیەی سەربەو شارەیان خاوێن کردۆته‌وه ،هه‌روه‌ها رۆژی شەممە ٢١ی خاکەلێوەش ژمارەیک ڕاوچیی کوردی خەڵکی گوندی شارانی لە ناوچەی مەریوان ،لەرێوڕەسمێکدا ١٢کەویان لە چیاکانی دەوروبەری ئەو گوندە ئازاد کرد و دواتر قەفەسەکانیان لە ئاگردا سووتاند. هەروەها رۆژی ٢٠ی خاکەلێوە ،راوچییەک لە ناوچەی مەریوان بەناوی «تایر خوسرەوی» ،تاقە کەوەکەی خۆی بە ژینگەی کوردستان سپاردەوە. لە رۆژی ١٨ی خاکەلێوەی ئەمساڵیشدا ،بەهاوکاریی ئەنجومەنی خەڵکیی پاژین لە شاری بانە ،لە رێوڕەسمێکدا
ئه‌وان ناتوانن ئینسانییه‌ت له‌ناوبه‌رن دوو رووداوی شیاوی ڕێز ...له‌م تاریکستانه ،ترووسکایی هه‌ر ماوه
١٠سمۆرە و ١١کــەو بۆ داوێــنــی سروشتی کوردستان گەڕێندرانەوە. شایانی باسه لە مــاوەی ٢مانگی رابــــردوودا ،رەوتــی ئازادکردنی باڵندە و وازهێنان لە راوکردن ،نزیک بە تێکڕای شــارەکــانــی کــوردســتــانــی ئــیــرانــی گــرتــۆتــەوە ،لــە زۆرب ــەی شارەکاندا راوچییە کوردەکان بە کۆمەڵ وازیان لە راو کردن هێناوە. شــایــانــی بــاســه مـــاوه‌یـــه‌کـــه لـــه کـــوردســـتـــان ه ـه‌وڵ ـ ه ژینگه‌پارێزییه‌کان په‌ره‌یان سه‌ندو ه ب ه جۆرێک ک ه هه‌وڵ‌و به‌رنامه‌ی ژینگه‌پارێزانی کورد ل ه میدیاکانی سه‌راسه‌ریی ئێرانیش‌دا ره‌نگدانه‌وه‌ی به‌رچاوی بووه.
کۆچی دوایی نووسه‌ری «سه‌دساڵ ته‌نیایی» نووسه‌ری به‌ناوبانگی ئه‌مریکای التین ،گابریێل گه‌رسیا مارکیز کۆچی دوایی کرد. گ ــاب ــری ــێ ــل گـــه‌رســـیـــا مــارکــیــز نــــووســــه‌ری بـــه‌تـــوانـــاو بـــــراوه‌ی خه‌اڵتیی ئه‌ده‌بیی نۆبل‌و نووسه‌ری ڕۆمـــانـــه ب ـه‌نــاوبــانــگ ـه‌کــانــی «ســه‌د ســاڵ ته‌نیایی»و « خۆشه‌ویستیی ســاڵ ـه‌کــانــی وه‌بــــا» ل ـ ه ت ـه‌م ـه‌نــی 87 ساڵیدا ماڵئاوایی ل ه ژیان‌و ئه‌ده‌بیات کردو له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی کۆلۆمبیایه‌و ه سێ ڕۆژ وه‌ک ماته‌مینیی گشتی له‌و واڵته ڕاگه‌یه‌ندراوه. بەر هەمی نوێ «واران» کۆمەڵە چیرۆکێک لە نووسینی خەبات ڕەسووڵی لەالیەن چاپەمەنی ڕۆژهەاڵتەوە چاپ‌و باڵو کرایەوە .ئەم کۆمەڵە چیرۆکە لە ١١٨الپەڕدا باڵو بۆتەوە ،لەالیەن نووسەرەوە پێشکەش بە کتێبخانەی «کوردستان» کراوە.
به‌ر له مااڵوایی
گابریێل گه‌رسیا مارکیز ساڵی 1361ی هـه‌تــاوی خه‌اڵتی ئه‌ده‌بیی نۆبلی بۆ رۆمان‌و چیرۆکه کورته‌کانی وه‌رگـــرت‌و ل ـه‌و کاته‌ی خه‌اڵته‌که‌ی بــــــرده‌و ه ئــه‌مــه‌ریــکــای التــیــنــی ب ه سه‌رچاوه‌ی دا‌هێنانی چاوبرسی ناو برد که پڕه له غه‌م‌و جوانی. شــایــانــی بــاســ ه کــه ب ـه‌ره ـه‌مــی نــاوداری مارکێز ،وات ه «سه‌د ساڵ ته‌نیایی» له‌الیه‌ن حه‌سه‌ن ڕه‌ستگار، ک ـه‌ســای ـه‌تــیــی ســیــاســیــی نــاســراوی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستانهو ه کراوه‌ت ه کوردی.
کچە هونەرمەندێکی رۆژهه‌اڵتی کوردستان، پیشانگەیەکی شێوەکاری لە شاری هەولێر کرده‌وه کاتژمێر ٥ی سەرلە ئێوارێی رۆژی چوارشەممە ٢٧ی خاکەلێوە ،هێرۆ شێخ ه ژمــارەیــەک لــە تابلۆ شێوەکارییەکانی خۆی ،کە هەتا ئیستا پیشان نەدرابوون، لە پیشانگەیەک‌دا ل ه گەلەری شانەدەر لە شــاری هەولێر خسته‌به‌ر بــەر دیدی ئۆگرانی هونەری شێوەکاری. ئــه‌م کچ ه شــێــوه‌کــار ه ه ـه‌وڵــی داو ه ن ل ه تابلۆکانی‌دا تواناکان‌و خه‌مه‌‌کانی ژنا ره‌نگ بده‌نه‌وه. هێرۆ شێخە لە دایک بووی ١٣٧٠ی ه ــەت ــاوی شـــاری شــنــۆ ی رۆژهــه‌اڵت ــی کوردستانهو هه‌ر لە تەمەنی منداڵییه‌و ه ئۆگــــری هونــەری نیگارکێشی بووەو
ماوه‌ی چه‌ند ساڵێک ه ل ـه‌گ ـه‌ڵ بنه‌ماڵه‌که‌ی لــــه‌بــــاشــــووری ن ده‌ژیــن .ناوبراو لە کۆلێژی کوردستا هــونــەرە جــوانــەکــانــی شـــاری هەولێــر بڕوانامەی لیسانسی وەر گرتوو.
چه‌ند مه‌زنن ئه‌وانه‌ی به‌خشه‌ند ه‌ن
کوێستان فتووحی
هاتبوون تۆڵه‌ی کوڕه‌که‌یان بکه‌نه‌وه ،هاتبوون داخی دڵی ئه‌و چه‌ندساڵه‌یان سارێژ بکه‌ن ،هاتبوون مزگێنی به‌رنه‌سه‌ر گۆڕی کوڕه‌که‌یان پێی بڵێن حه‌قی تۆمان سه‌ند! ....هاتبوون ....به‌اڵم نا، ئه‌وان له‌م تاریکستانه‌‌دا مرۆڤایه‌تییان ون نه‌کردبوو ،ئه‌خالقی لێبورده‌ییان هه‌بوو ،ئه‌وان ل ه رێی مرۆڤایه‌تی‌دا به‌خشه‌ند ه بوون. به‌ڵێ ،ئه‌وان مزگێنی به‌خشه‌نده‌ییان بۆ سه‌رگۆڕی کوڕه‌که‌یان برد و ئارام بوونه‌وه. وێکچوونی نێوان قه‌تڵ‌و و ئێعدام «قصاص» چیه؟ ل ه هه‌ر دوو حاڵه‌ت‌دا گیانی مرۆڤێک ده‌سێندرێ .وێکچوونی نێوان بنه‌ماڵه‌ی قوربانیی‌و بنه‌ماڵه‌ی تاوانبار چیه؟ هه‌ردووکیان ئازیزێکیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن.
چیرۆکی یه‌که‌م بیست‌و چوار کاتژمێر پێش رووداوه‌ک ه عادڵ فێرده‌وسی‌پوور وێژه‌ری به‌رنامه‌ی «نود» که به‌رنامه‌یه‌کی وه‌رزشییه و هه‌ر حه‌وتووی جارێک ل ه تلویزیۆنی ئێرانه‌و ه باڵو ده‌بێته‌وه، مه‌سه‌له‌یه‌کی باس کرد ک ه ره‌نگ ه هێندێکیش پێوه‌ندی ب ه فووتباڵه‌و ه بووبێ! ناوبراو رایگه‌یاند، که‌سێک خه‌ریک ه ئێعدام ده‌کرێ ،داوای ل ه بێنه‌رانی به‌رنامه‌که‌ی کرد ب ه ناردنی «په‌یامه‌ک» بۆ بنه‌ماڵه‌ی قوربانییه‌ک ،ب ه مه‌به‌ستی لێبوردن ل ه که‌سێکی مه‌حکووم ب ه ئێعدام ،به‌ڵکوو له‌مردن رزگاری بکه‌ن .بینه‌رانی به‌رنامه‌ک ه ل ه ماوه‌یه‌کی کورت‌دا زیاتر ل ه یه‌ک میلیۆن په‌یامه‌کیان بۆ به‌رنامه‌ی نه‌وه‌د نارد ،ئه‌و ه بووه هیوایه‌ک بۆ که‌سێک که له دواساته‌کانی ژیانی‌دابوو. دوای ته‌واو بوونی به‌رنامه‌ی «نود» دوو ڕای جیاواز (موافق و موخالف)ی عادڵ فێردوسی‌پوور وێژه‌ری به‌رنامه‌ک ه ل ه سه‌رئه‌م کاره‌ی ناوبراو له‌فه‌زای مه‌جازی‌دا بۆچوونه‌کانیان نووسی .ئه‌وانه‌ی مخالیف بوون گوتیان عادل که‌ڵکی ل ه جێگه‌و پێکه‌ی ئه‌و به‌رنام ه پڕبینه‌ر ه بۆ مه‌سه‌له‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی ک ه پێوه‌ندی ب ه وه‌رزشه‌و ه نیه ،وه‌رگرتوه .له‌و ه گه‌ڕێین ک ه پێوه‌ندی ب ه فوتباڵه‌و ه هه‌بوو یان نا ،گرنگ ئه‌و ه بوو فێرده‌وسی‌پوور ب ه ئاکامی دڵخوازی خۆی گه‌یشت‌و گیانی که‌سێک ل ه مردن رزگار کرا. لێبوردن ل ه چرکه‌ی نه‌و هد‌دا عه‌بدولغه‌نی حوسێن‌زاد ه و هاوسه‌ره‌که‌ی ته‌نافی داریان ل ه ملی «به‌الل» قاتڵی کوڕه‌که‌یان ک ه ب ه «قصاص» مه‌حکووم ببوو ،ده‌رهێنا .ئه‌م لێبوردن ه جگ ه له‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌یه‌کی ل ه شۆکی له‌ده‌ست‌دانی ئازیزێکیان رزگار کرد ،دڵی ئه‌وانه‌شی شاد کرد ک ه ئه‌مجاره‌یان کۆببوونه‌و ه نه‌ک بۆ سه‌یری ئێعدامی وه‌ک جارانی پێشوو ،به‌ڵکوو بۆ بیستنی هه‌واڵێکی خۆش هاتبوون. عه‌بدوڵاڵ حوسێن‌زاد ه ساڵی 1386له‌گه‌ڵ به‌الل تووشی شهڕێک ده‌بن‌و به‌الل چه‌قۆ ده‌ردێنێ و چه‌ندین چه‌قۆ ل ه عه‌بدوڵال ده‌دا‌و دواتر عه‌بدوڵاڵ حوسێن‌زاده به هۆی کاریبوونی برینه‌که‌ی گیان له‌ده‌ست ده‌دا .عه‌بدوڵغه‌نی حوسێن زاد ه باوکی عه‌بدوڵاڵی کوژرا و ک ه قوتابخانه‌ی فووتباڵ و له‌م بواره‌دا زۆر وه‌رزشیی فووتباڵی ههیهو یه‌کێک ه مامۆستایانی بواری وه‌رزشی الوی په‌روه‌رد ه کردوه ،له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ی پاش ئه‌وه‌ی ل ه قاتڵی کوڕه‌که‌یان خۆش بوون، گوتیان ئه‌و پووڵه‌ی وه‌ک دی ه (خوێنبایی) کوڕه‌که‌یان وه‌ری ده‌گرن ،قوتابخانه‌یه‌کی فووتباڵ ب ه ناوی کوره‌که‌مان ل ه شاری «نور» ی پێ دروست ده‌که‌ین بۆ خزمه‌ت ب ه الوانی ئۆگری وه‌رزشی فووتباڵ .ره‌نگ ه ئه‌و ه بتوانێ الوه‌کان ل ه توندوتیژی دووربکاته‌و ه و ئه‌وانیش هێندێک ئارام کاته‌وه..... چیرۆکی دووهه م ل ه ده‌وروبه‌ری ساڵی نوێی 1393دا هه‌واڵی رزگار کردنی ژنێک ل ه پای سێدار ه باڵو بۆوه. هه‌اڵل ه محه‌ممه‌دی هه‌تا بن په‌تی سێدار ه چه‌ند هه‌نگاوێکی مابوو ،به‌اڵم ب ه هۆی هه‌وڵی کۆمهڵێک ژنی تێکۆشه‌ری رێگای پاراستنی مافی مرۆڤ ،گیانی ل ه مردن رزگار کرا .هه‌اڵڵ ه خه‌ڵکی مهاباد چه‌ندساڵ له‌وه‌پێش ب ه تاوانی کوشتنی پیاوێک ک ه ب ه دیفاع ل ه جه‌سته‌و پاراستنی که‌رامه‌تی ئینسانیی خۆی ده‌ستی بۆ ئه‌م کار ه نه‌خوازراو ه بردبوو ،دوای چه‌ند ساڵ ته‌حه‌مولی زیندان، مه‌حکووم ب ه «قصاص» ده‌بێ .به‌اڵم به‌خۆشییه‌و ه ب ه هه‌وڵ‌و تێکۆشانی مریه‌م خانمی قازی کچی بنه‌ماڵه‌ی قازی محه‌ممه‌د و کۆمهڵێک له چاالکانی دیکه‌ی شاری مه‌هاباد ل ه ماوه‌یه‌کی کورد‌دا 90میلیۆن تمه‌ن بابه‌تی «دیه» بۆ بنه‌ماڵه‌ی کوژراوه‌ک ه ل ه الیه‌ن خه‌ڵکی خێرخواز و ئینساندۆست کۆده‌کرێته‌وه ،به‌اڵم بنه‌ماڵه‌ی کوژراوه‌ک ه هه‌ربه‌وند ه رازی نابن و داوای 60 میلیۆن تمه‌نی دیک ه ده‌که‌ن .هه‌ر له‌م پێوه‌ندییه‌دا ،هه‌وڵه‌کان بۆ رازگاری گیانی هه‌اڵل ه چڕتر ده‌کرێته‌وه و ل ه شاری مه‌هاباد‌دا راده‌ی 160میلیۆن تمه‌ن کۆده‌کرێته‌وه .ئه‌وه‌ش ک ه ب ه چ سه‌ختییه‌ک ئه‌م پووڵه جۆر ده‌بێ ،با بمێنێته‌وه .بۆ خانمی قازی و هاوکاره‌کانی. ئێستا هه‌اڵل ه درگای زیندانی له‌سه‌ر کرایه‌و ه و گیانی ل ه مردن رزگار بووه ،به‌اڵم.... به‌پێی قسه‌ی شایه‌دحاڵه‌کان ،هه‌اڵڵ ه درگای بنه‌ماله‌که‌ی له‌سه‌ر داخراو ه ،نه‌ک به‌هۆی کوشتنی ئه‌و پیاوه‌ی ویستوویه‌تی ده‌سترێژی بکاته‌سه‌ر و ئه‌ویش ناچار بوو ه دیفاع ل ه خۆی بکا ،به‌ڵکوو وه‌ک تاوانبارێکی کۆمه‌اڵیه‌تی سه‌یری ده‌که‌ن .تاوانێک ک ه زۆر له‌ژنانی بێتاوانی ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ی ئێمه ،پیاوانێک به‌سه‌ریان‌دا ده‌سه‌پێنن! له‌م چیرۆکه‌یان‌دا «نا» بڵێی هه‌ر تاوانباری ،خۆبه‌ده‌سته‌وه‌ده‌ی هه‌ر تاوانباری! ئه‌مه‌یان چیرۆکی ژنانێک ه ک ه دوای هه‌مووشتێ ئه‌مجاره‌یان ل ه الیه‌ن بنه‌ماڵه‌وه ب ه ناحه‌ق تاوانبار ده‌کرێن‌و درگاکانیان له‌سه‌ر داده‌خرێ به‌بێ ئه‌وه‌ی بیر له‌و ه بکه‌رێته‌و ه چاره‌نووسی ژنێکی بێپه‌نا چی به‌سه‌ر دێ. هه‌ستی لێبورده‌یی و پابه‌ندبوون ب ه ماڤه‌کانی مرۆڤ ب ه هۆی ئه‌و توندوتیژییانه‌ی ک ه سیستمی کۆماری ئیسالمی ل ه کۆمه‌ڵ‌دا نه‌هادینه‌ی کردوون، کاڵترین شت به‌الی خه‌ڵکی ئێرانه‌وه الوازیی هه‌ستی لێبورده‌ییه .مرۆڤه‌کان زۆر ئاسان ده‌ست بۆ تاوان ده‌به‌ن‌و ئاسانیش تۆڵه‌یان لێ‌ده‌کرێته‌وه .هه‌ستی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌ی ه پابه‌ندبوونمان ب ه ماڤه‌کانی مرۆڤه‌وه له‌ق‌و الواز ده‌کا. به‌اڵم ئه‌و چه‌ند رووداوه‌ی له‌م ماوه‌دا ل ه ئێران روویان‌داوه ،ده‌توانێ ده‌سپێکێکی باش بێ بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر ئه‌و دۆخ ه پڕ ل ه توندوتیژییه‌ی ل ه کۆمه‌ڵ‌دا جێی داکوتاوه .پێویستە چاالکانی مافی مرۆڤ و مافپارێزن ئه‌م ره‌وت ه ئینسانیی ه به‌ره‌وپێش به‌رن‌و کار بکه‌ن بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی ئاستی تاوان‌و تاوانکاری له کۆمه‌ڵ‌دا. ب ه هیوای ئه‌و رۆژه‌ی ک ه ب ه هه‌وڵ‌وهیممه‌تی خه‌ڵکانی مرۆڤدۆست‌و شاره‌زایان‌و پارێزاه‌رانی ماڤی مرۆڤ ،سرنج بدرێت ه پێشهات ه تاڵ و پڕده‌رده‌کانی ئه‌و قانوونانه‌ی ده‌بن ه هۆی په‌ره‌سه‌ندنی توندوتیژی و هه‌رچی زووتربۆ گۆڕینیان ده‌ستبه‌کار بن.
ژماره٦٣٠ :
هەڵەچێنی
٣١ی خاکەلێوەی ١٣٩٣
٢١ی ئاوریلی 2014
ه هەر به دره‌وشاوەیی دەمێنێتەوە چرایه‌ک ک
عەلی لەیالخ مه‌رج نی ه بۆ ئه‌وه‌ی شاعیرێک ل ه نیو کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی خۆی ناسراو بێ ،ده‌بێ حه‌تمه‌ن به‌رهه‌می زۆر بێت! هه‌رچه‌ند چ باشتر نووسه‌ران‌وشاعیران هه‌تا دوایین هه‌ناس ه ل ه تێکۆشان‌وئافراندنی به‌رهه‌می نوێ‌دا چاالک ن ک ه به‌رهه‌میان بن .به‌اڵم هێندێک شاعیر ه ه زۆره‌‌و زیاتر بیریان ل ه زیاد کردنی ئه‌ژماری کتێبه‌کان کردووته‌و ه هه‌تا ناوه‌رۆک‌و تکنیکی سانه ل ه شێعری .هه‌ر بۆی ه ئه‌و جۆره که الیه‌ن ئۆگران‌وخوێنه‌رانه‌و ه کهمتر پێشوازییان لێ‌نه‌کراوه .ب ه زمانی ساده‌تر «شێعری چاک، ئه‌گه‌ریش به‌چاپکراوی نه‌چێت ه نێو خه‌ڵک، ده‌چێت ه نێو دڵی خه‌ڵکه‌وه» .بۆ دیسانیش نموونه زۆر که‌س ل ه ریگه‌ی گۆرانی‌وئاوازه‌و ه ده‌یانزانی ک ه شێعری ئه‌و گۆرانی ه که ل ه به‌ریان کردوو ه شێعری شاعیرانێک ه وه‌کوو» هێمن‌وقانع و جه‌اللی مه‌له‌کشاو ،مارفی ئاغایی و..ده‌یان شاعیر سه‌رکه‌وتووی‌تر. نموونه‌یه‌کی هه‌ر ه ناسراوی شێعری خه‌ڵکی‌و سه‌میمان ه ک ه ب ه شێوه‌زاری که‌لهووری کۆمهڵێک شێعری جوانی ل ه خۆی به‌جێ‌هێشتوو ه مامۆستا ئه‌سه‌دی چراغی‌یه،ک ه به‌داخه‌و ه له م رۆژان ه دڵی ک ه پڕاوپڕ بوو له خۆشه‌ویستی زێدو نیشتمانه‌که‌ی ل ه لێدان که‌وتوو وکۆمه‌ڵگه‌ی کوردی به‌تایبه‌ت ئۆگرانی ئه‌د هب‌و هونه‌ری خه‌مبارکرد. (ئه‌سه‌د چراغی) له ساڵی1309ی هه‌تاویی ل ه شاری سه‌رپێڵ زه‌هاو له دایک بوو ،دوای چه‌ندین ساڵ تێکۆشانی ئه‌ده‌بی‌و خزمه‌ت ب ه فه‌رهه‌نگ‌وهونه‌ری کوردی ب ه تایبه‌ت ل ه ناوچه‌ی کرماشان بوو ب ه نووسه‌رێکی خۆشه‌ویست‌وخۆشناو،ک ه ب ه پێی ده‌سته‌به‌ندییه‌کان ده‌چێت ه رێزی ئه‌و شاعیرو نووسه‌رانه‌ی ک ه ب ه پشت به‌ستن ب ه گه‌نجینه‌ی زێڕینی فۆلکلۆر توانیویان ه رێگ ه ل ه فه‌وتانی زمان‌و ئه‌ده‌بی کوردی بگرن‌و ب ه باشترین شێو ه زیندووی بکه‌نه‌وه .وه‌ک ده‌زانن ل ه ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی دیکتاتۆری په‌هله‌وییه‌کان به‌مالوه، هه‌وڵی زۆر درا ک ه زمان‌و فه‌رهه‌نگی کوردی به‌تایبه‌ت ل ه به‌شی خوارووی رۆژهه‌اڵتی کوردستان (کرماشان‌و ئیالم )..الوازتر بکرێ‌و درێژ ه ب ه پرۆسه‌ی ئاسمیالسیۆنی فه‌رهه‌نگی بده‌ن.ک ه به‌خته‌وه‌ران ه به هه‌وڵ‌وهیمه‌تی قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستانێک وه‌کوو مامۆستا چراغی ئه‌و پیالن ه له شکستی هێناوه‌‌و ل ه سه‌رده‌ستی ئه‌م چینه نووسه‌ران رۆژله‌‌دوای رۆژ فه‌رهه‌نگ‌و ئه‌ده‌بی کوردی ل ه کرماشانی زێرین‌و ئیالمی دێرین هه‌تا ئه‌ودێوی سنووره‌کانی لورستان ل ه بۆژانه‌وه‌دایه. ئه‌وه‌ی ه کاریگه‌ریی چه‌کی به‌هێزی قه‌ڵه‌م‌و ده‌ورو نه‌قشی نووسه‌رانی به‌هه‌ڵویست‌وده‌روه‌ست. ئه‌گه‌رچی مه‌ڵبه‌ندی کرماشان‌و ده‌وروبه‌ری ئه‌و ده‌ڤه‌ر ه ده‌یان‌وسه‌دان که‌ڵ ه نووسه‌رو هونه‌رمه‌ندی لێ‌که‌وتووه‌و جێ په‌نجه‌یان له‌سه‌ر ئه‌ده‌ب‌وهونه‌ری ئێران‌وکوردستان دیار ه چیرۆکنووسانێک وه‌کوو»مه‌حه‌مه‌دعه‌لی ئه‌فغان‌وعه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌روێشیان‌ومه‌نسوور
یاقوتی‌و زۆر ناوی ناسراوی دیک ه ناوبانگی ته‌واویان هه‌یه .به‌اڵم جیاوازی «ئه‌سه‌د چراغی» وه‌کوو شاعیرێکی چاالک له‌وه دای ه ک ه وه‌کوو «شامی کرماشانی»ئه‌گه‌رچی مه‌جالی ده‌رکه‌وتنی زیاترو باشتریان بۆ نه‌ره‌خسا، ئه‌ویش به‌هۆی سیاسه‌تی دژ ه فه‌رهه‌نگی ل ه ئێران ل ه گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی دیکه ،به‌اڵم به‌م حاڵه‌شه‌و ه ب ه هه‌ستێکی به‌سۆزی ئه‌ده‌بی‌و ب ه خۆنه‌ویستن‌و خۆشویستنی فه‌رهه‌نگ‌و زمانی خۆیان توانیویان ل ه نێۆ دڵی خه‌ڵکی خۆیان جیگه‌یه‌کی باش‌و هه‌میشه‌یی بدۆزنه‌وه. مامۆستا چراغی هه‌تا دوایین ساته‌کانی ژیانی سه‌ره‌ڕای ئازارونخۆشی‌و چوونه‌سه‌ری کۆروکۆبوونه‌و ه زۆربه‌ی ل ه ته‌مه‌نی، ئه‌ده‌بییه‌کان به‌شداری ده‌کردو وه‌کوو پیرێکی وردبین‌و شاعێرێکی خۆش بیر ل ه گه‌ڵ الوانی تاز ه پێگه‌یشتوو هه‌ڵسوکه‌وتی ده‌کرد .باوری
به‌و ه هه‌بوو ک ه ده‌بێ شاعیرانی به‌ئه‌زموون وه‌کوو باخه‌وانێک چاودێری به‌ره‌ی نوێ بکه‌ن .هه‌ربۆی ه ل ه ته‌مه‌نی 80ساڵی حه‌وتووی جارێک له کرماشانه‌و ه ده‌چوو بۆ شاری ‹گیالن‌غه‌رب»و ل ه ئه‌نجومه‌نی ئه‌ده‌بی «سروه« به‌شداریی کۆڕو کۆبوونه‌وه‌کانی ده‌کرد .مامۆستا ئه‌سه‌دی چراغی ل ه چه‌ندین شێوه‌‌و قاڵبی جیاجیا هه‌ستی خۆی تاقی کردوته‌وه ،به‌اڵم زیاتر درێژه‌ی به‌شێعری (موزون)داوه‌و به‌شاعێرێکی حه‌ماسی ئاواته‌خوازی ناسراوه .ل ه شێعره‌کانی‌دا نه‌ته‌وه‌که‌یه‌تی‌و سه‌رهه‌ڵدان‌وسه‌رکه‌وتنی ره‌سه‌نایه‌تێکی به‌رچاو له‌سه‌رجه‌م شێعره‌کانی‌دا دیاره. هه‌ستێکی ڕه‌وان‌و سۆزێکی کوردانه بوو ب ه هۆی ئه‌وه ک ه یه‌ک دوو شێعری زیاترو باشتر ل ه خۆی ل ه ههموو پارچه‌کانی کوردستان بناسرێت .ئه‌ویش دوو شێعری نه‌ته‌وه‌یی ه ک ه ل ه الیه‌ن دوو هونه‌رمه‌ندی دیکه‌و ه کران ب ه ئاوازوگۆرانی. ل ه رێنسانسی فه‌رهه‌نگی‌و زمانی ل ه ناوچه‌ی کرماشان ده‌نگ‌و ئاوازی مامۆستا ناسری ره‌زازی «کاریگه‌ریی خۆی هه‌بوو به‌تایبه‌ت کاتێک شێعری «کرماشانه‌گه‌م ئه‌ی خاکی زێرین»ی تومار کرد. مامۆستا «چراغی» له‌م چه‌ند به‌یت ه باسی خه‌م‌و ئاواتێکی مێژوویی ده‌کات‌و هاوارێک ه بۆ نۆستالژیا‌و رابردووێکی تااڵن کراو .هه‌ر وه‌ها ل ه دوایین به‌یتی ئه‌و غه‌زه‌ڵ ه باسی سه‌رکه‌وتنێک ده‌کات ک ه له‌گره‌وی ته‌بایی‌و هاوده‌نگی ههموو ناوچه‌کانی کوردستان دایه .به‌داخه‌و ه بیچگ ه
کۆمه‌ڵ ه شێعرێک به‌ناوی(ئالوده! وه‌هار ئالود ه مه‌که) ،ک ه سکااڵێکی شاعیرانه‌ی ه بۆ البردنی ئاسه‌واری ئیعتیاد! ئیدی هیچ کام ل ه به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌و شاعیر ه دڵسۆز ه تائێستا چاپ نه‌کراوه .هه‌ر بۆی ه وه‌ک له‌سه‌ره‌تاو ه گوتم ،چاره‌نووسی قه‌ڵه‌می هیچ شاعێریک هه‌میش ه گرێدراو ب ه خه‌اڵت وه‌رگرتن ل ه فستیڤاڵه‌کان‌و به‌رهه‌می زۆر چاپ کردن نیه. کاتێک هونه‌رمه‌ند هه‌ست ب ه به‌رپرسیاره‌تی بکات و به‌ته‌واوی ده‌روه‌ست بێ ،ئه‌وه‌ی ک ه ل ه به که‌لتوور‌وفه‌رهه‌نگی ده‌ستی بێت بۆ خزمه‌ت گه‌لی خۆی،که‌مته‌رخه‌می ناکات و وه‌کوو ئه‌رکێک به‌ریوه‌ی ده‌با. خه‌مخۆری مامۆستا «ئه‌سه‌د چراغی» ته‌نیا دانانی چه‌ندین‌و چه‌ند شێعری جوان نه‌بوو به‌ڵکوو ئه‌و مه‌زنه‌پیاو ه ده‌یان ساڵ ل ه ته‌مه‌نی خۆی بۆ کۆکردنه‌وه‌ی (میراث
فه‌رهه‌نگی‌وصنایع دستی)کورد ،ته‌رخان کردوو هه‌ر ب ه پشتیوانی‌و دڵگه‌رمی خۆیه‌و ه ده‌یان پێشانگای له‌م باره‌و ه ل ه ئێران کرده‌وه ،تا له‌م رێگه‌یشه‌وه که‌له‌پوور‌وفه‌رهه‌نگی ده‌وڵه‌مه‌ندی کوردی بپارێزێت‌و نه‌هێلێت ل ه ناو بچێت.که‌وات ه ئه‌م شاعیر ه مه‌زن ه هه‌م خزمه‌تی ب ه فه‌رهه‌نگی مه‌عنه‌ویی کرد یانێ(زمان) ،هه‌میش ب ه فه‌رهه‌نگی ماددی ک ه هه‌مان کۆکرده‌نه‌وه‌ی میراتی فه‌رهه‌نگی بوو. مامۆستا ئه‌سه‌دی چراغی له رێکه‌وتی24ی خاکه‌لێوه‌ی1393ی هه‌تاوی ل ه ته‌مه‌نی 84ساڵیدا به‌داخه‌و ه کۆچی دوایی کردوچووه رێزی نه‌مران.ئه‌گه‌رچی وه‌کوو شاعێرو هه‌ڵسوورێکی فه‌رهه‌نگی به‌وشیو ه ک ه شیاویه‌تی ن ه ناسرا، به‌اڵم وه‌کوو چرایه‌ک به‌باشی دره‌وشایه‌وه‌و هه‌ر ده‌دره‌وشێته‌وه.
من کورد کوردم ،زانم بیکه‌س نیم هزار فامیلم ،بێ فه‌ریاد ره‌س نیم نه‌خشه‌ی بیگان ه چوار پاره‌ی کردم بیم ه چوار پاره،زنه‌م نه‌مردم روحی شاد
ژێده‌ر:ماڵپه‌ڕی بلوط، زندگینامه‌ی استاد چراغی
مارکیزیش نەیتوانی لێمان تێکبدات لەماوەی ئەم چەند ساڵەی ڕۆژنامە‌و گۆڤاری کوردی دەخوێنینەوە ،وەک ئەم دواییانە چێژی خۆشمان لە راگەیاندنی کوردی وەرنەگرتووە. ئەم راگەیاندنە ،بە رۆژنامە‌و تەلەفزیۆن‌و گۆڤار‌و رادیۆیەوە ،وەک الی خۆمان ئێژن هەر زینەتە بیخوێنیەوە‌و چاوی لێ‌بکەی‌و گوێتی پێ‌بسپێری. بە تایبەت لە بەشەکانی جۆراوجۆری ئەدەبی‌و مسته‌فا شێخه هونەر‌و مونەر‌و شتی وادا بەڕاستی خەریکی بەرەو پێشبردنی هونەرە و خەریکە کولتوور بە چەشنێک دەخەمڵێنێت ،پێی شاگەشکە دەبی و چاوەڕوانی لە داهاتوودا بمانگەیەنێتە فەرهەنگێکی جوان‌و لەبەر داڵن .ئەگەر خێرا چاوێک بە سەردێڕ‌و وەک ئەم دواییانە باوە ،مانشێتی گۆڤار‌و رۆژنامەکان‌دا بگێڕی، هەر بە یەکجاری خەنی دەبی. دوای ئەوەی ئینترنێت بوو بە سەرچاوەی زانیارییەکان‌و وەک تۆڕێکی پێوەندی‌گرتن ئێمەی بە جیهانەوە گرێ‌دا ،هەر مەپرسە رۆژنامەنووسان‌و پسپۆڕانی بواری راگەیاندن چۆن دەرگای جیهانی نوێیان بە ڕوومان‌دا کردەوە .ئێستا لەم سەردەمەدا کێ هەیە لە پانتایی ئامێرەکانی راگەیاندنی کوردی بڕوانێت‌و سات بە سات‌و چرکە بە چرکە ئاگاداری ئاڵوگۆڕ‌و پێشکەوتنە خێراکان نەبێت؟ کامە پارچە‌و قوماش دەبێتە مۆدی رۆژ ،دەیخەنە بەرچاوت .کێهە ماتیک و سووراو و سپیاو لە گۆشەیەکی دووری ئەم دنیا بچووکەدا مۆدە ،پێشانت دەدەن .راگەیاندنی خۆمان کە بە قووڵی هەستی بە سەریەتیی ئەم بەشەی راگەیاندن کردووە ،زۆر جوان دەیقۆزێتەوە و بە زمانێکی جوان‌و پاراو و گەنجانە دەیکاتەوە کوردی‌و لەگەڵ وێنەی جوانی ئەکتەر‌و گۆرانیبێژ و دەورگێڕی فیلمە سینەماییە خۆشەکان‌دا بۆمان باڵو دەکاتەوە .بەیانیان کاتێک بە چاوی خەواڵوو و دەمی بە باوێشکەوە بە بەردەم رۆژنامەفرۆشەکان‌دا رادەبری ،پێت نییە بێ ئەوەی سەیری باڵوکراوەکان بکەی بەسەریان‌دا تێبپەڕی .ڕۆژنامە‌و گۆڤارەکان الپەڕە ڕەنگاوڕەنگەکانیان بەم بابەتانە دەڕازێننەوە. ساڵی سااڵن بە دەگمەن لەسەر قەپێلکی کاغەزی سابوونە بۆنخۆشەکان‌دا وێنەی جوانی کچانی لێک‌و لەبارت دەدیت .ئێستا حەوجێ بەوە ناکات دووکان بە دووکان بەدوای سابوونی لۆکس‌دا بگەڕێی .ڕۆژنامە‌و گۆڤارەکان لە بۆسەدان ئاخۆ ئەکتەر‌و گۆرانیبێژە کوڕ‌و کچەکان لەم سەر‌و ئەوسەری جیهان دوێنێ ئێوارێ چ جلێکیان کردۆتە بەر‌و بە چ مۆدێلێک خۆیان جوان کردووە ،لەدوا ساتەکانی بەر لە چاپی رۆژنامە‌و گۆڤارەکان بەپەلە دەیانقۆزنەوە‌و لە الپەڕە رەنگاوڕەنگەکانیان‌دا چاپیان دەکەن .هەر لەگەڵ ئەم وێنە جوانانەدا ئەوەشت پێدەڵێن کە فیسار گۆرانیبێژی لوبنانی‌و ئامریکایی‌و ئوروپایی حەزیان لە چ خواردنێکە‌و پێیان خۆشە لەگەڵ کام کوڕ یان کچ یان وەرزشکاردا ڕایبوێرن. جا بەمن چی ،پیرە پیاو‌و پیرەژنەکانی خۆمان لەم زمانە کوردییە تێ‌ناگەن کە ئەم هەواڵ‌و بابەتانەی پێ دەنووسرێت .خۆ هیچی بۆ ئەوان نییە ،ئەمە هەمووی بۆ گەنجان‌و الوانی خاوەنی بیرو ڕوانینی جوان باڵو دەکرێتەوە .ئەگەر لە ڕاستی دەپرسی هەر پێویست ناکات ئەم الپەڕانەی ڕاگەیاندن‌و شاشەی تەلەفزیۆن بە قسە‌و باس‌و نووسراوە پڕ بکرێنەوە .هەر وێنە جوانەکان پێشان بدرێن ،بەسە .ئەمڕۆ زمان ،زمانی وێنە‌و جووڵەیە .کێ سرنج دەداتە ئەوەی ئاخۆ فرمان لە ناوەند یان کۆتایی ڕستەیە یان وشەکان چی دەڵێن؟ هەر ئەوەی ناخۆشە ،جاری وایە هێندێک هەواڵ‌و مەواڵی سەیر‌و سەمەرە باڵو دەکەنەوە «جەو»مان لێ تێکدەدەن .بەخۆت نییە لە داخان دەرهەڵدەبی‌و وەک شێتانت لێ‌دێت .ئەوەتا لەم چەند رۆژەی رابردوودا کابرایەکی تەمەن ٨٧سااڵن لە واڵتی مەکسیک کۆچی دوایی کردووە‌و دەزگاکانی راگەیاندنی ئێمەش بەتەما بوون باسی بکەن .ئەمە کوا «ئیشە» ئەم الپەڕە جوانانە بە هەواڵی مردنی کابرایەکی ئەوسەری دنیا خەسار بکەی‌و ئەم هەواڵە خۆشانەی دیکە باڵو نەکەیەوە؟ چەند رۆژێک بەسەر مردنی ئەم کابرایەدا تێپەڕی ،بەاڵم بەخۆشییەوە خەریکە ترسەکە دەڕەوێت‌و زۆر کەم باسی کرا .چاک نەبوو راگەیاندنی ئێمەش وەک هی عەرەب‌و فارس‌و تورک‌و نەتەوەکانی دیکە زۆر باسیان نەکرد و لە مەترسییەکی گەورە رزگاریمان هات! ئەگەر بهاتباو زیاتر باسی کرابا ،وێدەچوو خەڵکیش بەالڕێ‌دا بچووبان‌و کەسانی زۆر روویان کردبایە خوێندنەوەی کتێبەکانی .ئەگەر خەڵک کتێب بخوێننەوە ،ناچارن بیر بکەنەوە و رەنگە دواتر شتیش بنووسن. قسەی خۆمان بێت و لەنێو خۆمان دەرنەچێت ،ئەم کابرایەی کە باسی دەکەین هەر ئەم گابریل گارسیا مارکیزە کە پێم خۆش نییە نێویشی لە زمان منەوە باڵو بێتەوە و مەترسی لەسەر ئەم سەقافەت‌و پێشکەوتنەمان دروست بکات ،دەڵێن کاتێک لە ساڵی١٩٦٥دا بیرۆکەی نووسینی کتێبی «سەت ساڵ تەنیایی» بە بیری داهات ،لە سەفەربوو .ئۆتۆمبێلەکەی بەرەو ماڵ وەرسووڕاندەوە ،لە ژوورێک‌دا خۆی بەند کردو هەموو رۆژێک ٦ پاکەت جگەرەی بەبا دەکرد‌‌و ساڵ و نیوێک دواتر خێزانەکەی خۆی ١٢ هەزار دۆالر قەرزدارکرد. هێندێک کەسی لە رێگا دەرچووش دەڵێن بە ئەم کتێبە خەاڵتی جیهانیی نۆبێلی وەرگرتووە .رەحمەت لە دایک و باوکی نووسەرانی الی خۆمان کە ئەوەندە بەوردی نووسراوەکانی ئەم کابرایەیان نەخوێندۆتەوە‌و ناتوانن بۆ داڕشتنی خەبەری مردنیشی بابەتی درێژی لەسەر بنووسن .ئەگەر ئەوا نەبوایە ،بۆماوەی چەندین رۆژ الپەڕە جوانەکانی راگەیاندنمان دەفەوتا‌و دەبوو بۆ دیتنی وێنەی جوانی کچ و کوڕە مۆدێلەکان دەستەوئەژنۆ دانیشین. بە خۆشییەوە ئامێرەکانی راگەیاندنی ئێمە وەک ئەوانی دیکەی نەکرد و ئەم مارکیزەش نەیتوانی لێمان تێکبدات .وێدەچێت سەدانی وەک ئەم کابرایە نەتوانن بەرەوڕووی خۆڕاگریی راگەیاندنی ئێمە لەبەرانبەر پێشهاتە مەترسیدارەکان‌دا ببنەوە .ئەمجارە لەم مەترسییە رزگاریمان هات و ژیانی ئارام و بێ کێشە و قڕەمان لێ نەشێوا.
10
٣٠ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
بیرو رای ئازاد
ژماره٦٣٠ :
ئایا کوردەکان لە باکووری کوردستان ،سەرکەوتوون؟ هەڵبژاردنەکانی تورکیە‌و باکووری کوردستان لە دەالقەیەکی ترەوە
ئاگری باڵه‌کی لـــەدوای کێشمەکێشمێکی زۆر‌و چەند مانگە رۆژی ٣٠ی مارسی ٢٠١٤ هەڵبژاردنی شارەوانیەکانی تورکیا بــەرێــوەچــوو ،هــەڵــبــژاردنــی ئەمجاره جــیــاواز لــە جــارانـی‌تــر بــەرێــوە چــوو، هەڵبژاردنێک کە لەو نێوەدا تورکیەی بەسەر چوار بەرە‌دا دابەش کردبوو، تــورکــەکــان بــە ســەر ســێ ب ــەرەی دژ بەیەک‌و کوردەکانیش .بەرەی یەکەمی تورکەکان کە پارتی دادو گەشە پێدان رێــبــەرایــەتــی دەکـــات بــە رێبەرایەتی ئــەردۆغــان‌و هــەروەهــا بــەرەیــەک کە تورکە توندەرەوەکانن‌و بەرەیەکیش کە جەماعەتی گولەن رێبەرایەتی دەکەن‌و رەقیبی سەر سەختی ئەردۆغانن .لەو هەڵبژرادنەدا دەتوانین چەندین پرسی گــریــنــگ ببینین کــە دەتــوانــیــن بلێین ریفراندۆمیان لــەســەر کــرا ،سەرەتا ریفراندۆمێک دادەنرێت بۆ ئەردۆغان‌و حــیــزبــەکــەی ک ــە پــێــش ه ــەڵ ــب ــژرادن فشارێکی زۆری لەسەر بوو لەسەر ئەو کەیسە گەندەڵیانەی کە لەالیەن پۆلیسی تورکیەوە ئاشکرا کرابوون. لــە الیــەکــی تــــرەوە بــەریــفــرانــدۆمــێــک دادەنرێ بۆ بەرەوپێش بردنی پرسی ئاشتی کورد‌و تورک لە تورکیە. لەرۆژی هەڵبژاردنەکان‌دا ،بەرەی پارتی دادو گەشە پێدان سەرکەوتنێکی گـــه‌وره‌ی بــۆ خــۆی تــۆمــار کــرد ،ئەو بەتەنیا %٤٥ی دەنگەکانیان واتــە ٢٠ میلیۆن و ٦٠٠هەزار دەنگی بەدەست هێنا کە بەبەراورد له‌گه‌ڵ ساڵی ٢٠٠٩ له هەڵبژاردنی شارەوانیەکان‌دا %٣٨ دەنگەکانی واتــە ١٥میلیۆن دەنگی بەدەست هێنابوو ،به‌ڕاده‌یه‌کی باش چۆته سه‌رێ.
ئابووری باش بۆ ئەو واڵتە. دووەم :کاتێک دژبــەرانــی پارتی دادو گەشە پێدان‌و ئەدۆغان لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا خەریکی ئاشکرا کردنی گەندەڵییەکانی ئــەوان بــوون، ئەردۆغان بەسەر تاسەری تورکیە‌دا دەگــــەڕاو پــــرۆژه‌ی ئــابــووری بنیات دەنــا‌و لە هــەر شوێنێک جێ‌پەنجەی خۆی بەجێ دەهێشت .ئــەردۆغــان بە بەکارهێنانی سیاسەتی زیرەکانە و خوێندوەی باش بۆ کۆمەڵگای کورد‌و تـــورک لــە تــورکــیــە کــارەکــانــی خۆی دەبردە پێش .ئەو دەیزانی کە هۆکاری دینی یەکێکە لە گرینگترین هۆکارەکان بۆ ڕاکێشانی خەڵک بۆ پارتەکەی. س ـێ‌یــەم :دژبــەرانــی ئــەرۆغــان لە ماوەیەکی کەم دا بە هــەزارن فایل‌و دۆکــومــێــنــتــیــان لــەســەر ئ ــەردۆغ ــان‌و بنەماڵەکه‌ی‌و پارتەکەی باڵوکردنەوە،کە ئــــەو شـــێـــوە بــــاوکــــردنــــەوەیــــە بێ بــاوەڕیــیــەکــی الی خــەڵــک دروســـت کردبوو که بەشێکی زۆری ئه‌و به‌ڵگانه بە ساختە دابنێن. چـــوارەم :کــوردەکــان الیەکی‌تری
مــەدەن ـی‌و کــورده‌کــان که راسته‌وخۆ کاریگه‌ری هه‌بووه کە مافی بەشداریی سیاسی لــە پــرۆســەی بەرێوەبردنی واڵت بەدەست بێنن ،بەاڵم کوردەکان ب ــە پــێــچــەوانــەی چــاوەڕوانــیــیــەکــان بەشداریه‌کی ئەوتۆیان لە هەڵبژاردن‌دا نه‌کرد که کاریگه‌ری زیاتری خۆیان ده‌ربخه‌ن ،ئەگەر بەشداریش بن ئەو الیەنه‌ی زۆرترین دەنگی پێ دەدەن کــورد نیە ،لێرەدایە ئاخۆ دەبــێ ئه‌و هۆکارانە چ بن کە کوردەکان نەتوانن کــەڵــکــی بـــاش لـــەو هــەلــە زێــریــنــانــە وەربگرن کە هاتۆتە پێشیان؟ لە حالێکدا هاوکێشەکان بە قازانجی وان لە گۆران دان ،تورکەکان لە نێوخۆیان‌دا بوونە چەند بــەرە ،هەستی ناسیۆنالیستی کـــورد لــە بــاکــوور ب ـه چ ئــاقــارێ ـک‌دا رۆیشتوه؟ ئایا هەژمونی دینی زاڵ بــەســەر کــۆمــەڵــگــای کــــوردی بــاکــور بــریــاردەرە؟ ئایا هێزە کوردییەکانی ئەو دەڤەرە نەیانتوانیوە بچنە نێو ناخی کۆمەڵگای کوردی؟ ئایا هێزێکی وەک ئاکەپە باشتر بەدەنگ کوردەکانەوە چـــووە ی ــان هــێــزە کـــوردەکـــان؟ ئایا
کوردەکان بۆ جارێکی دیکە چوونەوە سەر سندووقەکان بۆ ئەوەی بتوانن له ناوچەکانی خۆیان ده‌سه‌اڵتی شاره‌وانییه‌کان به‌ده‌سته‌وه بگرن .بــەاڵم لەو پــەری سەرسورمان‌دا کوردەکان هەمان ژمارەی ٣ساڵی رابردوو یانی ٢میلیۆن و ٨٠٠هەزار دەنگیان تۆمار کردەوە
بۆ خەڵکی تورکیە (کورد‌و تورک) دەنگیان دا بە ئەردۆغان؟ تا چەند رۆژ پێش هەڵبژاردن کەم کــەس ب ــاوەری دەکــرد کە ئــەردۆغــان بـــراوەی هــەڵــبــژاردنــەکــان بێت ،بــەاڵم بەچەند هۆکاری سادە دەتوانین بڵێین هاوکێشەکە بــوون بۆ ئــەردۆغــان .بە کە هۆکارەکانی سەرکەوتنی پارتی سیاسەتێک کــە م ــاوەی ٨٠ساڵە لە تــورکــیــە پــەیــرەو دەکــــرێ ،ئــه‌و هات داوگەشەپێدان ئەمانەبوون: یــەکــەم :دوای نــاڕەزایــەتــیــەکــانــی ک ــوردەک ــان ــی وەک ن ــەت ــەوەی ــەک بە ٩مانگی رابردوو لە شاری ئێستانبول‌و نەتەوەکانی تورکیە ناساند .تا پێش ئەو چەند شــاری دیکە ،ئابووری تورکیە رێکەوتە حکوومەتە ده‌سه‌اڵتداره‌کانی کە ئیستقرارێکی نیسبی چەند ساڵەی سەر تورکیە کوردەکانیان بە تورکی هەبوو ،به‌خێرایی داب ـه‌زی ،هەتا وای شــاخــی دەنـــاســـانـــد ،ئــــەردۆغــــان بە ل ـێ‌هــات کــە کــەس ـب‌و کــار لــەو واڵتــە ســیــاســەتــی زی ــرەک ــان ــەی خـــۆی ئــەو خەریک بوو دەگەڕایەوە بۆ چەند ساڵ تــابــۆی ـه‌ی شــکــان ـد‌و دەی ــزان ــی دەنــگــی پێش ئێستا کە وەزعیەتی ئابووری کــــوردەکــــان ل ــە تــورکــیــە ب ــۆ ئـــەو و تــورکــیــە لــەوپــەری خــەراپ ـی دا بــوو ،پارتەکەی چارەنووس سازە .هەروەک خەڵکی کاسب‌و دەوڵەمەندی تورکیە دیتیشمان لە ناوچەی کورد‌نیشن لە ٧ لەسیاسەتەکانی ئەردۆگان بۆ ئابووری میلیۆن دەنگی دراو ،ئەو نزیک بە ٤ رازیــبــوون ،چونکە بەهۆی سیاسەتە میلیۆن دەنگی بەدەست هێنا. کــــوردەکــــان‌و هــەڵــبــژاردنــی ئابوورییەکانی ئەردۆغان‌و پارتەکەی، تورکیە لە وەزعیەتێکی باشی ئابووری تورکیە... کـــــوردەکـــــان دوای ن ــەب ــوون ــی دابـــوو ،بــەالم نارەزایەتییەکانی ئەو دوایــە وای کردبوو کە کەسب‌و کار ئ ــازادی ــی ــەک ــی دەیـــــان س ــاڵ ــە ،دوای لــە تورکیە دابــەزێــت ،دەن ــگ دان بە گ ــۆران ــک ــاری لــەنــاوچــەکــەو تــورکــیــە ئەردۆغان دەنگ دان بوو بە گەرانەوەی هەروەها خەباتێکی دژواری چه‌کداری‌و
دی ــس ــان بـــــەرەی کــۆمــۆنــیــزم‌و دیــن سەریان لە کوردەکان شێواندوە؟ ئایا لە نێوان هژموونی دینی‌و کۆمۆنیزم‌و ناسیۆنالیزم کوردەکان گیریان کردوە؟ ئەمانه‌‌و دەیــان پرسیاری تر لــەدوای ٣٠ی ئازار دەبێ کوردی باکور و هێزە سیاسییەکانیان لە خۆیان بکەن. بـــەراوردێـــک لــە نــێــوان دوو هەڵبژاردن دا.. هــــەرچــــەنــــدە کــــــوردەکــــــان لــە باکووری کوردستان لە هەڵبژرادنی شــارەوانــیــیــەکــانــی ســاڵــی ٢٠٠٩دا بەشداریان بــەو شێوە نــەبــوو ،بەاڵم لـــە ه ــەڵ ــب ــژاردن ــی س ــال ــی ٢٠١١ی پەرلەمان بەشدارییان کردو بە گەرم و گوڕییەکی زۆرەوە هاتنە مەیدان، بــەاڵم لــە بــەرامــبــەردا لــە نزیک بــە ٩ میلیۆن دەنــگــدەری کــورد(ســەرچــاوە نــارەســمــیــەکــان) کــــوردەکــــان تەنها ٢میلیۆن و ٨٠٠هــــەزار دەنــگــیــان
بەدەست هێنا‌و توانیان ٣٦نوێنەر بۆ پەرلەمان بەرێ بکەن .لە بەرامبەردا پــارتــی داد‌وگ ــەش ــە پــێــدان لــە ناوچە کوردنشینەکان تــوانــی زیــاتــر لــە ٦٠ نوێنەری کــورد بــۆ پــەرلــەمــان بــەرێ بــکــەن‌و بــە پێچەوانەی پێشبینیەکان کوردەکان نه‌یانتوانی ئه‌و سه‌رکه‌وتنه بــه ده‌ســــت بــێــنــن کــه چ ــاوه‌ڕوان ــی ــان ده‌کرد .لەو سەردەمەدا ٣ ،ساڵ دواتر واتــه لــە بــەهــاری ئــەمــســاڵ‌دا ،دوای گۆرانکارییەکی زۆر لە پرسی کورد، ئاواڵە‌بوونی زیاتری کــەش‌و هــەوای هــەڵــبــژاردن ،کــوردەکــان بــۆ جارێکی دیکە چوونەوە سەر سندووقەکان بۆ ئــەوەی بتوانن له ناوچەکانی خۆیان ده‌سه‌اڵتی شاره‌وانییه‌کان به‌ده‌سته‌وه بگرن .بەاڵم لەو پەری سەرسورمان‌دا کــوردەکــان هەمان ژم ــارەی ٣ساڵی رابردوو یانی ٢میلیۆن و ٨٠٠هەزار دەنگیان تۆمار کــردەوە ،واتە بە پێی ئ ــەو ئــامــارانــە دەنـــگـــدەری کـــورد لە باکوور نە زیــادی کــردوە‌و نە کەمی کــــردوە‌و ئــەو بــەشــە کــوردیــیــەی کە دەنگی دەدا بە حیزبە تورکەکان هیچ گۆرانیان بەسەر دانەهاتووە ئەوە لە حالێک دایە لە هەڵبژاردنی ئەو جارەدا کوردەکان دەیانتوانی سەرکەوتنێکی چاوەروان نەکراو تۆمار بکەن. بــە پــێ ئــامــارەکــان لــە بــاکــوری کــــوردســــتــــان ٧مــیــلــیــۆن و ١٨٧ هــەزار دەنــگ دراوە بە کاندیدەکانی هەڵبژاردن لە بەرامبەردا کوردەکان لەو ناوچەکانی خۆیان لەو ٧میلیۆن و ١٨٧ه ــەزار دەنــگــەی نــاو سندوق تەنها ١میلیۆن و ٩٠٠هەزار دەنگیان هــێــنــاوە ،لــە بــەرامــبــەردا پــارتــی دادو گەشە پێدانی ئەردۆغان ٣میلیۆن و ٥٠٠هــەزار دەنگی به‌ده‌ست هێناوە، هەروەها دەنگەکانی‌تر دراوە بە هێزە تورکەکانی‌تر. بە بــراوی من هیچ جێگای پاساو نیە لــە شــارە گــەروەکــانــی بــاکــووری کوردستان پارتێکی غه‌یره کورد لە پێش کوردەکانەوە بێت .چونکه کورده‌کان له حاڵی خه‌باتێکی بێ‌پسانه‌وه‌‌و پڕ له خوێن و قوربانین بۆ سه‌لماندنی خۆیان‌و ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌کانیان. کورد له باکووری کوردستان لەم هەڵبژاردنەدا سەلماندی کە نه‌گه‌یشتۆته ئه‌و ڕاده‌یـه له پێگه‌یشتوویی سیاسی کـه وه‌ک لـه بــاشــووری ســـوودان له رێــگــای ریــفــرانــدۆمـه‌وه چاره‌نووسی خۆی دیاری بکا .کاتێک باشووری ســوودان بە رێفراندۆمێک جیا بووە، کوردستانیان به شێوه‌ی جۆراوجۆر هه‌لوێستی خۆیان ده‌ربــڕی کە دەبێ کوردیش داوای رێفراندۆم بکاو واز لــە دروشــم ـه کۆنه‌کانی بێنێ .بــەاڵم ئێستا ،دوای ئــەم هەڵبژاردنە ،کاتی ئــەوە هاتووە کە لە خۆمان بپرسین داخۆ کورد ئەوەندە لە باری سیاسی، فەرهەنگی‌و کۆمەاڵیەتییەوە گەشەی کـــردووە کــە داوای ریــفــرانــدۆمــی بۆ بکرێ. سەرچاوە: ماڵپەری کوردستان و کورد ماڵپەری BBC ماڵپەری CNNتورک
رۆژنامەی
درێژەی:
قەیرانی ئۆكراین سەلماندی ئورووپا هەروا الوازە بە چەكە نائاساییەكان (نــاوكــی ،شیمایی ،میكڕۆبی) یە نەك چەكە باو و ئاساییەكان! دوای لێكهەڵوەشانی شــۆڕەوی واڵتانی ئەمریكا‌و ڕووسیا بە واژۆكــردن و جێبەجێكردنی نهێنی پەیمانەكانی ئیستارت نزیكەی لەسەدا نــەوەدی چەكۆچۆڵ و سیستەمە ناوكییەكانی خــۆیــان لــەكــار خستن و لــەنــاویــان ب ــردن .بــەاڵم هەر ئــەو بــڕە تواناییە ناوكییەی بەجێماوەی ڕووســیــا بە ڕادەیەك زۆرە كە ڕێبەرانی ئورووپایی تەنانەت غیرەتی بیركردنەوە لە ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ ڕووسیایان نیە! بریتانیا و فەڕانسە تەنیا هێزە ناوكییەكانی ئورووپان كە ژمارەی كاڵوە ناوكییەكانیان كەمتر لە سێ‌یەكی كوالوە ناوكییەكانی ڕووسیایە و كەرەسەكانی گواستنەوەی (موشك و فڕۆكە)ی كوالهەكە ناوكییەكانی ئەو دوو واڵتە شیاوی بەراوردكردن لەگەڵ كەرەسەكانی ڕووسیا نین. ڕووسیا 1499كواڵهەكی ناوكیی بەهێز و 491موشەكی بالستیكی زەمینی و دەریایی (زمین پایە و دریا پایە) و بۆمب هاوێژی قورسی هەیە و ئەمریكا 1722كواڵهەكی ناوكی و 806مووشەكی بالستیكی زەمینی و دەریایی و بۆمب هاوێژی قورسی هەیە (.هێندێك لە مووشەكەكانی ڕووسیا و ئەمریكا دەتوانن هاوكات چەندین كوالهەكی ناوكی هەڵ‌گرن ) .بە سەرنجدان بە هێزی زۆری چەكە نائاساییەكانی ڕووسیا و زیادكردنی سااڵنەی بوودجەی نیزامی ڕووسیە ،ئورووپا هەروا تا چەند دەیەی دیكە بۆ پاراستنی هێمنایەتی‌و ئاساییشی خۆی لە بەرامبەر ڕووسیا وابەستەی واڵتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەبێ. ئەم بەستراوەییە بە رادەیە پێویست و توندە كە تەنانەت ئاشكراكردنی بەڵگەگەلێك لەالیەن ئاغای ئیسنودێن لەبابەت سیخوڕیی بەرباڵوی ئابووریی‌و تەكنۆلۆژیی ئەمریكا لــە هاوپەیمانە ئوروپاییەكانیشی نەیتوانی كاریگەرییەكی ئەوتۆ لەسەر ئەو پێوەندییانە دابنێ.
قەیرانی ئۆكراین پەیامێكشی بۆ نەتەوە زوڵملێكراوەكانی دنیا هەیە‌و ئەویش ئەوەكە واڵتــانــی ڕۆژئــاوایــی دێموكراسی‌و ئازادییان بــۆ نێوخۆی واڵتــەكــانــیــان دەوێ‌‌و لــە كێشە نێونەتەوەییەكان‌دا وەك ئامرازێك بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسییەكانیان كەڵك لە دێموكراسی وەردەگــرن .ئایا مافی دیاریكردنی چارەنووس لــە مــافــە ســەرەتــایــیــەكــانــی هــەر نــەتــەوە و كۆمەڵگەیەك نیە؟ كەوایە بۆ ڕۆژئاوا سەبارەت بە هەستی نەتەوەخوازیی و سەربەخۆییخوازی ڕووسەكانی ڕۆژهەاڵتی ئۆكراین كەمتەرخەمە و بە تیرۆریستیان دەزانێ؟ قــەیــرانــی ئــۆكــرایــن پەیامێكشی بــۆ نــەتــەوە زوڵملێكراوەكانی دنیا هەیە‌و ئەویش ئەوەكە واڵتانی ڕۆژئـــاوایـــی دێــمــوكــراس ـی‌و ئــازادیــیــان بــۆ نێوخۆی واڵتەكانیان دەوێ‌‌و لە كێشە نێونەتەوەییەكان‌دا وەك ئامرازێك بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسییەكانیان كەڵك لــە دێموكراسی وەردەگــــرن .ئایا مافی دیاریكردنی چــارەنــووس لە مافە سەرەتاییەكانی هــەر نــەتــەوە و كۆمەڵگەیەك نیە؟ كەوایە بۆ ڕۆژئاوا سەبارەت بە هەستی نــەتــەوەخــوازیــی و سەربەخۆییخوازی ڕووســەكــانــی ڕۆژهەاڵتی ئۆكراین كەمتەرخەمە و بە تیرۆریستیان دەزانـــێ؟ ئایا دەنگی لێبڕاوی خەڵكی كریما شایانی ڕێزدانان نیە؟ ئایا ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی ئوسیتیا‌و ئابخازیا نادێموكراتیك بوو یان ئەوەكە دژایەتی لەگەڵ سیاسەتەكانی ڕۆژئاوا هەبوو؟ دیارە ڕووسیەش بەهۆی بەرژەوەندییەكانی پشتیوانی لە ئـــازادی‌و مافەكانی ڕووسەكانی ڕۆژهەاڵتی ئۆكراین دەكا ،جیهان هەرگیز هێرشی دڕندانەی هێزەكانی ڕووسیا لە ساڵی 1999بۆ ناوچەی سەربەخۆی خوازی چیچەن و وێرانكردنی ئەو واڵتە و كوشتار و ئاوارەبوونی بەشێكی ئەو نەتەوەیە لەبیر ناكا. وەرگێڕان بۆ کوردی :سیروان موساپوور
9
سیاسی
٣٠ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
ژماره٦٣٠ :
رۆژنامەی
پێنچ سەربازی ئێرانی‌و پرسی سیستان و بەلووچستان
رێبوار مەعروف‌زادە لــە ١٧رێــبــەنــدان ساڵی ١٣٩٣ پێنچ سەربازی ئێرانی لە بە دەستی بــزووتــنــەوەی چــەکــداری ئەلعەدل بەدیل گیران .ئەو بزووتنەوەیە لە سەرەتادا ڕایگەیاند ئەو عەمەلیاتە لە کــاردانــەوەی بە لەسێدارەدانی زیندانیانی بــەلــووچ ئەنجام داوە. کۆماری ئیسالمی هەوڵی‌دا پاکستان بــە نــەپــاراســتــنــی ســنــوورەکــان ـی‌و جێکردنەوەی ئــەو هێزە تۆمەتبار بــکــا ،بــــەاڵم ب ــزووت ــن ــەوەی عــەدل ڕایگەیان ئەوان لە خاکی ئێران دان‌و خوازیاری ئالۆگۆرکردنی ئەو پێنچ ســەربــازەن لەگەڵ ئــازادی بەشێک لە هاورێیانیان لە گرتووخانەکانی ئێران .دواجار یەکێک لەو سەربازانە لەسێدارە دراو چوار سەربازەکەی دیــکــە ل ــەس ــەر داوای م ــەول ــەوی عەبدولحەمید رێبەری سوننیەکانی سیستان‌و بەلوچستان ئازاد کران. لەو ماوەیەدا لە تەنیشت هەوڵدان بــۆ ئـــازادی ئــەو کەسانە لــە الیــەن دەوڵــەت ،هەم لە نێو ئۆپۆزیسیۆن کــــۆمــــاری ئــێــســامــی و هــــەم لە نێوخۆی رێژیم ئەو پرسیارە هاتە پێش کە پرسی خەڵکی سیستان‌و بــەلــوچــســتــان چــیــیـە‌و خــەڵــکــی ئــەو ناوچەیە چی دەوێ؟ سنووری بەرفراوان ،بێکاری،
سوننی بوونو بەلوچ بوون ئـــەو پــارێــزگــایــە گــەورەتــریــن ڕووبــــــەری خــاکــی هــەیــە ل ــە نێو پارێزاکانی ئێراندا و ١١لە سەدی خاکی ئێران پێکدێنێ .ئەو پارێزگایە ٩٠٠کــیــلــۆمــیــتــر لـــەگـــەڵ والتـــی پاکستان و ٣٠٠کیلۆمیتر لەگەڵ والتی ئەفغانستان سنووری هەیە. ئــەو ســنــوورە بــەرفــراوانــە لەگەڵ ئەفغانستان و پاکیستان ڕەهەندێکی ئەمنییەتی گرینگی بــەو پارێزگایە داوە .سیستان و بەلووچستان نزیک ٢٧٠کیلۆمیتریش سنووری ئــاوی بە دەریــای عومانه‌و ه هەیە. ئەو پارێزگایە لە رێگەی چابەهار بە دەری ــای عومان پێوەند دەرێ. هـــەروەهـــا خــــۆدی پــێــتــەخــتــی ئــەو پارێزگایە واتــە زاهیدان سنووری لــەگــەڵ هــەر دوو واڵتــی پاکستان و ئەفغانستان هــەیــە .پــارێــزگــای سیستان و بەلووچستان لە بواری ئابوورییەوە بە یەکێک لە هه‌ژارترین پارێزگاکانی ئێران ئەژمار دەکرێ و رێ ــژەی بێکاری لــەو پارێزگایە یــەکــجــار لــەســەرێــیــە .ل ــە بـــواری ئایینیشەوە بەشێک لە دانیشتووانی ئــەو پارێزگایە سوننی مه‌زهه‌بن. بــەلــووچــەکــان ل ــەو پــارێــزگــایــە بە زمــانــی بــەلــوچــی قــســە دەکــــەن و هەستی نەتەوەیاتییان هەیە .هەوڵە چــەکــدارەیــیــەکــانــی عەبدولمالیکی ریگی کە لە ساڵی ١٣٨٩لەسێدارە درا لـــەو هــەســتــە نــەتــەوەیــیــانــە سەرچاوەی دەگرت. ســــــنــــــووری بــــــــەرفــــــــراوان، ئابوورییەکی وێران و ستەمی ئایینی و نەتەوەیی دەرهەق بە دانیشتووانی پارێزگای سیستان و بەلووچستان
ئەو کۆمەلە فاکتەرەن کە بەستێنی ن ــارەزای ــەت ــی خــەڵــک بــە نیسبەت رێژیم و ئەنجامدانی پەرچەکرداری چەکداری دەخۆلقێنن. سپا و سیستان وبەلووچستان ئەو بەدیل گیرانە لە الیەک نیشانی دا کە هێزەکانی رێژیم ئــەو توانا بەالنیکەم ئەمنییەتی-نیزامییەیان بــەســەر نــاوچــە ســنــووریــیــەکــانــی
ئازاداکردنی ئەو سەربازانەش نەبوو. لە الیەکی دیکە ئازادکردنی ئەو چوار س ــەرب ــازەش لــەســەر ڕاســپــاردەی مەولەوی عەبدولحەمید نیشاندەری ن ــف ــووزی رێــبــەرانــی ســوونــنــی لە نێو دانیشتووانی ئــەو پارێزگایە دایــــە .هــەرچــەنــد هــەڵــکــەوتــەکــەی ژئۆپۆلیتیکی ئــەو پارێزگایە ،واتە هــەبــوونــی سنوورێکی بــەرفــراوان
دیکە هاوشێوەی عەبدولمالک ریگی پێگە و ناوبانگی ئەو بزووتنەوەیە لەنێو ببا. سەفەری رووحانی بۆ سیستان و بەلووچستان حــەســەنــی رووحـــانـــی رۆژی ســێــشــەمــمــە ٢٦ی خ ــاک ــەل ــێ ــوە سەفەرێکی دوو رۆژەی بۆ سیستان وبەلووچستان ئەنجام دا .گومانێک
پارێزگای سیستان و بەلووچستان نییە و هێزەکانی ئینتزامی و سپا بە پلەی یەکەم شکست خواردوی ئەو مەیدانە بــوون .هــەروەهــا دەوڵــەت و بەتایبەتی وەزارەتــــی نێوخۆ و پارێزگاری سیستان و بەلووچستان شکستخواردوی دووهەم ئەو بەدیل گیرانە بــوون چونکە رۆلێکیان لە
لــەگــەڵ ئەفغانستان و پاکیستان، مەجال بە بزووتنەوەی عەدل دەدا کــە بــتــوانــێ جمۆجۆلی چــەکــداری هەبێ ،بەاڵم کۆماری ئیسالمیش بە شێوازی جۆراوجۆر یەک لەوان لە رێگەی سپای قودس هەوڵ دەدا ئەو گرووپە یان یەکجاری لەنێو ببا یان بە دووپاتکردنەوەی سناریۆیەکی
لــەوە نیە کــە ســەفــەری رووحــانــی لەژێر کاریگەری بەدیل گیرانی ئەو پێنچ سەربازە بووە .ڕووحانی لەو سەفەرەدا لە زاهیدان دەستخۆشی لە هەوڵی ماموستایانی سووننی‌و شیعە و هــەروەهــا پیاوماقووالنی ئــەو پــارێــزگــایــە بــۆ رزگــــاری ئەو سەربازانە کرد .رووحانی جەختی
لــەســەر ئ ــەوە کـــردەوە کــە هەموو خـــەڵـــک پــێــوێــســتــە ل ــەب ــەرام ــب ــەر دابینکردنی ئەمنییەتی ئەو پارێزگایە بــەشــدار بــن و هێزەکانی نیزامی یارمەتیدەری خەڵک بۆ دابین کردنی ئــەمــنــیــیــەت دەبــــن .ئ ــەو پــەیــامــەش رەنگە لە تێگەیشتنی رووحانی بۆ دژواربوونی دابین کردنی ئەمنییەت لــە سنوورێکی ١٢٠٠کیلۆمیتری ئـــەو پــارێــزگــایــە لــەگــەڵ واڵتــانــی دراوسێ سەرچاوە بگرێ .دەوڵەتی ڕووحــانــی بــەو ســەفــەرە لــە هــەوڵ دایە لە الیەک پێش بەوە بگرێ کە ئــەو بەدیل گیرانە دەستی سپا و توندرەوەکانی لە پارێزگای سیستان و بەلووچستان ئــاوەاڵ بکا چونکە بەشێک لــە بــەرنــامــەی رووحــانــی تایبەت ک ــراوە بــە پێراگەیشتن بە نــاوچــە ئیتنیکی و هــەژارەکــانــی ئێران .لە درێژخایەنیش‌دا رووحانی پێویستی بــە دەنــگــی خەڵکی ئەو پــارێــزگــایــە دەبـــێ و نــاکــارامــەیــی دەوڵــەتــی رووحــانــی رەنــگــە ئــەوان لە بەشداری لە هەڵبژاردنێکی دیکە سارد بکاتەوە. سەرچاوەکان: »)١هـــزار و یک وعــده حسن روحانی در سیستان و بلوچستان، بهداد بردبار ،رادیو زمانە» »)٢انــتــشــار فقر در ایــران، محسن کاکارش ،رادیو زمانە» « )٣سپاە و اطــاعــات پیام دادند گروگانها را بکشید ،فرشتە قاضی ،روزانالین»
قەیرانی ئۆكراین سەلماندی ئورووپا هەروا الوازە
موختار نەقشبەندی بــەرژەوەنــدیــیــەكــانــی ڕووســیـا‌و ڕۆژئــــاوا لــە ئــۆكــرایــن چــیــن؟ ئایا گۆڕانكارییەكانی ئۆكراین خۆڕسك بوون یان پالنێكی لەپێش‌دا دارێژراو لەالیەن رۆژئاواوە؟ ئاكامی قەیرانی ئــۆكــرایــن چ دەبــــێ؟ كــاریــگــەریــی ئــــەو ق ــەی ــران ــە لـــەســـەر مــەســەلــە نێونەتەوەییەكان چیە؟ كاردانەوەی چین سەبارەت بە قەیرانی ئۆكراین‌و دابــەشــبــوون‌و لێكهەڵوەشانی ئەو واڵتــە چیە؟ دژكــــردەوەی چین بە گەمارۆدانی ڕووسیا چۆن دەبێ؟ ئــەم پرسیارانە‌و دەیــان پرسیاری دیكە لــەو بابەتە گرینگانەن كە لە دەسپێكی ئاڵۆزیی‌و شۆڕشەكان لە ئۆكراین‌دا شرۆڤەكارانی سیاسیی‌و ســـەربـــازیـــی بــــەخــــۆوە خــەریــك كــردووە .لە قسەكانی بەرپرسانی ێ ڕووســیــا بە كرملین دەردەكــــەو هیچ چەشنێك دەست لە مافەكانی ڕووسەكانی ئۆكراین هەڵناگرێ‌‌و زۆرترین ترسی واڵتانی ئەورووپایی بە تایبەت واڵتانی حەوزەی باڵتیك كە خــاوەنــی كەمایەتیی ڕووسین، ئەوەیە كە ڕووسیا تەنیا بە ئۆكراین ڕازی نەبێو بەوەندە واز نەهێنێ. دەرەن ــج ــام ــی قــەیــرانــی ئــۆكــرایــن ێ جــارێــكــی دیــكــە هــەرچــیــیــەك بـ ـ واڵتــانــی ئــورووپــایــی هێنایە سەر ێ پشتیوانیی ئەو بــاوەڕەی كە بەب ئ ــەم ــری ــك ــا تـــوانـــایـــی پــاراســتــنــی
ئاساییشی خــۆیــان لــە بــەرامــبــەر ڕوســـیـــادا نــیــە .بــەســتــراوەبــوونــی واڵتــانــی ئــورووپــایــی بــە ئەمریكا لەباری هێمنایەتییەوە ،لە سەردەمی شەڕی دووەمی جیهانییەوە دەستی پێ‌كرد .ئەگەر یارمەتییە نیزامی‌و ئابوورییە زۆرەكــانــی ئەمریكا بە هاوپەیمانان‌و بە تایبەت ڕووسیا نــەبــووایـە‌و هێزەكانی ئەمریكا بە شــێــوەیــەكــی ب ــەرب ــاو نــەدەهــاتــنــە مـــەیـــدان ،تـــــەواوی ئـــورووپـــا‌و بە تایبەت ئینگلیس‌و ڕووسیا تووشی چارەنووسێكی هاوشێوەی فەڕانسە دەبوون .دوای كۆتایی هاتنی شەڕ واڵتــانــی ئـــورووپ ــای ڕۆژئـــــاوا بۆ زیــنــدووكــردنــەوە‌و بــووژانــدنــەوەی ئ ــاب ــووری ــی ــەك ــەی ــان پـــەنـــایـــان بۆ ئەمریكا برد‌و لەباری هێمنایەتیی‌و نــیــزامــیــشــەوە لــە تــرســی هــێــرش‌و زاڵبوونی سۆڤیەت وابەستەی هێزی سەربازیی ئەمریكا بوون .پەیمانی ناتۆ كە لە ساڵی 1949لەنێوان 10 واڵتی ئورووپایی‌و ئەمریكا‌و كانادا (دواتـــر واڵتــانــی یــۆنــان‌و توركیە‌و ئەڵمانیای ڕۆژئــــاوا‌و ئیسپانیاش تێی‌دا بوونە ئەندام) واژۆ كرا بەم هۆیە بوو .بەپێی مــاددەی 5ی ئەم ســازمــانــە هــێــرش بــۆســەر یەكێك لە واڵتانی ئەندام ،وەك هێرش بۆ تــەواوی ئەو واڵتانە دادەنــراو ناتۆ ئەركی بەرگریی لە واڵتــی هێرش بۆكراوی لە ئەستۆ بوو ( ئۆكراین ئــەنــدامــی نــاتــۆ نــیــە) .دوابـــــەدوای لێكهەڵوەشانی شوڕەوی لە ساڵی 1991و كــۆتــایــی هــاتــنــی ش ــەڕی ئایدۆلۆژیكی بلووكی ڕۆژهــەاڵت‌و ڕۆژئاوا كە بەدوای ئەودا ڕووسیە ل ــەب ــاری ســیــاس ـی‌و ســـەربـــازی و ئ ــاب ــووری بــە تــونــدی الواز بــوو، بــوو بە هــۆی زیــادبــوونــی ڕێژەیی
ئــەمــنــیــیــەتــی واڵت ــان ــی ئـــورووپ ــای ڕۆژئاوا ،بەاڵم ڕووسیا كە میراتگری بەشێكی بــەرچــاوی چەكە ناسراو و نەناسراوەكانی شــۆڕەوی بوو، هەروا لەباری هێزی نیزامییەوە لە كۆی هێزی هەموو واڵتانی ئەندامی نــاتــۆ (بــێــجــگــە لــە ئــەمــریــكــا) زۆر بەهێزتر بوو و هەر ئەم بابەتەش
بوو بە هۆی بەردەوامیی پەیمانی نــاتــۆ .قــەیــرانــی بــاڵــكــان لــە دەیــەی نەوەدی زایینی‌و بێ‌توانایی واڵتانی ئورووپایی لە پێشگرتن لە كوشتار و وەچەكوژی لە یۆگسالڤیای پێشوو بــە هـــۆی پــشــتــیــوانــیـی‌و داكــۆكــیــی ڕووسیە لە سێربەكانی ئەو واڵتەش بە هۆی الوازیــی نیزامیی ئورووپا لە بەرامبەر ڕووسیە بوو (قەیرانی باڵكان سەرەنجام بە دەستێوەردانی
نیزامیی ڕۆژئــــاوا بــە ڕێبەرایەتی ئەمریكا كۆتایی هــات) ،دیــارە ئەم نیگەرانییەش دووالیــەنــە ب ــووە و ڕووســیــە هەمیشە س ــەب ــارەت بە پەرەسەندنی ناتۆ ڕەشبین بووەو هــەوڵــدانــی ئەمریكا‌و ئــورووپــا بۆ دانــانــی سیستەمی بــەرگــریــی دژە موشەكی پەرەی بەم ڕەشبینیە داوە.
نموونەی كردەیی ئەم نیگەرانییەی ێ لە جێگیركردنی ڕووســیــە دەكــر م ــووش ــەك ــەك ــان ــی كـــورتـــمـــەودای بالستیكی ئەسكەندەر لە كالینینگراد لــە چەند ساڵی ڕابـــردوو ببینرێ. زیــادكــردنــی ســااڵنــەی بــوودجــەی نیزامیی ڕووسیا‌و هێرشی بەرباڵو ب ــۆ ســـەر گــورجــســتــان ل ــە ســاڵــی ( 2008بــە تێكشكانی گورجستان لەم شەڕەدا ،ڕووسیە سەربەخۆیی
ئوسیتیا و ئابخازیای بــە فەرمی ناسی)و وەسەرخستنەوەی كریما بە خاكی ڕووسیا ،واڵتانی ئورووپایی ســەبــارەت بە بەكارهێنانی هێز لە چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچە لەالیەن ڕووسیاوە زیاتر لە پێشوو نیگەران كردووە. بە بــەراوردكــردنــی هێزی
نــیــزامــیــی ڕووســــیــــا‌و ئـــورووپـــا هــۆكــارەكــانــی نیگەرانیی واڵتــانــی ئورووپایی ڕوونتر دەبێتەوە .تەنیا بوودجەی نیزامی 4واڵتی ئینگلیس‌و ئەڵمان و فەڕانسە و ئیتالیا نزیكەی دوو هێندەی بــوودجــەی نیزامیی ڕووســیــەیــە (ب ــوودج ــەی نیزامیی ڕووسیا لە ساڵی 88 ،2013ملیارد دۆالر بوو) ،هەرچەند بەشێكی زۆر ل ــە بـــوودجـــەی نــیــزامــی
واڵتــانــی ڕۆژئـــاوایـــی بــۆ حــقــووق و خــزمــەتــگــوزاریــی پێرسۆنێلی ئ ــەرت ــەش خــــەرج دەكـــــرێ ،ب ــەاڵم دیسانیش بوودجەی توێژینەوە و دروستكردن و ڕاگرتنی كەرەسە نیزامییەكانیان لە ڕووسیا زیاترە بەاڵم چونكە ڕووسیە تەكنۆلۆژیای پێشكەوتووی نیزامیی شــۆڕەوی بــۆ بەمیرات مــاوەتــەوە ،ه ــەروا لە زۆر لە بــوارەكــان‌دا تەكنۆلۆژیای نــیــزامــیــیــەكــەی لـــە هـــی واڵت ــان ــی ئورووپایی لەسەرترە ،بۆ نموونە هــیــچ یــــەك لـــە ســیــســتــەمــەكــانــی پــــەدافــــەنــــدی هــــەوایــــی واڵتـــانـــی ئورووپایی شیاوی بــەراوردكــردن لەگەڵ سیستەمە پێشكەوتووەكانی ئێس 300و ئێس 400ی ڕووسیا نــیــن ،فــرۆكــەكــانــی ســوخــۆ 35و سوخۆ تی 50ی (سوخو تی 50 فرۆكەی نەسڵی پێنجەمی ڕووسیایە كە ئێستا بە شێوەی زۆر بەرهەم نەهێنراوە) ڕووسیا لە فرۆكەكانی تــایــفــون (دروســتــكــراوی ئینگلیس و ئــەڵــمــان و چــەنــد واڵتــــی ت ــر)، رافائیل (دروســتــكــراوی فەڕانسە)، گریپین (دروس ــت ــك ــراوی سوئێد) پــێــشــكــەوتــووتــرن .بـــەاڵم ڕووســیــا ب ــەه ــۆی كــێــشــە ئــابــووریــیــەكــانــی دوو دەی ــەی ڕابــــردوو نەیتوانیوە بــە شــێــوەیــەكــی زۆر چەكوچۆڵی ێو پــێــشــكــەوتــوو بــــەرهــــەم بــێــن ـ ب ــە گــشــتــی بـــەدەنـــەی ســەرەكــیــی ئەرتەشی ڕووسیە لە چەكوچۆڵی ێ ســـەردەمـــی شــــــۆڕەوی پــێــك د و هــەر ئــەم بــابــەتــەش بــۆتــە هۆی لەسەرتربوونی نیزامیی ئاسایی‌و نـــاســـراوی واڵت ــان ــی ئــورووپــایــی، بــــەاڵم پــشــت بــەســتــنــی ڕووســیــە ل ١٠
8
ژنان
٣١ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
چاالکیی ژنانی کورد لە هەڵبژاردنی
ژماره٦٣٠ : گــریــن ـگ‌و
شووڕا و شارەوانییەکان‌دا
حەسەن حاتەمی لە دە مانگی رابردوو دا ،لە دووبەشی کوردستان رۆژهــەاڵت ٢٤ -ی جۆزەردانی ١٥( ١٣٩٢ی جوونی -٢٠١٣و باکوور ٣٠ی مارسی ١٠( ٢٠١٤خاکەلێوەی )١٣٩٣دا ،دوو هەڵبژاردنی شووڕایی و بەرێوەبەری بە دوو نێوەرۆکی جیاوازەوە بەڕێوەچوون. رۆژهەاڵتی کوردستان لە ئێراندا شکڵ‌و نێورۆکی هەڵبژاردنەکان‌و سیستێمی دەســەاڵت لەگەڵ تورکیە گەلێک جیاوازە. مەبەستی نووسینی ئــەم مەتڵەبەش ،هەڵسەنگاندنی چاالکی ژنانە لە دوو بەشی کوردستان‌و چۆنیەتیی کەلک وەرگرتن لە درفەتەکانە. لە ئێراندا ،تەنیا هەڵبژاردنێکی لە ژێر دەسەاڵت‌و ساتووری شــووڕای نیگابان‌دا ،نیە شووڕاکانە .لەو سیستێمە‌دا ،شارەدارییەکان ڕاستەخۆ هەڵنابژێردرێن‌و ل ــە رێ ــگ ــای دەنــــگ دانــــی ئــەنــدامــانــی شـــووڕاکـــان هــەڵــدەبــژێــردرێــن .لــە خــولــی چــوارەمــی هەڵبژاردنی شووڕاکان‌دا ،دوای سێ ساڵ وەدواخستنی‌و هاوکات لەگەڵ یازدەیەمین خولی سەرکۆماری‌دا ،-بەڕێوەچوو. لەو دەورەیە‌دا ،رادەی ١٩٦هەزار و ٩١٧کەس بۆ کورسییەکانی ئەسڵی‌و جێگر لە شار‌و گوندەکان هەڵدەبژێردران .روونە کە کەرەسەکانی دێموکڕاسی بــەتــایــبــەتــی ،ئــــازادی حــیــزب‌و رێــکــخــراوەکــان لەنێو ئەوانیش‌دا ،جیا بیران‌و تێکۆشەرانی رێی ئازادی‌و مافی نەتەوەکانی بەرایی لەئێران‌دا ،ئیزنییان نیە .ئــازادی بەیان‌و کەلک وەرگرتن لە رادیۆ ،تلویزیون ،رۆژنامە، بەشێوەی یەکسان‌و هەمە الیەنە زۆر کەمە‌و بازنەی بانگەشەی هەڵبژارن راشکاوانە‌و شەفاف‌و بەربەرین نیە .ئیسالمییە دەسەاڵتدارە بناژۆکانیش -کە پێشتر ٢٠ ساڵ پێش هەڵبژردنی شووڕاکانیان گــرت ،-ترسیان لەهەرجۆرە کرانەوەیەک هەیە .بۆیە کێبەرکێیەکان لەچوارچێوەی یاساو ڕێساکانی کۆماری ئیسالمی‌دا، بەڕێوەچوون. بەوحاڵەش لە چوارەمین خولی شووڕاکان دا ،ژنان بەشداری زۆر بەرچاویان هەبوو .بە پێی راپۆرتی بەشی کۆمەاڵیەتی رۆژنــامــەی ئیعتماد ١٢ هەزار و ٨٧ژن لەسەرانسەری واڵت لە فەرمانداری‌و بــەخــشــداریــیــەکــان خــۆیــان ن ــاون ــووس ک ــرد کــە %٤ بەرزبۆوە .ئەو رێژەیە لە خولی سێیەم‌دا ٧ ،هەزارو٣٥ ژن ناونووسیان کردبوو .لە دەوری چوارەم دا ،ژنان‌و کیژانی کورد بەشداری بەرچاو و کاریگەریان هەبوو. لەو هەڵبژاردنەدا ،لە زۆربــەی هــەرە زۆری شار‌و شارۆچکەکان‌دا ،ژنان بە ئەندامەتی شووڕاکان هەڵبژێڕاون .ئەو هەڵبژێرانە نیشانەی چاالکی ژنان لە رۆژهەاڵتی کوردستان لە الیــەک‌و دەنگ پێدانیان لە الیەن ژنان ،کچان‌و پیاوانی خاوەن دەنگ لە الیەکی دیــکــەوە ،هەوڵێکی گرینگی مــەدەن ـی‌و مــۆدێــڕنــە بۆ بەشداری بەرفراوانی کۆمەڵگای مەدەنی‌و خوڵقاندی فــەزایــەک کــە دەســەاڵتــدارانــی ســـەرەڕۆ بــە ئاسانی ناتوانن پاشەکەشە یا سەرکوتی کەن .پێویستە رێز لەو کردەوە‌و هەوڵوێستانە بگیری‌و هان دان بۆ کەلک وەرگرتن لە هەموو دەرفەتەکان بەتایبەتی بە ژنان- کە دەنگ دانەوە و رەنگ دانەوە و کاریگەری پترە،- و پشتیگیری کردنیان زۆر بەقازانجی کۆمەڵگاکەمان بەرەو کرانەوە ،دەشکێتەو.
جوواڵنەوەی ژنان لە سەرانسەری ئێران بەگشتی‌و لە کوردستان بەتایبەتی، بە هەموو زەبــر و زەن ـگ‌و بیانووگرتن بە چۆنییەتی جلوبەرگ ،خۆداپۆشین یا حیجاب‌و حەساس بوونی لە رادەب ــەدەر بەمووی ســەری ژنــان‌و کچان ،نە تەنیا نەتونراوە سەرکوت بکرێ ،بەڵكوو بەرەو پێش چووە .ئەو خەباتە جێی دڵخۆشی‌و شانازییە و ئومێدبە گەشە کردنی پتری زورە.
ئەو چاالکییانە لە جۆرە بیرو هزرێک سەرچاوە دەگـ ــرێ کــە ئــومــێــد بــۆ دروسـ ــت بــوونــی فــەزایــەکــی مەدنی‌و کردنەوەی بازنەی تەسک‌و داخراو بۆ ژنان‌و بەشداربوونیان لە بڕیارەکانی مودیرییەتی‌و گۆڕان بە قازانجی کۆمەڵگا کە ژنان تێی‌دا دینامیزمێکی بەهێزن‌و بــەو پێیە کــە رادەی خــوێــنــدواری‌و بــاوڕ بــە خۆیان پتر ب ــووە ،بەخۆشییەوە بەئاکامێکی جێی سەرنج گەیشتوون. چونکە وەزعی رۆژهەاڵتی کوردستان لە ژێر دەســەاڵتــی کــۆمــاری ئیسالمی ویالیەتیی موتڵەقەی فقیه‌دا ،بەهۆی تێکۆشانی بەرفراوانی بۆ ئازادی‌و مافی نەتەوەیی ملیتاریزە‌و ئەمنییەتییە ،گەیشتن بە پلەکانی شارەداری و سەرۆک شووڕاکان بۆ ژنان زۆر کەمە. بــەاڵم هەلبژاردنیان بۆ ئەندامەتی لە شــووڕاکــان‌دا، بەخۆشییەوە زۆربەرچاوە. ژنــان لە رۆژهــەاڵتــی کوردستان نــاچــارن ،لە چەند رەهەندەوە چاالک بن .لەنێو بنەماڵە ،لە کۆمەڵگا، لەخوێندنگاکان‌و هەڵسکەوت کردن لە فەزایەکی زۆر داخراو و دژە ژن و پیاو ساالر و ....دا .بەاڵم چاالک بوونیان لە هەمووی ئەو مەیدانانە‌دا ،نیشانەی بوێری‌و ئازایەتییانە. جــوواڵنــەوەی ژنــان لــە ســەرانــســەری ئێران بەگشتی‌و لە کوردستان بەتایبەتی ،بە هەموو زەبر و زەنــــگ‌و بیانووگرتن بــە چۆنییەتی جــلــوبــەرگ، خۆداپۆشین یا حیجاب‌و حەساس بوونی لە رادەبەدەر بــەمــووی ســەری ژنــان‌و کچان ،نە تەنیا نەتونراوە سەرکوت بکرێ ،بەڵكوو بەرەو پێش چووە .ئەو خەباتە جێی دڵخۆشی‌و شانازییە و ئومێدبە گەشە کردنی پتری زورە. باکووری کوردستان
لە باکووری کوردستان مەسەلەکە وەک وترا جیاوازە .شارەوانیی‌و شووڕا‌و موختارەکانی گەڕەک‌و گوندەکان ،دەسەاڵتیی ئیجرایی تا رادەیــەک باشیان هەیە .شارەوانییەکان کە راستەوخۆ لە الیەن خەڵکانی تورک‌و کورد ،عەرەب‌و چەرکیس و ...هەڵدەبژێردرێن. بوونی سیستێمی فرە حیزبی‌و فرە گەلی بەشێوەی دێفاکتۆ (نــافــەرمــی) ،جگە لــە نــەتــەوەی تـــورک کە رەســم ـی‌و یاساییە ،بــوونــی هــەیـە‌و ئـــازادی رێژەیی هەڵبژاردن‌و ئیزن دان بە چاوەدێره بیانییەکانی چاالکی مافی مرۆڤ بەسەر دەنگ دانەکان‌دا ،کەڵک وەرگرتنی رێژیی لە مێدیاکان ،گورەپانی تیکۆشانی بۆ هەمووان بەرفراوانتر کردوه. ژنان‌و کچان لەو بەشەداو ،بە تایبەتی لە ١٢ ساڵی رابردوو کە ئاکەپە زۆربەی دەسەاڵتی پارڵمانی‌و دەوڵەتی وەدەست هێنا‌و بۆ یەکەمین جار لە مێژووی کۆماری تورکیە دا ،سێ جار زۆرینەی کورسییەکانی پارڵمانی بــردەوە‌و ســەرۆک وەزی ـر‌و سەرکۆمار لەو حیزبە هەڵبژێران .ئــەو فــەزایــە لــە ساڵی ٢٠٠٧وە دەســەاڵتــی کوودیتاچییەکانی ١٩٨٠ی زۆر کــورت کردوە‌و کرانەوەیەکی ڕێژەیی هاتە کایەوە .ئەو فەزایە کوردیشی گرتەوە‌و دانیشتنی بەدەپە ،ئانکارا ،ئیمرلی‌و قەندیل تیشکی گۆڕەپانەکانی خەباتی مەدەنی روونتر کرد. لەو کرانەوەیە دا -هەرچەند لە هەڵبژاردنی پارلمانی کە پێش دانیشتنەکان ئەنجام درابـــوو ،-کــوردەکــان نەیاتوانیبوو %١٠ی دەنگەکانی سەرانسەری تورکیە وەدەست بێنن ،بەاڵم پارڵمانتێرانی کورد‌و لەنێویان دا، ژنان ژمارەیەک کورسییان هەیە‌و بوونە هێزی چوارەم. هەرەوها بە گەشەکردن‌و سەقامگیری زۆرتری چاالکی حیزبی‌و ڕێکخراوەیی ،ژنانی کورد لە حیزب‌و رێکخراوە
شووێنەدانەرەکانیان دا ،هاوسەرۆک‌و بەڕێوەبەرن .ئەو دیاردەیەش کردەوەیەکی نوێی یەکسانی‌و بەرانبەری خوازییە کە هەم ژنان تێدا چاالکن‌و هەم پیاوەکان رێگر نین. لەو بارودۆخە دابوو کە هەڵبژاردنی شارەوانیی‌و شــووڕاکــان لە بــاکــووری کوردستان گرینگی پتری هەبوو .لەخەبات‌و بەرخودانەی نزیکەی سێ دەیه‌ی کوردان‌دا ،ژنان هێزێکی بەتوانا‌و کارامەی ئەو خەباته خوێناوی‌و دژوارە‌و ئینکارەی گەلی کــورد بەهۆی تورکەکانەوە لە الیــەک‌و لەسەرپێ بوونی خەباتی مەدنیی لە سەر شەقام‌و سندووقەکانی دەنگ دان لە الیەکی دیکەوە ،پتر لە سەد شارەوانی کە لەنێویان دا، سێ گەروە شار(پارێزگا) ی ئامەد ،وان‌و ماردین یان تێدایە ،وەدەست هێنران. ژنە خەباتگێر‌و تێکۆشەری بوێری کورد گوڵتان کشاناک ،ئــااڵی حیزبی ئاشتی‌و دێموکراسی (بە دە پــە) ی بە یارمەتی دەنــگ دەران ــی -کە بەدڵنیاییەوە زۆرتریان ژنان‌و کچان بوون -لە ئامەدی مەزن بردە ریزی یەکەم‌و بوو بە یەکەم شارەداری ژنی کورد لە مێژووی بەرخۆدانی باکووری کوردستاندا. ژمارەیەکی زۆری دیکەی ژنانی کــورد کە کەسی وەک فاتمە شاهین -شارەداری غازی عەنتەبە لە حیزبی دادو گەشە پێدانی -شی تێدایە ،بوونە شارەدار و ئەندامی شــووڕاکــان .ئــەوان س ــەرەڕای کۆمەڵگای نایەکسان‌و نابەرابەر ،بوونی دیــاردەی عەشیرەیی‌و کەمتر گەشەکردوی کۆمەاڵیەتی‌و بەربەستی زۆر لەسەر ڕێیان ،چاالکانە بەشێوەی مۆدێڕن‌و مەدنیانە هەنگاوگەلێکی مەزنیان هاویشت‌و بوون بە دیانامۆ( مۆتوڕی) ی ئاڵوگۆڕەکان. لە شڕۆڤەی هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیە‌و دەسکەوتی کوردەکان ،کە بەشی دوویەمی وتارێکی
محەممەد عالی دەسماڵییە‌و قوباد ئارش تەرجەمەی کــردوە‌و لە ماڵپەڕی کورد پرێس‌دا ،باڵوکرداوەتەوە نووسراوە« :یەکێک لە خاڵە بەرجەستە‌و پۆزێتیڤەکانی ســەرکــەوتــنــی پ ــارت ــی ئــاشــتــی‌و دێــمــوکــراســی لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ســەرۆک شارەوانییەکان، بەرجەستەبوونەوەی پێگەی ژنــان‌و هەڵبژاردنی ٢٠ ژن وەکو سەرۆک شارەوانی بووە .ئەڵبەتە لە هەرکام لە سەرۆک شارەوانیە پیاوەکانیش‌دا ،شارەوانییەکی هــاوســەرۆک‌و هاوسەنگ هەیە کە هەموویان ژنن. بەو بۆنەوە بەدەپە توانیویەتی لە ده‌رفه‌ته سیاسی‌و کۆمەاڵیەتیی‌و فەرهەنگییەکانی ژنان بەشێوەیەکی باش کەڵک وەرگرێ .بەاڵم هێشتا نادیارە کە دامەزاراندنی سیستێمی هــاوســەرۆکــی بــۆ شــارەوانــیــیــەکــان کە رەهەندێکی یاسایی نیە‌و تەنیا لەچوارچێوەی مۆدێلی ئایدۆلۆژی پەکەکە دروست بوە لە داهاتوو دا ،تا چ رادەیەک پۆزێتیف دەبێ». ئەو سەرکەوتنەی کوردان لە باکووری کوردستان کە زۆربەی تواناکان هێزی ژنان‌و کچانە کە پێویستە زۆری هەڵوێستە لــەســەر بــکــرێ‌و بەهێند بگیرێ. هەوڵ بدرێ ئەو توانا‌و وزەیە بەره‌و گەشە‌ورێژه‌ی زۆرتر لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا ،بچێ و سەنگایی زۆرتری لەسەر جوواڵنەوەی گەلەکەمان لەو بەشەی کوردستاندا ،دابنێ. سەرچاوەکان: رۆژنامەی ئیعتماد کورد پرێس گووگل
رۆژنامەی
درێژەی:
رۆژنامەنووسی لە کوردستان‌و نەبوونی خوێندەواری میدیایی کە هێشتا ستانداردی پیشەیی لە راگەیاندن‌دا لە کوردستان ڕەچاو ناکرێ .بۆیە لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە بەرباس کە ئاخۆ گرفتەکە چییە؟ خەریک بوون بە وەاڵمی ئەم پرسیارەی سەرەوە ،رامان دەکێشێ بۆ الی چەند گرفتی دیکە کە ئەمڕۆشی لەگەڵدابێ راگەیاندنی کوردی بە دەستییەوە دەناڵێنێ .یەکەم گرفت کە لێرەدا دێتە بەردەممان ،دۆخی سیاسی‌و هەلومەرجی سیاسی زاڵ بەسەر هەموو بەشەکانی کوردستانەوە کە بەدرێژایی مــێــژوو رێــگــر بـــووە ل ــەب ــەردەم گــەشــەکــردنــی کۆمەڵگەی کوردستان لە بوارە جیاوازەکان‌دا .ئەم هۆکارە رەنگدانەوەی بەسەر رەوتــی گەشەی راگەیاندنو وشیاریی میدیایی لە کوردستاندا هەبووە‌و هەیە‌و لە ژێر کاریگەریی ئەم دۆخەدا زۆر گرفتی دیکە هاتوونەتە ئاراوە .گرفتی دووەم ،قەیرانێکی تیۆریکە کە ریشەی لە رابــردوو دایـە‌و بووتە هۆی ئەوەی کورد خاوەن هێزی مرۆیی پرۆفیشناڵ لە بواری راگەیاندن‌دا نەبێ .بەواتایەکی دیکە ئێمە بەو بۆنەوە کە خاوەن دەوڵەت‌و کیانی خۆمان نەبووین ،نەمانتوانیوە هاوشان لەگەڵ واڵتانی ناوچەکە خاوەن ناوەندیی ئاکادیمی‌و زانستی بەهێز بین لە بواری راگەیاندن‌دا ،بۆیە بــەردەوام لە قەیرانێکی تیۆریک‌دا ژیاوین‌و بەرهەمی نەتەوەکانی دیکەمان دەرخوارد دراوە‌و بە گوێرەی ستاندارد پیشەییەکان گەشەمان نەکردووە .گرفتێکی دیکەی بــەردەم پیشەیی بوونی راگەیاندن لە کوردستاندا، حیزبەکانن .ئێستا ئەگەر سەیر بکەین دەبین لە هەر چوار پاڕچەی کوردستان ژمارەیەکی زۆر حیزب‌و الیەنی سیاسی بوونیان هەیە ،هــەر کــام لــەم حیزبگەلە بە شێوەی فەرمی ژمارەیەک دەزگــای راگەیاندنی هەیە (ماڵپەڕی ئێلکترۆنی، رادیۆ ،تەلەفزیۆن ،گۆڤار ،رۆژنامە و ،)...بە شێوەی نافەرمیش هەر کامیان بە دەیــان کەناڵی الوەک ـی‌و سێبەریان هەیە بۆ گەیاندنی پەیامە نافەرمییەکان‌و هەندێ جار ئەزیەت کردنی ئــەم و ئــەو و بــاو کــردنــەوەی تۆمەت و جوێن و . ...ئەمە وای کردووە جۆرێک لە قۆرغکاری لە پانتای کاری راگەیاندن لە کوردستان دروست بێ .ئەم قۆرغکاریەش لەباتی ئەوەی ئاراستەی کاری میدیایی ،بەرەو ئاراستەیەکی پرۆفیشنااڵنە بەرێ ،بەئاراستەی پێچەوانەدا هەنگاو دەنێ‌و بێسەروبەرەیی‌و بشێوی لەم بوارەدا بەرهەم هێناوە .هەروەها رێگرە لەبەردەم الچوونی کاریگەریی رۆژنامەگەریی‌و گوتاری شاخ بەسەر رۆژنامەگەریی شــارەوە .گرفتێکی دیکەی رۆژنامەگەریی لە کوردستان ئەوەیە کە هێشتا نەمانتوانیوە لە ژێر کاریگەریی ئەوە نەتەوانە دەرباز بین کە کوردستانیان بەسەردا دابەش کراوە .لە باشووری کوردستان بە زەقی هەست بە کاریگەریی رۆژنامەگەریی‌و دونیای راگەیاندنی عــەرەب بەسەر میدیا کوردییەکانەوە دەکــرێ .لە باکور کاریگەریی تورک بەسەر میدیای کوردییەوە دیارە .لە رۆژهەاڵت کاریگەریی‌و شێوازی کــارکــردنــی راگــەیــانــدنــە فارسییەکانمان بــەســەرەوەی ـە‌و لە رۆژاواش کاریگەریی عەرەبمان بەسەرەوەیە. ســـەرەڕای ئــەم کێشەگەلە ،کێشەی ســەرەکــی ئەمڕۆی ئێمە لە کوردستان نەبوونی خوێندەواریی میدیایی (Media )Literacyیــــە .تا بەشێوەیەکی قــووڵ لــەم الیــەنــەوە گەشە نەکەین ،ناتوانین بگەینە ئاست کــاروانــی رۆژنامەگەریی‌و راگەیاندنی واڵتانی دیکە‌و لەو مەیدانەدا قسەی خۆمان هەبێ. خوێندەواریی میدیایی بە شێوەیەكی گشتی واتە« :تێگەیشتنێكی پشت بەستوو بە لێهاتوویی كە بەو پێیە دەتوانرێ جۆرەكانی میدیاو جۆرەكانی بەرهەمیی میدیاكان لێك جیا بكرێتەوەو بناسرێ»( .دكتر يونس شكرخواه ،سواد رسانه ای چيست؟) خوێندەواریی میدیایی یارمەتیدەرە بۆ ئــەوەی لە سۆنگەی تێگەیشتنێكی راستەقینەوە كەڵك لە ئــامــرازە میدیاییەكان وەربگرین‌و بەكاریان بهێنین. ئەگەر لە ژێر تیشكی ئەم خوێندنەوەیەدا چاو لە میدیای كوردی بكەین ،بۆمان دەردەكــەوێ كە بە هۆی تێنەگەیشتن لە میدیاو ئەرك‌و قازانجەكانی ئێستا ئێمە لەم بوارەدا بینەری بێسەروبەرەییەكی سەیرین .ئەم بێسەروبەرەییە ئەمڕۆ لە راگەیاندنو رۆژنامەگەریی كــوردی‌دا بۆتە دیــاردەیــەك كە پێویستە پێشی پێ بگیرێ‌و هۆكارەكانی لێك بدرێتەوە .هۆكاری سەرەكیی ئەم بێسەروبەرییە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو كولتوورەی كە پێویستە لە نێوان كۆڕوكۆمەڵ و الیەنە كوردییەكان‌و تەنانەت تاكی كورددا بەرانبەر بە كاری راگەیاندنو رۆژنامەگەریی هەبێ ،بوونی نییە .بە گوێرەی بــەرژەوەنــدی رێكخراوەیی و گرووپی لەگەڵ ئامرازە میدیاییەکان دەجووڵینەوە .لەم رووەوە راگەیاندن لە كۆمەڵگەی ئێمەدا بۆتە ئامرازێك لە خزمەت دەسەاڵتی تاك‌و حیزبەكان دا. بەم پێیە ئەوەی کە لە گۆڕەپانی راگەیاندن لە کوردستاندا دەیبین ،بە تایبەتی لە بواری راگەیاندنی نووسراودا ،ناتوانین بە مانا پیشەییەکەی نــاوی رۆژنامەگەریی لەسەر دابنێین. بەپێچەوانەی دەسپێکی مێژووی رۆژنامەگەریی کوردی کە لە رووی پیشەییەوە دەسپێکێکی باشە ،ئێستاشی لەگەڵ بێ راگەیاندن لە کوردستان نەیتوانیوە رێچکەی پیشەیی خۆی بەمانای راستەقینە بگرێتەبەر .سەرەڕای کۆمەڵێک گرفت و ئاستەنگ ،کۆسپی سەرەکی بەردەم راگەیاندن لە کوردستاندا نەبوونی خوێندەواریی میدیاییە ،بۆیەش باشترین چەمک کە بتوانێ دەربڕی ئەم دۆخە بێ ،چەمکی «رەشنامەنووسی»یە. بە کورتی ئەوەی دەیبین کۆمەڵێک تایبەتمەندی باش و خراپی هەیە‌و دەکرێ بێژین ئەمە رۆژنامەگەریی نییە ،بەڵکوو ئەم زۆر و بۆرییە ،رەشنامەنووسییە.
7
سیاسی _ کۆمەاڵیەتی
٣٠ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
ژماره٦٣٠ :
رۆژنامەی
رۆژنامەنووسی لە کوردستان‌و نەبوونی خوێندەواری میدیایی (بە بۆنەی 116ساڵەی دەرچوونی یەکەم رۆژنامەی کوردی) مادح ئەحمەدی ئەگەرچی ئەزموونی رۆژنامەگەریی بۆ کــورد لە تــاراوگــەوە دەستی پـێ‌کــرد ،بەاڵم بە گەڕانەوە بۆ ئەو سەردەمە بەو ئەنجامە دەگەین کە دەسپێکێکی باش و وەرچەرخانێکی گــــەورە ب ــوو لــە مــیــژووی کــــورد‌و بزاڤیی رووناکبیری کــورد دا .دەرکــردنــی یەکەم ژمــارەی رۆژنامەی «کوردستان» (لەالیەن بنەماڵەی بدرخانییەکانەوە بە سەرنووسەری «مێقداد مەدحەت بدرخان») لە 22ی ئاپریلی (22ی نیسان) ساڵی 1898لە قاهیری پایتەختی میسر ،هەنگاوێکی پڕ مەزن بوو بۆ ئەو دەم. لەوەش گرنگتر ئەوەیە کە ئەو چەند ژمارەی رۆژنامەی کوردستان کە لە قاهیرە دەرچوو بــە نهێنی رەوانــــەی ئەستەمبوڵ‌و بەشێک لــە نــاوچــە کوردنشینەکانی ژێــر دەســەاڵتــی ئیمپراتۆری عوسمانی کــراوەتــەوە‌و دابەش کـــراوە .ئــەمــەش دەکـــرێ وەک هەوڵێک بۆ رۆشنگەریی‌و رێکخستن‌و وشیار کردنەوەی رای گشتی بێتە ئــەژمــار‌و یەکێک لــە خاڵە بەهێزەکانی رۆژنامەی کوردستانە .خاڵێکی بەهێزی دیکەی رۆژنامەی کوردستان ،ئەوەیە کە لەو ســەردەمــەدا زۆر گرنگی بە هەواڵی شەڕ‌و رووداوەکانی دەورووبەری دەدا. ڕاستە رۆژنامەی کوردستان لە تاراوگە‌و لــە هەلومەرجێکی کــۆمــەاڵیــەتــی ـ سیاسی ئــابــنــۆرمــاڵ‌دا ل ــەدای ــک بــــوو ،بـــەو حــاڵــەش دەستپێکی رۆژنامەگەریی بۆ کورد بناغەیەکی بــاش ب ــووە‌و بەپێی ئــەو تایبەتمەندییانەی ســـەرەوە دەتــوانــیــن بێژین رۆژنــامــەگــەریــی کـــوردی ،دەستپێکی کــارام ـە‌و پرۆفیشناڵی
هەبووە .بەپێچەوانەی ئەم دەستپێک باشە، ئاڵوگۆڕە سیاسییەکان‌و دۆخی ناسەقامگیر کوردستان دەبنە هــۆی ئــەوەی کە قەتاری رۆژنامەگەری لە کوردستان لە رەیل البدا‌و ئاراستەیەکی ناسروشتی بگرێتە بەر .ئەمە بووەتە هۆی ئەوەی کاروانی ڕۆژنامەگەریی کـــوردی لــە نــاو پــرۆســەیــەکــی ســروشــتـی‌دا، هــاوشــانــی نــەتــەوەکــانــی نــاوچــەکــە گەشە نــەکــات .هــۆکــارەکــانــی ئــەم گــەشــە نەکردنە بــەپــێــی قــۆنــاغــەکــان جـ ــیـ ــاوازن‌و بەشێکی زۆریشیان هاوبەشن .بێگومان قسەکردن لەسەر ئەو قۆناغگەلە بەدواداچوونی وردو کاتێکی زۆری دەوێ .ئــەوەی لێرەدا زیاتر مەبەستە ،قسەکردنە لەسەر دۆخی ئەمڕۆی ڕۆژنامەگەریی‌و ڕاگەیاندن لە کوردستان کە بە دەستی کۆمەڵێک نەخۆشی کوشندەوە دەناڵێنێ. ل ــە مـــــاوەی چــەنــد ســاڵــی رابـــــــردوودا، راگ ــەی ــان ــدن‌و پــیــشــەی رۆژنــامــەگــەریــی لە کوردستان ،گەشە‌و پێشکەوتنی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە .ئەم گەشە کردنە لە رووی چەندایەتییەوە ،زۆر زۆرە‌و گەیشتووەتە ئاستێک کــە جــۆرێــک لــە بــێ ســەروبــەریـی‌و پاشاگەردانی پێوە دیــارە ،بەپێچەوانەوە لە رووی چۆنایەتیی وەک پێویست گەشەی نـــەکـــردووە‌و نــاتــوانــیــن بــێــژیــن ســتــانــداردە جیهانی‌و پیشەییەکان رەچاو کراوە. بــەو پێیەی کە هێشتا لە کوردستان لە روانگەیەکی شکڵی‌و ئامرازییەوە سەیری مــیــدیـا‌و کــەرەســەکــانــی راگــەیــانــدن دەک ــرێ، بــــەردەوام ژمـــارەی میدیاکان زۆر دەب ـن‌و بەشێوەیەکی ناسروشتی ئەو رێژەیە رووی
لــە زی ــاد بــوونــە .وای ل ـێ‌هــاتــووە هــەرکــەس ئیماکانات‌و توانایی دارایی هەبێ بێ گوێدانە پێوەرە پیشەییەکان ،دەزگایەکی راگەیاندن دەکــاتــەوە‌و بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆی‌و خــۆنــاســانــدن ب ــەک ــاری دێــنــێ‌و بــەگــوێــرەی ویستی خۆشی پەالماری نەیارەکانی دەدات. ئەم کێشەگەلە (کە لە باشووری کوردستان بە زەقــی دەبینرێ) ،ریشەکانی ئەگەڕێتەوە بــۆ ئــەو تێگەشتنە هــەڵــەی کــە بــەرانــبــەر بە
ئــەرک‌و رۆڵــی میدیا لە کــوردســتــان‌دا زاڵــە. دەرکەوتەکانی ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە وای کــردووە کە بازرگان ،سیاسەتوان ،کەسانی ئــاســایــی و ...ببنە رۆژنـــامـــەنـــووس‌و هــەر کــامــەیــان دەزگــایــەکــی راگــەیــانــدنــی هەبێ‌و کارتی رۆژنامەوانی الیەنێکی هەبێ .لە وەها حاڵەتێک‌دا سروشتییە کە گەشەی میدیایی لە ڕووی چۆنایەتییە وەاڵمدەر نەبێو ناستاندارد بێ .لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا هەندێ
شه‌ڕێکی به‌رده‌وام‌و ناڵه‌ناڵی بێ کۆتایی... کاولکارییه‌که‌ی‌و ئاسه‌وار ه ماڵوێرانکه‌ره‌که‌ی به‌شی هه‌ر ه زۆری بۆ کورد بوو ،به‌اڵم 25 ساڵ دوای ته‌واو بوونی ئه‌و شه‌ڕ ه ههموو رۆژێ خه‌ڵکی کوردستانن ک ه گوێیان ل ه گرمه‌ی مینو ته‌قه‌مه‌نییه‌کانی پاشماوه‌ی عه‌لی بداغی شه‌ڕ ده‌بێ‌و بنه‌ماڵه‌یه‌ک کۆستیان ده‌که‌وێ. ئــه‌و ه کوردستان ه کـ ه ده‌وڵـــه‌ت خــۆی‌و ته‌نیا لـ ه م ــاوه‌ی ســێ ڕۆژداو لـ ه سێ شوێنی ته‌نیا ناوچه‌یه‌کی کوردستان ،وات ه به‌پێی ئامار ه ڕه‌سمییه‌کانی ده‌ڵێ زیاتر ل ه 16 مه‌ریوان سێ که‌س به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مین القیان په‌ڕی. دوانــیــوەڕۆی ڕۆژی شەممە رێكەوتی ١٦ی خاكەلێوەش شوانکارەیەک بە ناوی جــەمــاڵ كــەریــمــی ،كـــوڕی رەشــیــد خەڵكی ئاوایی «گوڵچیەر»ی مەریوان ک ه لەنزیك پــادگــانــی ئــەرت ـه‌ش ســەرقــاڵــی لــەوەڕانــدنــی مــەڕو مااڵته‌که‌ی بــوو ،كەوتە ســەر مینو القێکی په‌ڕی .سێ ڕۆژ دواتر ،وات ه ڕۆژی سێشه‌ممه 19 ،ی خاکه‌لێوه‌ش ل ه ئاوایی «ئــاســنــاوێ»ی س ـه‌ر ب ـ ه ش ــاری م ـه‌ریــوان که‌سێک بـ ه نــاوی عــومـه‌ر دێهقانی کـ ه بۆ کۆکردنه‌وه‌ی گیای به‌هاری ڕووی کردبو ه کێوه‌کانی ده‌وروبـــه‌ری گونده‌که‌ی ،که‌وت ه سه‌ر مینو به‌و هۆیه‌و ه القێکی ل ه ده‌ست لێوه دا .ڕۆژی دواتریش واتــه 20ی خاکه که‌سێکی خەڵکی گــونــدی «ســـەردۆش»ی سەربەو شاره‌ش به ناوی فایەق ئەحمەدزادە، نــاســراو بــە فــایــەقــی دەروێــــش مــەحــمــوود بەهۆی تەقینەوەی مین لە شوێنێک بەناوی «قــەالنــجــان» لــە نزیک ســنــووری هەرێمی میلیۆن مینی له‌کارنه‌خراوی هه‌ڵنه‌گیراوه‌و ده‌یـــان میلیۆن ته‌قه‌مه‌نی ل ـ ه دوای شه‌ڕ کوردستان القی پەڕی. چ ـه‌نــد پــاتــبــوون ـه‌وه‌ی ئــه‌و ڕووداوه‌‌و تـێ‌دا به‌جێ مــاون ،بـه‌اڵم که‌مترینی ئه‌وان ه دڵته‌زێنان ه ک ه جاری وای ه زیان‌و خه‌ساره‌کانی هه‌ڵگیراونه‌ته‌وه‌و تاڵ‌و گه‌پجار ئه‌وه‌ی ڕاست زۆر له‌وه‌ش زیاترن ،ئاماژ ه به‌و ڕاستییه‌ن له‌و ڕۆژه‌ی جێژنی پاکسازیی ئه‌و ناوچان ه ن ده‌گرن ،هه‌ر ئه‌و ڕۆژ ه حه‌وت منداڵی ک ه هێشتا شه‌ڕ ل ه کوردستان به‌رده‌وامه ،ل ه می به‌ڵگه‌ن بۆ ئـه‌وه‌ی کوردستان ل ه ڕوانگه‌ی ڕووح ســووکــی گوندێکی بێبه‌ش ئه‌ویش ده‌سه‌اڵته‌و ه به‌به‌شێک ل ه ئێران داناندرێ ،هه‌ر ل ه ناوچه‌ی مه‌ریوان بوون ه قوربانیی خه‌ڵکه‌که‌و دانیشتووانه‌که‌شی مافی وه‌ک ته‌قینه‌وه‌ی مینو یه‌ک له‌وان القی په‌ڕی. نـ ــاڕاسـ ــت ـ ـی‌و چــه‌واشــه‌ک ــاری ــیــه‌ک ــان ــی یه‌کی ئه‌وانی دیکه‌ی نیهو ئێر ه هه‌رێمیکی تــا سـ ـه‌ر ئێسقان بــریــنــدار ،تــا ئــه‌وپــه‌ڕی کــاربـه‌ده‌ســتــان‌و نــاوه‌نــد ه پێوه‌ندیداره‌کان هه‌ر به‌وه‌ند ه نابڕێته‌وه ،ئێستاش ئامارێکی فه‌رامۆشی‌و په‌راوێزخران. بــۆ ده‌ڵــێــم له‌بیرکراو و پ ـه‌راوێــزخــراو؛ وردو ده‌قیق ل ه قوربانییانی ته‌قینه‌وه‌ی مین چــونــک ـ ه 25ســاڵــ ه شـــه‌ڕ لـ ـه‌گـ ـه‌ڵ عــێــراق ل ه کوردستان له‌به‌ر ده‌ست‌دا نین ،خه‌ڵک ل ه ت ـه‌واو بــووه ،شهڕێک ک ه ماڵوێرانییه‌که‌ی ،ههموو گوندو ناوچه‌کان ده‌زانــن چه‌ندیان
ێ لێ کــوژراوه ،بریندار بووه، که‌ی‌و ل ه کو به‌اڵم تا ئێستاش هیچ ناوه‌ندێکی حکوومه‌تی خـــۆی بــه بــه‌رپــرســیــاری ک ــۆک ــردنــه‌وه‌ی زانــیــاریــیــه‌کــانــیــش نــــه‌زانــــیــــوه‌و؛ ڕێ ل ه ڕێکخراوه‌و ناوه‌ند ه مه‌ده‌نییه‌کانیش گیراو ه له‌و چوارچێوه‌یه‌دا کاری خۆیان بکه‌ن. س ــی ــاســه‌ت ــی هـــــــــــه‌اڵواردن‌و فـــــه‌رق‌و جیاوازیدانانی ده‌وڵـه‌ت ده‌رهـه‌ق ب ه خه‌ڵکی
هـــه‌زاران ک ـه‌س ل ه قوربانیانی ته‌قینه‌وه‌ی مین ل ـ ه کــوردســتــان ئـ ـه‌و ه بــارودۆخــیــان ـه، ئ ـه‌وان ـه‌ی ب ـه‌و هــۆی ـ هو ه گیانیان لـ ه ده‌ســت داوه ،بنه‌ماڵه‌کانیان له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌و ه ک ه به‌پێی قانوون ده‌بــێ به‌رعوده‌ی پاراستنی ئه‌منیه‌ت‌و گیانی خه‌ڵکه‌که‌ی بێ هه‌ر الیان لێ نه‌کراوه‌ته‌وه‌و؛ ئه‌وانه‌ش ده‌ست‌و القیان پــه‌ڕیــوه‌و نقوستان بـــوون‌و کـه‌وتــوونـه‌تـ ه
ک ــورد ه ـه‌ر ل ـ ه مــافــی ب ـه‌شــداریــی سیاسی، کۆمه‌اڵیه‌تی ،ئابووری ،پڕۆژه‌کانی ئاوه‌دانی‌و وه‌به‌رهێنان‌دا کورت ناکرێته‌وه ،به‌ڵکوو له‌و بواره‌ش‌دا قوربانیانی ڕووداوی ته‌قینه‌وه‌ی لـ ه کــوردســتــان سیستماتیک غ ـه‌دریــان لێ ده‌کــرێ‌و مافه‌کانیان ژێرپێ ده‌نــرێ .تۆ ل ه واڵتی خۆت ،ل ه ژینگه‌و شوێنی ژیانی خۆت، لـ ه مــووچ ـه‌و س ـه‌ر ڕێ‌و کوێستانی خۆت قوربانیی سیاسه‌تی دوژمنکارانه‌ی ده‌وڵه‌ت‌و کـه‌مــتـه‌رخـه‌مـی‌و خه‌مساردییه‌کانیان بی، به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مین بکوژرێی ،ده‌ست‌و القت بپه‌ڕێ ،بریندار بی‌و ل ه ژیان بکه‌وی، که‌چی ده‌وڵه‌ت خۆی ب ه به‌رپرسیاری ئه‌و ه نه‌زانێ‌و ئاوڕت لێ نه‌داته‌وه؛ ئه‌و ه غه‌درێک ه له‌و ئێرانه‌دا هه‌ر ل ه خه‌ڵکی کورد ده‌کرێ .ب ه
ســووچــی مــاڵ ـه‌کــانــیــان ،لــ ه هـــه‌ر چه‌شن ه مافێکی پێکران ،دابینبوونی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و چاره‌سه‌ری پزیشکی‌و ده‌رمانیی ده‌وڵه‌تی بێبه‌ش کــراون‌و ئه‌وه‌ی له‌و نێوه‌دا بایه‌خی نیهو مه‌زاده ،گیان‌و ژیانی خه‌ڵکی کورده... جیا له‌وه‌ش خێرو بێری مین بۆ کۆماری ئیسالمیش جێی سه‌رنج‌و وردبوونه‌وه‌یه. ئێران هـه‌م مین ل ه دژی دژب ـه‌رانــی ده‌کــار ده‌کــا ،هه‌م ده‌یفرۆشێ؛ هه‌ر بۆیه‌ش پێملی هیچ کام له‌و په‌یماننامه‌و کۆنڤانسیۆنانه‌ش نـــه‌بـــوو ه کـــ ه لـــ ه پــێــنــاو کــه‌م ــک ــردنــه‌وه‌ی خه‌ساره‌کانی مین په‌سند کراون ،تا به‌مجۆر ه خه‌ڵکی کوردستان ئه‌و که‌م ه ده‌ره‌تانه‌شیان نه‌بێ تا ل ه ئه‌گه‌ری ئه‌ندامه‌تیی ئێران له‌و په‌یماننامه‌و کۆنڤانسیۆنانه‌دا چــاویــان ل ه
کەناڵی تــەلــەفــزیــۆنـی‌و دەزگـــای راگــەیــانــدن کــرانــەوە‌و تا ڕادەیـــەک شێوازێکی تازەیان لە میدیای کــوردی‌دا هێنا ئــاراوە ،بەاڵم بەو حاڵەش ژمارەیەک لەو میدیاگەلە هەر لە ژێر سێبەری ئەم‌و ئەودان‌و نەیانتوانیوە بە مانای راستەقینە ،رۆڵــی خۆیان وەک میدیایەکی پرۆفیشناڵ بگێڕن ،ئەمەش سەلمێنەری ئەوەیە ل٨
یارمه‌تی‌و به‌هاناوه‌هاتنی ئ ـه‌و ڕێکخراو ه جیهانییان ه بێ .هۆکاره‌که‌شی ڕوونه ،ئه‌گه‌ر ئــێــران ی ـه‌ک ل ـه‌و په‌یماننامانه ،بــۆ نموون ه په‌یماننامه‌ی « ئۆتاوا» ئیمزا بکا که تا ئێستا 158واڵت ئیمزایان کردوه ،ده‌بێ ده‌ربه‌ستی ئـــه‌وه بــێ ک ـ ه دوای کــۆتــایــی هــاتــنــی هـه‌ر شهڕێک ل ه واڵته‌که‌ی ،ل ه ماوه‌ی د ه ساڵ‌دا ههموو مه‌یدانه‌کانی شه‌ڕ ،مه‌زراو مووچه‌و ل ـه‌وڕگ ـه‌و کوێستان‌و ناوچه‌کانی شوێنی ژیــانــی خه‌ڵکه‌که‌ی ل ـ ه مین پــاک بکاته‌وه، چ بگا دوای 25ســـاڵ؛ هــه‌ر بــۆیـ ه ئێران پێچه‌وانه‌ی واڵتانی دراوسێی شه‌ڕلێدراوی ئه‌و دواییانه‌ی وه‌ک عێڕاق‌و ئه‌فغانستانیش نه‌چۆت ه ژێرباری ئه‌و په‌یماننامه‌یه ،چونک ه به‌و ه جیا ل ه ده‌روه‌ستی ب ه خه‌ڵکه‌که‌ی ،ئیزنی دروستکردن‌و فرۆشتنی مینیشی ب ه واڵتانی دیکه‌و گڕووپ ه سه‌رهه‌ڵداوه‌کان نامێنێ.... قوربانیانی ڕووداوه‌ک ــان ــی ته‌قینه‌وه‌ی مین ل ه کوردستان کۆڵبه‌ران‌و کاسبکارانی ناوچ ه سنوورییه‌کانن ،شــوان‌و مندااڵن‌و خه‌ڵکی ئاسایی‌و بێدره‌تانی گونده‌کانی شار ه سنوورییه‌کانی کوردستانن ،ئه‌وان ئه‌وه‌ند ه هه‌ژارو بێ ده‌ره‌تانن ک ه دوای توشبوونیان به‌و کاره‌ساتانه‌ش نه‌ک ئاوڕیان لێ نادرێته‌وه، پشتگیری ناکرێن‌و ل ه ماف‌و خزمه‌تگوزارییه ده‌وڵه‌تییه‌‌کان بێبه‌ش ده‌بن ،به‌ڵکوو لۆمه‌ی ئـــــه‌وه‌ش ده‌کـــرێـــن کـ ـ ه چــۆنــ ه پــارێــزیــان نه‌کردوه‌و ئاگایان ل ه خۆیان نه‌بوه‌و بۆ مین ه نوستووه‌کانیان وه‌خه‌به‌ر هێناوه! ده‌مه‌وێ بڵێم ڕێگه‌گرتن ل ه دووپــاتــبــوون ـه‌وه‌ی ئه‌و ڕووداو ه دڵته‌زێن‌و ناخۆشان ه ل ه کوردستان، به‌هاناوه‌چوونی قوربانیانی ته‌قینه‌وه‌ی مینو بنه‌ماڵه‌کانیان ئه‌رکێکی گشتی‌و نیشمانییه ،ب ه تایبه‌ت ل ه کاتێک‌دا ک ه ناوه‌ند ه به‌رپرسیاره حــکــوومــیــیــه‌‌کــان خ ــۆی ــان لــه‌هــه‌ر چه‌شن ه به‌رپرسایه‌تییه‌ک ده‌دزنـه‌وه ،ئه‌و ه چاالکانی مه‌ده‌نی ،نوێنه‌رانی شاره‌کانی کوردستان لـ ه مه‌جلیس ،کاربه‌ده‌ستانی ده‌روه‌سـ ـت‌و دڵسۆزی نیشتمان ه ک ه به‌گرتن ه پێشێی ههموو ڕێــگـه‌قــانــوونــیــیـه‌کــان‌و فشارخستن ه سـه‌ر ئۆڕگان ه پێوه‌ندیداره‌کان له‌الیه‌ک ده‌وڵـه‌ت ناچار ب ه‌هه‌ڵگرتنه‌وه‌و له‌کارخستنی مینه‌کان ل ه کوردستان بکه‌ن ،ل ه الیه‌کی دیکه‌ش ل ه خه‌می قوربانیانی ڕووداوه‌کانی ته‌قینه‌وه‌ی ن تا ژیان‌و ئارامی‌و ماف ه ڕه‌واکانیان مین‌دا ب ب ه ڕه‌وا بزانرێ‌و ئیمکاناتی ژیانێکی شایان‌و چاره‌سه‌ری پزیشکییان بۆ دابین بکرێ.
6
٣١ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣٠ :
رۆژنامەی
21ی خاکه‌لێو ه ساڵڕۆژی حوکمی دادگای میکۆنۆس
عومەر باڵەکی رۆژی 21ی خاکه‌لێوه‌ی هه‌ر ساڵێک بیرخه‌روه‌ی بڕیاری دادگای میکۆنۆس ه ک ه له‌و دادگایه‌دا رێژیمی کۆماری ئیسالمی وه‌ک تاوانباری ئه‌سڵی کــرده‌و ه تیرۆریستییه‌که‌ی ریستورانی میکۆنۆس ل ه شاری بێڕلینن ناسێندرا ک ه له‌و کــرده‌و ه تـــیـــرۆریـــســـتـــیـــه‌دا «د .ســــادق ش ـه‌ره‌فــک ـه‌نــدی ،ف ـه‌تــاح عـه‌بــدولــی، ه ــوم ــای ــوون ئـــــــه‌رده‌اڵن‌و ن ــوری دێهکوردی» شه‌هید بوون. دادگ ــای میکۆنۆس گرینگی و بایه‌خی خۆی هه‌ی ه هه‌م ل ه راده‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی‌دا و هه‌م راده‌ی ئه‌م ناوچه‌ی ه ک ه کــوردی تێدا ده‌ژی‌و خاکی کوردستانی تێدا هه‌ڵکه‌وتووه. چونک ه لـ ه راده‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی‌و نێوده‌وڵه‌تی ئــه‌و ه سه‌لمێندرا ک ه ئه‌گه‌ر ده‌وڵ ـه‌تــان بیانهه‌وه‌ێ‌و بۆ ماوه‌یه‌کی ده‌ست ل ه به‌رژه‌وه‌ندیی ه ســـیـــاســـی‌و ئ ــاب ــووری ــیــه‌ک ــان ــی ــان هه‌ڵ‌بگرن رێگری ده‌کــه‌ن ل ـه‌وه‌ی کـ ه رێژیم ه خوێنرێژه‌کانی وه‌ک کۆماری ئیسالمی ناتوانن ب ه که‌یفی خۆیان ئه‌سپی خۆیان لینگ بده‌ن‌و خوێنی جیابیران‌و دێمۆکراتخوازان ل ه نێو سنووره‌کانی ئه‌واندا برێژن و سه‌روه‌ری ده‌وڵه‌تان و میلله‌تان پێشێل بکه‌ن له‌راده‌ی ناوچه‌یی‌دا ئه‌و سه‌لمێندرا ک ه بژاڤی ڕزگاریخوازو دێموکراسی ب ه تیرۆرو کوشتنی رێبه‌ران کۆتایی نایه‌و رۆژێک دێ دادگایه‌کی وه‌ک دادگای بێڕلین ب ه دوور لـ ه بــه‌رژه‌وه‌نــدی سیاسی‌و ئابووری حه‌ق به حه‌قداربدا. ئه‌گه‌ر چــاو ب ـه‌ڕه‌وتــی دادگــای میکۆنۆس دا بخشێنین ده‌بینین ک ه دوو الیه‌نی مه‌سه‌له‌ک ه پێکه‌و ه هــاوتــه‌رازو بـه‌رابـه‌رنــیــن .الیه‌نێک بزووتنه‌وه‌ی ح هق‌خوازانه‌ی کورد ه ک ه ئیمکاناتێکی که‌می له‌به‌رده‌ست دایــــــــه‌و الیــــه‌نــــه‌کــــه‌ی دیـــکـــه‌ش حــکــووم ـه‌تــی زۆردارو غــــه‌دار ه کــ ه هــیــچ کــام ـ ه لــ ه پرنسیپه‌کانی نێونه‌ته‌وه‌یی ناناسێ‌و ئیمکاناتی زۆری ل ه به‌رده‌ست دایه .لێره‌دای ه بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که ب ه هیچ جۆر هاوسه‌نگی ل ه گــۆرێ دانیه ،به‌اڵم حوکم ه و ئاکامی دادگای میکۆنۆس ئـــه‌و هــاوس ـه‌نــگــیــی ـ ه بــ ه قــازانــجــی دادپ ـه‌روه‌ری‌و دێموکراسی‌و دیفاع ل ه مافی مروڤ گۆری. ل ه دوای به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی ئاخونده‌کان‌و پێکهێنانی حکوومه‌تێک بـــ ه نـــــاوی کــــۆمــــاری ئــیــســامــی، ده‌ســــه‌اڵتــــدارانــــی ئـــه‌و سیستم ه بــنــاخــه‌ی ســیــاس ـه‌تــی ده‌ره‌وه‌ی خــۆیــان ل ـه‌س ـه‌ر نــاردنــی شــۆرش «صـــدور انــقــاب» بــۆ ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌کانی ئــێــران داڕشـ ـت‌و ل ه ژێر سێبه‌ری ئه‌و شێو ه بیرکردنه‌و ه هه‌وڵیان‌دا ل ه سه‌رانسه‌ری دنیادا ده‌نــگــی جــیــابــیــران‌و ئــازادیــخــوازو دێـــمـــوکـــراتـــه‌کـــان کـــه دژایـــه‌تـــی کــۆمــاری ئیسالمیان ده‌کـــرد کپ بــکــه‌ن ب ــێ ئـــــه‌وه‌ی گــــوێ بــده‌ن ـ ه پرنسیپ ه نێود هو‌ڵه‌تێه‌کان‌و ئـه‌و ه درێ ــژه‌ی کێشا هه‌تا رۆژی 26ی پووشپه‌ری 1371ی هه‌تاوی ک ه د. سادقی شه‌ره‌فکه‌ندی‌و هاوڕێیانی بـ ـ ه کـــرده‌وه‌یـــه‌کـــی تــیــروریــســتــی ت ـێ‌دا شه‌هید کــران‌و ئ ـه‌و تیرۆر ه بــــوو بـــه‌هـــۆی ئـــــه‌وه‌ی ده‌زگـــــای قه‌زایی ئاڵمان هه‌ڵوێست بنوێنێ‌و
چــاوپــۆشــی لـــه‌و جــیــنــایـه‌تـ ه نه‌کا ه ـه‌ر بۆی ه پۆلیسی ئاڵمان که‌وت ه لێکۆڵینه‌وه‌و کۆکردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌و ئـه‌ســنــادو شاهیدو دوای ساڵێک ل ه رێکه‌وتی تیرۆره‌ک ه دادگایه‌ک پــێ ـک‌هــات ل ـ ه ســه‌ر پـ ـه‌روره‌ن ــده‌ی میکۆنۆس ک ه ل ه دوایی‌دا ب ه دادگای میکۆنۆس ناوی ده‌رکرد. دادگــــــای مــیــکــۆنــۆس لـ ـ ه 6ی خه‌زه‌ڵوه‌ری 1372ده‌ستی به‌کار کــردو نزیک ب ه 3/5ساڵی کێشاو لــه‌و م ــاوه‌یــه‌دا جـه‌لـه‌ســاتــی دادگــا حــه‌وتــووی دوو جـه‌لـه‌سـ ه بــوون جه‌له‌سه‌کان بـ ه شــێــوه‌ی ئاشکرا به‌ڕێوه‌چوون ک ه 247جه‌له‌سه‌ی له‌خۆگرت‌و 170شاهید تێدا ئاماد ه بــوون‌و 9میلیۆن مارکی ئاڵمانی تێچوی ئه‌و دادگای ه بووو ده‌توانین لــێــره‌دا ئــیــشــار ه بـــه‌و ه بــکـه‌یــن ک ه دادگای میکۆنۆس له‌دوای دادگای نورنبرگ ک ه بۆ تاوانبارانی شه‌ڕی جیهانی پێک هاتبوو گه‌وه‌ره‌ترین‌و درێــژمــاوه‌تــری ـن‌و پڕهه‌زینه‌ترین دادگا بوو ل ه جۆری خۆیدا. لـــێـــره‌دا ئـــه‌و پــرســیــار ه دێــتـ ه ئاراو ه ک ه بۆچی ده‌وڵه‌ت‌و ده‌زگای قـه‌زایــی ئاڵمان ئ ـه‌و هـه‌مــوو هێز ه ی مــــادی‌و مــه‌عــنــه‌وی‌و سیاسیه لـه‌و پـه‌روه‌نــده‌یـ ه دا س ـه‌رف کرد؟ بۆ واڵمــی ئه‌و پرسیار ه ده‌توانین ئیشاره به چه‌ند هۆکارێک بکه‌ین: ـ ئــاڵــمــان واڵتــێــکــی گــــه‌وره‌ی ئـــــابـــــووری‌و دی ــم ــوک ــراسـ ـی‌یـ ـه‌و هـه‌مــووکــات ویستوویه‌تی ڕۆڵ‌و نـه‌قــشــی ل ـه ره‌وتــــی روداوه‌ک ــان ــی ئــورووپــاو جیهان‌دا دیــار بـێ‌و ب ه چــاوپــۆشــی کــــردن لـــه‌و تــیــرۆر ه ک ـه‌ســای ـه‌تــی رووحــــــی‌و سیاسی ئاڵمانییه‌کان ده‌هاته ژێر پرسیار. ـ ئێران به‌و کرده‌و ه سه‌روه‌ری خــاکــی ئاڵمانی لــک ـه‌دار کــردبــووو یاساو عورفی دیپڵۆماسی له‌سه‌ر پێوهندیی دووالیــانـ ه ب ه مه‌به‌ستی ی پێشێل پاراستنی سوڵح‌و ئاشت کردبوو. ـ سێ که‌س ل ه تیرۆر کراوه‌کان «د .ســادق شـه‌ره‌فــکـه‌نــدی ،فه‌تاح پــوشــپـه‌ری –1371هـــــ ل ـ ه بێڕلین .ناتوانێ هیچ ده‌وڵه‌تێکی دیک ه بێ ،دەســـتـــگـــای قــــەزایــــی هــیــچ کــات عـه‌بــدولــی ،هومایونی ئـــه‌رده‌اڵن» ئه‌وبه‌ش ه ک ه به‌رپرسی تێرۆره‌ک ه چونک ه ل ـ ه نێوبردنی جیابیران‌و مەسەلەیکی سیاسی نیە بەڵکوو مــــیــــوانــــی ره‌ســــمــــیــــی ک ــۆن ــگ ــر ه بوو ه ناسراو ه ب ه «یه‌که‌ی چاالکی دژبــــه‌رانــــی خـــۆی بـــه‌و شــێــوه‌ی ـ ه دژی کــــردەوەیــــه‌کــــی قــانــوونــی ئینترناسێونال سوسیالیست بوون. تایبه‌ت» ک ه ماوه‌یه‌ک ه ئه‌ندامانی ب ـ ه ئ ـه‌رکــی خ ــۆی دانـــــاوه‌‌و ته‌نیا ناچارانەیە به‌رامبەر بە کردوەیەکی ـ ئـه‌و تاوان ه به ئانقه‌ست‌و له حیزبی دیموکراتی کوردستانیان کــۆمــاری ئیسالمیی ه ل ـه‌و تــیــرۆر ه تاوانبارانەی قــورس ،هەروەها لە یه‌ک کات‌و شوێن‌دا ئه‌نجام درابوو خستۆت ه ژێــر چــاوه‌دێــری‌و وه‌ک قــازانــج ده‌کـــا .ه ـه‌ر‌بــۆی ـه ده‌زگ ــای ده‌رچــوونــی بــریــارێــک بــۆ گرتن‌و کــ ه کــاریــگــه‌ری هــه‌بــوو لــ ه س ـه‌ر بیرورای گشتی ئاڵمان‌و به‌تایبه‌تی خه‌ڵکی بێڕلین. ئەوەی جێگای سرنجە ئەوەیەکە بۆ یەکم جار لە مێژووی قەزایی ئاڵمان‌دا ،دادگایەکی بــنــه‌مــالــه‌ی شــه‌ه ــی ــده‌ک ــان ب ه ره‌سمی سکااڵیان پێشکه‌شی دادگا بەرز بە شێوەی ئاشکرا دەوڵەتێکی بە تاوانبار ناساند کە دەستی هەبووە لە تیرۆرو کوشتنی کردبووو ده‌بوای ه قانوونی دادوه‌ری واڵمیان بداته‌وه. نەیارانی خۆی‌و پێویستە ئیشارە بەوەش بکەین کە دادگای میکۆنۆس یەکەم دادگا بوو کە لە دادگـــای ئالمان مێژوویه‌کی 500ساڵه‌ی ههیهو به‌پێی یاسای ماوەی تەمەنی کۆماری ئیسالمی‌دا پەردەی لەسەر روخساری تیرۆریست پەروەریی کۆماری ئیسالمی بــنـه‌ڕه‌تــی ئاڵمان دادگـــاو نــاوه‌نــد ه دادوه‌رێــی ـه‌کــان لـ ه کــاری خۆیاندا البرد‌و یەکەم جار بوو کە کۆماری ئیسالمی بە هۆی بەرێوەبردن‌و هیدایەتی تیرۆریزمی دەوڵەتی ســه‌ربــه‌خــۆن‌و داواکـــــاری گشتی ک ـ ه پـــارێـــزه‌ری مــافــی هــاواڵتــیــانـ ه لە الیەن کۆمەلگای جیهانیەوە مەحکووم دەکرا زۆرچـــاالک‌و سه‌ربه‌خۆ ب ه دوای ئه‌و په‌روه‌ندانه‌دا ده‌رۆن ک ه نه‌زم‌و ته‌رتیبی کۆمه‌ڵگایان شێواندوه‌و زی ــان ــی ــان بـــ ه ســـــــه‌روه‌ری یــاســا نــمــوونــه ،یــه‌کــه‌یــه‌ک لـــه‌و بـه‌شـ ه قـه‌زایــی ئــالــمــان» »kaynehmل ه دەست‌بەسەرکردنی کەسێک نابێ گه‌یاندوه. به‌رپرسی تێرۆری د.قاسملو بوون» .کرده‌وه‌یه‌کی چاوه‌روان نه‌کراودا ل ه الیەنەکانی کورت‌خایەن لەبەرچاو بۆ ئه‌وه‌ی بزانین ئاشکراکردنی ل ه ره‌وتی دادگــادا ئه‌و ه سالمێندرا رۆژی 24ره‌شه‌مه‌ی 1374بڕیاری بگرین چونکە وەزارەت بــۆ هیچ تاوانبارانی ئه‌و کرده‌و ه تێرۆریستی ه ک ه هۆکاری ئه‌و تێرۆره‌‌و ههموو ده‌ســت به‌سه‌رکردنی «فالحیان» کەس کارێکی دایمی نیە. چه‌ند ه گرینگی هه‌بوو ه بۆ ده‌وڵ هت‌و تــێــرۆره‌کــانــی دیــکـ ه ک ـ ه دژب ـه‌رانــی وه‌زیـ ــری ئیتالعات و ئه‌منییه‌تی ســەرئــەنــجــام دادگــــای بــەرزی ده‌زگــای قه‌زایی ئالمان ،پێویست ه ئێرانی تێدا تیرۆر کراون ،سیاسیه .ئێرانی راگه‌یاند‌و بریاره‌ک ه باس ئاڵمان لە رۆژی ٢١خاکەلێوەی١٣٧٦ لێره‌دا باس ل ه نموونه‌یه‌ک بکه‌ین :چونک ه ده‌رکـــه‌وت کـ ه تــاوانــبــاران له‌و ه ده‌کا ک ه «فەالحیان» گومانی ب ــری ــاری کــۆتــایــی خـــۆی لــەســەر لــ ه 28ســــه‌رمــــاوه‌زی -1374هـــــ لــ ه الیــــه‌ن حــکــووم ـه‌تــی کــۆمــاری به‌هێزی له‌سه‌ر ه ب ه ده‌ستووردان تــــاوانــــبــــاران دەرکــــــــرد .کــازمــی » و عــەبــبــاس ی ئ ــی ــداره‌ی گشتی پــارێــزگــاری ل ه ئیسالمییه‌و ه راسپێردراون ک ه ئه‌و ب ه به‌رێوه‌چونی تیرۆره‌که.تەنانەت دارابــــی«ئــــێــــرانــــ یاسای بنه‌ڕه‌تی ئالمان “ ”B.F.Vکــرده‌و ه قێزه‌ونه‌و دوورلـ ه ههموو دادس ــت ــان ــی فــێــدراڵــی ئــاڵــمــان لە راحــیـل«لــوبــنــانـی« زیــنــدانــی هەتا راپـــۆرتـــێـــک ده‌دا بـــ ه ده‌فـــتـــه‌ری پابه‌ندییه‌کی ئینسانی‌و جیهانی وتــــووێــــژێ ـــکـ ــی کـــــــورت لـــه‌گـــه‌ڵ هەتاییان بەسەردا سەپا‌و ،یوسف داواکاری گشتی «دادستان» ئالمان لــ ه پــێــوه‌نــدی ده‌ســـت تــێــدابــوونــی وه‌زاره‌تـــــــی ئــیــتــاعــات کــۆمــاری ئیسالمی ل ه تێرۆری میکۆنۆس‌دا به‌و شێوه‌ی ه باس ده‌کــا« :به‌شێک ل ه وه‌زاره‌تــی ئیتالعاتی ئه‌منییه‌تی ئێران راسته‌وخۆ ده‌ستیان هه‌بوو ه ل ه تێرۆری رێبه‌رانی کورد ل ه 26ی
ب ـه‌رێــوه‌ب ـه‌رن .بۆ لێکۆڵه‌وه‌ره‌کان ده‌رک ـه‌وتــبــوو کـ ه بــکــوژه‌کــان هیچ جۆر ناسیاویک و دوژمنایه‌تێکیان لـــ ه گــــه‌ڵ کـــــــوژراوه‌کـــــــان‌دا نی ه بــۆی ـه ده‌بـــێ ئــه‌و ل ـ ه الیـــه‌ن کـه‌س ی ــا ک ـه‌ســانــێــک ی ــا ده‌وڵــه‌تــێــکــه‌و ه م ـه‌ئــمــوریــتــیــان پــێ درابـــــێ‌و ئ ـه‌و ده‌وڵه‌ت ه بێجگ ه ل ه کۆماری‌ئیسالمی
رۆژنامەی«شپیگڵ» لە واڵمی ئەو پرسیارەدا کە ئایا حوکمی ده‌ست بەسەرکردنی وەزیرێک کە پۆستی وزارەتــی هەیە دەتوانێ درووست ب ـێ؟ نــاوبــراو بــەو شێوەیە وەاڵم دەداتەوە: « دەرچـــــــوونـــــــی حــوکــمــی دەســــت ب ــەس ــەرک ــردن ل ــە الی ــەن
ن «لــوبــنــانـی» بــە ١١س ــاڵ‌و ئەمی » «لوبنانی» بە ٥ «محمد اتــرس ساڵ حوکم دران. ئـــــــەوەی ج ــێ ــگ ــای ســرنــجــە ئەوەیەکە بۆ یەکم جار لە مێژووی قەزایی ئاڵمان‌دا ،دادگایەکی بەرز بە شێوەی ئاشکرا دەوڵەتێکی بە تاوانبار ناساند کە دەستی هەبووە لــە ت ــی ــرۆر‌و کــوشــتــنــی نــەیــارانــی خــۆی‌و پێویستە ئیشارە بــەوەش بکەین کە دادگای میکۆنۆس یەکەم دادگــا بــوو کە لە مــاوەی تەمەنی کۆماری ئیسالمی‌دا پەردەی لەسەر روخساری تیرۆریست پەروەریی کۆماری ئیسالمی البرد‌و یەکەم جار بوو کە کۆماری ئیسالمی بە هۆی بەرێوەبردن‌و هیدایەتی تیرۆریزمی دەوڵـــەتـــی ل ــە الیــــەن کــۆمــەلــگــای جیهانیەوە مەحکووم دەکرا .چەند ساعەت دوای دەرچوونی حوکمی دادگای میکۆنۆس دەوڵەتی ئاڵمان لە بەیاننامەیەکی رەسمی‌دا رایگەیاند کــە دەس ــت تــێــدابــوونــی رێــبــەرانــی حکوومەتی ئــێــران لــە مەسەلەی تیرۆری میکۆنۆس‌دا پێشێل کردنی ئاشکرای یاساکانی نێونەتەوەییە‌و ئاڵمان ناتوانێ کـــردەوەی‌و لەنێو خاکی خۆیدا قەبوول بکا .هەربۆیە دەوڵەتی ئاڵمان بریاری‌دا سەفیری ئاڵمان لە تــاران بانگ بکرێتەوە‌و کــۆتــایــی بــە ســیــاســەتــی دیــاڵــۆگــی رەخنەگرانەی خۆی لەگەڵ ئێران بێنێ‌و چوارکەس لە دیپلۆماتەکانی ئێران لە خاکی ئاڵمان دەربکا. یەکیەتیی ئ ــورووپ ــا لــە ٢٢ی ئــاوریــلــی ١٩٩٧لــە کــۆبــوونــەوەی شورای وەزیراندا هەمان هەڵوێستی ئاڵمانیان گ ــرت‌و هــەرکــام لەبەر خۆیانەوە پێوەندی دیپلۆماسییان لەگەڵ ئێران پچراند‌و هەتا رادەی کــاردار هێنایانە خــوارێ‌و تەنانەت حکوومەتی ئوسترالیا‌و نیوزلەندیش سەفیرەکانی خۆیان بانگ کردەوە بــەاڵم زۆربــەی وەزیــرەکــان دوای مانگێک گەرانەوە بۆ تاران ،هەرچەند ئەو پچرانە دیپلۆماتیکە ماوەکەی زۆر ک ــەم ب ــوو بـــەاڵم بـێ‌گــومــان کاریگەری هەبوو لەسەر رەفتاری کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمی چونکە ئێستاش بۆ کەس روون نیە لەو ساڵە چ شتێک لە نێوان ئێران‌و ئــوروپــایــەکــان‌دا رووی دا بــەاڵم شتێک بە تــه‌واوی روونــە ئەویش ئــەوەیــە لە دوای حوکمی دادگــای میکۆنۆس زنــجــیــرە تــیــرۆرەکــانــی دەرەوەی واڵت لە الیەن کۆماری ئیسالمییەوە راگــیــران‌و لە ماوەی ئەو ٢٢ساڵە کە بە سەر رووداوی میکۆنۆس‌دا تێپەردەبێ ،رووداوێکی لــەو چەشنە لــە دەرەوەی ئێران ڕووی نەداوەتەوە. پـــەروەنـــدەی میکۆنۆس هەتا ئێستاش باشترین نموونەیە بۆ ناسینی چۆنیەتی چاالکییەکانی کۆماری ئیسالمی بۆ لەناو بردنی نەیارانی خۆی لە دەرەوەی واڵت. هەرچەند رووداوی تیرۆر کردنی د .سادق شەرەفکەندی‌و هاوڕێیانی بــۆ حیزبی دێــمــوکــرات‌و خەباتی کــوردســتــان کــارەســات بــوو بــەاڵم حوکمی دادگــای میکۆنۆس توانی مەزلومیەتی گەلی کورد‌و بەرحەق بوونی جوواڵنەوەکەی زیاتر بە دنیا بناسێنێ‌و کۆماری ئیسالمی وەک حکوومەتێکی سەدەکانی ناوەڕاست لە دنیادا دەست نیشان بکا.
5
٣٠ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣٠ :
رۆژنامەی
خەباتی مەدەنی لە ڕۆژهەالتی کوردستان لە غەیابی شێوەکانی دیکەی خەبات‌دا
قادر وریا ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە دوو سی مانگی ڕابــــردوودا ،شایەدی چــەنــدیــن حــەرەکــەتــی مــەدەنــی لە شار‌و ناوچە جۆربەجۆرەکان بوو کە جێگای سەرنج بوون .ئەم وتارە هەوڵ دەدا هەڵوێستەیەک لە سەر چەند الیەنێکی ئەم چاالکییانە بکا. نــمــوونــە درەوشــاوەکــانــی حەرەکەتی مەدەنی لە ڕۆژهەالتی کوردستان ڕۆژهــــــەالتــــــی کـــوردســـتـــان ســـــــــــــەرەڕای ئـــــــەو خــــەبــــات‌و بــەرەنــگــاریــیــە تــون ـد‌وتــیــژانــەی کە دەســەاڵتــی کــۆمــاری ئیسالمی لە مــاوەی سێ دەیــەی ڕابــردوو‌دا بە سەر خەڵک‌و بە تایبەتی ڕێکخراوە سیاسییەکانی ئەو بەشەی ئێرانی داسەپاندوە ،خاوەنی ئەزموونێکی تــایــبــەت بــە خــۆی لــە تیکۆشان‌و خەباتی مــەدەنــی دایــە .ئەگەرچی ئەو ئەزموونە ئەوەندە فرەرەهەند‌و دەوڵــەمــەنــد نــیــیــە ،بـــەاڵم جێگای سەرنجە .هەر لەم چەند سالەی دوایـــــی‌دا ،چــەنــدیــن حــەرەکــەتــی گرنگی مەدەنیمان بینی .مانگرتنە گشتییەکەی 23ی بانەمەڕی ،1389 ڕێوڕەسمە نەورۆزییە پڕشکۆکانی ئەم سااڵنەی دوایی ،مانگرتنەکانی تایبەت بــە ساڵڤەگەرێ تیرۆری نارەزایەتیدەربڕینی د.قاسملوو، مەدەنیانە بەرامبەر سووکایەتیی کــاربــەدەســتــان بــە ژنــــان ،هــەوڵــە بــەنــرخــەکــانــی ژیــنــگــەپــارێــزانــی کــوردســتــان ،تێکۆشانێکی بەرین ل ــە ڕووبـــەرێـــکـــی فـــــــرەوان‌دا بە
مەبەستی فێرکردنی خوێندنەوە‌و نووسینی کوردی ،بەدەنگەوەهاتنی قوربانیانی کارەساتەکەی شیناوێ، بەڕێوەبردنی بوێرانە‌و ڕاشکاوانەی ڕێــوڕەســمــەکــانــی تــایــبــەت بــە 8ی مارس‌و ڕۆژی جیهانیی کرێکاران، کۆمەڵێک لەو نموونە درەوشاوانەن. ل ــە ڕەشــــەمــــەی ڕابـــــــردوو و مــانــگــی خــاکــەلــێــوەی ئــەمــســاڵ‌دا، شایەدی دەورێکی نوێ لە چاالکییە مــەدەنــیــیــەکــان بــوویــن .پێکهاتنی کــۆڕ‌و کــۆبــوونــەوەی فەرهەنگی‌و نەتەوەیی لە الیــەن خوێندکارانی کـــــــوردەوە لـــە نــێــو زانــکــۆکــانــی ئــێــران ،بــەڕێــوەچــوونــی کۆمەڵێک کـــاری ســەمــبــولــیــک کــە هەڵگری پەیامی ژینگەپارێزانە بوون ،وەک بەرهەڵدانی کەوی ڕاو و شکاندنی تاپڕ‌و سووتاندنی ڕکــە (قەفەس) ی باڵندە ڕاوییەکان ،لەو زنجیرە چــاالکــیــیــانــە بــــوون .وەســتــانــەوە بەرامبەرکۆسپ‌و بەربەستەکانی یــــەک دوو س ــاڵ ــی رابـــــــردووی کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمی بــۆ پێشگیری لــە بــەڕێــوەچــوونــی ڕێـــورەســـمـــە نـــەورۆزیـــیـــەکـــان‌و بەڕێوەبردنی مراسمی نــەورۆزی بە گیانێکی نەتەوەیی‌و جەماوەری‌و پــێــشــکــەوتــنــخــوازانــە ،پێشاندەری جۆرێک بووژانەوە‌و گەشانەوەی ئـــیـــرادەی تــێــکــۆشــان‌و چــاالکــیــی مەدەنی لەمساڵ‌دا بوون. بــوار‌و هۆکارە درێژخایەن‌و کورتخایەنەکانی چاالکییەکان ئەوە کە کوردستان دەیان ساڵە مەیدانی خــەبــات‌و بەربەرەکانیی ئ ــازادی ــخ ــوازان‌و تــێــکــۆشــەران لە گـــەڵ دەســەاڵتــێــکــی دیــکــتــاتــۆرە‌و لــە ســۆنــگــەی ب ــەردەوام ــی ــی ئــەو خـــەبـــاتـــەوە ئــاســتــیــکــی بــــەرزی وشــیــاریــی ســیــاس ـی‌و گــشــتــی لە کوردستان دروست بووە ،دەکرێ وەک زەمــیــنــەیــەکــی ب ــە هــێــز بۆ لەمەیدان‌دابوون‌و لەسەرخەتبوونی خــــەڵــــک‌و بــــە ت ــای ــب ــەت ــی ت ــوێ ــژە پێشەنگەکان بۆ خەباتی مەدەنی
ســەیــری بــکــەیــن .ڕاســتــە ڕێــگـر‌و کۆسپی ج ــۆراوج ــۆر لــە ب ــەردەم پــەنــابــردنــی خــەڵــک ب ــۆ خــەبــاتــی هێمنانە‌و مەدەنی هەن ،بەاڵم گیانی کۆڵنەدان‌و دەستهەڵگرنەبوون لە ماف‌و ئازادییەکان ،لە نێو خەڵک‌دا بەبەردەوامی حوزووری هەیە .هەر بۆیەش هەر کە کەمترین دەرفەت دێتە پێش ،ئەو خەڵکە دەرفەتەکان دەقۆزنەوە‌و بە چاالکی‌و حەرەکەتی مــەدەنــی ،تا رادەیـــەک قــەرەبــووی سستی‌و نوشوستیی شیوەکانی دیکەی خەبات دەکەنەوە. ئەم راستییەی ئاماژەی پێکرا دەت ــوان ــی ــن وەک زەمــیــنــەیــەکــی «بالقوە» لە کوردستان بۆ خەباتی مـــەدەنـــی س ــەی ــر بــکــەیــن .بـــەاڵم هــەرچــی زەمــیــنــەی «بــالــفــعــل»ی ئ ــەم جـــۆرە تــێــکــۆشــانــەیــە ،لــەژێــر کاریگەریی هەلومەرج‌و ئاڵوگۆڕە سیاسییەکانی ڕۆژانـــــەی ئــێــران
تەیفەجۆراوجۆرەکانی دەنگدەران دەدەن .لــێــرە‌دا بــوو کە چاالکانی ســیــاس ـی‌و فــەرهــەنــگ ـی‌و مــەدەنــی لــە کــوردســتــان ،مــەرجــداران ـە‌و بە چاوەڕوانی‌و داخــوازی خۆیانەوە، هاتنە مــەیــدان .ئـــاوڕدانـــەوە لەو
ئەمڕۆ لە کوردستان هەن ،دەکرێ بە بزووتنەوەی مەدەنی پێناسەیان بکەین یا چاالکیی مەدەنیی جیاجیای بێپیوەندی لە گــەڵ یەکترن؟ ئەم حەرەکەتانە دەکرێ پەرە بستێنن‌و هـــەم ل ــە ڕووی ج ــۆراوج ــۆری ــی
لە هەلومەرجێک‌دا کە شێوە خەباتێکی جیددی بۆ تەنگهەڵچنین بە کۆماری ئیسالمی لە الیەن حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانەوە لە گۆڕێ‌دا نییە ،وەڕێخستن‌و بە هێزکردنی خەباتی مەدەنی لە نیوخۆی واڵت‌دا دەتوانێ ،قەرەبووی دیارنەبوون‌و لەمەیدان دوورکەوتنەوەی شێوە خەباتەکانی دیکە بکاتەوە‌و کۆمەڵ لە سستی‌وبێدەنگی دەرباز بکا.
دایــە .تەقینەوەی ملمالنێی نێوان قۆڵەکانی دەســەاڵت‌و پێشڕەوی‌و پاشەکشەی بزووتنەوە سیاسی‌و سەرانسەرییەکان، کۆمەاڵیەتییە کاریگەریی بــەرچــاویــان لــە سەر بووژانەوە یا نیشتنەوەی حەرەکەتە مـــەدەنـــیـــیـــەکـــانـــی ڕۆژهــــەالتــــی کــوردســتــان هــەیــە .هــەڵــبــژاردنــە سەرانسەرییەکانی ئێران زۆربەی جــــاران ،قــۆڵــەکــانــی دەســەاڵتــیــان بــەرامــبــەر یــەکــتــر راگـــرتـــوە‌و لە سۆنگەی ملمالنێی ئەوانەوە ،کەم تا زۆر دەرفەتێک بۆ هەناسەدانی بــەشــداران‌و ئەکتەرانی خەبات‌و تێکۆشانی مەدەنی ڕەخساوە .ساڵی 1392هەڵبژاردنی سەرکۆماری‌و شووراکانی شــارودێ لە ئێراندا بەڕێوە چــوون .ئەم هەڵبژاردنانە لە گەڵ هەموو بەربەستێک‌دا کە لە سەرڕێیانە ،بەاڵم دەرفەتخوڵقێن‌و فەزاسازن .بە تایبەتی کە باڵەکانی نێودەسەاڵت بە ئامانجی سەرکەوتن بە سەریەکتر‌دا لەم هەڵبژاردنانە، دەکــــــەونــــــە نــــەقــــدکــــردنــــەوە‌و تــاوانــبــارکــردنــی یــەکــت ـر‌و هــەوڵــی وەدەستهێنانی دەنــگــی گــرووپ‌و
چــــــاوەڕوانــــــی‌و داخـــــوازانـــــە لە الیــەن بــەربــژێــران بــە بــە تایبەتی بەربژێری ئەسلییەوە ،ئەگەرچی بــە شێوەیەکی زۆر بەرتەسک‌و تەنیا لە حەددی بەڵێن‌و دروشمی کــاتــی هــەڵــبــژاردنــیــش داب ــووب ــێ، هاندەری زیاتر هاتنەپێشی خەڵک‌و بە هێزبوونی بڕوابەخۆبوونیان ب ــۆ خــســتــنــە رووی داواک ــان ــی ــان ب ــە شــێــوەیــەکــی هــێــمــنــانــەیــە .لە دوای تــەواوبــوونــی هــەڵــبــژاردن‌و دەستبەکاربوونی ڕۆحــانــی وەک سەرکۆمار ،بەدواداچوون لە الیەن خــەڵــکــەوە بــۆ ئــــەوەی دروشـــم‌و بەڵێنەکانی پیوەندیدار بە خۆیان لــە الی ــەن نـــاوبـــراوەوە ،پشتگوێ ن ــەخ ــرێ‌و دەنــگــی بــە خــۆڕایــیــان لــێــوەرنــەگــیــرابــێ ،هــۆیــەک بــووە بۆ زیندوێتیی فــەزای سیاسی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان. چــۆن دەتــوانــیــن پشتیوان‌و یارمەتیدەری ئەو چاالکیانە بین؟ لــەو بــاســە دەگــەڕێــم کــە ئەو حەرەکەت‌و چاالکییە مەدەنیانەی
داخوازەکانیان‌و بەشداریی چین‌و توێژەکانی خەڵک ،هەم لە ڕووی جوگرافیا‌و شوینی بەڕێوەچوونیان دەوڵــەمــەن ـد‌و بــەریــن ببنەوە .ئەم حەرەکەتانە لە ڕەوتی پەرەگرتن‌و بــەرەوپــێــشــچــوونــیــان دادەت ــوان ــن ببنە هــەوێــنــی بــزووتــنــەوەیــەکــی مەدەنیی گــەورە ،بەو مەرجەی لە نــاوەوە‌و لە دەرەوە ڕا ،هەوڵی لە نێوبردنی الوازییەکانیان‌و البردنی کۆسپەکانی سەر ڕێگایان بدەین. چــاالکــیــیــە م ــەدەن ــی ــی ــەک ــان‌و بــەشــدارانــی ئــەو حــەرەکــەتــانــە لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە الیەکەوە بـــــــــەردەوام لـــە گــــەڵ گـــوشـــار‌و هەرەشەی سەرکوت بەرەوڕوون. ئـــەمـــە بــــــــــەردەوام ق ــورب ــان ــی ــان لێ‌دەستینێ‌و هەر جارەی کۆمەڵێک لە ڕێکخەران‌و ئەکتەرانی ڕیزی پــێــشــەوەیــان ت ــووش ــی زی ــن ــدان‌و دەســتــبــەســەری‌و حوکمی نــارەوا دەکـــا .لــە الیــەکــی دیــکــە بــە هۆی بوونی دیکتاتۆری‌وسەرکوت لە واڵت‌دا‌و بــێــبــەشــبــوون لــە مافی پێکهێنانی کۆمەڵە‌و ڕێکخراوەی تایبەت ،توانا‌و ئیمکانێکی کەمیان
بــۆ هــێــنــانــەمــەیــدانــی پشتیوانان‌و الیــەنــگــرانــی خــۆیــان هــەیــە .جگە لــەمــەش نــە بــۆ خــۆیــان خــاوەنــی ڕاگــەیــەنــی ئــەوتــۆن کــە دەنگیان بە هاسانی بە کۆمەڵ بگا‌و نە لە واڵتەکەیان راگەیەنی ئازادی ئەوتۆ هەیە کــە دەنــگــی ئ ــەوان بــە گوێی بەردەنگەکانیان‌و بیر‌وڕای گشتی بگەیەنێ. ئەم کێشەو گرفتانەی سەرەوە لە گەڵ کەمی‌و الوازیی ئەزموونی خــەبــاتــی مـــەدەنـــی ل ــە ئ ــێ ــران بە گشتی‌و لە کوردستان بە تایبەتی دەستەمالنیی یەکتر بــوون .بەاڵم ئــەمــە هـــەمـــووی کــێــشــەکــە نییە. مــەودای زۆری نیوان بەشدارانی ئــەم ج ــۆرە چاالکییانە‌و حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،گرفت‌و کێشەی هەرە گرنگە .خوێندنەوەی زۆربەی ئەو حــیــزب‌و ڕێــکــخــراوانــە لــەم جــۆرە چاالکییانە ،هاندان‌و دڵگەرمیەکی ئەوتۆی بۆ ڕێکخەران‌و بەشدارانی حەرەکەتە مەدەنییەکان تێدا نییە. ئەو داخوازانەی لە چوارچێوەی ئەم حەرەکەتە مەدەنیانە‌دا ،دەخرێنە روو لە ڕوانگەی حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییە کوردییەکانەوە ،شتێکی زۆر کەم و بێبایەخن و ئەوەندەی هــەوڵــی بــردنــە ژیــرپــرســیــار‌و بە کەمنیشاندانیان دەدرێ ،یــەک لە دەی ئــەوە ،کــار بۆ بەهیزکردن‌و پشتیوانی لـێ‌کــردن‌وکــردنــیــان بە چەکێکی کاریگەر بۆ جوواڵندنی کۆمەڵ ،ناکرێ. لــە هەلومەرجێک‌دا کــە شێوە خەباتێکی جیددی بۆ تەنگهەڵچنین بــە کــۆمــاری ئیسالمی لــە الیــەن حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانەوە لــە گــــۆڕێ‌دا نــیــیــە ،وەڕێــخــســتـن‌و بــە هــێــزکــردنــی خــەبــاتــی مــەدەنــی لــە نــیــوخــۆی واڵت‌دا دەت ــوان ــێ، قــــــەرەبــــــووی دیـــــارنـــــەبـــــوون‌و لەمەیدان دوورکەوتنەوەی شێوە خەباتەکانی دیکە بکاتەوە‌و کۆمەڵ لــە سستی‌وبێدەنگی دەربـــاز بکا. وا دێتەبەرچاو کە کردەییترین‌و گونجاوترین ڕێگا بۆ بووژاندنەوەی فەزایەکی سیاسیی خەباتکارانە‌و مافخوازانە و تێکەڵ بە خۆراگری‌و ملمالنێ لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان، گرنگیدان بــەم شێوە خەباتە بێ. ئەمەش لە گرەوی پێکهاتنی گۆڕان لە خوێندنەوە‌و ڕوانینی حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانی کوردستان بۆ چاالکییە مەدەنییەکانی نیوخۆ‌و بــەهــێــزکــردنــی پــێــوەنــدی لــە گــەڵ چاالکە سیاسی و مەدەنییەکانی ڕۆژهەالتی کوردستان دایە.
4
٣١ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
گەاڵڵە
ژماره٦٣٠ :
رۆژنامەی
گه‌اڵڵه بۆ یه‌کبوونه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات هاونیشتمانه به‌ڕێزه‌کان! کۆمه‌اڵنی خه‌باتگێڕی خه‌ڵکی کوردستان! وه‌ک ههموو الیه‌ک ئاگادارن به‌خۆشی‌یه‌وه بۆ دوو ساڵ ده‌چێ که پێوهندیی نێوان دووالیه‌نی حیزبی دێموکڕات پاش چه‌ند ساڵ له دابڕانی ئه‌م دوو به‌شه که‌وتۆته قۆناغێکی نوێوه که ههموو دڵسۆزانی کورد به‌خۆشی‌یه‌وه پێشوازییان لێ‌کردوه‌و به‌چاوی هیواوه لێیان ڕوانیوه .ئێمه له‌حیزبی دێموکڕاتی کوردستاندا هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌ست‌پێکردنی قۆناغی تازه‌ی پێوه‌ندی‌یه‌کانه‌وه له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بووین که وتووێژێکی وردو جیددی بۆ وه‌سه‌ریه‌ک‌خستنه‌وه‌ی دوو الیه‌نی حیزبه‌که‌مان ده‌ست پێ‌بکه‌ین که بناغه‌یه‌کی پته‌و بۆ پێوهندیی ه نێوڕێکخراوه‌یی (درون‌تشکیالتی)یه‌کان دابنی‌و ی هک‌بوونه‌وه‌و ی هک‌مانه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات مسۆگه‌ر بکا .به‌اڵم به‌داخه‌وه هه‌تا ئێستا نه‌گه‌یشتووینه ئه‌و ئاکامه دڵخوازه. چه‌ند مانگ له‌مه‌وبه‌ر ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان گه‌اڵڵه‌یه‌کی بۆ وتووێژ له‌سه‌ر چۆنیه‌تیی یه‌ک‌خستنه‌وه‌ی ریزه‌کانی حیزب پێشکه‌ش به الیه‌نه‌که‌ی دیکه‌ی دێموکڕات کردو داوای کرد که یان ئه‌و گه‌اڵڵه‌یه بکرێته بناخه‌ی وتووێژ بۆ چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌که ،یان ئه‌وانیش گه‌اڵڵه‌ی خۆیان ئاماده بکه‌ن‌و بیده‌ن به ئێمه تا به له‌به‌رچاوگرتنی هه‌ردووکیان سیغه‌یه‌کی جێگای په‌سندی هه‌ردووال بدۆزینه‌وه. به‌داخه‌وه له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌ک بووه چه‌ند مانگ چاوه‌ڕوانیی ئێمه بێ‌ئاکام بووه‌و تائێستا وه‌اڵمێکی هیوابه‌خشمان له‌و هاوڕێیانه‌وه پێ‌نه‌گه‌یشتوه .بۆیه ،لێره‌دا ده‌قی ئه‌و گه‌اڵڵه‌یه ده‌خه‌ینه به‌رچاوی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردستان .به‌و ئاواته که ئاگاداربوونی ڕای گشتی له بۆچوونه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ ی هک‌بوونه‌وه‌ی دێموکڕاته‌کان‌و داوای دڵسۆزانه‌ی هه‌مووان بۆ به‌ره‌وپێش‌بردنی پڕۆسه‌ی یه‌ک‌‌بوونه‌وه پاڵنه‌رێک بێ بۆ ئه‌وه‌ی الیه‌نی به‌رامبه‌ر به جیددییه‌تێکی زیاتره‌وه بێته نێو پڕۆسه‌که‌و ئه‌م ڕه‌وته زووتر به ئاکامی دڵخواز بگا. ئه‌وه‌ش ده‌قی گه‌اڵڵه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات: گه‌اڵڵه بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی حیزبی دیموکرات پێشه‌کی بە دوای لێکترازانی ڕیزەکانی حیزبی دیموکرات، ئەگەر چی هەر دوو الی ئەو حیزبە(حیزبی دیموکراتی کوردستان و حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئیران) درێژەیان بە خەبات و تێکۆشانی خۆیان داوە ،بەاڵم لە گەڵ ئەوەشدا ،رابردووی دیموکڕات و خۆشەویستی و پێگەی حیزبی دیموکرات لە نێو کۆمەاڵنی خەڵک دا ،وای کردوە کە ئەندامان و الیەنگران و دۆستانی حیزبی دیموکرات و زۆرب ــەی خەڵکی کوردستان، یەکگرتنەوەی دیموکراتەکان بە گرنگترین داوا و پرسی خۆیان بزانن ،داوایــەک کە لە نیو ئەندامان و ڕیزەکانی هەر دووالدا ڕەنگی داوەتــەوە و کەوتۆتە قۆناغی بەدواداچوون و دۆزینەوەی ڕێگاچارە. لــە ژێــر ڕوونــاکــایــی ئــەم راســتــیــیــەدا ،بــۆ ئــەوەی هەر دوو الی دیموکرات بە یەکەوە بتوانن حیزبی دیموکراتێکی بە هێز و یەکگرتوو ،بۆ واڵمدانەوە بە چاوەڕوانییەکانی کۆمەاڵنی خەڵک و جێبەجێکردنی رەســالــەتــە مــێــژوویــیــەکــەی ئ ــام ــادە بــکــەن،حــیــزبــی دیموکراتی کــوردســتــان ئــەم گەاڵڵەیە بــە مەبەستی وەسەریەکخستنەوەی دیموکراتەکان پێشنیار دەکا: ئامانجی گه‌اڵله‌که: ی ـه‌کــگــرتــن ـه‌وه‌ی هــەنــگــاوبــەهــەنــگــاوی حیزبیدیموکرات له پرۆسه‌یه‌کی زه‌مانیی دیاریکراودا (لــه ڕێککەوتن لە ســەر گــەاڵلــەی یەکگرتنەوە تا پێکهێنانی کۆنگره‌ی .)١٦ دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێ لە مێژووی حیزبیدیموکرات دا که وه‌اڵمــده‌ر و ده‌سته‌به‌ری یەکڕیزی و پێکه‌وه بوون و خه‌بات و تێکۆشانی رۆڵه‌کانی بێت و بەر بە دووپاتبوونەوەی ئەزموونە ناخۆشەکانی لێکدابڕانەکانی ڕابردوو بگرێت. بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی
چه‌ند پره‌نسیبی بناغه‌یی حیزبی دیموکرات: ئەلف -حیزبی دیموکڕات دوای وه‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی یه‌کیه‌تیی خۆی و له کۆنگره‌ی داهاتوو(کۆنگره‌ی )١٦دا، ڕێوشوێن بۆ چۆنیەتیی بەکاربردنی ئەو دەستەواژانە پەسند دەکا کە بە ناو و ناسنامەی حیزبی دیموکڕات دەژمێردرێن. ب -ســه‌رجــه‌م ئ ـه‌ســنــاد و ئــارشــیــوی ه ـه‌مــوو ئورگانه‌کانی حیزب له هه‌ر دووال ،ئیمکاناتی ته‌داروکاتی و خه‌ده‌ماتی ،که‌لوپه‌لی ئورگانه‌کان ،چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نی، ئیمکاناتی راگه‌یاندن(رادیۆ و تیڤی ،رۆژنامه و سایت، س ـه‌رچــاوه‌ی داه ــات و دارایـــی نـه‌قــدی و سه‌رمایه‌و که‌لوپه‌ل و ئه‌مالکی حیزبیی هـه‌ر دووال به ڕوونــی لیستیان ده‌گیرێ و ده‌بنه مڵکی حیزبی دیموکراتی یه‌کگرتوو). ج -له ماوه‌ی نزیک به حه‌وت ساڵی ڕابردوودا ه ـه‌ر بــڕیــارێــک ل ـه ه ـه‌ر الیــه‌ک درابـــێ ک ـه به‌رهه‌می حــاڵ ـه‌تــی نــائــاســایــی نــێــوان دیــمــوکــرات ـه‌کــان بــووبــێ، هه‌ڵده‌وه‌شێندرێته‌وه و به‌تاڵ ده‌کــرێ و له ئیعتبار ده‌که‌وێ. د -چ له باری سیاسی و پێوه‌ندی و دیپڵۆماسی و هه‌ڵوێست و ڕوانگه‌ی حیزبه‌وه ،چ له باری ته‌شکیالت و نــه‌زم و ئــیــنــزبــاتــەوە ،ئایین نــامـه و ه ـه‌مــوو شته هاوبه‌شه‌کان یه‌کسان ده‌کرێن و و ده‌بــن به خه‌ت و رێبازو بڕیاری حیزبی یەکگرتوو .به‌اڵم ئه‌گه‌ر له یه‌کێک له بواره‌کانی سیاسی ،ته‌شکیالتی و مودیرییه‌تی، ئیداری و هتد دا جیاوازییه‌ک به‌رچاو کـه‌وت ،هه‌و‌ڵ
ده‌درێ پێش به‌ستنی کۆنگره خوێندنه‌وه‌ی هاوبه‌شیان بۆ بدۆزرێته‌وه ،ئەگینا لە کۆنگرە دا بڕیاڕیان لە سەر دەدرێ. و -پـــاش ه ـه‌ڵــگــیــرانــی هــه‌م ــوو ه ـه‌نــگــاوه‌کــانــی وه‌سه‌ریه‌ککه‌وتنه‌وه‌ی حیزبی دیموکرات ،بۆ ئه‌وه‌ی یه‌کڕێزییه‌‌کی پته‌و و واقیعی له نێو حیزب دا بێته ئاراوه و هه‌ر دووال به‌ته‌واوی پێی پابه‌ند بن ،به بڕیارێکی تایبه‌ت ،کۆنگره‌ی ١٦مێژووی ئه‌و چه‌ند ساڵه‌ی هەر
قۆناغی دووهەم(ئامادەکاری بۆ کۆنگرە) هەیئەتە دیاریکراوەکان: -١جه‌دوه‌لێک بۆ زه‌مینه‌سازیی خستنه‌وه‌سه‌ریه‌کی ئۆرگانه‌کان و به‌شه هاوشێوه‌کانی هه‌ردوو ال ئاماده ده‌کەن .له‌م پێوه‌ندییه‌ش دا: لیستی پێرسۆنیل (کادر و پێشمەرگە) ،ئاماریئەندامانی ئاشکرا(لە کوردستان و دەرەوەی واڵت) لیستی دارایی و ئیمکاناتی ئۆرگان و به‌شه هاوشێوه‌کانی
جێبەجێکردنی ئه‌م ئه‌رکانه ده‌بێ: گه‌اڵله‌ی به‌رنامه و پێڕه‌وی نیوخۆی حیزب بۆپهسندکردن له کۆنگره‌ی داهاتوودا ئاماده ده‌کا. به‌رنامه و میکانیزمی به‌ستنی کۆنفرانسهکانیکوردستان و ده‌ره‌وه‌ی واڵت و پێکهێنانی کۆنگره پێشنیار ده‌کا. لیستی ئه‌ندامانی ته‌شکیالتیی هه‌ر دووال ،له کاتیدیاریکراودا دا وه‌رده‌گرێ. شێوه و میکانیزمی گونجاو بۆ هه‌ڵبژاردنی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له کۆنگره دا ،ده‌دۆزێته‌وه. ئه‌و به‌ڵگه‌نامانه‌ی ده‌بێ له کۆنگره دا باسیان له‌سه‌ر بکرێ و په‌سند بکرێن،گه‌اڵڵه ده‌کا. -٤ڕێوشوێنە پێشنیارییەکان و ئــەو قـــەرار و بڕیاڕانەی دوو هەیئەتەکە لەسەری ساغ دەبنەوە ،بە پەسەندی ڕێبەریی هەر دوو الیەنی ،دەگەیەنن. تێبینیی:١ کۆنگره‌ی ١٦به پێی پێڕه‌وی نیوخۆ له ئه‌ندامانی ڕێبه‌ریی هه‌ر دوو الی دیموکڕات (هه‌ڵبژێردراوانی کۆنگره و ڕاوێژکارانی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی) و ڕێژه‌یه‌ک له نوێنه‌رانی کادرەکان ،پێشمەرگەکان و ئه‌ندامان که ئه‌و دوو ڕێبه‌رییه له سه‌ری ساغ ده‌بنه‌وه ،پێک دێت. تێبینیی:٢ بــە ئــامــانــجــی پێکهاتنی زۆرتــریــن هــاوفــکــری و هــەمــاهــەنــگــی لــە بــــارەی ک ــاروب ــاری پــێــوەنــدیــدار بە کۆنفڕانسەکان ،بەر لە دەستپێکردنی کۆنفڕانسەکانی پێش کۆنگرە،کۆبوونەوەیەکی هاوبەش بە بەشداریی ئەندامانی ڕێبەریی هەر دوو ال و هەیئەتە دیاریکراوەکان و کۆمیتەی ئامادەکردن پێک دێت. قۆناغی سێهەم(قۆناغی کۆتایی)
دوای تــەواوبــوونــی کــۆنــفــرانــســەکــان ،هــەر دوو کۆمیتەی ناوەندی +هەیئەتە دیاریکراوەکان و کۆمیتەی ئامادەکردنی کۆنگرە) لە کۆبوونەوەیەکی هاوبەش دا: لە ژێر ڕووناکایی ئەم راستییەدا ،بۆ ئەوەی هەر دوو الی دیموکرات بە یەکەوە بتوانن -١گوێ لە راپۆرتی کۆمیتەی ئامادەکردنی کۆنگرە حیزبی دیموکراتێکی بە هێز و یەکگرتوو ،بۆ واڵمدانەوە بە چاوەڕوانییەکانی کۆمەاڵنی خەڵک و دەگرن و هەڵی دەسەنگێنن. -٢ڕاپۆرتی سیاسیی ئامادەکراو بۆکۆنگرە تاو جێبەجێکردنی رەسالەتە مێژووییەکەی ئامادە بکەن،حیزبی دیموکراتی کوردستان ئەم گەاڵڵەیە بە وتوێ دەکەن و پەسەندی دەکەن. مەبەستی وەسەریەکخستنەوەی دیموکراتەکان پێشنیار دەکا: -٣لە سەر بەڵگەنامە پێشنیارییە ئامادەکراوەکان کە دەبێ کۆنگرە دەنگیان پێ بدا ،بڕیار دەدەن. -٤شــێــواز و میکانیزمی هەڵبژاردنی کۆمیتەی دوو به‌شی دیموکرات به مــێــژووی حیزب به‌گشتی هه‌ر دوو ال و ئاییننامه‌کانیان ،له‌گه‌ڵ یه‌کتر ئاڵوگۆڕ ناوەندی لەکۆنگرەی ١٦دا پەسەند دەکەن. دەناسرێ. ده‌کەن. -٥کــۆنــگــرەی ،١٦کــۆنــگــرەی یــەکــگــرتــنــەوەی ه ب ش ه ـ ـاوب ـ ه سمیناری و ه و ه ـ ـوون ـ ـۆب ـ ک ـۆڕو ـ ک دیموکراتەکان دەبێ و رەسمییەت بە یەکبوونەوەی قــۆنــاغــەکــانــی یـه‌کــگــرتــنــەوە(مــیــکــانــیــزم و مه‌به‌ستی ئاڵوگۆڕکردنی ئه‌زموونه‌کان و دروستبوونی ڕیزەکانی حیزبی دیموکڕات دەدا. هەنگاوەکان): دید و تێگه‌یشتنی هاوبه‌ش له بــاره‌ی کار و ئه‌رکی داهاتوو ،له نیوان ئۆرگان و به‌ش ه هاوشێوه‌کان پێک تێبینی:٣ قۆناغی یەکەم (قۆناغی دەسپێک): ده‌هێنن. ئــەو حاڵەتانەی لەوانەیە لە نێوان دوو الیــەن دا وەک دەسپێکی پــڕۆســەی یەکگرتنەوە،کۆمیتەی ڕێوشوێنی پێشنیاری بۆ سازماندانه‌وه‌ی هێزی جێی باس و مناقشە و ناکۆکی بن و لەم گەاڵڵەیە داناوەندیی هەر دوو ال: کارو شوێنی نیشته‌جێ بوونی هه‌ر ئۆرگان و به‌شێک نەهاتوون ،بە پێی گرنگییان ،لە ئاستی هەیئەتەکان یا -١پرەنسیپە بناغەییەکانی یەکگرتنەوەی حیزبی و هه‌ماهه‌نگی له نیوانیان دا ،گەاڵڵە دەکەن. دەفتەری سیاسیی هەر دوو ال دا ،بڕیاریان لە سەر دیموكرات و بەرنامە بۆ جێبەجێکردنی ،پەسەند دەکەن، ک، ه کی ه و ی به گــوێــره‌ی زه‌وابــیــت و پێوانه دەدرێ. -٢هــەیــئــەتــەکــانــی خــۆیــان بــۆ جێبەجێکردنی پله و پایه و مه‌وقعییه‌تی ته‌شکیالتیی هه‌ر کــادر و هەنگاوەکانی پڕۆسەی یەکگرتنەوە ڕادەسپێرن. پێشمه‌رگه و ئه‌ندامێک (له هه‌ر الیه‌ک له‌م دوو الیه‌نه حیزبی دیموکراتی کوردستان -٣بە هەماهەنگی لە گەڵ یەکتر ،لە سەر زەمانی بێت)،لە الی خۆیان سه‌بت و جێگیر ده‌کەن. دەفتەری سیاسی گرتنی کۆنگرەی ،١٦وەک دوا هەنگاوی پڕۆسەی یەکگرتنەوە ،ساغ دەبنەوە. -٢کۆمیته‌یه‌کی هــاوبــەش بــۆ ئــامــاده کردنی کــۆنــگــره‌ی ١٦پێشنیار دەکـــەن .ئــەرکــی کۆمیتەکە
3
لە خوێنەرانەوە
٣٠ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
ژماره٦٣٠ :
رۆژنامەی
سه‌رنج بده‌ن! « کوردستان» ههموو ژماره‌یه‌ک هه‌ڵبژارده‌یه‌ک له‌و راپۆرت‌و هه‌وااڵنه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزب ،یان خوێنه‌رانی ئه‌م رۆژنامه‌ی ه ب ه راگه‌یه‌نه‌کانی حیزب ده‌که‌ن له‌م الپه‌ڕه‌یه‌دا باڵو ده‌کاته‌وه .داوا ل ه خوێنه‌ران ده‌که‌ین له‌گه‌ڵ راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کانیان‌دا وێنه‌ی پێوه‌ندیدار ب ه بابه‌ته‌که‌ش بنێرن.
دوو سەرباز لە گوندی بێتووش وەسەر مین پەڕین ڕۆژی شەممە 23ی خاکەلێوە دوو سەرباز لە گوندی بێتووشی ناوچەی سەردەشت کەوتنە سەر مین .یەک لەوان بە هۆی ئەو تەقینەوەیە القی لە دەست داوە‌و سەربازەکەی دیکەش دەستی پەڕیوە .ڕۆژی دووشەممە 25ی خاکەلێوە کاتژمێر 9ی بەیانی ،ئەو دوو سەربازە بریندارە دوو ڕۆژ دوای ڕووداوەکە بە هێلیکۆپتێر لە پاسگای بێتووشەوە ڕەوانەی شاری سنە کران. بە پێی زانیارییەکان ئەو دوو سەربازە لە گەڵ فەرماندەکەیان چووبوونە سەر ڕێی کاسبکاران‌و کۆڵبەران .پێویستە بگوترێ کە فەرماندەری ئەو پاسگایە بە نیاز بووە ڕووداوەکە لە خەڵک بشارێتەوە بەاڵم جگە لەوەی کە کاروانچیان دەنگی تەقینەوەکەیان بیستووە ،سەربازانی ئەو پاسگایەش، ڕاستیی ڕووداوەکەیان الی خەڵکی ناوچە درکاندوە. هەر بۆ ڕیگری لە خەڵک بە تایبەتی کاسبکاران ،لە نێوان قەلەڕەشێ و کەپران ،دیژبانییان داناوە و هەر شتیک‌و هەر کەسێک لێی بەگومان بن دایدەبەزێنن و دەی پشکنن. سەردەشت ،لە تەرخانەوە **
تێداچوونی خۆفرۆشێک لە ڕووداوی هاتوچۆ دا
مۆرەیەکی گرنگی کۆماری ئیسالمی لە ناوچەی سەردەشت بە ناوی خالیدی حەسەنەسووری زەڵێ ،کە ماوەیەکی زۆر بوو کاری سیخوڕیی بۆ دامودەزگا سەرکوتکەرەکانی کۆماری ئیسالمی دەکرد ،لە کاتێک دا لە جادەی نێوان سەقز -مەریوان ماشێنی لێدەخوڕێ ،ماشێنەکەی دەکەوێتە ژێر ماشێنێکی گــەورە .بە هۆی ئەو ڕووداوە بۆ خۆی دەکــوژرێ و 3 کەسیش کە لە گەڵی دەبن ،بە توندی بریندار دەبن .ناوبراو جگە لە کاری جاسووسی‌و خۆفرۆشی ،ماوەی دوو ساڵ بوو کاری بەرهەمهێنانی مادە سڕکەرەکان بە تایبەتیی شیشەی دەکــرد .مەرگی ئەو مــۆرە بەدکار‌و بەدناوەی ڕێژیم بووە خۆی خۆشحاڵیی خەڵکی ناوچەی سەردەشت. لە :ڕۆژین مەلەکی‌یه‌وه **
دیسان خۆکوژیی کچان‌و ژنان
خۆکوژی بە گوڵلەی تاپڕ
دلێر لە ناوچەی گەورکی سەقزەوە سەعات 2ی پاشنیوەڕۆی شەممە 16ی خاکەلێوە ،کچێک بە ناوی کەژاڵ کچی ڕەحمان ،لە گوندی سیادەرە کە تازە نامزەد کرابوو ،بە تفەنگی تاپڕ کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا.
ژنێکی دووگیان بە منداڵی 8مانگەوە خۆی سووتاند ڕۆژی 17ی خاکەلێوە لە گوندی خانکەندیی ناوچەی چۆمی مەجیدخان، ژنێک بە ناوی مەرزییە قارەمانی لە تەمەنی 20ساڵیدا لە حاڵێک دا دوو گیان بوو و منداڵەکەی 8مانگە بوو ،خۆی سووتاند .ناوبراو لە کاتێک دا خۆی سووتاندوە کە مێرد و خەسوو و خەزووری لە ماڵ نەبوون و چوون بۆ بۆکان .ئەو ژنە لە کادێن ،ئاگری لە خۆی بەردەدا. **
تەقەی هێزەکانی ڕێژیم لە کاسبکاران
شەوی 18لە سەر 19ی خاکەلێوە ،کاسبکارێک بە نــاوی سەالحی مامەی لە الیەن هیزەکانی کۆماری ئیسالمی لە شوێنێک بە ناوی قڕگە لە دەشتی وەزنێ ،تەقەی لێ‌دەکرێ‌و بریندار دەبێ .پیویستە بوترێ کە ناوبراو هیچ بارێکی پێ نەبووە و تەنیا پێشبار بووە. جەنگی لە ناوچەی سەردەشتەوە **
کارمەندێکی شارەداری لە بۆکان خۆی هەاڵوەسی
ڕۆژی دووشــەمــمــە 11ی خاکەلێوە لــە گــەڕەکــی «کــوی محمدی»، کارمەندێکی شارەداری لە ماڵەکەی خۆی دا ،خۆی هەاڵوەسی‌و کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا .هۆی خۆکوشتنی ئەم کارمەندە ،هێشتا ڕوون نەبۆتەوە. «هیوا چیا» لە بۆکانەوە **
خۆکوژیی دوو خوشک لە دیواڵن ڕۆژی یەکەمی خاکەلێوەی ئەمساڵ ،دوو خوشک بە ناوەکانی عەسەل تەمەن 18ساڵ و ئوسرا موحەممەدی تەمەن 21ساڵ ،کچی عارف خەڵکی شاری دیواڵن ،بە هۆی کێشەی بنەماڵەییەوە ،لە ڕێگای خواردنی حەبەوە دەستیان دایە خۆکوژی .لە ئاکام‌دا عەسەل لە نەخۆشخانەی تەوحیدی شاری سنە ،گیانی لە دەست داو ئوسرا لە نەخۆشخانەلە ژێر چاوەدێریی پزیشکی دایە‌و لە گەڵ ئاسەوارەکانی ئەم رووداوە ،دەست و پەنجە نەرم دەکا. لە «لەیالخ»ەوە
درێژەی:
خۆبواردنی دەوڵەت لە سەرمایەدانان‌و نەبوونی کارخانە‌و سیاسەتی هاندەری سەرمایەدانان لە سەقز بووە بە هۆی ئەوە ژمارەیەکی زۆری خەڵک پەنا بەرنە بەر کۆڵبەری .بە پێی لێکۆڵینەوەیەک ،تەمەنی کۆڵبەری لە سەقز زۆر دابەزیوە‌و تەنانەت گەیشتوەتە 17ساڵ .بارودۆخی قەیراناویی یەکەکانی بەرهەمهێنان لە سەقز بۆ نموونە یەکەکانی بەرهەمهێنان لە شارۆچکەی پیشەسازیی قاراوە (قهرآباد) ،بووە بە هۆی ئەوە کرێکاران بێکار بن و ڕوو بکەنە کۆڵبەری. داخرانی یەکە پیشەسازییەکانی وەک کارخانەی قەند ،نوشابەسازی،
رۆژهه‌اڵتی مه‌ده‌نی‌و به‌فه‌رهه‌نگ
کــاتــێــک لـــه واڵتــێــکــی وه‌ک ئـــێـــران‌دا سیستمی حاکم بۆ پاساو و ده‌سته‌به‌رکردنی هه‌رمانی خۆی هه‌ر بهوهنده قه‌ناعه‌ت ناکا کــه کۆڵه‌كه‌کانی س ـه‌ره‌ڕۆیــی لــه به‌ستێنی سیاسی‌و حوکمڕانی‌دا‌ڕه‌گ ئاژن بکا ،به‌ڵکوو بـ ه په‌ره‌پێدانی به‌ئه‌نقه‌ستی هۆکاره‌کانی توندوتیژیی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و نه‌هادینه‌کردن‌و ک ــارپ ــێ ــک ــردن ــی ســیــســتــمــی هــــــه‌زار ســاڵ به‌سه‌رچووی عه‌داڵه‌تی خسووسی (قیساس) لێ‌ده‌بڕێ هه‌تا هاوواڵتیانیش رێک له‌شێوه‌ی خــۆی بــار بێنێ‌و دژه‌مــرۆڤــیــان لێ‌دروست ی ژیر‌و دووربین له بکا ،ماف پێشێلکراوان خه‌بات‌و هه‌وڵدانی خۆیان بۆ وه‌ده‌ستهێنان‌و هێنانه‌وه جێی مــافــه زه‌وتــکــراوه‌کــانــیــان‌دا به خۆیان ده‌ڵێنه‌وه که «جیاوازیی ئێمه‌و ئه‌وان ڕاست له‌وه‌دایه که ئێمه وه‌ک ئه‌وان نــاکـه‌یــن»و سـه‌ره‌نــجــام باشترین واڵم بۆ به‌ربه‌رییه‌‌ت هه‌ر مه‌ده‌نییه‌ته‌و کاریگه‌رترین چه‌کیش به‌دژی توندوتیژی ،شه‌فه‌قه‌ت. حـــاشـــای لـــێ‌نـــاکـــرێ کـــه ســــــه‌ره‌ڕای ده‌سکه‌وته‌کانی ده‌ســـه‌اڵت بــۆ «وه‌ک خۆ لێ کردنی کۆمهڵگا» ،کۆمه‌ڵگای ئێران به به‌راورد له‌گه‌ڵ کۆمهڵگا هاوشێوه‌کانی خۆی تا ئێستاش خه‌میرمایه‌کانی کۆمه‌ڵگایه‌کی سالم‌و وشیار‌و پێشکه‌وتنخوازی له ناخی خــۆی‌دا پاراستووه .به‌اڵم ئـه‌وه‌ی شیاوی تێڕامان‌و به‌رجه‌ست ه کردنه‌وه‌یه خیسڵه‌ته زات ـی‌و پۆتانسیه‌ل ه نوێیه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کــوردســتــان لــه‌‌پــێــوه‌نــدی ل ـه‌گ ـه‌ڵ شــێــوازی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌و مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ڕێژیمێكی
پەنابردن بۆ کۆڵبەری لە بەر نەبوونی کار و داخرانی یەکەکانی بەرهەمهێنان
وه‌ک کۆماری ئیسالمی‌دایه که وه‌ک ئاکامێکی سیاسه‌تی هه‌اڵواردنی ده‌وڵه‌تی ،له به‌ستێنی سیاسی‌و مێدیایی نه‌یارانی ده‌وڵه‌تیش‌دا پشت گوێ خــراوه‌و به روومــاڵ نه‌کراوی‌و نه‌ناسراوی ماوه‌ته‌وه. ســـــه‌ره‌ڕای ده‌ســتــڕانـه‌گـه‌یــشــتــنــی وه‌ك پێویست‌و به‌وه‌ختی کۆمه‌ڵگای کورده‌واری به سه‌رچاوه‌کانی کرانه‌وه‌و گه‌‌شه‌سه‌ندن، به زۆر هۆکاری سیاسی‌و خه‌ڵک ناسی‌و ئــانــتــرۆپــۆلــۆژی ،رۆژهــه‌اڵت ــی کــوردســتــان هـه‌ر له بــنـه‌ڕه‌ت ڕا کۆمه‌ڵگایه‌کی کــراوه‌و بــــه‌‌دوور لــه ده‌مـــارگـــرژی‌و کۆنه‌په‌رستی به‌تایبه‌تی له‌‌بواری پێکه‌وه ژیان‌و پێوه‌ندییه کــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــیـه‌کــان‌دا بـــووه .ل ـ ه س ـه‌رده‌مــی مــۆدێــرن‌و لــه به‌ستێنی ســیــاســیـش‌دا ،ئه‌و کۆمه‌ڵگایه هه‌میشه به هه‌ڵوێست پێشه‌نگ‌و بــه ره‌فــتــار نــمــوون ـه‌یــی بــــووه .شتێک که لــێــره‌دا به‌تایبه‌تی شیاوی ئــامــاژه‌و مایه‌ی دڵگه‌رمییه ئه‌وه‌یه که ئه‌گه‌ر هه‌تا دوێنێ ئه‌م خیسڵه‌ته له سیاسه‌تکردنی سه‌رده‌مییانه‌و ئاشتیخوازی‌و پاراستنی بایه‌خه مرۆڤی‌و شارستانییه‌کان‌و خــۆبــواردن لــه مێتۆده تێرۆریستی‌و نائینسانییه‌كان له به‌ستێنی خه‌باتی چ ـه‌کــداری‌و شۆڕشگێڕی‌دا خۆی ده‌نواند ،ئه‌مڕۆ ئه‌وا سه‌رجه‌م کۆمه‌ڵگایه که له‌گه‌ڵ ههموو کۆت‌و به‌ند‌و به‌ربه‌سته‌کانی سه‌ر رێگای ،ده‌ی ـه‌وێ نه‌ک هه‌ر خیسڵه‌تی پێشکه‌وتنخوازانه‌ی خــۆی به حاکمییه‌تی سـه‌ره‌ڕۆ نیشان بدا ،به‌ڵكوو ئه‌و په‌یامه‌ش به به‌ستێنی شۆڕشگێڕی بدا که کاریگه‌ری‌و
سه‌رکه‌وتنی خه‌بات له وه‌به‌رهێنانی ته‌نیا بوار و به‌ستێنێک‌دا نیه ،به‌ڵکوو له ئه‌كتیڤ کردن‌و پێکه‌وه گرێدانه‌وه‌ی سه‌رجه‌م بوار و به‌ستێنه‌کان دایه. ڕۆژهــه‌اڵتــی کــوردســتــان لــه سـه‌رچـڵ‌و نموون ه جوانه‌کانی بوار‌و به‌ستێنه نانه‌ریتی‌و کهمتر باسکراوه‌کانی خه‌باتی سیاسی‌و جووڵه‌ی مه‌ده‌نی که‌می نیه .ژنان‌و پیاوان‌و الوانی نیشتمانپه‌روه‌ری رۆژهـه‌اڵت ئه‌مڕۆ هه‌ر به‌وه‌ند ه قه‌ناعه‌ت ناکه‌ن که سه‌ره‌ڕای
لوولەی پردی ئێتیلین و هەر وەها کارخانە گەورەکانی وەک کارخانەی دوخانیاتی سەقز ،بێکاریی ژمارەیەکی زۆر لە کرێکاران‌و پەنابردنی ئەوان بۆ کۆڵبەریی لێ کەوتۆتەوە. هەر بۆ خۆم لە سەقز زیاتر لە 10کەس دەناسم کە تەمەنیان لە نێوان 17-22ساڵ دایە کە دەچنە شارەکانی سەردەشت و بانە و مەریوان و لە ڕێگای کۆڵبەرییەوە بژیوی خۆیان بە دەست دێنن .ئەمە لە حاڵیک دایە کە دەوڵەت هیچ هەوڵێک بۆ دامەزراندنی الوانی سەقز نادا. « چاوەڕێ» لە سەقزەوە **
بەڕێوەچوونی چوارەمین فستیڤاڵی فولکلۆری لە شاری پیرانشار لە پیرانشارەوە «کوردۆ» و «شاخەوان»
لە ڕۆژەکانی 28و 29ی خاکەلێوە لە شاری پیرانشار لە الیەن دوو بنکەی هونەریی «ڕووناک» و «الهە هنر» ،چوارەمین فستیڤاڵی فولکلۆری بە بەشداریی هونەرمەندانی هەر چوار پارێزگەی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بۆ الوک‌و حەیران و بەند و گۆرانیی ڕەسەنی کوردی بەڕێوە چوو .لەم فستیڤاڵە دا ،وێڕای پێشکێش کرانی بەرهەمی فۆلکلۆریی جۆراوجۆر لە الیــەن هونەرمەندانەوە ،کۆمەڵێک باس و بابەت لە الیــەن شــارەزایــان و پسپۆرانی بواری فۆلکلۆرەوە پێشکێش کران. لە پەراوێزی ئەم فستیڤاڵە دا ،پێشانگەیەکیش بۆ 40تابڵۆ لە تابڵۆکانی هونەرمەندی پیرانشاری سەید ئەسعەد عــەلــیــزادە بــەڕێــوە چــوو .ئەم تابڵۆیانە وێنەی هونەرمەندانی کوردبوون کە ئەم هونەرمەندە پیرانشارییە کێشابوونیەوە. **
کێ لە پشت خنکاندنەکانی شاری مەریوانەوەیە؟
لــە م ــاوەی نزیک بــە یــەک مانگی ڕابـ ــردوو دا ،لــە شــاری مــەریــوان چەندین نموونەی خۆخنکاندن ڕوویان داوە .بە هۆی ئەم ڕووداوانــە تا ئێستا 9کەس گیانی خۆیان لە دەست داوە .دوو کەس لە قوربانییەکان نۆدشەیی بوون .دووپیاو و ئافرەتێک کە دەگوترێ خەڵکی کانی دینارن‌و تەرمەکانیان لە ژێر پردێک لە بەینی گاڕانی‌و مەریوان دۆزراوەتەوە .یەکێک لە خنکاوەکان ،نەناسراو بووە .یەکێکی دیکە لە قوربانییەکان ،خەڵکی ئاوایی ڕواری مەریوان بوو .زۆربەی ئەو تەرمانە تەنافی شین لە ملیان دابووە‌و شیمانەی ئەوە دەکرێ ئەم ڕووداوانە دەستێکی دیاریکراو لە پشتیان بێت‌و بە پێی بەرنامەیەکی لە پێش‌دا داڕێژراو بەڕێوە چووبن .لە نێو خەڵک دا دەنگۆی ئەوە هەیە کە گرووپێک بە ناوی سەدەف ئەم تاوانانەی ئەنجام داوە .سەرچاوەکانی ئەم زانیارییانە وای بۆ دەچن کە ئەم گرووپە سەر بە دام و دەزگاکانی ڕێژیم بێت‌و لە نێوخۆیان دا تووشی کێشەو ناکۆکی هاتبن‌و وەک تۆڵە ستاندنەوە لە ڕقەبەران‌و بەرامبەرەکانیان ،بەم جۆرە لە ناویان بردبن .ئەو کەسانەی کوژراون کەسانی ئاسایی ناو کۆمەڵن و پێوەندییەکی ئەوتۆیان لە گەڵ چاالکیی سیاسیی و مەدەنی نییە.
تـه‌نــیــا یــه‌ک ســاڵــی رابـــــردووی جموجۆڵه مه‌ده‌نی‌و شارستانییه‌کانی ڕۆژهـه‌اڵت چاو لێ‌بکه‌ین ،بــه ه ـه‌مــوو ئــه‌و ک ـه‌ســان ـه‌وه که به سووچی داکــۆکــی له مــاف‌و که‌رامه‌تی هاوزمانه‌کانیان ره‌وان ـه‌ی به‌ندیخانه کران، بــه هـه‌مــوو ئ ـه‌و ده‌ر‌و ده‌شـ ـت‌و چیایانه‌ی به هه‌نگاوی ژینگه‌پارێزان رووپێو کران‌و پاک کرانه‌وه ،به ههموو ئه‌و سه‌رانه‌ی له هاوپێوه‌ندی له‌گه‌ڵ «مــاهــان»دا تاشران، به ههموو ئه‌و تاپڕانه‌وه که شکێندران ،به
ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان له سه‌رچڵ‌و نموون ه جوانه‌کانی بــوار‌و به‌ستێنه نانه‌ریتی‌و کهمتر باسکراوه‌کانی خه‌باتی سیاسی‌و جووڵه‌ی مه‌ده‌نی که‌می نیه .ژنان‌و پیاوان‌و الوانی نیشتمانپه‌روه‌ری رۆژهه‌اڵت ئه‌مڕۆ هه‌ر بهوهنده قه‌ناعه‌ت ناکه‌ن که ســه‌ره‌ڕای ههموو ق هد‌ه‌غه‌ییه‌کان ته‌نیا ته‌عبیر له وشیاریی پ ــاراوی نه‌ته‌وه‌ییان بکه‌ن یا ده‌ســت بده‌نه چاالکیی ئه‌ده‌بی‌و فه‌رهه‌نگی ،به‌ڵکوو ده‌یانه‌وێ خه‌م له پاراستنی سروشت‌و شوێنه‌واره‌کان‌و زیندوو ڕاگرتنی که‌له‌پوور‌و نوێکردنه‌وه‌ی به‌هاکانی هاوپێوه‌ندی‌و بیناتنانی پرده نافه‌رمییه‌کان له‌گه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌‌ش بخۆن. هــه‌‌مــوو ق ـه‌د‌ه‌غ ـه‌یــی ـه‌کــان ته‌نیا ته‌عبیر له وشــیــاریــی پــــاراوی ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــیــان بــک ـه‌ن یا ده‌ست بده‌نه چاالکیی ئه‌ده‌بی‌و فه‌رهه‌نگی، ب ـه‌ڵــکــوو ده‌یـ ــان ـــه‌وێ خـــه‌م ل ــه پــاراســتــنــی ســـروشـــت‌و شـــوێـــنـــه‌واره‌کـــان‌و زیــنــدوو ڕاگرتنی که‌له‌پوور‌و نوێکردنه‌وه‌ی به‌هاکانی هاوپێوه‌ندی‌و بیناتنانی پرده نافه‌رمییه‌کان لـه‌گـه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌‌ش بــخــۆن .ئه‌گه‌ر
ههموو ئه‌و قه‌فه‌سانه‌وه که سووتێندران‌و به ههموو ئه‌و ژنانه‌وه که به ئازایه‌تیی خۆیان پێیان خسته نێو به‌ستێنی گشتی‌و به‌شداریی محه‌للی ،ده‌بینین که رۆژهه‌اڵتی کوردستان چه‌نده به که‌سانی به‌‌ئه‌زموون‌و به‌مشوور‌و رووناکبیرانی خوێنده‌وار‌و به‌وزه ته‌نراوه‌و چه‌نده پڕه له بیری جــوان‌و خه‌یاڵی به‌رز کــه ئــه‌گــه‌ر پــۆتــانــســی ـه‌ل ـه‌ک ـه‌ی بــه ئــاقــاری
«سۆران» و هاوڕییانی لە مەریوانەوە
گونجاوی خۆیدا ده‌کار بخرێ ،ده‌توانێ ببێته سه‌رمه‌شق نه‌ک هه‌ر له ئێراندا به‌ڵکوو له سه‌رجه‌م کوردستان‌و ناوچه‌ش‌دا ،و نه‌ك ته‌نیا بۆ سه‌رخستنی خه‌باتی ئازادیخوازانه، به‌ڵکوو بۆ داڕشتنی بنیاته‌کانی کۆمه‌ڵگایه‌کی سالم‌و زیندووی دوارۆژیش. س ـه‌رنــجــڕاکــێــش ـ ه کــه وه‌بــیــر خــۆمــانــی بێنینه‌وه که ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر ڕاســت له‌و سه‌روبه‌نده‌دا ئه‌وه له کوردستان‌و له سه‌قز بووکه «ئه‌ولیای ده‌م ــم»ی قوربانییه‌کان له دوو مه‌حکووم به ئێعدام خۆش بوونو نه‌یانهێشت تێئاتری سه‌ر شه‌قامی کۆماری ئیسالمی بۆ په‌ره‌پێدانی واقیعی وه‌حشیگه‌ری به‌ڕێوه بچێ ،ئه‌گه‌رچی ئه‌و کاته به‌قه‌د‌ه‌ر لــێــخــۆشــبــوونــی دایــکــ ه ک ــوڕک ــوژراوه‌کـ ـه‌ی ئه‌مساڵ باس نه‌کرا.. ه ـه‌مــووی ئـه‌مــانــه ب ـ ه مــانــای نه‌بوونی ن ــم ــوونــ ه پـــێـــچـــه‌وانـــه‌کـــان‌و ســــڕانــــه‌وه‌ی دیارده‌‌گه‌لی د‌زێــوی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی لــه ڕۆژه ـه‌اڵتــی کــوردســتــان نیه ،به‌تایبه‌ت که کۆماری ئیسالمی سااڵنی ساڵه هه‌وڵ‌و هیممه‌تێکی زۆری لــه‌م پــێــنــاوه‌دا ده‌ک ــار خستووه .به‌اڵم ئه‌وه‌ی ده‌بێ ئێستا یادداشت بکرێ‌و ئاکامگیریی ب ـه‌کــرده‌وه‌ی لێ‌بکرێ ئه‌وه‌یه که له‌‌ژێر پێستی ڕۆژهه‌اڵتی نیشتمان جووڵه‌ی ده‌مارێک هه‌تا دێ زیاتر هه‌ست پ ـێ‌ده‌كــرێ ،ده‌مــارێــک که ده‌یـ ـه‌وێ خوێنی کامڵبوون‌و پێشکه‌وتن له له‌شی کۆمه‌ڵگادا بگێڕێ‌و خیسڵه‌تێکی فره ئاست‌و فره واڵم به پرۆژه‌‌ی سیاسی ببه‌خشێ .ئه‌و خیسڵه‌ته‌ی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی که «ئالێکسی دو تۆکڤیل» له‌پێوه‌ندی لـه‌گـه‌ڵ کۆمه‌ڵگای ئه‌مریکایی سه‌رده‌می خۆیدا ئه‌وه‌نده ئاشقی ببوو و به بنه‌مای سه‌رخانێکی سیاسیی سه‌رکه‌وتووی داده‌نا.
2 بریتانیا
هه‌واڵ و راپۆرت
٣١ی خاکەلیوەی ٢١ ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
ژماره٦٣٠ :
نوێنەری پارلەمانی سوئێد سه‌ردانی کۆمیتەی «لینشۆپینگ»ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی کرد
سمینارێک‌دا ب ه بۆنه‌ی 26ساڵه‌ی ئه‌نفاڵ
نوێنه‌ری حیزبی دێموکڕاتی ل ه بریتانیا ل ه سمینارێک‌دا ک ه به بۆنه‌ی ساڵیادی ئه‌نفاڵ به‌ڕێو ه چوو به‌شداری کرد. ڕۆژی دووشه‌مه 18 ،ی خاکه‌لێوه‌و لە بیست‌و شه‌شه‌مین ســاڵــیــادی پــڕۆســەی ئــەنــفــال‌دا ،نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە بریتانیا سمینارێکی بۆ لێکۆڵینەوەو باشتر ناساندنی کاره‌ساتی ئەنفال‌و بە ژێنوساید ناساندنی کۆمەڵکوژی و بێسەرشوێن کــردنــی ١٨٢ه ــەزار مرۆڤی بێتاوانی کوردی باشووری کوردستان پێک هێنا. له‌و سمیناره‌دا نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە بریتانیا ،لە پیوەندی لەگەڵ ئەنفال‌و داواکــاری کــورد و هەڵوێستی والتانی زلهێز لەو پیوەندەی‌دا چەند قسه‌یه‌کی کرد. ل ـه‌و ســمــیــنــاره‌دا هیۆ رابــێــرتــســۆن ،وەزیـــر کــاروبــاری رۆژهەالتی نێوەڕاست لە وەزارەتی دەرەوەی بریتانیا ،پێی لە سەر پەیوەندییە بەردەوامەکانی هەرد دووک حکوومەتی بریتانیا و کوردستان داگــرتــەوە و خۆشحاڵی خــۆی لەو پەیوەندییانە دەربڕی ،ئەوە جگە لەوەی کە بۆ جارێکی دیکە پشتیوانی خۆی و حکوومەتەکەی بۆ گەلی کــورد و دۆزە رەواکەی دووپات کردەوە. ل ـ ه بــڕگـه‌کــانــی دیــک ـه‌ی ئــه‌و ســمــیــنــاره‌دا دوکــتــور فایق نێروەیی ،باڵوێزی عێراق ل ه بریتانیا؛ فەالح مستەفا ،وەزیری دەرەوەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان؛ نەدیم زەهاوی، ئەندامی پارلمانی بریتانیا لە حیزبی پارێزگاران ،خاتوو مەگ مێن ،ئەندامی پارلمانی بریتانیا لە حیزبی کرێکارو بارۆنێس نیکلسۆن‌و الوێن ئەتروشی ،کاندیدای لیبەرپارتی بۆ ناوچەی ســاری قسه‌یان کــرد ،ئــەوە جگە لــەوەی کۆمەڵێکی زۆر لە ئەندام پارلەمان و کەسایەتییە سیاسیەکانی بریتانیا پەیامی پشتگیری خۆیان بۆ ئەو سمینارە ناردبوو.
لەبەشی دووهەمی سمینارکەدا فیلمێکی کورت لەالیەن گوین رۆبێرت بەناوی رێگایەك بۆ ئەنفال پیشان درا و پاشان چەندین کەس کە لە پاش ئەنفالی بە کۆمەڵ و زیندە بە گۆڕ کردنی کەسوکاریان بە زیندویی دەڕچوبوون و ڕزگاریان ببوو ،ساتە وەختە تاڵ و پڕ مەترسییەکانی ئەو سەردەمەیان بۆ ئامادەبووان گێڕایه‌وه‌و لە کۆتایی بەرنامەکەدا عەتا موفتی پارچە شیعرێکی مامۆستا شێرکۆ بێکەسی پێشکەش کرد و خاتوو سەیدی ویکیام پارچەی شیعرێکی نەزەند بەگیخان بە ئینگلیسی بەناوی بەرگەڵوو پێشکەش کرد. شایانی بــاسـ ه بەشێکی بــەرچــاو لــەرەونــدی ک ــورد و ئینگلیسی بەشداری ئەم سمینارە بوونو لە الیــەن حیزبی دیموکراتی کوردستانەوە کاک مەولوود ســوارە ،ئەندامی رێبەری حیزب و نوێنەری حیزب لەبریتانیا بەشداری لەو سمینارەدا کرد.
نوێنه‌رایه‌تییەکانی حیزبی دێموکرات‌و کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان له هه‌ولێر کۆ بوونەوە دوو شاندی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ل ه هه‌ولێر کۆبوونه‌وه. رۆژی چــوارشـه‌مــمـ ه رێــک ـه‌وتــی 27ی خاکه‌لێو ه شاندێکی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ل ه هه‌ولێر پێکهاتوو ل ه ئیبراهیم زێوه‌یی‌و حسن کاکیلی، سـه‌ردانــی په‌یوه‌ندییه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستانیان ل ه شاری هه‌ولێر کردو ل ه الیه‌ن هه‌یئه‌تێکی نوێنه‌رایه‌تیی کۆمه‌ڵ ه ب ه سه‌رپه‌رستیی محمد فرهادزاد ه ت باسیان ئێران‌و سووریه ،وه‌زعی هێزه‌کانی رۆژهه‌اڵ پێشوازییان لێ کرا . له‌و دانیشتنه‌دا چه‌ند بابه‌تێکی پێوه‌ندیدار ب ه پرسی له‌سه‌ر کــراو پێداگری ل ه سه‌ر پێویستیی لێک نێزیک کورد ،ب ه تایبه‌ت بارودۆخی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و بــوونـه‌وه‌ی کــۆرو کۆمه‌ڵ ه سیاسییه‌کانی کوردستانی ئێران کرایه‌وه .
رۆژنامەی
ڕۆژی شەممە 23 ،ی خاکه‌لێو ه جەبار ئەمین ،نوێنەری پارلەمانی سوئێد لە سەر لیستی حیزبی ژینگە سەردانی کۆمیتەی»لینشۆپینگ»ی حیزبی دێموکراتی کوردستانی‌و لە دیدارێکی دۆستانەدا ل ه سه‌ر پرسی ڕەوەنــدی کورد لە تاراوگە‌و ئەرکی کوردانی تاراوگە باسێکی پێشکەش کردو لە سەر هەڵبژاردنەکانی سوئێد بۆ پارلەمانی یەکیه‌تیی ئورووپا لەگەڵ ئەندامانی حیزب بە وردی دوا. لـه‌و دی ــداره‌دا ئەندامانی حیزبیش بــاس‌و خواستەکانی پــەنــابــەریــان مەترسی لــە س ــەرە دوان‌و ،ل ـه‌س ـه‌ر هەندێک خۆیان لەگەڵ ناوبراو هێنایە گــۆرێ‌و بە ئاماژە کــردن بە مەسەلەی پەیوەندیدار بە کێشەو دۆخــی کــورد ئاڵوگۆڕی وەزعیەتی کــورد بە گشتی و داواکاری‌یەکانی بەشێک لە بیروڕا کرا. پەنابەرانی کــوردو بە تایبەت ئەو کەسانەی کە وەزعیەتی
کۆبوونه‌وه‌یه‌کی ته‌شکیالتی بۆ ژنان بــه‌شــی ت ـه‌شــکــیــاتــی ئــاشــکــرای کــۆمــیــســیــۆنــی ت ـه‌شــکــیــاتــی حــیــزبــی دێموکراتی کوردستان کۆبوونه‌وه‌یه‌کی سیاسی ئه‌ندامانی ژنــی نیشته‌جێ ل ه که‌مپه‌کانی حیزب پێک هێنا. ئـــه‌و ک ــۆب ــوونــه‌وه‌یــ ه کــ ه ڕۆژی لێوه ل ه یه‌کێک ل ه شه‌ممه23 ،ی خاکه بنکه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستاندا بـ ـه‌ڕێ ــوه‌چ ــوو ،چ ـه‌نــد تـــــه‌وه‌رو باسی جیاوازی ل ه خۆ گرتبوو. ل ه سـه‌ره‌تــای ئـه‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا عــیــســمـه‌ت نــســتــانــی بــاســێــکــی ل ـه‌س ـه‌ر چۆنیه‌تیی پێکهێنانی کۆبوونه‌وه‌ک ه کردو ل ه به‌شی یه‌که‌می کۆبوونه‌وه‌که‌دا که ب ۆ باس له‌سه‌ر ڕۆڵــی ژن ل ه مێژوودا تــه‌رخــان ک ــراب ــوو ،لــه‌الیــه‌ن زوڵـه‌یــخــا جـه‌شــنــیــیـه‌و ه بــاســێــک پێشکێش کــرا. زوڵه‌یخا ل ه باسه‌که‌یدا خوێندنه‌وه‌یه‌کی بــۆ ڕۆڵ‌و پــێــگـه‌ی ژن ل ـ ه س ـه‌رده‌مــی که‌وناره‌و ه تا ئێستا و تیشکیان خست ه
ســـه‌ر ڕوانــیــنــی پـــیـــاوان‌و کــۆمـه‌ڵــگــه‌‌و ڕه‌فتاری نه‌شیاویان له‌گه‌ڵ ژنــان‌و ل ه ڕووی زانستیشه‌و ه لێکدانه‌وه‌ی بۆ هێز و جه‌سته‌ی ژنان هه‌بوو. بـه‌شــی دووهــه‌مــی کــۆبــوونـه‌وه‌کـ ه تایبه‌ت ب ه چۆنیه‌تیی کارو چاالکیی ژنانی ئه‌ندامی حیزب ل ه کۆڕوکۆبوونه‌وه‌کان‌و هه‌روه‌ها تیشک خستنه‌سه‌ر هه‌ڵوێستی حیزب له‌سه‌ر هێندێک بابه‌تی دیاریکراو و ڕوونکردنه‌وه‌ی سیاسه‌ته‌کانی حیزب ل ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ چه‌ند پرسێکی ڕۆژ کرابوو .له‌و به‌شه‌دا حه‌سه‌ن خۆشکه‌الم، ئه‌ندامی ڕاوێژکاری کومیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب‌و به‌رپرسی به‌شی ته‌شکیالتی ئــاشــکــرای حــیــزب لــه پــێــوه‌نــدی له‌گه‌ڵ تـــــه‌وه‌ری بــاســه‌کــه‌دا بــۆ ب ـه‌شــدارانــی کۆبوونه‌وه‌که دوا. شــایــانــی ب ــاســ ه کـــه لـــ ه کــۆتــایــی کۆبوونه‌وه‌که‌شدا کۆمهڵێک له به‌شداران ڕاو بۆچوونی خۆیان له‌سه‌ر باسه‌کان
ده‌ربـــــڕی‌و ڕه‌خ ــنــه‌و پێشیاره‌کانیان ئاراسته‌ی به‌شی ته‌شکیالتی ئاشکرای ح ــی ــزب کــــرد کـــ ه لـــه‌الیـــه‌ن هـــــه‌ردوو کۆڕگیره‌وه باسیان له‌سه‌ر کرایه‌وه.
به‌ڕێوه‌چوونی ڕێوڕه‌سمی پرسه‌و سه‌ره‌خۆشیی سه‌عید عه‌زیزی ل ه بنکه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان
سنووردار کردنی وەرگرتنی خوێندكارانی كچ لە ڕشتەكانی پزیشكیدا کــاربـه‌ده‌ســتــانــی ب ــااڵی ده‌وڵـــه‌ت ده‌ڵــێــن لــه‌و ه ب ـه‌دوا وەرگــرتــنــی خوێندكارانی كــچ لــە ڕشتەكانی پزیشكیدا سنووردار ده‌کرێ. ئەمیر موحسێن زیایی ،جێگری فێركاریی وەزیــری بێهداشت رایگەیاندو ه كە وەرگرتنی خوێندكارانی كچ لە ڕشتەكانی پزیشكی به‌هۆی زۆر کێشه‌و گرفت ک هم‌و سنووردار ده‌کــرێ .نابراو ده‌ڵێ رێــژەی بەرزبوونەوەی خوێندكارانی كچ ل ه زاست ه پزیشکییه‌کان كە زانكۆیان تەواو كــردوەو نایانه‌وێ ل ه زۆر شوێن کــاری پزیشکی بکه‌ن، كێشەیەكی گەورە بۆ وه‌زاره‌تی بێهداشت دروست کردوه. بــە وتــەی ئەمیر موحسێن زیــایــی ،هێزی پزیشكی عموومی ،پسپۆڕ و پەرەستاری پیاو لە ئێران بە رێژەی پێویست نیە و بە هۆی كەمبوونی خوێندكارانی دەرچووی پزیشكیی كوڕان ،ناردنی هێزی پزیشكی بۆ ناوچە دوور دەستەكان كێشەی لێ‌كەوتۆتەوە. بەپێی راپۆرتی رۆژنامەی شەرق و بە پێی ئاماری ڕەسمی ل ه دوو دەیەی رابردوو رێژەی وەرگرتنی كچان لە ڕشتەی پزیشكی لە چاو كوڕان زیاتر بوو ه و لە سەدی 42 بۆ سەدی 58لە ساڵی ،1370ب ه سەدی 68ی خوێندكاری كچ لە بەرامبەر سەدی 32ی خوێندكارانی كوڕ لە ساڵی خوێندنی 92گەیشتووە. مــوحــســێــن زی ــای ــی وێـــــڕای ئـــامـــاژە ب ــە پێویستیی «هاوسه‌نگ كردن» ی خوێندكاران ل ه ڕووی ڕەگەزی لە رشتەی پزیشكیدا گوتی ،ئەم كارە لە رێگەی پۆلێنكردنی ڕەگەزی بە مەبەستی بەرزکردنه‌وه‌ی ئاستی دەرچووانی خوێندکارانی كوڕ ئەنجام دەدرێ. رۆژنــامــەی شــەرق لــە راپــۆرتــی خــۆیــدا نوسیویه‌تی شەپۆلی بەرزبوونەوەی بەشداریی ژنان لە كورسییەكانی زانكۆ بەرزبوونەوەی بەشداربووانیان لە هەلەكانی كارو شوغڵ ،كۆمەاڵیەتی و ئابووری زیاتری لێ نه‌که‌وتۆته‌وه، بە شێوەیەك كە ئەگەرچی ل ه نێوان سه‌دی 50تا سه‌دی 60كورسییەكانی زانكۆ هی كچانن ،به‌اڵم تەنیا سەدی 20ی ژنان ئەندامی هەیئەتی زانستین و سەدی 13ی ژنان رۆڵی چاالكیان لە بازاڕەكانی كاردا هەیە. شــایــانــی بــاســە كــە س ـه‌هــمــی ـه‌دانــان ب ـه‌پــێــی ڕەگـــەز لــە زانكۆكانی ئــێــران لــە ساڵی 1386و لــە ســەردەمــی دەسەاڵتداره‌تیی ئەحمەدی نژادەوە دەستی پێكردوه. خێرایی پەرەسەندنی دیـــاردەی ئیعتیادی ژنــان لە
ماوەی چەند ساڵی رابــردووداو بەرزبوونەوەی ژماره‌ی موعتادانی ژن تا ئاستی دوو بەرامبەر لە كورت ماوەدا لە ئێران ،نیگه‌رانیی زۆری لـه‌الی کارناسانی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی دروست کردوه. زەهــرا بونیانیان ،ڕاوێــژكــاری بــەڕێــوەبــەری گشتیی ســتــادی بــەربــەرەكــانــی لــەگــەڵ م ــادە هــۆشــبــەرەكــان بۆ كـــاروبـــاری ژنـ ــان و بــنــەمــاڵــەدا ،لـــەم پــێــوەنــدیــەوە بە هەواڵدەریی ئیسنای گوتووە كە ژماره‌یه‌کی یەكجار زۆر لە ژنانی گیرۆدەبوو بە مادەی سڕكەر په‌لکێشی ڕه‌فتار ه مەترسیدارە جینسیەكان ده‌بن‌و ،هەر بەم هۆیەوە لە الیەن بنەماڵەكانیانەوە وەالدەنــرێــن ،لە ئەنجامدا زۆربــەی ئەم ژنانە چونكی هەست بەوە دەكەن كە بوونەتە قوربانی، بە شوێن ئەوەدا دەگەڕێن كە كەسانی دیكەش تێوە بگلێنن و ئەوانیش بكەن بە قوربانی كە ئەم مەسەلە دەتوانێ كەشێكی مەترسیدار بۆ كۆمەڵگا بخوڵقێنێ. ناوبراو ده‌ڵێ هۆكارە گرینگەكانی هۆگریی ژنان بە ماددە هۆشبەرەكانی بۆ بۆشاییە عاتفییەكان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و ده‌ڵــێ كاتێك ژنــان بــــه‌ره‌وڕووی گرفتە سۆزدارییەكان ده‌بنه‌وه ،زۆر جار بەهۆی موعتاد بوونی مێردەكانیان لەو داوە دەكەون و پیاوە موعتادەكانیش بۆ وەی بتوانن هاوسەرەكانیان لە الی خۆیان بێڵنەوە ،گیرۆدە ئه‌م مادە كاولكەرانەیان دەكــەن ،لە الیەكی دیكەوە بە هۆی ئەم هەست و ســۆزەی كە ژنــان بۆ هاوسەرەكانیان هەیە، ئەگەر پیاوەكان تەركی ئیعتیاد نەكەن ژنەكانیش درەنگتر بە شوێن وەالنانی ئەم ماددانەدا دەڕۆن ،هەر بۆیە ژنان زۆر سەختتر لە پیاوان واز لە ئیعتیاد دێنن. بــە قــســەی نـــاوبـــراو ،ئ ــەم ژنــانــەی تــووشــی م ــاددە ســڕكــەرەكــان هــاتــوون لــەگــەڵ جــۆرەكــانــی توندوتیژی جەستەیی و دەروونــی رووب ــەڕوو دەبــنــەوەو لە الیەكی دیكەشەوە مۆركی خــراپ و هـــەاڵواردن داوێــنــی ژنانی موعتاد دەگرێتەوە. ناوبراو فێر كردن لە قوتابخانەكان ،لە نێو بنەماڵەكانداو هەر وەهــا لە شوێنەكانی كــارو ڕوونكردنەوە لە بابەت دەرئەنجامە خراپەكانی ماددە سڕكەرو رەوانگەردانەكانی بە ڕێگەچارە كاریگەرەكانی بەربەرەكانی كــردن لەگەڵ پەرە سەندنی دیاردەی ئیعتیاد لە قەڵەم دا.
رێوره‌سمی سه‌ره‌خۆشی‌و پرسه‌ی سه‌عید عه‌زیزی، بــرای جوانه‌مه‌رگی کــاک خالید ع ـه‌زیــزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕات به‌ڕێوه چوو. له‌و ڕێوره‌سمه‌دا ک ه به‌یانیی شەممە ٣٠ی خاکەلێوە ل ه ساڵۆنی بۆنه‌و رێوڕه‌سمه‌کانی حیزبدا به‌ڕێو ه چوو، سه‌دان که‌س ل ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزب‌و نوێنه‌رانی حیزب‌و رێکخراو ه سیاسییه‌کانی ڕۆژهه‌اڵت‌و باشووری کوردستان‌و که‌سایه‌تیی ه سیاسی‌و مه‌ده‌نییه‌کان به‌شدار بــوون‌و هه‌ست‌و ســۆز‌و هاوخه‌میی خۆیان ب ه بۆنه‌ی مه‌رگی ناوه‌ختی سه‌عید عه‌زیزی ،ب ه سکرتێری گشتیی
سلێمانی
حیزب‌و حیزبی دێموکراتی کوردستان ڕاگه‌یاند. ڕۆژی پێنجشه‌ممه ٢٨ ،ی خاکه‌لێو ه سه‌عید عه‌زیزی، ته‌مه‌ن ٣٦ساڵ‌و خاوه‌نی ژن‌و منداڵ ل ه ورمێ به‌هۆی ڕووداوی هاتوچۆ گیانی ل ه ده‌ست دا. به‌پێی ڕاپۆرتی په‌یامنێرمان ل ه پرسه‌و سه‌ره‌خۆشیی سه‌عید عه‌زیزی‌دا ک ه ل ه مزگه‌وتی حاجی خدر ل ه شاری نه‌غه‌د ه به‌ڕێوه‌یه ،پــۆل پــۆل خه‌ڵکی شــاری نه‌غه‌ده‌و شاره‌کانی کوردستان به‌شدارن‌و سۆزی خۆیان بۆ ئه‌و بنه‌ماڵه تێکۆشه‌ر‌و دڵ‌بریندار ه ده‌رده‌بڕن.
ئه‌ندامێکی حیزبی دێموکڕات کۆچی دوایی کرد
ئه‌ندامێکی حیزبی دێموکڕات ل ه نه‌خۆشخانه‌یه‌کی شــاری سلێمانی کۆچی دوایی کرد. شه‌وی شه‌ممه 23 ،ی خاکه‌لێو ه کــــاک ع ــومـ ـه‌ر ق ـه‌ســیــمــی نــاســراو بــ ه «ع ــومــه‌ر کــالــی »50ب ـه‌هــۆی نه‌خۆشیی کتوپڕ ل ـ ه تـه‌مـه‌نــی 58 ساڵیدا و کۆچی دوایی کرد. کاک عومه‌ر قه‌سیمی ل ه باوه‌شی بنه‌ماڵه‌یه‌کی نیشتماندۆست دا ل ه دای ــک بــبــوو ،ب ـ ه بــیــری کــوردایـه‌تــی گـــــۆش کـــــرابـــــوو ،هـــــه‌ر ب ــۆیــه‌ش ل ـه‌گ ـه‌ڵ ده‌ســپــێــکــردن ـه‌وه‌ی خه‌باتی گ ـه‌رمــوگــوڕی حیزبی دێموکڕات‌و سـه‌پــانــدنــی شــه‌ڕ ب ـ ه ســه‌ر خه‌ڵكی کـــوردســـتـــان لــــه‌الیــــه‌ن ک ــۆم ــاری
ئیسالمی ،کــاک عومه‌ر تــاوی دای ه چـه‌کــی ب ـه‌رگــری ل ـ ه نیشتمان‌و بۆ مــــاوه‌ی چ ـه‌نــد ســـاڵ لــه زۆربــــه‌ی شـــه‌ڕه‌کـــانـــی نــــاوچــــه‌ی بــۆکــانــدا به‌شداری کرد. ک ــاک عــومــه‌ر قـه‌ســیــمــی دوایـ ـ ه به‌هۆی بــارودۆخــی سه‌ختی ژیانی بــن ـه‌مــاڵ ـه‌ی گـــــه‌ڕاو ه ســـه‌ر ژیــانــی ئاسایی خۆی ،به‌اڵم وه‌ک ئه‌ندامێکی به‌وه‌جی حیزبه‌که‌ی ل ه تێکۆشان‌و به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌رکه‌کانی‌دا به‌رده‌وام کاک عومه‌ر قه‌سیمی تا دوایین بوو ،هه‌ر ئه‌وه‌ش بوو ه هۆی ئه‌وه‌ی ک ه فشاری ناوه‌ند ه ئه‌منیه‌تییه‌کان ســاتــه‌کــانــی ژیـــانـــی وه‌فـــــــادار ب ه له‌سه‌ری چڕ بێته‌و ه و ئه‌ویش ب ه ئامانجه‌کانی حیزبه‌که‌ی بوو. ناچار بێ‌و ل ه باشووری کوردستان بگیرسێته‌وه.
خامنه‌یی :به‌رامبه‌ری‌و یه‌کسانیی ژن‌و پیاو دیارده‌یه‌کی ڕۆژئاواییه عه‌لی خامنه‌یی ،ڕێبه‌ری ڕیژیمی ئیسالمیی ئێران ڕۆژی شه‌مم ه ڕایگه‌یاند ک ه به‌رامبه‌ری‌و یه‌کسانیی جینسیی نێوان ژن‌و پیاو شتێکی هه‌ڵه‌یه ،ناوبراو ده‌ڵێ پرسی ژنان ناکرێ ل ه ده‌ره‌وه‌ی پرسی خێزان‌دا بێت ه به‌رباس‌و قسه‌ی لێ بکرێ .ناوبراو که له کۆبوونه‌وه‌ی سه‌دان ژنی بژارده‌ی ی ئێراندا قسه‌ی ده‌کرد ،جه‌ختی کرده‌وه ک ه به‌رامبه‌ری جنسیی نێوان ژن‌و پیاو شتێکی ته‌واو هه‌ڵه‌یه‌و کلتوورێکی ڕۆژئاواییه‌‌و؛ هه‌ر که‌س بۆ پرسی ژن ل ه ده‌ره‌وه‌ی خێزان‌دا بگه‌ڕێ ،له تێگه‌یشتنی ئه‌و باسه تووشی هه‌ڵه ده‌بێ.
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێوه‌ی ئێرانێکی
په‌الماردانی بەندی 350ی زیندانی ئێڤین بەپێی راپۆرتی سەرچاوەكانی مافەكانی مرۆڤ ئه‌و زیندانییان ه ل ه حەوشەی زیندان ،ساڵۆنی دەرەوەی بەندی 350و ژوورو شەقامە نێوخۆییه‌کانی زیندانی ئێڤین له‌الیه‌ن هێزه‌کانی سپا ،ئیداره‌ی ئیتالعات‌و مه‌ئمووره‌کانی زیندانه‌و ه هێرشیان کراوه‌ت ه سه‌رو ،لەم هێرشەدا كۆمەڵێك لە زیندانیانی تووشی هێرشی عەسەبی‌و وەستانی دڵ هاتوون ،بەاڵم بەم حاڵەش ئیزنی دەستڕاگەیشتن بە دەرمانەكانی دڵ بە تایبەت حەبەكانی ژێر زمانیان پێ نەداون .رێکخراوی هەواڵنێرانی بێ سنوور هێرش كردنەسەر زیندانیانی بەندی 350ی زیندانی ئێڤین و «پێشێل كرانی ڕه‌هاو ئاشکرای مافەكانی مرۆڤ لە زیندانەكانی كۆماری ئیسالمی» مەحكووم كردووە.
یەکشەممە ٣١ی خاکەلێوەی 21 ١٣٩٣ی ئاوریلی ٢٠١٤
ژماره 630
www.kurdistanukurd.com
ڕێکخراوی داکۆکی لە مافی مرۆڤ لە کوردستان:
بەندییە سیاسییەکانی کورد لە گەڵ مەترسیی ئێعدام بەرەوڕوون خەباتی مەدەنی لە ڕۆژهەالتی کوردستان لە غەیابی شێوەکانی دیکەی خەبات‌دا
رۆژهه‌اڵتی مه‌ده‌نی‌و به‌فه‌رهه‌نگ
٥
ئاسۆی حه‌سه‌ن زاده «ئه‌‌من له‌وه نیگه‌ران نیم که تیرباران بکرێم، چونکه له‌هه‌رحاڵ‌دا بۆ ئێمه‌مانان ئه‌م جۆره مردنه مه‌رگی سروشتییه .ئه‌وه‌ی نیگه‌رانم ده‌کا ئه‌وه‌یه که ئه‌وه‌نده‌ت رق له نیزامییه‌کانه، ئه‌وه‌نده‌ت خه‌بات به‌دژیان کردووه ،ئه‌وه‌نده‌ت بیر لێ‌کردوونه‌وه ،که سه‌ره‌نجام بۆخۆشت وه‌ک‌وانت لێ‌هاتووه .هیچ ئامانجێک له ژیا‌ن‌دا نیه که شایانی ئه‌و ههموو په‌ستییه بێ».
21ی خاکه‌لێو‌ه ساڵڕۆژی حوکمی دادگای میکۆنۆس
٦
رۆژنامەنووسی لە کوردستان‌و نەبوونی خوێندەواری میدیایی
(گابریه‌ل گارسیا مارکێز« ،سه‌ت ساڵ ته‌نیایی») لێخۆشبوونی دایکێکی رۆڵه کوژراو له ده‌می له‌سێداره‌دانی بکوژی کوڕه‌که‌ی‌دا ئه‌و هه‌واڵه‌ی حه‌وتووی رابردووی ئێران بوو که زۆرترین ده‌نگدانه‌وه‌‌و ره‌نگدانه‌وه‌ی نه‌ک هه‌ر له نێوخۆی واڵت به‌ڵکوو ل ه مێدیاکانی جیهانیش‌دا به‌خۆیه‌وه دی .چه‌ند رۆژ پێشتریش ئه‌وه ئازادکرانی پاسه‌وانه سنووریی ه به‌بارمته‌گیراوه‌کان بوو -به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ کام له مه‌رج‌و داخوازه‌کانی گرووپی چه‌کداریی ناسراو به «جیش العدل» جێبه‌جێ کرابن -که مانشێتی هه‌واڵه‌کانی کردبووه هی خۆی. سروشتی له‌ڕووی که ئاشکرایه رووداوه‌کانه‌وه هیچ چه‌شنه پێوه‌ندییه‌ک له‌نێوان ئه‌م دوو هه‌واڵه‌دا نیه .به‌وحاڵه‌ش، کاتێک سه‌رنج ده‌ده‌ینه بڕیار‌و کرداری هه‌ر ئه‌م رۆژانه‌ی ده‌زگای سزا‌و سه‌رکوتی کۆماری ئیسالمی (زه‌بر و زه‌نگی به‌كارهاتوو به‌دژی زیندانیانی سیاسیی به‌ندی 350ی ئێڤین ،نیازی جێبه‌جێکردنی چه‌ند حوکمی دیکه‌ی ئێعدامی سیاسی له کوردستان ... ،هتد)، به شێوه‌یه‌کی زۆر روون‌و ساده دوو ئاقاری ته‌واو پێچه‌وانه له زه‌ین‌دا ده‌مه‌یێ :له‌الیه‌ک حه‌ز‌و ویستی دابه‌زاندنی ئاستی بێ‌روحمی له به‌ستێنی توندوتیژیی تاک‌و گرووپه‌کانی نێو کۆمه‌ڵگادا؛ له‌والشه‌وه لێبڕاوی‌و سووربوون له‌سه‌ر بردنه‌سه‌ری پله‌ی وه‌حشیگه‌ری له به‌ستێنی توندوتیژیی ده‌وڵه‌تی‌دا. فه‌لسه‌فه‌و کارکردی رێژیمه‌کان نه‌ک هه‌ر هۆکار‌و سه‌رچاوه‌ی شه‌رعیه‌تی شێوه‌‌‌کانی خه‌باتی نه‌یارانیانه (به مێتۆده چه‌کدارییه‌کانیشه‌وه) ،به‌ڵکوو کاریگه‌ریی ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر ره‌فتاری کۆمه‌اڵیه‌تیی سه‌رجه‌م خه‌‌ڵکیش هه‌یه .به‌چه‌شنێک که قسه نه‌ک ته‌نیا له جیاوازییه‌کی ڕووت و ساده‌ی سیاسی‌و نیهادی له‌نێوان ئه‌م ڕێژیم‌و ئه‌و ڕێژیم‌دا ،به‌ڵکوو له دژایه‌تیی قووڵ‌و هه‌ستیاری فه‌لسه‌فی له‌نێوان ئه‌م مۆدێل‌و ئه‌و مۆدێل له جیهانبینی‌و له‌راستی‌دا شه‌ڕ شه‌ڕی زاڵکردنی ئه‌م ڕوانین یا ئه‌و ڕوانین بۆ خودی جه‌وهه‌ری مرۆڤ‌و ئیدئالی به‌رزی کۆمه‌ڵگایه. ل٣
٧
بە دەرچوونی حوکمی ئێعدام بۆ محەممەد عەبدوڵالهی‌و مستەفا سەلیمی ،دوو زیندانی سیاسیی دیکەی کورد ،ژمارەی بەندییە سیاسی‌و مەزهەبییەکانی کورد کە لە الیەن دادگاکانی شۆڕشی کۆماری ئیسالمییەوە بە ئێعدام مەحکووم کراون، گەیشتە 60کەس. ئێعدامی تێکۆشەرانی کورد هەر بۆ سەردەمی کۆماری ئیسالمی ناگەڕێتەوە‌و پێشتریش خەباتکارانی کوردستان سزای ئێعدامیان لە سەر بەڕێوە چووە ،بەاڵم پاشی تێپەڕینی زیاتر لە 3دەیە لە تەمەنی کۆماری ئیسالمی ،سیاسەتی ئەو ڕێژیمە هەتا ئیستاش ئەوەیە کە بە ئێعدام بەرەوڕووی چاالکانی سیاسی‌و مەزهەبیی کورد بێتەوە. ڕێکخراوی داکۆکی لە مافی مرۆڤ لە کوردستان لە
بەیاننامەیەک‌دا ،رایگەیاندوە کە شەپۆلی نوێی دەرکردنی حوکمی ئێعدام ،بۆ چاالکانی کورد بە تاوانی «شەڕ لە گەڵ خوا»و پێوەندی‌و هاوکاری لە گەڵ حیزبە کوردییەکانەوە ،هیچ بنەمایەکی قانوونی ،حوقووقی‌و ئینسانیی نییە .ئەم ڕێکخراوە وێڕای بە داخبوون لە دەرچوونی بڕیاری ئێعدام بۆ ئەو دوو کەسە‌و بەڕێوەچوونی سزای ئێعدام لە سەر سمکۆ خورشیدی لە بەرەبەیانی 27ی خاکەلیوەی ئەمسال‌دا ،نیگەرانیی قووڵی خۆی لە مەترسیی ئێعدام‌کرانی بەندییە سیاسی‌و مەزهەبییەکانی کورد بە تاوانی پووچ و بێبنەمای «محاربە»و «جیاییخواز» ڕادەگەیەنێ‌و داوا لە ڕێکخراوە نیونەتەوەییەکانی داکۆکی لە مافی مرۆڤ دەکا دەسبەجێ دژکردەوە نیشان بدەن.
کوژرانی گوماناویی 8کەس له مه‌ریوان لەماوەی 10رۆژدا لە ماوەی 10رۆژی رابردوودا هەشت کەس لە شاری مەریوان بە شێوەی گوماناویی کوژراون. چاالکانی مەدەنی شاری مەریوان ده‌ڵێن لە ماوەی 10رۆژی رابردووداو لە چەندین ناوچەی مەریوان هەشت حاڵەتی کوشتنی نادیار روویانداوە و دەڵێن بەهۆی ئەوەی کە زۆربەیان بە گوریسی شین هەڵواسراون ،وا گومان دەکرێ کە لەالیەن کەس یان کەسانێکه‌و ه کوژرابن‌و دواتر بۆ ئەوەی وا نیشان بدرێ خۆیان کوشتووە، هەڵواسراون. پزیشکی دادوه‌ریی شاری مەریوانیش لەو بارەوە رایگەیاندووە ،کە تاوەکوو تەواونەبوونی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان ناتوانێ ئەو دەنگۆیانە ڕەت یان پشتڕاست بکاتەوە.
هەر لەو بارەوە عوبەید زارعی، چاالکی مەدەنی شاری مەریوانیش بە»رووداو»ی ڕاگه‌یاندو ه ک ه ترسێکی زۆر بە خەڵکی شارەوە دیارەو ،تا ئێستا هۆکاری ئەو مردنانە بۆ خەڵک روون نییە. دەگوترێ ک ه زۆربەی کوژراوان خەڵکی کاسبکار بوونو هیچ جۆرە چاالکییەکی سیاسی و مەدەنییان نەبووەو باس له‌وه‌ش ده‌کرێ ک ه ئه‌و کوشتنان ه پیالنی ناوه‌ند ه ئه‌منیه‌تیه‌کانی رێژیمی ل ه پشت بێ ،بۆ ئه‌وه‌ی پێش به‌و ه بگرن مه‌ریوان به ناوچه‌یه‌کی ئابووریی ئازاد بناسرێ. شایانی باس ه کوژرانی پیاوێکی تەمەن 20ساڵ بە ناوی «ع .و» لە زرێبار؛ کوژرانی پیاوێکی تەمەن 30ساڵ لە جادەی گوندی نەچێ؛ پیاوێکی تەمەن 40ساڵ بە ناوی «ع» ،لە گەڕەکی
موسکی لە ماڵی خۆیدا؛ پیاوێکی تەمەن ٣٢ساڵ ،بە ناوی « ب .ب» لە ماڵی خۆیدا؛ پیاوێکی تەمەن 30ساڵ
لەسەر پردی گوندی لەنج ئاوا ک ه ناوەکەی نەزانراوە؛ پیاوێکی تەمەن 30 ساڵ بەناوی «د.خ» ،لە شارۆچکەی
چاالکیی ژنانی کورد لە هەڵبژاردنی شووڕا و شارەوانییەکان‌دا
٨
قەیرانی ئۆكراین سەلماندی ئورووپا هەروا الوازە
٩
کانی دینارو ژن و پیاوێک ک ه ناوەکەیان نەزانراوە لە جادەی ئەسراو چه‌ند نموونه‌یه‌ک له‌و حاڵه‌ت ه نامۆیانه‌ن ک ه ل ه
دوو حه‌وتووی ڕابردوودا ل ه ناوچه‌ی مه‌ریوان ڕوویان داوه.