ژماره ٦٣٠ی رۆژنامه‌ی کوردستان چاپ و بڵاوکرایه‌وە

Page 1

‫ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا‪:‬‬ ‫ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان‪ ،‬رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ‌‬ ‫‪www.kurdistanukurd.com‬‬ ‫‪info@kurdistanukurd.org‬‬ ‫‪info@kurdistanukurd.com‬‬ ‫‪www.kurdch.tv‬‬ ‫‪Hotbird:6 13 MHz 11137‬‬

‫ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی‪:‬‬ ‫‪+9647508578190‬‬ ‫‪Tashkilat.kdp92@gmail.com‬‬

‫‪polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4‬‬

‫‪KURDISTAN‬‬ ‫‪The Official‬‬ ‫‪Organ‬‬ ‫‪Party of Kurdistan‬‬ ‫‪The Organ‬‬ ‫‪ofDemocratic‬‬ ‫‪Kurdistan Democratic‬‬ ‫‪Party-Iran - I ran‬‬

‫‪NO: 630‬‬ ‫‪21 april 2014‬‬ ‫‪No: 493 5 Sep 2008‬‬

‫به‌رده‌وامیی هه‌وڵه‌کانی ژینگه‌پارێزانی‌و به‌خشینه‌وه‌ی ژیان به‌ سروشت‬ ‫بۆکان‪ ،‬کرماشان و مه‌ریوان‬

‫ڕۆژی سێشه‌ممه‌‪ 19 ،‬ی خاکه‌لێو ‌ه ل ‌ه بۆکان‌و له‌ سه‌ر‬ ‫گڵکۆی موقبیل هونه‌رپه‌ژوو له‌ ڕێوڕه‌سمێک‌دا که‌ به‌به‌شداریی‬ ‫کۆمه‌ڵێک ل ‌ه ژینگه‌پارێزان رێک خرابوو‪ ،‬له‌ الیه‌ن ڕاوچییانه‌و ‌ه‬ ‫چـه‌نــدیــن کــه‌و ئـــازاد کـــران‌و قه‌فه‌سه‌کانیان شکێندران‌و‬ ‫سووتێندران‪.‬‬ ‫ژیــنــگ ـه‌پــارێــزیــی ـه‌کــان شـــاری شــاه‌ئــابــاد لــه‌ پــارێــزگــای‬ ‫کرماشانیشی گرته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌پێی ڕاپۆرتی ماڵپه‌ڕه‌ ناوچه‌ییه‌کان ڕۆژی هه‌ینی‪22 ،‬‬ ‫ی خاکه‌لێو ‌ه ژمــاره‌یـه‌ک له‌ چاالکانی ژینگه‌پارێزی شاری‬ ‫شاه‌ئاباد لە کرماشان‪ ،‬بە شێوەیەکی خۆڕسک سەیرانگەی‬ ‫گاڵڵسیەی سەربەو شارەیان خاوێن کردۆته‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌ها‬ ‫رۆژی شەممە ‪٢١‬ی خاکەلێوەش ژمارەیک ڕاوچیی کوردی‬ ‫خەڵکی گوندی شارانی لە ناوچەی مەریوان‪ ،‬لەرێوڕەسمێکدا‬ ‫‪ ١٢‬کەویان لە چیاکانی دەوروبەری ئەو گوندە ئازاد کرد و‬ ‫دواتر قەفەسەکانیان لە ئاگردا سووتاند‪.‬‬ ‫هەروەها رۆژی ‪٢٠‬ی خاکەلێوە‪ ،‬راوچییەک لە ناوچەی‬ ‫مەریوان بەناوی «تایر خوسرەوی»‪ ،‬تاقە کەوەکەی خۆی بە‬ ‫ژینگەی کوردستان سپاردەوە‪.‬‬ ‫لە رۆژی ‪١٨‬ی خاکەلێوەی ئەمساڵیشدا‪ ،‬بەهاوکاریی‬ ‫ئەنجومەنی خەڵکیی پاژین لە شاری بانە‪ ،‬لە رێوڕەسمێکدا‬

‫ئه‌وان ناتوانن ئینسانییه‌ت له‌ناوبه‌رن‬ ‫دوو رووداوی شیاوی ڕێز‪ ...‬له‌م تاریکستانه‌‪ ،‬ترووسکایی هه‌ر ماوه‌‬

‫‪ ١٠‬سمۆرە و ‪ ١١‬کــەو بۆ داوێــنــی سروشتی کوردستان‬ ‫گەڕێندرانەوە‪.‬‬ ‫شایانی باسه‌ لە مــاوەی ‪ ٢‬مانگی رابــــردوودا‪ ،‬رەوتــی‬ ‫ئازادکردنی باڵندە و وازهێنان لە راوکردن‪ ،‬نزیک بە تێکڕای‬ ‫شــارەکــانــی کــوردســتــانــی ئــیــرانــی گــرتــۆتــەوە‪ ،‬لــە زۆرب ــەی‬ ‫شارەکاندا راوچییە کوردەکان بە کۆمەڵ وازیان لە راو کردن‬ ‫هێناوە‪.‬‬ ‫شــایــانــی بــاســه‌ مـــاوه‌یـــه‌کـــه‌ لـــه‌ کـــوردســـتـــان ه ـه‌وڵ ـ ‌ه‬ ‫ژینگه‌پارێزییه‌کان په‌ره‌یان سه‌ندو ‌ه ب ‌ه جۆرێک ک ‌ه هه‌وڵ‌و‬ ‫به‌رنامه‌ی ژینگه‌پارێزانی کورد ل ‌ه میدیاکانی سه‌راسه‌ریی‬ ‫ئێرانیش‌دا ره‌نگدانه‌وه‌ی به‌رچاوی بووه‌‪.‬‬

‫کۆچی دوایی نووسه‌ری «سه‌دساڵ ته‌نیایی»‬ ‫نووسه‌ری به‌ناوبانگی ئه‌مریکای‬ ‫التین‪ ،‬گابریێل گه‌رسیا مارکیز کۆچی‬ ‫دوایی کرد‪.‬‬ ‫گ ــاب ــری ــێ ــل گـــه‌رســـیـــا مــارکــیــز‬ ‫نــــووســــه‌ری بـــه‌تـــوانـــاو بـــــراوه‌ی‬ ‫خه‌اڵتیی ئه‌ده‌بیی نۆبل‌و نووسه‌ری‬ ‫ڕۆمـــانـــه‌ ب ـه‌نــاوبــانــگ ـه‌کــانــی «ســه‌د‬ ‫ســاڵ ته‌نیایی»و « خۆشه‌ویستیی‬ ‫ســاڵ ـه‌کــانــی وه‌بــــا» ل ـ ‌ه ت ـه‌م ـه‌نــی ‪87‬‬ ‫ساڵی‌دا ماڵئاوایی ل ‌ه ژیان‌و ئه‌ده‌بیات‬ ‫کردو له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تی کۆلۆمبیایه‌و ‌ه‬ ‫سێ ڕۆژ وه‌ک ماته‌مینیی گشتی له‌و‬ ‫واڵته‌ ڕاگه‌یه‌ندراوه‌‪.‬‬ ‫بەر‬ ‫هەمی نوێ‬ ‫«واران»‬ ‫کۆمەڵە چیرۆکێک‬ ‫لە نووسینی‬ ‫خەبات ڕەسووڵی‬ ‫لەالیەن چاپەمەنی‬ ‫ڕۆژهەاڵتەوە‬ ‫چاپ‌و باڵو‬ ‫کرایەوە‪ .‬ئەم‬ ‫کۆمەڵە چیرۆکە‬ ‫لە ‪ ١١٨‬الپەڕدا‬ ‫باڵو بۆتەوە‪ ،‬لەالیەن نووسەرەوە‬ ‫پێشکەش بە کتێبخانەی «کوردستان»‬ ‫کراوە‪.‬‬

‫به‌ر له‌ مااڵوایی‬

‫گابریێل گه‌رسیا مارکیز ساڵی‬ ‫‪1361‬ی هـه‌تــاوی خه‌اڵتی ئه‌ده‌بیی‬ ‫نۆبلی بۆ رۆمان‌و چیرۆکه‌ کورته‌کانی‬ ‫وه‌رگـــرت‌و ل ـه‌و کاته‌ی خه‌اڵته‌که‌ی‬ ‫بــــــرده‌و ‌ه ئــه‌مــه‌ریــکــای التــیــنــی ب ‌ه‬ ‫سه‌رچاوه‌ی دا‌هێنانی چاوبرسی ناو‬ ‫برد که‌ پڕه‌ له‌ غه‌م‌و جوانی‪.‬‬ ‫شــایــانــی بــاســ ‌ه کــه‌ ب ـه‌ره ـه‌مــی‬ ‫نــاوداری مارکێز‪ ،‬وات ‌ه «سه‌د ساڵ‬ ‫ته‌نیایی» له‌الیه‌ن حه‌سه‌ن ڕه‌ستگار‪،‬‬ ‫ک ـه‌ســای ـه‌تــیــی ســیــاســیــی نــاســراوی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی کوردستانه‌و ‌ه کراوه‌ت ‌ه‬ ‫کوردی‪.‬‬

‫کچە هونەرمەندێکی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‪،‬‬ ‫پیشانگەیەکی شێوەکاری لە شاری هەولێر کرده‌وه‌‬ ‫کاتژمێر ‪٥‬ی سەرلە ئێوارێی رۆژی‬ ‫چوارشەممە ‪٢٧‬ی خاکەلێوە‪ ،‬هێرۆ شێخ ‌ه‬ ‫ژمــارەیــەک لــە تابلۆ شێوەکارییەکانی‬ ‫خۆی‪ ،‬کە هەتا ئیستا پیشان نەدرابوون‪،‬‬ ‫لە پیشانگەیەک‌دا ل ‌ه گەلەری شانەدەر‬ ‫لە شــاری هەولێر خسته‌به‌ر بــەر دیدی‬ ‫ئۆگرانی هونەری شێوەکاری‪.‬‬ ‫ئــه‌م کچ ‌ه شــێــوه‌کــار ‌ه ه ـه‌وڵــی داو ‌ه‬ ‫ن ل ‌ه تابلۆکانی‌دا‬ ‫تواناکان‌و خه‌مه‌‌کانی ژنا ‌‬ ‫ره‌نگ بده‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫هێرۆ شێخە لە دایک بووی ‪١٣٧٠‬ی‬ ‫ه ــەت ــاوی شـــاری شــنــۆ ی رۆژهــه‌اڵت ــی‬ ‫کوردستانه‌‌و هه‌ر لە تەمەنی منداڵییه‌و ‌ه‬ ‫ئۆگــــری هونــەری نیگارکێشی بووەو‬

‫ماوه‌ی چه‌ند ساڵێک ‌ه‬ ‫ل ـه‌گ ـه‌ڵ بنه‌ماڵه‌که‌ی لــــه‌بــــاشــــووری‬ ‫ن ده‌ژیــن‪ .‬ناوبراو لە کۆلێژی‬ ‫کوردستا ‌‬ ‫هــونــەرە جــوانــەکــانــی شـــاری هەولێــر‬ ‫بڕوانامەی لیسانسی وەر گرتوو‪.‬‬

‫چه‌ند مه‌زنن ئه‌وانه‌ی به‌خشه‌ند ه‌ن‬

‫کوێستان فتووحی‬

‫هاتبوون تۆڵه‌ی کوڕه‌که‌یان بکه‌نه‌وه‌‪ ،‬هاتبوون داخی دڵی ئه‌و‬ ‫چه‌ندساڵه‌یان سارێژ بکه‌ن‪ ،‬هاتبوون مزگێنی به‌رنه‌سه‌ر گۆڕی‬ ‫کوڕه‌که‌یان پێی بڵێن حه‌قی تۆمان سه‌ند!‪ ....‬هاتبوون ‪ ....‬به‌اڵم نا‪،‬‬ ‫ئه‌وان له‌م تاریکستانه‌‌دا مرۆڤایه‌تییان ون نه‌کردبوو‪ ،‬ئه‌خالقی‬ ‫لێبورده‌ییان هه‌بوو‪ ،‬ئه‌وان ل ‌ه رێی مرۆڤایه‌تی‌دا به‌خشه‌ند ‌ه بوون‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬ئه‌وان مزگێنی به‌خشه‌نده‌ییان بۆ سه‌رگۆڕی کوڕه‌که‌یان برد‌ ‌و‬ ‫ئارام بوونه‌وه‌‪.‬‬ ‫وێکچوونی نێوان قه‌تڵ‌و و ئێعدام «قصاص» چیه‌؟ ل ‌ه هه‌ر دوو‬ ‫حاڵه‌ت‌دا گیانی مرۆڤێک ده‌سێندرێ‪ .‬وێکچوونی نێوان بنه‌ماڵه‌ی‬ ‫قوربانیی‌و بنه‌ماڵه‌ی تاوانبار چیه‌؟ هه‌ردووکیان ئازیزێکیان له‌ده‌ست‬ ‫ده‌ده‌ن‪.‬‬

‫چیرۆکی یه‌که‌م‬ ‫بیست‌و چوار کاتژمێر پێش رووداوه‌ک ‌ه عادڵ فێرده‌وسی‌پوور وێژه‌ری به‌رنامه‌ی «نود»‬ ‫که به‌رنامه‌یه‌کی وه‌رزشییه‌‌ ‌و هه‌ر حه‌وتووی جارێک ل ‌ه تلویزیۆنی ئێرانه‌و ‌ه باڵو ده‌بێته‌وه‌‪،‬‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌کی باس کرد ک ‌ه ره‌نگ ‌ه هێندێکیش پێوه‌ندی ب ‌ه فووتباڵه‌و ‌ه بووبێ! ناوبراو رایگه‌یاند‪،‬‬ ‫که‌سێک خه‌ریک ‌ه ئێعدام ده‌کرێ‪ ،‬داوای ل ‌ه بێنه‌رانی به‌رنامه‌که‌ی کرد ب ‌ه ناردنی «په‌یامه‌ک» بۆ‬ ‫بنه‌ماڵه‌ی قوربانییه‌ک‌‪ ،‬ب ‌ه مه‌به‌ستی لێبوردن ل ‌ه که‌سێکی مه‌حکووم ب ‌ه ئێعدام‪ ،‬به‌ڵکوو له‌مردن‬ ‫رزگاری بکه‌ن‪ .‬بینه‌رانی به‌رنامه‌ک ‌ه ل ‌ه ماوه‌یه‌کی کورت‌دا زیاتر ل ‌ه یه‌ک میلیۆن په‌یامه‌کیان بۆ‬ ‫به‌رنامه‌ی نه‌وه‌د نارد ‪ ،‬ئه‌و ‌ه بووه‌ هیوایه‌ک بۆ که‌سێک که‌ له‌ دواساته‌کانی ژیانی‌دابوو‌‪.‬‬ ‫دوای ته‌واو بوونی به‌رنامه‌ی «نود» دوو ڕای جیاواز (موافق و موخالف)ی عادڵ‬ ‫فێردوسی‌پوور وێژه‌ری به‌رنامه‌ک ‌ه ل ‌ه سه‌رئه‌م کاره‌ی ناوبراو له‌فه‌زای مه‌جازی‌دا بۆچوونه‌کانیان‬ ‫نووسی‪ .‬ئه‌وانه‌ی مخالیف بوون گوتیان عادل که‌ڵکی ل ‌ه جێگه‌و پێکه‌ی ئه‌و به‌رنام ‌ه پڕبینه‌ر ‌ه‬ ‫بۆ مه‌سه‌له‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی ک ‌ه پێوه‌ندی ب ‌ه وه‌رزشه‌و ‌ه نیه‌‪ ،‬وه‌رگرتوه‌‪ .‬له‌و ‌ه گه‌ڕێین ک ‌ه‬ ‫پێوه‌ندی ب ‌ه فوتباڵه‌و ‌ه هه‌بوو یان نا‪ ،‬گرنگ ئه‌و ‌ه بوو فێرده‌وسی‌پوور ب ‌ه ئاکامی دڵخوازی خۆی‬ ‫گه‌یشت‌و گیانی که‌سێک ل ‌ه مردن رزگار کرا‪.‬‬ ‫لێبوردن ل ‌ه چرکه‌ی نه‌و ‌هد‌دا‬ ‫عه‌بدولغه‌نی حوسێن‌زاد ‌ه و هاوسه‌ره‌که‌ی ته‌نافی داریان ل ‌ه ملی «به‌الل» قاتڵی کوڕه‌که‌یان‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه «قصاص» مه‌حکووم ببوو‪ ،‬ده‌رهێنا‪ .‬ئه‌م لێبوردن ‌ه جگ ‌ه له‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌یه‌کی ل ‌ه شۆکی‬ ‫له‌ده‌ست‌دانی ئازیزێکیان رزگار کرد‪ ،‬دڵی ئه‌وانه‌شی شاد کرد ک ‌ه ئه‌مجاره‌یان کۆببوونه‌و ‌ه نه‌ک‬ ‫بۆ سه‌یری ئێعدامی وه‌ک جارانی پێشوو‪ ،‬به‌ڵکوو بۆ بیستنی هه‌واڵێکی خۆش هاتبوون‪.‬‬ ‫عه‌بدوڵاڵ حوسێن‌زاد ‌ه ساڵی ‪ 1386‬له‌گه‌ڵ به‌الل تووشی شه‌ڕێک ده‌بن‌و به‌الل چه‌قۆ ده‌ردێنێ‬ ‫و چه‌ندین چه‌قۆ ل ‌ه عه‌بدوڵال ده‌دا‌و دواتر عه‌بدوڵاڵ حوسێن‌زاده‌ به‌ هۆی کاریبوونی برینه‌که‌ی‬ ‫گیان له‌ده‌ست ده‌دا‪ .‬عه‌بدوڵغه‌نی حوسێن زاد ‌ه باوکی عه‌بدوڵاڵی کوژرا ‌و ک ‌ه قوتابخانه‌ی‬ ‫فووتباڵ و له‌م بواره‌دا زۆر‬ ‫‌‌‬ ‫وه‌رزشیی فووتباڵی هه‌یه‌‌و یه‌کێک ‌ه مامۆستایانی بواری وه‌رزشی‬ ‫الوی په‌روه‌رد ‌ه کردوه‌‪ ،‬له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ی پاش ئه‌وه‌ی ل ‌ه قاتڵی کوڕه‌که‌یان خۆش بوون‪،‬‬ ‫گوتیان ئه‌و پووڵه‌ی وه‌ک دی ‌ه (خوێنبایی) کوڕه‌که‌یان وه‌ری ده‌گرن‪ ،‬قوتابخانه‌یه‌کی فووتباڵ‬ ‫ب ‌ه ناوی کوره‌که‌مان ل ‌ه شاری «نور» ی پێ دروست ده‌که‌ین بۆ خزمه‌ت ب ‌ه الوانی ئۆگری‬ ‫وه‌رزشی فووتباڵ‌‪ .‬ره‌نگ ‌ه ئه‌و ‌ه بتوانێ الوه‌کان ل ‌ه توندوتیژی دووربکاته‌و ‌ه و ئه‌وانیش هێندێک‬ ‫ئارام کاته‌وه‌‪.....‬‬ ‫چیرۆکی دووهه‌ ‌م‬ ‫ل ‌ه ده‌وروبه‌ری ساڵی نوێی ‪13‌93‬دا هه‌واڵی رزگار کردنی ژنێک ل ‌ه پای سێدار ‌ه باڵو بۆوه‌‪.‬‬ ‫هه‌اڵل ‌ه محه‌ممه‌دی هه‌تا بن په‌تی سێدار ‌ه چه‌ند هه‌نگاوێکی مابوو‪ ،‬به‌اڵم ب ‌ه هۆی هه‌وڵی کۆ‌مه‌ڵێک‬ ‫ژنی تێکۆشه‌ری رێگای پاراستنی مافی مرۆڤ‪ ،‬گیانی ل ‌ه مردن رزگار کرا‪ .‬هه‌اڵڵ ‌ه خه‌ڵکی مهاباد‬ ‫چه‌ندساڵ له‌وه‌پێش ب ‌ه تاوانی کوشتنی پیاوێک ک ‌ه ب ‌ه دیفاع ل ‌ه جه‌سته‌و پاراستنی که‌رامه‌تی‬ ‫ئینسانیی خۆی ده‌ستی بۆ ئه‌م کار ‌ه نه‌خوازراو ‌ه‌ بردبوو‪ ،‬دوای چه‌ند ساڵ ته‌حه‌مولی زیندان‪،‬‬ ‫مه‌حکووم ب ‌ه «قصاص» ده‌بێ‪ .‬به‌اڵم به‌خۆشییه‌و ‌ه ب ‌ه هه‌وڵ‌و تێکۆشانی مریه‌م خانمی قازی‬ ‫کچی بنه‌ماڵه‌ی قازی محه‌ممه‌د و کۆمه‌ڵێک له‌ چاالکانی دیکه‌ی شاری مه‌هاباد ل ‌ه ماوه‌یه‌کی‬ ‫کورد‌دا ‪ 90‬میلیۆن تمه‌ن بابه‌تی «دیه» ‌ بۆ بنه‌ماڵه‌ی کوژراوه‌ک ‌ه ل ‌ه الیه‌ن خه‌ڵکی خێرخواز‬ ‫و ئینساندۆست کۆده‌کرێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم بنه‌ماڵه‌ی کوژراوه‌ک ‌ه هه‌ربه‌وند ‌ه رازی نابن و داوای ‪60‬‬ ‫میلیۆن تمه‌نی دیک ‌ه ده‌که‌ن‪ .‬هه‌ر له‌م پێوه‌ندییه‌دا‪ ،‬هه‌وڵه‌کان بۆ رازگاری گیانی هه‌اڵل ‌ه چڕتر‬ ‫ده‌کرێته‌وه‌ و ل ‌ه شاری مه‌هاباد‌دا راده‌ی ‪ 160‬میلیۆن تمه‌ن کۆده‌کرێته‌وه‌‪ .‬ئه‌وه‌ش ک ‌ه ب ‌ه چ‬ ‫سه‌ختییه‌ک ئه‌م پووڵه‌ جۆر ده‌بێ‪ ،‬با بمێنێته‌وه‌‪ .‬بۆ خانمی قازی و هاوکاره‌کانی‪.‬‬ ‫ئێستا هه‌اڵل ‌ه درگای زیندانی له‌سه‌ر کرایه‌و ‌ه و گیانی ل ‌ه مردن رزگار بووه‌‪ ،‬به‌اڵم‪....‬‬ ‫به‌پێی قسه‌ی شایه‌دحاڵه‌کان‪ ،‬هه‌اڵڵ ‌ه درگای بنه‌ماله‌که‌ی له‌سه‌ر داخراو ‌ه ‪ ،‬نه‌ک به‌هۆی‬ ‫کوشتنی ئه‌و پیاوه‌ی ویستوویه‌تی ده‌سترێژی بکاته‌سه‌ر و ئه‌ویش ناچار بوو ‌ه دیفاع ل ‌ه خۆی‬ ‫بکا‪ ،‬به‌ڵکوو وه‌ک تاوانبارێکی کۆمه‌اڵیه‌تی سه‌یری ده‌که‌ن‪ .‬تاوانێک ک ‌ه زۆر له‌ژنانی بێتاوانی ئه‌م‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ی ئێمه‌‪ ،‬پیاوانێک به‌سه‌ریان‌دا ده‌سه‌پێنن!‬ ‫له‌م چیرۆکه‌یان‌دا «نا» بڵێی هه‌ر تاوانباری‪ ،‬خۆبه‌ده‌سته‌وه‌ده‌ی هه‌ر تاوانباری! ئه‌مه‌یان‬ ‫چیرۆکی ژنانێک ‌ه ک ‌ه دوای هه‌مووشتێ ئه‌مجاره‌یان ل ‌ه الیه‌ن بنه‌ماڵه‌وه ‌ب ‌ه ناحه‌ق تاوانبار‬ ‫ده‌کرێن‌و درگاکانیان له‌سه‌ر داده‌خرێ به‌بێ ئه‌وه‌ی بیر له‌و ‌ه بکه‌رێته‌و ‌ه چاره‌نووسی ژنێکی‬ ‫بێپه‌نا چی به‌سه‌ر دێ‪.‬‬ ‫هه‌ستی لێبورده‌یی و پابه‌ندبوون ب ‌ه ماڤه‌کانی مرۆڤ‬ ‫ب ‌ه هۆی ئه‌و توندوتیژییانه‌ی ک ‌ه سیستمی کۆماری ئیسالمی ل ‌ه کۆمه‌ڵ‌دا نه‌هادینه‌ی کردوون‪،‬‬ ‫کاڵترین شت به‌الی خه‌ڵکی ئێرانه‌وه الوازیی هه‌ستی لێبورده‌ییه‌‪ .‬مرۆڤه‌کان زۆر ئاسان ده‌ست‬ ‫بۆ تاوان ده‌به‌ن‌و ئاسانیش تۆڵه‌یان لێ‌ده‌کرێته‌وه‌‪ .‬هه‌ستی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌ی ‌ه پابه‌ندبوونمان ب ‌ه‬ ‫ماڤه‌کانی مرۆڤه‌وه‌ له‌ق‌و الواز ده‌کا‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و چه‌ند رووداوه‌ی له‌م ماوه‌دا ل ‌ه ئێران روویان‌داوه‪ ،‬ده‌توانێ ده‌سپێکێکی باش‬ ‫بێ بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر ئه‌و دۆخ ‌ه پڕ ل ‌ه توندوتیژییه‌ی ل ‌ه کۆمه‌ڵ‌دا جێی داکوتاوه‪ ‌.‬پێویستە‬ ‫چاالکانی مافی مرۆڤ و مافپارێزن ئه‌م ره‌وت ‌ه ئینسانیی ‌ه به‌ره‌وپێش به‌رن‌و کار بکه‌ن بۆ‬ ‫که‌مکردنه‌وه‌ی ئاستی تاوان‌و تاوانکاری له‌ کۆمه‌ڵ‌دا‪.‬‬ ‫ب ‌ه هیوای ئه‌و رۆژه‌ی ک ‌ه ب ‌ه هه‌وڵ‌وهیممه‌تی خه‌ڵکانی مرۆڤدۆست‌و شاره‌زایان‌و پارێزاه‌رانی‬ ‫ماڤی مرۆڤ‪ ،‬سرنج بدرێت ‌ه پێشهات ‌ه تاڵ و پڕده‌رده‌کانی ئه‌و قانوونانه‌ی ده‌بن ‌ه هۆی په‌ره‌سه‌ندنی‬ ‫توندوتیژی و هه‌رچی زووتربۆ گۆڕینیان ده‌ستبه‌کار بن‪.‬‬


‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫هەڵەچێنی‬

‫‪٣١‬ی خاکەلێوەی ‪١٣٩٣‬‬

‫‪٢١‬ی ئاوریلی ‪2014‬‬

‫ه هەر به دره‌وشاوەیی دەمێنێتەوە‬ ‫چرایه‌ک ک ‌‬

‫عەلی لەیالخ‬ ‫مه‌رج نی ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی شاعیرێک ل ‌ه نیو‬ ‫کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی خۆی ناسراو بێ‪ ،‬ده‌بێ‬ ‫حه‌تمه‌ن به‌رهه‌می زۆر بێت! هه‌رچه‌ند چ باشتر‬ ‫نووسه‌ران‌وشاعیران هه‌تا دوایین هه‌ناس ‌ه ل ‌ه‬ ‫تێکۆشان‌وئافراندنی به‌رهه‌می نوێ‌دا چاالک‬ ‫ن ک ‌ه به‌رهه‌میان‬ ‫بن‪ .‬به‌اڵم هێندێک شاعیر ه ‌ه ‌‬ ‫زۆره‌‌و زیاتر بیریان ل ‌ه زیاد کردنی ئه‌ژماری‬ ‫کتێبه‌کان کردووته‌و ‌ه هه‌تا ناوه‌رۆک‌و تکنیکی‬ ‫‌سانه ل ‌ه‬ ‫شێعری‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه ئه‌و جۆره که ‌‌‬ ‫الیه‌ن ئۆگران‌وخوێنه‌رانه‌و ‌ه که‌متر پێشوازییان‬ ‫لێ‌نه‌کراوه‌‪ .‬ب ‌ه زمانی ساده‌تر «شێعری چاک‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ریش به‌چاپکراوی نه‌چێت ‌ه نێو خه‌ڵک‪،‬‬ ‫ده‌چێت ‌ه نێو دڵی خه‌ڵکه‌وه»‪ .‬بۆ‬ ‫دیسانیش‬ ‫نموونه‌ زۆر که‌س ل ‌ه ریگه‌ی گۆرانی‌وئاوازه‌و ‌ه‬ ‫ده‌یانزانی ک ‌ه شێعری ئه‌و گۆرانی ‌ه که ل ‌ه به‌ریان‬ ‫کردوو ‌ه شێعری شاعیرانێک ‌ه وه‌کوو» هێمن‌وقانع‬ ‫و جه‌اللی مه‌له‌کشاو‪ ،‬مارفی ئاغایی و‪..‬ده‌یان‬ ‫شاعیر سه‌رکه‌وتووی‌تر‪.‬‬ ‫نموونه‌یه‌کی هه‌ر ‌ه ناسراوی شێعری‬ ‫خه‌ڵکی‌و سه‌میمان ‌ه ک ‌ه ب ‌ه شێوه‌زاری که‌لهووری‬ ‫کۆمه‌ڵێک شێعری جوانی ل ‌ه خۆی به‌جێ‌هێشتوو ‌ه‬ ‫مامۆستا ئه‌سه‌دی چراغی‌یه‪،‬ک ‌ه به‌داخه‌و ‌ه له‌ ‌م‬ ‫رۆژان ‌ه دڵی ک ‌ه پڕاوپڕ بوو له‌ خۆشه‌ویستی‬ ‫زێدو نیشتمانه‌که‌ی ل ‌ه لێدان که‌وتوو وکۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫کوردی به‌تایبه‌ت ئۆگرانی ئه‌د ‌هب‌و هونه‌ری‬ ‫خه‌مبارکرد‪.‬‬ ‫(ئه‌سه‌د چراغی) له‌ ساڵی‪1309‬ی‬ ‫هه‌تاویی ل ‌ه شاری سه‌رپێڵ زه‌هاو له‌ دایک‬ ‫بوو‪ ،‬دوای چه‌ندین ساڵ تێکۆشانی ئه‌ده‌بی‌و‬ ‫خزمه‌ت ب ‌ه فه‌رهه‌نگ‌وهونه‌ری کوردی‬ ‫ب ‌ه تایبه‌ت ل ‌ه ناوچه‌ی کرماشان بوو ب ‌ه‬ ‫نووسه‌رێکی خۆشه‌ویست‌وخۆشناو‪،‬ک ‌ه ب ‌ه پێی‬ ‫ده‌سته‌به‌ندییه‌کان ده‌چێت ‌ه رێزی ئه‌و شاعیرو‬ ‫نووسه‌رانه‌ی ک ‌ه ب ‌ه پشت به‌ستن ب ‌ه گه‌نجینه‌ی‬ ‫زێڕینی فۆلکلۆر توانیویان ‌ه رێگ ‌ه ل ‌ه فه‌وتانی‬ ‫زمان‌و ئه‌ده‌بی کوردی بگرن‌و ب ‌ه باشترین‬ ‫شێو ‌ه زیندووی بکه‌نه‌وه‌‪ .‬وه‌ک ده‌زانن ل ‌ه ماوه‌ی‬ ‫ده‌سه‌اڵتی دیکتاتۆری په‌هله‌وییه‌کان به‌مالوه‌‪،‬‬ ‫هه‌وڵی زۆر درا ک ‌ه زمان‌و فه‌رهه‌نگی کوردی‬ ‫به‌تایبه‌ت ل ‌ه به‌شی خوارووی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان (کرماشان‌و ئیالم‪ )..‬الوازتر بکرێ‌و‬ ‫درێژ ‌ه ب ‌ه پرۆسه‌ی ئاسمیالسیۆنی فه‌رهه‌نگی‬ ‫بده‌ن‪.‬ک ‌ه به‌خته‌وه‌ران ‌ه به‌ هه‌وڵ‌وهیمه‌تی قه‌ڵه‌م‬ ‫به‌ده‌ستانێک وه‌کوو مامۆستا چراغی ئه‌و پیالن ‌ه‬ ‫له‬ ‫شکستی هێناوه‌‌و ل ‌ه سه‌رده‌ستی ئه‌م چینه ‌‌‬ ‫نووسه‌ران رۆژله‌‌دوای رۆژ فه‌رهه‌نگ‌و ئه‌ده‌بی‬ ‫کوردی ل ‌ه کرماشانی زێرین‌و ئیالمی دێرین هه‌تا‬ ‫ئه‌ودێوی سنووره‌کانی لورستان ل ‌ه بۆژانه‌وه‌دایه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه کاریگه‌ریی چه‌کی به‌هێزی قه‌ڵه‌م‌و ده‌ورو‬ ‫نه‌قشی نووسه‌رانی به‌هه‌ڵویست‌وده‌روه‌ست‪.‬‬ ‫‌ئه‌گه‌رچی مه‌ڵبه‌ندی کرماشان‌و ده‌وروبه‌ری‬ ‫ئه‌و ده‌ڤه‌ر ‌ه ده‌یان‌وسه‌دان که‌ڵ ‌ه نووسه‌رو‬ ‫هونه‌رمه‌ندی لێ‌که‌وتووه‌و جێ په‌نجه‌یان‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌ده‌ب‌وهونه‌ری ئێران‌وکوردستان‬ ‫دیار ‌ه چیرۆکنووسانێک وه‌کوو»مه‌حه‌مه‌دعه‌لی‬ ‫ئه‌فغان‌وعه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌روێشیان‌ومه‌نسوور‬

‫یاقوتی‌و زۆر ناوی ناسراوی دیک ‌ه ناوبانگی‬ ‫ته‌واویان هه‌یه‌‪ .‬به‌اڵم جیاوازی «ئه‌سه‌د‬ ‫چراغی» وه‌کوو شاعیرێکی چاالک له‌وه ‌دای ‌ه ک ‌ه‬ ‫وه‌کوو «شامی کرماشانی»ئه‌گه‌رچی مه‌جالی‬ ‫ده‌رکه‌وتنی زیاترو باشتریان بۆ نه‌ره‌خسا‪،‬‬ ‫ئه‌ویش به‌هۆی سیاسه‌تی دژ ‌ه فه‌رهه‌نگی ل ‌ه ئێران‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌م حاڵه‌شه‌و ‌ه ب ‌ه‬ ‫هه‌ستێکی به‌سۆزی ئه‌ده‌بی‌و ب ‌ه خۆنه‌ویستن‌و‬ ‫خۆشویستنی فه‌رهه‌نگ‌و زمانی خۆیان توانیویان‬ ‫ل ‌ه نێۆ دڵی خه‌ڵکی خۆیان جیگه‌یه‌کی باش‌و‬ ‫هه‌میشه‌یی بدۆزنه‌وه‌‪.‬‬ ‫مامۆستا چراغی هه‌تا دوایین ساته‌کانی‬ ‫ژیانی سه‌ره‌ڕای ئازارونخۆشی‌و چوونه‌سه‌ری‬ ‫کۆروکۆبوونه‌و ‌ه‬ ‫زۆربه‌ی‬ ‫ل ‌ه‬ ‫ته‌مه‌نی‪،‬‬ ‫ئه‌ده‌بییه‌کان به‌شداری ده‌کردو وه‌کوو پیرێکی‬ ‫وردبین‌و شاعێرێکی خۆش بیر ل ‌ه گه‌ڵ الوانی‬ ‫تاز ‌ه پێگه‌یشتوو هه‌ڵسوکه‌وتی ده‌کرد‪ .‬باوری‬

‫به‌و ‌ه هه‌بوو ک ‌ه ده‌بێ شاعیرانی به‌ئه‌زموون‬ ‫وه‌کوو باخه‌وانێک چاودێری به‌ره‌ی نوێ بکه‌ن‬ ‫‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه ل ‌ه ته‌مه‌نی ‪80‬ساڵی حه‌وتووی جارێک‬ ‫له‌ کرماشانه‌و ‌ه ده‌چوو بۆ شاری ‹گیالن‌غه‌رب»و‬ ‫ل ‌ه ئه‌نجومه‌نی ئه‌ده‌بی «سروه‌« به‌شداریی‬ ‫کۆڕو کۆبوونه‌وه‌کانی ده‌کرد‪ .‬مامۆستا ئه‌سه‌دی‬ ‫چراغی ل ‌ه چه‌ندین شێوه‌‌و قاڵبی جیاجیا هه‌ستی‬ ‫خۆی تاقی کردوته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم زیاتر درێژه‌ی‬ ‫به‌شێعری (موزون)داوه‌و به‌شاعێرێکی حه‌ماسی‬ ‫ئاواته‌خوازی‬ ‫ناسراوه‌‪ .‬ل ‌ه شێعره‌کانی‌دا‬ ‫نه‌ته‌وه‌که‌یه‌تی‌و‬ ‫سه‌رهه‌ڵدان‌وسه‌رکه‌وتنی‬ ‫ره‌سه‌نایه‌تێکی به‌رچاو له‌سه‌رجه‌م شێعره‌کانی‌دا‬ ‫دیاره‌‪.‬‬ ‫هه‌ستێکی ڕه‌وان‌و سۆزێکی کوردانه بوو ب ‌ه‬ ‫هۆی ئه‌وه‌ ک ‌ه یه‌ک دوو شێعری زیاترو باشتر ل ‌ه‬ ‫خۆی ل ‌ه هه‌موو پارچه‌کانی کوردستان بناسرێت‬ ‫‪ .‬ئه‌ویش دوو شێعری نه‌ته‌وه‌یی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫دوو هونه‌رمه‌ندی دیکه‌و ‌ه کران ب ‌ه ئاوازوگۆرانی‪.‬‬ ‫ل ‌ه رێنسانسی فه‌رهه‌نگی‌و زمانی ل ‌ه ناوچه‌ی‬ ‫کرماشان ده‌نگ‌و ئاوازی مامۆستا ناسری ره‌زازی‬ ‫«کاریگه‌ریی خۆی هه‌بوو به‌تایبه‌ت کاتێک‬ ‫شێعری «کرماشانه‌گه‌م ئه‌ی خاکی زێرین»ی‬ ‫تومار کرد‪.‬‬ ‫مامۆستا «چراغی» له‌م چه‌ند به‌یت ‌ه باسی‬ ‫خه‌م‌و ئاواتێکی مێژوویی ده‌کات‌و هاوارێک ‌ه بۆ‬ ‫نۆستالژیا‌و رابردووێکی تااڵن کراو‪ .‬هه‌ر وه‌ها‬ ‫ل ‌ه دوایین به‌یتی ئه‌و غه‌زه‌ڵ ‌ه باسی سه‌رکه‌وتنێک‬ ‫ده‌کات ک ‌ه له‌گره‌وی ته‌بایی‌و هاوده‌نگی هه‌موو‬ ‫ناوچه‌کانی کوردستان دایه‌‪ .‬به‌داخه‌و ‌ه بیچگ ‌ه‬

‫کۆمه‌ڵ ‌ه شێعرێک به‌ناوی(ئالوده‌! وه‌هار ئالود ‌ه‬ ‫مه‌که‌)‪ ،‬ک ‌ه سکااڵێکی شاعیرانه‌ی ‌ه بۆ البردنی‬ ‫ئاسه‌واری ئیعتیاد! ئیدی هیچ کام ل ‌ه به‌رهه‌مه‌کانی‬ ‫ئه‌و شاعیر ‌ه دڵسۆز ‌ه تائێستا چاپ نه‌کراوه‌‪ .‬هه‌ر‬ ‫بۆی ‌ه وه‌ک له‌سه‌ره‌تاو ‌ه گوتم‪ ،‬چاره‌نووسی‬ ‫قه‌ڵه‌می هیچ شاعێریک هه‌میش ‌ه گرێدراو ب ‌ه‬ ‫خه‌اڵت وه‌رگرتن ل ‌ه فستیڤاڵه‌کان‌و به‌رهه‌می زۆر‬ ‫چاپ کردن نیه‌‪.‬‬ ‫کاتێک هونه‌رمه‌ند هه‌ست ب ‌ه به‌رپرسیاره‌تی‬ ‫بکات و به‌ته‌واوی ده‌روه‌ست بێ‪ ،‬ئه‌وه‌ی ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫به که‌لتوور‌وفه‌رهه‌نگی‬ ‫ده‌ستی بێت بۆ خزمه‌ت ‌‌‬ ‫گه‌لی خۆی‪،‬که‌مته‌رخه‌می ناکات و وه‌کوو ئه‌رکێک‬ ‫به‌ریوه‌ی ده‌با‪.‬‬ ‫خه‌مخۆری مامۆستا «ئه‌سه‌د چراغی»‬ ‫ته‌نیا دانانی چه‌ندین‌و چه‌ند شێعری جوان‬ ‫نه‌بوو به‌ڵکوو ئه‌و مه‌زنه‌پیاو ‌ه ده‌یان ساڵ‬ ‫ل ‌ه ته‌مه‌نی خۆی بۆ کۆکردنه‌وه‌ی (میراث‬

‫فه‌رهه‌نگی‌وصنایع دستی)کورد‪ ،‬ته‌رخان کردوو‬ ‫هه‌ر ب ‌ه پشتیوانی‌و دڵگه‌رمی خۆیه‌و ‌ه ده‌یان‬ ‫پێشانگای له‌م باره‌و ‌ه ل ‌ه ئێران کرده‌وه‌‪‌ ،‬تا له‌م‬ ‫رێگه‌یشه‌وه‌ که‌له‌پوور‌وفه‌رهه‌نگی ده‌وڵه‌مه‌ندی‬ ‫کوردی بپارێزێت‌و نه‌هێلێت ل ‌ه ناو بچێت‪.‬که‌وات ‌ه‬ ‫ئه‌م شاعیر ‌ه مه‌زن ‌ه هه‌م خزمه‌تی ب ‌ه فه‌رهه‌نگی‬ ‫مه‌عنه‌ویی کرد یانێ(زمان)‪ ،‬هه‌میش ب ‌ه فه‌رهه‌نگی‬ ‫ماددی ک ‌ه هه‌مان کۆکرده‌نه‌وه‌ی میراتی‬ ‫فه‌رهه‌نگی بوو‪.‬‬ ‫مامۆستا ئه‌سه‌دی چراغی له‌ رێکه‌وتی‪24‬ی‬ ‫خاکه‌لێوه‌ی‪1393‬ی هه‌تاوی ل ‌ه ته‌مه‌نی‪ 84‬ساڵی‌دا‬ ‫به‌داخه‌و ‌ه کۆچی دوایی کردوچووه‌‌ رێزی‬ ‫نه‌مران‪.‬ئه‌گه‌رچی وه‌کوو شاعێرو هه‌ڵسوورێکی‬ ‫فه‌رهه‌نگی به‌وشیو ‌ه ک ‌ه شیاویه‌تی ن ‌ه ناسرا‪،‬‬ ‫به‌اڵم وه‌کوو چرایه‌ک به‌باشی دره‌وشایه‌وه‌و‬ ‫هه‌ر ده‌دره‌وشێته‌وه‌‪.‬‬

‫من کورد کوردم‪ ،‬زانم بیکه‌س نیم‬ ‫هزار فامیلم‪ ،‬بێ فه‌ریاد ره‌س نیم‬ ‫نه‌خشه‌ی بیگان ‌ه چوار پاره‌ی کردم‬ ‫بیم ‌ه چوار پاره‌‪،‬زنه‌م نه‌مردم‬ ‫روحی شاد‬

‫ژێده‌ر‪:‬ماڵپه‌ڕی بلوط‪،‬‬ ‫زندگینامه‌ی استاد چراغی‬

‫مارکیزیش نەیتوانی لێمان تێکبدات‬ ‫لەماوەی ئەم چەند ساڵەی ڕۆژنامە‌و گۆڤاری‬ ‫کوردی دەخوێنینەوە‪ ،‬وەک ئەم دواییانە چێژی‬ ‫خۆشمان لە راگەیاندنی کوردی وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫ئەم راگەیاندنە‪ ،‬بە رۆژنامە‌و تەلەفزیۆن‌و گۆڤار‌و‬ ‫رادیۆیەوە‪ ،‬وەک الی خۆمان ئێژن هەر زینەتە‬ ‫بیخوێنیەوە‌و چاوی لێ‌بکەی‌و گوێتی پێ‌بسپێری‪.‬‬ ‫بە تایبەت لە بەشەکانی جۆراوجۆری ئەدەبی‌و‬ ‫مسته‌فا شێخه‌ هونەر‌و مونەر‌و شتی وادا بەڕاستی خەریکی‬ ‫بەرەو پێشبردنی هونەرە و خەریکە کولتوور‬ ‫بە چەشنێک دەخەمڵێنێت‪ ،‬پێی شاگەشکە دەبی و چاوەڕوانی لە داهاتوودا‬ ‫بمانگەیەنێتە فەرهەنگێکی جوان‌و لەبەر داڵن‪ .‬ئەگەر خێرا چاوێک بە‬ ‫سەردێڕ‌و وەک ئەم دواییانە باوە‪ ،‬مانشێتی گۆڤار‌و رۆژنامەکان‌دا بگێڕی‪،‬‬ ‫هەر بە یەکجاری خەنی دەبی‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی ئینترنێت بوو بە سەرچاوەی زانیارییەکان‌و وەک تۆڕێکی‬ ‫پێوەندی‌گرتن ئێمەی بە جیهانەوە گرێ‌دا‪ ،‬هەر مەپرسە رۆژنامەنووسان‌و‬ ‫پسپۆڕانی بواری راگەیاندن چۆن دەرگای جیهانی نوێیان بە ڕوومان‌دا‬ ‫کردەوە‪ .‬ئێستا لەم سەردەمەدا کێ هەیە لە پانتایی ئامێرەکانی راگەیاندنی‬ ‫کوردی بڕوانێت‌و سات بە سات‌و چرکە بە چرکە ئاگاداری ئاڵوگۆڕ‌و‬ ‫پێشکەوتنە خێراکان نەبێت؟ کامە پارچە‌و قوماش دەبێتە مۆدی رۆژ‪ ،‬دەیخەنە‬ ‫بەرچاوت‪ .‬کێهە ماتیک و سووراو و سپیاو لە گۆشەیەکی دووری ئەم دنیا‬ ‫بچووکەدا مۆدە‪ ،‬پێشانت دەدەن‪ .‬راگەیاندنی خۆمان کە بە قووڵی هەستی‬ ‫بە سەریەتیی ئەم بەشەی راگەیاندن کردووە‪ ،‬زۆر جوان دەیقۆزێتەوە و بە‬ ‫زمانێکی جوان‌و پاراو و گەنجانە دەیکاتەوە کوردی‌و لەگەڵ وێنەی جوانی‬ ‫ئەکتەر‌و گۆرانیبێژ و دەورگێڕی فیلمە سینەماییە خۆشەکان‌دا بۆمان باڵو‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬بەیانیان کاتێک بە چاوی خەواڵوو و دەمی بە باوێشکەوە بە بەردەم‬ ‫رۆژنامەفرۆشەکان‌دا رادەبری‪ ،‬پێت نییە بێ ئەوەی سەیری باڵوکراوەکان‬ ‫بکەی بەسەریان‌دا تێبپەڕی‪ .‬ڕۆژنامە‌و گۆڤارەکان الپەڕە ڕەنگاوڕەنگەکانیان‬ ‫بەم بابەتانە دەڕازێننەوە‪.‬‬ ‫ساڵی سااڵن بە دەگمەن لەسەر قەپێلکی کاغەزی سابوونە بۆنخۆشەکان‌دا‬ ‫وێنەی جوانی کچانی لێک‌و لەبارت دەدیت‪ .‬ئێستا حەوجێ بەوە ناکات‬ ‫دووکان بە دووکان بەدوای سابوونی لۆکس‌دا بگەڕێی‪ .‬ڕۆژنامە‌و گۆڤارەکان‬ ‫لە بۆسەدان ئاخۆ ئەکتەر‌و گۆرانیبێژە کوڕ‌و کچەکان لەم سەر‌و ئەوسەری‬ ‫جیهان دوێنێ ئێوارێ چ جلێکیان کردۆتە بەر‌و بە چ مۆدێلێک خۆیان‬ ‫جوان کردووە‪ ،‬لەدوا ساتەکانی بەر لە چاپی رۆژنامە‌و گۆڤارەکان بەپەلە‬ ‫دەیانقۆزنەوە‌و لە الپەڕە رەنگاوڕەنگەکانیان‌دا چاپیان دەکەن‪ .‬هەر لەگەڵ ئەم‬ ‫وێنە جوانانەدا ئەوەشت پێدەڵێن کە فیسار گۆرانیبێژی لوبنانی‌و ئامریکایی‌و‬ ‫ئوروپایی حەزیان لە چ خواردنێکە‌و پێیان خۆشە لەگەڵ کام کوڕ یان کچ یان‬ ‫وەرزشکاردا ڕایبوێرن‪.‬‬ ‫جا بەمن چی‪ ،‬پیرە پیاو‌و پیرەژنەکانی خۆمان لەم زمانە کوردییە‬ ‫تێ‌ناگەن کە ئەم هەواڵ‌و بابەتانەی پێ دەنووسرێت‪ .‬خۆ هیچی بۆ ئەوان‬ ‫نییە‪ ،‬ئەمە هەمووی بۆ گەنجان‌و الوانی خاوەنی بیر‌و ڕوانینی جوان باڵو‬ ‫دەکرێتەوە‪ .‬ئەگەر لە ڕاستی دەپرسی هەر پێویست ناکات ئەم الپەڕانەی‬ ‫ڕاگەیاندن‌و شاشەی تەلەفزیۆن بە قسە‌و باس‌و نووسراوە پڕ بکرێنەوە‪ .‬هەر‬ ‫وێنە جوانەکان پێشان بدرێن‪ ،‬بەسە‪ .‬ئەمڕۆ زمان‪ ،‬زمانی وێنە‌و جووڵەیە‪ .‬کێ‬ ‫سرنج دەداتە ئەوەی ئاخۆ فرمان لە ناوەند یان کۆتایی ڕستەیە یان وشەکان‬ ‫چی دەڵێن؟‬ ‫هەر ئەوەی ناخۆشە‪ ،‬جاری وایە هێندێک هەواڵ‌و مەواڵی سەیر‌و سەمەرە‬ ‫باڵو دەکەنەوە «جەو»مان لێ تێکدەدەن‪ .‬بەخۆت نییە لە داخان دەرهەڵدەبی‌و‬ ‫وەک شێتانت لێ‌دێت‪ .‬ئەوەتا لەم چەند رۆژەی رابردوودا کابرایەکی تەمەن‬ ‫‪٨٧‬سااڵن لە واڵتی مەکسیک کۆچی دوایی کردووە‌و دەزگاکانی راگەیاندنی‬ ‫ئێمەش بەتەما بوون باسی بکەن‪ .‬ئەمە کوا «ئیشە» ئەم الپەڕە جوانانە‬ ‫بە هەواڵی مردنی کابرایەکی ئەوسەری دنیا خەسار بکەی‌و ئەم هەواڵە‬ ‫خۆشانەی دیکە باڵو نەکەیەوە؟‬ ‫چەند رۆژێک بەسەر مردنی ئەم کابرایەدا تێپەڕی‪ ،‬بەاڵم بەخۆشییەوە‬ ‫خەریکە ترسەکە دەڕەوێت‌و زۆر کەم باسی کرا‪ .‬چاک نەبوو راگەیاندنی‬ ‫ئێمەش وەک هی عەرەب‌و فارس‌و تورک‌و نەتەوەکانی دیکە زۆر باسیان‬ ‫نەکرد و لە مەترسییەکی گەورە رزگاریمان هات! ئەگەر بهاتباو زیاتر باسی‬ ‫کرابا‪ ،‬وێدەچوو خەڵکیش بەالڕێ‌دا بچووبان‌و کەسانی زۆر روویان کردبایە‬ ‫خوێندنەوەی کتێبەکانی‪ .‬ئەگەر خەڵک کتێب بخوێننەوە‪ ،‬ناچارن بیر بکەنەوە‬ ‫و رەنگە دواتر شتیش بنووسن‪.‬‬ ‫قسەی خۆمان بێت و لەنێو خۆمان دەرنەچێت‪ ،‬ئەم کابرایەی کە باسی‬ ‫دەکەین هەر ئەم گابریل گارسیا مارکیزە کە پێم خۆش نییە نێویشی لە‬ ‫زمان منەوە باڵو بێتەوە و مەترسی لەسەر ئەم سەقافەت‌و پێشکەوتنەمان‬ ‫دروست بکات‪ ،‬دەڵێن کاتێک لە ساڵی‪١٩٦٥‬دا بیرۆکەی نووسینی کتێبی‬ ‫«سەت ساڵ تەنیایی» بە بیری داهات‪ ،‬لە سەفەربوو‪ .‬ئۆتۆمبێلەکەی بەرەو‬ ‫ماڵ وەرسووڕاندەوە‪ ،‬لە ژوورێک‌دا خۆی بەند کرد‌و هەموو رۆژێک ‪٦‬‬ ‫پاکەت جگەرەی بەبا دەکرد‌‌و ساڵ و نیوێک دواتر خێزانەکەی خۆی ‪١٢‬‬ ‫هەزار دۆالر قەرزدارکرد‪.‬‬ ‫هێندێک کەسی لە رێگا دەرچووش دەڵێن بە ئەم کتێبە خەاڵتی جیهانیی‬ ‫نۆبێلی وەرگرتووە‪ .‬رەحمەت لە دایک و باوکی نووسەرانی الی خۆمان کە‬ ‫ئەوەندە بەوردی نووسراوەکانی ئەم کابرایەیان نەخوێندۆتەوە‌و ناتوانن بۆ‬ ‫داڕشتنی خەبەری مردنیشی بابەتی درێژی لەسەر بنووسن‪ .‬ئەگەر ئەوا‬ ‫نەبوایە‪ ،‬بۆماوەی چەندین رۆژ الپەڕە جوانەکانی راگەیاندنمان دەفەوتا‌و‬ ‫دەبوو بۆ دیتنی وێنەی جوانی کچ و کوڕە مۆدێلەکان دەستەوئەژنۆ دانیشین‪.‬‬ ‫بە خۆشییەوە ئامێرەکانی راگەیاندنی ئێمە وەک ئەوانی دیکەی نەکرد‬ ‫و ئەم مارکیزەش نەیتوانی لێمان تێک‌بدات‪ .‬وێدەچێت سەدانی وەک ئەم‬ ‫کابرایە نەتوانن بەرەوڕووی خۆڕاگریی راگەیاندنی ئێمە لەبەرانبەر پێشهاتە‬ ‫مەترسیدارەکان‌دا ببنەوە‪ .‬ئەمجارە لەم مەترسییە رزگاریمان هات و ژیانی‬ ‫ئارام و بێ کێشە و قڕەمان لێ نەشێوا‪.‬‬


‫‪10‬‬

‫‪٣٠‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫بیرو رای ئازاد‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫ئایا کوردەکان لە باکووری کوردستان‪ ،‬سەرکەوتوون؟‬ ‫هەڵبژاردنەکانی تورکیە‌و باکووری کوردستان لە دەالقەیەکی ترەوە‬

‫ئاگری باڵه‌کی‬ ‫لـــەدوای کێشمەکێشمێکی زۆر‌و‬ ‫چەند مانگە رۆژی ‪٣٠‬ی مارسی ‪٢٠١٤‬‬ ‫هەڵبژاردنی شارەوانیەکانی تورکیا‬ ‫بــەرێــوەچــوو‪ ،‬هــەڵــبــژاردنــی ئەمجاره‌‬ ‫جــیــاواز لــە جــارانـی‌تــر بــەرێــوە چــوو‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنێک کە لەو نێوەدا تورکیەی‬ ‫بەسەر چوار بەرە‌دا دابەش کردبوو‪،‬‬ ‫تــورکــەکــان بــە ســەر ســێ ب ــەرەی دژ‬ ‫بەیەک‌و کوردەکانیش‪ .‬بەرەی یەکەمی‬ ‫تورکەکان کە پارتی داد‌و گەشە پێدان‬ ‫رێــبــەرایــەتــی دەکـــات بــە رێبەرایەتی‬ ‫ئــەردۆغــان‌و هــەروەهــا بــەرەیــەک کە‬ ‫تورکە توندەرەوەکانن‌و بەرەیەکیش کە‬ ‫جەماعەتی گولەن رێبەرایەتی دەکەن‌و‬ ‫رەقیبی سەر سەختی ئەردۆغانن‪ .‬لەو‬ ‫هەڵبژرادنەدا دەتوانین چەندین پرسی‬ ‫گــریــنــگ ببینین کــە دەتــوانــیــن بلێین‬ ‫ریفراندۆمیان لــەســەر کــرا‪ ،‬سەرەتا‬ ‫ریفراندۆمێک دادەنرێت بۆ ئەردۆغان‌و‬ ‫حــیــزبــەکــەی ک ــە پــێــش ه ــەڵ ــب ــژرادن‬ ‫فشارێکی زۆری لەسەر بوو لەسەر‬ ‫ئەو کەیسە گەندەڵیانەی کە لەالیەن‬ ‫پۆلیسی تورکیەوە ئاشکرا کرابوون‪.‬‬ ‫لــە الیــەکــی تــــرەوە بــەریــفــرانــدۆمــێــک‬ ‫دادەنرێ بۆ بەرەوپێش بردنی پرسی‬ ‫ئاشتی کورد‌و تورک لە تورکیە‪.‬‬ ‫لەرۆژی هەڵبژاردنەکان‌دا‪ ،‬بەرەی‬ ‫پارتی داد‌و گەشە پێدان سەرکەوتنێکی‬ ‫گـــه‌وره‌ی بــۆ خــۆی تــۆمــار کــرد‪ ،‬ئەو‬ ‫بەتەنیا ‪%٤٥‬ی دەنگەکانیان واتــە ‪٢٠‬‬ ‫میلیۆن و ‪ ٦٠٠‬هەزار دەنگی بەدەست‬ ‫هێنا کە بەبەراورد له‌گه‌ڵ ساڵی ‪٢٠٠٩‬‬ ‫له‌ هەڵبژاردنی شارەوانیەکان‌دا ‪%٣٨‬‬ ‫دەنگەکانی واتــە ‪ ١٥‬میلیۆن دەنگی‬ ‫بەدەست هێنابوو‪ ،‬به‌ڕاده‌یه‌کی باش‬ ‫چۆته‌ سه‌رێ‪.‬‬

‫ئابووری باش بۆ ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬کاتێک دژبــەرانــی پارتی‬ ‫دادو گەشە پێدان‌و ئەدۆغان لەماوەی‬ ‫چەند ساڵی رابردوودا خەریکی ئاشکرا‬ ‫کردنی گەندەڵییەکانی ئــەوان بــوون‪،‬‬ ‫ئەردۆغان بەسەر تاسەری تورکیە‌دا‬ ‫دەگــــەڕاو پــــرۆژه‌ی ئــابــووری بنیات‬ ‫دەنــا‌و لە هــەر شوێنێک جێ‌پەنجەی‬ ‫خۆی بەجێ دەهێشت‪ .‬ئــەردۆغــان بە‬ ‫بەکارهێنانی سیاسەتی زیرەکانە و‬ ‫خوێندوەی باش بۆ کۆمەڵگای کورد‌و‬ ‫تـــورک لــە تــورکــیــە کــارەکــانــی خۆی‬ ‫دەبردە پێش‪ .‬ئەو دەیزانی کە هۆکاری‬ ‫دینی یەکێکە لە گرینگترین هۆکارەکان‬ ‫بۆ ڕاکێشانی خەڵک بۆ پارتەکەی‪.‬‬ ‫س ـێ‌یــەم‪ :‬دژبــەرانــی ئــەرۆغــان لە‬ ‫ماوەیەکی کەم دا بە هــەزارن فایل‌و‬ ‫دۆکــومــێــنــتــیــان لــەســەر ئ ــەردۆغ ــان‌و‬ ‫بنەماڵەکه‌ی‌و پارتەکەی باڵوکردنەوە‪،‬کە‬ ‫ئــــەو شـــێـــوە بــــاوکــــردنــــەوەیــــە بێ‬ ‫بــاوەڕیــیــەکــی الی خــەڵــک دروســـت‬ ‫کردبوو‌ که‌ بەشێکی زۆری ئه‌و به‌ڵگانه‌‬ ‫بە ساختە دابنێن‪.‬‬ ‫چـــوارەم‪ :‬کــوردەکــان الیەکی‌تری‬

‫مــەدەن ـی‌و کــورده‌کــان که‌ راسته‌وخۆ‬ ‫کاریگه‌ری هه‌بووه‌ کە مافی بەشداریی‬ ‫سیاسی لــە پــرۆســەی بەرێوەبردنی‬ ‫واڵت بەدەست بێنن ‪ ،‬بەاڵم کوردەکان‬ ‫ب ــە پــێــچــەوانــەی چــاوەڕوانــیــیــەکــان‬ ‫بەشداریه‌کی ئەوتۆیان لە هەڵبژاردن‌دا‬ ‫نه‌کرد که‌ کاریگه‌ری زیاتری خۆیان‬ ‫ده‌ربخه‌ن‪ ،‬ئەگەر بەشداریش بن ئەو‬ ‫الیەنه‌ی زۆرترین دەنگی پێ دەدەن‬ ‫کــورد نیە‪ ،‬لێرەدایە ئاخۆ دەبــێ ئه‌و‬ ‫هۆکارانە چ بن کە کوردەکان نەتوانن‬ ‫کــەڵــکــی بـــاش لـــەو هــەلــە زێــریــنــانــە‬ ‫وەربگرن کە هاتۆتە پێشیان؟ لە حالێکدا‬ ‫هاوکێشەکان بە قازانجی وان لە گۆران‬ ‫دان‪ ،‬تورکەکان لە نێوخۆیان‌دا بوونە‬ ‫چەند بــەرە‪ ،‬هەستی ناسیۆنالیستی‬ ‫کـــورد لــە بــاکــوور ب ـه‌ چ ئــاقــارێ ـک‌دا‬ ‫رۆیشتوه‌؟ ئایا هەژمونی دینی زاڵ‬ ‫بــەســەر کــۆمــەڵــگــای کــــوردی بــاکــور‬ ‫بــریــاردەرە؟ ئایا هێزە کوردییەکانی‬ ‫ئەو دەڤەرە نەیانتوانیوە بچنە نێو ناخی‬ ‫کۆمەڵگای کوردی؟ ئایا هێزێکی وەک‬ ‫ئاکەپە باشتر بەدەنگ کوردەکانەوە‬ ‫چـــووە ی ــان هــێــزە کـــوردەکـــان؟ ئایا‬

‫کوردەکان بۆ جارێکی دیکە چوونەوە سەر سندووقەکان بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانن له‌ ناوچەکانی خۆیان ده‌سه‌اڵتی شاره‌وانییه‌کان‬ ‫به‌ده‌سته‌وه‌ بگرن‪ .‬بــەاڵم لەو پــەری سەرسورمان‌دا کوردەکان‬ ‫هەمان ژمارەی ‪ ٣‬ساڵی رابردوو یانی ‪ ٢‬میلیۆن و ‪ ٨٠٠‬هەزار‬ ‫دەنگیان تۆمار کردەوە‬

‫بۆ خەڵکی تورکیە (کورد‌و تورک‌)‬ ‫دەنگیان دا بە ئەردۆغان؟‬ ‫تا چەند رۆژ پێش هەڵبژاردن کەم‬ ‫کــەس ب ــاوەری دەکــرد کە ئــەردۆغــان‬ ‫بـــراوەی هــەڵــبــژاردنــەکــان بێت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫بەچەند هۆکاری سادە دەتوانین بڵێین‬ ‫هاوکێشەکە بــوون بۆ ئــەردۆغــان‌‪ .‬بە‬ ‫کە هۆکارەکانی سەرکەوتنی پارتی‬ ‫سیاسەتێک کــە م ــاوەی ‪ ٨٠‬ساڵە لە‬ ‫تــورکــیــە پــەیــرەو دەکــــرێ‪ ،‬ئــه‌و هات‬ ‫داوگەشەپێدان ئەمانەبوون‪:‬‬ ‫یــەکــەم‪ :‬دوای نــاڕەزایــەتــیــەکــانــی ک ــوردەک ــان ــی وەک ن ــەت ــەوەی ــەک بە‬ ‫‪٩‬مانگی رابردوو لە شاری ئێستانبول‌و نەتەوەکانی تورکیە ناساند‪ .‬تا پێش ئەو‬ ‫چەند شــاری دیکە‌‪ ،‬ئابووری تورکیە رێکەوتە حکوومەتە ده‌سه‌اڵتداره‌کانی‬ ‫کە ئیستقرارێکی نیسبی چەند ساڵەی سەر تورکیە کوردەکانیان بە تورکی‬ ‫هەبوو‪ ،‬به‌خێرایی داب ـه‌زی‪ ،‬هەتا وای شــاخــی دەنـــاســـانـــد‪ ،‬ئــــەردۆغــــان بە‬ ‫ل ـێ‌هــات کــە کــەس ـب‌و کــار لــەو واڵتــە ســیــاســەتــی زی ــرەک ــان ــەی خـــۆی ئــەو‬ ‫خەریک بوو دەگەڕایەوە بۆ چەند ساڵ تــابــۆی ـه‌ی شــکــان ـد‌و دەی ــزان ــی دەنــگــی‬ ‫پێش ئێستا کە وەزعیەتی ئابووری کــــوردەکــــان ل ــە تــورکــیــە ب ــۆ ئـــەو و‬ ‫تــورکــیــە لــەوپــەری خــەراپ ـی‌ دا بــوو‪ ،‬پارتەکەی چارەنووس سازە‪ .‬هەروەک‬ ‫خەڵکی کاسب‌و دەوڵەمەندی تورکیە دیتیشمان لە ناوچەی کورد‌نیشن لە ‪٧‬‬ ‫لەسیاسەتەکانی ئەردۆگان بۆ ئابووری میلیۆن دەنگی دراو‌‪ ،‬ئەو نزیک بە ‪٤‬‬ ‫رازیــبــوون‪ ،‬چونکە بەهۆی سیاسەتە میلیۆن دەنگی بەدەست هێنا‪.‬‬ ‫کــــوردەکــــان‌و هــەڵــبــژاردنــی‬ ‫ئابوورییەکانی ئەردۆغان‌و پارتەکەی‪،‬‬ ‫تورکیە لە وەزعیەتێکی باشی ئابووری تورکیە‪...‬‬ ‫کـــــوردەکـــــان دوای ن ــەب ــوون ــی‬ ‫دابـــوو‪ ،‬بــەالم نارەزایەتییەکانی ئەو‬ ‫دوایــە وای کردبوو کە کەسب‌و کار ئ ــازادی ــی ــەک ــی دەیـــــان س ــاڵ ــە‪ ،‬دوای‬ ‫لــە تورکیە دابــەزێــت‪ ،‬دەن ــگ دان بە گ ــۆران ــک ــاری لــەنــاوچــەکــەو تــورکــیــە‬ ‫ئەردۆغان دەنگ دان بوو بە گەرانەوەی هەروەها خەباتێکی دژواری چه‌کداری‌و‬

‫دی ــس ــان بـــــەرەی کــۆمــۆنــیــزم‌و دیــن‬ ‫سەریان لە کوردەکان شێواندوە؟ ئایا‬ ‫لە نێوان هژموونی دینی‌و کۆمۆنیزم‌و‬ ‫ناسیۆنالیزم کوردەکان گیریان کردوە؟‬ ‫ئەمانه‌‌و دەیــان پرسیاری تر لــەدوای‬ ‫‪‌٣٠‬ی ئازار دەبێ کوردی باکور و هێزە‬ ‫سیاسییەکانیان لە خۆیان بکەن‪.‬‬ ‫بـــەراوردێـــک لــە نــێــوان دوو‬ ‫هەڵبژاردن دا‪..‬‬ ‫هــــەرچــــەنــــدە کــــــوردەکــــــان لــە‬ ‫باکووری کوردستان لە هەڵبژرادنی‬ ‫شــارەوانــیــیــەکــانــی ســاڵــی ‪‌٢٠٠٩‬دا‬ ‫بەشداریان بــەو شێوە نــەبــوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لـــە ه ــەڵ ــب ــژاردن ــی س ــال ــی ‪ ٢٠١١‬ی‬ ‫پەرلەمان بەشدارییان کرد‌و بە گەرم‬ ‫و گوڕییەکی زۆرەوە هاتنە مەیدان‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە بــەرامــبــەردا لــە نزیک بــە ‪٩‬‬ ‫میلیۆن دەنــگــدەری کــورد(ســەرچــاوە‬ ‫نــارەســمــیــەکــان) کــــوردەکــــان تەنها‬ ‫‪ ٢‬میلیۆن و ‪ ٨٠٠‬هــــەزار دەنــگــیــان‬

‫بەدەست هێنا‌و توانیان ‪ ٣٦‬نوێنەر بۆ‬ ‫پەرلەمان بەرێ بکەن‪ .‬لە بەرامبەردا‬ ‫پــارتــی داد‌وگ ــەش ــە پــێــدان لــە ناوچە‬ ‫کوردنشینەکان تــوانــی زیــاتــر لــە ‪٦٠‬‬ ‫نوێنەری کــورد بــۆ پــەرلــەمــان بــەرێ‬ ‫بــکــەن‌و بــە پێچەوانەی پێشبینیەکان‬ ‫کوردەکان نه‌یانتوانی ئه‌و سه‌رکه‌وتنه‌‬ ‫بــه‌ ده‌ســــت بــێــنــن کــه‌ چ ــاوه‌ڕوان ــی ــان‬ ‫ده‌کرد‪ .‬لەو سەردەمەدا‪ ٣ ،‬ساڵ دواتر‬ ‫واتــه‌ لــە بــەهــاری ئــەمــســاڵ‌دا ‪ ،‬دوای‬ ‫گۆرانکارییەکی زۆر لە پرسی کورد‌‪،‬‬ ‫ئاواڵە‌بوونی زیاتری کــەش‌و هــەوای‬ ‫هــەڵــبــژاردن‪ ،‬کــوردەکــان بــۆ جارێکی‬ ‫دیکە چوونەوە سەر سندووقەکان بۆ‬ ‫ئــەوەی بتوانن له‌ ناوچەکانی خۆیان‬ ‫ده‌سه‌اڵتی شاره‌وانییه‌کان به‌ده‌سته‌وه‌‬ ‫بگرن‪ .‬بەاڵم لەو پەری سەرسورمان‌دا‬ ‫کــوردەکــان هەمان ژم ــارەی ‪ ٣‬ساڵی‬ ‫رابردوو یانی ‪ ٢‬میلیۆن و ‪ ٨٠٠‬هەزار‬ ‫دەنگیان تۆمار کــردەوە‪ ،‬واتە بە پێی‬ ‫ئ ــەو ئــامــارانــە دەنـــگـــدەری کـــورد لە‬ ‫باکوور نە زیــادی کــردوە‌و نە کەمی‬ ‫کــــردوە‌و ئــەو بــەشــە کــوردیــیــەی کە‬ ‫دەنگی دەدا بە حیزبە تورکەکان هیچ‬ ‫گۆرانیان بەسەر دانەهاتووە ئەوە لە‬ ‫حالێک دایە لە هەڵبژاردنی ئەو جارەدا‬ ‫کوردەکان دەیانتوانی سەرکەوتنێکی‬ ‫چاوەروان نەکراو تۆمار بکەن‪.‬‬ ‫بــە پــێ ئــامــارەکــان لــە بــاکــوری‬ ‫کــــوردســــتــــان ‪ ٧‬مــیــلــیــۆن و ‪١٨٧‬‬ ‫هــەزار دەنــگ دراوە بە کاندیدەکانی‬ ‫هەڵبژاردن لە بەرامبەردا کوردەکان‬ ‫لەو ناوچەکانی خۆیان لەو ‪ ٧‬میلیۆن‬ ‫و ‪ ١٨٧‬ه ــەزار دەنــگــەی نــاو سندوق‬ ‫تەنها ‪ ١‬میلیۆن و ‪ ٩٠٠‬هەزار دەنگیان‬ ‫هــێــنــاوە‪ ،‬لــە بــەرامــبــەردا پــارتــی دادو‬ ‫گەشە پێدانی ئەردۆغان ‪ ٣‬میلیۆن و‬ ‫‪ ٥٠٠‬هــەزار دەنگی به‌ده‌ست هێناوە‪،‬‬ ‫هەروەها دەنگەکانی‌تر دراوە بە ‌هێزە‬ ‫تورکەکانی‌تر‪.‬‬ ‫بە بــراوی من هیچ جێگای پاساو‬ ‫نیە لــە شــارە گــەروەکــانــی بــاکــووری‬ ‫کوردستان پارتێکی غه‌یره‌ کورد لە پێش‬ ‫کوردەکانەوە بێت‪ .‬چونکه‌ کورده‌کان‬ ‫له‌ حاڵی خه‌باتێکی بێ‌پسانه‌وه‌‌و پڕ‬ ‫له‌ خوێن و قوربانین بۆ سه‌لماندنی‬ ‫خۆیان‌و ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌کانیان‪.‬‬ ‫کورد له‌ باکووری کوردستان لەم‬ ‫هەڵبژاردنەدا سەلماندی کە نه‌گه‌یشتۆته‌‬ ‫ئه‌و ڕاده‌یـه‌ له‌ پێگه‌یشتوویی سیاسی‬ ‫کـه‌ وه‌ک لـه‌ بــاشــووری ســـوودان له‌‬ ‫رێــگــای ریــفــرانــدۆمـه‌وه‌ چاره‌نووسی‬ ‫خۆی دیاری بکا‪ .‬کاتێک ‌ باشووری‬ ‫ســوودان بە رێفراندۆمێک جیا بووە‪،‬‬ ‫کوردستانیان به‌ شێوه‌ی جۆراوجۆر‬ ‫هه‌لوێستی خۆیان ده‌ربــڕی کە دەبێ‬ ‫کوردیش داوای رێفراندۆم بکاو واز‬ ‫لــە دروشــم ـه‌ کۆنه‌کانی بێنێ‪ .‬بــەاڵم‬ ‫ئێستا‪ ،‬دوای ئــەم هەڵبژاردنە‪ ،‬کاتی‬ ‫ئــەوە هاتووە کە لە خۆمان بپرسین‬ ‫داخۆ کورد ئەوەندە لە باری سیاسی‪،‬‬ ‫فەرهەنگی‌و کۆمەاڵیەتییەوە گەشەی‬ ‫کـــردووە کــە داوای ریــفــرانــدۆمــی بۆ‬ ‫بکرێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ماڵپەری کوردستان و کورد‬ ‫ماڵپەری ‪BBC‬‬ ‫ماڵپەری ‪ CNN‬تورک‬

‫رۆژنامەی‬

‫درێژەی‪:‬‬

‫قەیرانی ئۆكراین سەلماندی‬ ‫ئورووپا هەروا الوازە‬ ‫بە چەكە نائاساییەكان (‌نــاوكــی‪ ،‬شیمایی‪ ،‬میكڕۆبی)‬ ‫یە نەك چەكە باو و ئاساییەكان! دوای لێكهەڵوەشانی‬ ‫شــۆڕەوی واڵتانی ئەمریكا‌و ڕووسیا بە واژۆكــردن و‬ ‫جێبەجێكردنی نهێنی پەیمانەكانی ئیستارت نزیكەی‬ ‫لەسەدا نــەوەدی چەكۆچۆڵ و سیستەمە ناوكییەكانی‬ ‫خــۆیــان لــەكــار خستن و لــەنــاویــان ب ــردن‪ .‬بــەاڵم هەر‬ ‫ئــەو بــڕە تواناییە ناوكییەی بەجێماوەی ڕووســیــا بە‬ ‫ڕادەیەك زۆرە كە ڕێبەرانی ئورووپایی تەنانەت غیرەتی‬ ‫بیركردنەوە لە ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ ڕووسیایان نیە!‬ ‫بریتانیا و فەڕانسە تەنیا هێزە ناوكییەكانی ئورووپان كە‬ ‫ژمارەی كاڵوە ناوكییەكانیان كەمتر لە سێ‌یەكی كوالوە‬ ‫ناوكییەكانی ڕووسیایە و كەرەسەكانی گواستنەوەی‬ ‫(موشك و فڕۆكە)ی كوالهەكە ناوكییەكانی ئەو دوو واڵتە‬ ‫شیاوی بەراوردكردن لەگەڵ كەرەسەكانی ڕووسیا نین‪.‬‬ ‫ڕووسیا ‪ 1499‬كواڵهەكی ناوكیی بەهێز و ‪ 491‬موشەكی‬ ‫بالستیكی زەمینی و دەریایی (زمین پایە و دریا پایە) و‬ ‫بۆمب هاوێژی قورسی هەیە و ئەمریكا ‪ 1722‬كواڵهەكی‬ ‫ناوكی و ‪ 806‬مووشەكی بالستیكی زەمینی و دەریایی و‬ ‫بۆمب هاوێژی قورسی هەیە‪ (.‬هێندێك لە مووشەكەكانی‬ ‫ڕووسیا و ئەمریكا دەتوانن هاوكات چەندین كوالهەكی‬ ‫ناوكی هەڵ‌گرن )‪ .‬بە سەرنجدان بە هێزی زۆری چەكە‬ ‫نائاساییەكانی ڕووسیا و زیادكردنی سااڵنەی بوودجەی‬ ‫نیزامی ڕووسیە‪ ،‬ئورووپا هەروا تا چەند دەیەی دیكە‬ ‫بۆ پاراستنی هێمنایەتی‌و ئاساییشی خۆی لە بەرامبەر‬ ‫ڕووسیا وابەستەی واڵتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەبێ‌‪.‬‬ ‫ئەم بەستراوەییە بە رادەیە پێویست و توندە كە تەنانەت‬ ‫ئاشكراكردنی بەڵگەگەلێك لەالیەن ئاغای ئیسنودێن‬ ‫لەبابەت سیخوڕیی بەرباڵوی ئابووریی‌و تەكنۆلۆژیی‬ ‫ئەمریكا لــە هاوپەیمانە ئوروپاییەكانیشی نەیتوانی‬ ‫كاریگەرییەكی ئەوتۆ لەسەر ئەو پێوەندییانە دابنێ‌‪.‬‬

‫قەیرانی ئۆكراین پەیامێكشی بۆ نەتەوە‬ ‫زوڵملێكراوەكانی دنیا هەیە‌و ئەویش ئەوەكە‬ ‫واڵتــانــی ڕۆژئــاوایــی دێموكراسی‌و ئازادییان‬ ‫بــۆ نێوخۆی واڵتــەكــانــیــان دەوێ‌‌و لــە كێشە‬ ‫نێونەتەوەییەكان‌دا وەك ئامرازێك بۆ گەیشتن‬ ‫بە ئامانجە سیاسییەكانیان كەڵك لە دێموكراسی‬ ‫وەردەگــرن‪ .‬ئایا مافی دیاریكردنی چارەنووس‬ ‫لــە مــافــە ســەرەتــایــیــەكــانــی هــەر نــەتــەوە و‬ ‫كۆمەڵگەیەك نیە؟ كەوایە بۆ ڕۆژئاوا سەبارەت‬ ‫بە هەستی نەتەوەخوازیی و سەربەخۆییخوازی‬ ‫ڕووسەكانی ڕۆژهەاڵتی ئۆكراین كەمتەرخەمە و‬ ‫بە تیرۆریستیان دەزانێ‌؟‬ ‫قــەیــرانــی ئــۆكــرایــن پەیامێكشی بــۆ نــەتــەوە‬ ‫زوڵملێكراوەكانی دنیا هەیە‌و ئەویش ئەوەكە واڵتانی‬ ‫ڕۆژئـــاوایـــی دێــمــوكــراس ـی‌و ئــازادیــیــان بــۆ نێوخۆی‬ ‫واڵتەكانیان دەوێ‌‌و لە كێشە نێونەتەوەییەكان‌دا وەك‬ ‫ئامرازێك بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسییەكانیان كەڵك‬ ‫لــە دێموكراسی وەردەگــــرن‪ .‬ئایا مافی دیاریكردنی‬ ‫چــارەنــووس لە مافە سەرەتاییەكانی هــەر نــەتــەوە و‬ ‫كۆمەڵگەیەك نیە؟ كەوایە بۆ ڕۆژئاوا سەبارەت بە هەستی‬ ‫نــەتــەوەخــوازیــی و سەربەخۆییخوازی ڕووســەكــانــی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ئۆكراین كەمتەرخەمە و بە تیرۆریستیان‬ ‫دەزانـــێ‌؟ ئایا دەنگی لێبڕاوی خەڵكی كریما شایانی‬ ‫ڕێزدانان نیە؟ ئایا ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی ئوسیتیا‌و‬ ‫ئابخازیا نادێموكراتیك بوو یان ئەوەكە دژایەتی لەگەڵ‬ ‫سیاسەتەكانی ڕۆژئاوا هەبوو؟ دیارە ڕووسیەش بەهۆی‬ ‫بەرژەوەندییەكانی پشتیوانی لە ئـــازادی‌و مافەكانی‬ ‫ڕووسەكانی ڕۆژهەاڵتی ئۆكراین دەكا‪ ،‬جیهان هەرگیز‬ ‫هێرشی دڕندانەی هێزەكانی ڕووسیا لە ساڵی ‪ 1999‬بۆ‬ ‫ناوچەی سەربەخۆی خوازی چیچەن و وێرانكردنی ئەو‬ ‫واڵتە و كوشتار و ئاوارەبوونی بەشێكی ئەو نەتەوەیە‬ ‫لەبیر ناكا‪.‬‬ ‫وەرگێڕان بۆ کوردی‪ :‬سیروان موساپوور‬


‫‪9‬‬

‫سیاسی‬

‫‪٣٠‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫پێنچ سەربازی ئێرانی‌و پرسی سیستان و بەلووچستان‬

‫رێبوار مەعروف‌زادە‬ ‫لــە ‪ ١٧‬رێــبــەنــدان ساڵی ‪١٣٩٣‬‬ ‫پێنچ سەربازی ئێرانی لە بە دەستی‬ ‫بــزووتــنــەوەی چــەکــداری ئەلعەدل‬ ‫بەدیل گیران‪ .‬ئەو بزووتنەوەیە لە‬ ‫سەرەتادا ڕایگەیاند ئەو عەمەلیاتە‬ ‫لە کــاردانــەوەی بە لەسێدارەدانی‬ ‫زیندانیانی بــەلــووچ ئەنجام داوە‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی هەوڵی‌دا پاکستان‬ ‫بــە نــەپــاراســتــنــی ســنــوورەکــان ـی‌و‬ ‫جێکردنەوەی ئــەو هێزە تۆمەتبار‬ ‫بــکــا‪ ،‬بــــەاڵم ب ــزووت ــن ــەوەی عــەدل‬ ‫ڕایگەیان ئەوان لە خاکی ئێران دان‌و‬ ‫خوازیاری ئالۆگۆرکردنی ئەو پێنچ‬ ‫ســەربــازەن لەگەڵ ئــازادی بەشێک‬ ‫لە هاورێیانیان لە گرتووخانەکانی‬ ‫ئێران‪ .‬دواجار یەکێک لەو سەربازانە‬ ‫لەسێدارە درا‌و چوار سەربازەکەی‬ ‫دیــکــە ل ــەس ــەر داوای م ــەول ــەوی‬ ‫عەبدولحەمید رێبەری سوننیەکانی‬ ‫سیستان‌و بەلوچستان ئازاد کران‪.‬‬ ‫لەو ماوەیەدا لە تەنیشت هەوڵدان‬ ‫بــۆ ئـــازادی ئــەو کەسانە لــە الیــەن‬ ‫دەوڵــەت‪ ،‬هەم لە نێو ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫کــــۆمــــاری ئــێــســامــی و هــــەم لە‬ ‫نێوخۆی رێژیم ئەو پرسیارە هاتە‬ ‫پێش کە پرسی خەڵکی سیستان‌و‬ ‫بــەلــوچــســتــان چــیــیـە‌و خــەڵــکــی ئــەو‬ ‫ناوچەیە چی دەوێ؟‬ ‫سنووری بەرفراوان‪ ،‬بێکاری‪،‬‬

‫سوننی بوون‌و بەلوچ بوون‬ ‫ئـــەو پــارێــزگــایــە گــەورەتــریــن‬ ‫ڕووبــــــەری خــاکــی هــەیــە ل ــە نێو‬ ‫پارێزاکانی ئێران‌دا و ‪ ١١‬لە سەدی‬ ‫خاکی ئێران پێکدێنێ‪ .‬ئەو پارێزگایە‬ ‫‪ ٩٠٠‬کــیــلــۆمــیــتــر لـــەگـــەڵ والتـــی‬ ‫پاکستان و ‪ ٣٠٠‬کیلۆمیتر لەگەڵ‬ ‫والتی ئەفغانستان سنووری هەیە‪.‬‬ ‫ئــەو ســنــوورە بــەرفــراوانــە لەگەڵ‬ ‫ئەفغانستان و پاکیستان ڕەهەندێکی‬ ‫ئەمنییەتی گرینگی بــەو پارێزگایە‬ ‫داوە‪ .‬سیستان و بەلووچستان‬ ‫نزیک ‪ ٢٧٠‬کیلۆمیتریش سنووری‬ ‫ئــاوی بە دەریــای عومانه‌و ‌ه هەیە‪.‬‬ ‫ئەو پارێزگایە لە رێگەی چابەهار‬ ‫بە دەری ــای عومان پێوەند دەرێ‪.‬‬ ‫هـــەروەهـــا خــــۆدی پــێــتــەخــتــی ئــەو‬ ‫پارێزگایە واتــە زاهیدان سنووری‬ ‫لــەگــەڵ هــەر دوو واڵتــی پاکستان‬ ‫و ئەفغانستان هــەیــە‪ .‬پــارێــزگــای‬ ‫سیستان و بەلووچستان لە بواری‬ ‫ئابوورییەوە بە یەکێک لە هه‌ژارترین‬ ‫پارێزگاکانی ئێران ئەژمار دەکرێ‬ ‫و رێ ــژەی بێکاری لــەو پارێزگایە‬ ‫یــەکــجــار لــەســەرێــیــە‪ .‬ل ــە بـــواری‬ ‫ئایینیشەوە بەشێک لە دانیشتووانی‬ ‫ئــەو پارێزگایە سوننی مه‌زهه‌بن‪.‬‬ ‫بــەلــووچــەکــان ل ــەو پــارێــزگــایــە بە‬ ‫زمــانــی بــەلــوچــی قــســە دەکــــەن و‬ ‫هەستی نەتەوەیاتییان هەیە‪ .‬هەوڵە‬ ‫چــەکــدارەیــیــەکــانــی عەبدولمالیکی‬ ‫ریگی کە لە ساڵی ‪ ١٣٨٩‬لەسێدارە‬ ‫درا لـــەو هــەســتــە نــەتــەوەیــیــانــە‬ ‫سەرچاوەی دەگرت‪.‬‬ ‫ســــــنــــــووری بــــــــەرفــــــــراوان‪،‬‬ ‫ئابوورییەکی وێران و ستەمی ئایینی‬ ‫و نەتەوەیی دەرهەق بە دانیشتووانی‬ ‫پارێزگای سیستان و بەلووچستان‬

‫ئەو کۆمەلە فاکتەرەن کە بەستێنی‬ ‫ن ــارەزای ــەت ــی خــەڵــک بــە نیسبەت‬ ‫رێژیم و ئەنجامدانی پەرچەکرداری‬ ‫چەکداری دەخۆلقێنن‪.‬‬ ‫سپا و سیستان وبەلووچستان‬ ‫ئەو بەدیل گیرانە لە الیەک نیشانی‬ ‫دا کە هێزەکانی رێژیم ئــەو توانا‬ ‫بەالنیکەم‬ ‫ئەمنییەتی‪-‬نیزامییەیان‬ ‫بــەســەر نــاوچــە ســنــووریــیــەکــانــی‬

‫ئازاداکردنی ئەو سەربازانەش نەبوو‪.‬‬ ‫لە الیەکی دیکە ئازادکردنی ئەو چوار‬ ‫س ــەرب ــازەش لــەســەر ڕاســپــاردەی‬ ‫مەولەوی عەبدولحەمید نیشاندەری‬ ‫ن ــف ــووزی رێــبــەرانــی ســوونــنــی لە‬ ‫نێو دانیشتووانی ئــەو پارێزگایە‬ ‫دایــــە‪ .‬هــەرچــەنــد هــەڵــکــەوتــەکــەی‬ ‫ژئۆپۆلیتیکی ئــەو پارێزگایە‪ ،‬واتە‬ ‫هــەبــوونــی سنوورێکی بــەرفــراوان‬

‫دیکە هاوشێوەی عەبدولمالک ریگی‬ ‫پێگە و ناوبانگی ئەو بزووتنەوەیە‬ ‫لەنێو ببا‪.‬‬ ‫سەفەری رووحانی بۆ سیستان‬ ‫و بەلووچستان‬ ‫حــەســەنــی رووحـــانـــی رۆژی‬ ‫ســێــشــەمــمــە ‪٢٦‬ی خ ــاک ــەل ــێ ــوە‬ ‫سەفەرێکی دوو رۆژەی بۆ سیستان‬ ‫وبەلووچستان ئەنجام دا‪ .‬گومانێک‬

‫پارێزگای سیستان و بەلووچستان‬ ‫نییە و هێزەکانی ئینتزامی و سپا بە‬ ‫پلەی یەکەم شکست خواردوی ئەو‬ ‫مەیدانە بــوون‪ .‬هــەروەهــا دەوڵــەت‬ ‫و بەتایبەتی وەزارەتــــی نێوخۆ و‬ ‫پارێزگاری سیستان و بەلووچستان‬ ‫شکستخواردوی دووهەم ئەو بەدیل‬ ‫گیرانە بــوون چونکە رۆلێکیان لە‬

‫لــەگــەڵ ئەفغانستان و پاکیستان‪،‬‬ ‫مەجال بە بزووتنەوەی عەدل دەدا‬ ‫کــە بــتــوانــێ جمۆجۆلی چــەکــداری‬ ‫هەبێ‪ ،‬بەاڵم کۆماری ئیسالمیش بە‬ ‫شێوازی جۆراوجۆر یەک لەوان لە‬ ‫رێگەی سپای قودس هەوڵ دەدا ئەو‬ ‫گرووپە یان یەکجاری لەنێو ببا یان‬ ‫بە دووپاتکردنەوەی سناریۆیەکی‬

‫لــەوە نیە کــە ســەفــەری رووحــانــی‬ ‫لەژێر کاریگەری بەدیل گیرانی ئەو‬ ‫پێنچ سەربازە بووە‪ .‬ڕووحانی لەو‬ ‫سەفەرەدا لە زاهیدان دەستخۆشی‬ ‫لە هەوڵی ماموستایانی سووننی‌و‬ ‫شیعە و هــەروەهــا پیاوماقووالنی‬ ‫ئــەو پــارێــزگــایــە بــۆ رزگــــاری ئەو‬ ‫سەربازانە کرد‪ .‬رووحانی جەختی‬

‫لــەســەر ئ ــەوە کـــردەوە کــە هەموو‬ ‫خـــەڵـــک پــێــوێــســتــە ل ــەب ــەرام ــب ــەر‬ ‫دابینکردنی ئەمنییەتی ئەو پارێزگایە‬ ‫بــەشــدار بــن و هێزەکانی نیزامی‬ ‫یارمەتیدەری خەڵک بۆ دابین کردنی‬ ‫ئــەمــنــیــیــەت دەبــــن‪ .‬ئ ــەو پــەیــامــەش‬ ‫رەنگە لە تێگەیشتنی رووحانی بۆ‬ ‫دژواربوونی دابین کردنی ئەمنییەت‬ ‫لــە سنوورێکی ‪ ١٢٠٠‬کیلۆمیتری‬ ‫ئـــەو پــارێــزگــایــە لــەگــەڵ واڵتــانــی‬ ‫دراوسێ سەرچاوە بگرێ‪ .‬دەوڵەتی‬ ‫ڕووحــانــی بــەو ســەفــەرە لــە هــەوڵ‬ ‫دایە لە الیەک پێش بەوە بگرێ کە‬ ‫ئــەو بەدیل گیرانە دەستی سپا و‬ ‫توندرەوەکانی لە پارێزگای سیستان‬ ‫و بەلووچستان ئــاوەاڵ بکا چونکە‬ ‫بەشێک لــە بــەرنــامــەی رووحــانــی‬ ‫تایبەت ک ــراوە بــە پێراگەیشتن بە‬ ‫نــاوچــە ئیتنیکی و هــەژارەکــانــی‬ ‫ئێران‪ .‬لە درێژخایەنیش‌دا رووحانی‬ ‫پێویستی بــە دەنــگــی خەڵکی ئەو‬ ‫پــارێــزگــایــە دەبـــێ و نــاکــارامــەیــی‬ ‫دەوڵــەتــی رووحــانــی رەنــگــە ئــەوان‬ ‫لە بەشداری لە هەڵبژاردنێکی دیکە‬ ‫سارد بکاتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪»)١‬هـــزار و یک وعــده حسن‬ ‫روحانی در سیستان و بلوچستان‪،‬‬ ‫بهداد بردبار‪ ،‬رادیو زمانە»‬ ‫‪»)٢‬انــتــشــار فقر در ایــران‪،‬‬ ‫محسن کاکارش‪ ،‬رادیو زمانە»‬ ‫‪« )٣‬سپاە و اطــاعــات پیام‬ ‫دادند گروگانها را بکشید‪ ،‬فرشتە‬ ‫قاضی‪ ،‬روزانالین»‬

‫قەیرانی ئۆكراین سەلماندی ئورووپا هەروا الوازە‬

‫موختار نەقشبەندی‬ ‫بــەرژەوەنــدیــیــەكــانــی ڕووســیـا‌و‬ ‫ڕۆژئــــاوا لــە ئــۆكــرایــن چــیــن؟ ئایا‬ ‫گۆڕانكارییەكانی ئۆكراین خۆڕسك‬ ‫بوون یان پالنێكی لەپێش‌دا دارێژراو‬ ‫لەالیەن رۆژئاواوە؟ ئاكامی قەیرانی‬ ‫ئــۆكــرایــن چ دەبــــێ‌؟ كــاریــگــەریــی‬ ‫ئــــەو ق ــەی ــران ــە لـــەســـەر مــەســەلــە‬ ‫نێونەتەوەییەكان چیە؟ كاردانەوەی‬ ‫چین سەبارەت بە قەیرانی ئۆكراین‌و‬ ‫دابــەشــبــوون‌و لێكهەڵوەشانی ئەو‬ ‫واڵتــە چیە؟ دژكــــردەوەی چین بە‬ ‫گەمارۆدانی ڕووسیا چۆن دەبێ‌؟‬ ‫ئــەم پرسیارانە‌و دەیــان پرسیاری‬ ‫دیكە لــەو بابەتە گرینگانەن كە لە‬ ‫دەسپێكی ئاڵۆزیی‌و شۆڕشەكان لە‬ ‫ئۆكراین‌دا شرۆڤەكارانی سیاسیی‌و‬ ‫ســـەربـــازیـــی بــــەخــــۆوە خــەریــك‬ ‫كــردووە‪ .‬لە قسەكانی بەرپرسانی‬ ‫ێ ڕووســیــا بە‬ ‫كرملین دەردەكــــەو ‌‬ ‫هیچ چەشنێك دەست لە مافەكانی‬ ‫ڕووسەكانی ئۆكراین هەڵناگرێ‌‌و‬ ‫زۆرترین ترسی واڵتانی ئەورووپایی‬ ‫بە تایبەت واڵتانی حەوزەی باڵتیك‬ ‫كە خــاوەنــی كەمایەتیی ڕووسین‪،‬‬ ‫ئەوەیە كە ڕووسیا تەنیا بە ئۆكراین‬ ‫ڕازی نەبێ‌‌و بەوەندە واز نەهێنێ‌‪.‬‬ ‫دەرەن ــج ــام ــی قــەیــرانــی ئــۆكــرایــن‬ ‫ێ جــارێــكــی دیــكــە‬ ‫هــەرچــیــیــەك بـ ـ ‌‬ ‫واڵتــانــی ئــورووپــایــی هێنایە سەر‬ ‫ێ پشتیوانیی‬ ‫ئەو بــاوەڕەی كە بەب ‌‬ ‫ئ ــەم ــری ــك ــا تـــوانـــایـــی پــاراســتــنــی‬

‫ئاساییشی خــۆیــان لــە بــەرامــبــەر‬ ‫ڕوســـیـــادا نــیــە‪ .‬بــەســتــراوەبــوونــی‬ ‫واڵتــانــی ئــورووپــایــی بــە ئەمریكا‬ ‫لەباری هێمنایەتییەوە‪ ،‬لە سەردەمی‬ ‫شەڕی دووەمی جیهانییەوە دەستی‬ ‫پێ‌كرد‪ .‬ئەگەر یارمەتییە نیزامی‌و‬ ‫ئابوورییە زۆرەكــانــی ئەمریكا بە‬ ‫هاوپەیمانان‌و بە تایبەت ڕووسیا‬ ‫نــەبــووایـە‌و هێزەكانی ئەمریكا بە‬ ‫شــێــوەیــەكــی ب ــەرب ــاو نــەدەهــاتــنــە‬ ‫مـــەیـــدان‪ ،‬تـــــەواوی ئـــورووپـــا‌و بە‬ ‫تایبەت ئینگلیس‌و ڕووسیا تووشی‬ ‫چارەنووسێكی هاوشێوەی فەڕانسە‬ ‫دەبوون‪ .‬دوای كۆتایی هاتنی شەڕ‬ ‫واڵتــانــی ئـــورووپ ــای ڕۆژئـــــاوا بۆ‬ ‫زیــنــدووكــردنــەوە‌و بــووژانــدنــەوەی‬ ‫ئ ــاب ــووری ــی ــەك ــەی ــان پـــەنـــایـــان بۆ‬ ‫ئەمریكا برد‌و لەباری هێمنایەتیی‌و‬ ‫نــیــزامــیــشــەوە لــە تــرســی هــێــرش‌و‬ ‫زاڵبوونی سۆڤیەت وابەستەی هێزی‬ ‫سەربازیی ئەمریكا بوون‪ .‬پەیمانی‬ ‫ناتۆ كە لە ساڵی ‪ 1949‬لەنێوان ‪10‬‬ ‫واڵتی ئورووپایی‌و ئەمریكا‌و كانادا‬ ‫(دواتـــر واڵتــانــی یــۆنــان‌و توركیە‌و‬ ‫ئەڵمانیای ڕۆژئــــاوا‌و ئیسپانیاش‬ ‫تێی‌دا بوونە ئەندام) واژۆ كرا بەم‬ ‫هۆیە بوو‪ .‬بەپێی مــاددەی ‪5‬ی ئەم‬ ‫ســازمــانــە هــێــرش بــۆســەر یەكێك‬ ‫لە واڵتانی ئەندام‪ ،‬وەك هێرش بۆ‬ ‫تــەواوی ئەو واڵتانە دادەنــراو ناتۆ‬ ‫ئەركی بەرگریی لە واڵتــی هێرش‬ ‫بۆكراوی لە ئەستۆ بوو ( ئۆكراین‬ ‫ئــەنــدامــی نــاتــۆ نــیــە)‪ .‬دوابـــــەدوای‬ ‫لێك‌هەڵوەشانی شوڕەوی لە ساڵی‬ ‫‪‌1991‬و كــۆتــایــی هــاتــنــی ش ــەڕی‬ ‫ئایدۆلۆژیكی بلووكی ڕۆژهــەاڵت‌و‬ ‫ڕۆژئاوا كە بەدوای ئەودا ڕووسیە‬ ‫ل ــەب ــاری ســیــاس ـی‌و ســـەربـــازی و‬ ‫ئ ــاب ــووری بــە تــونــدی الواز بــوو‪،‬‬ ‫بــوو بە هــۆی زیــادبــوونــی ڕێژەیی‬

‫ئــەمــنــیــیــەتــی واڵت ــان ــی ئـــورووپ ــای‬ ‫ڕۆژئاوا‪ ،‬بەاڵم ڕووسیا كە میراتگری‬ ‫بەشێكی بــەرچــاوی چەكە ناسراو‬ ‫و نەناسراوەكانی شــۆڕەوی بوو‪،‬‬ ‫هەروا لەباری هێزی نیزامییەوە لە‬ ‫كۆی هێزی هەموو واڵتانی ئەندامی‬ ‫نــاتــۆ (بــێــجــگــە لــە ئــەمــریــكــا) زۆر‬ ‫بەهێزتر بوو و هەر ئەم بابەتەش‬

‫بوو بە هۆی بەردەوامیی پەیمانی‬ ‫نــاتــۆ‪ .‬قــەیــرانــی بــاڵــكــان لــە دەیــەی‬ ‫نەوەدی زایینی‌و بێ‌توانایی واڵتانی‬ ‫ئورووپایی لە پێشگرتن لە كوشتار و‬ ‫وەچەكوژی لە یۆگسالڤیای پێشوو‬ ‫بــە هـــۆی پــشــتــیــوانــیـی‌و داكــۆكــیــی‬ ‫ڕووسیە لە سێربەكانی ئەو واڵتەش‬ ‫بە هۆی الوازیــی نیزامیی ئورووپا‬ ‫لە بەرامبەر ڕووسیە بوو (قەیرانی‬ ‫باڵكان سەرەنجام بە دەستێوەردانی‬

‫نیزامیی ڕۆژئــــاوا بــە ڕێبەرایەتی‬ ‫ئەمریكا كۆتایی هــات)‪ ،‬دیــارە ئەم‬ ‫نیگەرانییەش دووالیــەنــە ب ــووە و‬ ‫ڕووســیــە هەمیشە س ــەب ــارەت بە‬ ‫پەرەسەندنی ناتۆ ڕەشبین بووە‌و‬ ‫هــەوڵــدانــی ئەمریكا‌و ئــورووپــا بۆ‬ ‫دانــانــی سیستەمی بــەرگــریــی دژە‬ ‫موشەكی پەرەی بەم ڕەشبینیە داوە‪.‬‬

‫نموونەی كردەیی ئەم نیگەرانییەی‬ ‫ێ لە جێگیركردنی‬ ‫ڕووســیــە دەكــر ‌‬ ‫م ــووش ــەك ــەك ــان ــی كـــورتـــمـــەودای‬ ‫بالستیكی ئەسكەندەر لە كالینینگراد‬ ‫لــە چەند ساڵی ڕابـــردوو ببینرێ‌‪.‬‬ ‫زیــادكــردنــی ســااڵنــەی بــوودجــەی‬ ‫نیزامیی ڕووسیا‌و هێرشی بەرباڵو‬ ‫ب ــۆ ســـەر گــورجــســتــان ل ــە ســاڵــی‬ ‫‪‌( 2008‬بــە تێكشكانی گورجستان‬ ‫لەم شەڕەدا‪ ،‬ڕووسیە سەربەخۆیی‬

‫ئوسیتیا و ئابخازیای بــە فەرمی‬ ‫ناسی)‌و وەسەرخستنەوەی كریما بە‬ ‫خاكی ڕووسیا‪ ،‬واڵتانی ئورووپایی‬ ‫ســەبــارەت بە بەكارهێنانی هێز لە‬ ‫چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچە‬ ‫لەالیەن ڕووسیاوە زیاتر لە پێشوو‬ ‫نیگەران كردووە‪.‬‬ ‫بە بــەراوردكــردنــی هێزی‬

‫نــیــزامــیــی ڕووســــیــــا‌و ئـــورووپـــا‬ ‫هــۆكــارەكــانــی نیگەرانیی واڵتــانــی‬ ‫ئورووپایی ڕوونتر دەبێتەوە‪ .‬تەنیا‬ ‫بوودجەی نیزامی ‪ 4‬واڵتی ئینگلیس‌و‬ ‫ئەڵمان و فەڕانسە و ئیتالیا نزیكەی‬ ‫دوو هێندەی بــوودجــەی نیزامیی‬ ‫ڕووســیــەیــە (‌ب ــوودج ــەی نیزامیی‬ ‫ڕووسیا لە ساڵی ‪ 88 ،2013‬ملیارد‬ ‫دۆالر بوو)‪ ،‬هەرچەند بەشێكی‬ ‫زۆر ل ــە بـــوودجـــەی نــیــزامــی‬

‫واڵتــانــی ڕۆژئـــاوایـــی بــۆ حــقــووق‬ ‫و خــزمــەتــگــوزاریــی پێرسۆنێلی‬ ‫ئ ــەرت ــەش خــــەرج دەكـــــرێ‌‪ ،‬ب ــەاڵم‬ ‫دیسانیش بوودجەی توێژینەوە و‬ ‫دروستكردن و ڕاگرتنی كەرەسە‬ ‫نیزامییەكانیان لە ڕووسیا زیاترە‬ ‫بەاڵم چونكە ڕووسیە تەكنۆلۆژیای‬ ‫پێشكەوتووی نیزامیی شــۆڕەوی‬ ‫بــۆ بەمیرات مــاوەتــەوە‪ ،‬ه ــەروا لە‬ ‫زۆر لە بــوارەكــان‌دا تەكنۆلۆژیای‬ ‫نــیــزامــیــیــەكــەی لـــە هـــی واڵت ــان ــی‬ ‫ئورووپایی لەسەرترە‪ ،‬بۆ نموونە‬ ‫هــیــچ یــــەك لـــە ســیــســتــەمــەكــانــی‬ ‫پــــەدافــــەنــــدی هــــەوایــــی واڵتـــانـــی‬ ‫ئورووپایی شیاوی بــەراوردكــردن‬ ‫لەگەڵ سیستەمە پێشكەوتووەكانی‬ ‫ئێس ‪ 300‬و ئێس ‪400‬ی ڕووسیا‬ ‫نــیــن‪ ،‬فــرۆكــەكــانــی ســوخــۆ ‪ 35‬و‬ ‫سوخۆ تی ‪ 50‬ی (سوخو تی ‪50‬‬ ‫فرۆكەی نەسڵی پێنجەمی ڕووسیایە‬ ‫كە ئێستا بە شێوەی زۆر بەرهەم‬ ‫نەهێنراوە) ڕووسیا لە فرۆكەكانی‬ ‫تــایــفــون (دروســتــكــراوی ئینگلیس‬ ‫و ئــەڵــمــان و چــەنــد واڵتــــی ت ــر)‪،‬‬ ‫رافائیل (دروســتــكــراوی فەڕانسە)‪،‬‬ ‫گریپین (دروس ــت ــك ــراوی سوئێد)‬ ‫پــێــشــكــەوتــووتــرن‪ .‬بـــەاڵم ڕووســیــا‬ ‫ب ــەه ــۆی كــێــشــە ئــابــووریــیــەكــانــی‬ ‫دوو دەی ــەی ڕابــــردوو نەیتوانیوە‬ ‫بــە شــێــوەیــەكــی زۆر چەكوچۆڵی‬ ‫ێو‬ ‫پــێــشــكــەوتــوو بــــەرهــــەم بــێــن ـ ‌‬ ‫ب ــە گــشــتــی بـــەدەنـــەی ســەرەكــیــی‬ ‫ئەرتەشی ڕووسیە لە چەكوچۆڵی‬ ‫ێ‬ ‫ســـەردەمـــی شــــــۆڕەوی پــێــك د ‌‬ ‫و هــەر ئــەم بــابــەتــەش بــۆتــە هۆی‬ ‫لەسەرتربوونی نیزامیی ئاسایی‌و‬ ‫نـــاســـراوی واڵت ــان ــی ئــورووپــایــی‪،‬‬ ‫بــــەاڵم پــشــت بــەســتــنــی ڕووســیــە‬ ‫ل ‪١٠‬‬


‫‪8‬‬

‫ژنان‬

‫‪٣١‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫چاالکیی ژنانی کورد لە هەڵبژاردنی‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬ ‫گــریــن ـگ‌و‬

‫شووڕا و شارەوانییەکان‌دا‬

‫حەسەن حاتەمی‬ ‫لە دە مانگی رابردوو دا‪ ،‬لە دووبەشی کوردستان‬ ‫رۆژهــەاڵت‪ ٢٤ -‬ی جۆزەردانی ‪١٥( ١٣٩٢‬ی جوونی‬ ‫‪ -٢٠١٣‬و باکوور ‪ ٣٠‬ی مارسی ‪ ١٠( ٢٠١٤‬خاکەلێوەی‬ ‫‪ )١٣٩٣‬دا‪ ،‬دوو هەڵبژاردنی شووڕایی و بەرێوەبەری بە‬ ‫دوو نێوەرۆکی جیاوازەوە بەڕێوەچوون‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫لە ئێران‌دا شکڵ‌و نێورۆکی هەڵبژاردنەکان‌و‬ ‫سیستێمی دەســەاڵت لەگەڵ تورکیە گەلێک جیاوازە‪.‬‬ ‫مەبەستی نووسینی ئــەم مەتڵەبەش‪ ،‬هەڵسەنگاندنی‬ ‫چاالکی ژنانە لە دوو بەشی کوردستان‌و چۆنیەتیی‬ ‫کەلک وەرگرتن لە درفەتەکانە‪.‬‬ ‫لە ئێران‌دا‪ ،‬تەنیا هەڵبژاردنێکی لە ژێر دەسەاڵت‌و‬ ‫ساتووری شــووڕای نیگابان‌دا‪ ،‬نیە شووڕاکانە‪ .‬لەو‬ ‫سیستێمە‌دا‪ ،‬شارەدارییەکان ڕاستەخۆ هەڵنابژێردرێن‌و‬ ‫ل ــە رێ ــگ ــای دەنــــگ دانــــی ئــەنــدامــانــی شـــووڕاکـــان‬ ‫هــەڵــدەبــژێــردرێــن‪ .‬لــە خــولــی چــوارەمــی هەڵبژاردنی‬ ‫شووڕاکان‌دا‪ ،‬دوای سێ ساڵ وەدواخستنی‌و هاوکات‬ ‫لەگەڵ یازدەیەمین خولی سەرکۆماری‌دا‪ ،-‬بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫لەو دەورەیە‌دا‪ ،‬رادەی ‪ ١٩٦‬هەزار و‪ ٩١٧‬کەس‬ ‫بۆ کورسییەکانی ئەسڵی‌و جێگر لە شار‌و گوندەکان‬ ‫هەڵدەبژێردران‪ .‬روونە کە کەرەسەکانی دێموکڕاسی‬ ‫بــەتــایــبــەتــی‪ ،‬ئــــازادی حــیــزب‌و رێــکــخــراوەکــان لەنێو‬ ‫ئەوانیش‌دا‪ ،‬جیا بیران‌و تێکۆشەرانی رێی ئازادی‌و مافی‬ ‫نەتەوەکانی بەرایی لەئێران‌دا‪ ،‬ئیزنییان نیە‪ .‬ئــازادی‬ ‫بەیان‌و کەلک وەرگرتن لە رادیۆ‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬رۆژنامە‪،‬‬ ‫بەشێوەی یەکسان‌و هەمە الیەنە زۆر کەمە‌و بازنەی‬ ‫بانگەشەی هەڵبژارن راشکاوانە‌و شەفاف‌و بەربەرین‬ ‫نیە‪ .‬ئیسالمییە دەسەاڵتدارە بناژۆکانیش‪ -‬کە پێشتر ‪٢٠‬‬ ‫ساڵ پێش هەڵبژردنی شووڕاکانیان گــرت‪ ،-‬ترسیان‬ ‫لەهەرجۆرە کرانەوەیەک هەیە‪ .‬بۆیە کێبەرکێیەکان‬ ‫لەچوارچێوەی یاسا‌و ڕێساکانی کۆماری ئیسالمی‌دا‪،‬‬ ‫بەڕێوەچوون‪.‬‬ ‫بەوحاڵەش لە چوارەمین خولی شووڕاکان‬ ‫دا‪ ،‬ژنان بەشداری زۆر بەرچاویان هەبوو‪ .‬بە پێی‬ ‫راپۆرتی بەشی کۆمەاڵیەتی رۆژنــامــەی ئیعتماد ‪١٢‬‬ ‫هەزار و‪ ٨٧‬ژن لەسەرانسەری واڵت لە فەرمانداری‌و‬ ‫بــەخــشــداریــیــەکــان خــۆیــان ن ــاون ــووس ک ــرد کــە ‪%٤‬‬ ‫بەرزبۆوە‪ .‬ئەو رێژەیە لە خولی سێیەم‌دا‪ ٧ ،‬هەزارو‪٣٥‬‬ ‫ژن ناونووسیان کردبوو‪ .‬لە دەوری چوارەم دا‪ ،‬ژنان‌و‬ ‫کیژانی کورد بەشداری بەرچاو و کاریگەریان هەبوو‪.‬‬ ‫لەو هەڵبژاردنەدا‪ ،‬لە زۆربــەی هــەرە زۆری‬ ‫شار‌و شارۆچکەکان‌دا‪ ،‬ژنان بە ئەندامەتی شووڕاکان‬ ‫هەڵبژێڕاون‪ .‬ئەو هەڵبژێرانە نیشانەی چاالکی ژنان لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان لە الیــەک‌و دەنگ پێدانیان لە‬ ‫الیەن ژنان‪ ،‬کچان‌و پیاوانی خاوەن دەنگ لە الیەکی‬ ‫دیــکــەوە‪ ،‬هەوڵێکی گرینگی مــەدەن ـی‌و مــۆدێــڕنــە بۆ‬ ‫بەشداری بەرفراوانی کۆمەڵگای مەدەنی‌و خوڵقاندی‬ ‫فــەزایــەک کــە دەســەاڵتــدارانــی ســـەرەڕۆ بــە ئاسانی‬ ‫ناتوانن پاشەکەشە یا سەرکوتی کەن‪ .‬پێویستە رێز‬ ‫لەو کردەوە‌و هەوڵوێستانە بگیری‌و هان دان بۆ کەلک‬ ‫وەرگرتن لە هەموو دەرفەتەکان بەتایبەتی بە ژنان‪-‬‬ ‫کە دەنگ دانەوە و رەنگ دانەوە و کاریگەری پترە‪،-‬‬ ‫و پشتیگیری کردنیان زۆر بەقازانجی کۆمەڵگاکەمان‬ ‫بەرەو کرانەوە‪ ،‬دەشکێتەو‪.‬‬

‫جوواڵنەوەی ژنان لە سەرانسەری‬ ‫ئێران بەگشتی‌و لە کوردستان بەتایبەتی‪،‬‬ ‫بە هەموو زەبــر و زەن ـگ‌و بیانووگرتن‬ ‫بە چۆنییەتی جلوبەرگ‪ ،‬خۆداپۆشین یا‬ ‫حیجاب‌و حەساس بوونی لە رادەب ــەدەر‬ ‫بەمووی ســەری ژنــان‌و کچان‪ ،‬نە تەنیا‬ ‫نەتونراوە سەرکوت بکرێ‪ ،‬بەڵكوو بەرەو‬ ‫پێش چووە‪ .‬ئەو خەباتە جێی دڵخۆشی‌و‬ ‫شانازییە و ئومێدبە گەشە کردنی پتری‬ ‫زورە‪.‬‬

‫ئەو چاالکییانە لە جۆرە بیر‌و هزرێک سەرچاوە‬ ‫دەگـ ــرێ کــە ئــومــێــد بــۆ دروسـ ــت بــوونــی فــەزایــەکــی‬ ‫مەدنی‌و کردنەوەی بازنەی تەسک‌و داخراو بۆ ژنان‌و‬ ‫بەشداربوونیان لە بڕیارەکانی مودیرییەتی‌و گۆڕان بە‬ ‫قازانجی کۆمەڵگا کە ژنان تێی‌دا دینامیزمێکی بەهێزن‌و‬ ‫بــەو پێیە کــە رادەی خــوێــنــدواری‌و بــاوڕ بــە خۆیان‬ ‫پتر ب ــووە‪ ،‬بەخۆشییەوە بەئاکامێکی جێی سەرنج‬ ‫گەیشتوون‪.‬‬ ‫چونکە وەزعی رۆژهەاڵتی کوردستان لە ژێر‬ ‫دەســەاڵتــی کــۆمــاری ئیسالمی ویالیەتیی موتڵەقەی‬ ‫فقیه‌دا‪ ،‬بەهۆی تێکۆشانی بەرفراوانی بۆ ئازادی‌و مافی‬ ‫نەتەوەیی ملیتاریزە‌و ئەمنییەتییە‪ ،‬گەیشتن بە پلەکانی‬ ‫شارەداری و سەرۆک شووڕاکان بۆ ژنان زۆر کەمە‪.‬‬ ‫بــەاڵم هەلبژاردنیان بۆ ئەندامەتی لە شــووڕاکــان‌دا‪،‬‬ ‫بەخۆشییەوە زۆربەرچاوە‪.‬‬ ‫ژنــان لە رۆژهــەاڵتــی کوردستان نــاچــارن‪ ،‬لە‬ ‫چەند رەهەندەوە چاالک بن‪ .‬لەنێو بنەماڵە‪ ،‬لە کۆمەڵگا‪،‬‬ ‫لەخوێندنگاکان‌و هەڵسکەوت کردن لە فەزایەکی زۆر‬ ‫داخراو و دژە ژن و پیاو ساالر و ‪ ....‬دا‪ .‬بەاڵم چاالک‬ ‫بوونیان لە هەمووی ئەو مەیدانانە‌دا‪ ،‬نیشانەی بوێری‌و‬ ‫ئازایەتییانە‪.‬‬ ‫جــوواڵنــەوەی ژنــان لــە ســەرانــســەری ئێران‬ ‫بەگشتی‌و لە کوردستان بەتایبەتی‪ ،‬بە هەموو زەبر‬ ‫و زەنــــگ‌و بیانووگرتن بــە چۆنییەتی جــلــوبــەرگ‪،‬‬ ‫خۆداپۆشین یا حیجاب‌و حەساس بوونی لە رادەبەدەر‬ ‫بــەمــووی ســەری ژنــان‌و کچان‪ ،‬نە تەنیا نەتونراوە‬ ‫سەرکوت بکرێ‪ ،‬بەڵكوو بەرەو پێش چووە‪ .‬ئەو خەباتە‬ ‫جێی دڵخۆشی‌و شانازییە و ئومێدبە گەشە کردنی‬ ‫پتری زورە‪.‬‬ ‫باکووری کوردستان‬

‫لە باکووری کوردستان مەسەلەکە وەک وترا‬ ‫جیاوازە‪ .‬شارەوانیی‌و شووڕا‌و موختارەکانی گەڕەک‌و‬ ‫گوندەکان‪ ،‬دەسەاڵتیی ئیجرایی تا رادەیــەک باشیان‬ ‫هەیە‪ .‬شارەوانییەکان کە راستەوخۆ لە الیەن خەڵکانی‬ ‫تورک‌و کورد‪ ،‬عەرەب‌و چەرکیس و‪ ...‬هەڵدەبژێردرێن‪.‬‬ ‫بوونی سیستێمی فرە حیزبی‌و فرە گەلی بەشێوەی‬ ‫دێفاکتۆ (نــافــەرمــی)‪ ،‬جگە لــە نــەتــەوەی تـــورک کە‬ ‫رەســم ـی‌و یاساییە‪ ،‬بــوونــی هــەیـە‌و ئـــازادی رێژەیی‬ ‫هەڵبژاردن‌و ئیزن دان بە چاوەدێره‌ بیانییەکانی چاالکی‬ ‫مافی مرۆڤ بەسەر دەنگ دانەکان‌دا‪ ،‬کەڵک وەرگرتنی‬ ‫رێژیی لە مێدیاکان‪ ،‬گورەپانی تیکۆشانی بۆ هەمووان‬ ‫بەرفراوانتر کردوه‌‪.‬‬ ‫ژنان‌و کچان لەو بەشەداو‪ ،‬بە تایبەتی لە ‪١٢‬‬ ‫ساڵی رابردوو کە ئاکەپە زۆربەی دەسەاڵتی پارڵمانی‌و‬ ‫دەوڵەتی وەدەست هێنا‌و بۆ یەکەمین جار لە مێژووی‬ ‫کۆماری تورکیە دا‪ ،‬سێ جار زۆرینەی کورسییەکانی‬ ‫پارڵمانی بــردەوە‌و ســەرۆک وەزی ـر‌و سەرکۆمار لەو‬ ‫حیزبە هەڵبژێران‪ .‬ئــەو فــەزایــە لــە ساڵی ‪ ٢٠٠٧‬وە‬ ‫دەســەاڵتــی کوودیتاچییەکانی ‪١٩٨٠‬ی زۆر کــورت‬ ‫کردوە‌و کرانەوەیەکی ڕێژەیی هاتە کایەوە‪ .‬ئەو فەزایە‬ ‫کوردیشی گرتەوە‌و دانیشتنی بەدەپە‪ ،‬ئانکارا‪ ،‬ئیمرلی‌و‬ ‫قەندیل تیشکی گۆڕەپانەکانی خەباتی مەدەنی روونتر‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫لەو کرانەوەیە دا‪ -‬هەرچەند لە هەڵبژاردنی پارلمانی‬ ‫کە پێش دانیشتنەکان ئەنجام درابـــوو‪ ،-‬کــوردەکــان‬ ‫نەیاتوانیبوو ‪%١٠‬ی دەنگەکانی سەرانسەری تورکیە‬ ‫وەدەست بێنن‪ ،‬بەاڵم پارڵمانتێرانی کورد‌و لەنێویان دا‪،‬‬ ‫ژنان ژمارەیەک کورسییان هەیە‌و بوونە هێزی چوارەم‪.‬‬ ‫هەرەوها بە گەشەکردن‌و سەقامگیری زۆرتری چاالکی‬ ‫حیزبی‌و ڕێکخراوەیی‪ ،‬ژنانی کورد لە حیزب‌و رێکخراوە‬

‫شووێنەدانەرەکانیان دا‪ ،‬هاوسەرۆک‌و بەڕێوەبەرن‪ .‬ئەو‬ ‫دیاردەیەش کردەوەیەکی نوێی یەکسانی‌و بەرانبەری‬ ‫خوازییە کە هەم ژنان تێدا چاالکن‌و هەم پیاوەکان رێگر‬ ‫نین‪.‬‬ ‫لەو بارودۆخە دابوو کە هەڵبژاردنی شارەوانیی‌و‬ ‫شــووڕاکــان لە بــاکــووری کوردستان گرینگی پتری‬ ‫هەبوو‪ .‬لەخەبات‌و بەرخودانەی نزیکەی سێ دەیه‌ی‬ ‫کوردان‌دا‪ ،‬ژنان هێزێکی بەتوانا‌و کارامەی ئەو خەباته‌‬ ‫خوێناوی‌و دژوارە‌و ئینکارەی گەلی کــورد بەهۆی‬ ‫تورکەکانەوە لە الیــەک‌و لەسەرپێ بوونی خەباتی‬ ‫مەدنیی لە سەر شەقام‌و سندووقەکانی دەنگ دان لە‬ ‫الیەکی دیکەوە‪ ،‬پتر لە سەد شارەوانی کە لەنێویان دا‪،‬‬ ‫سێ گەروە شار(پارێزگا) ی ئامەد‪ ،‬وان‌و ماردین یان‬ ‫تێدایە‪ ،‬وەدەست هێنران‪.‬‬ ‫ژنە خەباتگێر‌و تێکۆشەری بوێری کورد گوڵتان‬ ‫کشاناک‪ ،‬ئــااڵی حیزبی ئاشتی‌و دێموکراسی (بە دە‬ ‫پــە) ی بە یارمەتی دەنــگ دەران ــی‪ -‬کە بەدڵنیاییەوە‬ ‫زۆرتریان ژنان‌و کچان بوون‪ -‬لە ئامەدی مەزن بردە‬ ‫ریزی یەکەم‌و بوو بە یەکەم شارەداری ژنی کورد لە‬ ‫مێژووی بەرخۆدانی باکووری کوردستان‌دا‪.‬‬ ‫ژمارەیەکی زۆری دیکەی ژنانی کــورد کە‬ ‫کەسی وەک فاتمە شاهین‪ -‬شارەداری غازی عەنتەبە لە‬ ‫حیزبی داد‌و گەشە پێدانی‪ -‬شی تێدایە‪ ،‬بوونە شارەدار‬ ‫و ئەندامی شــووڕاکــان‪ .‬ئــەوان س ــەرەڕای کۆمەڵگای‬ ‫نایەکسان‌و نابەرابەر‪ ،‬بوونی دیــاردەی عەشیرەیی‌و‬ ‫کەمتر گەشەکردوی کۆمەاڵیەتی‌و بەربەستی زۆر‬ ‫لەسەر ڕێیان‪ ،‬چاالکانە بەشێوەی مۆدێڕن‌و مەدنیانە‬ ‫هەنگاوگەلێکی مەزنیان هاویشت‌و بوون بە دیانامۆ(‬ ‫مۆتوڕی) ی ئاڵوگۆڕەکان‪.‬‬ ‫لە شڕۆڤەی هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیە‌و‬ ‫دەسکەوتی کوردەکان‪ ،‬کە بەشی دوویەمی وتارێکی‬

‫محەممەد عالی دەسماڵییە‌و قوباد ئارش تەرجەمەی‬ ‫کــردوە‌و لە ماڵپەڕی کورد پرێس‌دا‪ ،‬باڵوکرداوەتەوە‬ ‫نووسراوە‪« :‬یەکێک لە خاڵە بەرجەستە‌و پۆزێتیڤەکانی‬ ‫ســەرکــەوتــنــی پ ــارت ــی ئــاشــتــی‌و دێــمــوکــراســی لە‬ ‫ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ســەرۆک شارەوانییەکان‪،‬‬ ‫بەرجەستەبوونەوەی پێگەی ژنــان‌و هەڵبژاردنی ‪٢٠‬‬ ‫ژن وەکو سەرۆک شارەوانی بووە‪ .‬ئەڵبەتە لە هەرکام‬ ‫لە سەرۆک شارەوانیە پیاوەکانیش‌دا‪ ،‬شارەوانییەکی‬ ‫هــاوســەرۆک‌و هاوسەنگ هەیە کە هەموویان ژنن‪.‬‬ ‫بەو بۆنەوە بەدەپە توانیویەتی لە ده‌رفه‌ته‌ سیاسی‌و‬ ‫کۆمەاڵیەتیی‌و فەرهەنگییەکانی ژنان بەشێوەیەکی باش‬ ‫کەڵک وەرگرێ‪ .‬بەاڵم هێشتا نادیارە کە دامەزاراندنی‬ ‫سیستێمی هــاوســەرۆکــی بــۆ شــارەوانــیــیــەکــان کە‬ ‫رەهەندێکی یاسایی نیە‌و تەنیا لەچوارچێوەی مۆدێلی‬ ‫ئایدۆلۆژی پەکەکە دروست بوە لە داهاتوو دا‪ ،‬تا چ‬ ‫رادەیەک پۆزێتیف دەبێ»‪.‬‬ ‫ئەو سەرکەوتنەی کوردان لە باکووری کوردستان‬ ‫کە زۆربەی تواناکان هێزی ژنان‌و کچانە کە پێویستە‬ ‫زۆری هەڵوێستە لــەســەر بــکــرێ‌و بەهێند بگیرێ‪.‬‬ ‫هەوڵ بدرێ ئەو توانا‌و وزەیە بەره‌و گەشە‌ورێژه‌ی‬ ‫زۆرتر لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوو‌دا‪ ،‬بچێ و سەنگایی‬ ‫زۆرتری لەسەر جوواڵنەوەی گەلەکەمان لەو بەشەی‬ ‫کوردستان‌دا‪ ،‬دابنێ‪.‬‬ ‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫رۆژنامەی ئیعتماد‬ ‫کورد پرێس‬ ‫گووگل‬

‫رۆژنامەی‬

‫درێژەی‪:‬‬

‫رۆژنامەنووسی لە کوردستان‌و‬ ‫نەبوونی خوێندەواری میدیایی‬ ‫کە هێشتا ستانداردی پیشەیی لە راگەیاندن‌دا لە کوردستان‬ ‫ڕەچاو ناکرێ‪ .‬بۆیە لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە بەرباس کە ئاخۆ‬ ‫گرفتەکە چییە؟‬ ‫خەریک بوون بە وەاڵمی ئەم پرسیارەی سەرەوە‪ ،‬رامان‬ ‫دەکێشێ بۆ الی چەند گرفتی دیکە کە ئەمڕۆشی لەگەڵدابێ‬ ‫راگەیاندنی کوردی بە دەستییەوە دەناڵێنێ‪ .‬یەکەم گرفت کە‬ ‫لێرەدا دێتە بەردەممان‪ ،‬دۆخی سیاسی‌و هەلومەرجی سیاسی‬ ‫زاڵ بەسەر هەموو بەشەکانی کوردستانەوە کە بەدرێژایی‬ ‫مــێــژوو رێــگــر بـــووە ل ــەب ــەردەم گــەشــەکــردنــی کۆمەڵگەی‬ ‫کوردستان لە بوارە جیاوازەکان‌دا‪ .‬ئەم هۆکارە رەنگدانەوەی‬ ‫بەسەر رەوتــی گەشەی راگەیاندن‌و وشیاریی میدیایی لە‬ ‫کوردستان‌دا هەبووە‌و هەیە‌و لە ژێر کاریگەریی ئەم دۆخەدا‬ ‫زۆر گرفتی دیکە هاتوونەتە ئاراوە‪ .‬گرفتی دووەم‪ ،‬قەیرانێکی‬ ‫تیۆریکە کە ریشەی لە رابــردوو دایـە‌و بووتە هۆی ئەوەی‬ ‫کورد خاوەن هێزی مرۆیی پرۆفیشناڵ لە بواری راگەیاندن‌دا‬ ‫نەبێ‪ .‬بەواتایەکی دیکە ئێمە بەو بۆنەوە کە خاوەن دەوڵەت‌و‬ ‫کیانی خۆمان نەبووین‪ ،‬نەمانتوانیوە هاوشان لەگەڵ واڵتانی‬ ‫ناوچەکە خاوەن ناوەندیی ئاکادیمی‌و زانستی بەهێز بین لە‬ ‫بواری راگەیاندن‌دا‪ ،‬بۆیە بــەردەوام لە قەیرانێکی تیۆریک‌دا‬ ‫ژیاوین‌و بەرهەمی نەتەوەکانی دیکەمان دەرخوارد دراوە‌و بە‬ ‫گوێرەی ستاندارد پیشەییەکان گەشەمان نەکردووە‪ .‬گرفتێکی‬ ‫دیکەی بــەردەم پیشەیی بوونی راگەیاندن لە کوردستان‌دا‪،‬‬ ‫حیزبەکانن‪ .‬ئێستا ئەگەر سەیر بکەین دەبین لە هەر چوار‬ ‫پاڕچەی کوردستان ژمارەیەکی زۆر حیزب‌و الیەنی سیاسی‬ ‫بوونیان هەیە‪ ،‬هــەر کــام لــەم حیزبگەلە بە شێوەی فەرمی‬ ‫ژمارەیەک دەزگــای راگەیاندنی هەیە (ماڵپەڕی ئێلکترۆنی‪،‬‬ ‫رادیۆ‪ ،‬تەلەفزیۆن‪ ،‬گۆڤار‪ ،‬رۆژنامە و‪ ،)...‬بە شێوەی نافەرمیش‬ ‫هەر کامیان بە دەیــان کەناڵی الوەک ـی‌و سێبەریان هەیە بۆ‬ ‫گەیاندنی پەیامە نافەرمییەکان‌و هەندێ جار ئەزیەت کردنی‬ ‫ئــەم و ئــەو و بــاو کــردنــەوەی تۆمەت و جوێن و‪ . ...‬ئەمە‬ ‫وای کردووە جۆرێک لە قۆرغکاری لە پانتای کاری راگەیاندن‬ ‫لە کوردستان دروست بێ‪ .‬ئەم قۆرغکاریەش لەباتی ئەوەی‬ ‫ئاراستەی کاری میدیایی‪ ،‬بەرەو ئاراستەیەکی پرۆفیشنااڵنە‬ ‫بەرێ‪ ،‬بەئاراستەی پێچەوانەدا هەنگاو دەنێ‌و بێسەروبەرەیی‌و‬ ‫بشێوی لەم بوارەدا بەرهەم هێناوە‪ .‬هەروەها رێگرە لەبەردەم‬ ‫الچوونی کاریگەریی رۆژنامەگەریی‌و گوتاری شاخ بەسەر‬ ‫رۆژنامەگەریی شــارەوە‪ .‬گرفتێکی دیکەی رۆژنامەگەریی لە‬ ‫کوردستان ئەوەیە کە هێشتا نەمانتوانیوە لە ژێر کاریگەریی‬ ‫ئەوە نەتەوانە دەرباز بین کە کوردستانیان بەسەردا دابەش‬ ‫کراوە‪ .‬لە باشووری کوردستان بە زەقی هەست بە کاریگەریی‬ ‫رۆژنامەگەریی‌و دونیای راگەیاندنی عــەرەب بەسەر میدیا‬ ‫کوردییەکانەوە دەکــرێ‪ .‬لە باکور کاریگەریی تورک بەسەر‬ ‫میدیای کوردییەوە دیارە‪ .‬لە رۆژهەاڵت کاریگەریی‌و شێوازی‬ ‫کــارکــردنــی راگــەیــانــدنــە فارسییەکانمان بــەســەرەوەی ـە‌و لە‬ ‫رۆژاواش کاریگەریی عەرەبمان بەسەرەوەیە‪.‬‬ ‫ســـەرەڕای ئــەم کێشەگەلە‪ ،‬کێشەی ســەرەکــی ئەمڕۆی‬ ‫ئێمە لە کوردستان نەبوونی خوێندەواریی میدیایی (‪Media‬‬ ‫‪)Literacy‬یــــە‪ .‬تا بەشێوەیەکی قــووڵ لــەم الیــەنــەوە گەشە‬ ‫نەکەین‪ ،‬ناتوانین بگەینە ئاست کــاروانــی رۆژنامەگەریی‌و‬ ‫راگەیاندنی واڵتانی دیکە‌و لەو مەیدانەدا قسەی خۆمان هەبێ‪.‬‬ ‫خوێندەواریی میدیایی بە شێوەیەكی گشتی واتە‪« :‬تێگەیشتنێكی‬ ‫پشت بەستوو بە لێهاتوویی كە بەو پێیە دەتوانرێ جۆرەكانی‬ ‫میدیاو جۆرەكانی بەرهەمیی میدیاكان لێك جیا بكرێتەوەو‬ ‫بناسرێ»‪( .‬دكتر يونس شكرخواه‪ ،‬سواد رسانه ای چيست؟)‬ ‫خوێندەواریی میدیایی یارمەتیدەرە بۆ ئــەوەی لە سۆنگەی‬ ‫تێگەیشتنێكی راستەقینەوە كەڵك لە ئــامــرازە میدیاییەكان‬ ‫وەربگرین‌و بەكاریان بهێنین‪.‬‬ ‫ئەگەر لە ژێر تیشكی ئەم خوێندنەوەیەدا چاو لە میدیای‬ ‫كوردی بكەین‪ ،‬بۆمان دەردەكــەوێ كە بە هۆی تێنەگەیشتن‬ ‫لە میدیا‌و ئەرك‌و قازانجەكانی ئێستا ئێمە لەم بوارەدا بینەری‬ ‫بێسەروبەرەییەكی سەیرین‪ .‬ئەم بێسەروبەرەییە ئەمڕۆ لە‬ ‫راگەیاندن‌و رۆژنامەگەریی كــوردی‌دا بۆتە دیــاردەیــەك كە‬ ‫پێویستە پێشی پێ بگیرێ‌و هۆكارەكانی لێك بدرێتەوە‪ .‬هۆكاری‬ ‫سەرەكیی ئەم بێسەروبەرییە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو كولتوورەی كە‬ ‫پێویستە لە نێوان كۆڕوكۆمەڵ و الیەنە كوردییەكان‌و تەنانەت‬ ‫تاكی كورددا بەرانبەر بە كاری راگەیاندن‌‌و رۆژنامەگەریی‬ ‫هەبێ‪ ،‬بوونی نییە‪ .‬بە گوێرەی بــەرژەوەنــدی رێكخراوەیی‬ ‫و گرووپی لەگەڵ ئامرازە میدیاییەکان دەجووڵینەوە‪ .‬لەم‬ ‫رووەوە راگەیاندن لە كۆمەڵگەی ئێمەدا بۆتە ئامرازێك لە‬ ‫خزمەت دەسەاڵتی تاك‌و حیزبەكان دا‪.‬‬ ‫بەم پێیە ئەوەی کە لە گۆڕەپانی راگەیاندن لە کوردستان‌دا‬ ‫دەیبین‪ ،‬بە تایبەتی لە بواری راگەیاندنی نووسراودا‪ ،‬ناتوانین‬ ‫بە مانا پیشەییەکەی نــاوی رۆژنامەگەریی لەسەر دابنێین‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی دەسپێکی مێژووی رۆژنامەگەریی کوردی کە‬ ‫لە رووی پیشەییەوە دەسپێکێکی باشە‪ ،‬ئێستاشی لەگەڵ بێ‬ ‫راگەیاندن لە کوردستان نەیتوانیوە رێچکەی پیشەیی خۆی‬ ‫بەمانای راستەقینە بگرێتەبەر‪ .‬سەرەڕای کۆمەڵێک گرفت و‬ ‫ئاستەنگ‪ ،‬کۆسپی سەرەکی بەردەم راگەیاندن لە کوردستان‌دا‬ ‫نەبوونی خوێندەواریی میدیاییە‪ ،‬بۆیەش باشترین چەمک کە‬ ‫بتوانێ دەربڕی ئەم دۆخە بێ‪ ،‬چەمکی «رەشنامەنووسی»یە‪.‬‬ ‫بە کورتی ئەوەی دەیبین کۆمەڵێک تایبەتمەندی باش و خراپی‬ ‫هەیە‌و دەکرێ بێژین ئەمە رۆژنامەگەریی نییە‪ ،‬بەڵکوو ئەم‬ ‫زۆر و بۆرییە‪ ،‬رەشنامەنووسییە‪.‬‬


‫‪7‬‬

‫سیاسی _ کۆمەاڵیەتی‬

‫‪٣٠‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫رۆژنامەنووسی لە کوردستان‌و نەبوونی خوێندەواری میدیایی‬ ‫(بە بۆنەی ‪ 116‬ساڵەی دەرچوونی یەکەم رۆژنامەی کوردی)‬ ‫مادح ئەحمەدی‬ ‫ئەگەرچی ئەزموونی رۆژنامەگەریی بۆ‬ ‫کــورد لە تــاراوگــەوە دەستی پـێ‌کــرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە گەڕانەوە بۆ ئەو سەردەمە بەو ئەنجامە‬ ‫دەگەین کە دەسپێکێکی باش و وەرچەرخانێکی‬ ‫گــــەورە ب ــوو لــە مــیــژووی کــــورد‌و بزاڤیی‬ ‫رووناکبیری کــورد دا‪ .‬دەرکــردنــی یەکەم‬ ‫ژمــارەی رۆژنامەی «کوردستان» (لەالیەن‬ ‫بنەماڵەی بدرخانییەکانەوە بە سەرنووسەری‬ ‫«مێقداد مەدحەت بدرخان») لە ‪22‬ی ئاپریلی‬ ‫(‪22‬ی نیسان) ساڵی ‪ 1898‬لە قاهیری پایتەختی‬ ‫میسر‪ ،‬هەنگاوێکی پڕ مەزن بوو بۆ ئەو دەم‪.‬‬ ‫لەوەش گرنگتر ئەوەیە کە ئەو چەند ژمارەی‬ ‫رۆژنامەی کوردستان کە لە قاهیرە دەرچوو‬ ‫بــە نهێنی رەوانــــەی ئەستەمبوڵ‌و بەشێک‬ ‫لــە نــاوچــە کوردنشینەکانی ژێــر دەســەاڵتــی‬ ‫ئیمپراتۆری عوسمانی کــراوەتــەوە‌و دابەش‬ ‫کـــراوە‪ .‬ئــەمــەش دەکـــرێ وەک هەوڵێک بۆ‬ ‫رۆشنگەریی‌و رێکخستن‌و وشیار کردنەوەی‬ ‫رای گشتی بێتە ئــەژمــار‌و یەکێک لــە خاڵە‬ ‫بەهێزەکانی رۆژنامەی کوردستانە‪ .‬خاڵێکی‬ ‫بەهێزی دیکەی رۆژنامەی کوردستان‪ ،‬ئەوەیە‬ ‫کە لەو ســەردەمــەدا زۆر گرنگی بە هەواڵی‬ ‫شەڕ‌و رووداوەکانی دەورووبەری دەدا‪.‬‬ ‫ڕاستە رۆژنامەی کوردستان لە تاراوگە‌و‬ ‫لــە هەلومەرجێکی کــۆمــەاڵیــەتــی ـ سیاسی‬ ‫ئــابــنــۆرمــاڵ‌دا ل ــەدای ــک بــــوو‪ ،‬بـــەو حــاڵــەش‬ ‫دەستپێکی رۆژنامەگەریی بۆ کورد بناغەیەکی‬ ‫بــاش ب ــووە‌و بەپێی ئــەو تایبەتمەندییانەی‬ ‫ســـەرەوە دەتــوانــیــن بێژین رۆژنــامــەگــەریــی‬ ‫کـــوردی‪ ،‬دەستپێکی کــارام ـە‌و پرۆفیشناڵی‬

‫هەبووە‪ .‬بەپێچەوانەی ئەم دەستپێک باشە‪،‬‬ ‫ئاڵوگۆڕە سیاسییەکان‌و دۆخی ناسەقامگیر‬ ‫کوردستان دەبنە هــۆی ئــەوەی کە قەتاری‬ ‫رۆژنامەگەری لە کوردستان لە رەیل البدا‌و‬ ‫ئاراستەیەکی ناسروشتی بگرێتە بەر‪ .‬ئەمە‬ ‫بووەتە هۆی ئەوەی کاروانی ڕۆژنامەگەریی‬ ‫کـــوردی لــە نــاو پــرۆســەیــەکــی ســروشــتـی‌دا‪،‬‬ ‫هــاوشــانــی نــەتــەوەکــانــی نــاوچــەکــە گەشە‬ ‫نــەکــات‪ .‬هــۆکــارەکــانــی ئــەم گــەشــە نەکردنە‬ ‫بــەپــێــی قــۆنــاغــەکــان جـ ــیـ ــاوازن‌و بەشێکی‬ ‫زۆریشیان هاوبەشن‪ .‬بێگومان قسەکردن‬ ‫لەسەر ئەو قۆناغگەلە بەدواداچوونی ورد‌و‬ ‫کاتێکی زۆری دەوێ‪ .‬ئــەوەی لێرەدا زیاتر‬ ‫مەبەستە‪ ،‬قسەکردنە لەسەر دۆخی ئەمڕۆی‬ ‫ڕۆژنامەگەریی‌و ڕاگەیاندن لە کوردستان کە‬ ‫بە دەستی کۆمەڵێک نەخۆشی کوشندەوە‬ ‫دەناڵێنێ‪.‬‬ ‫ل ــە مـــــاوەی چــەنــد ســاڵــی رابـــــــردوودا‪،‬‬ ‫راگ ــەی ــان ــدن‌و پــیــشــەی رۆژنــامــەگــەریــی لە‬ ‫کوردستان‪ ،‬گەشە‌و پێشکەوتنی بەرچاوی‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪ .‬ئەم گەشە کردنە لە رووی‬ ‫چەندایەتییەوە‪ ،‬زۆر زۆرە‌و گەیشتووەتە‬ ‫ئاستێک کــە جــۆرێــک لــە بــێ ســەروبــەریـی‌و‬ ‫پاشاگەردانی پێوە دیــارە‪ ،‬بەپێچەوانەوە لە‬ ‫رووی چۆنایەتیی وەک پێویست گەشەی‬ ‫نـــەکـــردووە‌و نــاتــوانــیــن بــێــژیــن ســتــانــداردە‬ ‫جیهانی‌و پیشەییەکان رەچاو کراوە‪.‬‬ ‫بــەو پێیەی کە هێشتا لە کوردستان لە‬ ‫روانگەیەکی شکڵی‌و ئامرازییەوە سەیری‬ ‫مــیــدیـا‌و کــەرەســەکــانــی راگــەیــانــدن دەک ــرێ‪،‬‬ ‫بــــەردەوام ژمـــارەی میدیاکان زۆر دەب ـن‌و‬ ‫بەشێوەیەکی ناسروشتی ئەو رێژەیە رووی‬

‫لــە زی ــاد بــوونــە‪ .‬وای ل ـێ‌هــاتــووە هــەرکــەس‬ ‫ئیماکانات‌و توانایی دارایی هەبێ بێ گوێدانە‬ ‫پێوەرە پیشەییەکان‪ ،‬دەزگایەکی راگەیاندن‬ ‫دەکــاتــەوە‌و بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆی‌و‬ ‫خــۆنــاســانــدن ب ــەک ــاری دێــنــێ‌و بــەگــوێــرەی‬ ‫ویستی خۆشی پەالماری نەیارەکانی دەدات‪.‬‬ ‫ئەم کێشەگەلە (کە لە باشووری کوردستان‬ ‫بە زەقــی دەبینرێ)‪ ،‬ریشەکانی ئەگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ ئــەو تێگەشتنە هــەڵــەی کــە بــەرانــبــەر بە‬

‫ئــەرک‌و رۆڵــی میدیا لە کــوردســتــان‌دا زاڵــە‪.‬‬ ‫دەرکەوتەکانی ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە وای‬ ‫کــردووە کە بازرگان‪ ،‬سیاسەتوان‪ ،‬کەسانی‬ ‫ئــاســایــی و‪ ...‬ببنە رۆژنـــامـــەنـــووس‌و هــەر‬ ‫کــامــەیــان دەزگــایــەکــی راگــەیــانــدنــی هەبێ‌و‬ ‫کارتی رۆژنامەوانی الیەنێکی هەبێ‪ .‬لە وەها‬ ‫حاڵەتێک‌دا سروشتییە کە گەشەی میدیایی لە‬ ‫ڕووی چۆنایەتییە وەاڵمدەر نەبێ‌و ناستاندارد‬ ‫بێ‪ .‬لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا هەندێ‬

‫شه‌ڕێکی به‌رده‌وام‌و ناڵه‌ناڵی بێ کۆتایی‪...‬‬ ‫کاولکارییه‌که‌ی‌و ئاسه‌وار ‌ه ماڵوێرانکه‌ره‌که‌ی‬ ‫به‌شی هه‌ر ‌ه زۆری بۆ کورد بوو‪ ،‬به‌اڵم ‪25‬‬ ‫ساڵ دوای ته‌واو بوونی ئه‌و شه‌ڕ ‌ه هه‌موو‬ ‫رۆژێ خه‌ڵکی کوردستانن ک ‌ه گوێیان ل ‌ه‬ ‫گرمه‌ی مین‌و ته‌قه‌مه‌نییه‌کانی پاشماوه‌ی‬ ‫عه‌لی بداغی‬ ‫شه‌ڕ ده‌بێ‌و بنه‌ماڵه‌یه‌ک کۆستیان ده‌که‌وێ‪.‬‬ ‫ئــه‌و ‌ه کوردستان ‌ه کـ ‌ه ده‌وڵـــه‌ت خــۆی‌و‬ ‫ته‌نیا لـ ‌ه م ــاوه‌ی ســێ ڕۆژداو لـ ‌ه سێ‬ ‫شوێنی ته‌نیا ناوچه‌یه‌کی کوردستان‪ ،‬وات ‌ه به‌پێی ئامار ‌ه ڕه‌سمییه‌کانی ده‌ڵێ زیاتر ل ‌ه ‪16‬‬ ‫مه‌ریوان سێ که‌س به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مین‬ ‫القیان په‌ڕی‪.‬‬ ‫دوانــیــوەڕۆی ڕۆژی شەممە رێكەوتی‬ ‫‪‌١٦‬ی خاكەلێوەش شوانکارەیەک بە ناوی‬ ‫جــەمــاڵ كــەریــمــی‪ ،‬كـــوڕی رەشــیــد خەڵكی‬ ‫ئاوایی «گوڵچیەر»ی مەریوان ک ‌ه لەنزیك‬ ‫پــادگــانــی ئــەرت ـه‌ش ســەرقــاڵــی لــەوەڕانــدنــی‬ ‫مــەڕو مااڵته‌که‌ی بــوو‪ ،‬كەوتە ســەر مین‌و‬ ‫القێکی په‌ڕی‪ .‬سێ ڕۆژ دواتر‪ ،‬وات ‌ه ڕۆژی‬ ‫سێشه‌ممه‌‪ 19 ،‬ی خاکه‌لێوه‌ش ل ‌ه ئاوایی‬ ‫«ئــاســنــاوێ»ی س ـه‌ر ب ـ ‌ه ش ــاری م ـه‌ریــوان‬ ‫که‌سێک بـ ‌ه نــاوی عــومـه‌ر دێهقانی کـ ‌ه بۆ‬ ‫کۆکردنه‌وه‌ی گیای به‌هاری ڕووی کردبو ‌ه‬ ‫کێوه‌کانی ده‌وروبـــه‌ری گونده‌که‌ی‪ ،‬که‌وت ‌ه‬ ‫سه‌ر مین‌و به‌و هۆیه‌و ‌ه القێکی ل ‌ه ده‌ست‬ ‫‌لێوه‬ ‫دا‪ .‬ڕۆژی دواتریش واتــه ‪ 20‬ی خاکه ‌‌‬ ‫که‌سێکی خەڵکی گــونــدی «ســـەردۆش»ی‬ ‫سەربەو شاره‌ش به‌ ناوی فایەق ئەحمەدزادە‪،‬‬ ‫نــاســراو بــە فــایــەقــی دەروێــــش مــەحــمــوود‬ ‫بەهۆی تەقینەوەی مین لە شوێنێک بەناوی‬ ‫«قــەالنــجــان» لــە نزیک ســنــووری هەرێمی میلیۆن مینی له‌کارنه‌خراوی هه‌ڵنه‌گیراوه‌و‬ ‫ده‌یـــان میلیۆن ته‌قه‌مه‌نی ل ـ ‌ه دوای شه‌ڕ‬ ‫کوردستان القی پەڕی‪.‬‬ ‫چ ـه‌نــد پــاتــبــوون ـه‌وه‌ی ئــه‌و ڕووداوه‌‌و تـێ‌دا به‌جێ مــاون‪ ،‬بـه‌اڵم که‌مترینی ئه‌وان ‌ه‬ ‫دڵته‌زێنان ‌ه ک ‌ه جاری وای ‌ه زیان‌و خه‌ساره‌کانی هه‌ڵگیراونه‌ته‌وه‌و تاڵ‌و گه‌پجار ئه‌وه‌ی ڕاست‬ ‫زۆر له‌وه‌ش زیاترن‪ ،‬ئاماژ ‌ه به‌و ڕاستییه‌ن له‌و ڕۆژه‌ی جێژنی پاکسازیی ئه‌و ناوچان ‌ه‬ ‫ن ده‌گرن‪ ،‬هه‌ر ئه‌و ڕۆژ ‌ه حه‌وت منداڵی‬ ‫ک ‌ه هێشتا شه‌ڕ ل ‌ه کوردستان به‌رده‌وامه‌‪ ،‬ل ‌ه می ‌‬ ‫به‌ڵگه‌ن بۆ ئـه‌وه‌ی کوردستان ل ‌ه ڕوانگه‌ی ڕووح ســووکــی گوندێکی بێبه‌ش ئه‌ویش‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌و ‌ه به‌به‌شێک ل ‌ه ئێران داناندرێ‪ ،‬هه‌ر ل ‌ه ناوچه‌ی مه‌ریوان بوون ‌ه قوربانیی‬ ‫خه‌ڵکه‌که‌و دانیشتووانه‌که‌شی مافی وه‌ک ته‌قینه‌وه‌ی مین‌‌و یه‌ک له‌وان القی په‌ڕی‪.‬‬ ‫نـ ــاڕاسـ ــت ـ ـی‌و چــه‌واشــه‌ک ــاری ــیــه‌ک ــان ــی‬ ‫یه‌کی ئه‌وانی دیکه‌ی نیه‌و ئێر ‌ه هه‌رێمیکی‬ ‫تــا سـ ـه‌ر ئێسقان بــریــنــدار‪ ،‬تــا ئــه‌وپــه‌ڕی کــاربـه‌ده‌ســتــان‌و نــاوه‌نــد ‌ه پێوه‌ندیداره‌کان‬ ‫هه‌ر به‌وه‌ند ‌ه نابڕێته‌وه‌‪ ،‬ئێستاش ئامارێکی‬ ‫فه‌رامۆشی‌و په‌راوێزخران‪.‬‬ ‫بــۆ ده‌ڵــێــم له‌بیرکراو و پ ـه‌راوێــزخــراو؛ ورد‌و ده‌قیق ل ‌ه قوربانییانی ته‌قینه‌وه‌ی مین‬ ‫چــونــک ـ ‌ه ‪ 25‬ســاڵــ ‌ه شـــه‌ڕ لـ ـه‌گـ ـه‌ڵ عــێــراق ل ‌ه کوردستان له‌به‌ر ده‌ست‌دا نین‪ ،‬خه‌ڵک ل ‌ه‬ ‫ت ـه‌واو بــووه‌‪ ،‬شه‌ڕێک ک ‌ه ماڵوێرانییه‌که‌ی‪ ،‬هه‌موو گوندو ناوچه‌کان ده‌زانــن چه‌ندیان‬

‫ێ لێ کــوژراوه‌‪ ،‬بریندار بووه‌‪،‬‬ ‫که‌ی‌و ل ‌ه کو ‌‬ ‫به‌اڵم تا ئێستاش هیچ ناوه‌ندێکی حکوومه‌تی‬ ‫خـــۆی بــه‌ بــه‌رپــرســیــاری ک ــۆک ــردنــه‌وه‌ی‬ ‫زانــیــاریــیــه‌کــانــیــش نــــه‌زانــــیــــوه‌و؛ ڕێ ل ‌ه‬ ‫ڕێکخراوه‌و ناوه‌ند ‌ه مه‌ده‌نییه‌کانیش گیراو ‌ه‬ ‫له‌و چوارچێوه‌یه‌دا کاری خۆیان بکه‌ن‌‪.‬‬ ‫س ــی ــاســه‌ت ــی هـــــــــــه‌اڵواردن‌و فـــــه‌رق‌و‬ ‫جیاوازیدانانی ده‌وڵـه‌ت ده‌رهـه‌ق ب ‌ه خه‌ڵکی‬

‫هـــه‌زاران ک ـه‌س ل ‌ه قوربانیانی ته‌قینه‌وه‌ی‬ ‫مین ل ـ ‌ه کــوردســتــان ئـ ـه‌و ‌ه بــارودۆخــیــان ـه‌‪،‬‬ ‫ئ ـه‌وان ـه‌ی ب ـه‌و هــۆی ـ ‌هو‌ ‌ه گیانیان لـ ‌ه ده‌ســت‬ ‫داوه‌‪ ،‬بنه‌ماڵه‌کانیان له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ته‌و ‌ه ک ‌ه‬ ‫به‌پێی قانوون ده‌بــێ به‌رعوده‌ی پاراستنی‬ ‫ئه‌منیه‌ت‌و گیانی خه‌ڵکه‌که‌ی بێ هه‌ر الیان‬ ‫لێ نه‌کراوه‌ته‌وه‌و؛ ئه‌وانه‌ش ده‌ست‌و القیان‬ ‫پــه‌ڕیــوه‌و نقوستان بـــوون‌و کـه‌وتــوونـه‌تـ ‌ه‬

‫ک ــورد ه ـه‌ر ل ـ ‌ه مــافــی ب ـه‌شــداریــی سیاسی‪،‬‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬ئابووری‪ ،‬پڕۆژه‌کانی ئاوه‌دانی‌و‬ ‫وه‌به‌رهێنان‌دا کورت ناکرێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکوو له‌و‬ ‫بواره‌ش‌دا قوربانیانی ڕووداوی ته‌قینه‌وه‌ی‬ ‫لـ ‌ه کــوردســتــان سیستماتیک غ ـه‌دریــان لێ‬ ‫ده‌کــرێ‌و مافه‌کانیان ژێرپێ ده‌نــرێ‪ .‬تۆ ل ‌ه‬ ‫واڵتی خۆت‪ ،‬ل ‌ه ژینگه‌و شوێنی ژیانی خۆت‪،‬‬ ‫لـ ‌ه مــووچ ـه‌و س ـه‌ر ڕێ‌و کوێستانی خۆت‬ ‫قوربانیی سیاسه‌تی دوژمنکارانه‌ی ده‌وڵه‌ت‌و‬ ‫کـه‌مــتـه‌رخـه‌مـی‌و خه‌مساردییه‌کانیان بی‪،‬‬ ‫به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی مین بکوژرێی‪ ،‬ده‌ست‌و‬ ‫القت بپه‌ڕێ‪ ،‬بریندار بی‌و ل ‌ه ژیان بکه‌وی‪،‬‬ ‫که‌چی ده‌وڵه‌ت خۆی ب ‌ه به‌رپرسیاری ئه‌و ‌ه‬ ‫نه‌زانێ‌و ئاوڕت لێ نه‌داته‌وه‌؛ ئه‌و ‌ه غه‌درێک ‌ه‬ ‫له‌و ئێرانه‌دا هه‌ر ل ‌ه خه‌ڵکی کورد ده‌کرێ‪ .‬ب ‌ه‬

‫ســووچــی مــاڵ ـه‌کــانــیــان‪ ،‬لــ ‌ه هـــه‌ر چه‌شن ‌ه‬ ‫مافێکی پێکران‪ ،‬دابینبوونی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و‬ ‫چاره‌سه‌ری پزیشکی‌و ده‌رمانیی ده‌وڵه‌تی‬ ‫بێبه‌ش کــراون‌و ئه‌وه‌ی له‌و نێوه‌دا بایه‌خی‬ ‫نیه‌‌‌و مه‌زاده‌‪ ،‬گیان‌و ژیانی خه‌ڵکی کورده‌‪...‬‬ ‫جیا له‌وه‌ش خێرو بێری مین بۆ کۆماری‬ ‫ئیسالمیش جێی سه‌رنج‌و وردبوونه‌وه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئێران هـه‌م مین ل ‌ه دژی دژب ـه‌رانــی ده‌کــار‬ ‫ده‌کــا‪ ،‬هه‌م ده‌یفرۆشێ؛ هه‌ر بۆیه‌ش پێملی‬ ‫هیچ کام له‌و په‌یماننامه‌و کۆنڤانسیۆنانه‌ش‬ ‫نـــه‌بـــوو ‌ه کـــ ‌ه لـــ ‌ه پــێــنــاو کــه‌م ــک ــردنــه‌وه‌ی‬ ‫خه‌ساره‌کانی مین په‌سند کراون‪ ،‬تا به‌مجۆر ‌ه‬ ‫خه‌ڵکی کوردستان ئه‌و که‌م ‌ه ده‌ره‌تانه‌شیان‬ ‫نه‌بێ تا ل ‌ه ئه‌گه‌ری ئه‌ندامه‌تیی ئێران له‌و‬ ‫په‌یماننامه‌و کۆنڤانسیۆنانه‌دا چــاویــان ل ‌ه‬

‫کەناڵی تــەلــەفــزیــۆنـی‌و دەزگـــای راگــەیــانــدن‬ ‫کــرانــەوە‌و تا ڕادەیـــەک شێوازێکی تازەیان‬ ‫لە میدیای کــوردی‌دا هێنا ئــاراوە‪ ،‬بەاڵم بەو‬ ‫حاڵەش ژمارەیەک لەو میدیاگەلە هەر لە ژێر‬ ‫سێبەری ئەم‌و ئەودان‌و نەیانتوانیوە بە مانای‬ ‫راستەقینە‪ ،‬رۆڵــی خۆیان وەک میدیایەکی‬ ‫پرۆفیشناڵ بگێڕن‪ ،‬ئەمەش سەلمێنەری ئەوەیە‬ ‫ل‪٨‬‬

‫یارمه‌تی‌و به‌هاناوه‌هاتنی ئ ـه‌و ڕێکخراو ‌ه‬ ‫جیهانییان ‌ه بێ‪ .‬هۆکاره‌که‌شی ڕوونه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬ ‫ئــێــران ی ـه‌ک ل ـه‌و په‌یماننامانه‌‪ ،‬بــۆ نموون ‌ه‬ ‫په‌یماننامه‌ی « ئۆتاوا» ئیمزا بکا که‌ تا ئێستا‬ ‫‪ 158‬واڵت ئیمزایان کردوه‌‪ ،‬ده‌بێ ده‌ربه‌ستی‬ ‫ئـــه‌وه‌ بــێ ک ـ ‌ه دوای کــۆتــایــی هــاتــنــی هـه‌ر‬ ‫شهڕێک ل ‌ه واڵته‌که‌ی‪ ،‬ل ‌ه ماوه‌ی د ‌ه ساڵ‌دا‬ ‫هه‌موو مه‌یدانه‌کانی شه‌ڕ‪ ،‬مه‌زراو مووچه‌و‬ ‫ل ـه‌وڕگ ـه‌و کوێستان‌و ناوچه‌کانی شوێنی‬ ‫ژیــانــی خه‌ڵکه‌که‌ی ل ـ ‌ه مین پــاک بکاته‌وه‌‪،‬‬ ‫چ بگا دوای ‪ 25‬ســـاڵ؛ هــه‌ر بــۆیـ ‌ه ئێران‬ ‫پێچه‌وانه‌ی واڵتانی دراوسێی شه‌ڕلێدراوی‬ ‫ئه‌و دواییانه‌ی وه‌ک عێڕاق‌و ئه‌فغانستانیش‬ ‫نه‌چۆت ‌ه ژێرباری ئه‌و په‌یماننامه‌یه‌‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫به‌و ‌ه جیا ل ‌ه ده‌روه‌ستی ب ‌ه خه‌ڵکه‌که‌ی‪ ،‬ئیزنی‬ ‫دروستکردن‌و فرۆشتنی مینیشی ب ‌ه واڵتانی‬ ‫دیکه‌و گڕووپ ‌ه سه‌رهه‌ڵداوه‌کان نامێنێ‪....‬‬ ‫قوربانیانی ڕووداوه‌ک ــان ــی ته‌قینه‌وه‌ی‬ ‫مین ل ‌ه کوردستان کۆڵبه‌ران‌و کاسبکارانی‬ ‫ناوچ ‌ه سنوورییه‌کانن‪ ،‬شــوان‌و مندااڵن‌و‬ ‫خه‌ڵکی ئاسایی‌و بێدره‌تانی گونده‌کانی شار ‌ه‬ ‫سنوورییه‌کانی کوردستانن‪ ،‬ئه‌وان ئه‌وه‌ند ‌ه‬ ‫هه‌ژارو بێ ده‌ره‌تانن ک ‌ه دوای توشبوونیان‬ ‫به‌و کاره‌ساتانه‌ش نه‌ک ئاوڕیان لێ نادرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫پشتگیری ناکرێن‌و ل ‌ه ماف‌و خزمه‌تگوزارییه‬ ‫ده‌وڵه‌تییه‌‌کان بێبه‌ش ده‌بن‪ ،‬به‌ڵکوو لۆمه‌ی‬ ‫ئـــــه‌وه‌ش ده‌کـــرێـــن کـ ـ ‌ه چــۆنــ ‌ه پــارێــزیــان‬ ‫نه‌کردوه‌و ئاگایان ل ‌ه خۆیان نه‌بوه‌و بۆ مین ‌ه‬ ‫نوستووه‌کانیان وه‌خه‌به‌ر هێناوه‌! ده‌مه‌وێ‬ ‫بڵێم ڕێگه‌گرتن ل ‌ه دووپــاتــبــوون ـه‌وه‌ی ئه‌و‬ ‫ڕووداو ‌ه دڵته‌زێن‌و ناخۆشان ‌ه ل ‌ه کوردستان‪،‬‬ ‫به‌هاناوه‌چوونی قوربانیانی ته‌قینه‌وه‌ی مین‌و‬ ‫بنه‌ماڵه‌کانیان ئه‌رکێکی گشتی‌و نیشمانییه‌‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫تایبه‌ت ل ‌ه کاتێک‌دا ک ‌ه ناوه‌ند ‌ه به‌رپرسیاره‬ ‫حــکــوومــیــیــه‌‌کــان خ ــۆی ــان لــه‌هــه‌ر چه‌شن ‌ه‬ ‫به‌رپرسایه‌تییه‌ک ده‌دزنـه‌وه‌‪ ،‬ئه‌و ‌ه چاالکانی‬ ‫مه‌ده‌نی‪ ،‬نوێنه‌رانی شاره‌کانی کوردستان‬ ‫لـ ‌ه مه‌جلیس‪ ،‬کاربه‌ده‌ستانی ده‌روه‌سـ ـت‌و‬ ‫دڵسۆزی نیشتمان ‌ه ک ‌ه به‌گرتن ‌ه پێشێی هه‌موو‬ ‫ڕێــگـه‌قــانــوونــیــیـه‌کــان‌و فشارخستن ‌ه سـه‌ر‬ ‫ئۆڕگان ‌ه پێوه‌ندیداره‌کان له‌الیه‌ک ده‌وڵـه‌ت‬ ‫ناچار ب ‌ه‌هه‌ڵگرتنه‌وه‌و له‌کارخستنی مینه‌کان‬ ‫ل ‌ه کوردستان بکه‌ن‪ ،‬ل ‌ه الیه‌کی دیکه‌ش ل ‌ه‬ ‫خه‌می قوربانیانی ڕووداوه‌کانی ته‌قینه‌وه‌ی‬ ‫ن تا ژیان‌و ئارامی‌و ماف ‌ه ڕه‌واکانیان‬ ‫مین‌دا ب ‌‬ ‫ب ‌ه ڕه‌وا بزانرێ‌و ئیمکاناتی ژیانێکی شایان‌و‬ ‫چاره‌سه‌ری پزیشکییان بۆ دابین بکرێ‪.‬‬


‫‪6‬‬

‫‪٣١‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫سیاسی‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫‪21‬ی خاکه‌لێو ‌ه ساڵڕۆژی حوکمی دادگای میکۆنۆس‬

‫عومەر باڵەکی‬ ‫رۆژی ‪21‬ی خاکه‌لێوه‌ی هه‌ر‬ ‫ساڵێک بیرخه‌روه‌ی بڕیاری دادگای‬ ‫میکۆنۆس ‌ه ک ‌ه له‌و دادگایه‌دا رێژیمی‬ ‫کۆماری ئیسالمی وه‌ک تاوانباری‬ ‫ئه‌سڵی کــرده‌و ‌ه تیرۆریستییه‌که‌ی‬ ‫ریستورانی میکۆنۆس ل ‌ه شاری‬ ‫بێڕلینن ناسێندرا ک ‌ه له‌و کــرده‌و ‌ه‬ ‫تـــیـــرۆریـــســـتـــیـــه‌دا «د‪ .‬ســــادق‬ ‫ش ـه‌ره‌فــک ـه‌نــدی‪ ،‬ف ـه‌تــاح عـه‌بــدولــی‪،‬‬ ‫ه ــوم ــای ــوون ئـــــــه‌رده‌اڵن‌و ن ــوری‬ ‫دێهکوردی» شه‌هید بوون‪.‬‬ ‫دادگ ــای میکۆنۆس گرینگی و‬ ‫بایه‌خی خۆی هه‌ی ‌ه هه‌م ل ‌ه راده‌ی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی‌دا و هه‌م راده‌ی ئه‌م‬ ‫ناوچه‌ی ‌ه ک ‌ه کــوردی تێدا ده‌ژی‌و‬ ‫خاکی کوردستانی تێدا هه‌ڵکه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫چونک ‌ه لـ ‌ه راده‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی‌و‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی ئــه‌و ‌ه سه‌لمێندرا ک ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر ده‌وڵ ـه‌تــان بیانهه‌وه‌ێ‌و بۆ‬ ‫ماوه‌یه‌کی ده‌ست ل ‌ه به‌رژه‌وه‌ندیی ‌ه‬ ‫ســـیـــاســـی‌و ئ ــاب ــووری ــیــه‌ک ــان ــی ــان‬ ‫هه‌ڵ‌بگرن رێگری ده‌کــه‌ن ل ـه‌وه‌ی‬ ‫کـ ‌ه رێژیم ‌ه خوێنرێژه‌کانی وه‌ک‬ ‫کۆماری ئیسالمی ناتوانن ب ‌ه که‌یفی‬ ‫خۆیان ئه‌سپی خۆیان لینگ بده‌ن‌و‬ ‫خوێنی جیابیران‌و دێمۆکراتخوازان‬ ‫ل ‌ه نێو سنووره‌کانی ئه‌واندا برێژن‬ ‫و سه‌روه‌ری ده‌وڵه‌تان و میلله‌تان‬ ‫پێشێل بکه‌ن له‌راده‌ی ناوچه‌یی‌دا ئه‌و‬ ‫سه‌لمێندرا ک ‌ه بژاڤی ڕزگاریخوازو‬ ‫دێموکراسی ب ‌ه تیرۆرو کوشتنی‬ ‫رێبه‌ران کۆتایی نایه‌و رۆژێک دێ‬ ‫دادگایه‌کی وه‌ک دادگای بێڕلین ب ‌ه‬ ‫دوور لـ ‌ه بــه‌رژه‌وه‌نــدی سیاسی‌و‬ ‫ئابووری حه‌ق به‌ حه‌قداربدا‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر چــاو ب ـه‌ڕه‌وتــی دادگــای‬ ‫میکۆنۆس دا بخشێنین ده‌بینین‬ ‫ک ‌ه دوو الیه‌نی مه‌سه‌له‌ک ‌ه پێکه‌و ‌ه‬ ‫هــاوتــه‌رازو بـه‌رابـه‌رنــیــن‪ .‬الیه‌نێک‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی ح ‌هق‌خوازانه‌ی کورد ‌ه‬ ‫ک ‌ه ئیمکاناتێکی که‌می له‌به‌رده‌ست‬ ‫دایــــــــه‌و الیــــه‌نــــه‌کــــه‌ی دیـــکـــه‌ش‬ ‫حــکــووم ـه‌تــی زۆردارو غــــه‌دار ‌ه‬ ‫کــ ‌ه هــیــچ کــام ـ ‌ه لــ ‌ه پرنسیپه‌کانی‬ ‫نێونه‌ته‌وه‌یی ناناسێ‌و ئیمکاناتی‬ ‫زۆری ل ‌ه به‌رده‌ست دایه‌‪ .‬لێره‌دای ‌ه‬ ‫بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که‌ ب ‌ه هیچ جۆر‬ ‫هاوسه‌نگی ل ‌ه گــۆرێ دانیه‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫حوکم ‌ه و ئاکامی دادگای میکۆنۆس‬ ‫ئـــه‌و هــاوس ـه‌نــگــیــی ـ ‌ه بــ ‌ه قــازانــجــی‬ ‫دادپ ـه‌روه‌ری‌و دێموکراسی‌و دیفاع‬ ‫ل ‌ه مافی مروڤ گۆری‪.‬‬ ‫ل ‌ه دوای به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی‬ ‫ئاخونده‌کان‌و پێکهێنانی حکوومه‌تێک‬ ‫بـــ ‌ه نـــــاوی کــــۆمــــاری ئــیــســامــی‪،‬‬ ‫ده‌ســــه‌اڵتــــدارانــــی ئـــه‌و سیستم ‌ه‬ ‫بــنــاخــه‌ی ســیــاس ـه‌تــی ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫خــۆیــان ل ـه‌س ـه‌ر نــاردنــی شــۆرش‬ ‫«صـــدور انــقــاب» بــۆ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫سنووره‌کانی ئــێــران داڕشـ ـت‌و ل ‌ه‬ ‫ژێر سێبه‌ری ئه‌و شێو ‌ه بیرکردنه‌و ‌ه‬ ‫هه‌وڵیان‌دا ل ‌ه سه‌رانسه‌ری دنیادا‬ ‫ده‌نــگــی جــیــابــیــران‌و ئــازادیــخــوازو‬ ‫دێـــمـــوکـــراتـــه‌کـــان کـــه‌ دژایـــه‌تـــی‬ ‫کــۆمــاری ئیسالمیان ده‌کـــرد کپ‬ ‫بــکــه‌ن ب ــێ ئـــــه‌وه‌ی گــــوێ بــده‌ن ـ ‌ه‬ ‫پرنسیپ ‌ه نێود ‌هو‌ڵه‌تێه‌کان‌و ئـه‌و ‌ه‬ ‫درێ ــژه‌ی کێشا هه‌تا رۆژی ‪26‬ی‬ ‫پووشپه‌ری ‪1371‬ی هه‌تاوی ک ‌ه د‪.‬‬ ‫سادقی شه‌ره‌فکه‌ندی‌و هاوڕێیانی‬ ‫بـ ـ ‌ه کـــرده‌وه‌یـــه‌کـــی تــیــروریــســتــی‬ ‫ت ـێ‌دا شه‌هید کــران‌و ئ ـه‌و تیرۆر ‌ه‬ ‫بــــوو بـــه‌هـــۆی ئـــــه‌وه‌ی ده‌زگـــــای‬ ‫قه‌زایی ئاڵمان هه‌ڵوێست بنوێنێ‌و‬

‫چــاوپــۆشــی لـــه‌و جــیــنــایـه‌تـ ‌ه نه‌کا‬ ‫ه ـه‌ر بۆی ‌ه پۆلیسی ئاڵمان که‌وت ‌ه‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌و کۆکردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌و‬ ‫ئـه‌ســنــادو شاهیدو دوای ساڵێک‬ ‫ل ‌ه رێکه‌وتی تیرۆره‌ک ‌ه دادگایه‌ک‬ ‫پــێ ـک‌هــات ل ـ ‌ه ســه‌ر پـ ـه‌روره‌ن ــده‌ی‬ ‫میکۆنۆس ک ‌ه ل ‌ه دوایی‌دا ب ‌ه دادگای‬ ‫میکۆنۆس ناوی ده‌رکرد‪.‬‬ ‫دادگــــــای مــیــکــۆنــۆس لـ ـ ‌ه ‪6‬ی‬ ‫خه‌زه‌ڵوه‌ری ‪ 1372‬ده‌ستی به‌کار‬ ‫کــردو نزیک ب ‌ه ‪ 3/5‬ساڵی کێشاو‬ ‫لــه‌و م ــاوه‌یــه‌دا جـه‌لـه‌ســاتــی دادگــا‬ ‫حــه‌وتــووی دوو جـه‌لـه‌سـ ‌ه بــوون‬ ‫جه‌له‌سه‌کان بـ ‌ه شــێــوه‌ی ئاشکرا‬ ‫به‌ڕێوه‌چوون ک ‌ه ‪ 247‬جه‌له‌سه‌ی‬ ‫له‌خۆگرت‌و ‪ 170‬شاهید تێ‌دا ئاماد ‌ه‬ ‫بــوون‌و ‪ 9‬میلیۆن مارکی ئاڵمانی‬ ‫تێچوی ئه‌و دادگای ‌ه بووو ده‌توانین‬ ‫لــێــره‌دا ئــیــشــار ‌ه بـــه‌و ‌ه بــکـه‌یــن ک ‌ه‬ ‫دادگای میکۆنۆس له‌دوای دادگای‬ ‫نورنبرگ ک ‌ه بۆ تاوانبارانی شه‌ڕی‬ ‫جیهانی پێک هاتبوو گه‌وه‌ره‌ترین‌و‬ ‫درێــژمــاوه‌تــری ـن‌و پڕهه‌زینه‌ترین‬ ‫دادگا بوو ل ‌ه جۆری خۆی‌دا‪.‬‬ ‫لـــێـــره‌دا ئـــه‌و پــرســیــار ‌ه دێــتـ ‌ه‬ ‫ئاراو ‌ه ک ‌ه بۆچی ده‌وڵه‌ت‌و ده‌زگای‬ ‫قـه‌زایــی ئاڵمان ئ ـه‌و هـه‌مــوو هێز ‌ه‬ ‫ی‬ ‫مــــادی‌و مــه‌عــنــه‌وی‌و سیاسیه‌ ‌‬ ‫لـه‌و پـه‌روه‌نــده‌یـ ‌ه دا س ـه‌رف کرد؟‬ ‫بۆ واڵمــی ئه‌و پرسیار ‌ه ده‌توانین‬ ‫ئیشاره‌ به‌ چه‌ند هۆکارێک بکه‌ین‪:‬‬ ‫ـ ئــاڵــمــان واڵتــێــکــی گــــه‌وره‌ی‬ ‫ئـــــابـــــووری‌و دی ــم ــوک ــراسـ ـی‌یـ ـه‌و‬ ‫هـه‌مــووکــات ویستوویه‌تی ڕۆڵ‌و‬ ‫نـه‌قــشــی ل ـه‌ ره‌وتــــی روداوه‌ک ــان ــی‬ ‫ئــورووپــاو جیهان‌دا دیــار بـێ‌و ب ‌ه‬ ‫چــاوپــۆشــی کــــردن لـــه‌و تــیــرۆر ‌ه‬ ‫ک ـه‌ســای ـه‌تــی رووحــــــی‌و سیاسی‬ ‫ئاڵمانییه‌کان ده‌هاته‌ ژێر پرسیار‪.‬‬ ‫ـ ئێران به‌و کرده‌و ‌ه سه‌روه‌ری‬ ‫خــاکــی ئاڵمانی لــک ـه‌دار کــردبــووو‬ ‫یاساو عورفی دیپڵۆماسی له‌سه‌ر‬ ‫پێوه‌ندیی دووالیــانـ ‌ه ب ‌ه مه‌به‌ستی‬ ‫ی پێشێل‬ ‫پاراستنی سوڵح‌و ئاشت ‌‬ ‫کردبوو‪.‬‬ ‫ـ سێ که‌س ل ‌ه تیرۆر کراوه‌کان‬ ‫«د‪ .‬ســادق شـه‌ره‌فــکـه‌نــدی‪ ،‬فه‌تاح پــوشــپـه‌ری ‪–1371‬هـــــ ل ـ ‌ه بێڕلین‪ .‬ناتوانێ هیچ ده‌وڵه‌تێکی دیک ‌ه بێ‪ ،‬دەســـتـــگـــای قــــەزایــــی هــیــچ کــات‬ ‫عـه‌بــدولــی‪ ،‬هومایونی ئـــه‌رده‌اڵن» ئه‌وبه‌ش ‌ه ک ‌ه به‌رپرسی تێرۆره‌ک ‌ه چونک ‌ه ل ـ ‌ه نێوبردنی جیابیران‌و مەسەلەیکی سیاسی نیە بەڵکوو‬ ‫مــــیــــوانــــی ره‌ســــمــــیــــی ک ــۆن ــگ ــر ‌ه بوو ‌ه ناسراو ‌ه ب ‌ه «یه‌که‌ی چاالکی دژبــــه‌رانــــی خـــۆی بـــه‌و شــێــوه‌ی ـ ‌ه دژی کــــردەوەیــــه‌کــــی قــانــوونــی‬ ‫ئینترناسێونال سوسیالیست بوون‪.‬‬ ‫تایبه‌ت» ک ‌ه ماوه‌یه‌ک ‌ه ئه‌ندامانی ب ـ ‌ه ئ ـه‌رکــی خ ــۆی دانـــــاوه‌‌و ته‌نیا ناچارانەیە به‌رامبەر بە کردوەیەکی‬ ‫ـ ئـه‌و تاوان ‌ه به‌ ئانقه‌ست‌و له حیزبی دیموکراتی کوردستانیان کــۆمــاری ئیسالمیی ‌ه ل ـه‌و تــیــرۆر ‌ه تاوانبارانەی قــورس‌‪ ،‬هەروەها لە‬ ‫‌یه‌ک کات‌و شوێن‌دا ئه‌نجام درابوو خستۆت ‌ه ژێــر چــاوه‌دێــری‌و وه‌ک قــازانــج ده‌کـــا‪ .‬ه ـه‌ر‌بــۆی ـه‌ ده‌زگ ــای ده‌رچــوونــی بــریــارێــک بــۆ گرتن‌و‬ ‫کــ ‌ه کــاریــگــه‌ری هــه‌بــوو لــ ‌ه س ـه‌ر‬ ‫بیرورای گشتی ئاڵمان‌و به‌تایبه‌تی‬ ‫خه‌ڵکی بێڕلین‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگای سرنجە ئەوەیەکە بۆ یەکم جار لە مێژووی قەزایی ئاڵمان‌دا‌‪ ،‬دادگایەکی‬ ‫بــنــه‌مــالــه‌ی شــه‌ه ــی ــده‌ک ــان ب ‌ه‬ ‫ره‌سمی سکااڵیان پێشکه‌شی دادگا بەرز بە شێوەی ئاشکرا دەوڵەتێکی بە تاوانبار ناساند کە دەستی هەبووە لە تیرۆر‌و کوشتنی‬ ‫کردبووو ده‌بوای ‌ه قانوونی دادوه‌ری‬ ‫واڵمیان بداته‌وه‌‪.‬‬ ‫نەیارانی خۆی‌و پێویستە ئیشارە بەوەش بکەین کە دادگای میکۆنۆس یەکەم دادگا بوو کە لە‬ ‫دادگـــای ئالمان مێژوویه‌کی‬ ‫‪ 500‬ساڵه‌ی هه‌یه‌و به‌پێی یاسای ماوەی تەمەنی کۆماری ئیسالمی‌دا پەردەی لەسەر روخساری تیرۆریست پەروەریی کۆماری ئیسالمی‬ ‫بــنـه‌ڕه‌تــی ئاڵمان دادگـــاو نــاوه‌نــد ‌ه‬ ‫دادوه‌رێــی ـه‌کــان لـ ‌ه کــاری خۆیاندا البرد‌و یەکەم جار بوو کە کۆماری ئیسالمی بە هۆی بەرێوەبردن‌و هیدایەتی تیرۆریزمی دەوڵەتی‬ ‫ســه‌ربــه‌خــۆن‌و داواکـــــاری گشتی‬ ‫ک ـ ‌ه پـــارێـــزه‌ری مــافــی هــاواڵتــیــانـ ‌ه لە الیەن کۆمەلگای جیهانیەوە مەحکووم دەکرا‌‬ ‫زۆرچـــاالک‌و سه‌ربه‌خۆ ب ‌ه دوای‬ ‫ئه‌و په‌روه‌ندانه‌دا ده‌رۆن ک ‌ه نه‌زم‌و‬ ‫ته‌رتیبی کۆمه‌ڵگایان شێواندوه‌و‬ ‫زی ــان ــی ــان بـــ ‌ه ســـــــه‌روه‌ری یــاســا نــمــوونــه‌‪ ،‬یــه‌کــه‌یــه‌ک لـــه‌و بـه‌شـ ‌ه قـه‌زایــی ئــالــمــان»‪ »kaynehm‬ل ‌ه دەست‌بەسەرکردنی کەسێک نابێ‬ ‫گه‌یاندوه‌‪.‬‬ ‫به‌رپرسی تێرۆری د‪.‬قاسملو بوون»‪ .‬کرده‌وه‌یه‌کی چاوه‌روان نه‌کراودا ل ‌ه الیەنەکانی کورت‌خایەن لەبەرچاو‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی بزانین ئاشکراکردنی ل ‌ه ره‌وتی دادگــادا ئه‌و ‌ه سالمێندرا رۆژی ‪24‬ره‌شه‌مه‌ی ‪ 1374‬بڕیاری بگرین چونکە وەزارەت بــۆ هیچ‬ ‫تاوانبارانی ئه‌و کرده‌و ‌ه تێرۆریستی ‌ه ک ‌ه هۆکاری ئه‌و تێرۆره‌‌و هه‌موو ده‌ســت به‌سه‌رکردنی «فالحیان» کەس کارێکی دایمی نیە‌‪.‬‬ ‫چه‌ند ‌ه گرینگی هه‌بوو ‌ه بۆ ده‌وڵ ‌هت‌و تــێــرۆره‌کــانــی دیــکـ ‌ه ک ـ ‌ه دژب ـه‌رانــی وه‌زیـ ــری ئیتالعات و ئه‌منییه‌تی‬ ‫ســەرئــەنــجــام دادگــــای بــەرزی‬ ‫ده‌زگــای قه‌زایی ئالمان‪ ،‬پێویست ‌ه ئێرانی تێدا تیرۆر کراون‪ ،‬سیاسیه‌‪ .‬ئێرانی راگه‌یاند‌و بریاره‌ک ‌ه باس ئاڵمان لە رۆژی ‪‌٢١‬خاکەلێوەی‌‪١٣٧٦‬‬ ‫لێره‌دا باس ل ‌ه نموونه‌یه‌ک بکه‌ین‪ :‬چونک ‌ه ده‌رکـــه‌وت کـ ‌ه تــاوانــبــاران له‌و ‌ه ده‌کا ک ‌ه «فەالحیان» گومانی ب ــری ــاری کــۆتــایــی خـــۆی لــەســەر‬ ‫لــ ‌ه ‪ 28‬ســــه‌رمــــاوه‌زی ‪-1374‬هـــــ لــ ‌ه الیــــه‌ن حــکــووم ـه‌تــی کــۆمــاری به‌هێزی له‌سه‌ر ‌ه ب ‌ه ده‌ستووردان تــــاوانــــبــــاران دەرکــــــــرد‌‪ .‬کــازمــی‬ ‫» و عــەبــبــاس‬ ‫ی‌‬ ‫ئ ــی ــداره‌ی گشتی پــارێــزگــاری ل ‌ه ‌ئیسالمییه‌و ‌ه راسپێردراون ک ‌ه ئه‌و ب ‌ه به‌رێوه‌چونی تیرۆره‌که‪‌.‬تەنانەت دارابــــی‌«ئــــێــــرانــــ ‌‬ ‫یاسای بنه‌ڕه‌تی ئالمان “‪ ”B.F.V‬کــرده‌و ‌ه قێزه‌ونه‌و دوورلـ ‌ه هه‌موو دادس ــت ــان ــی فــێــدراڵــی ئــاڵــمــان لە راحــیـل‌«لــوبــنــانـی‌« زیــنــدانــی هەتا‬ ‫راپـــۆرتـــێـــک ده‌دا بـــ ‌ه ده‌فـــتـــه‌ری پابه‌ندییه‌کی ئینسانی‌و جیهانی وتــــووێــــژێ ـــکـ ــی کـــــــورت لـــه‌گـــه‌ڵ هەتاییان بەسەردا سەپا‌و‌‪ ،‬یوسف‬ ‫داواکاری گشتی «دادستان» ئالمان‬ ‫لــ ‌ه پــێــوه‌نــدی ده‌ســـت تــێــدابــوونــی‬ ‫وه‌زاره‌تـــــــی ئــیــتــاعــات کــۆمــاری‬ ‫ئیسالمی ل ‌ه تێرۆری میکۆنۆس‌دا‬ ‫به‌و شێوه‌ی ‌ه باس ده‌کــا‪« :‬به‌شێک‬ ‫ل ‌ه وه‌زاره‌تــی ئیتالعاتی ئه‌منییه‌تی‬ ‫ئێران راسته‌وخۆ ده‌ستیان هه‌بوو ‌ه‬ ‫ل ‌ه تێرۆری رێبه‌رانی کورد ل ‌ه ‪26‬ی‬

‫ب ـه‌رێــوه‌ب ـه‌رن‪ .‬بۆ لێکۆڵه‌وه‌ره‌کان‬ ‫ده‌رک ـه‌وتــبــوو کـ ‌ه بــکــوژه‌کــان هیچ‬ ‫جۆر ناسیاویک و دوژمنایه‌تێکیان‬ ‫لـــ ‌ه گــــه‌ڵ کـــــــوژراوه‌کـــــــان‌دا نی ‌ه‬ ‫بــۆی ـه‌ ده‌بـــێ ئــه‌و ل ـ ‌ه الیـــه‌ن کـه‌س‬ ‫ی ــا ک ـه‌ســانــێــک ی ــا ده‌وڵــه‌تــێــکــه‌و ‌ه‬ ‫م ـه‌ئــمــوریــتــیــان پــێ درابـــــێ‌و ئ ـه‌و‬ ‫ده‌وڵه‌ت ‌ه بێجگ ‌ه ل ‌ه کۆماری‌ئیسالمی‬

‫رۆژنامەی‌«شپیگڵ» لە واڵمی ئەو‬ ‫پرسیارەدا کە ئایا حوکمی ده‌ست‬ ‫بەسەرکردنی وەزیرێک کە پۆستی‬ ‫وزارەتــی هەیە دەتوانێ درووست‬ ‫ب ـێ‌؟ نــاوبــراو بــەو شێوەیە وەاڵم‬ ‫دەداتەوە‌‪:‬‬ ‫« دەرچـــــــوونـــــــی حــوکــمــی‬ ‫‌‬ ‫دەســــت ب ــەس ــەرک ــردن ل ــە الی ــەن‬

‫ن «‌لــوبــنــانـی‌» بــە ‪‌١١‬س ــاڵ‌و‬ ‫ئەمی ‌‬ ‫» ‌«لوبنانی‌» بە ‌‪٥‬‬ ‫‌«محمد اتــرس ‌‬ ‫ساڵ حوکم دران‌‪.‬‬ ‫ئـــــــەوەی ج ــێ ــگ ــای ســرنــجــە‬ ‫ئەوەیەکە بۆ یەکم جار لە مێژووی‬ ‫قەزایی ئاڵمان‌دا‌‪ ،‬دادگایەکی بەرز‬ ‫بە شێوەی ئاشکرا دەوڵەتێکی بە‬ ‫تاوانبار ناساند کە دەستی هەبووە‬ ‫لــە ت ــی ــرۆر‌و کــوشــتــنــی نــەیــارانــی‬ ‫خــۆی‌و پێویستە ئیشارە بــەوەش‬ ‫بکەین کە دادگای میکۆنۆس یەکەم‬ ‫دادگــا بــوو کە لە مــاوەی تەمەنی‬ ‫کۆماری ئیسالمی‌دا پەردەی لەسەر‬ ‫روخساری تیرۆریست پەروەریی‬ ‫کۆماری ئیسالمی البرد‌و یەکەم جار‬ ‫بوو کە کۆماری ئیسالمی بە هۆی‬ ‫بەرێوەبردن‌و هیدایەتی تیرۆریزمی‬ ‫دەوڵـــەتـــی ل ــە الیــــەن کــۆمــەلــگــای‬ ‫جیهانیەوە مەحکووم دەکرا‌‪ .‬چەند‬ ‫ساعەت دوای دەرچوونی حوکمی‬ ‫دادگای میکۆنۆس دەوڵەتی ئاڵمان لە‬ ‫بەیاننامەیەکی رەسمی‌دا رایگەیاند‬ ‫کــە دەس ــت تــێــدابــوونــی رێــبــەرانــی‬ ‫حکوومەتی ئــێــران لــە مەسەلەی‬ ‫تیرۆری میکۆنۆس‌دا پێشێل کردنی‬ ‫ئاشکرای یاساکانی نێونەتەوەییە‌و‬ ‫ئاڵمان ناتوانێ کـــردەوەی‌و لەنێو‬ ‫خاکی خۆی‌دا قەبوول بکا‌‪ .‬هەربۆیە‬ ‫دەوڵەتی ئاڵمان بریاری‌دا سەفیری‬ ‫ئاڵمان لە تــاران بانگ بکرێتەوە‌و‬ ‫کــۆتــایــی بــە ســیــاســەتــی دیــاڵــۆگــی‬ ‫رەخنەگرانەی خۆی لەگەڵ ئێران‬ ‫بێنێ‌و چوارکەس لە دیپلۆماتەکانی‬ ‫ئێران لە خاکی ئاڵمان دەربکا‌‪.‬‬ ‫یەکیەتیی ئ ــورووپ ــا لــە ‪‌٢٢‬ی‬ ‫ئــاوریــلــی‌‪ ١٩٩٧‬لــە کــۆبــوونــەوەی‬ ‫شورای وەزیراندا هەمان هەڵوێستی‬ ‫ئاڵمانیان گ ــرت‌و هــەرکــام لەبەر‬ ‫خۆیانەوە پێوەندی دیپلۆماسییان‬ ‫لەگەڵ ئێران پچراند‌و هەتا رادەی‬ ‫کــاردار هێنایانە خــوارێ‌و تەنانەت‬ ‫حکوومەتی ئوسترالیا‌و نیوزلەندیش‬ ‫سەفیرەکانی خۆیان بانگ کردەوە‬ ‫بــەاڵم زۆربــەی وەزیــرەکــان دوای‬ ‫مانگێک گەرانەوە بۆ تاران‌‪ ،‬هەرچەند‬ ‫ئەو پچرانە دیپلۆماتیکە ماوەکەی‬ ‫زۆر ک ــەم ب ــوو بـــەاڵم بـێ‌گــومــان‬ ‫کاریگەری هەبوو لەسەر رەفتاری‬ ‫کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمی‬ ‫چونکە ئێستاش بۆ کەس روون نیە‬ ‫لەو ساڵە چ شتێک لە نێوان ئێران‌و‬ ‫ئــوروپــایــەکــان‌دا رووی دا بــەاڵم‬ ‫شتێک بە تــه‌واوی روونــە ئەویش‬ ‫ئــەوەیــە لە دوای حوکمی دادگــای‬ ‫میکۆنۆس زنــجــیــرە تــیــرۆرەکــانــی‬ ‫دەرەوەی واڵت لە الیەن کۆماری‬ ‫ئیسالمییەوە راگــیــران‌و لە ماوەی‬ ‫ئەو ‪‌٢٢‬ساڵە کە بە سەر رووداوی‬ ‫میکۆنۆس‌دا تێپەردەبێ‌‪ ،‬رووداوێکی‬ ‫لــەو چەشنە لــە دەرەوەی ئێران‬ ‫ڕووی نەداوەتەوە‌‪.‬‬ ‫پـــەروەنـــدەی میکۆنۆس هەتا‬ ‫ئێستاش باشترین نموونەیە بۆ‬ ‫ناسینی چۆنیەتی چاالکییەکانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی بۆ لەناو بردنی‬ ‫نەیارانی خۆی لە دەرەوەی واڵت‌‪.‬‬ ‫هەرچەند رووداوی تیرۆر کردنی‬ ‫د‌‪ .‬سادق شەرەفکەندی‌و هاوڕێیانی‬ ‫بــۆ حیزبی دێــمــوکــرات‌و خەباتی‬ ‫کــوردســتــان کــارەســات بــوو بــەاڵم‬ ‫حوکمی دادگــای میکۆنۆس توانی‬ ‫مەزلومیەتی گەلی کورد‌و بەرحەق‬ ‫بوونی جوواڵنەوەکەی زیاتر بە دنیا‬ ‫بناسێنێ‌و کۆماری ئیسالمی وەک‬ ‫حکوومەتێکی سەدەکانی ناوەڕاست‬ ‫لە دنیا‌دا دەست نیشان بکا‌‪.‬‬


‫‪5‬‬

‫‪٣٠‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫سیاسی‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫خەباتی مەدەنی لە ڕۆژهەالتی کوردستان لە غەیابی شێوەکانی دیکەی خەبات‌دا‬

‫قادر وریا‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە دوو‬ ‫سی مانگی ڕابــــردوودا‪ ،‬شایەدی‬ ‫چــەنــدیــن حــەرەکــەتــی مــەدەنــی لە‬ ‫شار‌و ناوچە جۆربەجۆرەکان بوو‬ ‫کە جێگای سەرنج بوون‪ .‬ئەم وتارە‬ ‫هەوڵ دەدا هەڵوێستەیەک لە سەر‬ ‫چەند الیەنێکی ئەم چاالکییانە بکا‪.‬‬ ‫نــمــوونــە درەوشــاوەکــانــی‬ ‫حەرەکەتی مەدەنی لە ڕۆژهەالتی‬ ‫کوردستان‬ ‫ڕۆژهــــــەالتــــــی کـــوردســـتـــان‬ ‫ســـــــــــــەرەڕای ئـــــــەو خــــەبــــات‌و‬ ‫بــەرەنــگــاریــیــە تــون ـد‌وتــیــژانــەی کە‬ ‫دەســەاڵتــی کــۆمــاری ئیسالمی لە‬ ‫مــاوەی سێ دەیــەی ڕابــردوو‌دا بە‬ ‫سەر خەڵک‌و بە تایبەتی ڕێکخراوە‬ ‫سیاسییەکانی ئەو بەشەی ئێرانی‬ ‫داسەپاندوە‪ ،‬خاوەنی ئەزموونێکی‬ ‫تــایــبــەت بــە خــۆی لــە تیکۆشان‌و‬ ‫خەباتی مــەدەنــی دایــە‪ .‬ئەگەر‌چی‬ ‫ئەو ئەزموونە ئەوەندە فرەرەهەند‌و‬ ‫دەوڵــەمــەنــد نــیــیــە‪ ،‬بـــەاڵم جێگای‬ ‫سەرنجە‪ .‬هەر لەم چەند سالەی‬ ‫دوایـــــی‌دا‪ ،‬چــەنــدیــن حــەرەکــەتــی‬ ‫گرنگی مەدەنیمان بینی‪ .‬مانگرتنە‬ ‫گشتییەکەی ‪23‬ی بانەمەڕی ‪،1389‬‬ ‫ڕێوڕەسمە نەورۆزییە پڕشکۆکانی‬ ‫ئەم سااڵنەی دوایی‪ ،‬مانگرتنەکانی‬ ‫تایبەت بــە ساڵڤەگەرێ تیرۆری‬ ‫نارەزایەتیدەربڕینی‬ ‫د‪.‬قاسملوو‪،‬‬ ‫مەدەنیانە بەرامبەر سووکایەتیی‬ ‫کــاربــەدەســتــان بــە ژنــــان‪ ،‬هــەوڵــە‬ ‫بــەنــرخــەکــانــی ژیــنــگــەپــارێــزانــی‬ ‫کــوردســتــان‪ ،‬تێکۆشانێکی بەرین‬ ‫ل ــە ڕووبـــەرێـــکـــی فـــــــرەوان‌دا بە‬

‫مەبەستی فێرکردنی خوێندنەوە‌و‬ ‫نووسینی کوردی‪ ،‬بەدەنگەوەهاتنی‬ ‫قوربانیانی کارەساتەکەی شیناوێ‪،‬‬ ‫بەڕێوەبردنی بوێرانە‌و ڕاشکاوانەی‬ ‫ڕێــوڕەســمــەکــانــی تــایــبــەت بــە ‪8‬ی‬ ‫مارس‌و ڕۆژی جیهانیی کرێکاران‪،‬‬ ‫کۆمەڵێک لەو نموونە درەوشاوانەن‪.‬‬ ‫ل ــە ڕەشــــەمــــەی ڕابـــــــردوو و‬ ‫مــانــگــی خــاکــەلــێــوەی ئــەمــســاڵ‌دا‪،‬‬ ‫شایەدی دەورێکی نوێ لە چاالکییە‬ ‫مــەدەنــیــیــەکــان بــوویــن‪ .‬پێکهاتنی‬ ‫کــۆڕ‌و کــۆبــوونــەوەی فەرهەنگی‌و‬ ‫نەتەوەیی لە الیــەن خوێندکارانی‬ ‫کـــــــوردەوە لـــە نــێــو زانــکــۆکــانــی‬ ‫ئــێــران‪ ،‬بــەڕێــوەچــوونــی کۆمەڵێک‬ ‫کـــاری ســەمــبــولــیــک کــە هەڵگری‬ ‫پەیامی ژینگەپارێزانە بوون‪ ،‬وەک‬ ‫بەرهەڵدانی کەوی ڕاو و شکاندنی‬ ‫تاپڕ‌و سووتاندنی ڕکــە (قەفەس)‬ ‫ی باڵندە ڕاوییەکان‪ ،‬لەو زنجیرە‬ ‫چــاالکــیــیــانــە بــــوون‪ .‬وەســتــانــەوە‬ ‫بەرامبەرکۆسپ‌و بەربەستەکانی‬ ‫یــــەک دوو س ــاڵ ــی رابـــــــردووی‬ ‫کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمی‬ ‫بــۆ پێشگیری لــە بــەڕێــوەچــوونــی‬ ‫ڕێـــورەســـمـــە نـــەورۆزیـــیـــەکـــان‌و‬ ‫بەڕێوەبردنی مراسمی نــەورۆزی‬ ‫بە گیانێکی نەتەوەیی‌و جەماوەری‌و‬ ‫پــێــشــکــەوتــنــخــوازانــە‪ ،‬پێشاندەری‬ ‫جۆرێک بووژانەوە‌و گەشانەوەی‬ ‫ئـــیـــرادەی تــێــکــۆشــان‌و چــاالکــیــی‬ ‫مەدەنی لەمساڵ‌دا بوون‪.‬‬ ‫بــوار‌و هۆکارە درێژخایەن‌و‬ ‫کورتخایەنەکانی چاالکییەکان‬ ‫ئەوە کە کوردستان دەیان ساڵە‬ ‫مەیدانی خــەبــات‌و بەربەرەکانیی‬ ‫ئ ــازادی ــخ ــوازان‌و تــێــکــۆشــەران لە‬ ‫گـــەڵ دەســەاڵتــێــکــی دیــکــتــاتــۆرە‌و‬ ‫لــە ســۆنــگــەی ب ــەردەوام ــی ــی ئــەو‬ ‫خـــەبـــاتـــەوە ئــاســتــیــکــی بــــەرزی‬ ‫وشــیــاریــی ســیــاس ـی‌و گــشــتــی لە‬ ‫کوردستان دروست بووە‪ ،‬دەکرێ‬ ‫وەک زەمــیــنــەیــەکــی ب ــە هــێــز بۆ‬ ‫لەمەیدان‌دابوون‌و لەسەرخەتبوونی‬ ‫خــــەڵــــک‌و بــــە ت ــای ــب ــەت ــی ت ــوێ ــژە‬ ‫پێشەنگەکان بۆ خەباتی مەدەنی‬

‫ســەیــری بــکــەیــن‪ .‬ڕاســتــە ڕێــگـر‌و‬ ‫کۆسپی ج ــۆراوج ــۆر لــە ب ــەردەم‬ ‫پــەنــابــردنــی خــەڵــک ب ــۆ خــەبــاتــی‬ ‫هێمنانە‌و مەدەنی هەن‪ ،‬بەاڵم گیانی‬ ‫کۆڵنەدان‌و دەستهەڵگرنەبوون لە‬ ‫ماف‌و ئازادییەکان‪ ،‬لە نێو خەڵک‌دا‬ ‫بەبەردەوامی حوزووری هەیە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیەش هەر کە کەمترین دەرفەت‬ ‫دێتە پێش‪ ،‬ئەو خەڵکە دەرفەتەکان‬ ‫دەقۆزنەوە‌و بە چاالکی‌و حەرەکەتی‬ ‫مــەدەنــی‪ ،‬تا رادەیـــەک قــەرەبــووی‬ ‫سستی‌و نوشوستیی شیوەکانی‬ ‫دیکەی خەبات دەکەنەوە‪.‬‬ ‫ئەم راستییەی ئاماژەی پێکرا‬ ‫دەت ــوان ــی ــن وەک زەمــیــنــەیــەکــی‬ ‫«بالقوە» لە کوردستان بۆ خەباتی‬ ‫مـــەدەنـــی س ــەی ــر بــکــەیــن‪ .‬بـــەاڵم‬ ‫هــەرچــی زەمــیــنــەی «بــالــفــعــل»ی‬ ‫ئ ــەم جـــۆرە تــێــکــۆشــانــەیــە‪ ،‬لــەژێــر‬ ‫کاریگەریی هەلومەرج‌و ئاڵوگۆڕە‬ ‫سیاسییەکانی ڕۆژانـــــەی ئــێــران‬

‫تەیفەجۆراوجۆرەکانی دەنگدەران‬ ‫دەدەن‪ .‬لــێــرە‌دا بــوو کە چاالکانی‬ ‫ســیــاس ـی‌و فــەرهــەنــگ ـی‌و مــەدەنــی‬ ‫لــە کــوردســتــان‪ ،‬مــەرجــداران ـە‌و بە‬ ‫چاوەڕوانی‌و داخــوازی خۆیانەوە‪،‬‬ ‫هاتنە مــەیــدان‪ .‬ئـــاوڕدانـــەوە لەو‬

‫ئەمڕۆ لە کوردستان هەن‪ ،‬دەکرێ‬ ‫بە بزووتنەوەی مەدەنی پێناسەیان‬ ‫بکەین یا چاالکیی مەدەنیی جیاجیای‬ ‫بێپیوەندی لە گــەڵ یەکترن؟ ئەم‬ ‫حەرەکەتانە دەکرێ پەرە بستێنن‌و‬ ‫هـــەم ل ــە ڕووی ج ــۆراوج ــۆری ــی‬

‫لە هەلومەرجێک‌دا کە شێوە خەباتێکی جیددی بۆ تەنگهەڵچنین بە کۆماری ئیسالمی لە الیەن‬ ‫حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانەوە لە گۆڕێ‌دا نییە‪ ،‬وەڕێخستن‌و بە هێزکردنی خەباتی مەدەنی لە‬ ‫نیوخۆی واڵت‌دا دەتوانێ‪ ،‬قەرەبووی دیارنەبوون‌و لەمەیدان دوورکەوتنەوەی شێوە خەباتەکانی‬ ‫دیکە بکاتەوە‌و کۆمەڵ لە سستی‌وبێدەنگی دەرباز بکا‪.‬‬

‫دایــە‪ .‬تەقینەوەی ملمالنێی نێوان‬ ‫قۆڵەکانی دەســەاڵت‌و پێشڕەوی‌و‬ ‫پاشەکشەی بزووتنەوە سیاسی‌و‬ ‫سەرانسەرییەکان‪،‬‬ ‫کۆمەاڵیەتییە‬ ‫کاریگەریی بــەرچــاویــان لــە سەر‬ ‫بووژانەوە یا نیشتنەوەی حەرەکەتە‬ ‫مـــەدەنـــیـــیـــەکـــانـــی ڕۆژهــــەالتــــی‬ ‫کــوردســتــان هــەیــە‪ .‬هــەڵــبــژاردنــە‬ ‫سەرانسەرییەکانی ئێران زۆربەی‬ ‫جــــاران‪ ،‬قــۆڵــەکــانــی دەســەاڵتــیــان‬ ‫بــەرامــبــەر یــەکــتــر راگـــرتـــوە‌و لە‬ ‫سۆنگەی ملمالنێی ئەوانەوە‪ ،‬کەم‌‬ ‫تا زۆر دەرفەتێک بۆ هەناسەدانی‬ ‫بــەشــداران‌و ئەکتەرانی خەبات‌و‬ ‫تێکۆشانی مەدەنی ڕەخساوە‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ 1392‬هەڵبژاردنی سەرکۆماری‌و‬ ‫شووراکانی شــارودێ لە ئێران‌دا‬ ‫بەڕێوە چــوون‪ .‬ئەم هەڵبژاردنانە‬ ‫لە گەڵ هەموو بەربەستێک‌دا کە لە‬ ‫سەرڕێیانە‪ ،‬بەاڵم دەرفەتخوڵقێن‌و‬ ‫فەزاسازن‪ .‬بە تایبەتی کە باڵەکانی‬ ‫نێودەسەاڵت بە ئامانجی سەرکەوتن‬ ‫بە سەریەکتر‌دا لەم هەڵبژاردنانە‪،‬‬ ‫دەکــــــەونــــــە نــــەقــــدکــــردنــــەوە‌و‬ ‫تــاوانــبــارکــردنــی یــەکــت ـر‌و هــەوڵــی‬ ‫وەدەستهێنانی دەنــگــی گــرووپ‌و‬

‫چــــــاوەڕوانــــــی‌و داخـــــوازانـــــە لە‬ ‫الیــەن بــەربــژێــران بــە بــە تایبەتی‬ ‫بەربژێری ئەسلییەوە‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫بــە شێوەیەکی زۆر بەرتەسک‌و‬ ‫تەنیا لە حەددی بەڵێن‌و دروشمی‬ ‫کــاتــی هــەڵــبــژاردنــیــش داب ــووب ــێ‪،‬‬ ‫هاندەری زیاتر هاتنەپێشی خەڵک‌و‬ ‫بە هێزبوونی بڕوابەخۆبوونیان‬ ‫ب ــۆ خــســتــنــە رووی داواک ــان ــی ــان‬ ‫ب ــە شــێــوەیــەکــی هــێــمــنــانــەیــە‪ .‬لە‬ ‫دوای تــەواوبــوونــی هــەڵــبــژاردن‌و‬ ‫دەستبەکاربوونی ڕۆحــانــی وەک‬ ‫سەرکۆمار‪ ،‬بەدواداچوون لە الیەن‬ ‫خــەڵــکــەوە بــۆ ئــــەوەی دروشـــم‌و‬ ‫بەڵێنەکانی پیوەندیدار بە خۆیان‬ ‫لــە الی ــەن نـــاوبـــراوەوە‪ ،‬پشتگوێ‬ ‫ن ــەخ ــرێ‌و دەنــگــی بــە خــۆڕایــیــان‬ ‫لــێــوەرنــەگــیــرابــێ‪ ،‬هــۆیــەک بــووە‬ ‫بۆ زیندوێتیی فــەزای سیاسی لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان‪.‬‬ ‫چــۆن دەتــوانــیــن پشتیوان‌و‬ ‫یارمەتیدەری ئەو چاالکیانە بین؟‬ ‫لــەو بــاســە دەگــەڕێــم کــە ئەو‬ ‫حەرەکەت‌و چاالکییە مەدەنیانەی‬

‫داخوازەکانیان‌و بەشداریی چین‌و‬ ‫توێژەکانی خەڵک‪ ،‬هەم لە ڕووی‬ ‫جوگرافیا‌و شوینی بەڕێوەچوونیان‬ ‫دەوڵــەمــەن ـد‌و بــەریــن ببنەوە‪ .‬ئەم‬ ‫حەرەکەتانە لە ڕەوتی پەرەگرتن‌و‬ ‫بــەرەوپــێــشــچــوونــیــان دادەت ــوان ــن‬ ‫ببنە هــەوێــنــی بــزووتــنــەوەیــەکــی‬ ‫مەدەنیی گــەورە‪ ،‬بەو مەرجەی لە‬ ‫نــاوەوە‌و لە دەرەوە ڕا‪ ،‬هەوڵی لە‬ ‫نێوبردنی الوازییەکانیان‌و البردنی‬ ‫کۆسپەکانی سەر ڕێگایان بدەین‪.‬‬ ‫چــاالکــیــیــە م ــەدەن ــی ــی ــەک ــان‌و‬ ‫بــەشــدارانــی ئــەو حــەرەکــەتــانــە لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە الیەکەوە‬ ‫بـــــــــەردەوام لـــە گــــەڵ گـــوشـــار‌و‬ ‫هەرەشەی سەرکوت بەرەوڕوون‪.‬‬ ‫ئـــەمـــە بــــــــــەردەوام ق ــورب ــان ــی ــان‬ ‫لێ‌دەستینێ‌و هەر جارەی کۆمەڵێک‬ ‫لە ڕێکخەران‌و ئەکتەرانی ڕیزی‬ ‫پــێــشــەوەیــان ت ــووش ــی زی ــن ــدان‌و‬ ‫دەســتــبــەســەری‌و حوکمی نــارەوا‬ ‫دەکـــا‪ .‬لــە الیــەکــی دیــکــە بــە هۆی‬ ‫بوونی دیکتاتۆری‌وسەرکوت لە‬ ‫واڵت‌دا‌و بــێــبــەشــبــوون لــە مافی‬ ‫پێکهێنانی کۆمەڵە‌و ڕێکخراوەی‬ ‫تایبەت‪ ،‬توانا‌و ئیمکانێکی کەمیان‬

‫بــۆ هــێــنــانــەمــەیــدانــی پشتیوانان‌و‬ ‫الیــەنــگــرانــی خــۆیــان هــەیــە‪ .‬جگە‬ ‫لــەمــەش نــە بــۆ خــۆیــان خــاوەنــی‬ ‫ڕاگــەیــەنــی ئــەوتــۆن کــە دەنگیان‬ ‫بە هاسانی بە کۆمەڵ بگا‌و نە لە‬ ‫واڵتەکەیان راگەیەنی ئازادی ئەوتۆ‬ ‫هەیە کــە دەنــگــی ئ ــەوان بــە گوێی‬ ‫بەردەنگەکانیان‌و بیر‌وڕای گشتی‬ ‫بگەیەنێ‪.‬‬ ‫ئەم کێشە‌و گرفتانەی سەرەوە‬ ‫لە گەڵ کەمی‌و الوازیی ئەزموونی‬ ‫خــەبــاتــی مـــەدەنـــی ل ــە ئ ــێ ــران بە‬ ‫گشتی‌و لە کوردستان بە تایبەتی‬ ‫دەستەمالنیی یەکتر بــوون‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئــەمــە هـــەمـــووی کــێــشــەکــە نییە‪.‬‬ ‫مــەودای زۆری نیوان بەشدارانی‬ ‫ئــەم ج ــۆرە چاالکییانە‌و حیزب‌و‬ ‫ڕێکخراوە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬گرفت‌و کێشەی هەرە‬ ‫گرنگە‪ .‬خوێندنەوەی زۆربەی ئەو‬ ‫حــیــزب‌و ڕێــکــخــراوانــە لــەم جــۆرە‬ ‫چاالکییانە‪ ،‬هاندان‌و دڵگەرمیەکی‬ ‫ئەوتۆی بۆ ڕێکخەران‌و بەشدارانی‬ ‫حەرەکەتە مەدەنییەکان تێدا نییە‪.‬‬ ‫ئەو داخوازانەی لە چوارچێوەی ئەم‬ ‫حەرەکەتە مەدەنیانە‌دا‪ ،‬دەخرێنە‬ ‫روو لە ڕوانگەی حیزب‌و ڕێکخراوە‬ ‫سیاسییە کوردییەکانەوە‪ ،‬شتێکی‬ ‫زۆر کەم و بێبایەخن و ئەوەندەی‬ ‫هــەوڵــی بــردنــە ژیــرپــرســیــار‌و بە‬ ‫کەمنیشاندانیان دەدرێ‪ ،‬یــەک لە‬ ‫دەی ئــەوە‪ ،‬کــار بۆ بەهیزکردن‌و‬ ‫پشتیوانی لـێ‌کــردن‌وکــردنــیــان بە‬ ‫چەکێکی کاریگەر بۆ جوواڵندنی‬ ‫کۆمەڵ‪ ،‬ناکرێ‪.‬‬ ‫لــە هەلومەرجێک‌دا کــە شێوە‬ ‫خەباتێکی جیددی بۆ تەنگهەڵچنین‬ ‫بــە کــۆمــاری ئیسالمی لــە الیــەن‬ ‫حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانەوە‬ ‫لــە گــــۆڕێ‌دا نــیــیــە‪ ،‬وەڕێــخــســتـن‌و‬ ‫بــە هــێــزکــردنــی خــەبــاتــی مــەدەنــی‬ ‫لــە نــیــوخــۆی واڵت‌دا دەت ــوان ــێ‪،‬‬ ‫قــــــەرەبــــــووی دیـــــارنـــــەبـــــوون‌و‬ ‫لەمەیدان دوورکەوتنەوەی شێوە‬ ‫خەباتەکانی دیکە بکاتەوە‌و کۆمەڵ‬ ‫لــە سستی‌وبێدەنگی دەربـــاز بکا‪.‬‬ ‫وا دێتەبەرچاو کە کردەییترین‌و‬ ‫گونجاوترین ڕێگا بۆ بووژاندنەوەی‬ ‫فەزایەکی سیاسیی خەباتکارانە‌و‬ ‫مافخوازانە و تێکەڵ بە خۆراگری‌و‬ ‫ملمالنێ لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان‪،‬‬ ‫گرنگیدان بــەم شێوە خەباتە بێ‪.‬‬ ‫ئەمەش لە گرەوی پێکهاتنی گۆڕان‬ ‫لە خوێندنەوە‌و ڕوانینی حیزب‌و‬ ‫ڕێکخراوە سیاسییەکانی کوردستان‬ ‫بۆ چاالکییە مەدەنییەکانی نیوخۆ‌و‬ ‫بــەهــێــزکــردنــی پــێــوەنــدی لــە گــەڵ‬ ‫چاالکە سیاسی و مەدەنییەکانی‬ ‫ڕۆژهەالتی کوردستان دایە‪.‬‬


‫‪4‬‬

‫‪٣١‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫گەاڵڵە‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫گه‌اڵڵه‌ بۆ یه‌کبوونه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات‬ ‫هاونیشتمانه‌ به‌ڕێزه‌کان!‬ ‫کۆمه‌اڵنی خه‌باتگێڕی خه‌ڵکی کوردستان!‬ ‫وه‌ک هه‌موو الیه‌ک ئاگادارن به‌خۆشی‌یه‌وه‌ بۆ دوو ساڵ ده‌چێ که‌ پێوه‌ندیی نێوان دووالیه‌نی حیزبی دێموکڕات پاش چه‌ند ساڵ له‌ دابڕانی ئه‌م دوو به‌شه‌ که‌وتۆته‌ قۆناغێکی نوێوه‌ که‌ هه‌موو دڵسۆزانی کورد‬ ‫به‌خۆشی‌یه‌وه‌ پێشوازی‌یان لێ‌کردوه‌و به‌چاوی هیواوه‌ لێیان ڕوانیوه‌‪ .‬ئێمه‌ له‌حیزبی دێموکڕاتی کوردستان‌دا هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌ست‌پێکردنی قۆناغی تازه‌ی پێوه‌ندی‌یه‌کانه‌وه‌ له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بووین که‌ وتووێژێکی‬ ‫وردو جیددی بۆ وه‌سه‌ریه‌ک‌خستنه‌وه‌ی دوو الیه‌نی حیزبه‌که‌مان ده‌ست پێ‌بکه‌ین که‌ بناغه‌یه‌کی پته‌و بۆ پێوه‌ندی‌ی ‌ه نێوڕێکخراوه‌یی (درون‌تشکیالتی)یه‌کان دابنی‌و ی ‌هک‌بوونه‌وه‌و ی ‌هک‌مانه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات‌‬ ‫مسۆگه‌ر بکا‪ .‬به‌اڵم به‌داخه‌وه‌ هه‌تا ئێستا نه‌گه‌یشتووینه‌ ئه‌و ئاکامه‌ دڵخوازه‌‪.‬‬ ‫چه‌ند مانگ له‌مه‌وبه‌ر ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان گه‌اڵڵه‌یه‌کی بۆ وتووێژ له‌سه‌ر چۆنیه‌تیی یه‌ک‌خستنه‌وه‌ی ریزه‌کانی حیزب پێشکه‌ش به‌ الیه‌نه‌که‌ی دیکه‌ی دێموکڕات کردو داوای کرد که‌ یان‬ ‫ئه‌و گه‌اڵڵه‌یه‌ بکرێته‌ بناخه‌ی وتووێژ بۆ چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌که‌‪ ،‬یان ئه‌وانیش گه‌اڵڵه‌ی خۆیان ئاماده‌ بکه‌ن‌و بیده‌ن به‌ ئێمه‌ تا به‌ له‌به‌رچاوگرتنی هه‌ردووکیان سیغه‌یه‌کی جێگای په‌سندی هه‌ردووال بدۆزینه‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌داخه‌وه‌ له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌ک بووه‌ چه‌ند مانگ چاوه‌ڕوانیی ئێمه‌ بێ‌ئاکام بووه‌و تائێستا وه‌اڵمێکی هیوابه‌خشمان له‌و هاوڕێیانه‌وه‌ پێ‌نه‌گه‌یشتوه‌‪ .‬بۆیه‌ ‪ ،‬لێره‌دا ده‌قی ئه‌و گه‌اڵڵه‌یه‌ ده‌خه‌ینه‌ به‌رچاوی کۆمه‌اڵنی‬ ‫خه‌ڵکی کوردستان‪ .‬به‌و ئاواته‌ که‌ ئاگاداربوونی ڕای گشتی له‌ بۆچوونه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ ی ‌هک‌بوونه‌وه‌ی دێموکڕاته‌کان‌و داوای دڵسۆزانه‌ی هه‌مووان بۆ به‌ره‌وپێش‌بردنی پڕۆسه‌ی یه‌ک‌‌بوونه‌وه‌‬ ‫پاڵنه‌رێک بێ بۆ ئه‌وه‌ی الیه‌نی به‌رامبه‌ر به‌ جیددییه‌تێکی زیاتره‌وه‌ بێته‌ نێو پڕۆسه‌که‌و ئه‌م ڕه‌وته‌ زووتر به‌ ئاکامی دڵخواز بگا‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ش ده‌قی گه‌اڵڵه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕات‪:‬‬ ‫گه‌اڵڵه‌ بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی حیزبی دیموکرات‬ ‫پێشه‌کی‬ ‫بە دوای لێکترازانی ڕیزەکانی حیزبی دیموکرات‪،‬‬ ‫ئەگەر چی هەر دوو الی ئەو حیزبە(حیزبی دیموکراتی‬ ‫کوردستان و حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئیران)‬ ‫درێژەیان بە خەبات و تێکۆشانی خۆیان داوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە گەڵ ئەوەشدا‪ ،‬رابردووی دیموکڕات و خۆشەویستی‬ ‫و پێگەی حیزبی دیموکرات لە نێو کۆمەاڵنی خەڵک‬ ‫دا‪ ،‬وای کردوە کە ئەندامان و الیەنگران و دۆستانی‬ ‫حیزبی دیموکرات و زۆرب ــەی خەڵکی کوردستان‪،‬‬ ‫یەکگرتنەوەی دیموکراتەکان بە گرنگترین داوا و‬ ‫پرسی خۆیان بزانن‪ ،‬داوایــەک کە لە نیو ئەندامان و‬ ‫ڕیزەکانی هەر دووالدا ڕەنگی داوەتــەوە و کەوتۆتە‬ ‫قۆناغی بەدواداچوون و دۆزینەوەی ڕێگاچارە‪.‬‬ ‫لــە ژێــر ڕوونــاکــایــی ئــەم راســتــیــیــەدا‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫هەر دوو الی دیموکرات بە یەکەوە بتوانن حیزبی‬ ‫دیموکراتێکی بە هێز و یەکگرتوو‪ ،‬بۆ واڵمدانەوە بە‬ ‫چاوەڕوانییەکانی کۆمەاڵنی خەڵک و جێبەجێکردنی‬ ‫رەســالــەتــە مــێــژوویــیــەکــەی ئ ــام ــادە بــکــەن‪،‬حــیــزبــی‬ ‫دیموکراتی کــوردســتــان ئــەم گەاڵڵەیە بــە مەبەستی‬ ‫وەسەریەکخستنەوەی دیموکراتەکان پێشنیار دەکا‪:‬‬ ‫ئامانجی گه‌اڵله‌که‌‪:‬‬ ‫ ی ـه‌کــگــرتــن ـه‌وه‌ی هــەنــگــاوبــەهــەنــگــاوی حیزبی‬‫دیموکرات له‌ پرۆسه‌یه‌کی زه‌مانیی دیاریکراودا‬ ‫(لــه ڕێککەوتن لە ســەر گــەاڵلــەی یەکگرتنەوە تا‬ ‫پێکهێنانی کۆنگره‌ی ‪.)١٦‬‬ ‫ دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێ لە مێژووی حیزبی‬‫دیموکرات دا که‌ وه‌اڵمــده‌ر و ده‌سته‌به‌ری یەکڕیزی‬ ‫و پێکه‌وه‌‌ بوون و خه‌بات و تێکۆشانی رۆڵه‌کانی بێت‬ ‫و بەر بە دووپاتبوونەوەی ئەزموونە ناخۆشەکانی‬ ‫لێکدابڕانەکانی ڕابردوو بگرێت‪.‬‬ ‫بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی‬

‫چه‌ند پره‌نسیبی بناغه‌یی‬ ‫حیزبی دیموکرات‪:‬‬ ‫ئەلف ‪ -‬حیزبی دیموکڕات دوای وه‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ی‬ ‫یه‌کیه‌تیی خۆی و له‌ کۆنگره‌ی داهاتوو(کۆنگره‌ی ‪ )١٦‬دا‪،‬‬ ‫ڕێوشوێن بۆ چۆنیەتیی بەکاربردنی ئەو دەستەواژانە‬ ‫پەسند دەکا کە بە ناو و ناسنامەی حیزبی دیموکڕات‬ ‫دەژمێردرێن‪.‬‬ ‫ب ‪ -‬ســه‌رجــه‌م ئ ـه‌ســنــاد و ئــارشــیــوی ه ـه‌مــوو‬ ‫ئورگانه‌کانی حیزب له‌ هه‌ر دووال‪ ،‬ئیمکاناتی ته‌داروکاتی‬ ‫و خه‌ده‌ماتی‪ ،‬که‌لوپه‌لی ئورگانه‌کان‪ ،‬چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نی‪،‬‬ ‫ئیمکاناتی راگه‌یاندن(رادیۆ و تیڤی‪ ،‬رۆژنامه‌ و سایت‪،‬‬ ‫س ـه‌رچــاوه‌ی داه ــات و دارایـــی نـه‌قــدی و سه‌رمایه‌و‬ ‫که‌لوپه‌ل و ئه‌مالکی حیزبیی هـه‌ر دووال به ‌ڕوونــی‬ ‫لیستیان ده‌گیرێ و ده‌بنه‌ مڵکی حیزبی دیموکراتی‬ ‫یه‌کگرتوو)‪.‬‬ ‫ج ‪ -‬له‌ ماوه‌ی نزیک به‌ حه‌وت ساڵی ڕابردوودا‬ ‫ه ـه‌ر بــڕیــارێــک ل ـه‌ ه ـه‌ر الیــه‌ک درابـــێ ک ـه‌ به‌رهه‌می‬ ‫حــاڵ ـه‌تــی نــائــاســایــی نــێــوان دیــمــوکــرات ـه‌کــان بــووبــێ‪،‬‬ ‫هه‌ڵده‌وه‌شێندرێته‌وه‌ و به‌تاڵ ده‌کــرێ و له‌ ئیعتبار‬ ‫ده‌که‌وێ‪.‬‬ ‫د ‪ -‬چ له‌ باری سیاسی و پێوه‌ندی و دیپڵۆماسی‬ ‫و هه‌ڵوێست و ڕوانگه‌ی حیزبه‌وه‌‪ ،‬چ له‌ باری ته‌شکیالت‬ ‫و نــه‌زم و ئــیــنــزبــاتــەوە‪ ،‬ئایین نــامـه‌ و ه ـه‌مــوو شته‌‬ ‫هاوبه‌شه‌کان یه‌کسان ده‌کرێن و و ده‌بــن به‌ خه‌ت‬ ‫و رێبازو بڕیاری حیزبی یەکگرتوو‪ .‬به‌اڵم ئه‌گه‌ر له‌‬ ‫یه‌کێک له‌ بواره‌کانی سیاسی‪ ،‬ته‌شکیالتی و مودیرییه‌تی‪،‬‬ ‫ئیداری و هتد دا جیاوازییه‌ک به‌رچاو کـه‌وت‪ ،‬هه‌و‌ڵ‬

‫ده‌درێ پێش به‌ستنی کۆنگره‌ خوێندنه‌وه‌ی هاوبه‌شیان‬ ‫بۆ بدۆزرێته‌وه‌‪ ،‬ئەگینا لە کۆنگرە دا بڕیاڕیان لە سەر‬ ‫دەدرێ‪.‬‬ ‫و ‪ -‬پـــاش ه ـه‌ڵــگــیــرانــی هــه‌م ــوو ه ـه‌نــگــاوه‌کــانــی‬ ‫وه‌سه‌ریه‌ککه‌وتنه‌وه‌ی حیزبی دیموکرات‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫یه‌کڕێزییه‌‌کی پته‌و و واقیعی له‌ نێو حیزب دا بێته‌ ئاراوه‌‬ ‫و هه‌ر دووال به‌ته‌واوی پێی پابه‌ند بن‪ ،‬به‌ بڕیارێکی‬ ‫تایبه‌ت‪ ،‬کۆنگره‌ی ‪ ١٦‬مێژووی ئه‌و چه‌ند ساڵه‌ی هەر‬

‫قۆناغی دووهەم(ئامادەکاری بۆ کۆنگرە)‬ ‫هەیئەتە دیاریکراوەکان‪:‬‬ ‫‪ -١‬جه‌دوه‌لێک بۆ زه‌مینه‌سازیی خستنه‌وه‌سه‌ریه‌کی‬ ‫ئۆرگانه‌کان و به‌شه‌ هاوشێوه‌کانی هه‌ردوو ال ئاماده‌‬ ‫ده‌کەن‪ .‬له‌م پێوه‌ندییه‌ش دا‌‪:‬‬ ‫ لیستی پێرسۆنیل (کادر و پێشمەرگە)‪ ،‬ئاماری‬‫ئەندامانی ئاشکرا(لە کوردستان و دەرەوەی واڵت)‬ ‫لیستی دارایی و ئیمکاناتی ئۆرگان و به‌شه‌ هاوشێوه‌کانی‬

‫جێبەجێکردنی‌ ئه‌م ئه‌رکانه‌ ده‌بێ‪:‬‬ ‫ گه‌اڵله‌ی به‌رنامه‌ و پێڕه‌وی نیوخۆی حیزب بۆ‬‫په‌سندکردن له‌ کۆنگره‌ی داهاتوودا ئاماده‌ ده‌کا‪.‬‬ ‫ به‌رنامه‌ و میکانیزمی به‌ستنی کۆنفرانسه‌کانی‬‫کوردستان و ده‌ره‌وه‌ی واڵت و پێکهێنانی کۆنگره‌‬ ‫پێشنیار ده‌کا‪.‬‬ ‫ لیستی ئه‌ندامانی ته‌شکیالتیی هه‌ر دووال‪ ،‬له‌ کاتی‬‫دیاریکراودا دا وه‌رده‌گرێ‪.‬‬ ‫شێوه‌ و میکانیزمی گونجاو بۆ هه‌ڵبژاردنی‬ ‫ ‬‫کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له‌ کۆنگره‌ دا‪ ،‬ده‌دۆزێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ ئه‌و به‌ڵگه‌نامانه‌ی ده‌بێ له‌ کۆنگره‌ دا باسیان له‌‬‫سه‌ر بکرێ و په‌سند بکرێن‪،‬گه‌اڵڵه‌ ده‌کا‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ڕێوشوێنە پێشنیارییەکان و ئــەو قـــەرار و‬ ‫بڕیاڕانەی دوو هەیئەتەکە لەسەری ساغ دەبنەوە‪ ،‬بە‬ ‫پەسەندی ڕێبەریی هەر دوو الیەنی‪ ،‬دەگەیەنن‪.‬‬ ‫تێبینیی‪:١‬‬ ‫کۆنگره‌ی ‪ ١٦‬به‌ پێی پێڕه‌وی نیوخۆ له‌ ئه‌ندامانی‬ ‫ڕێبه‌ریی هه‌ر دوو الی دیموکڕات (هه‌ڵبژێردراوانی‬ ‫کۆنگره‌ و ڕاوێژکارانی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی) و ڕێژه‌یه‌ک‬ ‫له‌ نوێنه‌رانی کادرەکان‪ ،‬پێشمەرگەکان و ئه‌ندامان که‬ ‫ئه‌و دوو ڕێبه‌رییه‌ له‌ سه‌ری ساغ ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬پێک دێت‪.‬‬ ‫تێبینیی‪:٢‬‬ ‫بــە ئــامــانــجــی پێکهاتنی زۆرتــریــن هــاوفــکــری و‬ ‫هــەمــاهــەنــگــی لــە بــــارەی ک ــاروب ــاری پــێــوەنــدیــدار بە‬ ‫کۆنفڕانسەکان‪ ،‬بەر لە دەستپێکردنی کۆنفڕانسەکانی‬ ‫پێش کۆنگرە‪،‬کۆبوونەوەیەکی هاوبەش بە بەشداریی‬ ‫ئەندامانی ڕێبەریی هەر دوو ال و هەیئەتە دیاریکراوەکان‬ ‫و کۆمیتەی ئامادەکردن پێک دێت‪.‬‬ ‫قۆناغی سێهەم(قۆناغی کۆتایی)‬

‫دوای تــەواوبــوونــی کــۆنــفــرانــســەکــان‪ ،‬هــەر دوو‬ ‫کۆمیتەی ناوەندی‪ +‬هەیئەتە دیاریکراوەکان و کۆمیتەی‬ ‫ئامادەکردنی کۆنگرە) لە کۆبوونەوەیەکی هاوبەش دا‪:‬‬ ‫لە ژێر ڕووناکایی ئەم راستییەدا‪ ،‬بۆ ئەوەی هەر دوو الی دیموکرات بە یەکەوە بتوانن‬ ‫‪ -١‬گوێ لە راپۆرتی کۆمیتەی ئامادەکردنی کۆنگرە‬ ‫حیزبی دیموکراتێکی بە هێز و یەکگرتوو‪ ،‬بۆ واڵمدانەوە بە چاوەڕوانییەکانی کۆمەاڵنی خەڵک و‬ ‫دەگرن و هەڵی دەسەنگێنن‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ڕاپۆرتی سیاسیی ئامادەکراو بۆکۆنگرە تاو‬ ‫جێبەجێکردنی رەسالەتە مێژووییەکەی ئامادە بکەن‪،‬حیزبی دیموکراتی کوردستان ئەم گەاڵڵەیە بە‬ ‫وتوێ دەکەن و پەسەندی دەکەن‪.‬‬ ‫مەبەستی وەسەریەکخستنەوەی دیموکراتەکان پێشنیار دەکا‪:‬‬ ‫‪ -٣‬لە سەر بەڵگەنامە پێشنیارییە ئامادەکراوەکان‬ ‫کە دەبێ کۆنگرە دەنگیان پێ بدا‪ ،‬بڕیار دەدەن‪.‬‬ ‫‪ -٤‬شــێــواز و میکانیزمی هەڵبژاردنی کۆمیتەی‬ ‫دوو به‌شی دیموکرات به‌ مــێــژووی حیزب به‌گشتی هه‌ر دوو ال و ئاییننامه‌کانیان‪ ،‬له‌گه‌ڵ یه‌کتر ئاڵوگۆڕ ناوەندی لەکۆنگرەی ‪ ١٦‬دا پەسەند دەکەن‪.‬‬ ‫دەناسرێ‪.‬‬ ‫ده‌کەن‪.‬‬ ‫‪ -٥‬کــۆنــگــرەی ‪ ،١٦‬کــۆنــگــرەی یــەکــگــرتــنــەوەی‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫ب‬ ‫‌ش‬ ‫ه‬ ‫ـ‬ ‫ـاوب‬ ‫ـ‬ ‫ه‬ ‫سمیناری‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫‌‬ ‫‌و‬ ‫ه‬ ‫ـ‬ ‫ـوون‬ ‫ـ‬ ‫ـۆب‬ ‫ـ‬ ‫ک‬ ‫ـۆڕو‬ ‫ـ‬ ‫ک‬ ‫‬‫دیموکراتەکان دەبێ و رەسمییەت بە یەکبوونەوەی‬ ‫قــۆنــاغــەکــانــی یـه‌کــگــرتــنــەوە‌(مــیــکــانــیــزم و مه‌به‌ستی ئاڵوگۆڕکردنی ئه‌زموونه‌کان و دروستبوونی ڕیزەکانی حیزبی دیموکڕات دەدا‪.‬‬ ‫هەنگاوەکان)‪:‬‬ ‫دید و تێگه‌یشتنی هاوبه‌ش له‌ بــاره‌ی کار و ئه‌رکی‬ ‫داهاتوو‪ ،‬له‌ نیوان ئۆرگان و به‌ش ‌ه هاوشێوه‌کان پێک‬ ‫تێبینی‪:٣‬‬ ‫قۆناغی یەکەم (قۆناغی دەسپێک)‪:‬‬ ‫ده‌هێنن‪.‬‬ ‫ئــەو حاڵەتانەی لەوانەیە لە نێوان دوو الیــەن دا‬ ‫وەک دەسپێکی پــڕۆســەی یەکگرتنەوە‪،‬کۆمیتەی‬ ‫ ڕێوشوێنی پێشنیاری بۆ سازماندانه‌وه‌ی هێزی جێی باس و مناقشە و ناکۆکی بن و لەم گەاڵڵەیە دا‬‫ناوەندیی هەر دوو ال‪:‬‬ ‫کارو شوێنی نیشته‌جێ بوونی هه‌ر ئۆرگان و به‌شێک نەهاتوون‪ ،‬بە پێی گرنگییان‪ ،‬لە ئاستی هەیئەتەکان یا‬ ‫‪ -١‬پرەنسیپە بناغەییەکانی یەکگرتنەوەی حیزبی و هه‌ماهه‌نگی له‌ نیوانیان دا‪ ،‬گەاڵڵە دەکەن‪.‬‬ ‫دەفتەری سیاسیی هەر دوو ال دا‪ ،‬بڕیاریان لە سەر‬ ‫دیموكرات و بەرنامە بۆ جێبەجێکردنی‪ ،‬پەسەند دەکەن‪،‬‬ ‫‌ک‪،‬‬ ‫ه‬ ‫‌کی‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫‌ی‬ ‫به‌ گــوێــره‌ی زه‌وابــیــت و پێوانه‬ ‫ ‬‫دەدرێ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬هــەیــئــەتــەکــانــی خــۆیــان بــۆ جێبەجێکردنی پله‌ و پایه‌ و مه‌وقعییه‌تی ته‌شکیالتیی هه‌ر کــادر و‬ ‫هەنگاوەکانی پڕۆسەی یەکگرتنەوە ڕادەسپێرن‪.‬‬ ‫پێشمه‌رگه‌ و ئه‌ندامێک (له‌ هه‌ر الیه‌ک له‌م دوو الیه‌نه‌‬ ‫حیزبی دیموکراتی کوردستان‬ ‫‪ -٣‬بە هەماهەنگی لە گەڵ یەکتر‪ ،‬لە سەر زەمانی بێت)‪،‬لە الی خۆیان سه‌بت و جێگیر ده‌کەن‪.‬‬ ‫دەفتەری سیاسی‬ ‫گرتنی کۆنگرەی ‪ ،١٦‬وەک دوا هەنگاوی پڕۆسەی ‬ ‫یەکگرتنەوە‪ ،‬ساغ دەبنەوە‪.‬‬ ‫‪ -٢‬کۆمیته‌یه‌کی هــاوبــەش بــۆ ئــامــاده‌ کردنی‬ ‫کــۆنــگــره‌ی ‪ ١٦‬پێشنیار دەکـــەن ‪ .‬ئــەرکــی کۆمیتەکە‬


‫‪3‬‬

‫لە خوێنەرانەوە‬

‫‪٣٠‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫سه‌رنج بده‌ن!‬ ‫« کوردستان» هه‌موو ژماره‌یه‌ک هه‌ڵبژارده‌یه‌ک له‌و راپۆرت‌و هه‌وااڵنه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزب‪ ،‬یان خوێنه‌رانی ئه‌م رۆژنامه‌ی ‌ه ب ‌ه راگه‌یه‌نه‌کانی حیزب ده‌که‌ن له‌م الپه‌ڕه‌یه‌دا باڵو ده‌کاته‌وه‌‪ .‬داوا ل ‌ه‬ ‫خوێنه‌ران ده‌که‌ین له‌گه‌ڵ راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کانیان‌دا وێنه‌ی پێوه‌ندیدار ب ‌ه بابه‌ته‌که‌ش بنێرن‪.‬‬

‫دوو سەرباز لە گوندی بێتووش وەسەر مین پەڕین‬ ‫ڕۆژی شەممە ‪23‬ی خاکەلێوە دوو سەرباز لە گوندی بێتووشی ناوچەی‬ ‫سەردەشت کەوتنە سەر مین‪ .‬یەک لەوان بە هۆی ئەو تەقینەوەیە القی لە‬ ‫دەست داوە‌و سەربازەکەی دیکەش دەستی پەڕیوە‪ .‬ڕۆژی دووشەممە ‪25‬ی‬ ‫خاکەلێوە کاتژمێر ‪9‬ی بەیانی‪ ،‬ئەو دوو سەربازە بریندارە دوو ڕۆژ دوای‬ ‫ڕووداوەکە بە هێلیکۆپتێر لە پاسگای بێتووشەوە ڕەوانەی شاری سنە کران‪.‬‬ ‫بە پێی زانیارییەکان ئەو دوو سەربازە لە گەڵ فەرماندەکەیان چووبوونە‬ ‫سەر ڕێی کاسبکاران‌و کۆڵبەران‪ .‬پێویستە بگوترێ کە فەرماندەری ئەو‬ ‫پاسگایە بە نیاز بووە ڕووداوەکە لە خەڵک بشارێتەوە بەاڵم جگە لەوەی‬ ‫کە کاروانچیان دەنگی تەقینەوەکەیان بیستووە‪ ،‬سەربازانی ئەو پاسگایەش‪،‬‬ ‫ڕاستیی ڕووداوەکەیان الی خەڵکی ناوچە درکاندوە‪.‬‬ ‫هەر بۆ ڕیگری لە خەڵک بە تایبەتی کاسبکاران‪ ،‬لە نێوان قەلەڕەشێ و‬ ‫کەپران‪ ،‬دیژبانییان داناوە و هەر شتیک‌و هەر کەسێک لێی بەگومان بن‬ ‫دایدەبەزێنن و دەی پشکنن‪.‬‬ ‫سەردەشت‪ ،‬لە تەرخانەوە‬ ‫**‬ ‫‌‬

‫تێداچوونی خۆفرۆشێک لە ڕووداوی هاتوچۆ دا‬

‫مۆرەیەکی گرنگی کۆماری ئیسالمی لە ناوچەی سەردەشت بە ناوی‬ ‫خالیدی حەسەنەسووری زەڵێ‪ ،‬کە ماوەیەکی زۆر بوو کاری سیخوڕیی‬ ‫بۆ دامودەزگا سەرکوتکەرەکانی کۆماری ئیسالمی دەکرد‪ ،‬لە کاتێک دا لە‬ ‫جادەی نێوان سەقز‪ -‬مەریوان ماشێنی لێدەخوڕێ ‪ ،‬ماشێنەکەی دەکەوێتە‬ ‫ژێر ماشێنێکی گــەورە‪ .‬بە هۆی ئەو ڕووداوە بۆ خۆی دەکــوژرێ و ‪3‬‬ ‫کەسیش کە لە گەڵی دەبن‪ ،‬بە توندی بریندار دەبن‪ .‬ناوبراو جگە لە کاری‬ ‫جاسووسی‌و خۆفرۆشی‪ ،‬ماوەی دوو ساڵ بوو کاری بەرهەمهێنانی مادە‬ ‫سڕکەرەکان بە تایبەتیی شیشەی دەکــرد‪ .‬مەرگی ئەو مــۆرە بەدکار‌و‬ ‫بەدناوەی ڕێژیم بووە خۆی خۆشحاڵیی خەڵکی ناوچەی سەردەشت‪.‬‬ ‫لە‪ :‬ڕۆژین مەلەکی‌یه‌وه‬ ‫**‬

‫دیسان خۆکوژیی کچان‌و ژنان‬

‫خۆکوژی بە گوڵلەی تاپڕ‬

‫دلێر لە ناوچەی گەورکی سەقزەوە‬ ‫سەعات ‪2‬ی پاشنیوەڕۆی شەممە ‪16‬ی خاکەلێوە‪ ،‬کچێک بە ناوی‬ ‫کەژاڵ کچی ڕەحمان‪ ،‬لە گوندی سیادەرە کە تازە نامزەد کرابوو‪ ،‬بە تفەنگی‬ ‫تاپڕ کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا‪.‬‬

‫ژنێکی دووگیان بە منداڵی ‪8‬مانگەوە خۆی سووتاند‬ ‫ڕۆژی ‪17‬ی خاکەلێوە لە گوندی خانکەندیی ناوچەی چۆمی مەجیدخان‪،‬‬ ‫ژنێک بە ناوی مەرزییە قارەمانی لە تەمەنی ‪ 20‬ساڵی‌دا لە حاڵێک دا دوو‬ ‫گیان بوو و منداڵەکەی ‪ 8‬مانگە بوو‪ ،‬خۆی سووتاند‪ .‬ناوبراو لە کاتێک دا‬ ‫خۆی سووتاندوە کە مێرد و خەسوو و خەزووری لە ماڵ نەبوون و چوون‬ ‫بۆ بۆکان‪ .‬ئەو ژنە لە کادێن‪ ،‬ئاگری لە خۆی بەردەدا‪.‬‬ ‫**‬

‫تەقەی هێزەکانی ڕێژیم لە کاسبکاران‬

‫شەوی ‪ 18‬لە سەر ‪19‬ی خاکەلێوە‪ ،‬کاسبکارێک بە نــاوی سەالحی‬ ‫مامەی لە الیەن هیزەکانی کۆماری ئیسالمی لە شوێنێک بە ناوی قڕگە‬ ‫لە دەشتی وەزنێ ‪ ،‬تەقەی لێ‌دەکرێ‌و بریندار دەبێ‪ .‬پیویستە بوترێ کە‬ ‫ناوبراو هیچ بارێکی پێ نەبووە و تەنیا پێشبار بووە‪.‬‬ ‫جەنگی لە ناوچەی سەردەشتەوە‬ ‫**‬

‫کارمەندێکی شارەداری لە بۆکان خۆی هەاڵوەسی‬

‫ڕۆژی دووشــەمــمــە ‪11‬ی خاکەلێوە لــە گــەڕەکــی «کــوی محمدی»‪،‬‬ ‫کارمەندێکی شارەداری لە ماڵەکەی خۆی دا‪ ،‬خۆی هەاڵوەسی‌و کۆتایی بە‬ ‫ژیانی خۆی هێنا‪ .‬هۆی خۆکوشتنی ئەم کارمەندە‪ ،‬هێشتا ڕوون نەبۆتەوە‪.‬‬ ‫«هیوا چیا» لە بۆکانەوە‬ ‫**‬

‫خۆکوژیی دوو خوشک لە دیواڵن‬ ‫ڕۆژی یەکەمی خاکەلێوەی ئەمساڵ‪ ،‬دوو خوشک بە ناوەکانی عەسەل‬ ‫تەمەن ‪ 18‬ساڵ و ئوسرا موحەممەدی تەمەن ‪ 21‬ساڵ‪ ،‬کچی عارف خەڵکی‬ ‫شاری دیواڵن‪ ،‬بە هۆی کێشەی بنەماڵەییەوە‪ ،‬لە ڕێگای خواردنی حەبەوە‬ ‫دەستیان دایە خۆکوژی‪ .‬لە ئاکام‌دا عەسەل لە نەخۆشخانەی تەوحیدی‬ ‫شاری سنە‪ ،‬گیانی لە دەست دا‌و ئوسرا لە نەخۆشخانەلە ژێر چاوەدێریی‬ ‫پزیشکی دایە‌و لە گەڵ ئاسەوارەکانی ئەم رووداوە‪ ،‬دەست و پەنجە نەرم‬ ‫دەکا‪.‬‬ ‫لە «لەیالخ»ەوە‬

‫درێژەی‪:‬‬

‫خۆبواردنی دەوڵەت لە سەرمایەدانان‌و نەبوونی کارخانە‌و سیاسەتی‬ ‫هاندەری سەرمایەدانان لە سەقز بووە بە هۆی ئەوە ژمارەیەکی زۆری‬ ‫خەڵک پەنا بەرنە بەر کۆڵبەری‪ .‬بە پێی لێکۆڵینەوەیەک‪ ،‬تەمەنی کۆڵبەری لە‬ ‫سەقز زۆر دابەزیوە‌و تەنانەت گەیشتوەتە ‪17‬ساڵ‪ .‬بارودۆخی قەیراناویی‬ ‫یەکەکانی بەرهەمهێنان لە سەقز بۆ نموونە یەکەکانی بەرهەمهێنان لە‬ ‫شارۆچکەی پیشەسازیی قاراوە (قهرآباد)‪ ،‬بووە بە هۆی ئەوە کرێکاران‬ ‫بێکار بن و ڕوو بکەنە کۆڵبەری‪.‬‬ ‫داخرانی یەکە پیشەسازییەکانی وەک کارخانەی قەند‪ ،‬نوشابەسازی‪،‬‬

‫رۆژهه‌اڵتی مه‌ده‌نی‌و به‌فه‌رهه‌نگ‬

‫کــاتــێــک لـــه واڵتــێــکــی وه‌ک ئـــێـــران‌دا‬ ‫سیستمی حاکم بۆ پاساو و ده‌سته‌به‌رکردنی‬ ‫هه‌رمانی خۆی هه‌ر به‌وه‌نده قه‌ناعه‌ت ناکا‬ ‫کــه کۆڵه‌كه‌کانی س ـه‌ره‌ڕۆیــی لــه به‌ستێنی‬ ‫سیاسی‌و حوکمڕانی‌دا‌ڕه‌گ ئاژن بکا‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫بـ ‌ه په‌ره‌پێدانی به‌ئه‌نقه‌ستی هۆکاره‌کانی‬ ‫توندوتیژیی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و نه‌هادینه‌کردن‌و‬ ‫ک ــارپ ــێ ــک ــردن ــی ســیــســتــمــی هــــــه‌زار ســاڵ‬ ‫به‌سه‌رچووی عه‌داڵه‌تی خسووسی (قیساس)‬ ‫لێ‌ده‌بڕێ هه‌تا هاوواڵتیانیش رێک له‌شێوه‌ی‬ ‫خــۆی بــار بێنێ‌و دژه‌مــرۆڤــیــان لێ‌دروست‬ ‫ی ژیر‌و دووربین له‬ ‫بکا‪ ،‬ماف پێشێلکراوان ‌‬ ‫خه‌بات‌و هه‌وڵدانی خۆیان بۆ وه‌ده‌ستهێنان‌و‬ ‫هێنانه‌وه جێی مــافــه زه‌وتــکــراوه‌کــانــیــان‌دا‬ ‫به خۆیان ده‌ڵێنه‌وه که «جیاوازیی ئێمه‌و‬ ‫ئه‌وان ڕاست له‌وه‌دایه که ئێمه وه‌ک ئه‌وان‬ ‫نــاکـه‌یــن»‌و سـه‌ره‌نــجــام باشترین واڵم بۆ‬ ‫به‌ربه‌رییه‌‌ت هه‌ر مه‌ده‌نییه‌ته‌و کاریگه‌رترین‬ ‫چه‌کیش به‌دژی توندوتیژی‪ ،‬شه‌فه‌قه‌ت‪.‬‬ ‫حـــاشـــای لـــێ‌نـــاکـــرێ کـــه ســــــه‌ره‌ڕای‬ ‫ده‌سکه‌وته‌کانی ده‌ســـه‌اڵت بــۆ «وه‌ک خۆ‬ ‫لێ کردنی کۆمه‌ڵگا»‪ ،‬کۆمه‌ڵگای ئێران به‬ ‫به‌راورد له‌گه‌ڵ کۆمه‌‌ڵگا هاوشێوه‌کانی خۆی‬ ‫تا ئێستاش خه‌میرمایه‌کانی کۆمه‌ڵگایه‌کی‬ ‫سالم‌و وشیار‌و پێشکه‌وتنخوازی له ناخی‬ ‫خــۆی‌دا پاراستووه‪ .‬به‌اڵم ئـه‌وه‌ی شیاوی‬ ‫تێڕامان‌و به‌رجه‌ست ‌ه کردنه‌وه‌یه خیسڵه‌ته‬ ‫زات ـی‌و پۆتانسیه‌ل ‌ه نوێیه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫کــوردســتــان لــه‌‌پــێــوه‌نــدی ل ـه‌گ ـه‌ڵ شــێــوازی‬ ‫رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌و مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ڕێژیمێكی‬

‫پەنابردن بۆ کۆڵبەری لە بەر نەبوونی‬ ‫کار و داخرانی یەکەکانی بەرهەمهێنان‬

‫وه‌ک کۆماری ئیسالمی‌دایه که وه‌ک ئاکامێکی‬ ‫سیاسه‌تی هه‌اڵواردنی ده‌وڵه‌تی‪ ،‬له به‌ستێنی‬ ‫سیاسی‌و مێدیایی نه‌یارانی ده‌وڵه‌تیش‌دا‬ ‫پشت گوێ خــراوه‌و به روومــاڵ نه‌کراوی‌و‬ ‫نه‌ناسراوی ماوه‌ته‌وه‪.‬‬ ‫ســـــه‌ره‌ڕای ده‌ســتــڕانـه‌گـه‌یــشــتــنــی وه‌ك‬ ‫پێویست‌و به‌وه‌ختی کۆمه‌ڵگای کورده‌واری‬ ‫به سه‌رچاوه‌کانی کرانه‌وه‌و گه‌‌شه‌سه‌ندن‪،‬‬ ‫به زۆر هۆکاری سیاسی‌و خه‌ڵک ناسی‌و‬ ‫ئــانــتــرۆپــۆلــۆژی‪ ،‬رۆژهــه‌اڵت ــی کــوردســتــان‬ ‫هـه‌ر له بــنـه‌ڕه‌ت ڕا کۆمه‌ڵگایه‌کی کــراوه‌و‬ ‫بــــه‌‌دوور لــه ده‌مـــارگـــرژی‌و کۆنه‌په‌رستی‬ ‫به‌تایبه‌تی له‌‌بواری پێکه‌وه ‌ژیان‌و پێوه‌ندییه‬ ‫کــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــیـه‌کــان‌دا بـــووه‪ .‬ل ـ ‌ه س ـه‌رده‌مــی‬ ‫مــۆدێــرن‌و لــه به‌ستێنی ســیــاســیـش‌دا‪ ،‬ئه‌و‬ ‫کۆمه‌ڵگایه هه‌میشه به هه‌ڵوێست پێشه‌نگ‌و‬ ‫بــه ره‌فــتــار نــمــوون ـه‌یــی بــــووه‪ .‬شتێک که‬ ‫لــێــره‌دا به‌تایبه‌تی شیاوی ئــامــاژه‌و مایه‌ی‬ ‫دڵگه‌رمییه ئه‌وه‌یه که ئه‌گه‌ر هه‌تا دوێنێ ئه‌م‬ ‫خیسڵه‌ته له سیاسه‌تکردنی سه‌رده‌مییانه‌و‬ ‫ئاشتیخوازی‌و پاراستنی بایه‌خه مرۆڤی‌و‬ ‫شارستانییه‌کان‌و خــۆبــواردن لــه مێتۆده‬ ‫تێرۆریستی‌و نائینسانییه‌كان له به‌ستێنی‬ ‫خه‌باتی چ ـه‌کــداری‌و شۆڕشگێڕی‌دا خۆی‬ ‫ده‌نواند‪ ،‬ئه‌مڕۆ ئه‌وا سه‌رجه‌م کۆمه‌ڵگایه که‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌‌موو کۆت‌و به‌ند‌و به‌ربه‌سته‌کانی‬ ‫سه‌ر رێگای‪ ،‬ده‌ی ـه‌وێ نه‌ک هه‌ر خیسڵه‌تی‬ ‫پێشکه‌وتنخوازانه‌ی خــۆی به حاکمییه‌تی‬ ‫سـه‌ره‌ڕۆ نیشان بدا‪ ،‬به‌ڵكوو ئه‌و په‌یامه‌ش‬ ‫به به‌ستێنی شۆڕشگێڕی بدا که کاریگه‌ری‌و‬

‫سه‌رکه‌وتنی خه‌بات له وه‌به‌رهێنانی ته‌نیا‬ ‫بوار و به‌ستێنێک‌دا نیه‪ ،‬به‌ڵکوو له ئه‌كتیڤ‬ ‫کردن‌و پێکه‌وه گرێدانه‌وه‌ی سه‌رجه‌م بوار و‬ ‫به‌ستێنه‌کان دایه‪.‬‬ ‫ڕۆژهــه‌اڵتــی کــوردســتــان لــه سـه‌رچـڵ‌و‬ ‫نموون ‌ه جوانه‌کانی بوار‌و به‌ستێنه نانه‌ریتی‌و‬ ‫که‌‌متر باسکراوه‌کانی خه‌باتی سیاسی‌و‬ ‫جووڵه‌ی مه‌ده‌نی که‌می نیه‪ .‬ژنان‌و پیاوان‌و‬ ‫الوانی نیشتمانپه‌روه‌ری رۆژهـه‌اڵت ئه‌مڕۆ‬ ‫هه‌ر به‌وه‌ند ‌ه قه‌ناعه‌ت ناکه‌ن که سه‌ره‌ڕای‬

‫لوولەی پردی ئێتیلین و هەر وەها کارخانە گەورەکانی وەک کارخانەی‬ ‫دوخانیاتی سەقز‪ ،‬بێکاریی ژمارەیەکی زۆر لە کرێکاران‌و پەنابردنی ئەوان‬ ‫بۆ کۆڵبەریی لێ کەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫هەر بۆ خۆم لە سەقز زیاتر لە ‪ 10‬کەس دەناسم کە تەمەنیان لە نێوان‬ ‫‪ 17-22‬ساڵ دایە کە دەچنە شارەکانی سەردەشت و بانە و مەریوان و لە‬ ‫ڕێگای کۆڵبەرییەوە بژیوی خۆیان بە دەست دێنن‪ .‬ئەمە لە حاڵیک دایە کە‬ ‫دەوڵەت هیچ هەوڵێک بۆ دامەزراندنی الوانی سەقز نادا‪.‬‬ ‫« چاوەڕێ» لە سەقزەوە‬ ‫**‬

‫بەڕێوەچوونی چوارەمین فستیڤاڵی فولکلۆری لە شاری پیرانشار‬ ‫لە پیرانشارەوە «کوردۆ» و «شاخەوان»‬

‫لە ڕۆژەکانی ‪ 28‬و ‪29‬ی خاکەلێوە لە شاری پیرانشار لە الیەن دوو‬ ‫بنکەی هونەریی «ڕووناک» و «الهە هنر»‪ ،‬چوارەمین فستیڤاڵی فولکلۆری‬ ‫بە بەشداریی هونەرمەندانی هەر چوار پارێزگەی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫بۆ الوک‌و حەیران و بەند و گۆرانیی ڕەسەنی کوردی بەڕێوە چوو‪ .‬لەم‬ ‫فستیڤاڵە دا‪ ،‬وێڕای پێشکێش کرانی بەرهەمی فۆلکلۆریی جۆراوجۆر لە‬ ‫الیــەن هونەرمەندانەوە‪ ،‬کۆمەڵێک باس و بابەت لە الیــەن شــارەزایــان و‬ ‫پسپۆرانی بواری فۆلکلۆرەوە پێشکێش کران‪.‬‬ ‫لە پەراوێزی ئەم فستیڤاڵە دا‪ ،‬پێشانگەیەکیش بۆ‪ 40‬تابڵۆ لە تابڵۆکانی‬ ‫هونەرمەندی پیرانشاری سەید ئەسعەد عــەلــیــزادە بــەڕێــوە چــوو‪ .‬ئەم‬ ‫تابڵۆیانە وێنەی هونەرمەندانی کوردبوون کە ئەم هونەرمەندە پیرانشارییە‬ ‫کێشابوونیەوە‪.‬‬ ‫**‬

‫کێ لە پشت خنکاندنەکانی شاری مەریوانەوەیە؟‬

‫لــە م ــاوەی نزیک بــە یــەک مانگی ڕابـ ــردوو دا‪ ،‬لــە شــاری مــەریــوان‬ ‫چەندین نموونەی خۆخنکاندن ڕوویان داوە‪ .‬بە هۆی ئەم ڕووداوانــە تا‬ ‫ئێستا ‪ 9‬کەس گیانی خۆیان لە دەست داوە‪ .‬دوو کەس لە قوربانییەکان‬ ‫نۆدشەیی بوون‪ .‬دووپیاو و ئافرەتێک کە دەگوترێ خەڵکی کانی دینارن‌و‬ ‫تەرمەکانیان لە ژێر پردێک لە بەینی گاڕانی‌و مەریوان دۆزراوەتەوە‪ .‬یەکێک‬ ‫لە خنکاوەکان‪ ،‬نەناسراو بووە‪ .‬یەکێکی دیکە لە قوربانییەکان‪ ،‬خەڵکی ئاوایی‬ ‫ڕواری مەریوان بوو‪ .‬زۆربەی ئەو تەرمانە تەنافی شین لە ملیان دابووە‌و‬ ‫شیمانەی ئەوە دەکرێ ئەم ڕووداوانە دەستێکی دیاریکراو لە پشتیان بێت‌و‬ ‫بە پێی بەرنامەیەکی لە پێش‌دا داڕێژراو بەڕێوە چووبن‪ .‬لە نێو خەڵک دا‬ ‫دەنگۆی ئەوە هەیە کە گرووپێک بە ناوی سەدەف ئەم تاوانانەی ئەنجام‬ ‫داوە‪ .‬سەرچاوەکانی ئەم زانیارییانە وای بۆ دەچن کە ئەم گرووپە سەر‬ ‫بە دام و دەزگاکانی ڕێژیم بێت‌و لە نێوخۆیان دا تووشی کێشە‌و ناکۆکی‬ ‫هاتبن‌و وەک تۆڵە ستاندنەوە لە ڕقەبەران‌و بەرامبەرەکانیان‪ ،‬بەم جۆرە‬ ‫لە ناویان بردبن‪ .‬ئەو کەسانەی کوژراون کەسانی ئاسایی ناو کۆمەڵن و‬ ‫پێوەندییەکی ئەوتۆیان لە گەڵ چاالکیی سیاسیی و مەدەنی نییە‪.‬‬

‫تـه‌نــیــا یــه‌ک ســاڵــی رابـــــردووی جموجۆڵه‬ ‫مه‌ده‌نی‌و شارستانییه‌کانی ڕۆژهـه‌اڵت چاو‬ ‫لێ‌بکه‌ین‪ ،‬بــه ه ـه‌مــوو ئــه‌و ک ـه‌ســان ـه‌وه که‬ ‫به سووچی داکــۆکــی له مــاف‌و که‌رامه‌تی‬ ‫هاوزمانه‌کانیان ره‌وان ـه‌ی به‌ندیخانه کران‪،‬‬ ‫بــه هـه‌مــوو ئ ـه‌و ده‌ر‌و ده‌شـ ـت‌و چیایانه‌ی‬ ‫به هه‌نگاوی ژینگه‌پارێزان رووپێو کران‌و‬ ‫پاک کرانه‌وه‪ ،‬به هه‌موو ئه‌و سه‌رانه‌ی له‬ ‫هاوپێوه‌ندی له‌گه‌ڵ «مــاهــان»دا تاشران‪،‬‬ ‫به هه‌موو ئه‌و تاپڕانه‌وه که شکێندران‪ ،‬به‬

‫ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان له سه‌رچڵ‌و نموون ‌ه جوانه‌کانی بــوار‌و به‌ستێنه‬ ‫نانه‌ریتی‌و که‌‌متر باسکراوه‌کانی خه‌باتی سیاسی‌و جووڵه‌ی مه‌ده‌نی که‌می‬ ‫نیه‪ .‬ژنان‌و پیاوان‌و الوانی نیشتمانپه‌روه‌ری رۆژهه‌اڵت ئه‌مڕۆ هه‌ر به‌وه‌ند‌ه‬ ‫قه‌ناعه‌ت ناکه‌ن که ســه‌ره‌ڕای هه‌‌موو ق ‌هد‌ه‌غه‌ییه‌کان ته‌نیا ته‌عبیر له‬ ‫وشیاریی پ ــاراوی نه‌ته‌وه‌ییان بکه‌ن یا ده‌ســت بده‌نه چاالکیی ئه‌ده‌بی‌و‬ ‫فه‌رهه‌نگی‪ ،‬به‌ڵکوو ده‌یانه‌وێ خه‌م له پاراستنی سروشت‌و شوێنه‌واره‌کان‌و‬ ‫زیندوو ڕاگرتنی که‌له‌پوور‌و نوێکردنه‌وه‌ی به‌هاکانی هاوپێوه‌ندی‌و بیناتنانی‬ ‫پرده نافه‌رمییه‌کان له‌گه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌‌ش بخۆن‪.‬‬ ‫هــه‌‌مــوو ق ـه‌د‌ه‌غ ـه‌یــی ـه‌کــان ته‌نیا ته‌عبیر له‬ ‫وشــیــاریــی پــــاراوی ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــیــان بــک ـه‌ن یا‬ ‫ده‌ست بده‌نه چاالکیی ئه‌ده‌بی‌و فه‌رهه‌نگی‪،‬‬ ‫ب ـه‌ڵــکــوو ده‌یـ ــان ـــه‌وێ خـــه‌م ل ــه پــاراســتــنــی‬ ‫ســـروشـــت‌و شـــوێـــنـــه‌واره‌کـــان‌و زیــنــدوو‬ ‫ڕاگرتنی که‌له‌پوور‌و نوێکردنه‌وه‌ی به‌هاکانی‬ ‫هاوپێوه‌ندی‌و بیناتنانی پرده نافه‌رمییه‌کان‬ ‫لـه‌گـه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌‌ش بــخــۆن‪ .‬ئه‌گه‌ر‬

‫هه‌موو ئه‌و قه‌فه‌سانه‌وه که سووتێندران‌و به‬ ‫هه‌موو ئه‌و ژنانه‌وه که به ئازایه‌تیی خۆیان‬ ‫پێیان خسته نێو به‌ستێنی گشتی‌و به‌شداریی‬ ‫محه‌للی‪ ،‬ده‌بینین که رۆژهه‌اڵتی کوردستان‬ ‫چه‌نده به که‌سانی به‌‌ئه‌زموون‌و به‌مشوور‌و‬ ‫رووناکبیرانی خوێنده‌وار‌و به‌وزه ته‌نراوه‌و‬ ‫چه‌نده پڕه له بیری جــوان‌و خه‌یاڵی به‌رز‬ ‫کــه ئــه‌گــه‌ر پــۆتــانــســی ـه‌ل ـه‌ک ـه‌ی بــه ئــاقــاری‬

‫«سۆران» و هاوڕییانی لە مەریوانەوە‬

‫گونجاوی خۆیدا ده‌کار بخرێ‪ ،‬ده‌توانێ ببێته‬ ‫سه‌رمه‌شق نه‌ک هه‌ر له ئێران‌دا به‌ڵکوو له‬ ‫سه‌رجه‌م کوردستان‌و ناوچه‌ش‌دا‌‪ ،‬و نه‌ك‬ ‫ته‌نیا بۆ سه‌رخستنی خه‌باتی ئازادیخوازانه‪،‬‬ ‫به‌ڵکوو بۆ داڕشتنی بنیاته‌کانی کۆمه‌ڵگایه‌کی‬ ‫سالم‌و زیندووی دوارۆژیش‪.‬‬ ‫س ـه‌رنــجــڕاکــێــش ـ ‌ه کــه وه‌بــیــر خــۆمــانــی‬ ‫بێنینه‌وه که ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر ڕاســت له‌و‬ ‫سه‌روبه‌نده‌دا ئه‌وه له کوردستان‌و له سه‌قز‬ ‫بووکه «ئه‌ولیای ده‌م ــم»ی قوربانییه‌کان‬ ‫له دوو مه‌حکووم به ئێعدام خۆش بوون‌و‬ ‫نه‌یانهێشت تێئاتری سه‌ر شه‌قامی کۆماری‬ ‫ئیسالمی بۆ په‌ره‌پێدانی واقیعی وه‌حشیگه‌ری‬ ‫به‌ڕێوه بچێ‪ ،‬ئه‌گه‌رچی ئه‌و کاته به‌قه‌د‌ه‌ر‬ ‫لــێــخــۆشــبــوونــی دایــکــ ‌ه ک ــوڕک ــوژراوه‌کـ ـه‌ی‬ ‫ئه‌مساڵ باس نه‌کرا‪..‬‬ ‫ه ـه‌مــووی ئـه‌مــانــه ب ـ ‌ه مــانــای نه‌بوونی‬ ‫ن ــم ــوونــ ‌ه پـــێـــچـــه‌وانـــه‌کـــان‌و ســــڕانــــه‌وه‌ی‬ ‫دیارده‌‌گه‌لی د‌زێــوی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫لــه ڕۆژه ـه‌اڵتــی کــوردســتــان نیه‪ ،‬به‌تایبه‌ت‬ ‫که کۆماری ئیسالمی سااڵنی ساڵه هه‌وڵ‌و‬ ‫هیممه‌تێکی زۆری لــه‌م پــێــنــاوه‌دا ده‌ک ــار‬ ‫خستووه‪ .‬به‌اڵم ئه‌وه‌ی ده‌بێ ئێستا یادداشت‬ ‫بکرێ‌و ئاکامگیریی ب ـه‌کــرده‌وه‌ی لێ‌بکرێ‬ ‫ئه‌وه‌یه که له‌‌ژێر پێستی ڕۆژهه‌اڵتی نیشتمان‬ ‫جووڵه‌ی ده‌مارێک هه‌تا دێ زیاتر هه‌ست‬ ‫پ ـێ‌ده‌كــرێ‪ ،‬ده‌مــارێــک که ده‌یـ ـه‌وێ خوێنی‬ ‫کامڵبوون‌و پێشکه‌وتن له له‌شی کۆمه‌ڵگادا‬ ‫بگێڕێ‌و خیسڵه‌تێکی فره ئاست‌و فره واڵم به‬ ‫پرۆژه‌‌ی سیاسی ببه‌خشێ‪ .‬ئه‌و خیسڵه‌ته‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی که «ئالێکسی دو تۆکڤیل»‬ ‫له‌پێوه‌ندی لـه‌گـه‌ڵ کۆمه‌ڵگای ئه‌مریکایی‬ ‫سه‌رده‌می خۆی‌دا ئه‌وه‌نده ئاشقی ببوو و به‬ ‫بنه‌مای سه‌رخانێکی سیاسیی سه‌رکه‌وتووی‬ ‫داده‌نا‪.‬‬


‫‪2‬‬ ‫بریتانیا‬

‫هه‌واڵ و راپۆرت‬

‫‪٣١‬ی خاکەلیوەی ‪٢١ ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٣٠ :‬‬

‫نوێنەری پارلەمانی سوئێد سه‌ردانی‬ ‫کۆمیتەی «لینشۆپینگ»ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی کرد‬

‫‌ سمینارێک‌دا ب ‌ه بۆنه‌ی ‪ 26‬ساڵه‌ی ئه‌نفاڵ‬

‫نوێنه‌ری حیزبی دێموکڕاتی ل ‌ه بریتانیا ل ‌ه سمینارێک‌دا ک ‌ه‬ ‫به‌ بۆنه‌ی ساڵیادی ئه‌نفاڵ به‌ڕێو ‌ه چوو به‌شداری کرد‪.‬‬ ‫ڕۆژی دووشه‌مه‌‪ 18 ،‬ی خاکه‌لێوه‌و لە بیست‌و شه‌شه‌مین‬ ‫ســاڵــیــادی پــڕۆســەی ئــەنــفــال‌دا‪ ،‬نوێنەرایەتیی حکوومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان لە بریتانیا سمینارێکی بۆ لێکۆڵینەوەو‬ ‫باشتر ناساندنی کاره‌ساتی ئەنفال‌و بە ژێنوساید ناساندنی‬ ‫کۆمەڵکوژی و بێسەرشوێن کــردنــی ‪ ١٨٢‬ه ــەزار مرۆڤی‬ ‫بێتاوانی کوردی باشووری کوردستان پێک هێنا‪.‬‬ ‫له‌و سمیناره‌دا نوێنەری حکوومەتی ‌هەرێمی کوردستان‬ ‫لە بریتانیا‪ ،‬لە پیوەندی لەگەڵ ئەنفال‌و داواکــاری کــورد و‬ ‫هەڵوێستی والتانی زلهێز لەو پیوەندەی‌دا چەند قسه‌یه‌کی کرد‪.‬‬ ‫ل ـه‌و ســمــیــنــاره‌دا هیۆ رابــێــرتــســۆن‪ ،‬وەزیـــر کــاروبــاری‬ ‫رۆژهەالتی نێوەڕاست لە وەزارەتی دەرەوەی بریتانیا‪ ،‬پێی‬ ‫لە سەر پەیوەندییە بەردەوامەکانی هەرد دووک حکوومەتی‬ ‫بریتانیا و کوردستان داگــرتــەوە و خۆشحاڵی خــۆی لەو‬ ‫پەیوەندییانە دەربڕی‪ ،‬ئەوە جگە لەوەی کە بۆ جارێکی دیکە‬ ‫پشتیوانی خۆی و حکوومەتەکەی بۆ گەلی کــورد و دۆزە‬ ‫رەواکەی دووپات کردەوە‪.‬‬ ‫ل ـ ‌ه بــڕگـه‌کــانــی دیــک ـه‌ی ئــه‌و ســمــیــنــاره‌دا دوکــتــور فایق‬ ‫نێروەیی‪ ،‬باڵوێزی عێراق ل ‌ه بریتانیا؛ فەالح مستەفا‪ ،‬وەزیری‬ ‫دەرەوەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان؛ نەدیم زەهاوی‪،‬‬ ‫ئەندامی پارلمانی بریتانیا لە حیزبی پارێزگاران‪ ،‬خاتوو مەگ‬ ‫مێن‪ ،‬ئەندامی پارلمانی بریتانیا لە حیزبی کرێکارو بارۆنێس‬ ‫نیکلسۆن‌و الوێن ئەتروشی‪ ،‬کاندیدای لیبەرپارتی بۆ ناوچەی‬ ‫ســاری قسه‌یان کــرد‪ ،‬ئــەوە جگە لــەوەی کۆمەڵێکی زۆر لە‬ ‫ئەندام پارلەمان و کەسایەتییە سیاسیەکانی بریتانیا پەیامی‬ ‫پشتگیری خۆیان بۆ ئەو سمینارە ناردبوو‪.‬‬

‫لەبەشی دووهەمی سمینارکەدا فیلمێکی کورت لەالیەن‬ ‫گوین رۆبێرت بەناوی رێگایەك بۆ ئەنفال پیشان درا و پاشان‬ ‫چەندین کەس کە لە پاش ئەنفالی بە کۆمەڵ و زیندە بە گۆڕ‬ ‫کردنی کەسوکاریان بە زیندویی دەڕچوبوون و ڕزگاریان‬ ‫ببوو‪ ،‬ساتە وەختە تاڵ و پڕ مەترسییەکانی ئەو سەردەمەیان‬ ‫بۆ ئامادەبووان گێڕایه‌وه‌و لە کۆتایی بەرنامەکەدا عەتا موفتی‬ ‫پارچە شیعرێکی مامۆستا شێرکۆ بێکەسی پێشکەش کرد و‬ ‫خاتوو سەیدی ویکیام پارچەی شیعرێکی نەزەند بەگیخان بە‬ ‫ئینگلیسی بەناوی بەرگەڵوو پێشکەش کرد‪.‬‬ ‫شایانی بــاسـ ‌ه بەشێکی بــەرچــاو لــەرەونــدی ک ــورد و‬ ‫ئینگلیسی بەشداری ئەم سمینارە بوونو لە الیــەن حیزبی‬ ‫دیموکراتی کوردستانەوە کاک مەولوود ســوارە‪ ،‬ئەندامی‬ ‫رێبەری حیزب و نوێنەری حیزب لەبریتانیا بەشداری لەو‬ ‫سمینارەدا کرد‪.‬‬

‫نوێنه‌رایه‌تییەکانی حیزبی دێموکرات‌و‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان له‌ هه‌ولێر کۆ بوونەوە‬ ‫دوو شاندی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکراتی‬ ‫کوردستان‌و کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ل ‌ه‬ ‫هه‌ولێر کۆبوونه‌وه‌‪.‬‬ ‫رۆژی چــوارشـه‌مــمـ ‌ه رێــک ـه‌وتــی ‪27‬ی خاکه‌لێو ‌ه‬ ‫شاندێکی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ل ‌ه‬ ‫هه‌ولێر پێکهاتوو ل ‌ه ئیبراهیم زێوه‌یی‌و حسن کاکیلی‪،‬‬ ‫سـه‌ردانــی په‌یوه‌ندییه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی‬ ‫کوردستانیان ل ‌ه شاری هه‌ولێر کردو ل ‌ه الیه‌ن هه‌یئه‌تێکی‬ ‫نوێنه‌رایه‌تیی کۆمه‌ڵ ‌ه ب ‌ه سه‌رپه‌رستیی محمد فرهادزاد ‌ه‬ ‫ت باسیان‬ ‫ئێران‌و سووریه‌‪ ،‬وه‌زعی هێزه‌کانی رۆژهه‌اڵ ‌‬ ‫پێشوازییان لێ کرا ‪.‬‬ ‫له‌و دانیشتنه‌دا چه‌ند بابه‌تێکی پێوه‌ندیدار ب ‌ه پرسی له‌سه‌ر کــراو پێداگری ل ‌ه سه‌ر پێویستیی لێک نێزیک‬ ‫کورد‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌ت بارودۆخی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و بــوونـه‌وه‌ی کــۆرو کۆمه‌ڵ ‌ه سیاسییه‌کانی کوردستانی‬ ‫ئێران کرایه‌وه‌ ‪.‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫ڕۆژی شەممە‪ 23 ،‬ی خاکه‌لێو ‌ه جەبار ئەمین‪ ،‬نوێنەری‬ ‫پارلەمانی سوئێد لە سەر لیستی حیزبی ژینگە سەردانی‬ ‫کۆمیتەی»لینشۆپینگ»ی حیزبی دێموکراتی کوردستانی‌و‬ ‫لە دیدارێکی دۆستانەدا ل ‌ه سه‌ر پرسی ڕەوەنــدی کورد لە‬ ‫تاراوگە‌و ئەرکی کوردانی تاراوگە باسێکی پێشکەش کرد‌و لە‬ ‫سەر هەڵبژاردنەکانی سوئێد بۆ پارلەمانی یەکیه‌تیی ئورووپا‬ ‫لەگەڵ ئەندامانی حیزب بە وردی دوا‪.‬‬ ‫لـه‌و دی ــداره‌دا ئەندامانی حیزبیش بــاس‌و خواستەکانی پــەنــابــەریــان مەترسی لــە س ــەرە دوان‌و‪ ،‬ل ـه‌س ـه‌ر هەندێک‬ ‫خۆیان لەگەڵ ناوبراو هێنایە گــۆرێ‌و بە ئاماژە کــردن بە مەسەلەی پەیوەندیدار بە کێشەو دۆخــی کــورد ئاڵوگۆڕی‬ ‫وەزعیەتی کــورد بە گشتی و داواکاری‌یەکانی بەشێک لە بیروڕا کرا‪.‬‬ ‫پەنابەرانی کــوردو بە تایبەت ئەو کەسانەی کە وەزعیەتی‬

‫کۆبوونه‌وه‌یه‌کی ته‌شکیالتی بۆ ژنان‬ ‫بــه‌شــی ت ـه‌شــکــیــاتــی ئــاشــکــرای‬ ‫کــۆمــیــســیــۆنــی ت ـه‌شــکــیــاتــی حــیــزبــی‬ ‫دێموکراتی کوردستان کۆبوونه‌وه‌یه‌کی‬ ‫سیاسی ئه‌ندامانی ژنــی نیشته‌جێ ل ‌ه‬ ‫که‌مپه‌کانی حیزب پێک هێنا‪.‬‬ ‫ئـــه‌و ک ــۆب ــوونــه‌وه‌یــ ‌ه کــ ‌ه ڕۆژی‬ ‫‌لێوه ل ‌ه یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫شه‌ممه‪23 ،‬ی خاکه ‌‌‬ ‫بنکه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستاندا‬ ‫بـ ـه‌ڕێ ــوه‌چ ــوو‪ ،‬چ ـه‌نــد تـــــه‌وه‌رو باسی‬ ‫جیاوازی ل ‌ه خۆ گرتبوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه سـه‌ره‌تــای ئـه‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا‬ ‫عــیــســمـه‌ت نــســتــانــی بــاســێــکــی ل ـه‌س ـه‌ر‬ ‫چۆنیه‌تیی پێکهێنانی کۆبوونه‌وه‌ک ‌ه کردو‬ ‫ل ‌ه به‌شی یه‌که‌می کۆبوونه‌وه‌که‌دا که‬ ‫ب ‌ۆ باس له‌سه‌ر ڕۆڵــی ژن ل ‌ه مێژوودا‬ ‫تــه‌رخــان ک ــراب ــوو‪ ،‬لــه‌الیــه‌ن زوڵـه‌یــخــا‬ ‫جـه‌شــنــیــیـه‌و ‌ه بــاســێــک پێشکێش کــرا‪.‬‬ ‫زوڵه‌یخا ل ‌ه باسه‌که‌یدا خوێندنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫بــۆ ڕۆڵ‌و پــێــگـه‌ی ژن ل ـ ‌ه س ـه‌رده‌مــی‬ ‫که‌وناره‌و ‌ه تا ئێستا و تیشکیان خست ‌ه‬

‫ســـه‌ر ڕوانــیــنــی پـــیـــاوان‌و کــۆمـه‌ڵــگــه‌‌و‬ ‫ڕه‌فتاری نه‌شیاویان له‌گه‌ڵ ژنــان‌و ل ‌ه‬ ‫ڕووی زانستیشه‌و ‌ه لێکدانه‌وه‌ی بۆ هێز‬ ‫و جه‌سته‌ی ژنان هه‌بوو‪.‬‬ ‫بـه‌شــی دووهــه‌مــی کــۆبــوونـه‌وه‌کـ ‌ه‬ ‫تایبه‌ت ب ‌ه چۆنیه‌تیی کارو چاالکیی ژنانی‬ ‫ئه‌ندامی حیزب ل ‌ه کۆڕوکۆبوونه‌وه‌کان‌و‬ ‫هه‌روه‌ها تیشک خستنه‌سه‌ر هه‌ڵوێستی‬ ‫حیزب له‌سه‌ر هێندێک بابه‌تی دیاریکراو‬ ‫و ڕوونکردنه‌وه‌ی سیاسه‌ته‌کانی حیزب‬ ‫ل ‌ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ چه‌ند پرسێکی ڕۆژ‬ ‫کرابوو‪ .‬له‌و به‌شه‌دا حه‌سه‌ن خۆشکه‌الم‪،‬‬ ‫ئه‌ندامی ڕاوێژکاری کومیته‌ی ناوه‌ندیی‬ ‫حیزب‌و به‌رپرسی به‌شی ته‌شکیالتی‬ ‫ئــاشــکــرای حــیــزب لــه پــێــوه‌نــدی له‌گه‌ڵ‬ ‫تـــــه‌وه‌ری بــاســه‌کــه‌دا بــۆ ب ـه‌شــدارانــی‬ ‫کۆبوونه‌وه‌که‌ دوا‪.‬‬ ‫شــایــانــی ب ــاســ ‌ه کـــه‌ لـــ ‌ه کــۆتــایــی‬ ‫کۆبوونه‌وه‌که‌شدا کۆمه‌ڵێک له‌ به‌شداران‬ ‫ڕاو بۆچوونی خۆیان له‌سه‌ر باسه‌کان‬

‫ده‌ربـــــڕی‌و ڕه‌خ ــنــه‌و پێشیاره‌کانیان‬ ‫ئاراسته‌ی به‌شی ته‌شکیالتی ئاشکرای‬ ‫ح ــی ــزب کــــرد کـــ ‌ه لـــه‌الیـــه‌ن هـــــه‌ردوو‬ ‫کۆڕگیره‌وه‌ باسیان له‌سه‌ر کرایه‌وه‌‪.‬‬

‫به‌ڕێوه‌چوونی ڕێوڕه‌سمی پرسه‌و سه‌ره‌خۆشیی‬ ‫سه‌عید عه‌زیزی ل ‌ه بنکه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان‬

‫سنووردار کردنی وەرگرتنی خوێندكارانی كچ لە ڕشتەكانی پزیشكی‌دا‬ ‫کــاربـه‌ده‌ســتــانــی ب ــااڵی ده‌وڵـــه‌ت ده‌ڵــێــن لــه‌و ‌ه ب ـه‌دوا‬ ‫وەرگــرتــنــی خوێندكارانی كــچ لــە ڕشتەكانی پزیشكیدا‬ ‫سنووردار ده‌کرێ‪.‬‬ ‫ئەمیر موحسێن زیایی‪ ،‬جێگری فێركاریی وەزیــری‬ ‫بێهداشت رایگەیاندو ‌ه كە وەرگرتنی خوێندكارانی كچ‬ ‫لە ڕشتەكانی پزیشكی به‌هۆی زۆر کێشه‌و گرفت ک ‌هم‌و‬ ‫سنووردار ده‌کــرێ‪ .‬نابراو ده‌ڵێ رێــژەی بەرزبوونەوەی‬ ‫خوێندكارانی كچ ل ‌ه زاست ‌ه پزیشکییه‌کان كە زانكۆیان تەواو‬ ‫كــردوەو نایانه‌وێ ل ‌ه زۆر شوێن کــاری پزیشکی بکه‌ن‪،‬‬ ‫كێشەیەكی گەورە بۆ وه‌زاره‌تی بێهداشت دروست کردوه‌‪.‬‬ ‫بــە وتــەی ئەمیر موحسێن زیــایــی‪ ،‬هێزی پزیشكی‬ ‫عموومی‪ ،‬پسپۆڕ و پەرەستاری پیاو لە ئێران بە رێژەی‬ ‫پێویست نیە و بە هۆی كەمبوونی خوێندكارانی دەرچووی‬ ‫پزیشكیی كوڕان‪ ،‬ناردنی هێزی پزیشكی بۆ ناوچە دوور‬ ‫دەستەكان كێشەی لێ‌كەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی رۆژنامەی شەرق و بە پێی ئاماری‬ ‫ڕەسمی ل ‌ه دوو دەیەی رابردوو رێژەی وەرگرتنی كچان لە‬ ‫ڕشتەی پزیشكی لە چاو كوڕان زیاتر بوو ‌ه و لە سەدی ‪42‬‬ ‫بۆ سەدی ‪ 58‬لە ساڵی ‪ ،1370‬ب ‌ه سەدی ‪ 68‬ی خوێندكاری‬ ‫كچ لە بەرامبەر سەدی ‪32‬ی خوێندكارانی كوڕ لە ساڵی‬ ‫خوێندنی ‪ 92‬گەیشتووە‪.‬‬ ‫مــوحــســێــن زی ــای ــی وێـــــڕای ئـــامـــاژە ب ــە پێویستیی‬ ‫«هاوسه‌نگ كردن» ی خوێندكاران ل ‌ه ڕووی ڕەگەزی لە‬ ‫رشتەی پزیشكیدا گوتی‪ ،‬ئەم كارە لە رێگەی پۆلێنكردنی‬ ‫ڕەگەزی بە مەبەستی بەرزکردنه‌وه‌ی ئاستی دەرچووانی‬ ‫خوێندکارانی كوڕ ئەنجام دەدرێ‪.‬‬ ‫رۆژنــامــەی شــەرق لــە راپــۆرتــی خــۆیــدا نوسیویه‌تی‬ ‫شەپۆلی بەرزبوونەوەی بەشداریی ژنان لە كورسییەكانی‬ ‫زانكۆ بەرزبوونەوەی بەشداربووانیان لە هەلەكانی كارو‬ ‫شوغڵ‪ ،‬كۆمەاڵیەتی و ئابووری زیاتری لێ نه‌که‌وتۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫بە شێوەیەك كە ئەگەرچی ل ‌ه نێوان سه‌دی ‪ 50‬تا سه‌دی‬ ‫‪ 60‬كورسییەكانی زانكۆ هی كچانن‪ ،‬به‌اڵم تەنیا سەدی‬ ‫‪20‬ی ژنان ئەندامی هەیئەتی زانستین و سەدی ‪13‬ی ژنان‬ ‫رۆڵی چاالكیان لە بازاڕەكانی كاردا هەیە‪.‬‬ ‫شــایــانــی بــاســە كــە س ـه‌هــمــی ـه‌دانــان ب ـه‌پــێــی ڕەگـــەز‬ ‫لــە زانكۆكانی ئــێــران لــە ساڵی ‪ 1386‬و لــە ســەردەمــی‬ ‫دەسەاڵتداره‌تیی ئەحمەدی نژادەوە دەستی پێكردوه‌‪.‬‬ ‫خێرایی پەرەسەندنی دیـــاردەی ئیعتیادی ژنــان لە‬

‫ماوەی چەند ساڵی رابــردووداو بەرزبوونەوەی ژماره‌ی‬ ‫موعتادانی ژن تا ئاستی دوو بەرامبەر لە كورت ماوەدا‬ ‫لە ئێران‪ ،‬نیگه‌رانیی زۆری لـه‌الی کارناسانی سیاسی‌و‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی دروست کردوه‌‪.‬‬ ‫زەهــرا بونیانیان‪ ،‬ڕاوێــژكــاری بــەڕێــوەبــەری گشتیی‬ ‫ســتــادی بــەربــەرەكــانــی لــەگــەڵ م ــادە هــۆشــبــەرەكــان بۆ‬ ‫كـــاروبـــاری ژنـ ــان و بــنــەمــاڵــەدا‪ ،‬لـــەم پــێــوەنــدیــەوە بە‬ ‫هەواڵدەریی ئیسنای گوتووە كە ژماره‌یه‌کی یەكجار زۆر‬ ‫لە ژنانی گیرۆدەبوو بە مادەی سڕكەر په‌لکێشی ڕه‌فتار ‌ه‬ ‫مەترسیدارە جینسیەكان ده‌بن‌و‪ ،‬هەر بەم هۆیەوە لە الیەن‬ ‫بنەماڵەكانیانەوە وەالدەنــرێــن‪ ،‬لە ئەنجامدا زۆربــەی ئەم‬ ‫ژنانە چونكی هەست بەوە دەكەن كە بوونەتە قوربانی‪،‬‬ ‫بە شوێن ئەوەدا دەگەڕێن كە كەسانی دیكەش تێوە بگلێنن‬ ‫و ئەوانیش بكەن بە قوربانی كە ئەم مەسەلە دەتوانێ‬ ‫كەشێكی مەترسیدار بۆ كۆمەڵگا بخوڵقێنێ‪.‬‬ ‫ناوبراو ده‌ڵێ هۆكارە گرینگەكانی هۆگریی ژنان بە‬ ‫ماددە هۆشبەرەكانی بۆ بۆشاییە عاتفییەكان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و‬ ‫ده‌ڵــێ كاتێك ژنــان بــــه‌ره‌وڕووی گرفتە سۆزدارییەكان‬ ‫ده‌بنه‌وه‌‪ ،‬زۆر جار بەهۆی موعتاد بوونی مێردەكانیان‬ ‫لەو داوە دەكەون و پیاوە موعتادەكانیش بۆ وەی بتوانن‬ ‫هاوسەرەكانیان لە الی خۆیان بێڵنەوە‪ ،‬گیرۆدە ئه‌م مادە‬ ‫كاولكەرانەیان دەكــەن‪ ،‬لە الیەكی دیكەوە بە هۆی ئەم‬ ‫هەست و ســۆزەی كە ژنــان بۆ هاوسەرەكانیان هەیە‪،‬‬ ‫ئەگەر پیاوەكان تەركی ئیعتیاد نەكەن ژنەكانیش درەنگتر‬ ‫بە شوێن وەالنانی ئەم ماددانەدا دەڕۆن‪ ،‬هەر بۆیە ژنان‬ ‫زۆر سەختتر لە پیاوان واز لە ئیعتیاد دێنن‪.‬‬ ‫بــە قــســەی نـــاوبـــراو‪ ،‬ئ ــەم ژنــانــەی تــووشــی م ــاددە‬ ‫ســڕكــەرەكــان هــاتــوون لــەگــەڵ جــۆرەكــانــی توندوتیژی‬ ‫جەستەیی و دەروونــی رووب ــەڕوو دەبــنــەوەو لە الیەكی‬ ‫دیكەشەوە مۆركی خــراپ و هـــەاڵواردن داوێــنــی ژنانی‬ ‫موعتاد دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو فێر كردن لە قوتابخانەكان‪ ،‬لە نێو بنەماڵەكانداو‬ ‫هەر وەهــا لە شوێنەكانی كــارو ڕوونكردنەوە لە بابەت‬ ‫دەرئەنجامە خراپەكانی ماددە سڕكەرو رەوانگەردانەكانی‬ ‫بە ڕێگەچارە كاریگەرەكانی بەربەرەكانی كــردن لەگەڵ‬ ‫پەرە سەندنی دیاردەی ئیعتیاد لە قەڵەم دا‪.‬‬

‫رێوره‌سمی سه‌ره‌خۆشی‌و پرسه‌ی سه‌عید عه‌زیزی‪،‬‬ ‫بــرای جوانه‌مه‌رگی کــاک خالید ع ـه‌زیــزی‪ ،‬سکرتێری‬ ‫گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ‌ه بنکه‌ی ده‌فته‌ری‬ ‫سیاسیی حیزبی دێموکڕات به‌ڕێوه‌ چوو‪.‬‬ ‫له‌و ڕێوره‌سمه‌دا ک ‌ه به‌یانیی شەممە ‪٣٠‬ی خاکەلێوە‬ ‫ل ‌ه ساڵۆنی بۆنه‌و رێوڕه‌سمه‌کانی حیزبدا به‌ڕێو ‌ه چوو‪،‬‬ ‫سه‌دان که‌س ل ‌ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزب‌و نوێنه‌رانی‬ ‫حیزب‌و رێکخراو ‌ه سیاسییه‌کانی ڕۆژهه‌اڵت‌و باشووری‬ ‫کوردستان‌و که‌سایه‌تیی ‌ه سیاسی‌و مه‌ده‌نییه‌کان به‌شدار‬ ‫بــوون‌و هه‌ست‌و ســۆز‌و هاوخه‌میی خۆیان ب ‌ه بۆنه‌ی‬ ‫مه‌رگی ناوه‌ختی سه‌عید عه‌زیزی‪ ،‬ب ‌ه سکرتێری گشتیی‬

‫سلێمانی‬

‫حیزب‌و حیزبی دێموکراتی کوردستان ڕاگه‌یاند‪.‬‬ ‫ڕۆژی پێنجشه‌ممه‌‪ ٢٨ ،‬ی خاکه‌لێو ‌ه سه‌عید عه‌زیزی‪،‬‬ ‫ته‌مه‌ن ‪ ٣٦‬ساڵ‌و خاوه‌نی ژن‌و منداڵ ل ‌ه ورمێ به‌هۆی‬ ‫ڕووداوی هاتوچۆ گیانی ل ‌ه ده‌ست دا‪.‬‬ ‫به‌پێی ڕاپۆرتی په‌یامنێرمان ل ‌ه پرسه‌و سه‌ره‌خۆشیی‬ ‫سه‌عید عه‌زیزی‌دا ک ‌ه ل ‌ه مزگه‌وتی حاجی خدر ل ‌ه شاری‬ ‫نه‌غه‌د ‌ه به‌ڕێوه‌یه‌‪ ،‬پــۆل پــۆل خه‌ڵکی شــار‌ی نه‌غه‌ده‌و‬ ‫شاره‌کانی کوردستان به‌شدارن‌و سۆزی خۆیان بۆ ئه‌و‬ ‫بنه‌ماڵه‌ تێکۆشه‌ر‌و دڵ‌بریندار ‌ه ده‌رده‌بڕن‪.‬‬

‫ئه‌ندامێکی حیزبی دێموکڕات کۆچی دوایی کرد‬

‫ئه‌ندامێکی حیزبی دێموکڕات ل ‌ه‬ ‫نه‌خۆشخانه‌یه‌کی شــاری سلێمانی‬ ‫کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫شه‌وی شه‌ممه‌‪ 23 ،‬ی خاکه‌لێو ‌ه‬ ‫کــــاک ع ــومـ ـه‌ر ق ـه‌ســیــمــی نــاســراو‬ ‫بــ ‌ه «ع ــومــه‌ر کــالــی ‪ »50‬ب ـه‌هــۆی‬ ‫نه‌خۆشیی کتوپڕ ل ـ ‌ه تـه‌مـه‌نــی ‪58‬‬ ‫ساڵیدا و کۆچی دوایی کرد‪.‬‬ ‫کاک عومه‌ر قه‌سیمی ل ‌ه باوه‌شی‬ ‫بنه‌ماڵه‌یه‌کی نیشتماندۆست دا ل ‌ه‬ ‫دای ــک بــبــوو‪ ،‬ب ـ ‌ه بــیــری کــوردایـه‌تــی‬ ‫گـــــۆش کـــــرابـــــوو‪ ،‬هـــــه‌ر ب ــۆیــه‌ش‬ ‫ل ـه‌گ ـه‌ڵ ده‌ســپــێــکــردن ـه‌وه‌ی خه‌باتی‬ ‫گ ـه‌رمــوگــوڕی حیزبی دێموکڕات‌و‬ ‫سـه‌پــانــدنــی شــه‌ڕ ب ـ ‌ه ســه‌ر خه‌ڵكی‬ ‫کـــوردســـتـــان لــــه‌الیــــه‌ن ک ــۆم ــاری‬

‫ئیسالمی‪ ،‬کــاک عومه‌ر تــاوی دای ‌ه‬ ‫چـه‌کــی ب ـه‌رگــری ل ـ ‌ه نیشتمان‌و بۆ‬ ‫مــــاوه‌ی چ ـه‌نــد ســـاڵ لــه‌ زۆربــــه‌ی‬ ‫شـــه‌ڕه‌کـــانـــی نــــاوچــــه‌ی بــۆکــانــدا‬ ‫به‌شداری کرد‪.‬‬ ‫ک ــاک عــومــه‌ر قـه‌ســیــمــی دوایـ ـ ‌ه‬ ‫به‌هۆی بــارودۆخــی سه‌ختی ژیانی‬ ‫بــن ـه‌مــاڵ ـه‌ی گـــــه‌ڕاو ‌ه ســـه‌ر ژیــانــی‬ ‫ئاسایی خۆی‪ ،‬به‌اڵم وه‌ک ئه‌ندامێکی‬ ‫به‌وه‌جی حیزبه‌که‌ی ل ‌ه تێکۆشان‌و‬ ‫به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌رکه‌کانی‌دا به‌رده‌وام‬ ‫کاک عومه‌ر قه‌سیمی تا دوایین‬ ‫بوو‪ ،‬هه‌ر ئه‌وه‌ش بوو ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫ک ‌ه فشاری ناوه‌ند ‌ه ئه‌منیه‌تییه‌کان ســاتــه‌کــانــی ژیـــانـــی وه‌فـــــــادار ب ‌ه‬ ‫له‌سه‌ری چڕ بێته‌و ‌ه و ئه‌ویش ب ‌ه ئامانجه‌کانی حیزبه‌که‌ی بوو‪.‬‬ ‫ناچار بێ‌و ل ‌ه باشووری کوردستان‬ ‫بگیرسێته‌وه‌‪.‬‬


‫خامنه‌یی‪ :‬به‌رامبه‌ری‌و یه‌کسانیی‬ ‫ژن‌و پیاو دیارده‌یه‌کی ڕۆژئاواییه‌‬ ‫عه‌لی خامنه‌یی‪ ،‬ڕێبه‌ری ڕیژیمی ئیسالمیی ئێران ڕۆژی‬ ‫شه‌مم ‌ه ڕایگه‌یاند ک ‌ه به‌رامبه‌ری‌و یه‌کسانیی جینسیی نێوان‬ ‫ژن‌و پیاو شتێکی هه‌ڵه‌یه‌‪ ،‬ناوبراو ده‌ڵێ پرسی ژنان ناکرێ‬ ‫ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی پرسی خێزان‌دا بێت ‌ه به‌رباس‌و قسه‌ی لێ‬ ‫بکرێ‪ .‬ناوبراو که‌ له‌ کۆبوونه‌وه‌ی سه‌دان ژنی بژارده‌ی‬ ‫ی‬ ‫ئێراندا قسه‌ی ده‌کرد‪ ،‬جه‌ختی کرده‌وه‌ ک ‌ه به‌رامبه‌ری ‌‬ ‫جنسیی نێوان ژن‌و پیاو شتێکی ته‌واو هه‌ڵه‌یه‌و کلتوورێکی‬ ‫ڕۆژئاواییه‌‌و؛ هه‌ر که‌س بۆ پرسی ژن ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی خێزان‌دا‬ ‫بگه‌ڕێ‪ ،‬له‌ تێگه‌یشتنی ئه‌و باسه‌ تووشی هه‌ڵه‌ ده‌بێ‪.‬‬

‫دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له‌ چوارچێوه‌ی ئێرانێکی‬

‫په‌الماردانی بەندی ‪ 350‬ی زیندانی ئێڤین‌‬ ‫بەپێی راپۆرتی سەرچاوەكانی مافەكانی مرۆڤ ئه‌و زیندانییان ‌ه ل ‌ه حەوشەی‬ ‫زیندان‪ ،‬ساڵۆنی دەرەوەی بەندی ‪350‬و ژوورو شەقامە نێوخۆییه‌کانی زیندانی‬ ‫ئێڤین له‌الیه‌ن هێزه‌کانی سپا‪ ،‬ئیداره‌ی ئیتالعات‌و مه‌ئمووره‌کانی زیندانه‌و ‌ه‬ ‫هێرشیان کراوه‌ت ‌ه سه‌رو‪ ،‬لەم هێرشەدا كۆمەڵێك لە زیندانیانی تووشی هێرشی‬ ‫عەسەبی‌و وەستانی دڵ هاتوون‪ ،‬بەاڵم بەم حاڵەش ئیزنی دەستڕاگەیشتن بە‬ ‫دەرمانەكانی دڵ بە تایبەت حەبەكانی ژێر زمانیان پێ نەداون‪ .‬رێکخراوی‬ ‫هەواڵنێرانی بێ سنوور هێرش كردنەسەر زیندانیانی بەندی ‪350‬ی زیندانی‬ ‫ئێڤین و «پێشێل كرانی ڕه‌هاو ئاشکرای مافەكانی مرۆڤ لە زیندانەكانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی» مەحكووم كردووە‪.‬‬

‫یەکشەممە ‪٣١‬ی خاکەلێوەی ‪21 ١٣٩٣‬ی ئاوریلی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره ‪630‬‬

‫‪www.kurdistanukurd.com‬‬

‫ڕێکخراوی داکۆکی لە مافی مرۆڤ لە کوردستان‪:‬‬

‫بەندییە سیاسییەکانی کورد لە گەڵ مەترسیی ئێعدام بەرەوڕوون‬ ‫خەباتی مەدەنی‬ ‫لە ڕۆژهەالتی کوردستان‬ ‫لە غەیابی شێوەکانی‬ ‫دیکەی خەبات‌دا‬

‫رۆژهه‌اڵتی مه‌ده‌نی‌و‬ ‫به‌فه‌رهه‌نگ‬

‫‪٥‬‬

‫ئاسۆی حه‌سه‌ن زاده‬ ‫«ئه‌‌من له‌وه نیگه‌ران نیم که تیرباران بکرێم‪،‬‬ ‫چونکه له‌هه‌رحاڵ‌دا بۆ ئێمه‌مانان ئه‌م جۆره‬ ‫مردنه مه‌رگی سروشتییه‪ .‬ئه‌وه‌ی نیگه‌رانم‬ ‫ده‌کا ئه‌وه‌یه که ئه‌وه‌نده‌ت رق له نیزامییه‌کانه‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ت خه‌بات به‌دژیان کردووه‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ت‬ ‫بیر لێ‌کردوونه‌وه‪ ،‬که سه‌ره‌نجام بۆخۆشت‬ ‫وه‌ک‌وانت لێ‌هاتووه‪ .‬هیچ ئامانجێک له ژیا‌ن‌دا‬ ‫نیه که شایانی ئه‌و هه‌موو په‌ستییه بێ»‪.‬‬

‫‪21‬ی خاکه‌لێو‌ه ساڵڕۆژی حوکمی دادگای میکۆنۆس‬

‫‪٦‬‬

‫رۆژنامەنووسی لە کوردستان‌و نەبوونی‬ ‫خوێندەواری میدیایی‬

‫(گابریه‌ل گارسیا مارکێز‪« ،‬سه‌ت ساڵ‬ ‫ته‌نیایی»)‬ ‫لێخۆشبوونی دایکێکی رۆڵه کوژراو له‬ ‫ده‌می له‌سێداره‌دانی بکوژی کوڕه‌که‌ی‌دا ئه‌و‬ ‫هه‌واڵه‌ی حه‌وتووی رابردووی ئێران بوو‬ ‫که زۆرترین ده‌نگدانه‌وه‌‌و ره‌نگدانه‌وه‌ی نه‌ک‬ ‫هه‌ر له نێوخۆی واڵت به‌ڵکوو ل ‌ه مێدیاکانی‬ ‫جیهانیش‌دا به‌خۆیه‌وه دی‪ .‬چه‌ند رۆژ‬ ‫پێشتریش ئه‌وه ئازادکرانی پاسه‌وانه سنووریی ‌ه‬ ‫به‌بارمته‌گیراوه‌کان بوو ‪ -‬به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ‬ ‫کام له مه‌رج‌و داخوازه‌کانی گرووپی چه‌کداریی‬ ‫ناسراو به «جیش العدل» جێبه‌جێ کرابن‪ -‬که‬ ‫مانشێتی هه‌واڵه‌کانی کردبووه هی خۆی‪.‬‬ ‫سروشتی‬ ‫له‌ڕووی‬ ‫که‬ ‫ئاشکرایه‬ ‫رووداوه‌کانه‌وه هیچ چه‌شنه پێوه‌ندییه‌ک‬ ‫له‌نێوان ئه‌م دوو هه‌واڵه‌دا نیه‪ .‬به‌وحاڵه‌ش‪،‬‬ ‫کاتێک سه‌رنج ده‌ده‌ینه بڕیار‌و کرداری هه‌ر‬ ‫ئه‌م رۆژانه‌ی ده‌زگای سزا‌و سه‌رکوتی‬ ‫کۆماری ئیسالمی (زه‌بر و زه‌نگی به‌كارهاتوو‬ ‫به‌دژی زیندانیانی سیاسیی به‌ندی ‪350‬ی‬ ‫ئێڤین‪ ،‬نیازی جێبه‌جێکردنی چه‌ند حوکمی‬ ‫دیکه‌ی ئێعدامی سیاسی له کوردستان‪ ... ،‬هتد)‪،‬‬ ‫به شێوه‌یه‌کی زۆر روون‌و ساده دوو ئاقاری‬ ‫ته‌واو پێچه‌وانه له زه‌ین‌دا ده‌مه‌یێ‌‪ :‬له‌الیه‌ک‬ ‫حه‌ز‌و ویستی دابه‌زاندنی ئاستی بێ‌روحمی له‬ ‫به‌ستێنی توندوتیژیی تاک‌و گرووپه‌کانی نێو‬ ‫کۆمه‌ڵگادا؛ له‌والشه‌وه لێبڕاوی‌و سووربوون‬ ‫له‌سه‌ر بردنه‌سه‌ری پله‌ی وه‌حشیگه‌ری له‬ ‫به‌ستێنی توندوتیژیی ده‌وڵه‌تی‌دا‪.‬‬ ‫فه‌لسه‌فه‌و کارکردی رێژیمه‌کان نه‌ک‬ ‫هه‌ر هۆکار‌و سه‌رچاوه‌ی شه‌رعیه‌تی‬ ‫شێوه‌‌‌کانی خه‌باتی نه‌یارانیانه (به مێتۆده‬ ‫چه‌کدارییه‌کانیشه‌وه)‪ ،‬به‌ڵکوو کاریگه‌ریی‬ ‫ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر ره‌فتاری کۆمه‌اڵیه‌تیی‬ ‫سه‌رجه‌م خه‌‌ڵکیش هه‌یه‪ .‬به‌چه‌شنێک که قسه‬ ‫نه‌ک ته‌نیا له جیاوازییه‌کی ڕووت و ساده‌ی‬ ‫سیاسی‌و نیهادی له‌نێوان ئه‌م ڕێژیم‌و ئه‌و‬ ‫ڕێژیم‌دا‪ ،‬به‌ڵکوو له دژایه‌تیی قووڵ‌و هه‌ستیاری‬ ‫فه‌لسه‌فی له‌نێوان ئه‌م مۆدێل‌و ئه‌و مۆدێل له‬ ‫جیهانبینی‌و له‌راستی‌دا شه‌ڕ شه‌ڕی زاڵکردنی‬ ‫ئه‌م ڕوانین یا ئه‌و ڕوانین بۆ خودی جه‌وهه‌ری‬ ‫مرۆڤ‌و ئیدئالی به‌رزی کۆمه‌ڵگایه‪.‬‬ ‫ل‪٣‬‬

‫‪٧‬‬

‫بە دەرچوونی حوکمی ئێعدام بۆ محەممەد عەبدوڵالهی‌و‬ ‫مستەفا سەلیمی‪ ،‬دوو زیندانی سیاسیی دیکەی کورد‪ ،‬ژمارەی‬ ‫بەندییە سیاسی‌و مەزهەبییەکانی کورد کە لە الیەن دادگاکانی‬ ‫شۆڕشی کۆماری ئیسالمییەوە بە ئێعدام مەحکووم کراون‪،‬‬ ‫گەیشتە ‪ 60‬کەس‪.‬‬ ‫ئێعدامی تێکۆشەرانی کورد هەر بۆ سەردەمی کۆماری‬ ‫ئیسالمی ناگەڕێتەوە‌و پێشتریش خەباتکارانی کوردستان‬ ‫سزای ئێعدامیان لە سەر بەڕێوە چووە‪ ،‬بەاڵم پاشی تێپەڕینی‬ ‫زیاتر لە ‪ 3‬دەیە لە تەمەنی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬سیاسەتی‬ ‫ئەو ڕێژیمە هەتا ئیستاش ئەوەیە کە بە ئێعدام بەرەوڕووی‬ ‫چاالکانی سیاسی‌و مەزهەبیی کورد بێتەوە‪.‬‬ ‫ڕێکخراوی داکۆکی لە مافی مرۆڤ لە کوردستان لە‬

‫بەیاننامەیەک‌دا‪ ،‬رایگەیاندوە کە شەپۆلی نوێی دەرکردنی‬ ‫حوکمی ئێعدام‪ ،‬بۆ چاالکانی کورد بە تاوانی «شەڕ لە گەڵ‬ ‫خوا»‌و پێوەندی‌و هاوکاری لە گەڵ حیزبە کوردییەکانەوە‪ ،‬هیچ‬ ‫بنەمایەکی قانوونی‪ ،‬حوقووقی‌و ئینسانیی نییە‪ .‬ئەم ڕێکخراوە‬ ‫وێڕای بە داخبوون لە دەرچوونی بڕیاری ئێعدام بۆ ئەو دوو‬ ‫کەسە‌و بەڕێوەچوونی سزای ئێعدام لە سەر سمکۆ خورشیدی لە‬ ‫بەرەبەیانی ‪27‬ی خاکەلیوەی ئەمسال‌دا‪ ،‬نیگەرانیی قووڵی خۆی‬ ‫لە مەترسیی ئێعدام‌کرانی بەندییە سیاسی‌و مەزهەبییەکانی‬ ‫کورد بە تاوانی پووچ و بێبنەمای «محاربە»‌و «جیاییخواز»‬ ‫ڕادەگەیەنێ‌و داوا لە ڕێکخراوە نیونەتەوەییەکانی داکۆکی لە‬ ‫مافی مرۆڤ دەکا دەسبەجێ دژکردەوە نیشان بدەن‪.‬‬

‫کوژرانی گوماناویی ‪ 8‬کەس له‌‬ ‫مه‌ریوان لەماوەی ‪ 10‬رۆژدا‬ ‫لە ماوەی ‪ 10‬رۆژی رابردوودا هەشت‬ ‫کەس لە شاری مەریوان بە شێوەی‬ ‫گوماناویی کوژراون‪.‬‬ ‫چاالکانی مەدەنی شاری مەریوان‬ ‫ده‌ڵێن لە ماوەی ‪ 10‬رۆژی رابردووداو‬ ‫لە چەندین ناوچەی مەریوان هەشت‬ ‫حاڵەتی کوشتنی نادیار روویانداوە‬ ‫و دەڵێن بەهۆی ئەوەی کە زۆربەیان‬ ‫بە گوریسی شین هەڵواسراون‪ ،‬وا‬ ‫گومان دەکرێ کە لەالیەن کەس یان‬ ‫کەسانێکه‌و ‌ه کوژرابن‌و دواتر بۆ ئەوەی‬ ‫وا نیشان بدرێ خۆیان کوشتووە‪،‬‬ ‫هەڵواسراون‪.‬‬ ‫پزیشکی دادوه‌ریی شاری مەریوانیش‬ ‫لەو بارەوە رایگەیاندووە‪ ،‬کە تاوەکوو‬ ‫تەواونەبوونی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان‬ ‫ناتوانێ ئەو دەنگۆیانە ڕەت یان‬ ‫پشتڕاست بکاتەوە‪.‬‬

‫هەر لەو بارەوە عوبەید زارعی‪،‬‬ ‫چاالکی مەدەنی شاری مەریوانیش‬ ‫بە»رووداو»ی ڕاگه‌یاندو ‌ه ک ‌ه ترسێکی‬ ‫زۆر بە خەڵکی شارەوە دیارەو‪ ،‬تا ئێستا‬ ‫هۆکاری ئەو مردنانە بۆ خەڵک روون‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫دەگوترێ ک ‌ه زۆربەی کوژراوان خەڵکی‬ ‫کاسبکار بوون‌و هیچ جۆرە چاالکییەکی‬ ‫سیاسی و مەدەنییان نەبووەو باس‬ ‫له‌وه‌ش ده‌کرێ ک ‌ه ئه‌و کوشتنان ‌ه پیالنی‬ ‫ناوه‌ند ‌ه ئه‌منیه‌تیه‌کانی رێژیمی ل ‌ه پشت‬ ‫بێ‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی پێش به‌و ‌ه بگرن مه‌ریوان‬ ‫به‌ ناوچه‌یه‌کی ئابووریی ئازاد بناسرێ‌‪.‬‬ ‫شایانی باس ‌ه کوژرانی پیاوێکی تەمەن‬ ‫‪ 20‬ساڵ بە ناوی «ع‪ .‬و» لە زرێبار؛‬ ‫کوژرانی پیاوێکی تەمەن ‪ 30‬ساڵ لە‬ ‫جادەی گوندی نەچێ؛ پیاوێکی تەمەن‬ ‫‪ 40‬ساڵ بە ناوی «ع» ‪ ،‬لە گەڕەکی‬

‫موسکی لە ماڵی خۆیدا؛ پیاوێکی تەمەن‬ ‫‪ ٣٢‬ساڵ ‪ ،‬بە ناوی « ب‪ .‬ب» لە‬ ‫ماڵی خۆیدا؛ پیاوێکی تەمەن ‪ 30‬ساڵ‬

‫لەسەر پردی گوندی لەنج ئاوا ک ‌ه‬ ‫ناوەکەی نەزانراوە؛ پیاوێکی تەمەن ‪30‬‬ ‫ساڵ بەناوی «د‪.‬خ» ‪ ،‬لە شارۆچکەی‬

‫چاالکیی ژنانی کورد لە هەڵبژاردنی‬ ‫شووڕا و شارەوانییەکان‌دا‬

‫‪٨‬‬

‫قەیرانی ئۆكراین سەلماندی‬ ‫ئورووپا هەروا الوازە‬

‫‪٩‬‬

‫کانی دینارو ژن و پیاوێک ک ‌ه ناوەکەیان‬ ‫نەزانراوە لە جادەی ئەسراو چه‌ند‬ ‫نموونه‌یه‌ک له‌و حاڵه‌ت ‌ه نامۆیانه‌ن ک ‌ه ل ‌ه‬

‫دوو حه‌وتووی ڕابردوودا ل ‌ه ناوچه‌ی‬ ‫مه‌ریوان ڕوویان داوه‌‪.‬‬


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.