ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
به‌ڕێوه‌چوونی کۆڕیادی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه‌رده‌شت لــه ســـه‌ر بــه‌رزایــیــه‌کــانــی ســــه‌ری گــۆمــێ یــادی قوربانیانی 27ساڵ له‌وه پێشێی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه‌رده‌شت به‌رز ڕاگیرا. ڕۆژی 26ی بانه‌مه‌ڕ سه‌دان که‌س له شاخه‌وانان، چاالکانی ژینگه‌پارێز ،هونه‌رمه‌ندان‌و خه‌ڵکی به‌هه‌ستی نــاوچـه‌کــانــی ســه‌رده‌شــت‌و بــان ـه‌و شــاره‌کــانــی دیکه‌ی کوردستان بۆ ڕێزگرتن له یادو بیره‌وه‌ریی قوربانیانی بــۆمــبــارانــی شیمیایی شـــاری ســه‌رده‌ش ــت لــه سـه‌ر به‌رزاییه‌کانی سه‌ری گۆمێ له سه‌رده‌شت کۆبوونه‌وه. له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا به کۆمه‌ڵێک چاالکیی هونه‌ری، ن ـه‌مــام چــانــدن‌و قــس ـه‌کــردن ل ـه‌س ـه‌ر ئــه‌و چۆنیه‌تیی ڕووداوی بۆمبارانی شیمیایی شاری سه‌رده‌شت وێڕای بیرهێنانه‌وه‌ی ئه‌و کاره‌ساته یادو بیره‌وه‌ریی قوربانیانی ئه‌و رووداوه به‌رز ڕاگیرا. جێی بیرهێنانه‌وه‌یه ڕۆژی ٧پووشپەڕی ساڵی ١٣٦٦ھەتاوی ھێزە ئاسمانیەکانی رژێمی بەعسی عێڕاق بە گازی شیمیایی شاری سەردەشت‌و گوندی ڕەشە ھەرمێیان بۆمباران کرد .لەو بۆمبارانەدا که پێکرانی ٨٠٢٤کەسی لێ که‌وته‌وه ١٣٠ ،کەس لە بریندارانی ئەم ڕووداوه شەھید بــوون‌و ئێستاش به شێکی زۆر له پێکراوانی ئ ـه‌و کاره‌ساته به ده‌ســت ده‌یــان جۆر بە یه‌که‌مین شار لە جیھان‌دا ناسرا کە بە گازی شیمیایی نه‌خۆشی‌و ناسازییه‌وه گرفتارن. بۆمباران کراوە. شایانی باسه پاش ئەم ڕووداوە شاری سەردەشت
سنە رێزی لە شاعیر‌و هونه‌رمه‌ند‌ی کورد گرت حه‌وتووی رابردوو بۆ رێزگرتن لە مامۆستا جەالل مەلەکشاو بەرهەمەکانی‌و هه‌روه‌ها بۆ کۆنسێرتی گۆرانیبێژ عادل هه‌ورامی ،به‌هه‌زاران که‌س له خه‌ڵکی ئه‌و شاره ل ه چیای ئاویه‌ر کۆبوونەوە.
KURDISTAN The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 632 21 may 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی ئه‌و کاته‌ی مافێکی ساده‌و سه‌ره‌یایی وره ده‌بێته ئاره‌زوویه‌کی گه «ئازادیم ناوێ بۆ خۆده‌رخستن ،ئازادیم ده‌وێ چونکه مافی خۆمه«! «ده‌مه‌وێ بۆ چه‌ند چرکه‌یه به ئازادی هه‌ناسه هه‌ڵمژم»! «بۆ گه‌یشتن به ئازادی ده‌بێ له یه‌که‌م له هه‌نگاوی چووکه‌وه ده‌ست پێ بکرێ» «تۆ ناتوانی هه‌ستی من ده‌رک بکه‌ی ،حه‌قت پێ ده‌ده‌م چون تۆ نه‌تچێشتوه حجابی زۆره‌ملی یانی چی»! «خواسته‌که گه‌وره نیه ،ئه‌وانه‌ی ئه‌و خواسته‌یان لێ زه‌وت کوێستان فتوحی کردووم چووکه‌ن»! « له واڵتی ئێمه ده‌بێ به‌دزییه‌وه پێ‌بکه‌نی ،بخوێنییه‌وه، بنووسی،ماچ بکه‌ی ،به‌دزییه‌وه ژیان بک هی‌و به‌دزییه‌وه»...... « آزادی‌های یواشکی»(ئازادییه‌کان به‌دزییه‌وه) ره‌نگ ه زۆربه‌ی به‌کاربه‌رانی فه‌یسبووک ب ه تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی ب ه دوای هه‌واڵ‌و رووداوه‌کانی ئێرانه‌وه‌ن ،الپه‌ڕی فه‌یسبووکی «آزادی‌های یواشکی» ژنانی ئێرانیان دیتبێ ،ک ه ماوه‌یه‌ک ه ژنان ل ه ئێران وه‌ک چاالییه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی دژی حیجابی زۆره‌ملی ده‌ستیان پێ‌کردوه .ئه‌و قسانه‌ی سه‌ره‌و ه قسه‌ی که‌سانێکن ک ه ل ه په‌یجی «آزادیهای‌یواشکی» هه‌لبژێردراون .په‌یجه‌ک ه وێنه‌‌و کۆمێنتی ژنانێکی باڵو کردۆته‌و ه که ل ه ئێران ده‌ژین .ژنانێک ک ه حه‌ز ده‌که‌ن مافی هه‌ڵبژاردنی ئازادانه‌ی پۆشینی جلوبه‌رگیان هه‌بێ ،ئه‌وێش ب ه البردنی سه‌رپۆشه‌کانیان بۆ چه‌ند چرکه‌یه‌ک‌و گرتنی وێن ه به‌بێ سه‌رپۆش و باڵوکردنه‌وه‌یان له‌م الپه‌ڕه‌دا به‌جۆرێک بێزاری خۆیان ل ه رێژیم‌و قانوونه داسه‌پاوه‌کانی ده‌ربڕیوه. به‌اڵم ئه‌و ژنان ه کێن؟ ئه‌مجار ه ژنانی چاالک‌و نووسه‌ر‌و به‌قسه‌ی هێندێکان نوخبه‌کان نین ک ه باس له‌حیجابی زۆره‌ملی‌و قانوون ه داسه‌پاوه‌کانی کۆماری ئیسالمی بک هن‌و رێوشوێن‌و پرۆژ ه دانێن ،ئه‌وان ه ژنانێکن ئاسایی ،به‌اڵم ئه‌وانیش خولیای ئازادی‌و ژیانی ب ه ئازادانه‌یان ن بۆت ه ئاره‌زوویه‌کی گه‌وره‌و دژوار ل ه واڵته‌که‌یان‌دا! هه‌یه ،ژنانێک ک ه البردنی رووسه‌رییه‌کانیا الپه‌ڕی «آزادی‌های یواشکی» ل ه سه‌ره‌تاییترین مافی ئینسانێکه‌و ه ده‌ستی پێ‌کردوه‌‌و ئه‌و ژنانه‌ی له‌خۆی‌دا کۆکردۆته‌و ه ک ه له‌ده‌ست حیجابی زۆره‌ملی وه‌زاڵ ه هاتوون .ره‌نگ ه به‌الی زۆر که‌سه‌و ه ئه‌م حه‌ره‌که‌ت ه شتێکی وانه‌بێ ک ه سرنجی بدرێتێ ،به‌اڵم قوواڵیی تراژیدیی ژیانی ژنان ل ه ئێران نیشان ده‌دا ک ه پاش سه‌ده‌یه‌ک خه‌بات‌و تێکۆشان بۆ مافی به‌رابه‌ر له‌گه‌ڵ پیاوان ،تاز ه ده‌بێ ب ه دزییه‌وه سه‌ره‌تاییترین مافی خۆیان ئه‌زموون بکه‌ن. ئه‌م الپه‌ڕ ه چۆن دروست بوو؟ پاش ئه‌وه‌ی مه‌سیح عه‌لی‌نژاد رۆژنامه‌وانی چاالکی ئێرانی ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت وێنه‌یه‌کی ب ه سه‌ررووتی ل ه فه‌یسبووکه‌که‌ی خۆ‌دا دانابوو ،یه‌کێک ل ه دۆستانی ل ه نێوخۆی ئێران ل ه کۆمێنتێک‌دا بۆی نووسیبوو« :من ئێره‌ییتان پێ ده‌به‌م ،ئێو ه له‌وێ ئازادن سه‌رپۆش به‌سه‌رداناد هن‌و که‌س مزاحیمتان نابێ! وای ک ه هه‌ستێکی خۆشه«! مه‌سیح ب ه پرسیارێکی ساد ه واڵمی کۆمێنته‌که‌ی دابۆوه :بۆ ئێو ه ناتوانن دوور ل ه چاوی قانوون‌و گه‌شتی ئێرشاد سه‌رپۆشه‌کانتان البه‌رن‌و ئه‌م هه‌ست ه خۆش ه تاقی بکه‌نه‌وه؟ دوای ئه‌و پرسیار ه واڵمه‌کان ن ه یه‌ک و نه‌دوو و...به‌ڵکوو ش وه‌ک سێاڵو هه‌ر ل ه رۆژی یه‌که‌م‌دا ده‌یان وێن ه و دواتر سه‌دان و هه‌زاران وێنه‌ی بێسه‌رپۆ ن ل ه به‌ره‌ورووی مه‌سیح هاتن .مه‌سیح پێی حه‌یف بوو هه‌روا ئاسان له‌م پێشوازییه‌ی ژنا نێوخۆی واڵت تێپه‌ڕێ .بیرکردنه‌وه‌که‌ی ناوبرا و کاره‌که‌ی به‌ره‌وگه‌وره‌بوونه‌و ه برد .الپه‌ڕه‌ک ه بوو ه که‌مپه‌ینێکی گه‌ور ه دژی حیجابی زۆره‌ملی ،هه‌ر ل ه رۆژه‌کانی یه‌که‌مه‌و ه نزیک ب ه هه‌زاران که‌س ئه‌و الپه‌ڕه‌یان په‌سند کردو پشتیوانییان له‌م حهرهکهتهی ژنان‌کرد .حه‌ره‌که‌تێک ب ه ناو چووکه به‌اڵم له‌ناخه‌و ه گه‌وره. ژن‌و حیجاب ،خاڵی الوازی کۆماری ئیسالمی کۆماری ئیسالمی ب ه دروشمی «رووسه‌ری یا تووسری» هاته‌سه‌رکار ،ک ه ئه‌مڕۆ ئه‌و حیجاب ه بۆت ه به‌شێک ل ه هۆوییه‌تی ئه‌و رێژیمه .به‌ومانای ه ئه‌گه‌ر رۆژێک ژنان ل ه ئێران حیجابیان فڕێ‌دا، کۆماری ئیسالمی به‌شێک ل ه هۆوییه‌تی خۆی له‌ده‌ست ده‌دا .هه‌ر بۆیه که‌مترین حه‌ره‌که‌تی ژنان ل ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ دژایه‌تی له‌گه‌ڵ حیجاب‌دا ل ه الیه‌ن رێژیمی ئیسالمییه‌وه ،ب ه تاوانێکی نه‌به‌خشراو ئه‌ژمار ده‌کرێ .هه‌ر بۆی ه ئه‌م حهرهکهتهی ژنانی ئێران جارێکی دیک ه کۆنه‌خوازانی وه‌ده‌نگ هێناو ئه‌و ژنانه‌یان ب ه سووک‌و ههرزهو هه‌روه‌ها ئه‌م کاره‌یان ب ه پیالنی خاریج‌نشینان ناوبرد! ئه‌مجاره‌ش ژنان هه‌رله‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانه‌و ه نه‌که‌وتنه‌به‌ر هێرش! جیا ل ه بۆچوونی ده‌سه‌اڵتداران ،زۆرکه‌س ئه‌و حهرهکهتهی پێ ساده‌یه‌‌و پێی وای ه باسکردنی جێی بایه‌خ نیه .به‌اڵم بۆ ئه‌وانه‌ی ک ه به‌م جۆر ه بیر ده‌که‌نه‌و ه ده‌بێ ئه‌وه‌شیان له‌به‌رچاو بێ کاتێک ژن ب ه تاوانی بێ‌حیجابی ده‌ستگیر ده‌کرێ‌‌و وه‌به‌رقامچی جه‌لالده‌کان‌ده‌درێ ،ده‌ستدرێژی ده‌کرێت ه سه‌ر و ب ه ههرزهو سووک ناوی ده‌برێ ،چۆن ده‌کرێ مه‌سه‌له‌ی داسه‌پاندنی حیجاب‌و دژایه‌تی له‌گه‌ڵی ب ه که‌م بگیرێ؟ راسته ئه‌و حه‌ره‌که‌ت ه ره‌خنه‌ی به‌جێی پێوارید ه یه‌کێک له‌و ره‌خنان ه ئه‌وه‌یه که‌مترین وێنه‌ی تێدایه ک ه ل ه شوێنی قه‌ره‌باڵ غ گیرابێ ،به‌اڵم بۆ ئه‌وه‌ش ده‌بێ ببینین مه‌جاله‌کان چه‌ندن .کۆماری ئیسالمی 34ساڵ ه به‌رده‌وام له‌پێناوی حیجاب ژنان‌دا کار ده‌کا، قانوونی بۆ داده‌نێ ،دروشم ده‌دا‌و نرخی بۆداوه ،بۆ ژنان ئاسان نی ه به‌به‌رچاوی مه‌ئمووره‌کانی رێژیمه‌و ه حیجابه‌که‌یان به‌و شێو ه ل ه وێنه‌کان‌دا دیارن فڕێ‌ده‌ن .که‌وای ه ب ه گاڵت ه سه‌یرکردنی تابۆشکێنیانه له‌الیه‌ن هه‌رکه‌سێکه‌و ه بێ چی که‌متر نی ه ل ه هه‌ڵوێستی توندڕه‌وه‌کانی نێو ئه‌م ی دڵسارد ده‌که‌نه‌وه. ده‌سه‌اڵت! ناڕاسته‌وخۆ ژنان ب ه جۆرێک ل ه حه‌ره‌که‌تی دژی حیجابی زۆره‌مل راست ه شه‌ڕی حیجاب هه‌موو شه‌ڕه‌کان نیهو چاره‌سه‌ری کێشه‌گه‌وره‌کانی ژنان نیه ،به‌اڵم ئه‌و ه به‌شێک ه ل ه خه‌باتی ژنانی ئیران ،که‌سانێک ک ه ده‌م ل ه ئازدی و دیموکراسی‌ده‌ده‌ن ،نابێ دژی ژنان به‌جۆرێکی دیک ه بچنه به‌ره‌ی کۆنه‌پارێزانی ده‌سه‌اڵتبه‌ده‌سته‌وه. راست ه که‌سایه‌تیی ئینسانه‌کان ن ه به حیجاب‌و ن ه بێ حیجاب هه‌ڵناسه‌نگێندرێن ،به‌اڵم لێره‌دا باس ل ه مافێکی سه‌ره‌تایی هه‌ر ئینسانێک ه ک ه ل ه ئێران ل ه نیوه‌ی کۆمه‌ڵی ئه‌و واڵت ه زه‌وت کراوه، بۆیه پێویست ه ئه‌و ده‌نگانه ئه‌گه‌ر که‌میش بن ببیسرێن که دژایه‌تی ل ه گه‌ڵ ئه‌و ناحه‌قیی ه ده‌که‌ن. باڵوکردنه‌وه‌ی وێنه‌ی بێسه‌رپۆشی ژنان ل ه ئێران ،جارێکی دیک ه ئه‌وه‌مان پێ‌ده‌ڵێ ژنانی ئێران ل ه فرسه‌ته‌کان که‌ڵک وه‌رده‌گرن بۆ ئازادی‌و ئازادی ژیان ک ه حه‌قی بێئه‌مالوئه‌والی ئه‌وانه .له‌گه‌ڵ ئه‌و هش‌دا یه‌کگرتوویی‌و خه‌باتی به‌رده‌وام ه دژی زوڵم‌و سته م ب ه ئامانجیان ده‌گه‌یه‌نێ ،ئه‌و رۆژ ه ێ زنجیری کۆیله‌یی بپسێنێ. هه‌ر د
کاری توکا نیستانی
ژماره٦٣٢ :
هەڵەچێنی
٣١ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٢١ی مای 2014
ئەی وەرن با بەزمانی جەستە قسە بکەین!
کۆماری ئیسالمی‌و سیاسه‌تی شۆڤینیستی
عه‌لی له‌یالخ کۆماری ئیسالمی به‌رهه‌می شۆرشی گه‌النی ئێران ،رۆژبه‌دوای رۆژ سیاسته‌کانی ل ه راستای سڕینه‌وه‌ی که‌لتوورو فه‌رهه‌نگی نه‌ته‌وه‌کانی ئێران‌دایه ،ئه‌و نه‌ته‌و ه بنده‌ستانه‌ی ک ه ب ه درێژایی میژوو بوونه‌ت ه قوربانی ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران‌وچه‌وساونه‌ته‌وه .هه‌رچه‌ند مێژووی شوڤینیستی فارس ب ه شێوه‌ی ره‌سمی‌وجیدی ل ه سه‌ره‌تاکانی ده‌سه‌اڵتی په‌هله‌وییه‌کان وات ه (رضاخان)ب ه السایی کردنه‌و ه ل ه ئاتاتورک‌وموسولێنی ده‌ستی پێ‌کرد، به‌اڵم ب ه سه‌رنجدانێکی ساده‌ش بۆمان ده‌رده‌که‌وێت ک ه ئه‌م بیرۆک ه دزیو ه ره‌گ‌وریشه‌ی درێژتری هه‌یه. شوڤینیزم؛ ک ه وشه‌یه‌کی فه‌رانسه‌وییه‌و ب ه مانای باوروئیمانی ده‌مارگرژان ه به‌نیسبه‌ت فه‌رهه‌نگ‌وکه‌لتووری نه‌ته‌وه‌یی‌وخۆبه‌زل زانینی هۆویه‌تی /فه‌رهه‌نگی‌وهه‌وڵدان بۆ ل ه ناو بردنی فه‌رهه‌نگ‌وپێناسه‌ی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه ،ک ه له ناوی (نیکۆال شوون) ک ه سه‌ربازێکی ئه‌رته‌شی ناپلئون بناپارته‌و ه هاتووه ،ئیگجار باوری ب ه ناپلئون هه‌بوو .ک ه له‌مه‌وبداو ب ه مانای «ره‌گه‌زپه‌رستی‌وخۆسه‌رتر زانینی بێ بنهماو باورێکی ل ه ڕابه‌ده‌ر» هات ه نیو ئه‌ده‌بیاتی سیاسییه‌وه. ئهگهرچی بۆمێژووی سیاسه‌تی شۆڤینیستانه‌ی ده‌سه‌اڵتداران به‌سه‌رگه‌النی ئێران ،حاکمییه‌تی 80ساڵه‌ی بنه‌ماڵه‌ی په‌هله‌وییه‌کانیان ل ه به‌رچاوگرتووه ،به‌اڵم وه‌ک ئاماژم پێ‌کرد لێکۆڵینه‌و ه مێژووییه‌کان ده‌رخه‌ری ئه‌م راستییه‌ن ک ه نیژادپه‌ره‌ستی‌وهه‌وڵدان بۆ سڕینه‌وه‌ی شوناسی نه‌ته‌وه‌کان ل ه ئیران مێژووی دوورودرێژتری هه‌یه .بۆ نموون ه الپه‌ره‌کانی کتێبی شاهنام ه لێوانلێو ه ل ه ره‌گه‌زپه‌رستی‌و فه‌خر فرۆشییه‌کی دوورل ه واقعیت ،هه‌ر بۆی ه ئه‌م کتێب ه له‌الیه‌ن پاشاکانی حاکم به‌سه‌ر ئێران هه‌میش ه رێزی لێ‌گیراوه‌و په‌ره‌ی پێدراوه ،ره‌نگ ه زۆر که‌س ئه‌م پاساو ه بهێنێه‌و ه ک ه فیرده‌وسی شاعیر ،تێکۆشاو ه ل ه زمان‌وئه‌ده‌بی فارس ل ه هێرشی زمان‌وفه‌رهه‌نگی ئه‌عراب بپارێزێت ،به‌اڵم نابێ الیه‌ن ه ره‌گه‌زپه‌ره‌ستانه‌ی بیرۆکه‌ی فیرده‌وسی ک ه بیانووی سه‌دان ساڵه‌ی بۆ حاکمییه‌ت‌و زۆربه‌ی هه‌ر ه زۆری چاالکانی فه‌رهه‌نگی ساز کرد ک ه ب ه هه‌موو توانایانه‌و ه هه‌وڵ بده‌ن بۆ له‌ناوبردنی هۆوییه‌ت‌و پێناسه‌ی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی ئێران‌و هێژمۆنی فه‌رهه‌نگی‌وره‌گه‌زیی خۆیان به‌سه‌ریان‌دا بسه‌پێنن ل ه به‌ر چاو نه‌گێردرێ. (هنر نزد ایرانیان است وبس!) هه‌ر ئه‌م یه‌ک دێر ه ده‌رخه‌ری وه‌هه‌م‌و خۆبه‌زلزانینێکی مێژووییه .به‌کام پێوه‌ری هونه‌ری‌وزانستی ده‌توانین ئه‌م ه بسه‌لمێنن ک ه ته‌نیا هونه‌ر ل ه ئێراندا هه‌یه .راست ب ه پێچه‌وانه‌و ه ئاستی هونه‌ر ل ه ئێران ب ه به‌راورد ل ه گه‌ڵ گه‌النی دیک ه کزوالوازه‌و زۆرجاریش السایی کردنه‌وه‌یه‌کی ناشیانه‌یه .با لێمان تێک نه‌چێت که لێر ه مه‌به‌ست ل ه ئێران تاکه زمان‌وتاک ه نه‌ته‌وه‌ی فارسه ،نه‌ک جوغرافیای واڵتێکی فره‌نه‌ته‌وه‌یی .ئه‌وه‌ند ه گه‌ش ه به‌م بیرۆک ه درا ک ه ئێران یانی واڵتی فارس زمانه‌کان‌و فارسی شه‌ککه‌ره‌و زمانه‌کانی تاڵ‌وناحه‌زن‌وده‌بێ یان ل ه ناوبچن یان به‌ته‌واوی له خزمی تاک ه زمانی فارسی‌دا بن! هه‌تا ئه‌م بیرۆک ه بێ بنهماو دزێو ه جیا ل ه مه‌به‌ستی سیاسی ،بووب ه که‌لتوورێکی ناحه‌زو چۆت ه ناخی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی ئێرانه‌و ه هێشتاک ه هه‌ر ب ه شێوازی جۆراجۆر دووپات ده‌بێته‌وه .ئهگهرچی کارگێرانی کۆمار ئیسالمی به‌هۆی درێژ ه پیدان ب ه سیاسه‌تی ناڕه‌وای خۆیان بانگه‌ش ه به‌م جۆر ه سیاسه‌ت ه ده‌که‌ن، به‌اڵم ئاستی چاوه‌ڕوانی ل ه کۆمه‌ڵگای ئه‌ده‌بی‌وفه‌رهه‌نگی فارس زیاتره. بۆ نموون ه سه‌یری په‌یامی سه‌ره‌خۆشی کانوونی نووسه‌رانی ئێران بکه‌ن بۆ مه‌رگی شاعیری ناوداری کورد شیرکۆ بیکه‌س(.ئێم ه ب ه ناوی کانوونی نووسه‌رانی ئێرانه‌و ه ئه‌م خه‌سار ه ل ه سه‌رجه‌م نووسه‌ران‌و کۆمه‌ڵگای فه‌رهه‌نگی کوردی عیراق سه‌ره‌خۆشی ده‌که‌ین!)پرسیار لێر ه مه‌گه‌ر کانوونی نووسه‌رانی ئێران نازانن ک ه کوردستان چورا پارچه‌یه‌و ل ه چه‌ندین واڵتی جیهان کورد ههیهو هه‌روه‌ها شاعێرێک وه‌کوو شیرکۆ بێکه‌س شاعێری نه‌ته‌وه‌ی کورده؟! بۆ دان به‌م حه‌قیقه‌ته‌‌دا نا‌هێنن‌و نانووسن ک ه هیوادارین ئه‌مه ئاخرین خه‌م‌و کۆسپی هه‌موو کوردانی جیهان بێ! هه‌ر به‌و شیو ه ک ه ک ه به‌رانبه‌ر ب ه مه‌رگی که‌سایه‌تێکی فارس زمان ده‌نووسن :ب ه هه‌موو فارس زمانانی جیهان (تسلیت)ئه‌یژین‌و جاروبار سنووره‌کانی جوغرافیای ئێستاکه‌ی ئێران ده بزوێن‌و باسی (بخاراوسمرقند)یش ده‌که‌ن! بۆ قه‌بووڵ ناکه‌ن ک ه کوردستان چوارپارچه‌ی ه ک ه ب ه سته‌می مێژوویی پارچه‌یه‌کی ل ه بن ده‌ستی ئێران دایه! ئه‌م شێو ه سیاسه‌ت کردن ه ل ه الیه‌ن کۆماری ئیسالمیییه‌و ه دهگهڕێتهو ه بۆ سه‌رده‌مانی ده‌سه‌اڵت داریه‌تی په‌هله‌ویی ک ه شه‌ڕی کوردی ل ه ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌کانی خۆی کرد ،نه‌ک ل ه ناوخۆی جۆغرافیای ئێران .چونک ه ده‌یهه‌ویست ل ه‌بوونی نه‌ته‌وه‌یه‌ک ب ه ناوی کورد حاشا بکات.ئه‌م باس ه نیازمند ه به‌کاری مێژوویی‌وکارناسانه‌یه‌و هه‌ربۆی ه ل ه وه سه‌ر ناوه‌رۆکی بابه‌ته‌ک ه ک ه هه‌مان مه‌جالی ئه‌م بابه‌ته‌دا نیه ،بۆی ه دێمه شوڤینیزمی فارسه ل ه واڵتی ئێران. ل ه باری زمانه‌وانییه‌وه ،ریشه‌ی زمانی فارسی زیاتر ل ه کوردی دایه .ئه‌م ه ئیتر ده‌مارگژی‌و(تعصب) نی ه ب ه ڵکوو ب ه ئێعترافی کارناسانی بواری زمان ناسی وایه .بۆ نموون ه ژێده‌ر‌وژێرخانی 80له سه‌دی وشه‌ی
فارسی به‌و مه‌رجه‌ی ک ه فارسی بێت کوردییه .چۆنک ه واڵتی ئێران ب ه درێژایی مێژوو که‌و‌تۆت ه به‌ر هێرش‌و له‌الین چه‌ندین نه‌ته‌وه‌و ه داگیرکراو ه بۆ نموون ه ل ه هێرشی یونانییه‌کانه‌و ه بگر ه هه‌تا هاتنی ئه‌عراب! هه‌روه‌ها هاتنی مه‌غووله‌کان ،ک ه هه‌رکام ل ه مان ه زیاتر ل ه چه‌ندین سه‌د ه حاکمییه‌تی ئێرانیان به ده‌سته‌و ه گرتوو ه که زۆر ئاسایی ه کاریگه‌رییان هه‌بێ به‌سه‌ر زمانو فه‌رهه‌نگی فارسییه‌وه .مامۆستا هه‌ژار کاتی خۆی پێشنیار ب ه کاربه‌ده‌ستانی فه‌رهه‌نگی ئێران دهکاو ده‌ڵێ زۆربه‌ی ناوی گوڵ‌و گیا ل ه زمانی فارسی یوناییه ،له‌کاتێک هاوته‌رازی ئه‌م ناوان ه ل ه زمانی کوردی‌دا هه‌یه ،که‌وای ه جێگای خۆیه‌تی ناوی کوردی له‌سه‌ر دابنن هه‌تا یونانی! به‌اڵم کێش ه ل ه باری زانستی‌و فه‌رهه‌نگی‌دا نیه ،به‌ڵکوو کێش ه ل ه جۆری بیرکردنه‌وه‌‌و سیاسه‌تی دژ ه فه‌رهه‌نگی کارگێڕانی کۆماری ئیسالمی دایه ،ک ه پێیان خۆشه درێژ ه ب ه بیرۆکه‌ی شوڤینیستی بده‌ن‌و هه‌بوونی نه‌ته‌وه‌کانی دیک ه به‌تایبه‌ت نه‌ته‌وه‌ی کورد ل ه ئێران که‌تمان بکه‌ن .چونک ه ب ه ڕاشکاوی ل ه یاسای بنه‌ڕه‌تی کۆماری ئیسالمی‌دا هاتوو ه ک ه زمانی ره‌سمی ل ه ئێران فارسی‌ومه‌زهه‌بی ره‌سمی (شیعه‌ی اثنی اعشری)یه، ئه‌م ه ل ه کاتێک‌دای ه ک ه ئێران واڵتی فره‌چه‌شنی‌ی ه ل ه باری فه‌رهه‌نگی‌و زمانی‌وئایینییه‌وه .ئه‌م ه راست ب ه پێچه‌وانه‌ی یاسا نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانه. یه‌کێک ل ه نموون ه هه‌ر ه به‌رچاوه‌کانی سیاسه‌تی دژ ه فه‌رهه‌نگ‌و زمانه‌کانی گه‌النی دیکه‌ی ئێران ،ئه‌مه‌ی ه ک ه له‌م رۆژنه‌دا سایتی کۆنسۆلگه‌ری کۆماری ئیسالمی ئێران ل ه شاری سلیمانی - ،ک ه هه‌بوونی ئه‌م کۆنسۆلگه‌ریی ه بۆ خۆی جیگای پرسیار ه -وتارێکی باڵو کردو ه ک ه پراوپڕ بوو ل ه بێ‌ڕێزی‌وسووکایه‌تی کردن به ته‌وه‌ی کورد ب ه گشتی. ئهگهرچی ئه‌م وتار ه ل ه چه‌ندین الیه‌نه‌وه جێگای سه‌رنج ه ،به‌اڵم له‌باری فه‌رهه‌نگییه‌و ه ده‌رخه‌ری ئه‌م راستییه‌ی ه ک ه ده‌سه‌اڵتدارنی سه‌ره‌رۆی ئه‌م نیزام ه ب ه جۆرێک له‌م خه‌م‌وپه‌ژاره‌ی سه‌رهه‌ڵدانی کورددا سه‌ریان لێ‌شێواوه‌و بڕوایان به‌م ه نه‌ده‌کرد ک ه رۆژێک نه‌ته‌وه‌ی کورد سه‌ره‌ڕای ئه‌م هه‌موو سیاسه‌تی سڕینه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگی‌وئاسمیالسیونه‌دا زێندوو بمێنێت‌وته‌نانه‌ت ده‌سه‌اڵتی واڵت به‌رێو ه ببات .ن ه ته‌نیا زمان‌وفه‌رهه‌نگی کوردی ل ه ناو نه‌چوو به‌ڵکوورۆژبه‌داورۆژ ل ه حاڵی په‌ره‌سه‌ندن‌وگه‌شه‌دایه‌‌و ئاسایی ه ئه‌م ره‌وته‌یان پێ ناخۆش بێت. ل ه کۆتایی‌دا به‌و هیوای ه‌سه‌رجه‌م چاالکان‌و نووسه‌ران‌ورووناکبیرانی س چیتر نه‌بن ب ه ئامرازی سیاسه‌ت ه دژه ئینسانییه‌کانی کۆماری فار ئیسالمی‌وهه‌رده‌م بۆ پێکهێنانی کۆمه‌ڵگایه‌کی پڕ ل ه ئاشتی‌وپێکه‌و ه ژیان‌و هه‌مه‌‌ره‌نگ له فه‌رهه‌نگ‌وزمان وله‌کتوور ه جیاجیا کان تێبکۆشن. ................... ژێده‌ر؛شاهنامه‌ی فیرده‌وسی//سایت ویکیپدیا../
بۆ کاک مستەفا شێخە هاوکارمان‌و نووسەری ستوونی «هەڵەچێنی»ی ڕۆژنامەی «کوردستان»! بــە بــۆنــەی زیــاتــر لــە دوو ســاڵ پشوودرێژی و بەردەوامیت لە نووسینی ستوونی «هەڵەچێنی»دا کە تا ئێستا ٥٠ ژمارەیە (جگە لەو چەند ژمارەیە کە بە تاوانی بەردباران کرانی کۆنسۆلخانەی کۆماری ئیسالمی لە هەولێر لە زیندان دابــــووی) دەستخۆشیت پــێ دەڵێین‌و ماندوونەبوونیت لێ‌دەکەین .لەم ماوەیە دا هـــاوڕێ و هــاوکــارێــکــی دڵــســۆز و ڕێکوپێکی رۆژنــامــەی «کــوردســتــان» ب ــووی .ئێستاش کــە دەتـــەوێ کۆتایی ب ــە ســتــوونــی «هــەڵــەچــێــنــی» بێنی‌‌و خۆت گوتەنی «هەتا خوێنەرانت بێزار نــەکــردوە» وچانێک بــدەی ،مااڵواییت لـێ‌نــاکــەیــن چــونــکــە ه ــەر بــە هــاوکــارو هــــاوڕێ‌و دڵــســۆزی «کــوردســتــان»ت دەزانین‌و دڵنیاین ئەگەر لە دەستت بێ جارێکی دیکە هاوکاریی خۆت لە گەڵ ماڵی ت پێ‌دەکەیەوە. هەمووان «کوردستان» ،ب ه جۆرێکی دیک ه دەس ب ه هیوای بـــه‌رده‌وام بوونت ل ه کــاری نووسین به‌تایبه‌تی بۆ رۆژنــامـه‌ی «کوردستان»
به‌ڕێوه‌به‌رانی رۆژنامه‌ی «کوردستان» 21ی مای 2014 31ی بانەمەڕی1393
سوپاس‌و حەمد‌و سەنا بۆ پەروەردگاری ئافرێنەری هەموو کائینات‌و هەسارەکان و هەڵسووڕێنەری هەموو بوونەوەرەکان بە گیاندار‌و بێ‌گیان‌و ئینس و مرۆڤەوە .سوپاس بۆ ئەو خوایەی ئەم هەموو زمانو زاراوە جۆراو جۆرەی رۆناوە .خۆ هیچ رێی تێناچێت بەندەیەکی بێدەستەاڵتی وەک منی نووسەری مسته‌فا شێخه ئەم هەڵیت‌و پەڵیتە بێ ئەمری خوای گەورە بکات‌و بڵێت خوایە گیان بۆ بەم بەشی خوڵقاندنی زمانەداناچییەوە و بەناو زمانی کوردی لە ڕیزی زمانەکان النادەی؟ دیارە خوای گەورەش هەموو دەروویەکمان لێ‌ناگرێت‌و دەرگایەک دادەخات‌و سەتی دیکەمان بۆ دەکاتەوە .سەبارەت بەم کێشەی زمانەش وەک دەڵێن لەخوا بەزیاد بێت لەم دواییانەدا دەرگایەکمان بۆ کرایەوە‌و ئەم شتەی کە چل پەنجا ملیۆن کەس لەسەرئەم گۆ خڕە خۆاڵوییەدا قسەی پێ‌دەکەن‌و ئەم بڕە خەڵکە کەمە پێی دەڵێن زمان ،کەوتە ژێر پرسیارەوە. هەرئەم پرسیارە کە کاکی کاکان ،کاکە گەورەی خۆمان ،فارسی خاوەن زوبانی شەککەرین سەبارەت بە قسەکردن بە کوردی نوێی کردەوە ،بوو بە هۆی ئەوە منیش لەکاری دژ بە ئاسایشی نەتەوەیی‌و بەرژەوەندیی گشتی بکشێمەوە و تەنانەت بێمە سەر ئەم ڕایە واز لە نووسینی ئەم گۆشەیە بۆ رۆژنامەی کوردستانیش بێنم. دوای ئەوەی نوێنەرایەتیی رەسمیی ماڵی کاکمان لە شاری سلێمانی، لە نووسراوەیەکی چڕوپڕی پڕ لە بەڵگە‌و مەڵگە‌و سەرچاوە و مەرچاوەدا فەرمووی« :کورد زمانو مێژووی نییە» و ئەم چل پەنجا ملیۆن کەسەی لەم ناوچەیەدا بەو ناوەوە دەژین ،وەک هۆلۆکاستەکەی جوولەکان درۆ و دەلەسەی مێژوونووسانی درۆزن‌و شتی وایە ،من زیاتر بەخۆم داهاتمەوە. ئەگەر زمانی فارسی واتە زمانی کاکی کاکان لە ناوچەکەدا وەک شەلی دەست بەعەسا بە یارمەتیی وشە و ڕستە‌و رێکەوەندی کوردی و عەرەبیەوە بەڕێگەدا دەڕوات ،بەاڵم هەر زمانی یەکەمە .فارسی دەتوانێت سێحری وا بکات سەری هەموو زانایان بتەزێنێت .ئەوەتا کام زمان هەیە بتوانێت بە تاقە یەک وشە سواری رستەیەکی دووردرێژ بێت و بە دوای خۆیدا هەوساری بکات؟ ئێوە هیچ هەستتان بە وشەی «است»ی فارسی کردووە؟ بۆ ئاگاداریی خوێنەری بەڕێز تەنیا بە رستەیەک گەورەیی‌و توانای لە ڕادەبەدەری ئەم «است»ـ‌ەتان بۆ دەستنیشان دەکەم .ئەوە فشە نییە ،ئەستە ئەست! سەیری ئەم رستەیە بکەن « :مصرف دخانیات اکیدا ممنوع است ».هەی چاوی سەرم بی «است»! نەتاندیوە ئااڵی شیرورۆژ نیشانی ژیار و شارستانیەتی لە سەر شان داناوە و لە دووندی رستەکەدا دەیشەکێنێتەوە؟ دیتووتانە چۆن وشەکانی «مصرف» و «دخانیات» و «اکیدا» و «ممنوع» بەدوای خۆیدا ڕادەکێشێت؟ دوای خوێندنەوەی ئەم رستەیە ،جارێکی دیکە دەستی نووسەری بابەتەکەی نوێنەرایەتیی کاکی کاکان لە شاری سلێمانی دەگوشم کە دەیسەلمێنیت ئەوەی کورد پێی دەڵێت زمان ،هەر تۆزی زمانی خۆشبەز و خۆشڕەوی فارسی ناشکێنێت و رەنگە شوێنیشی نەدۆزێتەوە .قسەی خۆمان بێت ،ئێمەش کە بە خۆمان دەڵێن کورد ،بەتەواوی لە هەڵە داین‌و ئەم وشە‌و رستانەی قسەی پێ‌دەکەین زمان نییە .هەر با پرسیارێک لە خۆمان بکەین ،ئەم هەزاران وشەیەی ماوەی چەند سەد ساڵە لە ناو کێوەکانی زاگرۆس مۆزۆپۆتامیا‌و شتی‌وادا ماوەتەوە و دەر و دراوسێکانیش چەندی دەیکەن و دەکرێنن ،بۆیان ناچێتەوە سەریەک‌و وەک زمانەکانی دیکە ناچێت ،کوا ئەمە زمانە؟ هەر ئەم رۆژنامەیەی بەردەستتان ئەوە نزیکەی ٧٠ساڵێک دەبیت بە ئەم پیت و وشە و زاراوانە دەنووسرێت‌و ماڵی کاکمان دەبێ بۆ تێگەشتنی بابەتەکانی وەرگێری زمانی بۆ بەکرێ بگرن .رۆژنامە هیچ لەم دواییانەدا بە ملیۆنان الپەرە پڕکراون لەم وشە و رستانە‌و بەمالوئەوالدا باڵو دەبنەوە .ئەم رادیۆ‌و تەلەفزیۆن و شتە هەر بەیەکجاری کارەکەیان تێک‌داوە. بە بڕوای من کێشەکە لە زمانەکەوە نییە .من کارم بەوەیان نەداوە ئاخۆ ئەم نیشانە‌و پیت‌و دەنگ و واج و وشە و رێکەوەند و رستە‌و شتانەی ئەم چەند دێڕەی سەرووم لێ‌دروست کردوون ،زمانە یان زمان نییە .باشترین پێشنیاریشم بۆ چارەسەری کێشەکە ئەوەیە ئەم چەند کەسەی لەم ناوچەیەدا بەمجۆرە قسە دەکەن‌و دەنووسن و دەخوێننەوە، وەک ساڵی سااڵن هەر لەشوێنی خۆیاندا زیندانی بکرێن و هەوڵ بدرێت لە نێو ئەم بەندیخانە گەورەیەش‌دا بە زەبری زمانە شەکەرەکەی ماڵی کاکمان ببن بە خاوەن زمان. لە کاتێک‌دا دوای ٧٠ساڵ تەمەنی ئەم رۆژنامەیە‌و نووسینی ٥٠گۆشە لەم الپەڕەیەدا سوپاسی ماڵی کاکمان دەکەم کە وشیاریان کردمەوە نەک هەر منی نەخوێندەوار ،بەڵکوو نالی‌و هێمن و بێکەسەکان و پەشێو و خانی و هەموو ئەو نووسەرە کەون و نوێیانەی بە شێوەی چل پەنجا ملیۆن کەسی گۆرین دەنووسن ،الڵە پەتەین‌و باشتر بوو بە زمانی جەستە و ئاماژە قسەمان کردبایە.
10
٣١ی بانەمەڕی ١٣٩٣
ژماره٦٣٢ :
هزر
٢١ی مای ٢٠١٤
رۆژنامەی
فەلسەفەی دەسەاڵتدارێتیی سیاسی نووسەر :دەیڤید میلر ئـــەگـــەر یــەكــێــك بــپــرســێ كـــە ئێمە ئەمڕۆكە چۆن خۆمان بەڕێوە دەبەین ـ چ بەرنامەیەكمان بۆ پێكەوە ژیان لە كۆمەڵگادا هەیە ـ وەاڵمی ئێمە دەبێ ئەوە بێ كە ئەمرۆكە ئێمە لە الیەن دەوڵەتانەوە بەڕێوە دەچین كە دەسەاڵتێكی بێ وێنەیان بۆ كاریگەری دانان لە سەر ژیانی ئێمە هەیە .دەوڵەتان هەم لە بەرابەر هەرچەشنە هێرشێك‌دا كە بكرێتە سەر گیان‌و ماڵمان دەمانپارێزن‌و هەم بە شێوازی جۆراوجۆر لە چوارچێوەی یاساو رێساكان‌دا رێكمان دەخــەن‌و هەم ئــەو پــێــوەرانــەش كــە دەبــنــە هــۆی ئــەوەی ئێمە بژیوی ژیانمان دابین بكەین ،لەگەڵ یەكتری پێوەندی دەگرین ،سەفەر دەكەین، منداڵەكانمان گەورە دەكەین‌و چەند شتكی دیكە لەو بابەتە دیــاری دەكــەن .لە هەمان كات‌دا دەوڵەتان كۆمەڵك خزمەتگوزاری بۆ ئێمە پێك دێنن .لە چاودێری تەندروستی‌و پــــەروەردەوە بگرە تــا دەگــاتــە رێگاوبان، خــانــوبــەرە ،پــاركــەكــان ،مــۆزەخــانــەكــان، یاریگاكان‌و شتگەلێك لەو چەشنە .خراپمان نــەوتــووە كــە ئــەگــەر بێژین ئــەمــڕۆ ئێمە ئافرێنراوی دەوڵەتانین .بێگومان هەموو دەوڵــەتــان لە ئاست جێبەجێ كردنی ئەم ئەركانەدا وەك یەك نین ،بەاڵم هیچ كەس پێی خۆش نیە لە ژێر دەسەاڵتی دەوڵەتێك‌دا بێ كە نەتوانێ ئەركەكانی راپەڕێنێ. ئــــەگــــەر لــــە ڕوانــــــگــــــەی مــــێــــژووی مرۆڤایەتییەوە چــاو لــە بابەتەكە بكەین، دەوڵـــــــەت دیــــاردەیــــەكــــی زۆر نــوێــیــە. بەڕێوەبردنی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی زیاتر لە پانتایەكی بچووكتردا بووە .لە كۆمەڵگا خێلەكییەكان‌دا فــەرمــانــڕوایــی لــە دەستی ڕیــش سپییەكانی هــۆزەكــان‌دا بــوو كە لە كــۆبــوونــەوەكــانــیــان‌دا هــەر كێشەیەك لە نێوان ئەندامانی هــۆزدا ســەری هەڵدابایە چارەسەریان دەكرد ،یان یاسای خێڵەكەیان شی دەكردەوە .كاتێك كۆمەڵگاگەلێگی دیكە لە پانتایەكی بەرباڵوتردا سەریان هەڵ‌دا ،بۆ وێنە چینی سەردەمی خانەدانی «هان» یان ئەورووپای سەدەكانی ناوەڕاست ،هێشتا شتێك كە پێی بوترێ دەوڵ ــەت لە ئــارادا نەبوو .سەرەڕای ئەوەی دەسەاڵتی بااڵ لە دەستی شا یان ئیمپراتۆردا بوو ،بەاڵم ئەوە گەروە پیاوانی خۆجێیی‌و بەردەستەكانیان بوون كە كاروباری ڕۆژانــەی كۆمەڵگایان بــەڕێــوە دەبــــرد .كــاریــگــەری پاشاكانیش لە ســەر ژیانی خەڵك زۆر سنووردارتر بــوو ،چونكە پاشاكان نە هەوڵی ئەوەیان دەدا كــە ئــەوەنــدە لــە نزیكەوە چــاودێــری خەڵك بكەن (ڕەنــگــە ئەمە ب ــواری ئاینیی نەگرێتەوە)و نە هەوڵی ئەوەیان دەدا كە ئــەو داخــــوازی‌و خــزمــەتــگــوزاریــیــانــەی كە دەوڵــەتــە نوێیەكان پێشكەشی خەڵكیان دەكــرد ،پێك بێنن .فەرمانڕەوایی سیاسی وەهــا تێكەڵی تــان‌و پــۆی كۆمەڵ ببوو كە كێشەی لە سەر نەدەكرا .باسی ئەوە دەكرا كە دەبێ دەسەاڵت بە دەستی چ كەسێكەوە بێ (پاشاكان بە پێی چ مافێك دەسەاڵتیان بەدەستەوەیە؟)و ئایا دەبێ ئەم دەسەاڵتە لە نێوان كەسانی جیاوازدا وەك :پاشاكان‌و پیاوانی ئاینیی ،دابەش بكرێ یان نا؟ بــەاڵم سەرهەڵدانی دەوڵەتی مۆدێڕن، سەرەتا لە ئــەورووپــای رۆژئ ــاوا و دواتــر دەكــــرێ بــێــژیــن لــە هــەمــوو شوێنەكانی جیهان ،كێشەی فــەرمــانــڕەوایــی سیاسی الی فــەیــلــەســووفــانــی سیاسی لــە مــاوەی 500ســاڵــی ڕابـــــــردوودا كــــردە كێشەی سەرەكی .دامەزراوەیەك سەری هەڵدابوو كە بانگەشەی ئــەوەی دەكــرد بە شێوازی جــۆراوجــۆر ژیانی خەڵك بەڕێوە ببات و ڕێوشوێنی بۆ دیــاری بكا .ئەم بانگەشەیە چ پاساوێكی هەیە؟ لە چ هەلومەرجێك‌دا دەوڵەتان دەسەاڵیەتی سیاسی ڕەوایان هەیە ـ و ئایا لە بنەڕەت‌دا وەها هەلومەرجێك لە ئارادایە؟ ئێمە وەك هاوواڵتیانی ئاسایی تا چ ئاستێك لە سەرمانە پەیڕەوی لەو یاساو بڕیارانە بكەین كە دەوڵەتان پەسەند‌و دەری
بەشی یەكەم
و :مادح ئەحمەدی
دەكەن .پێویستە ئێمە لە سەرەتادا وەاڵمی ئەم پرسیارە سەرەكییانە بدەینەوە بۆ ئەوەی بتوانین لە بەشەكانی دواتــردا زیاتر بچینە پێشەوەو پرسیاری ئەوە بكەین كە باشترین شێوەی دامەزرانی دەوڵەت چییە ـ پێكهاتەی حكوومەت دەبێ چ بێ ـ و چ سنوورگەلێك دەبێ بۆ دەسەاڵت‌و فەرمانڕەوایی دابنرێ. كاتێك ده‌ڵێین فەرمانڕەوایی سیاسی لــە دەســتــی دەوڵـــەت دایــە‌و بــەكــاری دێنی مەبەستمان چیە؟ فەرمانڕەوایی سیاسی دوو الیەنی هەیە .الیەنێكی ئەوەیە كە خەڵك بە گشتی ڕەوایی دەدەن بە بڕیارەكانی ،واتا قبووڵی دەكەن كە دەسەاڵتدار مافی ئەوەی هەیە پێیان بڵێ بە چ شێوەیەك هەڵسوكەوت بكەن .بۆ وێنە كاتێك خەڵك پەێڕەوی لە یاسا دەكــەن ،زیاتر بۆ ئــەوە دەگەڕێتەوە كە پێیانوای ه ئەو كەسەی یان ئەو لێژنەی ئەو یاسایەی دەركردوە مافی خۆیەتی ئەو
یاسا ئــاگــادار بكەمەوەو ماڵە دزراوەك ــەم وەربگرمەوە .كەواتە ئەو كەسانەی كە لە سەر ویستی خۆیان پەیڕەوی لە دەسەاڵتی سیاسی دەكـــەن ،دەزانـــن كــە لــە بەرانبەر دەستدرێژی كەسانی ناڕاست‌دا پشتگیریان لێ‌دەكرێ. كەواتە فەرمانڕەوایی سیاسی بریتییە لــە فــەرمــانــڕەوایــی ت ــەواو و شوێنكەوتنی زۆرەمــلــێ .فــەرمــانــڕەوایــی سیاسی تەنیا شتێكیی ڕەوا نیە ،وەك دەسەاڵتدارێتیی پیری تەریقەتێك كە الیەنگرانی بە بێ هیچ زۆرێك ڕێنوێنییەكانی جێبەجێ دەكەن نیە، و وەك ئەو كاتەی كە پیاوێكی چەكدار بە زۆر پارەكەت لێ‌وەردەگرێ ،تەنیا فەرمان نیە ،بەڵكوو تێكاڵوییه‌كە لە هەر دووكیان. پرسیارەكەی ئێمە هێشتا هەر لە جێی خۆی دایــە .ئەویش ئەوەیە كە بۆ فەرمانڕەوایی س ــی ــاســی‌م ــان پــێــویــســتــە؟ هـــەرچـــی بێ
بەشەكانی دیكەی دەوڵەت نیە .لەم حاڵەتەدا چ دەقەومێ؟ ڕەنـ ــگـ ــە ب ــت ــوان ــی ــن بــەنــاوبــانــگــتــریــن بــیــركــردنــەوەی خــەیــاڵــی ل ــەم بـــــوارەدا لە «لڤیاتان»ی «تۆماس هۆبز» بدۆزیینەوە كــە ســاڵــی 1651بـــاوی كــــردەوە .هۆبز لــە پــرۆســەی شـــەڕی نــاوخــۆی بریتانیا، ڕووخــانــی بەشێكی بچووكی دەســەاڵتــی سیاسیی ئەزموون كردبوو و ئەو وێنەی كە لە مەڕ ژیان دەیخستە ڕوو بە تەواوەتی لێل‌و ناڕوون بوو .هۆبز دەبێژێ« :دۆخی سروشتی مرۆڤ» لە نەبوونی دەسەاڵتی سیاسی‌دا ،ملمالنێیەكی دڕندانەیە لە سەر پێداویستییە سەرەتاییەكانی ژیــان .خەڵك بــەردەوام لە ژێر سێبەری ترسی هێرش‌و دزی‌دا بەسەر دەبــەن ،بۆیە بــەردەوام دنە دەدرێـــن بــۆ ئــەوە دەســتــی خــۆیــان بخەنە بــــەرەوە .دەرئــەنــجــامــی ئــەم هەلومەرجە
كارە ئەنجام بدا‌و لە بەرانبەریش‌دا ئەركی سەرشانی خەڵكە كە پەیڕەوی لە یاسا بكەن. الیەنێكی دیكەی فەرمانڕەوایی سیاسیی ئەوەیە ئەو كەسانەی كە سەرپێچی لە یاسا دەكەن ،بەوە كە هەڕەشەی سزادانیان لێ بكرێ ناچارن ملكەچی یاسا بن ـ ئەوانەی یاسا پێشێل دەكەن دەستگیر دەكرێن‌و سزا دەدرێـــن .ئــەم دوو الیــەنــەش تــەواوكــەری یەكترین .ئەگەر پەیڕەوی كردنی زۆرینەی خەڵك لە یاسا ،زۆر جار بە بۆنەی ئەوەوە نەبێ كە باوەڕیان بە ڕەوایــی یاسا هەیە،
فەرمانڕەوایی سیاسیی بە تایبەتی ئەو كــاتــەی لــە كــۆنــتــرۆڵــی دامـــەزراوەیـــەكـــی بــەهــێــزی وەك دەوڵ ــەت ــی مــۆدێــڕن دای ــە، بە پێچەوانەی ویستی خۆمان ناچارمان دەكات پەیڕەوی لە كۆمەڵێك یاساو ڕێسا بكەین كە ژمارەیەكیان (وەك ماڵیات /باج) لە ڕووی دارییەوە زیانمان پێ‌دەگەێنن و ژمارەكیشیان ناچارمان دەكەن پەنا برینە بــەر ئەنجامدانی كارگەلێك كە لە الیەنی ئەخالقییەوە دژی ئــەو كــارانــەیــن (وەك بەشداری لە جەگێك‌دا كە پێمان ناخۆشە).
لــە بەشێكی لڤیاتانی هــۆبــزدا (ك ــە زۆر دەگێڕدرێتەوە) ئاوا كۆكراوەتەوە: لە وەهــا هەلومەرجێك‌دا هیچ چەشنە هەلێك بۆ كــار‌و چاالكی نیە ،چونكە هیچ دڵنیاییەك بەرامبەر بە دەرئەنجامی وەها كار و چاالكییەك نیە .بۆیە لە ئاكام‌دا نە وەرزێڕی ،نە گەمییەوانی ،نە كااڵكان‌و ئەو شمكگەلەی كە لە ڕێگای دەریــاوە هاوردە دەكـــران ،نە بیناگەلی گ ــەورە‌و جــێــدار ،نە ئامێری گواستنەوەی كەلوپەلی قــورس‌و گران ،نە زانست‌و مەعریفەیەك لەمەڕ گۆی
فەرمانڕەوایی سیاسی دوو الیەنی هەیە .الیەنێكی ئەوەیە كە خەڵك بە گشتی ڕەوایی دەدەن بە بڕیارەكانی، واتا قبووڵی دەكەن كە دەسەاڵتدار مافی ئەوەی هەیە پێیان بڵێ بە چ شێوەیەك هەڵسوكەوت بكەن .بۆ وێنە كاتێك خەڵك پەێڕەوی لە یاسا دەكەن ،زیاتر بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە پێیانوای ه ئەو كەسەی یان ئەو لێژنەی ئەو یاسایەی دەركردوە مافی خۆیەتی ئەو كارە ئەنجام بدا‌و لە بەرانبەریش‌دا ئەركی سەرشانی خەڵكە كە پەیڕەوی لە یاسا بكەن. دەسەاڵتی سیاسی هەڵناسووڕێ :لە قۆناغی یــەك ـه‌م‌دا پێویستمان بــە كۆمەڵێك كەسە كە یاسا جێبەجێ بكەن‌و بێ‌درەنگیش ئەم پرسیارە دێتە ئــاراوە كە چ كەسێك یاسا لە سەر ئەو كەسانە جێبەجێ دەكــا؟ بەم شێوە ئەو كەسانەی كە لە ڕووی هەست بە بەرپرسیارەتییەوە پەیڕەوی لە یاسا دەكەن، بە زانینی ئــەوەی كە ئەو كەسانەی یاسا پێشێل دەكەن سزا دەدرێن ،زیاتر بەرەوە ئەوە پاڵدەنرێن كە پەیڕەوی لە یاسا بكەن. من دزی لە ماڵی دراوسێیەكەمان ناكەم چونكە ڕێــز لە مافی خاوەنداریەتیی ئەو دەگرم‌و چاوەڕوانی ئەوەم هەیە كە ئەویش ڕێز لە مافی خاوەنداریەتیی من بگرێ ،بەاڵم ئــەوەش دەزانــم كە ئەگەر ئەو ڕێــزی ئەم مافەی من نەگرێ ،دەتوانم بەڕێوەبەرانی
لە وەاڵمی ئەو ئانارشیزمەی كە پێی وایە كۆمەڵگاكان بە بێ فەرمانڕەوایی سیاسی، دوور لــە هــەر چەشنە كێشەیەك خۆیان بەڕێوە دەبــەن‌و دەوڵــەت لە ناخی خۆیدا جیا لە كۆمەڵێك دامەزراوە كە دانوستان بە قازانجی دەسەاڵتدارەكان دەكەن ،چمان بۆ وتن هەیە؟ لــەم بــەشــەدا دەب ــێ بــگــەڕێــمــەوە سەر جێگرەوەكانی ئانارشیستیی دەوڵەت ،بەاڵم سەرەتا وەك كەسانی پێش خۆم دەمەوێ بۆ داكۆكی لە فەرمانڕەوایی سیاسی ،داوا لە خوێنەر بكەم كە الی خۆی لێكی بداتەوە كە ژیان لە كۆمەڵگایەكی بە بێ دەوڵەت‌دا چۆناوچۆن دەبێ .واتە لە كۆمەڵگایەك‌دا كە تێیدا هیچ هەواڵێك لە بوونی پۆلیس ،سوپا، سیستمی دادوەری ،خزمەتگوزاری گشتیی‌و
زەوی ،نە لێكدانەوە و ڕاپۆرتێك لەمەڕ مــێــژوو ،نەهیچ چەشنە زانــسـت‌و هونەر‌و ئەدەبیات‌و یان كۆمەڵ‌و ئەنجوومەنێك (هیچ كامیان مەیسر نابن)و لە هەمووش خراپتر ترسی ب ــەردەوام و مەترسی مەرگێك كە توندوتیژی لێ‌بكەوێتەوە (هەیە) ،و ژیانی مرۆڤ لێك دابڕاو ،هەژاری‌و نەدار ،ناحەز، بێ‌بەزەییانەوە و كورتە( .لڤیاتان ،تۆماس هۆبز)، دواتـــر دەبــێــژن هــۆی ئ ــەوە كــە هۆبز گەیشتووەتە وەها ئەنجامێكی ڕەشبینانە، ئەوەیە كە هۆبز پێی وایــە بە شێوەیەكی ســـروشـــتـــی مــــرۆڤــــەكــــان خ ــۆوی ــسـ ـت‌و چاوچنۆكن‌و لە ئەنجام‌دا ئەگەر دەسەاڵتیی سیاسیی سنوورێكیان بۆ دیــاری نەكا ،تا ئەو جێگەی بۆیان دەلوێ هەوڵی وەدەست
هێنانی بەشی زۆرت ــر دەدەن .بــەاڵم لەم تێگەیشتنە لە بۆچوونەكانی هۆبزدا ،ئەو خاڵە واقیعیەی كە مەبەستییەتی لە بەرچاو نــەدەگــیــردرا .هۆبز پێی وایــە لە نەبوونی متمانەدا ،هاوئاهەنگیی نێوان مرۆڤەكان ئەستەمە‌و ئەگەر دەسەاڵتێكی سەرووتر بۆ جێبەجێ كردنی یاساكان نەبێ ،متمانە چێ نابێ .ئەو شتگەلەی كە بە وتەی هۆبز لە «دۆخــی سروشتی»دا بوونیان نیە ،لە چــاو ئــەو شتگەلەی كە دروســت بوونیان پێویستی بــەوەیــە كــە كــۆمــەڵــێــك مــرۆڤ پێكەوە هەوڵی بۆ دەدەن‌و چاوەڕوانیان ئەوەیە كە خەڵكی دیكەش بەشداری تێ‌دا بكەن فراوانتر و لە پێشەوەترن .ئێستا لە نەبوونی دەسەاڵتی سیاسی‌دا بۆ جێبەجێ بوونی ئەم چاوەڕوانییە چ دەستەبەرێك هەیە .وای دابنێین من لە تەك كەسێك‌دا گفت‌و بەڵێن بە یەكتری دەدەیـــن .ئەگەر یاسایەك بۆ جێبەجێ كردنی ئــەو گفت‌و بەڵێنانە نەبێ ،بۆ دەبێ چاوەڕوانی ئەوە بم كە الیەنی بەرامبەرم گفت و بەڵێنەكەمان بباتە ســەر‌و تەنانەت ئــەگــەر ئــەو بیەوێ پابەند بێ بە بەڵێنەكەوە ،رەنگە بەهەمان شێوە لەمەڕ من بیر بكاتەوە‌و بەو ئەنجام بگا كە لە بەرامبەر بردنەسەری بەڵێنەكەدا، ئــەگــەری ئــەوەی زیانبار بێ زۆرە .هۆبز پــێ وایــە لــە وەهــا هەلومەرجێك‌دا تــەواو ئاوەزمەندانەیە كە خراپترین دۆخ لە بەرچاو بگری و بۆ پاراستنی گیانی خۆت دەست بۆ هەر كارێك بەری .بۆ ئەم مەبەستە دەبێ تۆ لە چاو خەڵكی دیكە ئەوپەڕی هەوڵی خۆت بدەی بۆ وەدەست هێنانی دەسەاڵتی زیــاتــر .لــە راســت ـی‌دا ئــەم ترسە بەرامبەر بــە خەڵكی دیــكــە بــەرهــەمــی بێ‌متمانەییە كە ژیان بە بێ دەسەاڵتی سیاسی ئەكاتە «ش ــەڕی بــەردەوامــی هــەر تاكێك لەگەڵ دراوسێیەكەی». گەلۆ رەشبینییەكانی هۆبز بەجێین؟ رخنەگرانی هۆبز پێیان وایــە كــە ئەگەر سەیرێكی دەورووبـــــەری خــۆمــان بكەین نموونەگەلێك دەبینین كە خەڵك متمانەیان بە یەكدی هەیە ،هاوكاری یەكتری دەكەن و تەنانەت بە بێ هیچ چاوەڕوانییەك یارمەتی یەكتری دەدەن ،ئەمەش لەكاتێك‌دا كە نە دەوڵــەت‌و نە دامــەزراوەكــانــی هیچ چەشنە دەســتــێــوەردانــێــك نــاكــەن .بــۆ وێنە رەنگە چەند دراوسێیەك بڕیار بدەن كە یاریگای وێرانەكەی گەڕەكەكەیان نۆژەن بكەنەوە. ئـــــەوان گــرووپــێــك پــێــكــدێــن ـن‌و ك ــارەك ــان دابــەش دەكــەن .بە بێ ئــەوەی پێویست بە گرێبەستێكی یاسایی یا هەر چەشنە زۆرێك بكا ،هەركەس لە الیەن خۆیەوە دڵنیایە كە ئەوانی دیكە كە كارێكیان لە ئەستۆ دایە، جێبەجێ دەكـــەن .سروشتی م ــرۆڤ بەو شێوەیە نییە كە هۆبز باسی دەكــا .بەاڵم لــەم بەڵگە هێنانەوەیەدا خاڵی سەرەكی لەبیر كــراوە .راستە كە هۆبز بەرامبەر بە سروشتی مــرۆڤ تــا رادەیـــەك نەرێنیانە بیری دەكردەوە (جارێك هۆبزـ یان لە كاتی یارمەتی كردنی گەدایەك‌دا بینی ،ئەو روونی كردەوە كە بە بینی ئەو گەدایە خەمبار بووە و دەیەوێ بەو یارمەتییە خەمی خۆی كەم بكاتەوە) ،بــەاڵم قسەی ئەو ئەوەیە كە لە كەشێكی پڕ ترس‌دا كە بەرهەمی رووخانی دەســەاڵتــیــی سیاسییە ،دیــوی دلۆڤانتر و مــتــمــانــەدارتــر بــوونــی ســروشــتــی مــرۆڤ نامێنێ .بە سەرنجدان بەو شتانەی كە ئێمە لەمەڕ هەڵسوكەوتی مرۆڤەكان لە شەڕە ناوخۆییەكان‌و یان لە هەر كاتێكی دیكەدا كە مانەوەیان كەوتبێتە مەترسییەوە بینیومانە، وا دیار هۆبز راست دەكا. ــــــــ
سەرچاوە: میلر ،دیوید ،فلسفەی سیاسی ،مترجم: بهمن دارلشفایی ،نشر ماهی،چاپ دوم ،سال .1390
9
٣١ی بانەمەڕی ١٣٩٣
نووسینی :سەعید زەمانی _ کرماشان و .بۆ کوردی :سیروان مووساپوور كــرمــاشــان پێشینەیەكی كــولــتــووریـی‌و مێژوویی زۆر دەوڵەمەندی هەیە‌و یەكێك ل ــەو شــارســتــانــیــیــەتــە كــۆنــانــەی ئــێــرانــە كە شــارســتــانــیــیــەتــەكــەی ت ــەن ــان ــەت ب ــۆ پێش كۆچكردن‌و نیشتەجێ‌بوونی هۆزە ئاریاییەكان دەگەڕێتەوە كە لەڕاستی‌دا دەبوایە لەباری پیشەسازی‌و ئابووریی‌و كولتوورییەوە لە ســەردەمــی ئێستادا لــە نــاوچــە پێشكەوتوو و ســەركــەوتــووەكــانــی ئــێــران بــووایــە بــەاڵم بەداخەوە وا نیە‌و تەواو بەپێچەوانەی ئەمەیە‌و هەر ڕۆژ و هەر مانگێك بەجێی پێشوەچوون، ڕاوەستان و تەنانەت هێندێكجار پاشوەچوونی بەخۆوە بینیوە .ئەمە بە شێوەیەكە تەنانەت بە گۆڕانی دەوڵەتی دەیەمیش بەپێچەوانەوەی وێنەیەك كە لە مێشكەكان‌دا بۆی دەكێشرا، هیچ گۆڕانكارییەك لەو ماوەیەدا نەهاتۆتە دی‌و هــــەروا ڕەوتــــی داب ــەزیـ ـن‌و بــــۆدواوە گــەڕانــەوەی خــۆی دەپــێــوێ .كــۆچــكــردن لە گــون ـد‌و شــارســتــانــەكــان بــۆ كــرمــاشــان‌و لە كرماشانەوە بۆ تــاران‌و پارێزگاكانی دیكە‌و لەم دواییانەش‌دا بۆ واڵتانی دراوسێ‌و یەك ل ــەوان عــێــراق زیــاتــر ب ــووە .دی ــارە ئەمەش زیاتر بە هۆكارگەلی ئــابــووری ،هــەژاریــی، كولتووری‌و كۆمەاڵیەتی‌و هەروەها كەشی سیاسیی زاڵ بەسەر ناوچەكەدا بووە. ئابووری هەروەك ئاگادارن بە هۆی هەڵكەوتەی جــوگــرافــیــایــی‌و ســرووشــتــیــی كــرمــاشــان ناوچەیەكی بە پیت‌و بەرەكەت بۆ وەرزێریی‌و كشتوكاڵە كە لەباری وەرزێریشەوە زیاتر گەنم و نۆكی لێ‌ڕەنێو دەهێنرێ .بەاڵم بەهۆی سیاسەتە چەوت و هەڵەكان كە لەم سااڵنەی دوایی‌دا پیادە كراون بۆ وێنە هاوردەكردنی گەنم‌و پشتیوانی نەكردن لە وەرزێران لەباری پڕۆژەكانی گەیاندنی ئاو و ...بۆتە هۆی ئەوەی كە زۆربەی وەرزێران تووشی زەرەر‌و زیان بن‌و دەست لە كاری وه‌رزێــڕی بكێشنەوە‌و ب ــەرەو شــار كــۆچ بــكــەن .لەالیەكی دیكەوە شــارۆچــكــە پیشەسازییەكانی كــرمــاشــان‌و یەك لەوان شارۆچكەی پیشەسازی (شهرك صنعتی) فــەرامــان كە یــەك لە گەورەترین شارۆچكەكانی ئــەم پارێزگایەیە ،زۆربــەی كــارگــەكــانــی تــووشــی حــاڵــەتــی داخــراویــی‌و نــیــوەداخــراویــی بـــوون‌و ژمــارەیــەكــی زۆر لــە كــرێــكــارەكــان تــووشــی بێكاریی بــوون. ئەگەرچی دەوڵەت سەبارت بە دروستكردنی كارخانەكانی پیشەسازیی قــورس ،گەلێك وادە و بەڵێنی داوە ،بەاڵم هیچ هەنگاوێكی بەكردەوە لەم بــوارەدا هەڵنەهێنراوەتەوە و تەنانەت بۆ دانانی كارخانەی «ایران خودرو» كە قەرار بوو لەوێ دابنرێ ،هیچ خەبەرێك نیە .لەالیەكی دیكەوە زۆربەی ئەو پڕۆژانەی لەو پارێزگایە كاریان لەسەر كراوە ،دراونەتە دەست بەڵێندەرانی دەرەوەی ئەو پارێزگایە‌و تــەنــانــەت دەرەوەی واڵتــیــش كــە ئەوانیش كرێكاری ناخۆجێییان لەگەڵ‌خۆ هێناون‌و بە كردەوە هیچ شوغڵ و پیشەیەك لەم بوارەدا وەدەســت خەڵكی خۆجێیی نەكەوتووە .بۆ نموونە دەكرێ ئاماژە بە دروستكردنی پردی لێوار ئاوی كرماشان بكرێ كە درایە دەست پەیمانكارانی تــەورێــزی .لەالیەكی دیكەوه لــە پێكهاتەی شــاری ـش‌دا ئــەوەی‌كــە جێگەی سەرنجە ،بابەتی دروستكردنی مێترۆپۆلە كە لە پڕۆژە بەجێماوەكانی دەوڵەتی پێشوویە‌و بــەرهــەمــەكــەی بــڕیــنــەوەی دارە كۆنەكان‌و گــواســتــنــەوەیــان بــۆ شوێنێكی دیــكــەیــە كە سەرەنجام وشــك بــوون و هەڵیانكەندن و فڕێیان دان .ستوونەكانی مێترۆپۆل تەنیا بــوونــە شوێنی لێدانی پــڕوپــاگــەنــدە‌و دوای بگرەوبەردەی زۆر لەنێوان شووڕای شارو شارەداری سەبارەت بە تێچووەكەی لەالیەك و ڕووبـــەڕووبـــوونـــەوەیـــان لــەگــەڵ سوپا سەبارەت بە مەیدانی سوپا لەالیەكی دیكەوە، بــوو بــەهــۆی ئـــەوەی پــڕۆژەكــە وەدرەنــگــی بكەوێ .چونكە سوپا ڕەخنەی لێ‌گرتوە‌و ئیزنی خراپكردنی مەیدانی سوپای نەداوە‌و تەنانەت بەپێی هێندێك هەواڵ ،باسی ئەوەی كردوە كە تێپەڕبوونی مێترۆپۆل لەو شوێنەوە دەبێتە هۆی ئــەوە كە بەسەر مەقەڕەكانی سوپادا مەسەیتەر بن .شــووڕای شاریش سەبارەت بە تێچووەكەی باسی ئەوەی كردووە كە ئەم پڕۆژەیە پێویستی بە تێچووی زۆر هەیە و تەنانەت لەكۆتایی‌دا باسی ئــەوەی كــردووە كە ڕێگەی پێ‌نادرێ ئەم پڕۆژەیە لە مەیدانی ئیرشاد بەوالوەتر بچێ ،چونكە لەدوای ئەوە شار جێگەی تێپەڕبوونی ستوونەكان‌و دانانی مێترۆپۆلی نابێ‌‌و باقی پڕۆژەكە بە شێوەی میترۆی ژێرزەمینی درێژە دەدرێ .ئەگەرچی
کۆمەاڵیەتی _ سیاسی
٢١ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣٢ :
رۆژنامەی
هەڵوێستەیەک لە بارودۆخی ئابووری، سیاسی‌و کۆمەاڵیەتیی ئێستای کرماشان تا ئێستا كردەوەیەكی ئەوتۆ ئەنجام نەدراوە هەتا ئەوەكە دەربــكــەوێ چارەنووسی ئەم پڕۆژەیە چی بەسەر دێ .بەهەرحاڵ لەباری ئابوورییەوە ڕەوشی ژیان‌و گوزەرانی خەڵك لە كرماشان لە بارێكی گونجاودا نیە .زۆربەی ئــەو بنەمااڵنەی كە پیشەی فەرمانبەریی‌و مووچەخۆرییان هەیە ،لە دۆخێكی بــاش‌دا نین و زۆر لە كارمەند‌و فەرمانبەرەكان بۆ دابینكردنی بژیوی ژیانیان بــەدوای پیشەی دووەهەم‌دا دەگەڕێن و ....بە گشتی لەباری ئابوورییەوە الوان لە ڕەوشێكی زۆر ناخۆش دان‌و هیوا بــە ژیــان لەنێو الوانـــدا لەباری پێكهێنانی بنەماڵە زۆر نزمە و بێكارییش خۆی یەكێك لە فاكتەرەكانی بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكانە كە لەم نێوەش‌دا بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرە دەستكردەكان زۆر جێگەی نیگەرانین. سیاسیی ـ كۆمەاڵیەتی لــەبــاری سیاسیی ـ كۆمەاڵیەتیشەوە بــارودۆخــی كرماشان بە تایبەت لە الیەنی كۆمەاڵیەتی زۆر لەژێر كاریگەریی بارودۆخی ئ ــاب ــووری دایـــە كــە بــۆتــە ه ــۆی هــەژاریــی كــولــتــووری لــە كــۆمــەڵــگــەدا‌و هــەنــووكــەش هەاڵواردنی ڕەگەزی جێگەی سەرنج پێ‌دانە. هەبوونی هێزە نیزامی ـ ئەمنییەتییەكان‌و بــە تــایــبــەت ســوپــای پـــاســـداران لــە ش ــاردا بــە تــــەواوی زەق‌و ب ــەرچ ــاوە و لــە گشت بوارەكان‌دا دەستێوەردان دەكەن و زۆربەی ئــەو كەسانەش كە لە بــوارە سیاسیەكان‌دا سەركەوتنێك بەدەست دێنن ،لەو كەسانەن كە بە جۆرێك لە جۆرەكان پێوەندییان بەو هێزانەوە هەیە یان لە دەست‌وپێوەندەكانی پێشوویانن. كـــــرمـــــاشـــــان بـــــەهـــــۆی هـــەڵـــكـــەوتـــە
بە سپاوە هەیە و بە وەرگرتنی بوودجەی زۆر نووسینگە‌و شوێنی كار لە جێگەی زۆر بەنرخ دادەنێن‌و زۆرجاریش لە كاتێك‌دا كە چ لــەبــاری سیاسی‌و چ لــەبــاری پشتیوانیی لە بەربژێرێكی تایبەت لە مەترسی‌دا ببینن، لە ڕێگەی كارشكێنی‌و گوشار بۆ گۆڕینی كەسەكانی ئەنجومەنی پارێزگا هەنگاو دەنێن. ئــەم گــرووپــە لەگەڵ ئــەوەی كە گرووپێكی نیزامی‌و دەوڵەتیی فەرمی نیە ،بەاڵم لە هێندێك بارودۆخ‌دا كەڵك لەو ئیمكاناتە وەردەگرن كە دیار نیە لەكوێوە بۆیان دابین دەكرێ و ... كەواتە لەگەڵ ئەوەی كە زۆر حیزبی سیاسیی لەو پارێزگایەدا هــەن ،بــەاڵم تەنیا حیزبی سەر كاغەزن و بە كردەوە چاالكییەكی ئــەوتــۆیــان چ لــە ك ــاری هــەڵــبــژاردنــەكــان‌دا‌و چ لــە بــوارەكــانــی دیــكــەدا هیچ بــەرچــاو نیە. تەنیا لە ڕۆژەكانی هەڵبژاردنەكان‌دا ناویان زەق دەبێتەوە‌و دوای ئــەوە بە ك ــردەوە چ چاالكییەكی ئەوتۆیان لێ‌نابینرێ. ئەگەرچی لە كرماشان حیزبێكی وەك حیزبی «مـــردم ســـاالری» لقی كرماشان، هەیە و ناووناوبانگێكی بۆخۆی هەیە ،بەاڵم ئەوانیش بەدوای نزیك بوونەوە لە كەسانی ســەر بە دەوڵــەتــن .تابڵۆ و ئاراستەی ئەو حیزبانە بە كردەوە هیچ وێكچوونێكی لەگەڵ ڕێبازی سیاسییان (چەپ ،ڕاست ،بناژۆخواز، ڕیــفــۆرمــخــواز) نــیــە .بــۆ نموونە لــە دوایــیــن هەڵبژاردنەكانی شاری كرماشان كە پێوەندیی بە هەڵبژاردنەكانی شــووڕای شــارەوە بوو، بە تەواوەتی پشتیوانیی ئەوان لە كەسەكان هیچ پێوەندییەكی بــە حــەز و الیەنگریی ئەوانەوە نەبوو .بە شێوەیەك كەلە لیستی پشتیوانیكردنی ئەم حیزبانە كەسانێك دەبینران كە هیچ وێكچوونێك لەنێوان ڕێبازی سیاسی
كۆمەاڵیەتیەكەیەوە ،پارێزگایەكی فرەنەتەوەی خاوەن ئایینگەلی جۆراوجۆری وەك سووننە، شیعە و یارسانە .دیــارە بەهۆی پێشینەی پێكەوەژیانیان كەمتر كێشە‌و تێكهەڵچوونیان لەنێودا هاتۆتە ئــاراوە ،بەاڵم سیاسەتەكانی دەوڵــەت بە شێوەیەكی دیكەیە‌و بە تایبەت دەرحــەق بە یارسانەكان ،گوشاری زۆریان دەخرێتە ســەر‌و ڕێگەی بەجێهێنانی ئەركە ئایینییەكانیان بە باشی پێ‌نادرێ‌و زۆرجار لــە چــاپــەمــەنــیــیــەكــانــیـش‌دا ســووكــایــەتــیــیــان پ ـێ‌دەكــرێ .بۆ وێنە لــەم ســااڵنــەی دوایــی‌دا بە هۆی سووكایەتییەك كە پێیان كرابوو، لەژێر دروشمی « مەرگمان قبوولە ،بەاڵم ســووكــایــەتــیــی نـــا» ،لـــەبـــەردەم پــارێــزگــای كرماشان كۆ بــوونــەوە كە ئەمەش بــوو بە هۆی ئەوەكە كێشمەكێش‌و هەرای لێ‌دروست بێو سەرەنجام بە هاتنی هێزە نیزامییەكان بارودۆخەكە كۆنترۆڵ كرا .هەروەها جێگەی ئــامــاژە پێ‌كردنە لە دامــەزرانــدن لە ئیدارە دەوڵەتییەكانیش‌دا ڕووبــەڕووی هــەاڵواردن دەبنەوە .دیارە سەبارەت بە سوننەكانیش كەم تا كورت وەزعێكی لەم چەشنە لە ئارادایە. سەبارەت بە باری سیاسییش دەبێ بڵێین پێكهاتەی سیاسیی كرماشان تا ڕادەیەكی زۆر لە حاڵەتێكی ئەوتۆ دایە ،بە شێوەیەك كەسانێك كــە لــە نــاوەنــدەكــانــی دەســـەاڵت بەتایبەت دەســەاڵتــی نیزانی نزیكن ،هەوڵ دەدەن لەڕێگەی تەماع وەبەرنان پشتیوانیی خەڵك بۆ الی خۆیان ڕاكێشن‌و زۆرجاریش دەنـــگ‌و پشتیوانی هــۆز یــان عەشیرەتێك وەدەســــت دێــنــن ،بــۆ نــمــوونــە لــەكــرمــاشــان گرووپی ئەنساری حیزبوڵاڵ هەیە كە پێوەندیی
ئەو حیزبانە‌و پێشینەی چاالكیی سیاسی‌و حــەزی سیاسی ئەو كەسانە بوونی نەبوو. لە خاڵەكانی دیكەی جێگەی لێوەردبوونەوە تــاوتــوێــكــردنــی لــیــسـت‌و بــەراوردكــردنــیــان پێكەوەیە .لەو لیستانەی لەالیەن حیزبەكانەوە خرانەڕوو ،لە زۆربەیان‌دا كەسانی هاوشێوە و وەكیەك هــەبــوون .بۆ نموونە لە لیستی «ئیسارگەران»دا كە جه‌ریانێکی بناژۆخوازییە و حــزبــی «مــــردم ســـــاالری»ی كــرمــاشــان كــە حیزبێكی ڕیفۆرمیستیە و لــەڕاســتـی‌دا دەتــوانــرێ بــگــوتــرێ كــە خــاڵــی بــەرامــبــەری یەكتریشن ،زۆر كەسی هاوبەش هەیە كە لەڕاستی‌دا هیچ پاساوێكی سیاسی و عەقاڵنی نیە ،بێجگە لــەوەكــە ئــەم حیزبانە بــەدوای نزیك بوونەوە لە ناوەندەكانی دەسەاڵتن و لەڕاستی‌دا سیاسەت و ئامانجەكانی خۆیان لەبیر كردووە.... ...بــەهــەرحــاڵ لــە ڕوانینێكی گشتی‌دا دەتوانرێ بگوترێ ئەو حیزبانەی كە خاوەن ئاراستە‌و ڕێبازێكی نەتەوەیی‌و كوردیین، چاالكییەكی ئەوتۆیان نیە یــان لەڕاستی‌دا دەبێ بگوترێ رێگه‌ی چاالكییان نیە. لەباری پشتیوانی خەڵك لە كەسانی ســەر بە ڕێــژیـم‌و دامــودەزگــای حكوومەتی ئــەوا ئەمەش بە باشی لە هەڵبژاردنەكان‌دا بــەتــایــبــەت لــە هــەڵــبــژاردنــەكــانــی ســـەرۆك كــــۆمــــاری‌دا دردەكــــــــەوێ بـــە شــێــوەیــەك كــە لــە هــەڵــبــژاردنــەكــانــی خــولــی پێشووی ســەرۆك كۆماریی مەحمودی ئەحمەدینژاد پارێزگای كرماشان لــەو پارێزگایانە بوو كــە كەمترین دەنــگــیــان پـــێ‌دا .هــەروەهــا لە دوایین هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری‌دا
ســــەرەڕای تێچوویەكی زۆر كــە كەسانی ســەربــە دەمـــودەزگـــای ڕێــبــەریــی كــردیــان‌و ئەو پشتیوانیە ئاشكرا و نهێنیانەی كە لێیان كرا ،بەاڵم لە كێشمەكێشی هەڵبژاردنەكان‌دا دیسانیش زۆرترین پشتیوانی لە حەسەنی ڕوحــانــی ك ــرا‌و زۆرتــریــن دەنگەكانیش بە ناوبراو دران .سەرنجڕاكێش ئەوە بوو كە زۆر لەو كەسانەی تا ئەودەم دەنگیان نەدابوو یان بە نیاز نەبوون تەنانەت دەنگ بدەن ،تەنیا بەو مەبەستە بەشداریی هەڵبژاردنەكانیان كرد و دەنگیان داه ،پێیان وابوو حەسەنی ڕوحانی لە خاڵی بەرامبەری دەســەاڵت و سیستەمی حــاك ـم‌دا ڕاوەســتــاوە كــە دیـــارە پشتیوانیی هاشمیی ڕەفسەنجانیش كاریگەریی خۆی هەبوو چونكە ناوبراو بە كردەوە لە هێندێك بــوار و دەرفــــەت‌دا دژكــــردەوەی بەرامبەر هێندێك لــە نــاوەنــدەكــانــی دەســـەاڵت نیشان دەدا .بەاڵم دوای هەڵبژاردنەكان بەسەرنجدان بە نەگۆڕانی بــارودۆخــی ئــابــووری‌و ژیانی خەڵكی كرماشان لێرەولەوێ و لە كۆاڵن و بــازاڕەكــان‌دا ڕەخنە ئاراستەی ناوبراویش كراو ئەویش بە كەسێكی ڕیاكار و فێاڵوی لەقەڵەم درا كە بە قەول و بەڵێنەكانی هەوڵی كۆكردنەوە و بەدەسهێنانی دەنگی خەڵكی داوە. هــــەروەهــــا ك ــرم ــاش ــان یــەكــێــك لە پارێزگا‌و شارە بێ‌بەشه‌کانی واڵتە كە هیچ حەڕەكەت‌و هەنگاوێكی تایبەتی بە البردنی كێشەكانی ژیانی خەڵك‌و دۆزینەوەی هەلی كـــار‌و ه ــەروەه ــا چــارەســەكــردنــی كێشەی گیرۆدەیی هەڵنەگیراوە .ئاماری تەاڵق بەهۆی چوونەسەری ڕێژەی بێكاری‌و گیرۆدەبوون بە ماددە سڕكەرەكان گەلێك زۆر بووەو لەم نێوەش‌دا زۆبەی خەڵكی كرماشان پێیان وایە بە هۆی كوردبوون بە هاوواڵتیی پلە دوو ئەژمار دەكرێن و لە زۆر بابەتدا تووشی هەاڵواردن دەبنەوە. ئــەوەی‌كــە دی ــارە و جێگەی هەڵوەستە لەسەركردنە ،هەڵسوكەوتی حكوومەتە كە شتێكی جیا لەمە نیە .هەر بۆیە ژمارەیەك لە الوان و تازەالوانی كرماشانی بۆ ڕزگاریی ل ــەم حــاڵــەتــە تــووشــی كــۆچــكــردن لــە شــار بوون‌و یان بە جۆرێك لە جۆرەکان تووشی ئەندامیەتی لە بەسیج بوون بۆ ئــەوەی لەم ڕێگەیەوە ئیمتیازگەلێك بەدەست بێنن ،بەاڵم لــە نــاخــەوە ئــەمــەیــان پێ‌‌ناخۆشە و كاتێك قسەیان لەگەڵ دەك ــرێ ،دەردەكــــەوێ هیچ بڕوایەكیان بە ئامانج‌و ئاڕمانەكانی بەسیج و شتی لەم بابەتە نیە. لــەم ژی ــانو دۆخـــەدا ،بــە سەرنجدان بەوەكە الوان داهاتوویەكی ڕوون بۆخۆیان وێنا ناكەن ،حەزی چوونە زانكۆ‌و خوێندن لە ئاستە بــەرزەكــان‌دا بــەرەو الوازی چووە و زۆرجار درێژەدانی خوێندن بە چەشنێك بۆ ڕزگاریی لەدەست بێكاری ئەژمار دەكرێ بــە شــێــوەیــەك كــە ژمــارەیــەك لــەو كەسانە خوێندكاربوون بە جۆرێك پیشە حسێب دەكەن و لەوانەیە یەكێك لە هۆكارەكانی ڕووتێكردنی ئەو الوانە بۆ بەكارهێنانی ماددەسڕكەرەكان هـــەر ئــــەوە بــێ ك ــە ئـــــەوان خـــاوەنـــی ئــەو بــاوەڕە نین كە دەب ـێ كەسێكی خوێندەوار هەیبێ‌‌و تەنانەت هێندێكجار بەكارهێنانی مــاددە هۆشبەرە نوێیەكان بە چەشنێك لە پڕستیژ دەزانن .هەر ئەو خوێندكارانە دوای تــەواوكــردنــی خوێندن بە گشتی یــان بێكار دەبن یان كارێك دەكەن كە پێوەندییەكی بە خوێندنەكەیان نیە‌و لە ئاستێكی نــزم دایــە. ئــەم هــۆكــارەش پێوەندییەكی ڕاستەوخۆی لەگەڵ پێكنەهێنانی ژیانی هاوبەش و بەدوای ئــەویــش‌دا پــەرەســەنــدن و بــاوبــوونــەوەی بەدڕەوشتی لە كۆمەڵگەدا هەیە ،چونكە ناكرێ حاشا لەوە بكەین كە یەكێك لە هۆكارەكانی ڕوونەكردنە كاری نەشیاو و بێ‌ئەخالقی و سووڕانەوە لە شەقامەكان‌دا هەبوونی كاری شیاو و پێكهێنانی خێزان و ژیانی هاوبەش و لەالیەكی دیكەوە گەشەی عەقڵیی و فكریی و خوێندنەوەیە .بــەاڵم لە خاڵە پۆزێتیڤ و ئەرێنییەكانی دانیشتووانی كرماشان ئەوەیە كە تا ئێستا توانیویانە ئینتمای نەتەوایەتی‌و هەستی كــوردایــەتــیــی خــۆیــان بــە پیرۆزیی ڕاگرن و تا ئێستاش باسێك لە سەلەفیگەری و بناژ‌وخوازیی ئیسالمی لەگۆڕێ نیە.
درێژه‌ی:
ی خه‌سارناس ی خوكوشتن‌و كوشتن ژنان ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان چــه‌نــدیــن كــه‌ل ــت ــووری جــیــاواز له‌سه‌ر ژیانی تاكه‌كه‌سی زۆرجار ژنــان‌و كچان ب ـه‌ره‌و خوكوشتن پاڵ پێوه‌ده‌نێ. له‌ئێستادا زیاد له كێشه‌یه‌ك رووی لـه كۆمه‌ڵگای ئێمه‌‌و به تایبه‌ت كچان كــردوه .دیــارده‌ی ئــێــعــتــیــاد ،تـــــــه‌اڵق ،خــوێــنــدن ـی ناسه‌ركه‌وتوو ،ژیانی تاكه‌كه‌سی، كێشه‌ی كــۆم ـه‌اڵی ـهتــیو ش ـه‌ڕی بــنـه‌مــاڵـه‌یـی ،روانــیــن ـی ئ ـه‌بــزاری كۆمه‌ڵگا بــۆ ژن ــانو كــچــان ،له‌و هۆكاران هن كه دیارده‌ی خۆكوژی له نێو ژنان په‌ره پێداوه. كوشتنی ژنان كــوشــتــنـی ژنــــان ئ ـه‌گ ـه‌رچ ـی ئــــه‌ویــــش لــــه‌ســــه‌ر فــه‌نــابــونــی ج ـه‌ســت ـه‌ی ـی ژن تــــه‌واو ده‌بــێــت به‌اڵم لێره بكه‌ر خودی ژن نیه، به‌ڵكوو كۆمه‌ڵێك كه‌سی دیکه‌ن كه زۆربه‌یان كه‌س‌و كاری ژنن. دیارد هی كوشتنی ژنان له واڵتی ئێمه زۆرجـــار بــاری نامووسی ههیهو له كۆمه‌لگای سوننه‌تی‌دا ئه‌م دیارده‌یه به روون ـی دیــاره. له كوردستان ئه‌م حاڵه‌ته نه‌بووه بـه دیــــارده ،بــه‌اڵم لــێــره‌و لـه‌وێ ده‌بینرێت یا ده‌بیسترێت كه ژنێك كوژراوه .هیچ ئامارێكی دروست لـ ـه بــــه‌ر ده‌ســــــت‌دا نــیــه ،بـ ـه‌اڵم حاڵه‌ته‌كه زیاتر له‌و شوێنانه‌ی كوردستان ده‌بینرێت كه بافتی كــۆم ـه‌اڵی ـه‌ت ـی بــافــت ـی قه‌بیله‌یی ههیهو له په‌راوێزی شاره‌كان‌و له گونده‌كان ده‌بینرێت‌و بكوژ‌و كه‌سوكاری بكوژیش به جورێك دیــزه‌بــه‌درخــۆنــه‌ی رووداوه‌كــــه ده‌كـــــه‌ن كــه یــاســا نــاتــوانــێ به دواداچ ــونــی بــۆ بــكــات .ئـه‌مـه له گـه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ش كه یاسا له ئێران زۆر له به‌رژه‌وه‌ندی ژنان‌دا نیه. كوشتنی ژنـــان ل ـه كــوردســتــان كێش هی كۆمه‌اڵیه‌تییه تا سیاسی، یانی دیارده‌یه‌كی رێكخراو كار بۆ كراو نیه كه كاری بۆ بكرێت، ئهگهرچی حاڵه‌تێكی نائینسانیه، ب ـه‌اڵم ره‌نــگــدان ـه‌وه‌ی كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگای كوردییه كه به داخه‌وه له ئێستادا هیچ رۆشنگه‌ریه‌كیش نابینرێت .له هه‌ر دوو حاڵه‌ته‌كه نـــه كــوشــتــن‌و نـــه خــۆكــوشــتــن چاره‌سه‌ر نیهو خراپترین مۆدێلی هه‌ڵبژارنه كه ژنانی ئێمه هه‌ڵی ده‌بژێرن. ئه‌نجام: هه‌ر دوو حاڵه‌ته‌كه پێویسته قــــســــ هی لــــه ســــــه‌ر ب ــك ــرێــت‌و رۆشــنــگــه‌ری لــه ســـه‌ر بكرێت. ی م ــی ــدیــا‌و ده‌ســــــه‌اڵت‌و ئـــه‌ركـــ كۆی رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگای مـه‌ده‌نــیــیـه ئــه‌م پــرسـه بــكـه‌ن به بابه‌تێكی جــیــدی‌‌و کۆمه‌ڵگه‌له مه‌ترسیه‌كانی ئه‌م كاره ئاگادار بکه‌نه‌وه .له گه‌ل ئه‌وه‌ش ده‌بێت كـــاری فـه‌رهـه‌نــگـی بــۆ بكرێت‌و كه‌لتورێكی نوێ بونیاد بنیرێت بــۆ پــاراســتــنـی مــافـی مـــرۆڤ له كــوردســتــان .چــون لـه ئه‌نجام‌دا پرسی ژنــان به‌شێكی گرنگه له پرسی ماڤی مرۆڤ.
8
31ی بانەمەڕی ١٣٩٣
کۆمەاڵیەتی
٢١ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣٢ :
رۆژنامەی
یۆتۆپیای پاراستنی سه‌روه‌ریی خاک‌و نیزامی سیاسی ل ه ڕێی زاوزێی زۆره‌وه!
عه‌لی بداغی ئــــــه‌وه‌نــــــده‌ی لــــ ه قــســه‌کــانــی عه‌لی خامنه‌یی ،ڕێــبـه‌ری رێژیمی ئیسالمیی ئێران‌و سه‌رۆک کۆمارو ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیــران‌و مه‌رجه‌ع ه ت ـه‌قــلــیــد ه ئــایــیــنــیــیـه‌کــان‌و ت ـه‌نــان ـه‌ت نـــاوه‌نـــد ه ئـه‌مــنــیـه‌تــیــیـه‌کــانــی وه‌ک ب ـه‌شــی ف ـه‌ره ـه‌نــگــیــی ـه‌کــانــی سپای پ ــاس ــداران‌و بـه‌ســیـج‌و ئیتالعات‌د‌ا لــ ه پــێــوه‌نــدی لــه‌گــه‌ڵ پێویستیی وازهێنان ل ه چاوه‌دێریی حه‌شیمه‌ت ده‌رده‌کــــه‌وێ ،وادیـــار ه بــارودۆخــی ئێستای نرخی زاوزێ‌و پێویستیی ته‌قینه‌وه‌ی حه‌شیمه‌ت یه‌کێک ل ه داڵغ ه سه‌ره‌کییه‌کانی ئـه‌و ڕێژیم ه بێ ،به‌اڵم بۆ؟ ئێران ک ه ل ه دوای ته‌واوبوونی ش ـه‌ڕ لـه‌گـه‌ڵ عــێــڕاق‌و گ ـه‌ڕان ـه‌وه‌ی هێزی کار ل ه به‌ره‌کانی شه‌ڕه‌و ه بۆ بازاڕی کارو ،ته‌قینه‌وه‌ی حه‌شیمه‌ت بـ ه نرخی هـه‌ڵــدانــی سـ ـه‌روو سـه‌دا 3ی حه‌شیمه‌ت باشترین به‌رنامه‌ی چاوه‌دێریی حه‌شیمه‌تی گرتبۆ به‌رو؛ ته‌نانه‌ت دوکتور مه‌ره‌ندی ،وه‌زیری بێهداشتی ده‌وڵه‌ته‌کانی موسه‌وی‌و ره‌فــس ـه‌نــجــانــی خــه‌اڵتــی تایبه‌تیی رێکخراوی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کانی بــۆ کــۆنــتــڕۆڵــی بــێــســه‌ره‌وبــه‌ره‌ی ح ـه‌شــیــم ـه‌ت لــ ه ئــێــران وه‌رگــــرت، ئێستا چی ڕووی داو ه ک ه هه‌موو ل ـه‌و ه پاشگه‌ز بــوونـه‌تـه‌وه‌و پاکان ه بــۆ خــۆیــان ســه‌بــاره‌ت بــه‌و هه‌ڵه! مــێــژوویــی ـه ده‌کــــــ هن‌و ده‌یـــانـــه‌وێ به‌رنامه‌ی چه‌وتی! پێشوویان ڕاست بکه‌نه‌وه؟ وازهــــێــــنــــان لــــ ه بـــه‌رنـــامـــه‌ی چاوه‌دێریی حه‌شیمه‌ت‌و هه‌وڵدان بــۆ زۆرکــردنــی حه‌شیمه‌ت چه‌ند ه
سیاسی ،چه‌ند ه کارناسی‌بۆکراو، چه‌ند ه ئامانجداره‌و میکانیزمه‌کانی کامانه‌ن‌و دروشمه‌کانی» منداڵی که‌متر و ژیــانــی ئــاســووده» چۆن ل ـه زه‌یــــن‌و‌بــیــرکــردن ـهوهو دۆخــی ڕاسته‌قینه‌ی ژیانی خه‌ڵک ل ه ئێران ده‌ســردرێــتـه‌وه؟ ئایا خه‌ڵک به‌پیلی ئه‌و بانگه‌وازه‌و ئه‌و داوا سیاسییهو ه ده‌چن؟ ئه‌گه‌ر به‌ڵێ چه‌نده‌و ئه‌گه‌ر نا بۆ؟ سروشتییه ک ه حه‌شیمه‌ت وه‌ک هــێــزی ئینسانیی کــار ل ـ ه ته‌نیشت هــه‌ن ــدێ فــاکــتــۆری دی ــکــه‌ی وه‌ک سامانه ســه‌رمــایــه‌و ســـه‌رچـــاوه‌و سروشتی‌و کانزاکان بنه‌مای گهشهو به‌هێزیی هـه‌ر کۆمه‌ڵگه‌و واڵتێکه، چه‌ندی ئه‌و هێز ه ئینسانییه‌ش الو بێ ،ئه‌وه‌ند ه زیاتر کاریگه‌ری له‌سه‌ر ڕه‌وتــی ڕوو له‌گه‌شه‌ی ئ ـه‌و واڵت ه داده‌نـــێ ،ل ـه‌و ڕوانــگ ـه‌ی ـه‌و ه داڵغه‌ی رێبه‌رانی کۆماری ئیسالمی ده‌کرێ ب ه گرینگ وه‌ربــگــیــردرێ ،ب ـه‌اڵم ل ه جێ‌دا ئه‌و پرسیاره‌ش دێت ه ئاراو ه ک ه ئاخۆ ئێران‌و گه‌شه‌ی ئابووریی واڵتی ئێران ل ه ئێستادا له‌سه‌ر هێزی ئینسانیی کاری که‌م په‌کی که‌وتووه؟ ئــایــا گ ـه‌ش ـه‌ی ئــابــووریــی واڵتــێــک پێوه‌ندی ب ه چه‌ندی‌و ژماره‌ی زۆری حه‌شیمه‌ته‌و ه هه‌یه ،یان چۆنیه‌تی‌و ئــاســتــی تـــوانـــاو وه‌گ ـه‌ڕخــســتــنــی ئ ـه‌و هێز ه ئینسانیی ه لـه پڕۆسه‌ی وه‌بـ ـه‌ره ــێ ــن ــان‌دا؟ ئــایــا ئه‌منیه‌تی نیشتمانی ل ه ڕووی به‌رگری ل ه خاک‌و سه‌روه‌ریی سیاسی رێــژه‌ی که‌می حه‌شیمه‌ت ده‌یخات ه مه‌ترسییه‌وه، یــان جــۆری ســیــاسـه‌ت‌و هه‌ڵکردن ل ه دنیای سیاسی‌و پێوه‌ندیی ه نێو ده‌وڵـه‌تــیــیـه‌کــانــدا؟ پێویستییه‌کانی بردنه‌سه‌رێی ڕێژه‌ی حه‌شیمه‌ت ل ه واڵت ،وه‌ک ئیمکاناتی بێهداشتی، خــوێــنــده‌واری‌و پــــه‌روه‌رد ه له‌گه‌ڵ دابینکردنی کارو خۆشبژیوی چه‌ند ه بۆ حاکمییه‌تی کــۆمــاری ئیسالمی لــ ه ئ ــێ ــران ب ــۆ خ ـه‌ڵــکــی ئــێــســتــای‌و حه‌شیمه‌تی داهاتووی ده‌ست ده‌دا؟ بــۆ وه‌اڵم وه‌رگــرتــنــه‌و ه ده‌بــێ سه‌رێک له داتاو ئاماره‌کان هه‌ڵێنین‌و ئهگهرچی زۆربه‌ی کارناسانی ئامار پێیان وای ه ئامار ه ڕه‌سمییه‌کان ل ه
کۆماری ئیسالمی‌دا بارته‌قای واقع‌و ڕاستییه‌کان نین‌و ل ه به‌رژه‌وه‌ندیی نــیــزام‌دا ل ه بێژینگ ده‌درێ ــن ،به‌اڵم ئێم ه هه‌ر ئه‌و ئامار ه ڕه‌سمییان ه ب ه نموونه وه‌رده‌گرین: عـــــه‌لـــــی بــــــــاقــــــــرزاده، • ســه‌رۆک ــی ڕێــکــخــراوی هه‌ڵمه‌تی خــوێــنــده‌وارکــردنــی ئــێــران ده‌ڵــێ 9مــیــلــیــون‌و 730هـــــه‌زار ک ـه‌س لـــ ه خــه‌ڵــکــی ئـــێـــران بـــ ه تـــــه‌واوی
نه‌خوێنده‌وارن‌و نیزیک 30میلیۆن ل ه خه‌ڵکی ئێران تا قۆناغی ناوه‌ندی خوێندییانه .وه‌زاره‌تــی پـه‌روه‌رده‌ی ئــێــران پێویستی بـ ه پتر لـ ه 6000 قــوتــابــخــانـه‌و خوێندنگ ه ه ـه‌ی ـ ه ک ه ده‌وڵـــه‌ت تــوانــای دروستکردنیانی نیهو چاوی ل ه ده‌ستی خێرخوازانه‌‌و هیممه‌تی ئـه‌وانـه .ب ه ده‌یــان هـه‌زار پۆلی خوێندن له ئێران پێویستییان بـ ه نــۆژه‌نــکــردن ـهوهو قایمکردنه‌و ه ههیهو که‌مترین بودج ه ل ه ڕیزی بودجه‌ی واڵت‌دا بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه ته‌رخان ده‌کرێ. وه‌زاره‌تــــــــــی بــێــهــداشــت • ده‌ڵ ــێ ســه‌دی 50ی ئاواییه‌کانی
ئــێــران پــزیــشــکــیــان نــی ـه ،دوكــتــور ئــــەنــــووشــــیــــروان مــوحــســێــنــی، بــەڕێــوەبــەری «رێــكــخــراوی بیمەی ســامــەت»یــش ده‌ڵـــێ كــە نزیكەی 10تا 13میلیۆن كەس لە خه‌ڵکی ئێران هیچ جــۆره بیمه‌یه‌کیان نیه. ئــــەوه‌ش لـــه‌وال كــە حەشیمەتێكی نزیكەی 7میلیۆن كەسی تووشی نەخۆشیی درێــژخــایــەن هــاتــوون‌و، به‌وه‌ش دەتوانین بڵێین ک ه نزیكەی
20میلیۆن که‌س ل ه خه‌ڵکی ئێران نە بیمە كراون‌و نە پووڵی دەرمان‌و چارەسەری نه‌خۆشییه‌کانیان هەیە. جیا ل ـه‌وه‌ش ک ه هه‌ر ئێستا سه‌دی 70ی تیچووی ده‌رمــان‌و ساڵمه‌ت خه‌ڵک ل ه گیرفانی خۆیان ده‌یده‌ن‌و تـه‌نــیــا ســـه‌دی 30لــه‌الیــه‌ن بیمه‌و ده‌وڵه‌ته‌و ه ده‌درێ ،ئه‌وه‌ش ل ه باری بێهداشت‌و ساڵمه‌ت. نـــــــاوه‌نـــــــدی ئـــــامـــــاری • ئــێــران ده‌ڵــێ 40میلیۆن ک ـه‌س ل ه حه‌شیمه‌تی ئێران هیچ ده‌ورێکیان ل ه هه‌ڵسووڕاندنی چه‌رخی ئابووریی واڵت‌دا نیه ،ئــامــار ه ڕه‌سمییه‌کان ده‌لێن نرخی بێکاری ل ه واڵت سه‌دی
23یه ،به‌اڵم پارێزگاری کرماشان وه‌ک پله‌به‌رزترین کاربه‌ده‌ستی ده‌وڵه‌ت له‌و پارێزگایه‌ی کوردستان ده‌لــێ نرخی بێکاری ل ه کرماشان پتر لـ ه ســه‌دی 40و ،پارێزگاری ورمـــێ ده‌ڵـــێ نــرخــی بــێــکــاری لـه‌و پــارێــزگــای ـ ه ســـه‌روو ســـه‌دا 30و، پارێزگاری سن ه ده‌ڵێ نرخی بێکاری له‌و پارێزگای ه سه‌روو سه‌دی 35و پــارێــزگــاری ئیالمیش ده‌ڵــێ نرخی
بێکاری ل ـه‌و پارێزگای ه سنووری سه‌دی 45ی بڕیوه ،دوایین ئاماری بانکی ناوه‌ندی ده‌ڵێ نرخی ئاوسان سه‌دا 45و؛ نرخی هه‌ڵدان ل ه خوار سیفرو؛ به‌پێی ئاماره‌کانی وه‌زاره‌تی پیشه‌سازی‌و کانزاکان کاریگه‌ریی گه‌مارۆکان له‌سه‌ر ئابووریی ئێران وای کردو ه سه‌دی 45ی کارخانه‌و کارگ ه پیشه‌یی‌و به‌رهه‌مهێنه‌ره‌کان ل ه واڵت دابخرێن‌و ئه‌وانه‌ی دیکه‌ش ب ه که‌متر ل ه نیوه‌ی تواناو زه‌رفییه‌تی خۆیان کار بکه‌ن .ئه‌وه‌ش ئاماژه‌و چه‌ند سه‌رنجێک ل ه سه‌ر بارودۆخی ئابووریی واڵت. • هــــــێــــــزی ئـــیـــنـــســـانـــیـــی
ده‌ستی خوت ده‌گه‌یه‌نی .هۆكار زۆره بۆ خۆکوژی ،هه‌ر له باری ده‌رونییه‌وه بگره تا بــاری كه‌لتووری ،سیاسی ،ئایینی‌‌و دواجــــار جــۆرێــك خۆكوشتن هـه‌یـه له پێناو كوشتنی هه‌مووان كه له‌م سه‌ده‌یه زیاتر وه‌ك كــرده‌وه‌یـه‌كـی تیرۆریستی خــۆی ده‌رخــســتــوه ،ك ـه ئـه‌مـه ب ـه ده‌ره له‌م وتــاره‌یــه .خۆکوژی له كوردستان دیــارده‌یــه‌كــی تـــازه نــی ـه ،ئ ـه‌گ ـه‌رچ ـی له رووی خه‌سارناسیی كۆمه‌الیه‌تییه‌وه ئه‌م دیاره‌ده‌یه نه‌قد نه‌كراوه‌‌و میژووی نـــووســـراوی ئــێــمـه ت ـه‌نــیــا لـــه‌و كــاتــانـه ئاماژه‌ی پێداوه كه مه‌عشوقێك له پێناو عاشقه‌كه‌ی دوای ئه‌وه‌ی به‌ربه‌رستی بۆ دروست ده‌بێت خۆکوژی هه‌ڵده‌بژێرێ، كه ئه‌ده‌بی كالسیكی كوردی زۆری له‌م حاڵه‌ته تێدایه به‌اڵم ئه‌م حاڵه‌ته له روی كۆمه‌اڵیه‌تیشه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كێشه‌ی نێو خێزان‌و بنه‌ماڵه ،كه‌ممان نه‌بیستوه كه ده‌لێن بووكی فــان مــاڵ ل ه داخی خه‌سوه‌ك هی خــوی سووتاند ،یا فاڵنی به هۆی ئه‌وه‌ی به زۆر به شویانداوه یا به دڵی خوی مێردی نه‌كردوه ،ده‌ستی داوه‌ته‌وه خۆکوژی .واته ئه‌م حاڵه‌ته له كوردستان بــاری كۆمه‌الیه‌تی زیاتره. دیاره له رووی كه‌لتوورییشه‌وه فشاری له نه‌قدی رووداوه‌كه ته‌نیا وه‌ك هه‌والێك ریشه‌ی )sui caedereواته كرده‌وه‌یه‌ك كه‌لتووره جــیــاوازه‌كــان به تایبه‌ت له‌م هه‌ڵسوكه‌وتی له گه‌ڵ ده‌كرێت. كه ده‌بێته كوشتنی خود ،واته كه‌سێك سه‌رده‌مه به هۆی ماهواره‌‌و ئه‌نته‌رنێت‌و به ده‌ستی خۆ ی ،خۆی له‌ناوده‌با كه به بــاری كۆمه‌اڵیه‌تی تێكه‌اڵو و لێكدانی خۆكوژی له كوردستان كوردی هه‌م خۆکوشتنی پێ‌‌ده‌لێن‌و هه‌م خوكوشتن ( ( ،suicidiumله خوكوژی كه له دواجــاردا فه‌نابوون به ل9
ی ژنان ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان ی خۆكوشتن‌و كوشتن خه‌سارناس س.حوسێنی بــه پــێ ـی ئــامــاریــك ـی نــێــوده‌وڵ ـه‌ت ـی ئێران بۆ كوشتن‌و خۆكوشتنی ژنان ب ه پل هی سێهه‌م دوای هه‌ر یه‌ك له چین‌و هــیــنــدوســتــان دێـــت .ئـــه‌م ئـــامـــاره‌ش له نێو خــۆی ئێران خه‌ریكه پێش رێــژ هی كوشتن‌و خۆكوشتنی پیاوان بكه‌وێته‌وه. ئه‌و ئامارانه‌ش كه سه‌باره‌ت به كوشتن‌و خۆكوشتنی ژنــان لـه نێو خــوی ئێران بــاو ده‌بــیــت ـه‌وه بــاس لـ ـه‌وه ده‌كـــه‌ن كه ئــه‌م دیــارده‌یــه زیــاتــر ل ـه پارێزگاكانی رۆژئــاوای ئێران واته ئیالم ،لورستان‌و كوردستان به پله‌ی یه‌كه‌م دێــت ،به‌اڵم بـه گشتی كوشتنی ژنــان لـه ئــێــران له حاڵه‌ت تێپه‌ڕیوه‌و بووه به دیارده‌و ئه‌م دیــارده‌ی ـه‌ش زیــاد له هۆكارێكی هه‌یه. به‌پێی راپۆرتێكی رۆژنام هی شه‌رق له ئــیــران 5بــۆ 10ك ـه‌س رۆژانـــه خۆیان ده‌كــوژن .رێكخراوی پزیشكی قانوونی ئیران ،له ساڵی رابردوو باڵوی‌كرده‌وه، رۆژانـــــه زیــاتــر لــه 11كـــه‌س خــۆیــان ده‌كوژن .سایتی بازتابیش باڵوی‌كرده‌وه كه ئاماری كوشتن‌و خۆكوشتنی ژنان زیــاتــره ل ـه پــیــاوان .ف ـه‌رمــانــده‌ی هێزه
ئه‌منییه‌تییه‌كانی ئێرانیش نه‌یشارده‌و ه كه رێژ هی ئه‌وانه‌ی خۆیان ده‌كوژن زۆر زیاتره له‌و قه‌تاڵنه‌ی روو ده‌ده‌ن. بــه‌اڵم ئـــه‌و هی لــه‌م وتـــاره ده‌مــه‌وێ لـــه‌نـــگـــه‌ری لـــه ســـه‌ربـــگـــرم كــوشــت ـن‌و خۆكوشتنی ژنانه له كوردستان ،ئه‌ویش له نێو توێژیكی كۆمه‌اڵیه‌تی پێگه‌یشتوو هـــه‌م وه‌ك نــــه‌وه‌ی نـــوێ‌‌و هـــه‌م وه‌ك نه‌وه‌یه‌كی خوێنده‌وار كه هه‌زار ئاوات‌و خه‌ز‌و ئۆمیدی هه‌یه ،تویژیك كه جیهانی ب ــوون‌و پێكادانی كـه‌لــتــوری‌‌و هروژمی كۆمه‌ڵگای مۆدێرن له الیه‌ك‌و وابه‌سته‌یی كۆمه‌الیه‌تی بـه كۆمه‌ڵگای سوننه‌تی‌‌و ژیان له نێو چه‌ند فه‌رهه‌نگی‌دا نه‌وه‌یه‌كی هه‌راسان بار هێناوه كه روو له هه‌ر كوێ ده‌كات خه‌یاڵه‌كانی به‌راوه‌رده ناكرێت .له ناو ئه‌م نه‌وه‌ش‌دا كچان‌‌و ژنانی كورد له دۆخێكی ناهه‌موار‌دا ده‌ژین .هیچ ئامارێكی باوه‌ڕپێكراو له كوشتن‌و خۆكوژی ژنان له كورستان له به‌ر ده‌ست‌دا نیه ،سااڵن ئه‌م رووداوانه میدیایی نه‌ده‌كران ،به‌اڵم چه‌ند سالێكه میدیایی ده‌كرێن ،النیكه‌م له هه‌فته‌یه‌ك‌دا له كوردستان چه‌ند هه‌واڵی كوشتنی ژن ــان بــاو ده‌بــێــت ـه‌وه .دیــاره حاڵه‌تی واش هه‌یه میدیایی ناكرێت. ئهگهرچی هه‌واڵه باڵوبووه‌كان دوورن
به‌رهه‌مهێنه‌ری هه‌ر واڵتێک توێژی الوی پسپۆڕو کارلێهاتووی ئه‌و واڵته‌یه ،ئامار ه ڕه‌سمییه‌کان ده‌ڵێن سه‌دی 30ی حه‌شیه‌تی الوی ئێران بێکارن 1 ،میلیون‌و 600هه‌زار الوی ده‌رچووی زانکۆ ،وات ه هێزی کاراو پسپۆڕی ئ ـه‌و کۆمه‌ڵگای ه خولیای شــــه‌و ڕۆژیــــیــــان ده‌ســت‌کــه‌وتــنــی کاره ،ئێران ل ه ڕووی خۆشبژیویی وه ل ـ ه نێو خ ـه‌ڵ ـک‌و هــیــوا ب ـ ه ژیــانــه 154واڵت‌دا ل ه ڕیزی 125دا جێی گــرتــوه ،نێونجی هێڵی هــه‌ژاری ل ه ئــێــران بــۆ بنه‌ماڵه‌یه‌کی 4که‌سی یه‌ک میلیون تمه‌نه ،بـه‌اڵم ل ه کاتی نانووسی بۆ وه‌رگرتنی یارانه‌کان‌دا ســــه‌دا 60ی ئــــه‌و خــه‌ڵــکــه‌ی بۆ وه‌رگــرتــنــی یــارانــ ه ناونووسییان کـــردوه گــوتــویــانـ ه که‌متر ل ـ ه 600 هــه‌زار تمه‌نیان لـه مــانـگ‌دا داهــات هـه‌یـه ،بێکاری ،گــرانــی ،بێ‌هیوایی الوانی واڵتی ل ه پێکه‌وه‌نانی ژیانی هاوبه‌ش دوور خستۆته‌وه‌و له‌والش به‌هۆی ئـه‌و بــارودۆخ ـه‌و ه ئاماری ته‌اڵق‌و جیابوونه‌وه‌کان هه‌ر دێن‌و زیاد ده‌که‌ن ،ئاواش کاربه‌ده‌ستانی کۆماری ئیسالمی ده‌یانه‌وێ خه‌ڵک بــــه‌ره‌و پــیــلــی داواکـــانـــیـــان بچن‌و وه‌چه‌ی زیاتریان بۆ بخه‌نه‌وه. ل ه ژێر ڕووناکایی ئه‌و ئامار‌و بــاب ـه‌تــان ـه‌ی ئــامــاژه‌یــان پــێــکــرا ،بێ لـه‌بـه‌رچــاوگــرتــنــی ئـــه‌وه‌ی ک ـ ه ئه‌و به‌رنامه‌ی ه چه‌ند ه ل ه ناخی خۆیدا ماهییه‌تی دژ ه ژنــان ـه‌ی هـه‌یـه ،بێ ئاماژ ه به‌وه‌ی ک ه ده‌وڵه‌ت ته‌نانه‌ت تــــوانــــای داب ــی ــن ــک ــردن ــی ڕێ ــک ــاری هــانــده‌ر‌انـه‌شــی بــۆ جێخستنی ئه‌و ی نیه ،ده‌بێ بڵێین سیاسه‌ت ه نوێی ه کـ ه گۆڕینی بــیــرکــردنـه‌وه‌ی خه‌ڵک بۆ ژیان‌و ئه‌و بارودۆخه‌ی نیزامی سیاسیی واڵت بــۆ ئــه‌و خه‌ڵکه‌ی دروست کردوه ،ڕێگه‌نادا یۆتۆپیای کاربه‌ده‌ستانی پایه‌به‌رزی رێژیم بۆ پاراستنی سه‌روه‌ریی خاک‌و نیزامی سیاسی ل ه ڕێــی زاوزێ ــی زۆره‌وه وه‌دی بێ.
7
٣١ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٢١ی مای ٢٠١٤
یادکردنەوە
ژماره٦٣٢ :
یادی ٣٠ساڵەی شەهیدبوونی عەبدوڵاڵ بەهرامی
برایم چووکەڵی ٢٩ی بانەمەری ساڵی 30 ،١٣٩٣ساڵ بــەســەر شــەهــیــدبــوونــی ه ــاوڕێ ــی فــیــداکــار عەبدوڵاڵ بەهرامی ئەندامی کومیتەی ناوەندی حیزبی دیموکراتی کوردستان‌دا تێدەپەڕێ. رۆژی ٢٩ی بــانــەمــەڕی ســاڵــی ١٣٦٣ شۆڕشگێری دیموکرات لەشەڕێکی سەخت‌و نابەرامبەردا لەگەڵ هێزە سەرکوتکەرەکانی رێژیمی کۆماری ئیسالمی ئێران لەناوچەی دیواندەرە لەگەڵ ٣هاوسەنگەری دیکەی بە ناوەکانی سەدیق ئەندام ،ئەنوەر شیالنان‌و ی حەمەی رامین تێکەڵ بە کاروانی سەربەرز شەهیدانی سوورخەاڵتی کوردستان بوو. شەهید عەواڵی بەهرامی ساڵی ١٣٢٨ی هەتاوی لە شاری پاوە لەناوچەی هەورامان، لە بنەماڵەیەکی نیشتمانپەروەر چاوی بە دنیای روون ک ــردەوە ،لەداوێنی دایکێکی دڵپاک‌و رووسوور ،لە نێو سروشتی جوان‌و رازاوەی ناوچه‌ی هەورامان‌دا گەورە بو و و رەوانەی قۆتابخانە کرا .هاوینانیش بۆ یارمه‌تی باوکی قۆڵی لە کــار هەڵدەماڵی‌و بۆ ئــه‌وه‌ی النی کەم خەرجی خوێندنی خۆی دابین بکا .پاش تــەواو کردنی پۆلی ٣ی نــاوەنــدی ،دەچێتە دانش‌سەرای کەشاوەرزی شاری کرماشان، پاش تــەواو کردنی دانـش‌ســەرا ،لە ئیدارەی کەشاوەرزی پاوە دامەزرا. عــەواڵی بەهرامی کــوڕ ه زەحمەتکێشی نــەتــەوەکــەمــان لــە تەمەنی مێڕمنداڵی‌یەوە، نیشتمانپەروەری‌و رزگــاریــی نه‌ته‌وه‌که‌ی، بیروهه‌ستی داگــرتــبــوو .هەست بــە زۆڵ ـم‌و زۆری‌و بندەستی نــەتــەوەکــەی هێنابوویە ســەر ئــەو بــڕوایــە کــە کــوردیــش دەبـــێ بە سەربەستی‌و ئازادی بژی‌و دەسەاڵتی بەسەر چــارەنــووســی خ ــۆی‌دا هــەبــێ ،بۆیە حەولی دەدا کە فێری خوێندن‌و نووسین بە زمانی زگماکی بێ ،شێعری شاعیرانی شۆڕشگێری کوردی لەبەر دەکرد‌و هەستی خاوێنی خۆی پێ دەردەبڕی. شەهید عەواڵی بەهرامی وەرزشکاریش بوو ،وەرزش‌و چوون ه نێو ئه‌و بوار ه بۆ ئەو بیانوویەک بوو تا بتوانێ لەگەڵ وەرزشکارانی دیکە لەسەر هەژاری‌و بندەستی نەتەوەکەی
بــــدوێ‌و هــەســتــی کــوردایــەتــی لــەنــێــو دڵ‌و دەروونــیــان‌دا به‌هێز بکا ،ئــەوە سەرەتایەک بوو بۆ ناوبراو کە زیاتر لەوبوارەدا هەوڵ بدا. ک ــارک ــردن لــە ئ ــی ــدارەی ک ــش ــاوەرزی‌و پــێــوەنــدی نــزیــک لــەگــەڵ زەحــمــەتــکــێــشــان‌و وەرزێران ،ناوبراویان زیاترشارەزای دەردو ئازارو خەمەکانی چەوساوانی کۆمەڵگاکەی کرد .ئەو ئیمان‌و بڕوای لەدڵ‌و دەروونی‌دا پێک هێنا کە بۆ کۆتایی هێنان بە بارودۆخی ژیانی نالەباری چــەوســاوان دەبــێ خەبات بکرێ. هەمیشە چاوی لە شەپۆلێکی شۆڕشگێڕانەی خەڵک بوو ،بەاڵم زۆری نەخایاندو تەمەنی ١٩ساڵە بوو کە ئاواتی گــەورەی هاتەدی‌و خه‌ڵک ل ه دژی ده‌سه‌اڵتی شا راپه‌ڕین ،ئه‌ویش وێرای خەڵک هەڵی کوتایە سەر دامو دەزگای رێژیمی پاشایەتی‌و دەنگی تیکەڵ بە هاواری زەحمەتکێشانی پاوە کردو ئاسەواری ریژیمی پاشایەتیان لەو ناوچەیەدا سڕیەوە. بــە ئــاشــکــرا بــوونــی تێکۆشانی حیزبی دیموکراتی کــوردســتــان ع ــەواڵی بەهرامی ئــاســۆی روونـــی رزگــــاری نــەتــەوەکــەی لە دروشــمــەکــانــی حیزبی دیــمــوکــرات‌دا بــەدی دەکرد بۆیە بێ‌راوەستان وەک یەکەم کەس لەشاری پــاوە پێوەندی بە حیزبەوە گرت، هەر لەیەکەم رۆژی دەست پێ‌کردنی بەڵێنی بە حیزب‌و نەتەوەکەی‌دا کە تا وەدی هێنانی ئامانجەکانی نەتەوەکەی ساتێک لەخەبات‌و تێکۆشان نەوەستێ .حەول‌و تێکۆشانی شەهید کــاک عــەواڵ بــەهــرامـی‌و هــەمــوو دڵسۆزانی حیزبی لەشاری پــاوە بووکە نــاوی حیزبی دیموکرات لەهەموو ناوچەکانی هەورامان زاربەزار بگەڕێ‌و ببێتە خۆشەویستی خەڵكی زەحمەتکێشی ئەو ناوچەیە‌و رووناکی خستە نێو دڵــی پــڕ لــەئــاواتــی هــەژارانــی دەڤ ــەری هەورامان. مــێــژوو هیچکات لەبیر نــەتــەوەی زوڵــم لێکراو ناچێتەوە ،بە هۆی پیالنی جۆراوجۆر شەری پاوە هەلگیرساو نەیاران‌و دوژمنانی کــــورد لــەنــفــوز‌و خــۆشــەویــســتــیــی حیزبی دیموکرات لەنێو کۆمەاڵنی خەڵک زراویــان چووبوو ،بۆیە تاوانی ئەو شەڕەیان خستە ســەر شانی حیزبی دیــمــوکــرات‌و خومەینی کۆنەپەرەست راستەوخۆ فەرمانی جیهادی دژ بە خەڵکی کوردستان دەرکردو حیزبیشی هه‌ڵوه‌شاو ه (منحلە) راگەیاند .بۆیە‌هێزە دژی گەلی‌یەکانی کــۆمــاری ئیسالمی پــەالمــاری کوردستانیان‌داو بە بڕیاری بە ناو دادگای شــۆڕش لــەشــاری پــاوە ،دەیــان الوی کورد بـه‌ده‌ســت پاسدارەکانی کــۆمــاری ئیسالمی
گوللەباران کران. دوای کارەساتی پاوە عەواڵی بەهرامی وێڕای هاوسەنگەرانی بۆ درێژەدانی خەباتی شــۆڕشــگــێــڕانــە رووی کـــردە کـــەژو کێوە ســەرکــەشــەکــانــی ه ــەورام ــانو ل ـ ه بـه‌رانــبـه‌ر هه‌موو ئه‌و که‌سان هش‌دا راوه‌ستا‌و هه‌ڵوێستی گــرت ک ه دەیــان ویست بزووتنەوەی کورد بەالڕێ دابەرن .
ت ــای ــب ــەت ــم ــەن ــدی هــــــەرە بــــەرچــــاوی عـــه‌واڵی ب ـه‌هــرامــی ،لێهاتوویی‌و کــارزانــی، مــانــدوونــەبــوونــی ،ســـەداقـــەت‌و بــیــروبــڕوا بـــ ه رێــــبــــازی حــیــزبــه‌کــه‌ی بـــــوو .ئـ ـه‌وانـ ـ ه ئــەویــان کــردبــووە خۆشەویستی خەڵك‌و هــاوســەنــگــەرانــی ،هـــەر بــۆیــەش لــەیــەکــەم کۆنفرانسی حیزبی لــەهــەورامــان مەکۆی قارەمانەتی تیكۆشەرانی هێزی شاهۆ بە بەرپرسی کومیتەی شارستانی هەورامان دیـــــاری کــــرا .زۆری نــاخــایــانــد بــ ه هــۆی ی له‌و پۆسته‌دا ،لەالیەن حیزبەوە لێوەشاوەی
وەک ئەندامی کۆمیسیونی تەشکیالت دیاری کرا. عەواڵ بەهرامی بۆ جێبەجێ کردنی کارو بڕیاراتی حیزبی ،ماندوویی نەدەناسی‌و بە ئۆگرییه‌کی زۆرەوە ئەرکی پێ‌ئەسپێردراوی رادەپــەڕانــدو لە هــەر شوێنێکی کوردستان کاریان بۆ دیاری کردبایە بەوپەڕی سەداقەت‌و هه‌ستکردن ب ـه بـه‌رپــرســیــاره‌تــی بــەڕێــوەی
دەبرد .بەشداری عەواڵی بەهرامی لەشەڕی شــنـۆ‌و خــۆڕاگــری ئــەم رۆڵ ــە پێشمەرگەیە لە بەرانبەر هێرشی بەناوبانگی ریژیم بۆ سەر ئەو ناوچەیە جێگای تایبەتی لەژیانی پێشمەرگایەتی عەواڵی شەهیددا هەیە. عــــەواڵی بــەهــرامــی لــە کــۆنــگــرەی ٥ی حیزب بە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حیزب هــەڵــبــژێــردراو وەک بــەرپــرســی کومیتەی مەریوان‌و ئەندامی ناوەندی ئــاژوان دیاری ک ــرا .ئــەو بــە هەڵسوکەوتی جــوامــێــرانــەی، گوێگرتن بــۆ هــاوســەنــگــەرانــی ،راگەیشتن
مافی پەنابەران
رێبوار مەعروف‌زادە پــەنــابــەر کەسێکە کــە بــە هــۆی شــەر، ئەشکەنجە‌و توندوتیژی ناچار بووە لە واڵتی خۆی ڕا بکا .ئەو توندوتیژی‌و ئەشکەنجەیە دەکرێ بە هۆی رەگەز ،ئایین ،نەتەوە ،رای سیاسی جــیــاواز‌و هــەبــوونــی شۆناسێکی کۆمەاڵیەتی دیاریکراو بێ .کۆنوانسیونی ژێنیڤ ی ١٩٥١بــە بــەفــراوانــی پێناسەی پەنابەر‌و مافەکانی دەکا. رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سەرەتای دامەزرانیه‌وە هەوڵی داوە مافی پەنابەران بپاریزێ‌و هەر بەم هۆیە لە ساڵی ١٩٥١کۆمیساریای بـــەرزی پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان ()UNCHRپێک‌هێنا. ئەو کات بەراورد دەکرا کە لە دوای شەڕی جیهانی دووهەم نزیک یەک میلیۆن خەڵک لە ئاستی جیهانی‌دا هەبێ کە سەرپەنایانیان نیە‌و ماڵی خۆیان جێ هێشتووە .لە ساڵی ١٩٥١ئورووپاییەکان زۆرینەی پەنابەرانیان پێک‌دەهێنا بەاڵم ئێستا زۆرینەی پەنابەران لە ئەفریقا‌و ئاسیا دان .بە پێی ئاماری ئێستای کۆمیساریای پەنابەران دە میلیون‌و چــوارســەد هـــەزار پــەنــابــەر بــوونــی هەیە. هەروەها چوار میلیۆن‌و هەشت سەدهەزار
پەنابەر لە نزیک شەست کەمپی پەنابەری لە رۆژهەاڵتی نێوەراست لە ژێر چاوەدێری رێکخراوی هاوکاری نەتەوە یەکگرتووەکان‌و رێکخراوی پەنابەرانی فەلەستینی نەتەوە یەکگرتووەکان ( )UNRWHدان. پەنابەران تەنیا ئەو کەسانە ناگرێتەوە کــە پــەنــا بــۆ واڵتێکی دیــکــە دەب ــن بەڵکوو دەکـــرێ کەسانێک لــە نێو واڵت ــی خۆیان پەنابەر بن .لە کۆتایی ساڵی ،٢٠١٢بە پێی ئاماری کۆمیساریای پەنابەران ()UNHCR لــە ئاستی جیهانی‌دا نــزیــک ٢٦میلیۆن‌و چــواردســەد هــەزار کەس لە واڵتــی خۆیان پــەنــابــەرن کــە ئــەو رێــکــخــراوە توانیوێتی هاوکاری زیاتر لە ١٥میلیۆن لەو کەسانە لە ٢٦واڵتی جیاوازی دونیا بکا .بۆ نموونە خەڵکی واڵتانی ئەندونیزیا ،میانمار و تایلەند بە هۆی ڕووداوی سروشتی وەک الفاو بە بەردەوامی لە نێو واڵتی خۆیان ماڵی خۆیان جێ دەهێلن‌و لە شوێنی دیکە هەر لەو واڵتە پەنابەر دەبن. کــوردەکــانــی رۆژهـــەاڵت -ئێران‌و پەنابەری بە پێی ئەو پێناسەیەی کە لە بەڵگەنامە نێونەەوەییەکان‌دا هەیە‌و پێناسەی دوو جۆر پەنابەر دەکا ،واتە ئەوانەی پەنا بۆ والتێکی دیکە دەبن یان ئەوانەی لە نێو والتی خۆیان پەنابەر دەبن ،کوردەکانی رۆژهەاڵت کە لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێن ،دەتوانن لە هەر دووک لەو پێناسانە خۆیان ببیننەوە.
ئەگەر خۆیان بە کوردی ئێران بزانن ئەوا پــەنــابــەرن لــە واڵتــێــکــی دیــکــە کــە عــێــراق‌و کوردستانی عێراقە‌و ئەگەریش خۆیان بە ک ــوردی رۆژهـــەاڵت بــزانــن ئــەوا لــە واڵتــی خۆیاندا واتــە کوردستان پەنابەرن .هەر بۆیە کوردی رۆژهەاڵت‌و کوردی ئێران هەر دووک لە هەرێمی کوردستان پەبابەرن‌و خــاوەنــی کۆمەلێک مــافــن کــە وەک مافی پەنابەران لەقەلەم دەدرێ .بەشیک لەو مافانە بریتین لە: )١نابێ بگەرێنرێنەوە بۆ واڵتی یەکەمی خۆیان ئەگەر تەناهی ئەوان لەژێر مەترسی دابێ. بــە شــێــوەیــەک هــەڵــســوکــەوت لــەگــەڵ ئ ــەو پــەنــابــەرانــە بــکــرێ ه ــەر وەک چــۆن هەڵسوکەوت لەگەڵ هاوواڵتیانی ئەو واڵتە دەکرێ. )٢نــابــێ بــەهــۆی ئـــەوەی بــە شێوەی نایاسایی هاتوونەتە ئەو واڵتە سزا بدرێن مادام پەنایان بۆ ئەو واڵتە هێناوە. )٣مافی ژیان ،ئازادی‌و تەناهییان هەبێ. )٤مافی هەبوونی ژیانێکی دەروەستیان ی دابــیــنــکــردنــی پێویستی هــەبــێ لــە رێــگــە ژیانێکی ستاندارد ،چ بۆ تاکێک‌و بنەمالەیەک، کــە بـــواری خــــواردن ،جــلــوبــەرگ ،خــانــوو، داوودەرم ــانو خزمەتگۆزاری کۆمەاڵیەتی پێویست دەگرێتەوە. )٥مافی خوێندن‌و کاریان هەبێ. )٦یاسای ئەو واڵتــەی کە پەنایان بۆ بردوە بە شێوەیەکی یەکسان پارێزگاری لە ماف و ئازادییەکانی ئەو پەنابەرانە بکا.
پەنابەری کوردەانی رۆژهەالت-ئێران لە هەرێمی کوردستان بە هۆی شەڕی ئێران‌و عێراق ،هەزران کــەس لــە کـــوردی ئــێــران لــە ســاڵــی ١٩٨٠ ئاودیوی خاکی عێراق بوون. ئـــــەوان ل ــە ســاڵــی ١٩٨٢ل ــە کەمپی پەنابەرانی ئالتاش (Al-Tash Refugee )campهەڵکەوتووی لە پارێزگای ئەنبار نیشتەجێ کران .بە دوای ڕووخانی سەدام لە ساڵی ٢٠٠٣و بە پێی راپۆرتی سرویسی کۆچبەری دانیش (Danish Immigration )Serviceکە لە ساڵی ٢٠١١ئەنجامی داوە ٣٢٠٠ ،کــەس لە پەنابەرانی کەمپی ئالتاش لە پارێزگای سلێمانی نیشتەجێ بوون .لە ساڵی ٢٠٠٥کەمپی ئالتاش داخرا‌و ١٢هــەزار پەنابەری ئــەو کەمپە روێشتن یان لە رێگەی کۆمیساریای پەنابەران لە هەرێمی کوردستان لە کەمپگەلێکی دیکە نیشتەجێ کــران .ئەو پەنابەرانە ئێستا لە کەمپی پەنابەرانی کاوە لە نزیک هەولێر‌و لە کەمپی باریکە لە نزیک سلێمانی نیشتەجێ کراون .بە پێی راپۆرتی سرویسی کۆچبەری دانــیــش ئــەو پەنابەرانە کێشەی بــوون بە هــاوواڵتــی بوونیان هەیە .ئــەوان بە هۆی نەبوونی پاسپۆرت ناتوانن بۆ دەرەوەی واڵت واتە دەرەوەی عێراق سەفەر بکەن. ئەوان بە وەرگرتی کارتی پێناسی عێراقی واتە بوون بە هاوواڵتی عیراق دەتوانن بۆ دەرەوەی واڵت سەفەر بکەن بەاڵم هەرێمی
رۆژنامەی بەدەردوومەرگیان ،شەریکی رۆژی تەنگانە‌و ناخۆشی‌یەکانیان بوو بە هەموو وجوودییەوە هەستی بە ئیش‌و ئازارەکانی خەلكی ناوچەی مەریوانیش کــردبــوو .ئــەو تەنیا کادرێكی ســیــاســی نــەبــوو بــەڵــكــوو پێشمەرگەیەکی ئازاو قارەمانیش بوو .لەمانگی سەرماوەزی ١٣٦٢کاتێک هێزەکانی کۆماری ئیسالمی پەالماری ئاوایی بێسارانی ناوچەی ژاوەرۆی مەریوانیان‌دا لــەوشــەرەدا بــەداخــەوە حسام ئــەســعــەدی فــەرمــانــدەری هــێــزی زڕێــبــاری مەریوان شەهید بوو ،دوای شەهید بوونی حسام ،عــەواڵی بەهرامی بێ ئــەوەی ورەی لــەدەســت بــد‌ا جێی بەتاڵێ شەهید حسامی لـــــەورۆژەدا پ ــڕک ــردەوەو فــەرمــانــدەیــی ئەو شەڕەی کردوو هێزەکەی رێک‌خستەوە‌و ب ه بەرپرسایەتێەکی کــەم وێنە ،توانی ئەرکی سەخت‌و دژوار لەو رۆژەدا بەڕێوە بەرێ. عــەواڵی بەهرامی تەنیا ئــەو داستانەی تۆمار نەکردبوو لە ٢٥ی گالوێژی سالێ ١٣٦٢ رۆژێكی دیکە ،لەرۆژە پڕلەشانازییەکانی ژیانی پێشمەرگایەتی ئەو شەهیدەیە .ئێوارێی ٢٤ی گەالوێژ پێشمەرگەکان ،تا بەیانی رۆژی ٢٥ی گالوێژ بۆ ماوەی ١٦سەعات رێگایان بڕی، لەسەعات ٦ی بەیانی لەنێوان ئاوایی‌یەکانی « کاکۆ زەکریا» و» دەرەهــەر»ی ناوچەی بەرپلەی ســاڕاڵ کەوتنە کەمینی دوژمنەوە لە یەکەم دەسڕێژدا سەالح ئەحمەدی شەهید بــوو بــەاڵم فەرماندەری بەڕێوجێی شەهید عــەواڵی بەهرامی ،ئازایەتی‌و نەترسی ئەو فیداکارەو پێشمەرگەکان ،توانیان گەمارۆی دوژمن تێک بشکێنن‌و راویان بنێن .حەماسە‌و قارەمانه‌تی پێشمەرگەکان‌و فەرماندەهی ئەو نەمرە بەرادەیەک بوو کە شەهید عەواڵ لەسەر گڵکۆی شەهید ســەالح رووی لەهاوڕێیانی کرد گوتی» ئەوە تەنیا ئیمانی پێشمەرگە بوو کە دوژمنی شکاند بڵێنی بەسەالح دەدەیــن تاسەر وەفاداری رێگای بین». پــێــشــمــەرگــەی ئــــازا ،کــــادری بــەئــیــمــان، فەرماندەی بەتوانا ،لە کۆنگرەی ٦جارێکی دیــکــ ه ب ــە ئ ــەن ــدام ــی کــومــیــتــەی ن ــاوەن ــدی ه ـه‌ڵــبــژێــردرای ـهوهو بــە وزەو تــوانــای پترو ئیمانێکی قوڵتر بە خەباتی نەتەوەکەی ،وەک ئەندامی ناوەندی ئــاژوان بۆ بەڕێوەبردنی ئەرکە پێ ئەسپێردراوەکانی بەرەو جنووبی کــوردســتــان وەڕێ ک ــەوت لــە گــەڕانــەوەی بۆ ناوچە هێندە تێ‌نەپەڕیبوو کە هێزەکانی کۆماری ئیسالمی هێرشیان کردە سەر ناوچە ئازادکراوەکانی دیواندەرە کە پاش شەڕێکی قارەمانانە بەداخەوە وەک لەسەرەوە ئاماژەی پێ کرا لە گوندی «نەرگەسەڵە»ی دیواندەرە گیانی پێشکەش بە رزگاری نەتەوەکەی کرد.
کوردستان دەلێ دانی کارتی پێناس‌و کردنی ئەو پەنابەرانە بە هاووالتی لە چوارچێوەی دەسەالتی یاسایی بەغدا دایە. جێگەی ئــامــاژە جێگە لــەو پەنابەرانە ژم ــارەی ــەک ــی زۆری دیــکــەش لــە کــوری رۆژهەاڵت-ئێران لە سااڵنی ڕابــردوودا لە ئێران ڕایان کردوە‌و لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێ بوون .ئەو کەسانە ئەگەر بتوانن بیسەلمەنێن کــە بــە هــۆکــاری سیاسی‌و لــە تــرســان ئێرانیان جــێ هێشتووە ئــەوە دەتــوانــن لە رێگەی کۆمیساریای بــەرزی پەنابەرانی نەتەوەیەکگرتووەکان بە پەنابەر وەردەگــیــرێــن ،دەچــنــە ژێــر چــەتــری ئەو رێکخراوەیەوە ،ئەگەریش نەتوانن بەلگەی پێویست بە کۆمیساریا بــدەن ئــەوا لە نێو پێگەیەکی یاسایی نـــاروون لــە روانــگــەی یاسایی لە هەرێمی کوردستان درێــژە بە ژیان دەدەن. سەرچاوەکان: THE REFUGEE CONVENTION, 1951 http://www.unhcr.org/4ca34be29. pdf Fact Sheet No.20, Human Rights and Refugees http://www.ohchr.org/Documents/ Publications/FactSheet20en.pdf Iranian Kurdish Refugees in the )Kurdistan Region of Iraq (KRI h t t p : / / w w w. r e f w o r l d . o r g / d ocid/4ece0db12.html
6
31ی بانەمەڕی ١٣٩٣
سیاسی
٢١ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣٢ :
دژایەتی لەگەڵ خوێندن ب ه زمانی زگماكی لەباری زانستی‌و لۆژیكییەوە بێ‌بەهایە مسته‌فامه‌عرووفی و بۆ کوردی :سیروان مووساپوور ئاشكرایە جارێكی دیكە ئاغای هــوشــمــەنــد وەك دەڵ ــێ ــن «ئـــاگـــای لە مــام شەهابی نــیــە»! ئێوە سەیر كــەن، مــەبــەســت لــە «هــێــنــدێــك لــە واڵتـ ــان بە شــێــوەی دەســتــكــرد لــە چــەنــد گــرووپــی زمانی پێك هاتوون» چیە؟ ڕەنگە پێی وابـــێ لــەو واڵتــانــە حكومەتێكی وەك حكوومەتی واڵتی ئێمە بڕیار بدا خەڵكی فاڵنە ناوچە بەم زمانەو خەڵكی فیسار نــاوچــە بــەو زمــانــە بپەیڤن! چــووزانــم، لەوانەیە مەبەستی ئەوە بێ كە دەوڵەت، خەڵك بەسەر چەند گرووپی جیاوازدا دابەش دەكا ،ئەوكات پێشنیاری زمانێكی دەســتــكــرد بــە هــەر یەكێكیان دەكـــا! با لێی‌گەرێین .جێگەی خۆیەتی لێی بپرسین سەپاندنی زمانێك بــەســەر جیاوازییە نەتەوەییەكاندا لە واڵتێكی فرەنەتەوە شێوازی دەستكردی گرووپی زمانییە یان بەهرەمەندبوون لە مافی سەرەتایی و بێ‌ئەمالوئەوالی نەتەوەیەك لە بواری فێربوون و وتنەوەی زمانی خۆیان؟ ئــاغــای هوشمەند باسی یەكێكی دیكە لە هۆكارەكان لەپێناو ڕەتكردنەوەی خــوێــنــدن بــە زمــانــی زگــمــاكــی دەكـــا و بوونی شێوەزارە جۆراوجۆرەكانی نێو زمانی كــوردی بە بەربەستی ئەم كارە دەزانــێ « :لە بیجاڕی كوردستان یان
شاهیندێژ قەرارە چ زمانێك بخوێندرێ؟ گەڕووسی؟ یان سنەیی؟ یان سۆرانی یــان كرمانجی؟» نــاوبــراو لــەم خاڵەش
بێ‌خەبەرە كە ل ــەرووی زمانناسییه‌و ه هیچ زمانێك بوونی نیە كە خاوەن چه‌ند زاراوە و شێوەزار نەبێ .بۆ مەگەر زمانی فارسی خاوەن زاراوەی جۆراوجۆر نیە؟ ئاخۆ دەكــرێ هەبوونی زاراوەكــــان بە لەمپەری خوێندن و گوتنەوەی ئەو زمانە دابنرێ .هەر زمانێك لە حاڵەتی خوێندن و فێركردندا شێوازی نووسراوەیی و فەرمیی خۆی دروست دەكا كە سەبارەت بە زمانی كوردی ئەم شێوازە لە زمانی فەرمی النیكەم لەالی كوردەكانی ئێران و لە كوردستانی عێراق بوونی هەیە .ئاخۆ ڕاستە بڵێین كــام زمانی فارسی دەبێ لە قوتابخانەكان بخوێندرێ ،زاراوەی ئیسفەهانی ،تارانی ،بەندەری ،شیمالی ...؟ ئەم بەڵگەهێنانەوەیە سەبارەت بە زمانی كوردیش هه‌ر وایه. لــە جێێەكی دیــكــەدا ئــاغــای مەتینی غەففاریان لێی دەپــرسـێ« :بــۆ نموونە
ب ــەه ــەرح ــاڵ كــــوردەكــــان جـــیـــاواز لە جیاوازییە زمانییەكانی كە پێكەوە هەیانە، دەتوانن لەسەر زمانێكی میعیار پێكەوە قسە بكەن »...ئاغای هوشمەند لە واڵم‌دا
دەڵێ:
« نــەخــێــر ،نــاتــوانــن .ئــەمــە بــە هیچ شێوەیەك ڕاست نیە .كوردێكی ماكۆیی لەگەڵ كوردێكی ئیالمی ناتوانن پێكەوە بە كوردی قسە بكەن‌و ناچارن بە فارسی یەكتر بدوێنن .جیاوازییە زمانییەكان لــێــرەدا جــیــاوازیــی پێكهاتەییە‌و دەبێتە لەمپەری لێك تێگەیشتنی دووالیەنە».
لەگەڵ ئەوەیكە ئەم ئیددیعایە تـــەواو بێ‌بناغەیە ،نــاوبــراو نــاڵـێ هیچ كوردێك ئەگەر بە زمانی فارسی دەرسی نەخوێندبێ و زمــانــی فــارســی هەموو ڕەهــەنــدەكــانــی ژی ــان داگــیــر نــەكــردبـێ، ناتوانێ بە زمانی فارسی قسە بكا و تەنانەت لێشی تێ‌بگا .ئەگەر زمانی فارسی زمانی فێربوون و خوێندن نەبووایە، تــەنــانــەت خەڵكی بــاشــووری ئــێــران لە
(ل ه ڕەتكردنەوەی بۆچوونەكانی ئاغای ئێحسان هوشمەند‌دا) قسەی تارانییەكان تێ‌نەدەگەیشتن چ بگا بــە كــوردێــك .ســەبــارەت بــە زمانی كوردییش هــەروایــە .هــەر ئــەو ماكۆیی و ئیالمییە ئــەگــەر مــافــی خــوێــنــدن بە زمانی كوردییان هەبووایە و لەم مافە بێ‌بەش نەبووایەن ،بەو زمانە كوردییە قــســەیــان دەكــــرد كــە زمــانــی ڕەسمیی كوردی و خوێندن و فێركاریی كوردی دەب ــوو .بۆچی كوردێكی خوێندەواری خەڵكی زاخ ــۆ لــە كــوردســتــانــی عێراق لەگەڵ كوردێكی خــوێــنــدەواری خەڵكی هەڵەبجە كــە خ ــاوەن دوو شــێــوەزاری جــیــاوازی كــوردیــن ،وەهــا كێشەیەكیان نیە و ناچار نین بە زمانی عەرەبی قسە لــەگــەڵ یەكتر بــكــەن؟ لــەبــەر ئ ــەوەی لە كوردستانی عێراق كوردی دەخوێندرێ و ئــەم زمــانــە فێركارییە وەك زمانی فێركاری‌و ڕاهێنانی فارسی بۆ فارس زمانەكان ،بۆ هەر كوردێكی خوێندەوار شیاوی تێگەیشتن و قسە پێ‌كردنە .ئه‌دی فارس‌زمانێكی نەخوێندەواری خەڵكی شیراز شتێك لە كەسێكی فارس‌زمانی نەخوێندەواری خەڵكی ڕەشت تێ‌دەگا؟ كەوایە بۆ بەم شێوەیە سەیری زمانی
لە كارنامەدا هەیە ...كاتێك لە سەردەمی ڕی ــف ــۆرم‌دا قـ ــەرار ب ــوو لــە هێندێك لە زانكۆكانی واڵت زمــانــە ناوچەییەكان بخوێندرێنن ،ڕێكخستنی سیالبس و سەردێڕی دەرسەكانیان خستە ئەستۆی چەند كەسێك لە قــەوم خــوازەكــان كە ژمــارەیــەكــیــان حــەزێــكــی تــونــدی دژە ئــێــرانــیــیــان هـــەبـــوو ...واتـــە قــــەرارە لە قوتابخانەكان زانــســت و كــەلــەپــووری هاوبەشی كولتووریی بخوێندرێ یان قـــەرارە پــارتــیــزان یــان كەسایەتی دژە ئێرانی پەروەردە بكرێ؟»
دیارە كە زمانناسان و كەسانێك ئــەم كتێیانە دەنــووســن (ئــەگــەر شتەكە سەر بگرێ) كە شارەزای ڕێزمانی ئەو زمانانە بن .داخوا ئەمە چاڵشە؟ كەسانێك كــە جێگەی نــیــگــەرانــیــن ،كــێــن؟ مەگەر دەكرێ ڕێزمان نووسێك ،ئەدیبێك ،یان زمانناسێك جێگەی نیگەرانی بێ؟ ئاخر هەر ئەم شێوە بیركردنەوە و ئەم جۆرە بەڵگەهێنانەوانە موختاری ،پوویەندە، فــرووهــەرەكــان و زاڵــزادەكــانــی تووشی مەرگ كرد .ئەم بەسەرهاتانە لە مێژووی ئــێــرانــدا پێشینەیەكی دوورودرێـــژیـــان
ئاغای هوشمەند باسی یەكێكی دیكە لە هۆكارەكان لەپێناو ڕەتكردنەوەی خوێندن بە زمانی زگماكی دەكــا و بوونی شێوەزارە جۆراوجۆرەكانی نێو زمانی كوردی بە بەربەستی ئەم كارە دەزانێ:
«لە بیجاڕی كوردستان یان شاهیندێژ قەرارە چ زمانێك بخوێندرێ؟ گەڕووسی؟ یان سنەیی؟ یان سۆرانی یان كرمانجی؟» ناوبراو لەم خاڵەش بێ‌خەبەرە كە لەرووی زمانناسییه‌وه هیچ زمانێك بوونی نیە
كە خاوەن چه‌ند زاراوە و شێوەزار نەبێ .بۆ مەگەر زمانی فارسی خاوەن زاراوەی جۆراوجۆر نیە؟ ێ بەاڵم له‌باره‌ی زمانەكانی كوردی دەكر دیكە ئاوا بیر ناکریته‌وه! ئاغای هوشمەند كێشەگەلێكی وەك نــەبــوونــی كـــارنـــاس ،نووسینی ڕێــزمــان ،مامۆستا ،كتێب ،دەفــتــەر! و تێچووەكانی تری ئەم بــوارە بە لیستی بەڵگەكانی خۆی لەپێناو ڕەتكردنەوەی خوێندنی زمانەكانی دیكە زیاد دەكا و دەڵــی« :دەركــەوتــووە ئــەم كــارە چەندە خــەرجــی و مــامــۆســتــا و پێداویستیی دیكەی گــەرەكــە؟» بەخوا ســەیــرە! لەو داهــێــنــانــە ســەیــروســەمــەرەیــە! مــرۆڤ سەری سووڕ دەمێنێ! ئاخر خوێندن و فێربوونی كام زمان خەرجی و تێچوونی نـــاوێ؟ ئــاخــۆ زمــانــی فــارســی هــەر بە بەالش دەخوێندرێ؟ حەتمەن جەنابیان پێی وایە ئەمە ئیمدادی غەیبییە! مەگەر خوێندنی زمانە بیانییەكان لە قوتابخانە و زانكۆكانی ئێران مامۆستا ،ڕێزمان، كتێب ،دەفتەر ،پاككەرەوەی و قەڵەمتراش و !!...پێویست نیە؟ ئێستا كە قسە لەسەر وتــنــەوەی زمــانــی نەتەوەكانی دیكەیە، بابەتی خەرجی و تێچوون لە پەنا بەڵگە زانستییەكانی! ئاغای هوشمەند خۆی قووت كردۆتەوە. لــە درێــــژەی بــاســەكــەدا ئاغای هوشمەند دێته سه‌ر مەبەستی سەرەكیی خۆی لەم وتووێژە و دەڵێ « :دیار نیە
چ كەسێك ق ــەرارە كتێبە دەرسییەكان لــەم ب ــوارەدا دابنێ و چ كەسانێك ئەم زمانانە بڵێنەوە .ئەمە خۆی چاڵشێكە. هێندێك كەس نیگەرانن كە ئەو كتێبانە لەالیەن كەسانێكەوە دابنرێن كە چاالكیی سیاسیی قەومگەرایانە و دژە نەتەوەییان
هەیە .ئەگەر ڕێزمانی قەومێك لەالیەن هــاوبــیــران و هــاوڕێــبــازەكــانــی ئــاغــای هوشمەند بنووسرێ ،ئاشكرایە كە ئەم زمــانــە تــووشــی لەنێوچوون و فەوتان دەبێتەوە .كەوایە دیارە ڕێزمان لەالیەن كەسانی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانپەرست دەبــێ بــنــووســرێ ،بــە تایبەت لــە وەهــا بــارودۆخــێــكــدا .دان بـ ــەوەدا دەنــێــم كە لە زاراوەی «دژە نەتەوەیی» شتێكم دەســت نەكەوت ،چونكە ئەو كەسانەی ئاغای هوشمەند ئاماژەیان پێ‌دەكا ئەو نەتەوەخوازە ئازادیخوازانەن كە بەتەمان جــیــاوازیــیــە نــەتــەوەیــی و زمانییەكانی ئێرانییەكان بە شێوەیەكی دێموكراتیك بــپــارێــزرێ .زاراوەی «دژە ئێرانی» كوتكێك بووە هەر لە كۆنەوە لە دەستی دەسەاڵتدارانی ئێرانی و هەركەس باسی ئــازادی كــردوە و ڕەخنەر لە دەســەاڵت گــرتــووە ،لە تەپڵی ســەری ڕاكێشراوە. نــەمــزانــی نـــاوبـــراو بــۆچــی زاراوەی «دژە ئیسالمی»یشی بەكار نەهێناوە، خــۆ ئــەویــش لــە دوای شــۆڕشــەوە بەو چشنە زاراوانــەوە زیاد كراوە .هەزاران ئــازادیــخــواز و خەباتگێڕی لــە پێش و لەدوای شۆڕش بە تاوانی «دژە ئێرانی» و «دژە ئایین» ملیان بە پەتدا كراوە. ئێستا ئــەو ڕۆشــنــبــیــرانــەی كە دەیانەوێ لە ڕێگەی یاساییەوە خزمەتی كــولــتــوور و زمــانــی نــەتــەوەی خۆیان بــكــەن ،لــەگــەڵ ئـــەم جــــۆرە دادوەری كردنی فاشیستی و هەڵبەت هەڕەشانە ڕووبەڕوو دەبنەوە. ئــاغــای هــوشــمــەنــد دەڵــــێ « :لە ئــێــران‌دا ئێمە پێشینەیەكی هاوبەشی
٢ _1
مێژوویی چەند هەزار ساڵەمان هەیە كە دەبێ سەرنجی پێ‌بدرێ .لە ئێران ،ئەگەر ئاماری كۆچكردنەكان لە نێوخۆ تاوتوێ بكرێن دەبینین كە تێكەاڵوییەكی زۆرمان لەنێو خەڵكە جۆراوجۆرەكان هەیە كە لــە گــرووپــە زمانییە جــیــاوازەكــان پێك هاتوون .لە تاران ،بەپێی ئەو ئامارەی من دەرم هێناوە ،سەدان هەزار بنەماڵە هەن كە دایك و باوكەكان لە دوو پارێزگا یان دوو گرووپی زمانی جیاوازن .منداڵەكانی ئــەم جــۆرە بنەمااڵنە دەب ـێ به بـه‌ر کام گرووپی زمانی بکه‌ون؟ ئاغای هوشمەند باس لە هاوبەشێتیی دەكا ،كام هاوبەشێتی؟ بۆ نموونە پشكی كورد لەم هاوبەشێتییە چیه؟ تێكەاڵویی كۆمەاڵیەتی لەنێو تاكەكانی نەتەوەیەك لەگەڵ نەتەوەیەكی دیكە دیاردەیەكی ئەرێنییە .نە تەنیا لە تــاران بەڵكوو لە ئیستانبووڵ ،بەغدا و دیمەشقیش ئەم دیاردەیە هەیە ،تەنانەت لە ئیستانبووڵ و بەغدا زیاتر لە تــاران شتی وا هەیە. تەنانەت لە واڵتانی ئورووپایی خاوەن حەشیمەتی ملیۆنیی كوردەكانین ،ئەم تێكەاڵوییە لــەوێــش بــەرچــاو دەك ــەوێ. دەبێ بە ڕوانگەیەكی ئەرێنییەوە سەیری هەموویان بكرێ .ئەوانە بەشێك لە بابەتە تاكەكەسییەكان و لە مافە سەرەتاییەكانی هــەر مرۆڤێكن كە تــاك لە هەڵبژاردنی هــاوســەردا ئــازادە .بــەاڵم ئایا ئەم كارە بــۆ چــارەســەركــردنــی كێشە سیاسی و كولتوورییەكانی نــەتــەوەیــەك تــەواوە؟ ئێستا وای دابنێن هەزاران ژن و پیاوی كوردزمان و فارس زمان پێكەوە ژیانی هاوبەشیان پێك هێناوە ،ئایا ئەم كارە بێ‌بەشییە سیاسیی و فەرهەنگییەكانی كــوردی قەرەبوو كــردۆتــەوە؟ ڕاهێنانی منداڵەكانی ئەم بنەمااڵنە بە بارودۆخی ژیانیانەوە بــەســتــراوەتــەوە ،بــە حــەزی ئەوانەوە بەستراوەتەوە كە چ زمانێك هــەڵــبــژێــرن .هــەلــومــەرجــی كــوردێــك لە سوێد وا پێویست دەكا خوێندنی خۆی بە زمانی سوێدی تەواو بكا لەگەڵ ئەوەیكە لە خولەكانی فێركاری زمانی كــوردی لە مافی خوێندن بە زمانی زگماكییش بــەهــرەمــەنــدە .بنەماڵەیەكی ف ــارس لە دەرەوەی واڵت بە چ زمانێك ڕادەهێنرێ و منداڵەكانیان ســەر بە كــام گرووپی زمانین؟ ئێستا بنەماڵەیەكی كــورد لە تاران لە واڵتی خۆیه‌تی ،حەتمەن دەبێ بــە بـ ــەراورد لــەگــەڵ واڵتــە بیانییەكان، خاوەن مافی زیاتر بێ! لە كۆتایی‌دا ئینساف وا دەخوازێ لە شوێنێك كە حەق بە ئاغای هوشمەندە پێویستە دانــی پێ‌دابنرێ .نــاوبــراو لەم وتووێژەدا گلەیی لە نەبوونی ئەتڵەسێكی زمــانــەوانــی لــە واڵت‌دا دەكــــا« :دەبــێ سەرەتا ئەتڵەسی زمانە ناوچەییەكان ڕێـــك بــخــرێ دواتـــــر هــەنــگــاوی دیــكــە هەڵ‌بهێنرێتەوە .كــەواتــە لــە هەنگاوی یەكەم‌دا ناساندنی زمانە ناوچەییەكان دەبێ لە دەستووری كار دابنرێ و ئەمە پێویستییەكی نەتەوەیی و فەرهەنگیی ئێرانی ئەمڕۆیە ».لەم بابەتەدا وێڕای هــاوڕابــوون لەگەڵ بۆچوونی ناوبراو پێویستە ئــامــاژە ب ــەو خــاڵــە بـــدەم كە گشتاندنی «زمــانــی نــاوچــەیــی» وەك زمانی نەتەوەیەك بە ناواقعیی‌و نابەجێ دەزانــــم .هــەروەهــا وەه ــا بەرنامەیەك دەب ـێ لەسەر بنەما ڕاستییە عەینی و هەستپێكراوەكان بێو دەرەنجامەكانی لە ژێر كاریگەریی ڕوانگە سیاسییەكانی لەو شێوەیە نەبن. کۆتایی
رۆژنامەی درێژه‌ی:
سەفەری رووحانی بۆ ئیالم و چەند قسەیەک زەرفییەتەکانی یاسای بنەڕەتی لە ئێران دا ،کە پێوەندی بە مافی میللەتەوە هەیە ،لە رەهەندی جوراوجۆرەوە باسیان بکەن .لەم بوارەدا ،کاتێک ڕووحانی ،ئاغای یونسی بۆ پرسی نەتەوەکان‌و کەمایەتییە مەزهەبییەکان دیاری کردوە ،پێویستە چ نــوێــنــەرانــی مەجلیسی شــــووڕا ،هــەڵــبــژێــراوی شــووڕاکــان ،کەسانی فەرهەنگیی ،کۆمەاڵتیی‌و بازاریی جێی متمانەی خەڵک بە تاک‌و بەکۆ داوای دانیشتنی لەگەڵ بکەن‌و باسی مافە نەتەوەیی‌و هه‌اڵواردنه‌کانیان لەگەڵ بێننە گــۆڕێ .نووسینی نامە ،ناردنی ئیمیل ،راستەخۆ و ناراستەوخۆ بۆ هەموو بەرپرسانی ئیجرایی‌و دەوڵەتی یەکێک لە ئەرکە سەریەکییەکانی مشووڕخۆرانی ئیالمی‌و گــشــت نــاوچــەکــانــی کــوردســتــان ب ــێ .شێلگیری لەوجۆرە هەوڵدانە کە لە تێکۆشانی هەمە الیەنەی ئێمە‌دا ،زۆر کەم بــاوە ،دەتوانێ شێوەیەکی نوێ گوشار‌و باس کردنی بەردەوامی داخوازییەکان‌و پێشێل کاری مافەکانمان بێ. پێویستە ژن ــانو کــچــان ،بــە هەڵسەنگاندنی ناوچە دواکەوتووەکانی کوردستان و بلووچستان، هۆیەکانی کاریگەر بوونی تێکۆشانی ژنان‌و بردنە ســەری ئاستی تواناکانیان بۆ گەیشتنی پۆستە ئیجراییەکان لە ناوچەی بلووچستان -کە خاڵێکی ئەرێنییە ،-بدۆزنەوە‌و لە ناوچەی ئیالمیش ،کە خۆکوژی ژنــان بەتایبەتی بەهۆی خۆسوتاندن، ب ـه‌رێــژه‌ی ب ـه‌رزتــر لـ ه پارێزگاکانی ئــێــران دایــە، وردبنەوەو بۆ گۆڕینی هەوڵ بدەن. پــێــویــســتــە گ ــەل ــەک ــەم ــان لــــەو نـــاوچـــەیـــە‌دا، هاوپێوەندی‌و ئاشنا بــوون لەگەڵ تێکۆشەرانی مەدەنی‌و ئێن جی ئۆیەکانە بۆ ســوود وەرگرتن لــە ســەرکــەوتــنــەکــان لــە هــەر شوێنێک وەدەس ــت هاتبن ،لە کــاری هــاوبــەش‌و لەکاتی دەرفەتەکان دا ،کەلکی لــێ‌وەرگ ــرن .لــە هــەمــوو ئامێرەکانی پێوەندی‌و پێکهێنانی شێوەیەکی کۆ دەنگی لەگەڵ نەتەوە نافارسەکان‌و لەگەڵ ئازادیخوازان‌و ماف ویستانی دەروەی دەسەاڵت لە تاران‌و شارە گەورە فارس‌نشینەکان ،بکەن بە پرۆژەی کارو تێکۆشان. پێویستە کــردەوه‌کــانــی قـــەدەم خێر خانمی قارەمانی نەتەوەیی کورد لە ناوچەی لورستان و ئیالم ،بەڕۆژ بکرێتەوە‌و بە ئیلهام وه‌رگرتن لەو ژنە تێکۆشەرە نەتەوییە ،چاالکی مەدەنی و دوور لە توندوتیژی بکەنە هێمای بەکژ داچــوونــەوەی سەرەڕۆیان ،چ لە نێو دەسەاڵت بەدەستانی ماف پــێ شێل کــار و چ لەنێو کۆمەڵگای خــۆمــان دا، بەشێوەکی گونجاو و هێمنانە. پێویستە پ ــی ــاوان‌و کــوڕانــی تێگەیشتوو و خوازیارانی بەڕێوچوونی مافی یەکسانی ،لە کێشە و گرفتەکانی کە بۆ ژنان‌و کچان – کە بەداخەوە لەو دەڤەرە زۆرن ،-دێتە پێش یارمەتی دەر بن کە چــۆن بــرای قــەدەم خێر خانم لەگەڵ خۆشکە خەباتگێڕەکەی فیداکاری کرد و لەالیەن سەرەڕۆیانی رەزا شا (پەهلەوی دوویــەم) گیانی لێ‌ئەستێندرا، هاوکاری دایکان ،ژنان و خوشکەکانیان بن .دڵنیا بن بە هــاوکــاری و ڕێــز گرتن لە مافی شیاوی ئینسانی یەکتر ،سەرکەتوو دەبــن و ئەو دیــاردە دزێوە خۆکوژییە لەوپەڕی کەمی خۆی دا ،دەبێ. سەردانی بەرپرسانی کۆماری ئیسالمی ئێران بۆ هەر ناوچەیەکی کە نەتەوە نافارسەکانی لــــێ‌دەژی‌و یەکێک لـــەوان نــەتــەوەی کـــورد ،هەم دەتوانی هێندێک دەسکەوتی هەرچەند بچووکیش بێ ،النی کەم بۆ ژیــان گوزرانی رۆژانــە بــەدوای خ ــۆی‌دا ،بێنێ‌و هــەم ئــەو پرسانەی کە لە کاتی س ــەردان ــەک ــان‌دا ،بــاس دەکــرێــن ،راســتــیــی حاشا هەڵنەگری جیاوازییەکان دەورووژێنن. یەکگرتوویی هــەمــوو چین و توێژێکی کــورد و بەتایبەتی لەنێو ژنــان‌و کچان و الوان دا -کە ئێستا بەخۆشییەوە زۆربەیان تێگەیشتوو و خوێندەوارن ،-بە یارمەتی پیاوان و کوڕانی پشتیوانی مافی مرۆڤ‌و بەدورشمی» ژیانی وەک یــەک بۆ هــەمــوان» ،بە دروســت کردنی گرووپی چــووکــە و گـــەورە ،و هێنانە گ ــوڕی داخــوازیــیــە نەتەویی ،ژێنگەیی و ژیان و گوزەرانێکی ئینسانی ســـەدەی بیست و یــەکــەمــی لــەگــەڵ بەرپرسانی ســەرووی دەســەاڵت ،دەتوانێ کاریگەری ئەرێنی هەبێ .دوژمنانی گەلەکەشمان ناچار دەبن ،هەڵس‌و کەوتیان بگۆڕن .ئەگینا لەگەڵ شەپۆلی ناڕەزایەتیی بەرەوروو دەبن. سەرچاوەکان: ماڵپه‌ڕه‌کانی «کوردستان‌و کورد» «کورد کاناڵ» «کورد پرێس»
5
٣١ی بانەمەڕی ١٣٩٣
سیاسی
٢١ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣٢ :
چه‌ند سه‌رنجێک له‌سه‌ر وتاره‌که‌ی سه‌رکۆنسوولی ئێران ل ه سلێمانیه
عومەر باڵەکی چه‌ند رۆژ له‌وه‌پێش وتارێک ل ه ژێر ناوی چاوخشاندێک ب ه پێوه‌ندی سیاسی کۆماری ئیسالمی ئێران له‌گه‌ڵ هه‌رێمی کوردستانی عێراق له ماڵپه‌ری ڕه‌سمی ب ه ناو کۆنسولگه‌ری کۆماری ئیسالمی‌دا باڵو بووه ،ک ه نووسه‌ری بابه‌ته‌ک ه زۆر ئامانج‌داران ه کۆمه‌ڵێک مه‌سه‌ل ه ده‌ورووژێــنـێ‌و ب ه زمانێکی ڕه‌ق‌و دوور ل ه عورفی سیاسی‌و دیپلۆماسی ،که‌سایه‌تی کورد ب ه گشتی دێنێت ه ژێر پرسیار وه‌ک ئه‌و ه ک ه کــورد ب ه نه‌ته‌و ه نازانێ‌و ب ه ئانقه‌ست‌و به ئامانج‌داران ه ره‌گه‌زه ئاریاییه‌که‌ی لێ‌زه‌ق ده‌کـــاتـــه‌وه‌‌و ت ـه‌نــان ـه‌ت مــافــی ئـــه‌وه نـــادا ب ه کــورد ک ه خۆی له‌سه‌ر چاره‌نووسی خۆی بــڕیــاربــدا‌و س ـه‌رب ـه‌خــۆیــی کــوردســتــان ب ه خه‌ون‌و خه‌یاڵێک دوور ل ه راستی داده‌نێ‌و زمــانــی کـــوردی ب ـ ه زاراوه‌یـــــه‌ک ل ـ ه زمانی فارسی ده‌زانـێ‌و ته‌نانه‌ت له‌وه‌ش زیاتر پێ هه‌ڵدێنێ‌و ده‌ڵــێ زمانی کــوردی تێکه‌اڵوێک ه له زمانه‌کانی فارسی ،تورکی‌وعه‌ره‌بی‌و ل ه درێژه‌ی بابه‌ته‌که‌ی‌دا قامک له‌سه‌ر بابه‌تێکی هه‌ستیاری وه‌ک کۆماری کوردستان داده‌نێ‌و به کۆمارێکی چه‌ند رۆژه‌ی کۆمۆنیستی ناو ده‌با‌و ل ه درێژه‌دا باس ل ه پێوه‌ندی کۆماری ئیسالمی‌و کــورد له بــاشــووری کوردستان دهکاو له‌گه‌ڵ ئـهوهدا وه‌بیریان دێنێته‌وه ک ه له سه‌رده‌می رێژیمی سه‌دام حوسێن‌دا چۆن هاوکاریان کردوون ،ده‌ست‌نیشانی ئه‌وه‌ش ده‌کا که ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی کوردستان ل ه خەیاڵی ئ ـه‌وه‌دابــێ خــۆی به‌هێز بکاو ل ه دوارۆژدا له عێراق جیا بێته‌وه ،کۆماری ئیسالمی چــاو ب ـ ه پێوه‌ندییەکانی خــۆی‌دا له‌گه‌ڵ هه‌رێمی کوردستان‌دا ده‌خشێنێته‌وه‌و جــیــابــوون ـه‌و ه ل ـ ه عــێــراق‌و یــا داوای زیاتر بۆ ده‌سته‌به‌ر بوونی مافه‌کانی کــورد الی کۆماری ئیسالمی خه‌تی سووره .نووسه‌ری ئه‌و بابه‌ته ل ه سه‌ره‌تای وتاره‌که‌ی هه‌روه‌ک ک ه پێشتر باسمان کرد ئامانج‌داران ه باس ل ه دابـه‌ش بوونی کوردستان ده‌کـا‌و به زمانی بێ‌زمانی ده‌ڵێ ل ه ساڵی 1514زایینی‌دا ئه‌گه‌ر کوردان به هۆی مه‌زهه‌بی سوننی پاڵپشتی خه‌لیفه‌ی عوسمانییان نه‌کردبایه ،کورد دابه‌ش نه‌ده‌بووو له هه‌مان حاڵ‌دا به‌و ئاوڕدانه‌وه‌ی ه ده‌یهه‌وێ ئه‌وه بسەلەمێنێ ک ه کورد ل ه هه‌ر شوێنێک بێ ئێرانییه ،چونک ه ره‌گه‌زی کورد دهگهڕێتهو ه بۆ ماده‌کان‌و ئه‌وانیش ئاریایی بوون ،ئه‌گه‌ر وایه ئێرانیش واڵتی ئاریایه‌کانه به‌اڵم نووسه‌ری کۆنسولگه‌ری ل ه ئاست ئه‌و راستیی ه خۆ الوه‌دا ک ه النی‌که‌م له ماوه‌ی سه‌د ساڵی ڕابـــردوودا واتـ ه ل ه ئێرانی ژێر ده‌سه‌اڵتی پاشایه‌تی‌و کۆماری ئیسالمی‌دا ق ـه‌ت بـه چــاوی خان ه خــوێ چــاو لـ ه کــورد ن ـه‌کــراو ه به‌لکوو هـه‌مــوو کاتێک بـ ه چــاوی ئه‌منی سه‌یری کــراو ه ته‌نانه‌ت هه‌ر کاتێک باسی له مافی شاروه‌ندی خۆی کردبێ زۆر بێ به‌زه‌یانه سه‌رکووت کراوه‌‌و ماڵی تااڵن کراوه‌‌و گوندو ره‌ز‌و باغی لێ‌سووتێنراوه‌‌و ئـ ـه‌وه‌ن ــده‌ی ده‌ســـــــه‌اڵت‌داران ،ده‌س ـه‌اڵتــیــان هـه‌بــووه کــوردیــان به نــاوی جــۆراوجــۆر ل ه خاک‌وو نیشتمانی خۆی هه‌ڵقه‌ندووه‌‌و زۆر جاران بۆ سه‌رکوتی جواڵنه‌وه‌کانی کورد ئه‌و چوار ده‌وڵه‌ته‌ی کوردیان به‌سه‌ردا دابه‌ش کراوه یه‌کیان گرتووه له‌گه‌ڵ ئـهوهدا ره‌نگ ه له زۆر بواردا دژایه‌تییان پێکه‌وه هه‌بووبێ بـــه‌اڵم ل ـ ه ســه‌ر س ـه‌رکــوتــی کــــورد‌و لـه‌نــاو بردنی پێکه‌و ه کۆک‌و هاوکار بوون .بۆ وێن ه ده‌توانین بــاس له رێکهوتننامهی 1975ی الجزایر بکه‌ین ،ب ه پێی ئه‌و رێکهوتننامهی ه ی سـه‌دام حوسێن ل ه ناوچه‌ی شه‌تی عه‌ره‌ب لـه به‌شێک لـ ه خاکی عــێــراق خــۆش‌بــوو بۆ ئه‌وه‌ی که شای ئێران ده‌ست ل ه پیشتوانی له شۆرشی کوردان هه‌ڵ‌بگرێ .ل ه حاڵێک‌دا ئه‌وکێشه‌ی ه له‌سه‌ر شه‌تی عه‌ره‌بی ته‌نیا دوای دروســت بوونی ده‌وڵ ـه‌تــی عێراق دروســت نه‌بووه به‌ڵکو مێژوویه‌کی نیزیک ب ه 200 ساڵه‌ی هه‌بوو که ده‌وڵه‌ته‌کانی سه‌فه‌وی‌و عوسمانی به چه‌ندین ڕێکه‌وتننامه‌یان له‌سه‌ر مــۆر کــرد بــه‌اڵم ق ـه‌ت بـ ه ئــاکــام نه‌گه‌یشتن هه‌تا له‌سه‌ر تێک شکاندنی کورد پێک هاتن. نووسه‌ری بابه‌ته‌که‌ی کۆنسولگه‌ری ئێران لـ ه سلێمانی ه ده‌ڵــێ ئ ـه‌و کــرده‌وه‌یــه‌ی شای
ئێران ل ه کــورت خــای ـه‌ن‌دا ل ه چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی میللی ئێران بوو ه به‌اڵم ناڵێ ئێستاش کۆماری ئیسالمی ئه‌و سیاسه‌ت ه هه‌ر درێژ ه پێده‌دا‌و هه‌ر له‌و وتار ه ک ه ئه‌و راستی ه وه‌ک رۆژی رووناک دیار‌و به‌رچاو ه ئـه‌و نییه ب ه ئاشکرا هه‌ڕه‌‌شه ده‌ک ـا‌و ده‌ڵی ن ئه‌گه‌ر ده‌سـه‌اڵتــدارانــی هه‌رێمی کوردستا ئـه‌و حیزبانه‌ی بــاشــووری کوردستان به‌و ئاقاره‌دا برۆن ک ه خه‌ونیان هه‌بێ ب ه دروست کردنی کوردستانێکی سه‌ربه‌خۆ حکوومه‌تی ئێران پێی قه‌بوول ناکرێ‌و ئیزن نادا عێراق دابه‌ش بێ! ئه‌وه چ مانایه‌ک ده‌گه‌ێنێ بێجگ ه له‌وه‌ی ک ه ب ه دوای به‌رژه‌وه‌ندییکه‌انی خۆیان دانه‌بن ل ه حاڵێک‌دا ل ه کاتی شه‌ڕی 8ساڵه‌ی ئێران‌و عێراق رێگای قودس به عێراق دابوو، وتارنووسی کۆنسولگه‌ری ئێران له سلێمانی ه ل ه درێژه‌ی بابه‌ته‌که‌‌دا ده‌ڵێ بوونی نه‌ته‌وه‌ی کوردو ده‌وڵه‌تی کوردی خه‌ون‌و خه‌یاڵه‌و بۆ ئه‌و ه به‌ڵگه‌ی پێ بێت زۆر رووهه‌ڵمااڵوان ه ده‌ڵــێ ـت« :هێنان ه گ ــۆری عینوانی فــارس‌و کورد ته‌نیا بۆ به‌رژه‌وه‌ندی سیاسییهو به‌و کاران ه ناتوانن که‌سایه‌تی جیاواز بۆ خۆیان دروســـت بــکـه‌ن چونک ه ن ـه ه ـه‌مــوو خه‌ڵکی ئێران فارسن به‌ڵکوو فارسه‌کانیش خۆیان ل ه «اقــوام»ی ئێرانین‌و له گه‌ڵ ئه‌وانی دیک ه بنه‌ماڵه‌ی گـــه‌وره‌ی ئــێــران پێک دێــن بـه‌اڵم جه‌نابی وتــار نــووس یا بێ خـه‌بـه‌ر ه یا ب ه ئانقه‌ست له ئاستی ڕاستییه‌کان‌دا خۆی گێل
پێناسه‌‌و مـــاده‌ی قــانــوونــی بکه‌ین ک ـ ه ئایا سهرکونسول ل ه واڵتێک‌دا ک ه میوان ه مافی وه ئه‌وه‌ی هه‌یه که بابه‌تی ل ه جۆره باڵو بکاته ئایا ه ـه‌ر بـ ه پێی قانوونی نێونه‌ته‌وه‌یی‌و دیپلۆماسی ،سه‌فیر‌و سهرکونسول مافی ئه‌وه‌یان هه‌ی ه مافێک بۆ خۆیان‌و واڵته‌که‌یان قــائــیــل بــن بــــه‌اڵم ئـــه‌و مــاف ـ ه بــۆ ده‌وڵــه‌تــی خــان ـ ه خـــوێ قــائــیــل نــه‌بــن .لــه فـه‌رهـه‌نــگــی زانستی سیاسی‌دا لـه ب ــواری سه‌الحیه‌تی کاره‌وه‌جیاوازی داناوه له نێوان مه‌سئولیه‌تی سه‌فیر‌و سه‌رکونسولگه‌ری‌‌‌و باس له‌و ه ده‌کا که پێوه‌ندی سیاسی دوو واڵت ل ه رێگای سه‌فیر‌و سه‌فاره‌ته‌و ه ده‌کــرێ ب ـه‌اڵم کاری کونسولگه‌ری ته‌نیا ڕاپه‌ڕاندنی کارو باری ئیدارییه. «م ــاف ــی کــونــســولــی هـــه‌ر وه‌ک مــافــی دیپلۆماتیک کۆمه‌ڵێک یــاســا و ڕیسای ه ک ه چــاوه‌دێــری به‌شێک لـه پــێــوه‌نــدی ده‌ره‌کــی ده‌وڵه‌ت ده‌کا ،به‌اڵم ل ه ڕوانگه‌ی ناوه‌رۆکه‌و ه پێکه‌وه جیاوازیان هه‌ی ه مافی دیپلۆماتیک الی ـه‌نــی سیاسی هـه‌یـ ه ب ـه واتــای ـه‌کــی دیک ه چاوه‌دێر ه به سه‌ر پێوه‌ندی سیاسی ده‌وڵه‌ت ل ه گه‌ڵ ده‌وڵه‌ته‌کانی دیکه. مافی کونسولی الیه‌نی ئــیــداری ههیهو بابه‌تی ئ ـه‌و پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ه ــاو‌واڵت ــی ده‌وڵ ـه‌ت ـه‌ک ـه‌ی ـه‌تــی ل ـ ه ده‌ره‌وه‌‌و به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌و کارو بــاره‌ی پێوه‌ندی ب ه ئ ـه‌وان ـه‌وه هه‌ی ه که ل ه وه‌زیفه‌کانی ئیداری
کونسولگه‌ری ئێران ل ه سولیمانی ه ده‌چیت ه خانه‌ی ئـه‌و پێناس ه و مــاده‌ی قانونییانه‌ی ک ه کۆنوانسیۆنی «وین» په‌سه‌ندی کردون و ب ه ئیمزای سه‌رۆکی مه‌جلیسی ئێرانیش گه‌یشتووه؟ ئه‌گه‌ر ئه‌و ڕا ده‌ربڕینه‌و نوسینی وتــاره ل ه سه‌الحیه‌تی سه‌رکونسولی دانیی ه ئه‌ی چونه ئه‌و ئێزنه‌ی ب ه خۆی داو ه وتاریکی له‌و بابه‌ت ه بنووسێ؟ ل ه وتاره‌که‌دا هاتووه که دوای رووخانی حکوومه‌تی سه‌دام ئێران زۆری هه‌وڵ داو ه ک ه ئارامی له ناوچه‌که‌دا دابین بێو ده‌ڵێ ل ه ریزی واڵته یه‌که‌مه‌کان بووین که ل ه شاری ههولێرو سولیمانیه بنکه‌ی کونسولگه‌ریمان دامـــه‌زرانـــدوه‌و بــاس لــه‌وه نــاکــا ک ـ ه به‌پێی یــاســا نــێــوده‌وڵـه‌تــیــیـه‌کــان ک ـ ه لــه‌ســه‌روه‌و ه به‌شێکمان باس کرد کردنه‌وه‌ی ئه‌و ده‌فته‌ر ه و نوێنه‌رایه‌تیی ه به‌ره‌زایه‌تی دوو الیه‌ن ده‌بێ ئـه‌گـه‌ر کــۆمــاری ئیسالمی هـــه‌روه‌ک خۆی ده‌ڵـــێ بـ ـه‌رژه‌وه‌ن ــدی ل ـ ه ئــارامــی ناوچه‌ک ه دایه حکوومه‌تی هه‌رێمیش هه‌وڵی داوه ب ه کردار ئه‌و ئارامیی ه دروست بکا ک ه زۆرتری ل ه بـه‌رژه‌وه‌نــدی کۆماری ئیسالمی دابــووه، بــه‌اڵم ئــه‌وی لـ ه م ــاوه‌ی ئ ـه‌و چه‌ند ساڵه‌ی راب ــروودا کونسولگه‌ری ئێران ل ه ههولێرو سلێمانی ه نــه‌ک هـه‌وڵــیــان نــــه‌داو ه پــه‌ر ه ب ه پێوه‌ندی گه‌شه‌سه‌ندنی ئابووری‌و زانستی بـــده‌ن ،بـه‌ڵــکــوو ه ـه‌وڵــیــان داوه فه‌رهه‌نگی که‌لک وه‌رگــرتــن لـ ه مــاد ه هۆشبه‌ره‌کان و
کــردو ه ئه‌گه‌ر فارس وه‌ک «اقــوام»ی دیک ه ب ه قسه‌ی ئه‌و پێک‌هێنه‌ر‌ی ئێران هیچیان ل ه ئه‌وانی دیک ه زیاتر نیی ه ئه‌ی بۆ فارسه‌کان مافی ئ ـه‌وه‌یــان هه‌ی ه ن ـه‌ت ـه‌و ه ب ـن‌و خه‌ونی گ ـه‌وره‌یــان هـه‌بـێ‌و بـه هـه‌مــوو توانایانه‌و ه پارێزگاری ل ه زمانو کلتوری خۆیان بکه‌ن، به‌اڵم کورد بۆی نیی ه خاوه‌نی ئه‌و ماف ه بێت؟ فارس بۆی هه‌یه شانازی به مێژووی خۆی بکاو مه‌نشوورکورش دوای 2500ساڵ وه‌ک شانازیه‌کی مێژوویی نیشانی خه‌ڵکی جیهانی بدا ،به‌اڵم کورد مافی ئه‌وه‌ی نه‌بێ باس ل ه جمهووری کوردستان بکا که مێژوویه‌که‌ی ته‌نیا 68ساڵ لێمان دوور که‌وتۆته‌و ه ک ه ل ه ماوه‌ی 11مانگ‌دا ب ه پێی ئیمکانات ئه‌وکات‌و به‌راور د له گه‌ڵ ئێستا توانیویه‌تی به‌ڕاده‌ی حکوومه‌تێکی 11ســاڵ ـ ه کــار بکاو مێژوو‌و شــانــازی بــۆ نــه‌تــه‌وه‌ی کـــورد تــۆمــار بکا. پێویست ه ئیشاره به‌وه‌ش بکه‌ین ک ه زۆرکه‌س ماون‌و گه‌لێک به‌ڵگه‌‌و ئه‌سناد هه‌ن که قه‌ت جمهووری کوردستان کۆمۆنیستی نه‌بوو ه کـ ه دی ــاره نــووس ـه‌ری س ـه‌ر کونسولگه‌ری وشـه‌ی کۆمۆنیستی ب ه خه‌یاڵی خۆی بۆی ه به‌کار دێنێ هه‌تا کۆماری کوردستانی پێ عه‌یب‌دار بکا ک ه ڕه‌نگه ئه‌گه‌ر کۆمۆنیستیش بوای ه هیچ عه‌یب‌وعارێک نـه‌ده‌بــوو چونک ه له‌و سه‌رده‌مه‌‌دا نزیک ب ه نیوه‌ی خه‌ڵکی ئه‌م جیهان ه به‌ربه‌رینه‌‌و ویستیاری حکوومه‌تی کۆمۆنیستی بوون. ڵ ب ه له‌و وتار ه ک ه ڕه‌نگ ه نه‌کرێ خاڵ‌به‌خا وردی هه‌موو سووکایه‌تیه‌کانی وتارنووسی کونسولگه‌ری ئێران ل ه سوله‌یمانی ه باسیان لێو ه بــکــرێ ،چونک ه هێندێک ل ـه‌و بابه‌تان ه وه‌ک «مــێــژوو ،ن ـه‌ت ـه‌وه ،ده‌وڵــــه‌ت ،زمــان» پێویستی ب ه که‌سی شاره‌زا له‌و بواره‌دا هه‌ی ه له‌سه‌ریان بدوێ‌و وه‌اڵمێکی باش‌و زانستی به‌و وتاره‌ی سه‌رکونسولگه‌ری ئێران بداته‌و ه بۆ ئه‌وه جارێکی دیک ه ئه‌ویش‌و خه‌ڵکی تریش فێر نه‌بن به‌دوای رێچکه‌ی «رضاشا»و «ئات‌ا تورک»دا بڕۆن. بـه‌اڵم لێره‌دا پێویست ه ئیشار ه ب ه چه‌ند
ک ده‌وڵه‌ته .هه‌ر بۆیه مه‌ئمووری دیپلۆماتی مــه‌ئــمــووری ســیــاســی ج ــی ــاوازی ه ـه‌ی ـه ل ه گ ـه‌ڵ مـه‌ئــمــووری ئــیــداری حکومه‌تێك الی حکومه‌تێکی دیــکــه‌‌و یـه‌کـه‌مــیــان نــاز نــاوی نوێنه‌رایه‌تی سیاسی ده‌وڵ ـه‌تــی پــێــده‌درێ‌و دووهه‌میان ئه‌و نازناوه‌ی نیه« هه‌ر له‌و پێوه‌ندییه‌‌دا ب ه پێی په‌یماننامه‌ی وین‌و په‌سه‌ندی مه‌جلیسی ئێران به‌و جۆر ه بــاس لـه دامـ ـه‌زران ــدی‌و پــێــوه‌نــدی وه‌زایــفــی کونسولی ل ه نێوان ده‌وڵه‌ته‌کان‌دا ده‌کا. مــاده‌ی 2خاڵی 1ده‌ڵــێ :دامـه‌زرانــدنــی پێوه‌ندی کونسولی نێوان ده‌وڵه‌تان به‌ڕازی بوونی دووالیه‌نه دروست ده‌بێ. خــاڵــی »-2ڕازی بـــوون ب ـ ه دروس ــت کــردنــی پێوه‌ندی دیپلۆماتیکی نــێــوان دوو ده‌وڵه‌ت زامنی ڕازی بوونی دوو ده‌وڵه‌ت ه ب ه دامه‌زراندنی پێوه‌ندی کونسولی» مــاده‌ی« 4دامه‌زراندنی پۆست‌و بنکه‌ی کــونــســولــی لــ ه خــاڵــی 1ی ئـــه‌و م ــاده‌ی ــه‌‌دا به‌وشێوه‌ی ه بــاس ده‌کــا خاڵی « 1پۆستی کونسولی ناتوانرێ بێ ڕه‌زایه‌تی ده‌وڵه‌تی وه‌رگــــر‌و مــیــوانــدار ک ـه ل ـه‌س ـه‌ر خــاکــی ئه‌و ده‌وڵه‌ته دابمه‌زرێ»
کۆمه‌ڵێک فه‌رهه‌نگی ناشارستانی واریــدی خاکی هه‌رێمی کوردوستان بکه‌ن ک ه ڕه‌نگ ه زیندانه‌کانی هه‌رێم باشترین شاهید بن بۆ ئه‌و مه‌سه‌له‌یه. کاتێک کۆنسولگه‌ری کۆماری ئیسالمی له هه‌ولیر به‌ردباران کرا بۆ ئیران گرینگ بوو بزانی که ئه‌و روداوه گرینگه دستی هه‌رێمی له پشته یا نا؟ ئێستا مه‌سه‌له‌که پێچه‌وان ه بــۆت ـه‌وه و ئ ـه‌و پــرســیــار ه بــۆ تاکی کــوردو خه‌ڵکی کوردوستان دێت ه ئاراو ه ک ه ئایا ئه‌و وتار ه پڕ له جنێو و بوختان و سووکایه‌تی ب ه کوردو کوردستانیان روخساری راسته‌قینه‌ی کۆماری ئیسالمی نیه‌که خۆی ده‌رخستوو ه و ئه‌و ه تێڕوانینی حکوومه‌تی کۆماری ئیسالمی ده‌رح ـه‌ق به هه‌رێمی کوردستان و هه‌موو نه‌ته‌وه‌ی کــورده ،ئه‌گه‌ر وانیه چۆن ه دوای بانگێشتنی ره‌سمی سه‌رکونسولی ئێران ل ه هه‌ولیر بۆ فه‌رمانگه‌ی پێوه‌ندییه‌کانی هه‌رێم ب ه ره‌سمی و به‌ئاشکرا هه‌ڵویستی ده‌وڵه‌تی ئێران روون‌و باڵو نه‌بۆته‌وه. ل ه کۆتایی‌دا جێی خۆیه‌تی دستخۆشی له حکوومه‌تی هه‌رێم بکه‌ین ک ه به‌رێگای دیپلۆماسی ئــیــعــتــرازو نــاره‌زایــه‌تــی خۆی نده وه‌اڵم ده‌رنییه‌و ده‌ربریوه به‌اڵم هه‌ر ئه‌وه پێویست ه له‌سه‌ر تاک تاکی کورد رێکخراوو کــۆم ـه‌ڵــگــای مــه‌ده‌ن ــی لــ ه هـــه‌ر پــارچ ـه‌ی ـه‌ک ل ـ ه کــوردســتــان‌و ب ـه تــایــبـه‌تــی ل ـ ه بــاشــورو رۆژهــــه‌اڵت ب ـ ه هــه‌ر شــێــوه‌ی ـه‌ک ک ـه بۆیان ده‌گونجێ ناره‌زایه‌تی خۆیان ده‌ربرن بۆ ئه‌و ه کۆماری ئیسالمی له ناوی دۆستایه‌تی له گه‌ڵ کوردو هاوکاری کردنی کورد ل ه باشووری کوردستان ،که‌ڵکی خراپ وه‌رنه‌گرێ‌و یاری به هه‌ست‌و ئیحساسی تاکی کورد نه‌کاو له‌و رێگایه‌و ه کــوردو نه‌ته‌ته‌وه‌و خاکه‌که‌ی ن ه چه‌وسێنێته‌وه‌و ب ه نه‌زان‌و نه‌بووی دانه‌نێ.
ماده‌ی /5باس ل ه ئه‌رکی کونسولی ده‌کا: الـــــف) – پ ــاراس ــت ــن ــی بـــــه‌رژه‌وه‌نـــــدی ئه‌وده‌وڵه‌ته‌ی که لێی ڕاهاتوه‌‌و هاو واڵتیانی ئـه‌و واڵت ـه ل ه که‌سایه‌تی حقیقی‌‌و حقووقی ل ـ ه ســنــووری ده‌وڵــــه‌ت وه‌رگــــر -هـه‌تــا ئه‌و ڕاده‌ییه‌ک ه قانوونی نێونه‌ته‌وه‌یی ڕێگای پێ داوه«. پ» یــارم ـه‌تــیــدان بــ ه پ ـه‌یــوه‌نــدی بازرگانی‌و ئابووری‌و فه‌رهه‌نگی‌و زانستی ل ه نێوان ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی لێی ڕاهاتووه‌و ده‌وڵه‌تی وه‌رگــر و په‌ره‌پێدانی پێوه‌ندی دۆستانه ل ه نێوان ئه‌و دوو ده‌وڵه‌ته ب ه هه‌ر رێگایه‌کی دیــکـ ه ل ـ ه چــوارچــێــوه‌ی رێ‌و شوێنی ئه‌و کونوانسیونه دا». ئێستا پرسیار ئه‌وه‌ی ه ئایا ئه‌و وتاره‌ی
رۆژنامەی
شوناسی نه‌ته‌وه‌ی کورد ب ه کینه‌نامه‌یەک خه‌وشدار نابێ!
مه‌نسوور مروه‌تی پـ ــێـ ــش ـ ـه‌وای دیـــمـــوکـــراســـی لـ ه رۆژهــــه‌اڵتــــی نــــاوه‌ڕاســــت شـه‌ســت و نــۆ ســاڵ بــه‌ر ل ـ ه ئێستا کــاتــێ ک ه پێشه‌وای کـــوردان قــازی محه‌ممه‌د کـــۆمـــه‌ڵـــه‌ی ژێـــکـــافـــی بــــۆ حــیــزبــی دیموکراتی کــوردســتــان گ ــۆڕی‌و ل ه سه‌ر ده‌ستی ئه‌و حیزبه‌ش کۆماری کــوردســتــانــی دامــــه‌زرانــــد ،النــیــکـه‌م زۆربــه‌ی هـــه‌ره‌زۆری ئ ـه‌م واڵتانه‌ی کـ ه ئێستا لـ ه نه‌خشه‌ی رۆژه ـه‌اڵتــی نــاوه‌ڕاس ـت‌دا بوونیان هه‌یه ،یا هه‌ر نــه‌بــوون ب ـه ده‌وڵــــه‌ت یــا ئـه‌گـه‌ریــش هه‌بوون ب ه ئێستاشه‌و ه ب ه ئه‌رقامی نــجــوومــی لــ ه دێــمــوکــراســی‌و مافی مرۆڤ‌و ئه‌و چه‌مک ه مودێڕنانه‌ی ک ه دونیای پێشکه‌وتووی ئێستا شانازیی پێو ه ده‌ک هن‌و واڵتی پێ‌به‌ڕێو ه ده‌به‌ن، دوور بوون .نموونه‌ی هه‌ره‌به‌رچاو ئــه‌م واڵت ــی ئــێــرانـه‌یـ ه ک ـ ه ســـه‌ره‌ڕای مێژووی حکوومه‌تداریی چه‌ند هه‌زار ـوه دۆخ ـه‌ک ـه‌ی ـه‌تــی ک ه ســاڵ ـه‌یــان ئ ـه‌مـ پێویستی ب ه قسه ل ه سه‌ر کردن نیه. بۆی ه ب ه دڵنیاییه‌و ه ده‌کــرێ ک ه قازی محه‌ممه‌د به پێشه‌وای دیموکراسی نه‌ک ل ه ئێران و کوردستان به‌ڵکوو ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ناو به‌رین. ل ـ ه دونــیــادا وێــن ـه‌ی ئــه‌و رێــبـه‌رانـه‌ی کــ ه نــ ه ت ـه‌نــیــا گــه‌لــه‌کــه‌یــان بـه‌ڵــکــوو مرۆڤایه‌تی ده‌بێ شانازییان پێو ه بکا و ئه‌زموونیان لێ‌وه‌رگرێ که‌من ،قازی محه‌ممه‌دی کــوردانــیــش یه‌کێک له‌و ده‌گمه‌ن رێبه‌رانه‌یه .بۆ گه‌لی کوردیش ن ـ ه ل ـ ه خــان ـه‌ی عــاتــف ـی‌دا ب ـه‌ڵــکــوو ل ه راستی‌و دنیای واقیع‌دا قازی محه‌ممه‌د رێبه‌رێک ه ک ه کار و کرده‌و ه و ته‌نانه‌ت مه‌رگه‌گه‌شی بوو ب ه شوناس بۆ ئه‌م نه‌ته‌وه چه‌ند میلیۆنیه. ل ه ئێراندا و له‌م 69ساڵه‌ی ک ه ب ه سه‌ر کۆماری کوردستان‌دا تێده‌په‌ڕێ ه ـه‌م لـ ه رژیــمــی پـه‌هــلـه‌وی‌و ه ـه‌م ل ه رێژیمی کۆماری ئیسالمی‌دا چه‌ندین هـه‌وڵ بۆ چه‌واشه‌کاری‌و شێواندنی روخــســاری کــۆمــاری کــوردســتــان و سه‌رکۆمار ه نه‌مره‌که‌ی دراو ه به‌اڵم ئه‌و هه‌وڵه نه‌ز‌ۆکان ه پاش ماوه‌یه‌کی کورت وه‌ک بڵقی سه‌ر ئاویان لێهاتوه. نموونه‌ی ئه‌م دواییانه‌ی ئه‌م هه‌وڵ ه بێ ئاکامان ه باڵوکردنه‌وه‌ی وتارێک ل ه ماڵپه‌ڕی کونسوولخانه‌ی کۆماری ئیسالمی ئێران ل ه شاری سلێمانییه. له‌م نووسراوه‌یه‌ی کونسوولخانه‌ی کــۆمــاری ئیسالمی‌دا ک ه ب ه ت ـه‌واوی رقــی ئـه‌و رێژیم ه به‌رانبه‌ر ب ه گه‌لی کــوردی پێو ه دی ــاره ،جگ ه ل ه باسی کــۆمــاری کــوردســتــان و پــێــشـه‌وای گـــــه‌وره‌ی کــــورد قــــازی مــحـه‌مــمـه‌د، ته‌نانه‌ت پ ـه‌المــاری ن ـه‌ت ـه‌وه‌ی کــورد و زمانی کوردییش دراو ه ک ه ره‌نگ ه ل ه به‌ر بێ ناوه‌رۆکیی بابه‌ته‌ک ه هیچ پێویست ب ه باس کردنی نه‌کا ،به‌اڵم ئـــه‌وه‌ی کـ ه جێی بیر لێ‌کردنه‌وه‌ی ه ئه‌وه‌ی ه ک ه ئامانج له‌و کاره‌ی کۆماری ئیسالمی‌و کــاری هــاوشــێــوه‌ی وه‌هــا چیه؟ جوابی ئـه‌م پرسیار ه هه‌رچی بێت ،راستییه‌ک ک ه حاشای لێ ناکرێ ئـه‌وه‌یـ ه ک ه پێشه‌وایه‌ک ک ه م ـه‌رگ‌و ژی ــانــه‌کــه‌ی ب ــۆ خـــۆی خــولــقــێــنـه‌ری به‌شێک ل ه شوناسی ئه‌م گه‌له‌ی ه تاز ه کوا ب ه نووسینی کینه‌نامه‌یه‌کی وه‌ها خه‌وش هه‌ڵده‌گرێ.
4
31ی بانەمەڕی ١٣٩٣
سیاسی
٢١ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣٢ :
رۆژنامەی
ن پاشن ه ئاشیلی ئێوه‌یه! ئاغای کۆنسوول کوردستا
ئاره‌ش لۆرستانی و .بۆ کوردی :ته‌های ره‌حیمی ئ ـه‌و مــاوه‌یـ ه بــاوبــوون ـه‌وه‌ی وتــارێــک ل ه ی کۆنسولگه‌ری ئێران ل ه سلێمانی، ماڵپه‌ڕ ناڕه‌زایه‌تیی توندی خه‌ڵکی کوردی ل ه شوێن ه جیاجیاکانی کوردستان‌و کورده‌کانی هه‌نده‌ران لێ‌که‌وته‌وه .نامه‌وێ له‌م کورته نووسینه‌دا واڵمی به‌رپرسانی کۆماری ئیسالمی بده‌مه‌وه، ب ـه‌ڵــکــوو ئــامــانــج‌و مـه‌بـه‌ســتــێــکــی گــرنــگــتــرو به‌بایه‌خترم به‌رسه‌رنجه ،ک ه ئه‌ویش شرۆڤه‌ی بارودۆخی کــوردو گرنگی ئه‌و پێگه‌یه‌ی ه ک ه ئه‌مڕۆک ه کــورد لـ ه هاوسه‌نگی ناوچه‌یی‌دا هه‌یه‌تی .هیوادارم خوێنه‌ر پاش خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م کورته‌وتاره ،واقیع‌بینانە ل ه ناسیونالیزمی کــورد بگا‌و باشتر ل ه ئامانج‌و به‌ڵگه‌ی ئه‌م هــێــرشـ ه راســتــه‌وخــۆو نــاڕاســت ـه‌وخــۆیــان ـه‌ی پاوانخوازان یا ئۆپۆزیسیۆن بگا. پرسی کورد له‌م 100ساڵه‌ی رابردوودا، بــ ه تــایــب ـه‌ت دوای ک ــۆم ــاری کــوردســتــان، هه‌میش ه ل ـ ه ســـه‌رووی گرنگترین هــه‌واڵ‌و شۆڕش‌و خه‌باتان‌دا بووه .ل ه دوای کۆماری کــوردســتــان ـه‌و ه هـه‌تــا ئێستا ناسیۆنالیزمی کــوردی‌و خه‌باته‌کانی ل ه پێناو به‌ده‌سهێنانی ماف ه ره‌واکانی خۆی ب ه سێ قۆناخی نه‌ریتی، مودێرن‌و هــاوچـه‌رخ‌دا تێپه‌ڕیوه ،ک ه فۆرم‌و شــێــوه‌ی خ ـه‌بــات ب ـه‌گــوێــره‌ی پێداویستی‌و حه‌ساسییه‌ته‌کانی هه‌ر قۆناخێک گۆڕاوه. کوردان ل ه واڵتانی ئێران ،عێراق ،تورکیه، س ــووریـ ـه ،بــه‌ڕێــژه‌یــه‌ک لــ ه ئـه‌رمـه‌نــســتــان‌و ه ـه‌نــده‌ران ،وه‌ک ئــورووپــا و ئه‌مریکا و .... ده‌ژیــن .گه‌لی کــورد ب ه حه‌شیمه‌تێکی زیاتر ل ه 40میلۆن که‌سه‌وه‌و راب ــردووی خه‌باتی که قۆناخه‌کانی ناسیۆنالیستی دوورودرێ ــژ نه‌ریتی‌و مودێرنی تێپه‌ڕاندوه‌‌و ل ه قۆناخی هاوچه‌رخ‌دا هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی مافه‌کانی ده‌دا ،بووه‌ت ه خــاوه‌ن پێگه‌و ئه‌کتیڤییه‌ک ،ک ه بکه‌وێت ه س ـه‌رووی لێکدانه‌و ه سیاسییه‌کانی ئه‌و دوڵه‌ت‌و ئۆپۆزیسیۆنانه‌ی ،کوردستان ب ه به‌شێک ل ه خاکی خۆیان ده‌زان ـن‌و بـه‌رده‌وام ل ـ ه شــرۆڤــه‌‌و لــێــکــدان ـه‌وه‌ی دان .ل ـ ه الیه‌کی
دیــکـه‌و ه ئــێــران ،تورکیه ،عێراق و سووری ه والتــگـه‌لــێــکــن لــ ه الیـــه‌ن زل‌هــێــزه‌کــانــه‌و ه ب ه هه‌ستیارترین ناوچه‌کانی رۆژهه‌اڵتی ناڤین ده‌ژمــێــردرێـن‌و ئـه‌و زل‌هێزان ه ه ـه‌وڵ ده‌ده‌ن ده‌ستیان به‌سه‌ر ئه‌و واڵتانه‌دا بڕوا ،که‌وات ه کوردستان خاڵی هاوبه‌شی ئه‌و واڵتانه‌ی ه ک ه هه‌مێش ه به‌رسه‌رنجی تایبه‌تی هێز ه ناوچه‌یی‌و جیهانییه‌کان بووه‌و هه‌یه .هه‌ر بۆی ه شرۆڤه‌ی ناسیۆنالیزمی کــورد پرسێکی زۆر گرنگ‌و بایه‌خدار ه ک ه بچووکترین هه‌ڵ ه له‌م بواره‌دا ده‌بێت ه هۆی خه‌وشدارکردن‌و نه‌زۆک‌کردنی هه‌موو ئه‌و لێکدانه‌وانه. ئه‌گه‌ر ل ه روانگه‌ی کــورده‌و ه بڕوانین، دیار ه گه‌لێک که ،گه‌وره‌ترین گه‌لی بێ ده‌وڵه‌تی دونیایه‌و هه‌میش ه ل ه ماف ه مرۆییه‌کانی‌و مــافــی دیــاریــکــردنــی چــاره‌نــووســی بێبه‌ش کراوه ،خاوه‌ن چ هه‌ستیاریی‌و ئامانگه‌لێکه. سـه‌رنــجــدان‌و تێگه‌یشتن لـ ه راستییه‌کانی مــێــژووی گ ـه‌لــی کــــورد ،جــوانــتــر سه‌نگی لێکدانه‌وه‌کانمان روون ده‌کاته‌وه .ل ه ئێران، ل ه مــاوه‌ی ده‌سـه‌اڵتــی په‌هڵه‌وی‌و کۆماری ئیسالمی‌دا کاره‌ساته‌کانی وه‌ک ،ئێعدامی س ـه‌رکــۆمــاری کــوردســتــان‌و هــاوڕێــکــانــی، فه‌رمانی جیهادی خومه‌ینی دژی کــورد، ش ـه‌ڕی 8ساڵ ه ک ه ئ ـه‌وس ـه‌رو ئه‌م‌سه‌ری کوردستانی کردبوو ه گۆڕه‌پانی ته‌ڕاتێنی سه‌ربازی‌و بۆمباران‌و کاولکاریی ،بۆمبارانی شیمیایی شاره‌کانی سه‌رده‌شت‌و گونده‌کانی وه‌ک (زرده) ک ه دوای ئه‌و ژینۆسایده‌ش ئــاوڕ ل ه تــووش‌بــووان‌و به‌رکه‌وتووه‌کانی ن ـه‌درای ـه‌وه ،کوشتنی رۆژانــه‌ی کۆڵبه‌رانی کــــورد ،مــیــلــیــتــاریــزه‌‌و ئه‌منییه‌تی کــردنــی هـــه‌مـــوو کـــوردســـتـــان کـــ ه ئــاکــامــه‌کــه‌ی پشكی شێری 60لـه‌سـه‌دی ئێعدامه‌کان‌و زیندانیی ه سیاسی‌و مه‌ده‌نییه‌کانی کــورد ه ل ه ئێران له‌چاو هه‌موو ئه‌و واڵتـه ،رێژه‌ی سه‌سووڕهێنه‌رو بااڵی بێکاری ،گیرۆده‌یی ب ه مادد ه هۆشبه‌ره‌کان‌و هه‌ژاری‌و کێشه‌و ئارێشه‌ی سیاسی ،کۆمه‌اڵیه‌تی‌و فه‌رهه‌نگی گه‌لی کــوردی ل ه ئێران ،کــوردی هێناوه‌ت ه ئه‌م بڕوایه‌ی که ته‌نیا بیر ل ه دیاریکردنی مافی چاره‌نووس‌و کۆنتڕۆل‌و به‌ڕێوه‌بردنی کــاروبــاره‌کــان ب ـه‌ده‌ســتــی هــێــزی کــوردی بکاته‌وه .کوردستانی عێراقیش ل ه ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتدارێتی رێژیمه‌کانی عه‌بدوڵکه‌ریم قــاس ـم‌و ســـه‌دام حسێن‌دا کاره‌ساته‌کانی ژینۆسایدی ئه‌نفالی به‌خۆیه‌و ه بینی ک ه 180 هه‌زار قوربانی تێچوو ،بۆمبارانی شیمیایی
هه‌ڵه‌بجه ،جینایه‌ت ه ل ه ئه‌ژمارنه‌هاتووه‌کانی ده‌ســتــدرێــژی کردنه‌سه‌ر مــاڵ‌و حــاڵ‌و کچ و ژنی کــورد ،کوشتنی به‌کۆمه‌ڵ ،ئێعدام‌و زۆر کاره‌ساتی دڵته‌زێنی نامرۆیی دیکه ،ئه‌م به‌شه‌ی کوردستانی به‌ره‌و هه‌وڵی جیددی بــۆ به‌ده‌ستهێنانی مافی مــرۆیــی خــۆی ل ه چوارچێوه‌ی پێکهێنانی حکوومه‌تی هه‌رێم دا هان دا .ل ه کوردستانی تورکیه‌ش سه‌دان هه‌زار که‌س ژینۆساید کران ،هه‌زاران که‌س بێ‌سه‌رو شوێن بوون ،ئاخاڤتن ب ه کوردی
توانیوی ه ئه‌مڕۆک ه ئ ـه‌ردۆغــان نــاچــار بکا ئیمتیاز و پووان بدا ب ه کوردو ب ه مه‌به‌ستی تۆلێرانس‌و پێکه‌وه‌ژیانی ئاشتیان ه مل بۆ دانوستان‌و ب ه فه‌رمی ناسینی مافی گه‌لی کورد دانه‌وێنێ .ل ه سووریه‌ش ،ل ه سه‌رده‌می ده‌ســه‌اڵتــی حــافــز ئــه‌ســه‌دو ک ــوڕه‌کـ ـه‌ی‌دا، بارودۆخی کورد زۆر ناله‌بارو قه‌یراناوی ب ــووه‌‌و ئ ـه‌م بـه‌شـه‌ی کــوردســتــان تاڵترین ئه‌زموون بیره‌وه‌ریی ل ه ژیانی ژێرده‌سته‌یی خۆیدا تۆمار کردوه .کوردان له‌م واڵت ه ل ه
رێزگرتن ل ه مافی کوردان ،مه‌رجی پێویستی رووه‌و دیمۆکراسیی ه به‌اڵم پێویستتر‌ه رێز ل ه ئیراده‌ی هه‌موو نه‌ته‌وه‌کانی چوارچێوه‌ی ئه‌و واڵتان ه بگیرێ‌و دان ب ه بوون‌و مافه‌کانیان‌دا بنرێ .رێزگرتن له‌و نه‌ته‌وانه‌ی ک ه ده‌توانن ببن ه هۆکاری گهشهو پێشکه‌وتنی توانایی‌و پوتانسیه‌لی نه‌ته‌وه‌کانی ئێران، تورکیه ،عێراق‌و سووریه ،ک ه هه‌نگاوێکی نوێ بۆ هه‌وێن‌گرتنی رۆژهه‌اڵتی ناڤینێکی نوێیه قـه‌ده‌خـ ه کــرا ،نــاوه کوردییه‌کان ،ته‌نانه‌ت ناوی شارو گونده‌کانیش ب ه زه‌بری چه‌ک کران ه تورکی ،میلیتاریزه‌کردنی باکووری کوردستان هه‌زاران میلیۆن دوالری هه‌ڵگرت، به‌اڵم گه‌لی کورد له‌م به‌شه‌ش‌دا ب ه زیندوو راگــرتــنــی رۆح ــی ناسیۆنالیزمی کــوردی
سه‌ره‌تاییترین ماف ،وات ه ئاخاوتن ب ه زمانی زگماکی‌و هه‌بوونی پێناس بێبه‌ش بوون، هه‌میش ه سه‌رو ماڵیان ل ه مه‌ترسی دابووه‌و ل ه مه‌ترسی دایه ،ته‌نانه‌ت دوای سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زایه‌تییه‌کان‌و راپه‌ڕین دژی ده‌سه‌اڵتی ئه‌سه‌دیش ،کوشتنی خاوخێزانی کورد ل ه
رێگه‌ی چه‌ک ه شیمیایی‌و تــۆپ و تانک و فڕۆک ه شه‌ڕکه‌ره‌کان ،ئاواره‌بوونی سه‌دان هــه‌زار ک ــوردو هانا هێنان بــۆ بــاشــووری کوردستان‌و تورکیه ،ته‌ڕاتێنی هێزه‌کانی ده‌وڵه‌تی سووریه‌‌و سوپای قودسی کۆماری ئیسالمی‌و چاالکی ئسیالمگه‌را زێده‌ڕۆکان ل ه رۆژاوای کوردستان ،راستییه‌کی تاڵی دیکه‌ن ل ه ژیانی کـــورددا .ئــامــاری کۆچی به‌رزی چه‌ندین میلیۆن که‌سی پارچه‌کانی کوردستان بۆ ئورووپاو ئه‌مریکا‌و ب ه دوای ئه‌ویش‌دا قه‌یرانی شووناس (هویت) خاڵێکی زۆر گرنگ ه ک ه ده‌بێ بایه‌خی بدرێتێ. ئـ ـه‌گـ ـه‌ر لــــه‌و راســتــیــانــه وردب ــی ــنـــه‌وه‌و س ـه‌رنــج بــده‌یــن ـه‌و ه ئ ـه‌م بابه‌ت ه گرنگه‌ی ک ه پ ــارت‌و الیـه‌نـ ه کوردستانییه‌کان لـ ه هه‌موو پارچه‌کانی کوردستان – چ پــارت و الیه‌ن ه چ ـه‌پ یــان راسته‌کان – تـ ـه‌وه‌ری سه‌ره‌کی خه‌باتیان دروشمی ناسیۆنالیستی‌و دیاری کــردنــی مــافــی چــــاره‌ی خــۆنــووســیــن ـه‌و لـه‌م چوار واڵت ـه‌ش‌دا گرنگترین‌و به‌رابردووترین الیه‌ن ه سیاسییه‌کانن ،هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر سه‌رنج بــده‌یــن ـه‌و ه هه‌ستی هـــــاوده‌ردی‌و هاوخه‌می کـــوردان لـ ه هـه‌مــوو کــوردســتــان‌و هـه‌روه‌هــا واڵتانی رۆژئــاوایــی ،ده‌بینین کــورد ل ه هه‌ر کوێیه‌ک بێ ،په‌رۆشی ده‌نگوباسی کوردستانه، ک ه ده‌مانگه‌یه‌نه‌ت ه ئه‌م راستییه‌ی ناسیۆنالیزمی کـــــورد هــــۆی یـ ـه‌ک ــیـ ـهتــیو ه ــاوپ ــێ ــوه‌ن ــدی کــورده‌و ل ه راستیدا واڵتانی ئێران ،عێراق، تورکیه‌‌و سووری ه بیانه‌وێ پێکه‌وه‌ژیانێکی ئاشتیخوازانه‌یان هه‌بێ‌و به‌ره‌و دیمۆکراسی هه‌نگاو بنێنن ،ده‌بــێ رێــز ل ه ناسیۆنالیزمی کوردی بگرن و به‌ره‌و دابینی مافه‌کانی گه‌لی کورد هه‌نگاو بنێن. روون‌و ئاشکرای ه رێزگرتن ل ه مافی کوردان، مه‌رجی پێویستی رووه‌و دیمۆکراسیی ه به‌اڵم پێویستتر ه رێز ل ه ئیراده‌ی هه‌موو نه‌ته‌وه‌کانی چوارچێوه‌ی ئه‌و واڵتان ه بگیرێ‌و دان ب ه بوون‌و مافه‌کانیان‌دا بنرێ .رێزگرتن له‌و نه‌ته‌وانه‌ی ک ه ده‌توانن ببن ه هۆکاری گهشهو پێشکه‌وتنی تــوانــایـی‌و پوتانسیه‌لی نـه‌تـه‌وه‌کــانــی ئێران، تورکیه ،عێراق‌و سووریه ،ک ه هه‌نگاوێکی نوێ بۆ هه‌وێن‌گرتنی رۆژهه‌اڵتی ناڤینێکی نوێیه، ئه‌گه‌رنا ب ه سه‌رنجدان به‌و زه‌نگ ه مه‌ترسییه‌ی بۆ دیکتاتۆران و پاوانخوازان ده‌نگی به‌رز بـــۆتـــه‌وه ،ده‌بــــێ چــــاوه‌ڕوانــــی ت ـه‌قــیــن ـه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی سیاسی و مه‌ده‌نی هه‌موو ئه‌و نه‌ته‌وه چه‌وساوه‌و بێبه‌شان ه بین.
سەفەری رووحانی بۆ ئیالم و چەند قسەیەک حەسەن حاتەمی
رۆژی چوارشەمم ه ١٧ی گوالن (بانەمەڕ) ی ٧( ١٣٩٣ی مەی ،)٢٠١٤ حــەســەنــی ڕووحــانــی ســەرکــۆمــار، لەگەڵ هەئیەتێکی دەوڵەتی سەردانی پارێزگای ئیالم یان کرد .لە نزیکەی یەک ساڵی رابردوو دا ،کە ڕووحانی ه ــەڵ ــب ــژێ ــراوە ،ئــــەوە چــوارەمــیــن س ــەف ــەری ــەت ــی بـــۆ پــارێــزگــاکــانــی ده‌ره‌وه‌ی تاران. سەفەری کاربەدەستانی رێژیم، بۆ شوێن‌گەلی ئێران ،جار و بار پێک دێــن .سەفەری رێبەری نیزام و سەرکۆمار تایبەتمەندی خۆیان هەیە و لە پێش سەفەرەکە‌و کاتی ئەنجام دانی‌و دواتریش قسە‌و باسی جۆراوجۆریان لێ‌دەکرێن. لــــە چــــوارەمــــیــــن ســــەفــــەری سەرکۆمار‌و هەیئەتی هاوڕێێ‌دا ،کە چوون بۆ پارێزگای ئیالم ٨ ،کەس لە وەزیــ ر و جێگرانی سەرکۆمار چــــوونــــە ١٠شـــــار و شــوێــنــە گرینگەکانی ئەو پاڕیزگایە کە بریتی بــوون لە :وەزیــری ورزش‌و الوان بــۆ ئــەیــوان ،وەزیــــری فــەرهــەنـگ‌و ئیرشادی ئیسالمی بۆ چ ــەرداوڵ، وەزیـــری عــلــووم و لێکۆڵینەوە و بەرهەمی فەننی بۆ ئابدانان ،جێگری
سەرکۆمار بۆ کاروباری ژنــان بۆ س ــی ــروان ،وەزیــــری ئــیــتــاعــات بۆ دێــهــلــۆڕان ،ســەرۆکــی رێــکــخــراوی لەمێژینە نــاس ـی‌و گــەشــتــیــاری بۆ درەش ــار وبـــەدرە ،وەزی ــری رێگا‌و شار دروســت کــردن بۆ مێهران و وەزیـــری بێهداشت و ئامووزشی پزیشکی بۆ مەلک شاهی. بە پێی ئەوەی رۆژنامەی ئێران، ژمارەیەکی تایبەتی چوار الپەڕی بۆ سەفەری رووحانی بۆ ئیالم تەرخان کردوە و لە الپەڕەی یەکەمی‌دا ،لەبن وێــنــەی رووحــانــی نووسیوەیەتی «روحانی خوەش هاتی»و مانشێتی «س ــاو ســــەرزەوی رەنــگــەکــان بە کــاروانــی تەدبیر و ئومێد وە» و بەرجەستە کــردنــەوەی «پێداگری دەوڵـــەتـــی تــەدەبــیــر و ئــومــێــد بۆ گەشەی ئیالم جیدیە» ،و ...گرینگی پتری بەو سەفەرە داوە. هــەروەهــا لــە وێنەکانی خەڵک کە بۆ پێشوازی ڕووحانی چوون لە نــووســراوی پــاکــاردی( لەسەر پــارچــە نــووســیــن) و لــە کــاغــەز دا، کــە بــەدەســتــیــنــاەوەیــە و لــە مێدیا مــەجــازیــیــەکــانــی ـش‌دا بــاوبــۆتــەوە نــــــووســــــراوە« :خـــەڵـــکـــی ئــیــام چــاوەڕوانــی تەدبیری دەوڵــەتــن بۆ کرانەوەی قفڵەکانی پێشکەوتن» ، «ئیالم شاری بێ تەماشاخانەیە»، «ئیزن نەدین دار بلووتە جوانەکانی ئیالم بمرن»« ،خۆڵ بارین نەفەس کێشانی ئیالمییەکان قورس دەکا»
و «فــاجــعــەی ژیــنــگــەیــی و وشــک بوونی بلووتەکانی زاگــرۆس زۆر پڕ ئیش‌ترە لە وشک بوونی گۆلی ورمێ».
ئ ــوس ــت ــان ــی ئـــیـــام لــــەبــــواری جوغرافیایی لە نێوان سێ گۆشەی ئـــەحـــواز ،لــورســتــانــی بــچــووک و بەشێکی ب ــاش ــووری کــوردســتــان هەڵکەوتوە .بەو تایبەتمەندیانەوە، لــەشــەڕی مــاوێــرانــکــەری عــێــراق و ئــێــران‌دا ،زۆر وێــران بــوو ،چونکە بەشێکی گرینگی بەرەی شەڕ بوو. کوردستانی بوونی ئەو پارێزگایە، کە دەکەوێتە نێو ناوچەی ئەمنییەتی‌و
چـــــاوەدێـــــری تـــونـــدی نــیــزامــی‌و بــەهــێــنــدنــەگــرتــنـی‌گــیــروگــرفــتــەکــان، دواکەوتوویی پتری پێوە دیــارە و یەکێک لە ئوستان‌گەلی دواکەتوو
هێشتراوەیە لە ئێران دا. لــە هــەڵــبــژاردنــی یــازدەیــەمــیــن خولی سەرکۆماری‌و چووارەمین خولی شــووڕاکــان‌دا ،دەنگدەرانی ئیالمی زۆر چاالکانە بەشداریان ک ــرد .دەن ــگ هــێــنــاەوەی ڕووحــانــی قـــەرزداری زۆرب ــەی دەنــگ دەران بـــــە گــشــتــیــی لــــە ن ــاوچ ــەک ــان ــی تورکی ئـــازەری ،کــورد ،بەلووچ، عەرەب‌و تورکمەنە‌و لە رۆژهەاڵتی
کوردستانیش ئــیــام تایبەتی‌ترە. دەکــــرێ ئ ــەو خــوێــنــدنــەوەیــەی بۆ بــکــرێ کـــە ،زۆربـــــەی دەنــگــدرانــی ئەو نەتەوانە بەو کردەوانە نیشان
دەدەن خوازیاری ئاڵوگۆڕی هێمانە‌و چاکسازی وەزعی ژیان‌و گوزەران‌و بە هێندگرتنیان‌و بە فەرمی ناسینی مافە نەتەوایەتییەکانیانن. ڕووحانی لە ستادیۆمی شاری ئــیــام مــەبــەســتــی لــە ســەفــەرکــەی خۆی‌و یاوەرانی لە دەوڵەت‌دا ،بەجێ گەیاندنی بەشێک لە بەڵێنەکانی بوو کــە تــێـی‌دا باسی « ٤٤پ ــڕۆژە لەو مەڵبەندەیە ،کە ٣٥یان ئەمساڵ و
١٠یەکەی دیکەش ساڵی ١٣٩٤ی هــەتــاوی تــــەواو دەبــــێ .هــەروەهــا ئاودێری ٥٠هەزار هێکتار ،زەوی کشتوکاڵی لــە مـــاوەی ســێ ساڵی داهاتوو دا ،و پەرەپێدانی سامانی ن ــەوت‌و گــاز و پێتڕۆشیمی‌و سێ بازارچەی سنووریە». کــێــشـە‌و نــاخــۆشــیــیــەکــانــی ئــەو ئــوســتــانــە بــە کــورتــی بــریــتــیــن لــە: بێکاری نزیکەی %٤٠و – بەداخەوە ژنانی نێوماڵیش وەک هێزی کار حیسێب ناکرێن -ئەگینا لە %٥٠یش تــێــدەپــەڕێ .خــۆکــوژی بــە تایبەتی لەنێو ژنــــان‌دا ،هــــەاڵواردن ،وشک بوونی بەشێک لە جەنگەلەکان ،چول کرانی گوندەکان ،خراپی رێگا و بان، لــم یــا خــوڵ بــاریــن ،دواکــەوتــوویــی ئابووری ،بێ مافی لە نەوت‌و گاز‌و لە بەڕێوەبردنی خۆجێی دا ،و.... ئەوە وەزعە ناخۆش‌و نالەبارە لەحاڵێک دایــە کــە %٦ ،ی نــەوت‌و %١١ی گازی ئێران لە ناوچەی ئیالم دایە .خەڵکی ئەو ناوچە دەوڵەمەندە بەو هەلومەرجە ناخۆشە چاوەڕوانی بەجێیان هــەیــە ،بــۆ ئـــەوە هەموو کــێــش ـە‌و گــیــروگــرفــتــانــە ،دەوڵــــەت چــارەســەریــان بــکــا .بچێ .چونکە ئەوان بەڵێنییەکانی پێش هەڵبژاردنی ڕووحانی یان بە جیددی وەرگرتوە، بۆیە وەک دەرفەتێک دەنگیان پێ داوە. مەسەلەی جێی سەرنج ئەویە کـــە چ ــاالک ــان ــی ئــــەو ن ــاوچ ــەی ــەی گەلەکەمان‌و ناوچە کوردییەکانی دیــکــەش ،بــە پێک هێنانی گــرووپ گــەلــی مـــەدەنـــی‌و داخــــوازکــــار بۆ زم ــان ــی دایـــــک ،جــێــبــەجــێ کــردنــی ل6
3
٣١ی بانەمەڕی ١٣٩٣
لە خوێنەرانەوە
٢١ی مای ٢٠١٤
ژماره٦٣٢ :
رۆژنامەی
سه‌رنج بده‌ن! « کوردستان» هه‌موو ژماره‌یه‌ک هه‌ڵبژارده‌یه‌ک له‌و راپۆرت‌و هه‌وااڵنه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزب ،یان خوێنه‌رانی ئه‌م رۆژنامه‌ی ه ب ه راگه‌یه‌نه‌کانی حیزب ده‌که‌ن له‌م الپه‌ڕه‌یه‌دا باڵو ده‌کاته‌وه .داوا ل ه خوێنه‌ران ده‌که‌ین له‌گه‌ڵ راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کانیان‌دا وێنه‌ی پێوه‌ندیدار ب ه بابه‌ته‌که‌ش بنێرن.
بوومەلەرزەیەک شاری کامیارانی هەژاند شەوی ڕابردوو( )1393/2/23بوومەلەرزەیەک شاری کامیارانی هەژاند. ئەم بوومەلەرزەیە بە گویرەی هەوالەکان 3:8ڕێشتێر بووە و بۆ ماوەی 4چرتکە بەردەوام بوو .هێزی بوومەلەرزەکە ئەوەندە بوو کە خەڵکی شار بە خەبەر هاتن‌و لەماڵەکانیان وەدەر‌کــەوتـن‌و تا نزیکەی بەیانی کەس نەچووەوە ماڵی خۆی‌و خەڵک شەویان لە نێو ترس‌و دلەراوکێ‌دا بەڕێ کرد .بە پێی زانیارییەکان ،ناوەندی بوومەلەرزەکە شاری سەحنە بووەو هیچ زیانێکی گیانیی بە دواوە نەبووە.
بردنی دیشی ماهوارەی خەڵک لە «تروەڕیز» بـــــەیـــــانـــــیـــــی ئـــــەمـــــڕۆ ( )1393/2/23هێزێکی زۆری پێکهاتوو لە هێزی ئینتیزامی‌و ئ ــەم ــاک ــن کـــە پــێــنــج مــاشــێــن بوون ،ڕژانە نێو شارۆچکەی «تـــــروەڕێـــــز» .ئــــەو هــێــزانــە بــە مــەبــەســتــی کــۆکــردنــەوەی دیـــشـــی مــــاهــــوارە بـــێ هیچ ئاگادارکردنەوەیەک دەچوونە سەربانی ماڵی خەڵک .شایانی باسە کە لە نێوان مانگێک‌دا ئەوە دووهەمین جارە لە چوارچێوەی گەاڵلەی کۆکردنەوەی دیشی ماهوارە دەچنە سەربانی خەڵک‌و دیشی ماهوارەکان لە گەڵ خۆیان دەبــەن .ئەمڕۆ ئەو هێزانە ژمارەیەکی زۆر لە دیشی هاوواڵتانیان برد. هێزەکە ئەوەندە زۆر بوو کە کەس نەیتوانی بەرەوڕوویان بێتەوە. لە کامیارانەوە :ساالر ئیبراهیمی
**
مردن بە هۆی هەورەتریشقە‌و خۆخنکاندن ڕۆژی سێشەمە 1393/2/23لە گوندی عەباساوای شاری بۆکان، هــەورە تریشقە لە دوو کەسی دا، یەکێکیان تازەبووکێک بوو ،ئەوەی دیکەش نــاوی نیشتمان پاشازادە بــوو .بە داخ ــەوە هــەر دووی ــان بە ه ــۆی ئ ــەم ڕووداوە گــیــانــیــان لە دەست دا .ڕۆژی 1393/2/22ش لە مەهاباد ،کەسێک بە ناوی هەمزەی شەریفی خۆی هەاڵوەسی کە وەک دەڵێن هۆکارەکەی کێشەی بنەماڵەیی بووە. لە بۆکانەوە :هیوا چیا **
کەسێکی خەڵکی داشخانە پاش 5ساڵ زیندانی ئێعدام کرا پیاوێک بە نــاوی عەلی ئیسماعیلی ناسراو بە عەلی شێرەوەن خەڵکی داشخانە‌و دانیشتووی شــاری مەهاباد کــە مـــاوەی 5ســاڵ بــوو لە بەندیخانەی ئەهواز گیرابوو، 5ڕۆژ لەمەوبەر لە تەمەنی چل ساڵی‌دا ئێعدام کرا .بەیانیی سەعات 8مالقاتیان دابوو بە بنەماڵەکەی‌و سەعات 9ئێعدام کراوە .تەرمی ناوبراو لە گۆڕستانی شەبەکی قەرەداغ بە خاک سپێردراوە .ئەو کابرایە 4منداڵ(3کچ و1کوڕ)ی لە پاش بە جێ ماوە، هیچیان نییە‌و لە خانووی کرێ دان .دەگوترێ کە ناوبراو لە سەر ماددە سڕکەرەکان گیرابوو. لە مەهابادەوە :هەتاو **
هەورە تریشقە کەسیکی دیکەشی کوشت
ڕۆژی 26ی بانەمەڕ ،لە گوندی «دێی مەال»ی مەهاباد ،کەسێک بە ناوی سوارە سوڵتانی لە سەر زەوییە کشتوکاڵییەکەی هەورە تریشقە لێی دا و گیانی لە دەست دا. لە مەهابادەوە :سورەییا ** مەئموورەکانی گوندی سەرچنار ،کەسێکیان بە ناوی لوقمان یونسی بە هۆکاری ئەمنییەتی قۆڵبەست کرد .تا ئێستا ئەو نەفەرە لە شوێنێکی نادیار راگیراوە. لە چۆمی مەجیدخانەوە :محەممەد1393/2/15، **
دەسبەسەرداگرتنی ئەسب و باری خەڵکی کاسبکار لە بانە و پیرانشار
هێزی ئینتیزامی‌و گرووپی زەربـــــــەت لـــە نــــاوچــــەی بــانــە هـــێـــرشـــیـــان بـــــردوەتـــــە ســـەر کاروانچیان لــە «گــــەورەدار»و «ن ــی ــس ــک ــان»و «چـــــــروش» و «تــــاژەبــــان» وهـــەمـــوو بـــار و کەلوپەلی دەستبەسەرداگرتووی کاروانچییەکانیان ئاگر تێبەرداوە. **
لە گوندەکانی ناوچەی بەربنە‌و بەری مێرگانی پیرانشاریش ،هێزە ئینتیزامییەکان بە نــاوی تەعقیبی کاروانچییەکان ،دەستیان بە سەر ئەسبەکانی خەڵک دا گرتوە. یوسف لە پیرانشارەوە
**
جادە لێدان لە ناوچەی بانە بۆڕێگری لە کاسبکاران چەند ڕۆژێکە لە ناوچەی بانە ،هێزەکانی ڕێژیم خەریکی جادە لێدانن. چەند دەزگا بۆردزێل و ئەتڵەس لە کێوی موسەک خەریکن جادە لێدەدەن بۆ سازکردنی بورجەک لە سەر ڕێگای کاروان لە نزیک ئەم کێوە‌و دەیەوێ ئەم ڕێگەیە ببەستێ. چ.ش لە ناوچەی بانەوە **
لە ورمێ کوردێک بە تاوانی قەتڵ ،ئێعدام کرا دوێنێ پێنجشەمە 25ی بانەمەڕ ،کەسێک بە ناوی قادر حەمبەڵی خەڵکی بۆکان کە ماوی 20ساڵ لەوە پێش قەتڵی کردبوو ،لە زیندانی ورمێ ،ئێعدام کرا .لە نێو خەڵک دەنگۆی ئەوە هەبوو کە ناوبراو سیاسی بووە .بەاڵم من لە کەسی نزیک لە بارەی ئەو پرسیارم کردوە ،دەڵێن ناوبراو کاتی خۆی قەتڵی کردبوو .پیویستە بگوترێ کە ئەو کابرایە 3منداڵی لە پاش بە جێ ماوە. هیوا چیا لە بۆکانەوە **
چەند وردە هەواڵ لە مەهابادەوە: +ئەمڕۆ 16ی بانەمەڕ لە مەهاباد ژمارەیەک مەوادفرۆش کە چەکیان پێ بوو ،لە گەڵ مەئمووران تووشی تێکهەڵچوونی چەکدارانە بوون .دەگوترێ یەک کیلۆ مادەی شیشەیان لێ‌گیراوە. +سەفەویان کە سەرۆکی ئیتالعاتی کیشوەریی مەهابادە ،بە تازەیی ڕەوانەی ئەو شارە کراوە. +ئــەوانــەی ئەندامی چــاالکــی بەسیجن ،دەورەیــەکــی تایبەتییان بۆ کراوەتەوە بۆ ئەوەی دوای ئەم دەورەیە ببن بە ئەندامی سوپا .دەورەکەیان لە دارەلک لە سەر جادەی مەهاباد -میاندواو بەڕێوە دەچێ. +لە بەندیخانەی مەهاباد ،دوێنێ 51کەش چوونە مەرەخەسیی 20 ڕۆژە. عەلی لە مەهابادەوە
چ.ش لە بانەوە
درێژەی:
پێشوازی لە هەڵمەتی به‌ربه‌ره‌کانی ل ه گه‌ڵ هه‌ڕه‌شه‌ی ماد‌ه سڕکه‌ره‌کان دەکەین هەر لەم روانگەیەشەوە بە ئەرکی خۆی دەزانێ لەباری نەزەری‌و فکرییەوە ،بەشداریی لەو باسانە دا بکا کە لەم کێشە کۆمەاڵیەتییە گرنگ‌و هەنووکەییەی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دەدوێــن .شانبەشانی ئەم بەشدارییەش ئامادەیی ئەوەی هەیە کە توانا جۆربەجۆرەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان بخاتە خزمەت بەربەرەکانی لە گــەڵ هــەڕەشــەی مــاددە سڕکەرەکان .لە ڕوانگەی حیزبی دیموکراتی کــوردســتــانــەوە ،دژایــەتــی لەگەڵ بەرهەمهێنان،فرۆشتن‌و بــاوکــردنــەوە‌‌و بەکارهێنانی ئــەم بــەاڵ مالوێرانکەرە ،خەباتێکی پیرۆز‌و ئەركیکی ئینسانی ،ئەخالقی‌و نەتەوەییە .راگەیاندن‌و رێکخستنی حیزبی دیموکراتی کوردستان‌و سەرجەم تێکۆشەران، ئەندامان‌و الیەنگرانی حیزب لە هەر ئاستێک داو لە هەر شوێنێک بن ،بە ئەرکی خۆیانی دەزانن پشتیوانی هەر حەرەکەت‌و تێکۆشانێک بۆ بەربەرەکانی لە گەڵ ئــەم هەڕەشەیە بــن .بە سەرنجدان بــەم خوێندنەوە‌و بیرکردنەوەیەشمانە کە پێمان خۆشە ڕووی قسەی خۆمان بکەینەهەموو تــاک‌و الیەنەکانی بەشدار لەم هەرەوەزە پیرۆزە‌و ،ڕاسپاردە‌و پێشنیاری خۆمانیان لە گەڵ بێنینە گۆڕێ. یەکەم خاڵی گرنگ کە پیویستە هەموو الیەکمان لە حەرەکەتێکی ئــەوتــۆدا بایەخی پێ بــدەیــن ،کاری رەوشەنگەری‌و وریاکردنەوەیە .جێی خۆیەتی خەڵک هــەر چــی وردتـــر‌و زیــاتــر ،لــە زیــان و خەسارەکانی بەکارهێنان‌و تــووشــبــوون بــە مـــاددە ســڕکــەرەکــان‌و
شــوێــنــەوارە خــراپــەکــانــیــان لــە ســەر ت ــاک ،بنەماڵە و کۆمەڵ ،ئاگادار بکرێ .هەر وەها ڕەهەندە دەروونی، کۆمەاڵیەتی ،ئــابــووری ،کولتووری و نەتەوەییەکانی پەرەگرتنی دیــاردەی بەرهەمهێنان‌وبازرگانیی ماددە سڕکەرەکان و تووشبوون بەو ماددانە ،دەبێ زیاتر بۆخەڵک شی بکرێنەوە.لە سەربناغەی ئەم ئاگاداربوون
پاساوی خراپیی بــاری ژیــان‌و گــوزەران چووبنە نێو ئــەم بازرگانییە پــیـس‌و دزێــــوە .ب ــەاڵم زۆرکــەســیــش هەن بێگویدان بە ئاکامە زیانبارەکانی بەرهەمهێنان‌و بــاوکــردنــەوەی م ــاددەی ســڕکــەر‌و تەنیا بۆ تەماع و بەرژەوەندی شەخسی،ڕوویان لەم بازرگانییە کردوە. ئەرکی هەموو الیەکمانە لە پێشدا بــە ئامۆژگاری‌و
ئەو کەسانەی بەرژەوەندی گشتی دەکەن بە قوربانی سوود‌و بەرژەوەندی ناڕەوای خۆیان‌و لە پێناوی پێکەوەنانی ماڵ‌وسامان بۆ خۆیان ،ساڵمەتیی تاکەکان‌و کۆمەڵ بنکۆڵ دەکەن‌و ئاگر لە داهاتووی نەتەوە‌و نیشتمانی خۆیان بەردەدەن ،شایانی لەقاودان‌و ڕیسواکردنن و وریابوونەوانەیە کە بەربەرەکانی لە گەڵ ئەم بەاڵیە، دەبێتە ئەرکی گشتی و هەموان تێی دا بەشدار دەبن. دووهـــــــەم خـــاڵـــی گـــرنـــگ،تـــەنـــگ هــەڵــچــنــیــن بە بەرهەمهێنەران‌و بازرگانانی ماددە سڕکەرەکانە .ئەو کەسانەی بەرژەوەندی گشتی دەکەن بە قوربانی سوود‌و بەرژەوەندی نــاڕەوای خۆیان‌و لە پێناوی پێکەوەنانی ماڵ‌وسامان بۆ خۆیان ،ساڵمەتیی تاکەکان‌و کۆمەڵ بنکۆڵ دەکــەن‌و ئاگر لە داهاتووی نەتەوە‌و نیشتمانی خۆیان بـــەردەدەن ،شایانی لــەقــاودان‌و ڕیسواکردنن. ڕەنگە کەسانێک لە ڕووی نــەزان ـی‌و غەفڵەت ،یا بە
وریا کردنەوە‌و وەخەبەرهێنان ،لەم تاوانە دووریــان بخەینەوە .بەاڵم ئەوانەی ئامۆژگاری ناچێتە گوێیان و هەر لە سەر ئەم کەسابەتە تاوانبارانەیە دەڕۆن، دەبێ لەقاوبدرێن‌و ڕیسوا بکرێن بۆ ئەوەی لە کۆمەڵ دا تەریک بکەونەوە.تەنگ پێهەڵچنین‌و کۆسپ دروستکردن لە سەر ڕێی بازرگانیی مالوێرانکەری ئەوان ،دەتوانێ بەربەرەکانییەکی زۆرکاریگەر بێ. سێهەمین خاڵ ،بریتییە لە ئەرکی پەرەپێدانی شێواز‌و ڕێگاکانی ڕزگارکردنی تووشبوان بە ماددە سڕکەرەکان‌و هاوکاریی بنەماڵەکانیان .بریتییە لەهاندانی پێکهاتنی ئەو
ناوەند‌و دامەزراوانە کە دەتوانن پشتیوان‌و دەسگری تــووشــبــوان‌و بنەمالەکانیان بــن .بریتییە لەتەشویقی خــەڵـک‌و کــۆمــەڵ بــۆ بــە دەنــگــەوە چــوونــی پزیشکان، دەروونناسان‌و مرۆڤەخێرخوازەکان‌و،هاوکاریی ئەوان بــۆ دابینکردنی جێگا‌و دەرمــــان‌و پێداویستییەکانی راگەیشتن بە قوربانییەکانی مــاددە سڕکەرەکان .ئەم جۆرە هەرەوەز‌و حەرەکەتانە ،ئەو کاتە دەتوانن ئامانجی خۆیان بپێکن کە هێنانی کەسایەتییەکان‌و نوخبەکانی کــۆمــەڵ بــۆنــێــو ڕەوتــــی دروســتــکــردنــی کــولــتــووری مشوورخواردن‌و هەستیاربوون لە ئاست چارەنووسی کۆمەڵیان لێ بکەوێتەوە .داهێنان‌و بەهیزکردنی شێوازە جۆربەجۆرەکانی خەباتی مەدەنی‌و دروستکردنی هێزی گوشارلە نێو خەڵک وکۆمەڵیان بە دوا دابێ ،بۆ ئەوەی دەوڵەت‌و دامو دەزگا حکوومەتییەکان چی دیکە نەتوانن خۆیان لە دابینکردنی کارو ژیان و پیداویستییەکانی خەڵک و کۆمەڵ بدزنەوە. لە راستیدا هەرەوەز‌وحەرەکەتێکی گشتی کە ئەم ئامانجانەی هەبێ ،ئەرک دەخاتە سەر هەموو تاک و الیەنێک .ئەم تاک‌و الیەنە لە نێوخۆی کوردستان بژین یا لە دەرەوەی واڵت ،مامۆستای زانکۆ و قوتابخانە بن یا پێشنوێژی مزگەوتێک وپیاوماقووڵی ئاواییەک ،بازاڕی بن یا گوندنشین ،ژن بن یا پیاو ،پیر بن یا الو،دوکتور و ئەندازیار بن یا کرێکار و کاسبکار ،تێکۆشەری حیزب و ڕێکخراوێکی سیاسیی دیاریکراو بن ،یا چاالکێکی مەدەنیی سەربەخۆ ،هەر هەموو لە سەریانە خۆیان بە ئەرکدار بزانن‌و بە پێی توانا بەشداری لە بەربەرەکانی لە گــەڵ بەرهەمهێنان و باڵوکردنەوە وبەکارهێنانی ماددە سڕکەرەکاندا بکەن .چونکە داهاتووی هەموومان لە گرەوی سەرکەوتن لەم بەربەرەکانییە دایە.
2
31ی بانەمەڕی ١٣٩٣
٢١ی مای ٢٠١٤
هه‌واڵ و راپۆرت
سەردانی هەیئەتێکی ئەنجومەنی نیشتمانیی کوردی رۆژاوای کوردستان لە دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان
شاندێکی ئەنجومەنی نیشتمانی کــــورد لــە رۆژاوای کــوردســتــان سه‌ردانی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی کرد. شاندێکی ئەنجومەنی نیشتمانی کــــورد لــە ڕۆژاوای کــوردســتــان پێکهاتوو لــە نــوێــنــەرانــی ٤حیزبی رۆژاوای کوردستان بە مەبەستی تاوتوێ کردنی بارودۆخی سیاسیی ئـــەمـــرۆی رۆژاوای کــوردســتــان سەردانی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــانــیــان کــرد کە لە الیــەن هەیئەتێکی حیزبەوە بــە ســەرپ ـه‌رســتــیــی کـــاک مستەفا مـــەولـــوودی ،جــێــگــری سکرتێری گشتیی حیزبەوە پێشوازییان لێ‌کرا. لــــــەم دیــــــــــــدارەدا هــەیــئــەتــی ئەنجوومەنی نیشتمانی کــورد لە رۆژاوای کوردستان لە پێوەندی لە گەڵ باردودۆخی سیاسیی ئەمڕۆی رۆژاوای کــوردســتــان‌و ســووریــە کۆمەڵە تێبینی‌و زانیارییان باس کرد. لــــه‌و دیـــــــــداره‌دا نــوێــنــەرانــی هێزەکانی رۆژاوای کوردستان لە هەیئەتی ئەنجوومەنی نیشتمانی
کــورد بــە نیگەرانیەوە باسیان لە بــاردودۆخــی سیاسی‌و ئەمنییەتی رۆژاوای کــــوردســــتــــان کــــردو بەداخبوونی خــۆیــان راگــەیــانــد کە تا ئێستا نەتوانراوە لە نێوان هێزە سیاسییەکانی ئــەم پــارچــەدا بێتە ئاراوە. هەیئەتی ئەنجومەنی نیشتمانیی کــــورد لــە رۆژاوای کــوردســتــان لــە درێـــژەی ئــەم دیــــدارەدا وێــڕای باسکردن لە رۆڵ‌و پێگەی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە رۆژهەاڵتی کــوردســتــان‌و هــەروەهــا رۆڵــی ئەم حــیــزبــە لــە لــێــکــنــزیــک ک ــردن ــەوەی هــێــزە ســیــاســیــیــە کــوردیــیــەکــان، داوایــــــان لــە حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی ک ــوردس ــت ــان کـ ــرد ک ــە ل ــە پــرســی یەکریزی‌و لێکنزیکبوونەوەی هێزە سیاسییەکانی رۆژاوای کوردستان‌دا رۆڵی تایبەتی خۆی بگێرێ. لە درێژی ئەم دیدارەدا هەیئەتی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان وێڕای دەربڕینی نیگەرانیی حیزبی دێ ــم ــوک ــرات ب ــە نــیــســبــەت پــرســی کـــورد لــە رۆژاوای کــوردســتــان، ئــامــادەیــی حیزبی بــۆ هــەر جــۆرە
هاوکارییەک کە بتوانێ یەکریزیی هــێــزە ســیــاســیــیــەکــان‌و قــازانــجــی گشتیی خەڵکی کورد لە رۆژاوای لێ بکەوێتەوە دەربڕی. هــەیــئــەتــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کوردستان داوای لە ئەنجومەنی نیشتمانیی کــــورد ل ــە رۆژاوای کــــوردســــتــــان‌و ســــەرجــــەم هــێــزە ســیــاســیــیــەکــانــی کـــرد ک ــە رێــگــای ت ــەع ــام ــول‌و یــەکــتــر قــبــووڵــکــردن بگرنە پێش‌و ڕاشکاوانە رایگەیاند کــە تــاکــرەوی‌و دووری ک ــردن لە یەکتری‌و یەکتر ئینکار کردن نە تەنیا قازانجی خەڵکی کوردستان‌و پرسە نەتەوەییەکەی لێ‌ناکەوێتەو بەڵکوو دەتوانێ زیانی قەرەبوونەکراوە لە پرسەکە بدا. لە کۆتایی ئەم دیدارەدا هەردوو ال پێداگرییان لە سەر دڕێژەدان بە پێوەندییەکانیان ک ــردەوە هیوایان خــواســت رەوش ــی سیاسیی کــورد لــە رۆژاوای کــوردســتــان لــە سەر بنەمای یەکریزی و یەکتر قبوڵکردن قۆناغەکانی داهاتووی خۆی بپێوێ.
خۆپیشاندانێک له به‌رده‌م پاڕلمانی ئورووپا بۆ مه‌حکوومکردنی ڕه‌وشی نالەباری بەندکراوە سیاسییەکان لە ئێران بــۆ مه‌حکوومکردنی ڕه‌وشــی نالەباری بەندکراوە سیاسییەکان لە ئێران خۆپیشاندانێک ل ه به‌رده‌م پاڕلمانی ئورووپادا به‌ڕێو ه چوو. دوانیوه‌ڕۆی ڕۆژی پێنجشه‌ممه، 18ی بانه‌مه‌ڕ به به‌شداریی ده‌یان که‌س له ئێرانییه‌کانی نیشته‌جێ له واڵتانی بێلژیک ،فه‌ڕانسه ،ئاڵمان‌و هوله‌ند خۆپیشاندانێک ل ـه‌ب ـه‌رده‌م پاڕلمانی ئورووپادا به‌ڕێوه چوو. له‌و خۆپێشاندانه‌دا به مه‌به‌ستی نــاره‌زای ـه‌تــی ده‌ڕبــڕیــن بــه ئێعدامی زیــنــدانــیــانــی ســیــاس ـی‌و مــه‌ده‌نــی‌و هــــه‌روه‌هــــا ه ــێ ــرش بـــردنـــه ســه‌ر زیــنــدانــیــان ب ـه‌نــدی ٣٥٠ی ئێوینی تـــاران ب ـه‌ڕێــوه‌چــوو ،بــه پێشکه‌ش ک ــردن ــی وتــــار لـــەالیـــه‌ن ئــیــزابــێــل دورانت ،جێگری سه‌رۆکی پاڕلمانی ئورووپا؛ وه‌نسان لۆرکێن ،پارێزه‌رو نوێنه‌ری پاڕلمان ،کاوه ئاهه‌نگه‌ری، ئـ ـه‌ن ــدام ــی کــومــیــتــه‌ی ن ــاوه‌ن ــدی ــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان؛ ئه‌مجه‌د حوسێن په‌ناهی ،نوێنه‌ری ڕێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان؛ مونیره بــــه‌راده‌ران چــاالکــی مافی ژنان درێژه‌ی پێدرا. کــــاوه ئــاهــه‌نــگــه‌ری ،ئ ـه‌نــدامــی ک ــوم ــی ــتــه‌ی نــــاوه‌نــــدیــــی حــیــزبــی دێــــمــــوکــــراتــــی کــــوردســــتــــان ل ـ ه بــاســه‌کــه‌ی‌دا وێــــڕای مه‌حکوومی
کــردنــی کــۆمــاری ئیسالمیی ئێران ســه‌بــاره‌ت بــه ئێعدامی چاالکانی سیاسی‌و مه‌ده‌نی کــوردو ئێرانی، بێ‌ته‌فاوه‌تیی سیاسی‌و نه‌بوونی یه‌کیه‌تی‌و یه‌کگرتوویی نەیارانی کـــۆمـــاری ئــیــســام ـی‌و هـــه‌روه‌هـــا پــەراوێــزو هـــه‌اڵواردن نیسبه‌ت به یه‌کتر چ له‌نێو رێکخراو و حیزب ه ســیــاســیــیـه‌کــان‌و چ لــەنــێــو گـه‌النــی ئێرانی ،وه‌ک یه‌کێک له هۆکاره‌کانی درێژ بوونەوەی ته‌مه‌نی رێژیم بۆ ماوه‌ی ٣٥ساڵ باس کرد. کــاوه ئاهه‌نگه‌ری وێــڕای به‌رز راگــرتــنــی یـــادی شـه‌هــیــدانــی ١٩ی
بانه‌مه‌ڕ گوتی بــۆ مــن جێی داخــه که که‌س ه باشه‌کانی ئـه‌م واڵتــه له گۆشه‌ی به‌ندیخانه دان‌و ته‌ئکیدی کــــرده‌وه کــه ده‌بـــێ بــه یـ ـه‌ک چــاو بڕوانینه هه‌موو زیندانیان. لــــه بــه‌ش ــێ ــک ــی دیــــکــــه‌ی ئـــه‌و خۆپێشاندانه‌دا ئه‌مجه‌د حوسێن په‌ناهی لـه‌الیـه‌ن رێکخراوی مافی کوردستانه‌وه قسه‌ی کردو ئاماژه‌ی ب ه بارودۆخی که‌بوودوه‌ندو دۆخی نــالــەبــاری بــەنــدکــراوانــی سیاسی‌و باوەری کورد له ئێران کرد.
ژماره٦٣٢ :
رۆژنامەی
عەبدوڵاڵ حەسەنزادە :نووسینه‌که‌ی کۆنسولخانه‌ی ئێران ل ه سلێمانی هیچ سەنگ‌و قورساییەكی نیە مامۆستا عەبدوڵاڵ حەسەنزادە ،که‌سایه‌تیی سیاسیی ن ل ه کاردانه‌و ه ب ه نووسینەکه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستا كۆنسوڵخانەی ئێران ل ه سلێمانی لـه‌بــاره‌ی مێژووی کوردو خه‌باتی کورد ل ه کوردستان ئه‌و نووسین ه بە سووكایەتی ناو دەبا. مامۆستا عەبدوڵاڵ حەسەنزادە ،ئه‌ندامی ڕاوێژکاری ده‌فــت ـه‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ «وشە» دەڵێ« :ئــەوەی لەو نووسینەدا لــەســەر پــێــوەنــدی هەرێمی كــوردســتــان‌و كۆماری ئیسالمی گــوتــراوه ،تەنیا جنێوێكە داویەتی كە بۆ جــوابــدانــەوە نابێ ،بــەاڵم حكوومەتی هەرێم‌و كاربەدەستانی هــەرێــم و الیــەنــی سیاسیی كــورد لە باشوور دەبێ ئەو پەیامە وەربگرن ،لە نووسینەكەدا دەڵێن ئێمە تەنیا كاتێك پێوەندی لەگەڵ ئێوە دەگرین كە باس لە حكوومەتی كوردی‌و نەتەوەی كورد نەكەن ،لە كاتێك‌دا ئەو كۆمپانیایانەی كە لە ئێرانەوە دێن‌و ئێرە تااڵن دەكەن ،ئەوە وەك خێركردنێك بە كوردی عێراق دەزانێ لە كاتێك‌دا هاتووەو خێر و بێری ئەو واڵتەی بردووەو چی كەلوپەلی بەسەری‌دا ماوەتەوە هێناویەتییە هەرێمی كوردستان‌و تەنانەت بە جۆرێك لە جۆرەكان مــادەی هۆشبەری بۆ هەرێمی كوردستان بەدیاری هێناوە ،ئێستە ئــەوە دەكــا بە منەت لەسەر كــوردی عێراق .من ئــارەزوو دەكەم هەموو كوردی باشوورو بەتایبەتی رێبەرانی سیاسی ئەو پەیامە زۆر بە دیقەت وەربگرن كە بزانن لەگەڵ چ دەوڵەتێك دراوسێن‌و كێ الفی دۆستایەتییان لەگەڵ لێ دەدا. مامۆستا ح ـه‌س ـ هن‌زاد ه ل ه کــاردان ـه‌و ه به بەشێكی دیکه‌ی ئەم نووسینەی کۆنسولخانه‌ی ئێران ک ه کۆماری کوردستانی ب ه دەوڵەتی چەندڕۆژەی كۆمۆنیستی ل ه مهابادی ناو بــردوه‌و باسی لـه‌و ه کــردو ه ک ه کوردی زمان نیهو تێكهەڵكێشێكە لە وشەکانی عەرەبی ،توركی، فارسی؛ مامۆستا حه‌س هن‌زاد ه ده‌ڵێ كۆماری كوردستان پێویست بە ناساندنەوە یان چەواشەكردنی كۆماری ئیسالمی ئێران ناكاو نووسینەكە شایانی ئەوە نیە كە هەڵوێستەی لەسەر بكەی ،بەاڵم زمانی كوردی ئێستە لە كۆمەڵی زمانناسانی جیهاندا بە زمانێكی سەربەخۆ ناسراوە ،ئەوەی كە هەندێك وشەی هاوبەش لە نێوان زمانی كــوردی‌و فارسی‌دا هەیە ،قەت نابێتە هۆكاری ئەوەی كورد بەشێك بێ لە فارس یان فارس بەشێك بێ لە كورد .لەنێو نەتەوەكانی دیکه‌دا ئەوە زیاتر بوونی هەیە ،بۆ نموونە ئەڵمان‌و ئوتریش دوو نەتەوەن كە بە یەك زمان قسە دەكــەن‌و لە دنیادا چەندین نەتەوە بوونیان هەیە كە بە یەك زمان قسە دەكەن. حه‌سه‌ن‌زاد ه جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌و ه ده‌کا ک ه هەستی
«باوەڕی نەگۆڕی من ئەوەیە نەتەوەی كورد هەم لە بەشێك لە بەشەكانی كوردستان مافی شەرعی خۆیەتی رۆژێــك لە رۆژان دەوڵەتی سەربەخۆ لەسەر خاك‌و نیشتمانی خۆی پێك بهێنێ‌و هیچ قانوونێکی نێونەتەوەیی‌و مرۆییش لە جیهاندا ئەو مافە لە كورد ناستێنێتەوە. نەتەوایەتی تا رادەیەكی زۆر لەگەڵ زمان لە یەك جیا دەكرێتەوە ،بۆ نموونە چیك‌و سلۆڤاكیا دوو نەتەوەن كە لە سەردەمی سۆڤیەتیش‌دا بە دوو نەتەوە دەناسران‌و دوایی وەك دوو نەتەوەی خاوەن شارستانیەت لە یەك جیا بوونەوە‌و بوون بە دوو دەوڵــەت ،لە كاتێك‌دا كە زمانەكەیان زۆر لەوە زیاتر لە یەك نزیكە كە بۆ نموونە فارسی و كوردی لە یەكتر نزیكن .بەگشتی ئەو قسانە لە زمانی دوژمنانی مافە ئازادییەكانی نەتەوەی كوردەوە دێنە دەرو هیچ سەنگ و قورساییه‌كیان نییە. مامۆستا عــەبــدواڵ حەسەنزادە لـه‌و وتــووێــژه‌ی‌دا لـه‌بــابـه‌ت دیــاریــكــردنــی مــافــی چــارەنــووســی ك ــورد لە هەرێمی كوردستان دەڵێ« :باوەڕی نەگۆڕی من ئەوەیە نەتەوەی كورد هەم لە بەشێك لە بەشەكانی كوردستان مافی شەرعی خۆیەتی رۆژێــك لە رۆژان دەوڵەتی سەربەخۆ لەسەر خاك‌و نیشتمانی خۆی پێك بهێنێ‌و هیچ قانوونێکی نێونەتەوەیی‌و مرۆییش لە جیهاندا ئەو مافە لە كورد ناستێنێتەوە.
بەشداری هەیئەتێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە سمینارێکی حیزبی سوسیال دیموکراتی سۆئێددا لــە س ــەر بانگهێشتی فــەرمــی حــیــزبــی سوسیال دێــمــوکــراتــی سۆئێد ،هەیئەتێکی بــەشــی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی کومیتەی سۆئێدی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە سمینارێکی تایبەت بە پرسی کورد لە ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست دا به‌شدارییان کرد. لەو کۆبوونەوەیە دا کە نوێنەری زۆربــەی هەرە زۆری حــیــزب‌و ڕێــکــخــراوەکــانــی هــەرچــوارپــارچــەی کــوردســتــان تێیدا بــەشــدار ب ــوون ،ئــاڵــوگــۆڕی بیروڕا قسە‌و باسێکی زۆر لەسه‌ر پرسی کــورد لە ناوچەی خۆرهەاڵتی نێوەڕاست‌و بارودۆخی هەر چوارپارچەی کوردستان کرا. به‌پێی ڕاگه‌یاندنی کۆمیته‌ی ده‌ره‌وه‌ی واڵتی حیزبی دێموکڕات مەبەستی سەرەکی لە پێکهێنانی ئەو سمینارە وەک حیزبی سوسیال دیموکراتی سۆئێد باسی کردوه، زەق کردنەوەی کێشەی کوردە لەگەڵ واڵتانی ئێران، عێراق ،سووریە‌و تورکیە و خستنە گەڕی هەوڵدانێکی جیددییە بــۆ هێنانە بەرباسی ئــەو گرفتە لــە ئاستی نێودەوڵەتی‌دا. لــە درێـــژەی ئ ـه‌و کــۆبــوونــەوەیــە نوێنەری حیزبی دیموکراتی کوردستان باسێکی تێروتەسەلی سەبارەت بە کێشەی سەدان ساڵەی کورد و جێگە و پێگەی کورد چ لە ئاستی نێودەوڵەتی‌و چ لە ئاستی ناوچەیی‌دا کردو هاوکات باسی لە گرینگیی پێگەی سیاسی‌و جوغرافیایی کوردستان چ لە ئاستی ناوچەکەو چ لە ئاستی جیهاندا بە هۆی بوونی زۆر سه‌رچاوه‌ی گرینگ‌و به‌بایه‌خی وزەو چاوگە سرووشتییەکانی وەک ئاوی شیرین کرد. نوێنەری حیزبی دیموکراتی کوردستان لە بەشیکی دیکەی قسەکانی‌دا ئــامــاژەی بە دەوری تێکده‌رانه‌ی ڕێژیمی ئــێــران لــە نــاوچــەکــەو جیهاندا کــردو گوتی: ئێران دەورێکی خراپی‌و تێکدەرانەی هەیە لە شێواندنی
ئاسایشی ناوچەکەو جیهان‌و هاوکات ئاماژەی بە کەشی سەرکوتی خه‌ڵکی کــورد ل ه ڕۆژهـه‌اڵتــی کوردستانی به‌هۆی کاربەدەستانی حکومەتی ئێران کرد. نــوێــنــەری حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان لـه‌و سمیناره‌دا دوو پێشنیاری خست ه بـه‌رده‌م ڕێکخه‌رانی سمینارەکە و داوای لێکردن کە لە بەرنامەی کاری داهاتووی خۆیاندا بیانگونجێنن کە بریتی بوون لە: -١حیزبی سوسیال دێموکراتی سۆئێد ،بە هاوکاری‌و پشتگیری ئەو حیزبە‌و ڕیکخراوە سۆئێدییانەی دیکە کە پشتگیری لە دۆخی کورد دەکەن ،هەوڵ بدا سمیناریكی تایبەت بە کێشەی کورد ،پێکهاتوو لە کەسانی پسپۆڕو شــارەزا بەو کێشەیە جا چ کــوردو چ غیرە کــورد ،بە تایبەت لە واڵتانی ئوروپایی و ئەمریکا ،پێک بێنێ و هەوڵ بدا کە هەموو حیزب و ڕێکخراوە کوردییەکان بانگهێشت بکات و هەوڵبدرێ بۆ دۆزیــنــەوەی ڕێگە چارەیەکی گونجاو بۆ ئەو کێشە سەدان سالەیە. -٢سوسیال دێموکراتەکانی سۆئێد هــەوڵ بدەن بــۆ لێک نزیککردنەوەی ئۆپۆزێسیۆنی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستان لە دەوری یەکترو له‌و باره‌و ه تێبکۆشن. شایانی باس ه شاندی حیزب له‌و سمیناره .ل ه عەزیز سەیدنژادیان‌و ئەسعەد یوسفی پێکهاتبوو.
چاك هێگێل:
ئامریكا نایه‌ڵێ ئێران دەستی بە چەكی ئەتۆمی ڕابگا
چاك هێگێل ،وەزیری بەرگریی ئامریكا دەڵێ هیچ كات ئامریكا ناهێڵێ ئێران دەستی بە چەكی ناوكی ڕابگا. چاك هێگێل له‌م رۆژانه‌دا ل ه دوو چاوپێكەوتنی جیاجیا لەگەڵ سەركۆمارو سەرۆك وەزیری ئیسراییلدا گوتی ،هەر وەك باراک ئۆباما جەختی کردۆته‌و ه ئامریكا بەڵێن بە ئیسراییل‌و خەڵكی ئەم واڵتە دەدا ک ه ناهێڵین ئێران بە هیچ شێوەیەك دەستی بە چەكی ناوكی ڕابگا.
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ دا
نتانیاهوو ،سەرۆك وەزیری ئیسراییلیش لە تەنیشت وەزیری دەرەوەی ئامریكا بە هەواڵنێرانی راگەیاند كە ئێران لە بەرهەمهێنانی چەكی ناوكی نەوەستاوەو رێكخراوی راپۆرتەكانی نوێترین نەتەوەیەكگرتووەكانیش جەخی لەسەر بەردەوامیی هه‌وه‌ڵه‌کان بۆ بەرهەمهێنانی چەكی ناوكی ل ه ئێران ده‌که‌نه‌وه. ناوبراو ئاماژەی بە په‌ره‌پیدان ب ه سیسته‌می مووشەكیی دوورهاوێژی ئێران
چوارشەممە ٣١ی بانەمەڕی ٢١ ١٣٩٣ی مای ٢٠١٤
ژماره ٦٣٢
كردو گوتی ،زلهێزە جیهانییەكان دەبێ لەم بوارەشدا سیاسەتی لێبراوان ه لە هەمبەر ئێران بگرنه به‌ر.
www.kurdistanukurd.com
بێڕێزی بە شکۆی نەتەوەییمان ،قبووڵ ناکەین! پێشوازی لە هەڵمەتی به‌ربه‌ره‌کانی ل ه گه‌ڵ هه‌ڕه‌شه‌ی ماد‌ه سڕکه‌ره‌کان دەکەین
ئاغای کۆنسوول کوردستا ن پاشن ه ئاشیلی ئێوه‌یه!
4
قادر وریا په‌ره‌ئه‌ستاندنی به‌رهه‌مهێنان‌و بالوکردنه‌وه‌‌و به‌کارهێنانی مادد ه سڕکه‌ره‌کان ل ه ڕۆژهه‌التی کوردستان ،تا دێ پتر ده‌بیت ه جێگای نیگه‌رانیی تاکه‌کان‌و توێژ ه جۆراوجۆره‌کانی کۆمه‌ڵ. که‌سایه‌تی و مرۆڤ ه دیار‌و شوێندانه‌ره‌کانی بواری کولتووری،کۆمه‌الیه‌تی‌ومه‌ده‌نی ل ه ژووره‌وه‌ی واڵت‌و تێکۆشه‌رانی سیاسی وچاالکانی بواری میدیا و تۆڕه‌کۆمه‌الیه‌تییه‌کان ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،هه‌ر یه‌که‌ی ب ه جۆرێک نیگه‌رانیی خۆیان ل ه هه‌ره‌شه‌ی ماده‌سڕکه‌ره‌کان ده‌رده‌بڕن. ل ه ژووره‌وه ،که‌سانێک ڕووی داوا‌‌و چاوه‌روانیی خۆیان ده‌که‌ن ه حیزب‌و ڕێکخراو ه سیاسییه‌کان بۆ ئه‌وه‌ی ب ه هاوده‌نگیی یه‌کتر‌و ب ه سوودوه‌رگرتن ل ه نفووزی سیاسیی خۆیان‌و ب ه کارهێنانی راگه‌یه‌نه‌کانیان ،به‌ره‌وڕووی ئه‌م هه‌ره‌شه‌ی ه ببنه‌وه .که‌سانێکی ئەرک‌وەخۆگرو دڵسۆزیش ل ه هێندێک شارو ناوچ ه ب ه هه‌وڵی تاکه‌که‌سی وچه‌ندکه‌سی ،ب ه جۆرێکی دیک ه قۆڵیان هه‌ڵماڵیوه .ب ه ئیمکاناتی که‌می خۆیان کلینیک و که‌مپیان بۆ ته‌رک کردنی ئیعتیاد ب ه تووشبوان وه‌ڕێ خستوه ،وێبالگ و تۆڕه کۆمه‌التییه‌کان کردوه‌ته‌و ه تا په‌یجیان ل ه کۆمه‌ڵ‌و تاکه‌کان ل ه ئاست هه‌ره‌شه‌ی مادد ه سڕکه‌ره‌کان‌و زیانه‌کانی وریا بکه‌نه‌وه .هه‌م ل ه نیوخۆ‌و هه‌م ل ه ده‌ره‌وه‌ی کوردستان،کەمپەین‌و نووسینی وریاکەرەوانە‌و جموجۆڵی دیکە لە دژایەتی لە گەڵ بەرهەمهێنان‌و باڵوکردنەوە‌و بەکارهێنانی مادە سڕکەرەکان دەبینرێ. پێشبینییش دەکرێ لە داهاتووەکی نزیک دا حەرەکەتێکی گشتی بۆ بەربەرەکانی لە گەڵ بەرهەمهێنان و باڵوکردنەوە‌و بەکارهێنانی ماددە سڕکەرەکان لە ڕۆژهەالتی کوردستان وەڕێ بکەوێ .بە گوێرەی زانیارییەکان ،ئەم هەرەوەزە گشتییە هەم دڵسۆزان‌و چاالکانی مەدەنیی نیوخۆ تێی دا بەشدار دەبن ،هەم میدیاکاران‌و هەڵسووڕاوانی ڕۆژهەاڵتی کە پەڕیوەی دەرەوەی واڵت بوون .وەک زانیومانە ئامانجی ئەم هەڵمەتە کۆکردنەوەی وزەو تواناکان‌و دەنگەکان لە دەرو ژووری ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە دژی هەڕەشەی ڕۆژبەڕۆژ پەرەئەستێنی ماددە سڕکەرەکان لە نێو کۆمەڵگەی کوردی دا دەبێ .شتێکی چاوەڕوانکراویشە کە هەڵمەت یا حەرەکەتە هەرەوەزییەکە ،کۆمەڵێک ئەرک وئامانجی دیاریکراوی هەبێ. حیزبی دیموکراتی کوردستان باوەڕی بە پێویستیی وەڕێکەوتنی حەرەکەتێکی گشتی بۆ بەربەرەکانی لەگەڵ هەڕەشەی ماددە سڕکەرەکان لە ڕۆژهەالتی کوردستان هەیە. بۆ الپەڕی ٣
سەفەری رووحانی بۆ ئیالم و چەند قسەیەک
4
چه‌ند سه‌رنجێک له‌سه‌ر وتاره‌که‌ی سه‌رکۆنسوولی ئێران ل ه سلێمانیه
5
دوای ئەوەی وتارەکەی کۆنسۆڵخانەی کۆماری ئیسالمی لە سلێمانی لە بارەی پێوەندییەکانی ئێران‌و هەرێمی کوردستان کەوتە بەر سەرنجی میدیاکان ،حیزب‌و ڕێکخراو‌و کەسایەتییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‌و ژمارەیەک کۆمەڵە‌و ناوەندی زانستی‌و کولتووریی لە هەرێمی کوردستان ،بەرامبەر بێڕێزیی نوێنەرایەتیی ئەو ڕێژیمە لە سلێمانی بە زمانو مێژوو‌و سەروەریی نەتەوەیی خۆیان ،وەدەنگ هاتن. کۆنسوڵخانەی کۆماری ئیسالمی لە سلێمانی لە وتارێک‌دا بە بیانووی ئاوڕدانەوە لە پێوەندییەکانی هەرێم‌و ڕێژیمەکەی لە سەرەتاوە تا ئێستا ،وێڕای بە چاودادانەوەی «هاوکاری‌و خێر‌و چاکە«ی چەندین ساڵەی ئەو ڕێژیمە بە هێزە سیاسییەکانی باشووری کوردستان ،کۆمەڵێک باسی دیکەشی ورووژاندوە کە نەک هەر نیازپاکیی ئەو ڕێژیمە لە ئاست چوونە سەری جێگە‌و پێگە‌وسەنگ‌وقورسایی نەتەوەی کورد لە عێراق‌و ناوچە دەرناخەن،
بەڵکوو دوژمنایەتیی کوێرانە لە گەڵ مێژوو‌و زمانو ڕزگاریی نەتەوەیی کوردیان پێوە دیارە. لەم پێوەندییە‌دا رێبەرایەتی‌و میدیایاکانی حیزب‌و ڕێکخراوە سیاسییەکانی ڕۆژهەالتی کوردستان‌و ژمارەیەک کەسایەتی‌و کەسی دیاری ڕۆژهەاڵت‌و باشووری کوردستان ،بە دەرکردنی بەیاننامە‌و نووسین‌و لێدوانی تایبەت ،بەرامبەر نیوەرۆکی ئەم لێدوانەی کۆنسۆڵخانەی کۆماری ئیسالمی دژکردەوەیان نیشان‌دا .چەندین مامۆستای زانکۆ ،چەند پارلمانتێر‌و کۆمەڵێک لە ڕۆژنامەنووسان لە توێی کەمپەینی نارەزایەتیدەربڕین دا ،ئەم جۆرە لێدوانە پڕ لە بێڕێزییەی کۆنسۆڵخانەی کۆماری ئیسالمییان مەحکووم کردوە. ئەوان داوایان کردوە دامەزراوە رەسمییەکانی هەرێمی کوردستان، ڕێگە بەم جۆرە بێڕێزی‌‌‌و زێدەڕۆییانەی دەمڕاستەکانی ڕێژیمی ئێران نەدەن .داواشیان لە هەموو ال کردوە لە ئاست بێڕێزی بە شکۆی نەتەوەییان بیدەنگ نەبن.
خه‌التی مافی مرۆڤی «گوانجو» درا ب ه «دایکانی خاوه‌ران» رۆژی 18ی بانه‌مه‌ڕ له رێوره‌سمێک‌دا ل ه کوره‌ی باکوور خه‌اڵتی مافی مرۆڤی کوانجو پێشکه‌ش ب ه دایکانی خاوه‌ران کرا. په‌روان ه میالنی‌و مه‌عسووم ه دانشمه‌ند ب ه نوێنه‌رایه‌تی دایکانی خاوه‌ران بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵته‌ک ه چووبوون بۆ کوره‌ی باکوور (جنووبی) ،ئه‌وان رایانگه‌یاند ئه‌و خه‌اڵت ه دراو ه ب ه ده‌نگی دادخوازیی دایکانی خاوه‌ران‌و هه‌موو بنه‌ماڵه‌ی زیندانیانی سیاسی ل ه ئێران بنه‌ماڵه‌ی زیندانیانی سیاسیی به‌کۆمه‌ڵ ئێعدامکراوی ده‌یه‌ی 60ی هه‌تاوی ل ه ئێران 25 ،ساڵ ه خوازیاری روونبوونه‌وه‌ی راستییه‌کانی رووداوی ئێعدام ه به‌کۆمه‌ڵه‌کانی ساڵی 1367ی هه‌تاوین ،به‌اڵم به‌داخه‌و ه تا ئێستا هه‌وڵه‌کانیان ب ه ئاکام نه‌گه‌یشتوه. ئه‌وان هه‌روه‌ها داوا ل ه کۆڕوکۆمه‌ل ه جیهانییه‌کانی مافی مرۆڤ ده‌که‌ن بۆ روونبوونه‌وه‌ی راستییه‌کان‌و وه ئازادانه‌‌و رێوره‌سمی یادکردنه پێکهێنانی به‌رۆژکردنه‌وه‌ی یادی قوربانیه‌کانیان تێبکۆشن. 18ی مای ساڵڕۆژی کوشتاری بزووتنه‌وه‌ی که ل ه الیه‌ن دیموکراتیکی خه‌ڵک ل ه گوانجویه وه له ساڵی 1980رووی هێزه‌چه‌کداره‌کانی ده‌وڵه‌تییه
داوه. بنیاتی یادکردنه‌وه‌ی 18ی مای رێکخراوێکی ناده‌وڵه‌تییه که له‌الیه‌ن که‌سوکاری کوژراوانی بزووتنه‌وه‌که‌ی 1980دامه‌زراوه ،سااڵن ه خه‌اڵتی مافی مرۆڤ ده‌به‌خشێ ،ک ه ئه‌مساڵ خه‌اڵته‌که‌ی پێشکه‌ش با دایکانی خاوه‌ران کرد.
یۆتۆپیای پاراستنی سه‌روه‌ریی خاک‌و نیزامی سیاسی ل ه ڕێی زاوزێی زۆره‌وه!
٨
هەڵوێستەیەک لە بارودۆخی ئابووری، سیاسی‌و کۆمەاڵیەتیی ئێستای کرماشان
٩
حەسەن ڕوحانی :ئێمە بژاردەو که‌س ه به‌تواناکانمان بە هۆكارە نەتەوەیی، ئایینی و سیاسییەكانەوە په‌راویز خستوە حەسەن ڕوحانی لە ڕێوڕەسمی ڕێزگرتن لە‌مامۆستاكان‌و بژاردەكانی ئێران كە لە نوسینگه‌ی سەركۆماریدا بەڕێوەچوو، گوتی :ئێمە بە بیانووی جۆراوجۆر یەكتر وەال دەنێین‌و بە بوختانی جیاواز هێندێك كەس ده‌خه‌ین ه پەڕاوێزه‌وه‌و له‌خۆمان تەریكیان دەخەینەوە. سەركۆماری ئێران جەختی كردەوە له‌و واڵته‌دا که‌سانی لێوه‌شاو ه یه‌ک بە هۆی نەتەوەكەی ،یەك بەهۆی ئایینه‌که‌ی ،ئه‌وی دیكە بەهۆی بیروباوەڕە سیاسیەكه‌ی ،یەكێكی دیک ه لەسەر ڕەوشت‌و ئاکاری جیاوازو كەسێكی دیكەش بەهۆی تایبەتمەندییە ئەخالقییەكانی وه‌الده‌نرێن‌و په‌راوێز ده‌خرێن.