ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
ه شاری کۆیه کردنه‌وه‌ی کتێبخانه‌ی مه‌سعوود محه‌ممه‌د ل ل ه شاری کۆیه‌و بۆ ڕێزلێنان ل ه یادو بیره‌وه‌ریی مه‌سعود محه‌ممه‌د ،کتیبخانه‌یه‌ک ب ه ناوی ئه‌و نووسه‌ر ه به‌ناوبانگه‌ی کورد کرایه‌وه. ڕۆژی شه‌مم ه ڕێکه‌وتی 1ی خه‌رمانانی 1392ی هه‌تاوی ل ه شاری کۆی ه کتێبخانه‌ی مه‌سعود مه‌حه‌مه‌د ل ه الیه‌ن مامۆستا عه‌بدوڵال حسن زاده‌وه کرایه‌وه. له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا ک ه هه‌یئه‌تێکی حیزبی دیموکرات پێکهاتوو ل ه قادر وریا‌و خالید وه‌نه‌وش ه به‌شدار بوون ،په‌یامی بنه‌ماڵه‌ی اڵ حه‌سه‌ن ش کرا و دواتر مامۆستا عبدوڵ مه‌سعود محه‌ممه‌د پێشکه زاد ه باسێکی کورتی ل ه سه‌ر کردنه‌وه‌ی کتێبخانه‌که‌و که‌سایه‌تیی مامۆستا مه‌سعود محه‌ممه‌د کرد.
ل ه چوارچێوه‌ی كۆمه‌ڵ ه فیلمی «چه‌ند وته‌یه‌ك لهگهڵ خوداكان» ،ل ه به‌رهه‌مهێنانی ئالێكس گارسیا و گیلێرمۆ ب ه نوێنه‌رایه‌تیی هه‌رێمی كوردستان بەرهەم هاتووەو ب ه ئاماده‌بوونی بەهمەن قوبادی ل ه به‌شی سه‌ره‌كیی فیستیڤاڵی پێشبڕكێی ده‌ره‌وه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی فیلمی ڤێنیزپیشان درا.
کۆچی دوایی مامۆستا ئارام ،شاعیری غه‌زه‌لنووسی ئیالمی مامۆستا ئارام ،غه‌زه‌لنووسی ناوداری ئیالم دوای ماوه‌یه‌ک ی کۆچی به‌ربه‌ره‌کانی لهگهڵ نه‌خۆش دوایی کرد. عه‌لی‌ئه‌سغه‌ر عه‌بباسی ،ناسراو ب ه ئارام شاعیری سروشت‌و جوانیی ئیالم ک ه ده‌یان غه‌زه‌لی ل ه وه‌سفی سروشتی کوردستان نووسیوه ،مااڵوایی ل ه کۆمه‌ڵگای ئه‌ده‌بی‌و شاعیران‌و هۆگرانی ئه‌ده‌بی کوردی کرد. عه‌لی‌ئه‌سغه‌ر عه‌بباسی 87ساڵ ژیا‌و زۆربه‌ی کاته‌کانی ته‌مه‌نی ل ه شاری ئیالم برد ه سه‌رێ‌و ماوه‌ی 50ساڵ خزمه‌تی ب ه شێعرو ئه‌ده‌بی
ی کردو « ته‌ختی خان» ،وه‌ژ کورد ده‌روون» « ،مانێشت»و « قه‌اڵڕه‌نگ» چه‌ند نموونه‌یه‌ک ل ه شێعر ه به‌رزه‌کانی عه‌لی‌ئه‌سغه‌ر عه‌بباسی ناسراو ب ه ئارام بوون. پرس ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی وه‌ک « خۆسوتاندنی ژنان»هه‌وێنی زۆر شێعری مامۆستا ئارام بووه‌و به‌هۆی هۆگریی زۆری ب ه چیاکانی کوردستان، چه‌مکی چیا به‌شێکی جیانه‌کراو ه ک ه شێعره‌کانی ئه‌و بوون ،هه‌روه‌ها گرینگیدانی ئه‌و ب ه شوناسی نه‌ته‌وه‌یی به‌شێکی گرینگ ل ه که‌سایه‌تیی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی مامۆستا ئارام بوو .ئه‌و
ههموو کاتێک خه‌ڵکی ناوچه‌که‌و ده‌وروبه‌ری خۆی ڕاده‌سپارد ک ه ڕه‌سه‌نایه‌تیی خۆیان بپارێزن‌و ب ه زمانی کوردی‌و شوناسی کوردی منداڵه‌کانیان گۆش بکه‌ن.
قەیرانی گۆلی ورمێ 300هەزار هێكتار بیابانی نوێی دروست كردوە قەیرانی گۆلی ورمێ‌و وشكبوونی بەشی هەرە زۆری ئەو گۆلە نزیك بە 300هەزار هێكتار بیابانی نوێی لە ناوچەو دەورووبەری ئەم گۆلە بەجێ هێشتووەو ئەم بیابانانە بە خۆڵبارانی خوێ هەڕەشە لە ژیانی خەڵكی ئەم ناوچەیە دەكا.
بە وتەی جێگری ڕێكخراوی لێرەوارەو لەوەڕگەكان ،پێویستە لەمساڵدا النیكەم یەك لە دەی ئەم بیابانانە ببووژێنەوە .پەرویز گەرشاسبی دەڵێ بۆ گۆڕینی بیابان لە 34هەزار هێكتار زەویدا، بڕە پارەیەكی نزیك بە 120میلیارد تمەن پێویستە كە بێتوو ئاوی بۆ دابین بكرێ ،دەتوانن ڕێگری لە پێشڕەوی كردنی بەشێك لەم بیابانانە بكەن ،بەاڵم دەوڵەت تا ئێستاش ئەم بوودجەی نەخستۆتە بەر دەستی « گرووپی كاریی ڕزگاركردنی گۆلی ورمێ»وە. بەپێی قسەكانی ناوبراو لە ئێستادا بەشی سەرەكیی گۆلی ورمێ وشك بووەو ترسی پەرەسەندنی قەیرانێكی بە تەواو مانای ژینگەیی لەم ناوچەیە لە ئارا دایە و لە ئەگەری وشك بوونی تەواوی گۆلی ورمێ‌دا ،هەرنەبێ 5میلیۆن كەس بە شێوەی ڕاستەوخۆ دەكەونە ژێر كاریگەریی خراپی ئەم قەیرانەوە ،ئەوە لە حاڵێك دایە كە ئەم حەشیمەتەی كە ناڕاستەوخۆ لە پارێزگاكانی دیكە زیانیان بەر دەكەوێ ،زۆر لەم ڕێژەیە زیاترە..
ک میداڵی زێری کێبرکیی کاراته‌ی جیهانیی ژاپۆنی برده‌وه ه کوردێ کچ کچە وەرزشکاریکی کوردی خه‌ڵکی کرماشان توانی ههموو ڕکه‌به‌ره‌کانی ل ه کێبرکێی کاراته‌ی جیهان له‌ژاپۆن ب ه چۆک دابێنێ‌و میداڵی زێڕی ئه‌و فسیڤاڵ ه وه‌رزشییه بباته‌وه. پێگاهـ زه‌نگه‌نه ،کاراته‌کاری الوی خه‌ڵکی کرماشان ک ه به‌شداریی لیگی جیهانیی کاراتەی ل ه واڵتی ژاپۆن کردبوو ،توانی میداڵی زێڕی ئەو
The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 639 6 septam 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی ه بۆ خۆشمان با به‌ندییه سیاسیی فه‌رامۆشکراوه‌کانی کوردستان ،فه‌رامۆش نه‌که‌ین!
ه نه‌ته‌وه‌ی كورد كرد ه ڤێنیز پێشكه‌ش ب ه نوێیه‌كه‌ی ل به‌همه‌ن قوبادی فیلم به‌همه‌ن قوبادی پیشاندرانی فیلم ه نوێیه‌كه‌ی ل ه فیستیڤاڵی فیلمی ڤێنیزی ئیتاڵیا پێشكه‌ش ب ه كورد كردو ل ه وتووێژێك‌دا لهگهڵ ده‌زگاكانی راگه‌یاندنی دنیا ،داكۆكی ل ه سهربهخۆیی هه‌رێمی كوردستان كرد. فیلمی «هه‌ندێ جار سه‌یری سه‌ره‌و ه بكه« ،نوێترین به‌رهه‌می سینه‌ماكاری كورد به‌همه‌ن قوبادی،
KURDISTAN
رکەبەرییانە وه‌ده‌ست بێنی‌و ل ه نێو ٣١٩وەرزشکاری به‌شدار له‌و فستیڤاڵ ه وه‌رزشییه‌دا ب ه ده‌ستی پڕ و سه‌ری به‌رزه‌و ه بۆ کوردستان بگه‌ڕێته‌وه. سه‌رچاو ه ڕاپۆرتی به‌پێی وه‌زرشییه‌کانی کرماشان پێگا ک ه ته‌مه‌نی 31ساڵه ،توانیویه‌تی بەسەر رکه‌بەرەکانی خۆی لە واڵتانی مێکزیک ،ژاپۆن و تورکیه‌دا زاڵ ببێ‌و
شانازییه‌کی دیک ه بۆ خۆی‌و شاری کرماشان ده‌سته‌به‌ر بکا.
25ساڵه ههموو ساڵێ له مانگی خه‌رمانان دا یادی کوشتاری به کۆمه‌ڵی به‌ندییه سیاسییه‌کانی ئێران ده‌که‌ینه‌وه .له هاوین‌و پاییزی 1367ی هه‌تاوی به تایبه‌تی له مانگه‌کانی گه‌الوێژ ،خه‌رمانان ،ڕه‌زبه‌ر‌و خه‌زه‌ڵوه‌ر‌دا ،چه‌ند هه‌زار به‌ندیی سیاسیی ئێران له الیه‌ن جه‌لالده‌کانی کۆماری ئیسالمییه‌وه گیانیان لی ئه‌ستیندرا ،به‌اڵم به‌و هۆیه‌وه که زۆربه‌ی کوشتاره‌که له مانگی خه‌رمانان‌دا به‌ڕێوه چوو ،ئه‌م مانگه بووه به مانگی یادکردنه‌وه‌ی کوشتاری ساڵی 1367ی به‌ندییه سیاسییه‌کانی ئێران .دیار ه قادر وریا سه‌دان به‌ندیی سیاسیی کوردیش که سه‌ر به حیزبی دیموکرات‌و ڕیکخراوه سیاسییه‌کانی دیکه‌ی کوردستان بوون ،له ڕه‌وتی ئه‌و کوشتاره به کۆمه‌له دا گیانیان لێ ئه‌ستیندرا. له باره‌ی چه‌ند‌و چۆنی ئه‌م کوشتاره‌‌و ڕه‌هه‌نده جۆراوجۆره‌کانی ،هه‌تا ئیستا زۆر نووسراوه. دیاره ئه‌وه به‌و مانایه نییه که نووسین‌و لێکۆڵینه‌وه‌‌و به‌دواداچوون له‌م باره‌یه‌وه پێویست نییه .ب ه پێچه‌وانه‌وه هێشتا ئه‌م تاوانه گه‌وره‌یه پێویستی به‌وه هه‌یه که پتر بکه‌وێته به‌ر تیشکی لێکۆڵینه‌وه‌‌و قسه‌کردن له سه‌ر الیه‌نه جۆراوجۆره‌کانی .به‌اڵم گرنگیی به‌رزراگرتنی به‌ندییه ئێعدامکراوه‌کان نابێ ببێته هۆی فه‌رامۆشکردنی ئه‌و به‌ندییانه‌ی که له مێژ ساڵه به‌ندکراون‌و خه‌ریکن له بیر ده‌چنه‌وه .ل ه کوردستان ده‌یان که‌سی وامان هه‌ن که هێندێکیان نزیک به دوو ده‌یه‌‌و ته‌نانه‌ت زیاتره له به‌ندیخان ه دان‌و هی واشیان تیدایه ئه‌وه بۆ 15- 20سال ده‌چێ که‌وتوونه به‌ند. کوردبوون له الیه‌ک‌و ئه‌ندامه‌تی له‌و حیزبانه‌‌دا که داواکاری ڕووخانی کۆماری ئیسالمین، وای کردوه ئه‌م به‌ندییه سیاسیانه ،له چاو به‌ندییه سیاسییه‌کانی ئه‌م سااڵنه‌ی دوایی له گه‌ڵ جۆرێک هه‌اڵواردن له الیه‌ن میدیاکان‌و ته‌نانه‌ت چاالکانی بواری مافی مرۆڤه‌وه به‌ره‌وڕوو بن .له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایی‌دا به‌ندییه سیاسییه‌کانی سه‌ر به نه‌ته‌وه بنده‌سته‌کان‌و که‌مایه‌تییه ئایینییه‌کان، تا ڕاده‌یه‌ک که‌وتوونه به‌ر سه‌رنجی میدیاکان‌و ناوه‌نده‌کانی به دواداچوونی مافی مرۆڤ .به‌اڵم دیسانیش ئه‌و ئاوڕوێدانه ،ئه‌و به‌شه له به‌ندییه سیاسییه‌کانی نه‌گرتووه‌ته‌وه که ئێمه مه‌به‌ستمانن. دیاره زۆربه‌ی زۆری ئه‌و به‌ندییه سیاسییه فه‌رامۆشکراوانه ئه‌ندامی ساده‌ی حیزبه‌کانی کوردستان بوون‌و ئه‌گه‌ر چاالکی و تێکۆشانیشیان بووبێ ،تێکۆشانه‌که‌یان سیاسی بووه نه‌ک چه‌کدارانه .به‌اڵم با وای دابنێین که‌سانێک له‌م به‌ندییانه ،له حیزبێکی چه‌کدار دا تێکۆشانیان بووبێ یا پێشمه‌رگه بووبن‌و به چه‌که‌وه ئه‌رک‌و مه‌ئموورییه‌تی حیزبی‌و خه‌باتکارانه‌یان به‌ڕیوه‌بردبێ.ئایا ئه‌م ه ده‌توانێ ببێته پاساو بۆ سه‌پاندنی هه‌ر چه‌شنه سزایه‌ک به سه‌ریان دا؟ یا ئه‌مه ده‌توانێ ببێته پاساو بۆ پشتگوێخستن‌و له بیربردنه‌وه‌یان‌و باس لێنه‌کردنیان له میدیاییه‌کان‌و له ڕاپۆرته‌کانی پیوه‌ندیدار به مافی مرۆڤ‌و به‌ندییه‌سیاسییه‌کان‌دا؟ له واڵتێک‌دا که سیسته‌مێکی دیکتاتۆری حوکمی واڵت ده‌کا‌و، تێکۆشانی سیاسیی ئازاد‌و قانوونیی له حیزب‌و ڕێکخراوه‌کان‌و تاکه‌کان قه‌ده‌غه کردوه‌‌‌و به چه‌که‌وه، به تیرۆر‌و ڕفاندن‌و بێسه‌روشوێنکردن ،به‌ره‌وڕووی هه‌ڵسووڕانی تێکۆشه‌رانی ئۆپۆزیسیۆن ده‌بێته‌وه ،شتێکی چاوه‌ڕوانکراویشه که ئه‌و سیسته‌مه سه‌رکوتکه‌ره به‌ڕه‌ورووی به‌ره‌نگاری‌و خه‌باتی چه‌کدارانه بێته‌وه .چه‌ک‌هه‌ڵگرتنی حیزبه خه‌باتکاره‌کان‌و تێکۆشه‌رانی سیاسی ده‌چیته خانه‌ی به‌رگریی ڕه‌وا‌و داکۆکیکردن له خۆیان .هه‌ر وه‌ک به‌رپرسان‌و کاربه‌ده‌ستانی حکوومه‌تی‌و پێرسۆنیلی هێزه چه‌کداره‌کان‌و فه‌رمانده‌رانیان ،کاتیک ده‌که‌ونه ده‌ست هیزه به‌رهه‌ڵستکاره‌کان ،ده‌بێ به گوێره‌ی کۆنوانسیۆنه نیوده‌وڵه‌تییه‌کان ،هه‌ڵسوکه‌وتیان له گه‌ڵ بکرێ ،تیکۆشه‌ران‌و ئه‌ندامانی ڕێکخراو ه سیاسیه به‌رهه‌ڵستکار‌و چه‌کداره‌کانیش ،ده‌بێ له‌م چوارچێوه‌یه‌‌دا ،لێکۆڵینه‌وه لێپرسینه‌وه‌یان لێ‌بکرێ. به گوێره‌ی ناوه‌ڕۆکی زۆربه‌ی ئه‌و کۆنوانسیۆنه جیهانییانه‌ی تایبه‌تن به مافی به‌ندکراوانی سیاسی‌و دیله‌کانی شه‌ڕ ،مافی بێ ئه‌مالوئه‌والی گیراوه‌کانه که له بارودۆخیکی ئینسانی‌دا ڕابگیرێن، مافی داکۆکی له خۆکردن‌و ده‌ستڕاگه‌یشتن به پاریزه‌ریان بۆ دابین بکرێ ،بنه‌ماڵه‌‌و که‌سوکاریان بتوانن بیانبینن ،سزا‌و ماوه‌ی مه‌حکوومیه‌ته‌که‌یان پێ‌ڕابگه‌یه‌ندرێ .له کاتی نه‌خۆشی‌دا ده‌ستیان به دوکتور‌و ده‌رمان بگا ،دوای حوکمدران چی دیکه به‌ره‌وڕووی لێکۆڵینه‌وه‌‌و ئه‌شکه‌نجه نه‌بنه‌وه. پێویسته ڕێگا به‌دامه‌زراوه‌‌و ناوه‌نده‌کانی داکۆکی له مافی مرۆڤ‌و میدیاکان‌و نوینه‌رانی بیرورای گشتی بدرێ له نزیکه‌وه سه‌ردانیان بکه‌ن‌و دڵنیا بن که به گوێره‌ی ستاندارده جیهانییه‌کان هه‌ڵسوکه‌وتیان له گه‌ڵ ده‌کرێ. به‌اڵم به‌ندییه سیاسییه فه‌رامۆشکراوه‌کانی کوردستان ،له گه‌ڵ ئه‌وپه‌ڕی سته‌م‌و هه‌اڵواردن به‌ره‌وڕوون .جگه له‌وه‌ی کاربه‌ده‌ستان هیج کات ئاماده نه‌بوون وه‌ک به‌ندیی سیاسی بیانناسن و لیستی ناوه‌کانیان باڵو بکه‌نه‌وه ،بۆ دوورترین به‌ندیخانه‌کانی واڵت ،دووریان خستوونه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌کانیان نه‌توانن به هاسانی سه‌ردانیان بکه‌ن .له‌وێش ڕێگاناده‌ن به‌یه‌که‌وه و خۆبه‌خۆ بن‌و ژووری تایبه‌ت به خۆیانیان هه‌بێ ،به‌ڵکوو تێکه‌اڵوی ئه‌و به‌ندییانه‌یان ده‌که‌ن که تاوانی کۆمه‌اڵیه‌تییان ئه‌نجام داوه ،تاوانیان کردوه ،یا قاچاغچیی ماده سڕکه‌ره‌کانن‌وبه هۆی بارودۆخی ڕه‌وانیی هاوبه‌نده‌کان‌و زاڵبوونی توندوتیژی به سه‌ریان‌دا ،به‌رده‌وام له گه‌ل نائه‌منی به‌ره‌وڕوون. زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆریشیان له مافی چوونه مه‌ره‌خه‌سی بێبه‌شن‌و زۆر جار که نزیکترین که‌سه‌کانیان نه‌خۆشن‌وله سه‌ره‌مه‌رگ دان ،ته‌نانه‌ت بۆ دوادیداریش ،مه‌ره‌خه‌سیه‌کی کورتیان پێ‌نادرێ بچنه‌و ه نێو بنه‌ماڵه‌کانیان .له کاتی نه‌خۆشی‌و پێویستیی به‌ندییه نه‌خۆشه‌که به سه‌ردانی دوکتوری باش‌و که‌وتن له نه‌خۆشخانه یا نه‌شته‌رگه‌ری له شوێنی گونجاو ،به‌ریان پێ ده‌گیرێ .له ته‌خفیف و سووکبوونی سزا خه‌به‌ریک نییه .هیچ زه‌مانه‌تێک نییه ئه‌و حوکمه‌ی به‌سه‌ریان‌دا سه‌پێندراوه ،قه‌تعی بێ و چاوی پێدانه‌خشێندرێته‌وه و قورستری نه‌که‌ن. لێره‌‌دا ،جێگای نیه ناوی ئه‌و به‌ندیانه ،ساڵی گیران‌و جۆری تاوان‌و سزای به سه‌ردا سه‌پێندراو‌و ئه‌و به‌ندیخانانه‌ی به‌ندییه‌کان چه‌ندین ساڵی ته‌مه‌نیان تیدا تیپه‌ڕ کردوه ،باڵو بکه‌ینه‌وه(.ئه‌وه ده‌بێ دوای نوێکردنه‌وه و کامڵکردنی زانیارییه‌کان وه‌ک هاوپێچی ئه‌م بابه‌ته یا هه‌ر بانگه‌وازێکی له‌م چه‌شنه ڕوو به میدیاکان ،ناوه‌نده پێوه‌ندیداره‌کان‌و بیروڕای گشتی ،باڵو بکرێته‌وه ).به‌اڵم به ده‌رفه‌تی ده‌زانم چه‌ند داوایه‌ک بخه‌مه ڕوو: وه‌رن با له توێی ماڵپه‌ڕێک یا په‌یجێک له تۆڕه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‌دا ،بانکێکی زانیاری ل ه -1 باره‌ی ئه‌و به‌ندییه سیاسیانه‌ی کوردستان که به داخه‌وه له بیرچوونه‌وه ،دامه‌زرێنین‌‌و وێنه‌‌و ههموو زانیارییه‌کی پێویست له باره‌ی ئه‌وان بخه‌ینه ڕوو. -2بابه‌تی به‌ڵگه‌نامه‌یی دۆکیۆمێنت) بۆ کاناڵه ته‌له‌ڤیزیۆنییه‌کان‌و تۆڕه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان ئاماد ه بکه‌ین‌و کۆمه‌ڵگه‌‌و ناوه‌نده‌کانی داکۆکی له مافی مرۆڤ‌و بیروڕای گشتی له چاره‌نووسی دڵته‌زینی ئه‌و به‌ندییانه ئاگادار بکه‌ینه‌وه. له ژووره‌وه خه‌لکی کوردستان‌و به تایبه‌تی چاالکانی مه‌ده‌نی‌و ،له ده‌ره‌وه‌ی واڵتیش، -3 ناوه‌نده جیهانییه‌کانی داکۆکی له مافی مرۆڤ ئه‌رکدار بکه‌ین که سه‌رکۆمار ،نوێنه‌رانی مه‌جلیس، دامه‌زراوه حکوومی‌و ده‌وڵه‌تییه‌کان‌و به گشتی سیسته‌می کۆماری ئیسالمی له ته‌واوه‌تیی خۆیدا بخه‌نه ژێر گوشار بۆ هه‌ڵگرتنی بێده‌نگی ،بایکۆت‌و هه‌اڵواردن له سه‌ر به‌ندییه سیاسییه له مێژینه‌کانی کوردستان و ملدان بۆ ئازادی یا سووککردنی سزای ئه‌وان.
ژماره٦٣٩ : ١٥ی خەرمانی ١٣٩٣
٥ی سێپتامربی 2014
چیرۆک‌و چیرۆک نووسیی کوردی
عەلی لەیالخ باس کردن لەسەر میژووی چیرۆک بۆ خۆی باسیکی دوورودرێــژە‌و پێویستی بە دەیــان بابەت هەیە .هەربۆیە لەم بابەتەدا بەخیرایی ئاورێکی ل ـێ‌دەدەیــنــەوەو زیاتر خـــودی چ ــی ــرۆک‌و قـــــەوارە جیاجیاکانی دەخەینە روو .بۆ باشتر ناسینی ئەم لقە ئەدەبییە سەرەتا پێناسه‌‌و مانای چیرۆک ش ـی‌دەکــەیــنــەوە کــە بــە چ نــووســراوەیــەک دەگوترێ چیرۆک ؟یان چیرۆک چیە؟ چــیــرۆک بــە زمــانــی س ــادە گــێــڕانــەوە‌و ڕەوایـــــەت کــردنــی بــەســەرهــاتــەکــانــە .ئــەو ڕووداوانـــه‌ی کە ڕۆژانــە لە ده‌وروبـه‌رمــان روو دەدەن‌و کەس نیە ڕووداوی خۆش‌و ناخۆشی نەدیبێت ،بــەاڵم هەموو کەسێک ناتوانێ ئ ه ڕووداوان ه بە سیحری قەڵەم‌و وشە برازێنیتەوەو بیخاتە بەر دیــدەی خه‌ڵکانی دیکه .ئەوکەسانەی کە توانای تۆمارکردنی ڕووداوەکانیان هەیەو بە هەستی ئەدەبی‌و زەوقی هونەریی دەیانرازنەوە هونەرمەندی چیرۆک نووسن. «چیرۆک باس کردن لە ملمالنێی دوو هێزی دژ بەیەکن بۆ مەبەستێکی دیــاری کراو» ئامانجی سەرەکیی‌و بنەڕەتی چیرۆک پەرەپێدان بە ئیخالقیات و بەرزراگرتنی ئاستی مرۆڤایەتییە‌و بانگەشە کردنێکە بۆ جیهانی دوور لە تاریکی‌و پەستی .چیرۆک زۆر جار پڵتۆکێکی هونەرمەندانەیە لەسەر هــەســتــی خ ــەواڵ ــوو و رۆحـــی نــوســتــووی کۆمەڵگا و زۆرجــار دەبێتە ئاوێنەیەک بۆ دیتنی ویژدانە ون بووەکان .بەاڵم چونکە تێکاڵوە بــە جــوانـی‌و داڕشتنی هونەریی، نەتەنیا کەس لەم ڕووبەرووبوونەوە نیگران نابێت ،بەڵکوو چێژی لـێ‌وەردەگــرێ .ئەمە گــەورەەتــریــن و بەهێزترین جیاوازییە لە نێوان هونەری چیرۆک لەگەڵ نەسیحەت‌و «موعظە»ی وشک‌و بێ کاریگەر .هەبوونی قـــارەمـــان‌و ئــاکــتــەری ئــەریــن ـی‌و نــەریــنــی، ملمالنی لە نێوان خێروشەڕ ،دەنگدانەوەی ژیــانــی ئــاســای ـی‌وخــۆ دیــتــنــەوەی خوێنەر لە نێو چیرۆکەکان وای کــردووە کە ئەم ژانرە هونەرییە هەر لەمێژە ببێتە هاودەمی مرۆڤ‌ولەگەڵ ئاڵوگۆرەکانی ژیان ئاڵوگۆری بەسەردا بێت. لە ڕابردوودا کە مرۆڤ ه سەرەتایییه‌کان
ش ــەوان بـــەدەور ئاگرێکەو ه دادەنیشتن‌و بــاســی ڕووداوەکـــــانـــــی رۆژیـــــان دەکـــرد وەکـــوو(شـــەڕ وڕاوکــــــردن و)..دەت ــوان ــی ــن بڵێین؛ ئــەوە دەسپێکی هونەری چیرۆکەو ئەوکەسەی کە بەباشترین شێوە دەیگێراوە رەنگە بناغەی یەکەم چیرۆکی دامەرزاندبێ. جــێــگــەی بــاســە کــە لــە هــیــچ ســەردەمــێــک ئینسانەکان لە چیرۆک بێ نیاز نەبوون. چونکە چیرۆک ئەزموونی ژیانەو بۆ پەندو ئه‌زموون وەرگرتن ئاوێنەیەکی بااڵنوێنه. ی دیکه‌وه‌کاریگەریی چیرۆک لەروانگەیەک بەسەر پــەروەردەی مندااڵن‌و بیرو زه‌ینی ئ ـه‌وان لە ئاستێکی بـه‌رزدایـه .هەر لەمێژە دایکان و باوکان بە گێرانەوەی چیرۆک ه کۆنه‌کان مندااڵنیان دەب ــردەو ه نێو دنیای خەیااڵویی‌و ئەوانیش دەبوون بە کاراکتەرە بــاشــەکــان‌و خــۆیــانــیــان بــۆ داهــاتــووێــکــی مەزن ئامادە دەکرد ،ئێستاکەش لە بواری پەروەردەی مندااڵن‌دا چیرۆک دەورونەقشی سەرەکیی هەیە ل ه داڕشتنی که‌سایه‌تییان‌دا. شێوە جۆراوجۆرەکانی چیرۆک؛ حـــــــــەکـــــــــایـــــــــەت -١ «ڕاز»؛ لــە وش ــەدا بــە مــانــای گێرانەوەی ب ــەس ــەره ــات ــەک ــان ــه‌‌و ،نـــووســـراوێـــکـــە کە نــاوەرۆکــیــی دەگــەڕێــتــەوە بۆ سەردەمانی دوورو هەڵقواڵوی دابونەریت وخورافاتەکانە و لــە راســتــی‌دا دەنــگــدانــەوەی کلتووری فۆلکلۆریکە. چیرۆکی درێژ؛ داستانێکی بەرباڵوەو کاراکتەرەکانی بە پێی رەوتی ڕووداوەکە دەچنە پێش کە ڕیشەیان لە واقعیەتێکی کۆمەاڵیەتی‌دا هەیە. رۆمــان؛ کە لەوشەی «رۆمانس»ەوهــاتــووە و چیرۆکێکی درێـــژە و پــڕە لە دژواری فیکریی و بــاس لــە ڕاستییه‌کان وئــەزمــوونــەکــانــی ژیــانــی مـــرۆڤ ئــەکــات بــەگــوتــەی رەخــنــەگــران؛ ئــاوێــنــەیــەکــە لەو ڕووداوانــــــــــەی کـــە هـــەمـــوو ڕۆژێـــــک لە تەنیشتماندا ڕوو دەدا. کورتە چیرۆک؛ وەک باسمان کردچــیــرۆک لــە گــەڵ ڕەوت ــی کــاروانــی مــرۆڤ ڕا هاتووەو گۆڕانکاریی زۆری بەسەردا هاتووە ،هەر بەو جۆرە کە بە هۆی سەرقاڵی مرۆڤی سەردەم بە ژیان و نەبوونی کاتی پێویست بۆ خوێندنەوەی ڕۆمان‌و چیرۆکی درێـــژی چــەنــد بــەرگــی .بــەرەبــەرە کورتە چــیــرۆکــیــش وەکــــوو کــورتــە شێعر هاتە ئـــاراوە .تایبەتمەندیی سەرەکیی ئەمەیە کە خاوەنی یەک کاراکتەری سەرەکییەوە ڕووداوەکــان لە دەوری ئەودا دەخولێنەوە لــە (٥٠٠تـــــا )١٥٠٠وش ــەدا دەنــووســرێــت و
نموونەی زۆر کورتریش هەیە کە «مینی ماڵی»پێ دەگوترێ ،کە زۆر کورت و ساکار هەڵگری پەیامێکی تایبەتە(.ئادگارئالێن پوو، چخۆف ،بورخس )..لە ناودارترین کورتە چیرۆکنووسانی جیهانی ئەدەبیاتن. ئــەمــە کـــورتـــەیـــەک بــــوو لـــە قــــەوارە جیاجیاکانی ئەم بەرهە هونەریی‌و ئەدەبییە کە لەمێژە ئەدەب‌و هونەری گەالنی جیهانی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردووە .تەنانەت دوای هاتنە ئــارای هونەری سینەماش ،بــوو بە هەوینی دەیان‌وسەدان شانۆنامە‌وفیلمنامە‌و
کورد بووتە هۆکارێک کە چیرۆک نووسانی کورد بەم خزێنە زیرێنە کتێبخانەی خۆیان برازێنێنەوە ،ئەمە لــە الیـ ـه‌ک‌و لەالیه‌کتر مێژووی پڕاوپڕ لە تراژدیاوکۆسپ‌و مەینەتی کوردیش دەیان‌و سەدان سوژەی چیرۆکی خوڵقاندووە تەنانەت بۆ فارسی نووسانی کورد وەکوو (برایم یوونسی ،مەنسووری یاقوتی).. «ح ــەس ــەن قــــزڵــــجــــی»()١٣٦٣-١٢٩٤ ڕوژنــامــەنــووس‌و نــووســەری ســەردەمــی کۆماری کوردستان لە ئەوەڵین داهێنەرانی
ئێستاش شانۆنامە نــووســی وفیلم نامە نــووســی بەشێکی تایبەتە لــە ئەدەبیاتی چیرۆک. ئــەدەبــی کـــوردی ئــەگــەرچــی دێــرتــر لە گــەالنــی دیکە بەشێوەی نــووســراوە هاتە مــەیــدانــی ه ــون ــەرو ئ ــەدەب ــی ــات ــەوە ،بــەاڵم چونک ه خاوەنی ژێرخانێکی دەوڵەمەندە لە بــاری فۆلکلۆرەوە‌و خاوەنی مێژوویه‌کی دوورو درێــــژە و چــیــرۆک بــە شــێــوەی نەزیلەوحەقایەت وڕازە»پیشێنەیەکی کۆنی هــەیــەو مــێــژوونــووســی نــــاودار «واسیلی نیکیتین»لە کتێبی کــوردوکــوردســتــان بە س ــەرچ ــاوەی حــەکــایــاتــی «بــیــن النهرین» هەتا«ماوارالنهر» ناوی دەبات. ئــەم کەونارایی چیرۆکە لە الی گەلی
کــورتــە چــیــرۆکــی کــوردیــیــە کــە لــە ژێــر کاریگەریی نووسەرانی رووس بە دیدێکی ریئالیستیەوە بە نووسینی چەندین کورتە چیرۆک خەمی چینی چــەوســاوەی خستە بــەربــاس کە بەناوبانگترینیان «پێکەنینی گـ ـه‌دا»ی ــە .بــــەدوای ئــەوەیــش بـــەرە بــەر ه چــیــرۆکــی کــــوردی هــەرچــەنــد بــــەالوازی ده‌ستی پێ‌کرد ،بەاڵم هەلومەرجی نالەباری گەلی کــورد بەگشتی بــە تایبەتی کۆچی زۆرەملی قەڵەمبەدەستان بــەرەو هەندارن ڕەوتــــی «مــەنــفــا»ی لــە ئــەدەبــی ک ــوردی دامەرزند‌و دەیان قەڵەمی بەتواناو شاکاری ئــەدەبــی لــێــکــەوتــەوە کەسانێکی وەک ــوو «بەختیارعەلی‌و شێرزاد حەسەن وفەرهاد پیرباڵ و..
لــە «مــەنــفــا»و تـــاراوگـــە کــە هەستی ناسیونالیزم‌و بیری نۆستالژیای گەشە دەکات ،لەمێژە بۆتە بەستێنێک بۆ بەهەرمە هونەرییەکان .بۆ نموونە «شێرزادحەسەن» لە چیرۆکی «لۆزان» لە ئەوپەری دەروەست بوون و مەینەتبارییەوە باسی پەیماننامەی ڕەشــــی «لــــــۆزان»دەکــــــات‌و ل ــە دەقــێــکــی ڕۆمانسیی لەت لەت کردنی نیشتمانەکەی بە تراژدیاترین شێوە دەخاتە بەر دیدەی خوێنەران. ئەمە هەمان ڕەمزی هونەری چیرۆکە،کە هەم چێژی لێ وەردەگری‌و هەمیش هەڵگری پەیام‌وهاوارێکە کە لە گەرووی قەڵەم‌و بە دەنگی وشە دێتە گۆ. لــە ڕۆژهـــەاڵتـــی کــوردســتــان وەکـــوو شوێنی یەکەم چیرۆکی کوردی کە ئاماژەی پــێ‌کــرا ،دەیـــان ســاڵــە قــەڵــەم بەدەستانی چ ــی ــرۆک نـــــووس ،ل ــە بــەشــە جــیــاجــیــانــی ئــەم ژانــرە هونەرییە خەریکی چاالکیی‌و ئــافــرانــدنــن ،ئــەگــەرچــی (بــرایــم یوونسی‌و عەلی ئەشرەفی دەرویشیان و مەنسوور یاقوتی )..بە هۆی فارسی نووسین ناوبانگی زیاتریان دەرکـــردووە ،بــەاڵم بــەرەی نوێ بــە رووناکبیرییه‌کی زیــاتــر و هەڵویستی نەتەوەیی رۆژبــەرۆژ لە گەشە کردن دان و سانسۆروقەدەغە نەیتوانیوە بە تەواوی ببێتە بەربەست(.ناسر وەحیدی ،عەتانەهایی، فەروخ نیعمەت پوور،فه‌تاح میری)..و سەدان قەڵەم بەدەستی دیکەی الو ،چرا هەڵگرو درێـــــــژەدەری ڕێــگــەی ئــەدەب‌وچــیــرۆکــی کوردین .هەروەها چەندین ساڵە بە هەوڵ و هیمەتی هەڵسووڕاوانی بواری ئەدەبیات سااڵنە لە شاری بانە فستیڤاڵی بەرباڵوی چــیــرۆک بــە شـــداری ســـەدان نــووســەری کوردستانی‌و بیانی بەرێوە دەچێت کە لە کۆمەڵگەی ئەدەبیاتی ئێراندا ئەم فستیڤاڵە ناوبانگی تایبەتی هەیە. بـێ‌گــومــان چیرۆکنووسانی ک ــورد بە لەبەرچاو گرتنی ئەدەبی زارەکیی‌وئەفسانەو نەزیلە کۆنەکان یــان بە لەبه‌رچاوگرتنی مــێــژووی پــڕ لــەچــەوســانــەوەوخــۆراگــریــی گەلەکەیان ،دەتوانن بەرهەمی باش و بەپیتی ئەدەبی بخوڵقێنن‌و لە رێگەی قەڵەمەکەیانەوە دەنـــگ‌و رەنــگــی نــەتــەوەکــەیــان بــە گەالنی دیکەش بناسێنن. ........ ژیدەر؛ «جهان داستان» جمال میرصادقی «هنرداستان نویسی» ابراهیم یونسی ماڵپه‌ڕی نووسەرانی کورد..
بە ناوی دەفتەری مەشقی منااڵن و میداد رەنگی
دەالقەی تاق! چرا رۆشن! لە بەر درگا دوو دانە دار!
یەکەمجار ئاوێنە نووسین ،میداد وەک نوور هەنگاوی نا
هەراسانم مەکەن ئیتر ،زڵەی فرمیسکی دڵتەنگی
لە ئاسمانیش خورێک نازار ،دووسێ کڵۆی هەوری پەڕپەڕ
لە نوختە چینی کوچکی ژین! دڵم وەک نووک میداد شکیا
لە دەفتەر مەشقی منداڵی بڕێک ناوم لە بیرماوە
لەمەو بەدوا ئەمانکێشا.درێژ و زل فڕۆکەی شەڕ!
ئاخۆ دیسان لە شاری گورگ! بنینە غار بە ئەسپ چێوی
وەکوو باران ،وەکوو بادام! ژنێک وا هەر نەگریاوە
دووشت وا دووشکم لێیان ،شکم ماوە لە هەردووکیان،
ئیتر وەک مامری «گێل گەوج»! نەیژین :راسە قسە رێوی!!
وەکوو ئاسانی ناوی ئاو! قوواڵوی هەر نەبوو ماسی!
وەکوو شەو ورۆژن بوو یەکتر ،ئەوڵیان خوا ! دووهەم شەیتان
قەتاری دووری ئازادی! چەنێکە دووکەڵت بەرزە
وەکوو سارا کەهەمیشە بە سینی وسێف ئەمانناسی
لە هەڵبازی پشیلە ! کاری شەیتانە کە گوڵ ئەشکێ
وەرە کە گیان فیداکاران ،لەسەر رێ هاتنت فەرزە
لە بیرما ماوە ئەو ماڵەی ئەمانکێشا بە بێ دیوار..
مەگەر خوا خۆی نەیتوانی نەیه‌ڵێ گوڵدانی کەس بشکێ؟
عەلی/لەیالخ
10
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
هزر
ژماره٦٣٩ :
چەمكەكانی دەسەاڵت و زەبروزەنگ لە فەلسەفەی سیاسیی “هانا ئارێنت” ن :بەهرام محیی “ه ــان ــا ئــــارێــــنــــت”()Hannah Arendt بیرمەندی ئەڵمانی ،ساڵی 1906لــە شــاری “هانۆفێر”ی ئەو واڵتــەدا لە دایك بوو .لە ژێر رێنوێنی مامۆستاكانی (مارتین هایدگر و كارۆل یــاســپــرس)دا لــە زانستگاكانی “مــاربــۆرگ” و “فــرایــبــۆرگ”دا فێری فەلسەفە بــوو و گەیشتە پلەی دكتۆرا .دوای ئەوەی فاشیزم لە ئەڵمانیا ســەری هــەڵــدا ،ســەردەمــی چــاودێــری كــردن و ئــاوارەیــی دەستی پێ كــرد و ئــەم دۆخــە بووە هۆی ئــەوەی هانا ئارێنت لە واڵتەكەی دوور بــكــەوێــتــەوە .ســەرەتــا چــووە پــاریــس و دواتــر لەوێوە بەرەوە ئەمریكا كۆچی كرد .لە زۆربەی زانــســتــگــاكــانــی ئــەمــریــكــا ســەرقــاڵــی وتــنــەوەی فەلسەفە بووە و كۆمەڵێك بەرهەمی پڕ بایەخی لــە ب ــواری فەلسەفی ـ سیاسی دا ئــافــرانــد .لە نــاو كتێبە گرنگەكانی‌دا دەتــوانــیــن ئــامــاژە بە “توخمەكان و ئاخێزگەكانی دەسەاڵتی تەواو”، “هەقیقەت و درۆ لە سیاسەتدا”“ ،لەمەڕ شۆڕش” و “دەســـەاڵت و زەبــروزەنــگ” بكەین .ئارێنت ساڵی 1975لە شــاری نیۆیۆرك بۆ هەمیشە مااڵوایی لە ژیان كرد. ئارێنت لە بەناوبانگترین بەرهەمی فەلسەفیی ـ ســیــاســی خــۆیــدا كــە دەك ــات ــە “دەســـــەاڵت و زەبروزەنگ” ،بە وردبینییەكی بێ وێنەوە ،ئەم دوو دیــاردەیــە لــە ژیــانــی كۆمەاڵیەتی دا شی دەكاتەوە .خۆی هۆكاری ئەم لێكۆڵینەوەیە بۆ ناڕوونی چەمكەكانی “دەسەاڵت” و بە تایبەتی “زەبروزەنگ” دەگەڕێنێتەوە كە ناوەرۆكەیان لە فەلسەفەی سیاسیی هاوچەرخدا لە ناڕوونیدا مــاوەتــەوە .ئارێنت دووپاتی دەكــردوەتــەوە كە لــە لێكدانەوە كۆمەاڵیەتیی و سیاسییەكان‌دا بابەتی زەبروزەنگ ،بەدەگمەن وەك دیاردەیەكی سەربەخۆ باسی لێ كراوە .ئارێنت پێ وایە ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ئــەوەی كە وەك یەك چاو لە دیاردەكانی دەسەاڵت و زەبرووزەنگ دەكرێ و هەروەها لە سەر ئەو باوەڕەیە كە دەسەاڵت و زەبرووزەنگ دوو چەمكی تەواو لێك جیاوازن و تەنانەت لە بەرابەر یەكتری‌دا وەستاون. ئارێنت نووسیویەتی ”:كاتێك بــە وردی سەرنجی ئەو هەموو نووسراوە دەدەم كە لەمەڕ دیاردەی دەسەاڵت نووسراون ،خێرا بەو ئەنجام دەگــەم كە ئەمە بــووەتــە هــۆی ئــەوەی بابەتی زەبــرووزەنــگ ڕچــاو نەكرێ ،چونكە سەرجەم خاوەن ڕایان لە چەپەوە بۆ ڕاست كۆكن لە سەر ئەوەی دەسەاڵت و زەبرووزەنگ دوو چەمكی هــاوتــان .یــان بە واتایەكی دیكە زەبــرووزەنــگ بێجگە لــە دیــارتــریــن شــێــوەی دەركــەوتــنــی دەسەاڵت ،شتێكی دیكە نییە”()١ ئــارێــنــت بــۆ پــتــەو كــردنــی گــریــمــانــەكــەی خــۆی ،ئاماژە بە وتەیەكی “رایــت میڵز” دەكا كــە لــە زانستیی ســیــاسـی‌دا خـــاوەن ڕا بــووە. وتــەكــەی ڕایــت ئــەوەیــە ”:سیاسەت بریتییە لە شەڕ لە پێناوی وەدەســت هێنانی دەسەاڵتدا و ئەوپەڕی دەسەاڵتیش بێجگە لە بەڕێوەبردنی زەبرووزەنگ ،شتێكی دیكە نییە” .ئارێنت ئەوەی دووپات كردووەتەوە كە ئەم بۆچوونەی “میڵز” لە ڕاستی‌دا درێژكراوەی “ماكس وێبر” و پێناسە بە ناوبانگەكەیەتیی لەمەڕ دەوڵــەت .وێبر ئاوا پێناسەی دەوڵەت دەكا“ :دەوڵەت واتە پێوەندییە دەســەاڵتــخــوازانــەكــانــی مــرۆڤــەكــان لــە ســەر مرۆڤەكان كە لە سەر بنەمای ئامرازی رەوای (یان لە ڕەواڵەت‌دا ڕەوان) توندوتیژاوی دانراوە”. ئارێنت هەروەها دەێژی كە ماكس وێبریش لەم بــوارەدا ڕێك بۆچوونەكەی “ترۆتسكی” پشت ڕاســت دەكــاتــەوە كە لە وتووێژەكانی ئاشتیی “برست لیتۆفسك”دا وتبووی ”:كۆڵەكەی هەر دەوڵەتێك زەبرووزەنگە”. بــە بـــاوەڕی هانا ئــارێــنــت ،ئــەم لێكچوونە هزرییە لەمەڕ كێشەی زەبرووزەنگ سەرسووڕ هــێــنــەرە .چــونــكــە وەك ی ــەك چ ــاو لـێ‌كــردنــی دەسەاڵتی سیاسی و زەبرووزەنگی ڕێكخراوی دەوڵەتیی ،تەنیا كاتێك وایــە كە مــرۆڤ وەك ماكس وێبر پێ وابــێ كــە ”:دەوڵ ــەت ،ئامرازی سەركوتە و لە دەستی توێژی دەسەاڵتداردایە”. بــەاڵم سەیرتر ئــەوەیــە كــە ئــەم تێگەیشتنە لە نێوان زۆربەی ئەو خاوەنڕایانەی كە باوەڕیان بە ماركسیسزم نەبوو و لە نێوان ئەوانەش‌دا كە پێیان وایــە دەوڵ ــەت تەنیا بریتیی نییە لە بنیاتە سیاسی و كۆمەاڵیەتی و فەرهەنگییەكانی كۆمەڵگا ،دەردەكەوت .ئارێنت لەم بوارەدا باسی كۆمەڵێك نموونەی سەرنج راكێش دەكا .بۆ وێنە “بێرتراند دوژوونێل” پێ وایە شەڕ كردەوەیەكە
كە “بۆ سروشتی دەوڵەت دەگەڕێتەوە” .ماكس وێبر زیاتر چووەتە پێش و باسی ئــەوە دەكا كــە “پ ــێ ــوەری تــایــبــەتــی دەوڵـــــەت ،ئــەوەیــە كە دەسەاڵتی تەواوی بۆ بەڕێوەبردنی زەبروزەنگی رەوای فیزیكی هەیە” .لێرەدایە كە هانا ئارێنت دەپــرســی ”:كەواتە ئایا كۆتایی زەبرووزەنگی سەربازی كۆتایی دەوڵەتە؟ و ئایا كۆتایی هاتنی شــەڕی ســەربــازی نێوان دەوڵــەتــەكــان ،واتــای كۆتایی هاتنی ئەو دەوڵەتانە ناگەیەنێ؟”()٢ سەردەمێك “ڤۆڵتێر” بۆ پێناسەی چەمكی دەسەاڵت وتبووی ”:دەسەاڵت واتا ناچاركردنی ئەوانی دی بۆ ئەنجامدانی كارێكی كە من پێم خۆشە” و ماكس وێبر بەم شێوەیە ئەم پێناسەیە تەواو دەكا كە“ :دەسەاڵت واتە ئەو دەرەتانانەی كە ســەرەڕای خۆڕاگری ئەوانی دی بتوانی لە چوارچێوەی پێوەندییەكی كۆمەاڵیەتیدا ئیرادەی خۆت بسەپێنی” و دیسان ژوونێل وتبووی ”:بێ بــڕیــاردان و جێبەجێ كردنی بڕیار ،دەســەاڵت مانایەكی نییە” .ئێستا بە بۆچوونی هانا ئارێنت ئــەرگــەر پێمان وابــێ سروشتی دەســـەاڵت لە كاریگەریی بڕیار دایە ،لە رووی لۆژیكییەوە دەبێ وەك “ماو تسی تۆنگ” ( )Mao Tse Tungبەو ئاكامە بگەین كە ”:بە هێزترین دەسەاڵت لە لوولە تفەنگەوە دێتە دەرێ” .لێرەدایە كە ئارێنت لێمان دەپرسێ كە ”:كەواتە لە نێوان بڕیاری پۆلیسێك و تاونكارێكی چەكداردا ،چ جیاوازییەك هەیە؟”. هانا ئارێنت دوای ئــەوەی بە دواداچوونی قووڵ بۆ دیاردەكانی دەسەاڵت و زەبرووزەنگ دەكات بەو ئەنجامە دەگا كە ”:سەرەڕای ئەوەی ئاستی زانستیی سیاسی ئەمڕۆ بەرز بووەتەوە، زمانی زانستیی ئێمە سەرقاڵی جیاكردنەوەی كۆمەڵێك چەمكی بنەڕەتی وەك “دەســەاڵت”، “گوشار”“ ،هێز”“ ،ئۆتۆریتە” و “زەبرووزەنگ” لە یەكدی نابێ كە هەموویان كۆمەڵێك دیاردەی جــیــاوازن” )٣(.ئــەوەی لەم بــوارەدا هانا ئارێنت بە چــاوی رەخــنــەوە سەیری دەكــا ئــەوەیــە كە تەنانەت ئەم ناڕوونییە لە چەمكەكاندا ،لە تیۆرییە سیاسییەكانیش‌دا دەبینرێ ،ئەگینا تێكەڵ كردنی واتاكان و بە كارهێنانی ئەم چەمكانە لە باتی یەكتری لە زمانی ڕۆژانەدا كارێك نییە كە پێشتر نەكرا بێ. دواتــر هانا ئارێنت خــۆی بە دابەشكاری ئــەم چەمكە كلیدییانەوە ســەرقــاڵ دەكــا و بە وردی هەر كامیان ڕوون دەكاتەوە .لە ڕوانگە ئارێنتەوە: “دەســــــەاڵت” ( )Machtلێهاتووییەكی مرۆیییە ،نە تەنیا بۆ جێبەجێ كردنی كارێك، بــەڵــكــوو بــۆ ڕێككەوتنی نــێــوان مــرۆڤــەكــان و هەنگاوی هاوبەش لە نێوانیان‌دا .بە پێی ئەم پێناسەیە ،هیچ كاتێك ناتوانین بێژین دەسەاڵت هی یــەك كەسە ،چونكە دەس ــەاڵت ب ــەردەوام سروشتێكی كۆمەاڵیەتیی هەیە و لە دەستی كۆمەڵێك لە مرۆڤەكان‌دایە .مادام ئەو گرووپە یەكگرتوویە ،دەســەاڵتــەكــەشــیــان بــەردەوامــە. بۆ وێنە كاتێك دەێژین فاڵن كەسە دەسەاڵتی هــەیــە ،وات ــە ئــەو لــە الی ــەن گــرووپــێــكــەوە ئەو بەرپرسیارییەتییەی خراوەتە ئەستۆ ،تا لە الیەن گــرووپــەكــەوە كــارێــك بكا و بــە بــێ پشتگیری ئەو گرووپە ،دەسەاڵتی ئەویش مانایەكی نییە. بۆیە ئەگەر لە زمانی ئاسایی رۆژانــەدا باسی كەسایەتییەكی بــەدەســەاڵت دەكــەیــن ،زیاتر مەبەستمان كەسایەتییەكی زۆردارە ،نەك كەسایەتییەكی بەدەسەاڵت ،چونكە: “زۆر”( )Strkeبە پێچەوانەی دەســەاڵت هەمیشە تایبەتمەندییەكی تاكییە و دەتوانرێ بە چۆنایەتییەكیی هاوشێوەوە لە تاك یان شمەكی دیكەدا تاقی بكرێتەوە .زۆری تاك هیچ كاتێك توانای خۆڕاگری لە بەرابەر دەسەاڵتی كۆیەك‌دا نییە. “هێز”( )Kraftكە زۆرتر وەك زۆر چاوی لێ‌دەكرێ ،لە ڕوانگەی ئارێنتەوە دەچێتە خانەی تایبەتمەندییەكانی سروشت (هێزی سروشتی) ـەوە. هانا ئارێنت “ئــۆتــۆریــتــە” ( )Autorittلە روانگەی واتاییەوە ،بە دژوارترین چەمك دەزانێ و پێ وایــە لە چاو چەمكەكانی دیكە ئەگەری ئەوە كە خراپ بەكار بهێنرێ زیاترە .بە باوەڕی ئارێنت ،ئۆتۆریتە هەم دەتوانێ بچێتە خانەی تایبەتمەندی تــاكــەوە و هــەم دەتــوانــێ بچێتە خانەی تایبەتمەندی دامەزراوەیەكەوە .بۆ وێنە ئۆتۆریتەی تاك دەتوانرێ لە پێوەندییەكانی نێوان دایك و باوك لەگەڵ منداڵەكانیان ،یان پێوەندی نێوان مامۆستا و قوتابی خۆی دەربخا .ئۆتۆریتە
و:مادح ئەحمەدی وەك دامەزراوەیەك دەتوانین لە هیراركییەتی دامەزراوە ئایینییەكان (وەك كلیسای كاتۆلیك)، یان لە پێكهاتەیەكی سەربازییدا بینین. تایبەتمەندی ئۆتۆریتە ئــەوەیــە كــە دەبــێ بــێ ئەمال و ئــەو ال لــە الیــەن ئــەو كەسانەوە كــە چــاوەڕوانــی گوێڕایەڵیان لــێ دەكـــرێ ،بە فەرمی بناسرێ .دەســەاڵت پێویستی بە زۆر و یــان وەدەس ــت هێنانی رەزامــەنــدی نییە .بۆ وێنە ،ئەگەر باوكێك لە كوڕەكەی بدا ،یان بۆ رازی كردنی هەوڵ بدا بەڵگەی بۆ بێنێتەوە ،لە هەر دوو حاڵەتەكەدا ئۆتۆریتەی خۆی بەكار نەهێناوە .هەڵسوكەوتی وەها باوكێك لە خاڵی یەكەم‌دا دیكتاتۆر ئاسایە و لە خاڵی دووەمیشدا دێموكرات ئاسایە و هەر دوو مێتۆدەكە ئۆتۆریتە پێشێل دەكەن .ئارێنت پێ وایە ،دابین كردن و بەردەوامی ئۆتۆریتە ،پێویستی بەوەیە كە بە بێ ئەمال و ئەو ال رێز لە تاكێك ،یان دامەزراوەیەك بگیردرێ .بــەم پێیە مەترسیدارترین شێوەی دوژمنایەتی لەگەڵ ئۆتۆریتە ،دژایەتی كردنی نییە ،بەڵكوو لە بەرچاو نەگرتن و بایەخ پێندانە بە ئۆتۆریتە. لە ئاكام‌دا چەمكی “زەبرووزەنگ”()Gewalt دایە كە ئارێنت پێ وایە بەكارهێنانی پێویستی بە ئامراز هەیە .رەنگە بتوانین بێژین كە نزیكترین چەمكە لە زەبرووزەنگ ،چەمكی زۆرە .چونكە ئامرازەكانی بەكارهێنانی زەبــرووزەنــگ وەك ئامرازەكانی دیكە لە خزمەتی ئــەوە دایــە كە زۆری بەكارهێنەرەكەی زیاد بكەی .لە ئاكام‌دا، ئامرازەكانی بەكارهێنانی زەبرووزەنگ شتێك بێجگە ئــامــرازگــەلــێــك بــۆ بــەكــارهــێــنــانــی زۆر نییە .بۆ وێنە ،كەسێك دەتــوانــێ بە رەشاشە دەستییەكەی گرووپێكی تا ڕادەیـــەك گــەورە گرفتار بكا و ئەگەر لە باتی رەشاش ،ئامرازێكی جەنگیی دیكەی وەك بۆمبی ئەتۆمی لە بەرچاو بگرین ،دەتوانێ ملیۆنان خەڵكی پێ بترسێنی و لەگەڵیان بە زمانی زۆر قسە بكا و بەم جۆرە زەبرووزەنگ بەكار بێنێ)٤(. هانا ئارێنت لە تێزەكەی‌دا دوای ئەوەی ئەو چەمكانە ڕوون دەكاتەوە ،دەچێتە قوواڵیی دوو چەمكی دەسەاڵت و زەبرووزەنگەوە و لێكیان جیا دەكاتەوە .هەر وەك باس كرا ،الی زۆربەی بیردۆزان تێكەاڵوی واتایی لەمەڕ دوو چەمكی دەسەاڵت و زەبرووزەنگ دەبینرێ و زۆربەیان لەگەڵ ئەوە كۆكن كە زەبــرووزەنــگ بێجگە لە دیارترین شێوەی دەركەوتنی دەسەاڵت ،شتێكی دیكە نییە .بــەاڵم الی هانا ئارێنت ئــەم دوو چەمكە جیاوازییەكی بنچینەییان هەیە ”:یەكێك لــە جیاوازییە چــارەنــووس ســازەكــانــی نێوان زەبرووزەنگ و دەسەاڵت ئەوەیە كە دەسەاڵت بــــەردەوام گــرێــدراوی ژمــارەیــە ،لــە كاتێك‌دا زەبرووزەنگ تا ئاستێكی دیاری كراو جیایە لە ژمارە ،چونكە پشت ئەستوورە بە ئامراز”)٥(. ئارێنت ئەوەش دووپات دەكاتەوە كە ئەگەر تــونــدڕەوانــتــریــن حاڵەتی هــەر دوو چەمكەكە ڕچــاو بكەین ،جیاوازییەكانی نێوانیان زیاتر ڕوون دەب ــن ــەوە :تــونــدەڕەوانــەتــریــن حاڵەتی دەسەاڵت دەتوانێ دۆخی “هەمووان لە بەرابەر یــەك كــەس”دا بێ و توندڕەوانەترین شێوەی دەركەوتنی زەبرووزەنگیش لە پێكهاتەی “یەك كەس لە بەرامبەر هەمووان”دا خۆی دەنوێنێ و دووەمییەكەیان هیچ كــات بە بێ ئــامــراز و كەلوپەلی بەڕێوەبردنی زەبرووزەنگ ناێتە دی. دیارە وەها نموونەیەك زیاتر تایبەتمەندییەكی سمبولیكی هەیە و وەك خۆی لێكدانەوەیەكی ڕوونــمــان لــەمــەڕ جیاوازییەكانی ناوەرۆكیی دەســەاڵت و زەبرووزەنگ بە دەستەوە نادات. هــانــا ئارنێت بــە لــێــكــدانــەوەی پێوەندییەكانی نێوان “ئامانج و ئامراز” تیشك دەخاتە سەر ئــەم نــاڕوونــیــیــە ”:زەب ــرووزەن ــگ سروشتێكی ئامراز ئاسای هەیە و وەك هەموو ئامراز و كەلوپەلەكان ،بــەردەوام پێویستی بە ئامانجێكە بۆ ئەوەی رێنوێنی بكا و بەكارهێنانیشی پاساو بــدا .ئــەوەی بۆ پاساودانی پێویستی بە شتی دیكەیە ،دیوێكی كردەیی هەیە ،بەاڵم قەت دیاری كەر نەبووە”)٦(. بە پێی ئەم وتەی هانا ئارێنت بەو ئەنجامە دەگەین كە ناتوانین بە دیــاردەی زەبرووزەنگ ب ــاس ــی نــــاوەرۆكــــی دەســـــــەاڵت ب ــك ــەی ــن .بە پێچەوانەی دەسەاڵت ،زەبرووزەنگ سروشتێكی كاولكاریی هەیە نەك سروشتێكی ئاوەدانكەر. ئــەو ئامانجەی كە لە ڕێگای زەبــرووزەنــگــەوە وەدی دێ ،پێویستی بە كۆمەڵێك ئامرازە كە سروشتێكی وێرانكەر ،ترسێنەر و زۆردارانەیان
هەیە .بەاڵم بە نیسبەت دەسەاڵتەوە بابەتەكە وا نییە .دەســەاڵت ،تایبەتمەندی تاك نییە و تەنیا كاتێك دروســت دەبێ كە مرۆڤەكان یەكبگرن. دەســــەاڵت بـــــەردەوام پێویستی بــە كەشێكی پڕ لە ئاشتی و متمانەی دوو الیەنە هەیە ،لە كاتێك‌دا ئەو كەشەی كە لە رێگای ئامرازەكانی زەبرووزەنگەوە پێكدێ ،پڕە لە ترس و دڵە راوكێ و بێ متمانەیی .هانا ئارێنت ،بەم جۆرە باسی ئەو جیاوازییە دەكا ”:لە قامووسی سیاسی‌دا ئەگەر بێژین دەسەاڵت و زەبرووزەنگ جیاوازن ،تەنیا ئەمە تەواو نییە ،بەڵكوو دەبێ بوترێ دەسەاڵت و زەبـــرووزەنـــگ خــاڵــی بــەرامــبــەری یەكترن. لە شوێنێك كە یەكیان بە تــەواوەتــی زاڵ بێ، ئەوی دیكەیان بوونی نییە .زەبرووزەنگ كاتێك بەكار دێ كە دەســەاڵت بكەوێتە مەترسییەوە. ئەگەر چارەنووسی دەســەاڵت ببەستینەوە بە زەبرووزەنگەوە ،بەشێوەی هاوكات لە ئەنجامدا دەســەاڵت كۆتایی دێ و نامێنێ .بەم پێیە بێ گــومــان ناتوانین بانگەشەی ئــەوە بكەین كە خاڵی بەرامبەری زەبرووزەنگ ،ناتوندوتیژییە و بێ گومان قسە كردن لەمەڕ “دەسەاڵتی “بێ زەبرووزەنگ” مانایەكی نییە . ...زەبرووزەنگ دەتوانێ دەسەاڵت لە ناو ببات ،بەاڵم هیچ كات ناتوانێ دەسەاڵت پێك بێنێ .ئەوەی لە لوولەی تفەنگەوە دێتە دەرێ ،دەتوانێ بڕیارێكی كاریگەر بێ كە پێویستی بە ملكەچی بوونی بێ ئەمال و ئەوال هەیە ،بەاڵم لە لوولەی تفەنگەوە قەت دەسەاڵت ناێتە دەرە”)٧(. بە ئاماژە بەو راڤەگەلەی كە لە ســەرەوە بــاســیــان كـــرا ،دەتــوانــیــن بێژین دەســــەاڵت لە هــزری سیاسیی هانا ئارێنتدا ،جەوهەرێكی كۆمەاڵیەتیی هەیە كە بەرهەمی هاوپێوەندی و یەكگرتوویی خۆویستانەی هێزە مرۆییەكانە. توخمە پێكهێنەرەكانی دەســــەاڵت ،خــەڵــك و ئــیــرادە و هەنگاویی هاوبەشیی خەڵكە .تاك، یان تەنانەت گرووپێكی ناسەركەوتوو و پرش و بــاو ،دەسەاڵتیان نییە .چونكە سەرچاوەی سەرهەڵدان و بزووتنی دەسەاڵت ،بۆ پێوەندی و هاتوچووی ئازادانەی مرۆڤەكانە لەگەڵ یەكتری و رێككەوتن و هەنگاوی هاوبەشی نێوانیان دەگەڕێتەوە. لــە الی ئــەمــەش‌دا ،هانا ئارێنت لــە كتێبی “دەســەاڵت و زەبرووزەنگ”دا باسی یەكێك لە پێویستییەكانی دەسەاڵت كە ئەویش بریتییە لە “ڕەوایی” دەكا و دەنووسێ ”:دەسەاڵت پێویستی بەوە نییە خۆی پاساو بدا ،چونكە بابەتێكە كە لە خۆیدا و لە سروشتی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی‌دا هەیە .بەاڵم دەسەاڵت پێویستی بە رەوایی هەیە. دیــارە رەوایــی دەســەاڵت لە سەر بنەمای ئەو ئامانج و ئامرازانە نییە كە گرووپێكی كۆمەاڵیەتی بەكاری دێنن ،بەڵكوو بەرهەمی سەرچاوەی دەسەاڵتە كە بە پێكهێنانی گرووپێك دروست دەبێ .لە كاتێك‌دا ئەو ئامانجەی پاساوی ئامراز دەدا ،بابەتێكە كە پێوەندی بە داهاتووەوە هەیە، دەســەاڵت بۆ رەوایــی بەخشین بە خۆی پشت بە رابــردوو دەبەستێ .دەتوانین زەبرووزەنگ پاساو بدەین ،بەاڵم قەت ناتوانین رەوایــی پێ بدەین”)٨(. هانا ئارێنت لە بەشێكی دیكەی تێزەكەی‌دا باسی بابەتی “لە خۆ نامۆیی دەسەاڵتی دەوڵەتی” دەكا .بە بــاوەڕی ئارێنت ئەم شتە كاتێك روو دەدا كە دەوڵەتی یاسایی ،وەك دامەزراوەیەك كە بەڕێوەبەری ویستی خەڵكە ،لە هێلێ ئەركە سەرەكییەكانی ال بــدا و كارگێڕانی دەوڵــەت بــو پاراستنی دەســەاڵتــە بــێ پشتیوانەكەیان، وردە وردە زەبــرووزەنــگ لە باتی دەســەاڵت بەكار بێنن .ئارێنت دەێــژێ ”:ئەوەی دەسەاڵت دەبەخشێ بە دامەزراوەكان و یاساكانی واڵتێك، پشتیوانی خەڵكە كــە لــە راســتــی دا بــۆ خۆی درێژەی پەیمانێكی سەرەتاییە كە ئەم دامەزراوە و یاساگەلەی پێك هێناوە .لە دەوڵەتێكی یاسایی دا كە خــاوەن نوێنەرانی پارلەمان بێ ،خەڵك دەســـەاڵتـــداری ڕاستەقینەن و زاڵ ــن بەسەر ئــەو كەسانەدا كە لە حكوومەتدان .سەرجەم ئــەو دامــــەزراوە سیاسیانەی كە ســەرچــاوە و چــۆڕاوەی دەسەاڵتن ،لەگەڵ ئــەوەی پشتیوانی كۆمەاڵنی خەڵك لە دەست بدەن ،بەرەو ڕچان و لە ناو چوون دەچن”.)٩(. بە واتایەكی دیكە ،كاتێك دامەزراوەیەكی بــەڕێــوەبــەری ،بــگــرە ســەركــردایــەتــی حیزبێك یــان دەســەاڵتــێــك بــێ ،چــی دیكە لــە الیــەن ئەو كەسانەەوە كە دەنگیان پێیان داوە متمانەیان پێ نەكرێ ،بە شێوەی یاسایی دەسەاڵتی خۆیان
رۆژنامەی لــە دەس ــت دەدەن .ئــەم دەســەاڵتــە لــە دەســت رۆیشتووە بە هیچ ئامرازێكی دیكە ناتوانرێ قەرەبوو بكرێتەوە ،مەرگەر ئەوە كە بگەڕیتەوە بۆ سەرچاوەی سەرەكی دەســەاڵت كە دەكات خەڵك و دووبارە هەوڵ بدەی كە متمانەیان بە دەست بێنیتەوە .لە راستیدا ئەمەش بنەمایەكی سەرەكی سەرجەم سیستمە دیموكراتیكەكانە: ژیــانــەوەی دەس ــەاڵت لە رێگای هــەڵــبــژاردن و دەنگی خەڵكەوە .لە ڕوانــگــەی هانا ئارێنتەوە ئێستا ئەگەر حكوومەتێك ملكەچی هەڵبژاردن و دەنگی خەڵك نەبێ ،بۆ پاراستی پێگەی خۆی ناچارە پەنا بباتە بەر ئامرازی دیكە و لە ڕاستی‌دا زەبــرووزەنــگ وەك جێگرەوەی دەســەاڵتــە لە دەسچووەكەی بەكار بێنێ .لە كاتی سەرهەڵدانی وەها ڕووداوێك‌دا ،یەكەم هەنگاو بۆ ئەوەی بە تەواوەتی دەسەاڵت لە ناو ببرێ هەڵدەگیردرێ. هەنگاوی دواتر كە دەكاتە سنووربەندی كردنی ئازادی ،گرتنی ڕووناكبیران و داخستنی ژیانی ئاشتیانەی كۆمەاڵیەتییە ،بێ دەربــازبــوون بە دوای هەنگاوی یەكەم‌دا دەست پێ دەكــا .بەم جۆرە سەرجەم كۆمەڵگا دەكەوێتە ناو كێچەڵی قەیرانێكی قووڵەوە و بە تەواوەتی ماناوە شەڕی زەبــرووزەنــگ دژی دەســەاڵت و خــراپ گۆڕان و ناو خاڵی كردنی سەرجەم دامەزراوەكانی دەسەاڵت دەست پێ دەكا .بە وتەی ئارێنت لە وەها دۆخێكدا ”:دەتوانرێ زەبرووزەنگ بكرێ بە جێگرەوەی دەسەاڵت و تەنانەت سەركەوتنێكی بەرچاویش بە دەست بێنێ ،بەاڵم تێچووی ئەم جۆرە سەركەوتنە زۆرە ،چونكە لەم حاڵەتەدا، نەتەنیا خەڵك ڕووبــەڕووی تێچووێكی قورس دەبنەوە ،بەڵكوو دەسەاڵتدارنیش لە سەرمایەی مەعنەوی دەسەاڵتەكەیان تێچوو دەدەن و لە ڕاســت ـی‌دا هــەر دوو ال دۆڕاون . ...ئــەوەی لە دوای دامەزراوەی دەسەاڵت دەمێنێتەوە ،جگە لە بەڕێوەبردنی توندوتیژی شتێكی دیكە نییە)١٠(”. قوواڵیی روانینی هانا ئارێنت لەمەڕ پرۆسەی “لە خۆ نامۆیی دەسەاڵت” و ئاكامەكانی ئەوەیە كە پێ وایە لە ئاكامی ئەم پرۆسەیەدا حكوومەتی زەبــرووزەنــگ دەگــوێــزرێــتــەوە بــۆ حكوومەتی تیرۆر و ترس و لە درێژەدا ڕوونی دەكاتەوە كە ”:توخمی وێرانكەر سەركەوتنی زەبرووزەنگ لە بەرابەر دەسەاڵتەوە ،لە هیچ شوێنێك‌دا بە قـــەدەر حــكــوومــەتــی تــیــرۆر بــە روونـــی خۆی دەرنــاخــا .دی ــارە تــیــرۆر هــەمــان زەبــرووزەنــگ نییە ،چونكە حكوومەتی تیرۆر كاتێك دەبێتە جــێــگــرەوەی حــكــوومــەتــی زەبــــرووزەنــــگ كە دووەمییەكەیان(حكوومەتی زەبرووزەنگ) دوای رووخــانــی هەموو دامــەزراوەكــانــی دەســەاڵت، پــاشــەكــشــە نــاكــا ،بــەڵــكــوو بــە پــێــچــەوانــەوە، كۆنترۆڵی چەقی دەزگای دەوڵەتیی بە دەستەوە دەگرێ.)١١(”. بەم پێیە لە ڕوانگەی هانا ئارێنتەوە ،قەت دەوڵەتێك نەبووە كە بتوانێ بە تەواوەتی پشت ئەستوور بێ بە ئامرازەكانی زەبرووزەنگەوە. چونكە تەنانەت حكوومەت توتالیتێرەكانیش (كە گرنگترین ئامرازی دەسەاڵتدارییان زیندان، تیرۆری پۆلیسی و ئەشكەنجەیە) پێویستی بە بناغەی دەسەاڵتێك هەیە .لە وەها حاڵەتێكیش‌دا ئەم حكوومەتە لە پۆلیسی نهێنی و بەكرێگیراوە هەواڵگرییەكانی پێك دێ. هانا ئارێنت پێ وایە ژیانی مرۆڤ لە ژێر كــاریــگــەریــی ڕووداوە سیاسییەكان دایـــە و ناوەندیی هەموو ئەو ڕووداوانــەش دەسەاڵتی سیاسییە .لــەم ڕووەوە ،ڕاڤـــەی دەســەاڵتــیــی سیاسی ،دەبێتە بابەتی توێژینەوەی ئارێنت .بە باوەڕی ئارێنت ،دەسەاڵتی سیاسی دیاردەیەكە كە سەرچاوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ مرۆڤەكان و پێوەندییە ئازادانە و خۆویستانەكانی نێوانیان. كاتێك دەســەاڵتــی سیاسی بەرهەمی ئیرادەی خەڵك بێ ،زیندووە و دەمێنێتەوە ،بــەاڵم هەر ئان ئەگەری ئەوە هەیە ئەم حكوومەت بكەوێتە دەستی گرووپێكی سەركوتكەر و پاوانخواز و بسڕدرێتەوە و لە ناو بچێ. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1 Hannah Arendt, Macht und Gewalt, Mnchen 1987, S. 36 (2 H. Arendt, a.a.O., S. 37 (3 H. Arendt, a.a.O., S. 44 (4 H. Arendt, a.a.O.; S. ۴۵-47 (5 H. Arendt, a.a.O., S. 50 (6 H. Arendt, a.a.O., S. 52 (7 H. Arendt, a.a.O., S. 54 (8 H. Arendt, a.a.O., S. 53 (9 H. Arendt, a.a.O., S. 57 (10 H. Arendt, a.a.O., S. 55 (11 H. Arendt, a.a.O., S. 51
9
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
سیاسی _ مێژوویی
ژماره٣٦٩ :
رۆژنامەی
حیزبی توودەی ئێران و بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە ئێران دا
( ١٣٦١ـ )١٣٥٧
بەشی چوارەم‌و کۆتایی
د .كامران ئەمین ئاوە و:سیروان مووساپوور «لــبــیــك»وتــنــی حــیــزبــی دێــمــوكــراتــی كوردستانی ئێران بە پەیامی ئیمام بۆ خەڵكی كوردستان ،پێكهێنانی هەیئەتی نوێنەرایەتی گەلی كورد بۆ وتووێژ لەگەڵ هەیئەتی نێردراوی دەوڵەت ،پێشنیاری گەاڵڵەی جۆراوجۆر لەالیەن هەیئەت و دواتــر گەاڵڵەی ٦ماددەیی حیزبی دێموكراتی كوردستان ،ناردنی هەیئەتی حیزبی دێــمــوكــراتــی كــوردســتــان بــۆ دیتنی خومەینی و بنی‌سەدر و هێندێكی دیكە لە بەرپرسانی كۆماری ئیسالمیی ئێران لــەو هەواڵنە بوون كــە بــۆ چ ــارەس ــەری ئاشتییانەی مــەســەلــەی كــــورد دران .ه ــەوڵ ــی حــیــزبــی دێــمــوكــراتــی كوردستان لەگەڵ پشتیوانیی حیزبی توودەی ئێران و هــەروەهــا دانــی گــەاڵڵــەی جــۆراوجــۆر بۆ وێنە پێشنیارگەلێك بۆ تەكمیلی گەالڵەی «خودگەردانیی كوردستان» بۆ چارەسەركردنی ئاشتییانەی مەسەلەی كورد ڕووبــەڕوو بۆوە. ڕاستییەكەی ئەوە بوو كە بەرپرسانی كۆماری ئیسالمیی ئێران بە سەرنجدان بە شوناسی سیاسی و ئایدۆلۆژیكی خۆیان نە «بالقوە» و نە «بالفعل» توانایی چارەسەری ئەم مەسەلەیان نەبوو و باوەڕیان بە مافە سیاسییەكانی گەالنی ئێران نەبوو .ئەوان زیاتر لە فكری بەدەستهێنانی كــاتــی زیــاتــر بــۆ پێكهێنانی دووبـــەرەكـــی و الوازكردنی هێزە سەرەكییەكانی بزووتنەوەی نەتەوەیی كــورد بەتایبەت حیزبی دێموكراتی كوردستان و كۆمەڵە و هێرشی دووب ــارە بۆ كوردستان لە كاتی گونجاودا بوون .ئیددیعای بنی ســەدر ،ســەرۆك كۆماری ئەوكاتی ئێران، لە بانەمەڕی ئــەو ســاڵــەدا لەسەر ڕازیبوونی دەوڵەت و ڕێبەرایەتیی شۆڕش لەگەڵ گەاڵڵەی شەش ماددەیی (پێشنیاری حیزبی دێموكراتی كوردستان) لە هێندێك گۆڕانكاریی ناسراو و ئاشكرا تێ‌نەپەڕی .بنی ســەدر لە وتــارەكــەی خــۆی‌دا ڕاگەیاندنی ئــەم گەاڵڵەیەی بە دانانی چەك لەالیەن كوردەكانەوە بەستەوە .حیزبی تــوودەی ئێران لە زۆربــەی ژمارەكانی «نامە مردم» دا خوازیاری كۆتایی هێنان بە «شەڕی بــراكــوژی» لە كوردستان بە بــاوكــردنــەوەی گەاڵڵەی دەسكاریكراوی شەش ماددەیی لەالیەن دەوڵــــەت بـــوو ،كــارێــك كــە هــەرگــیــز دەوڵـــەت جێبەجێی نەكرد .بە سەرنجدان بە هەڵوێستەكانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران لەپێوەندیی لــەگــەڵ كــۆمــاری ئیسالمی ،حیزبی ت ــوودەی ئێران ئەمجارە زیاتر نووكی هێرشەكانی خۆی لە پێوەندیی لەگەڵ تێكهەڵچوونە نوێیەكانی كوردستان لە بانەمەڕی ٥٩بۆ الی كۆمەڵە ڕادەگــرت ،ئەوانی بە هاندەری دەسپێكردنەوە و پەرەسەندنی شەڕ دەزانــی ( )19و ســەرەڕای ئاماژەگەلێك كە لە «نامە مــردم»دا بۆ ڕۆڵی پاڵنەرە شەڕ هەاڵیسێنەرەكانی هەر دوو الی دەكــــرد ،كــۆمــەڵــەی وەك فــاكــتــەری ســەرەكــی و» گــروهــەكــی شــەڕفــرۆش و دژە شــۆڕش» دەناساند كە بە پــێــڕەوی كــردن لە «ئامانجە شەیتانییەكان»ی ئیمپریالیزمی ئەمریكا ئاگری ()20 شەڕی لە كوردستان بەرپا كردووە». هاوكات ڕێكخراوی چریكە فیداییەكانی گەلی ئێران ـ لقی كوردستان ـ و حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران لە پەیامی هاوبەشی خۆیان لە سێهەمی جۆزەردانی ٥٩بۆ «گەلی قارەمانی ئــێــران و هێزە پێشكەوتنخوازەكان» وێــڕای ئاماژە بە ئاگری شەڕی داسەپاو لە كوردستان و ڕۆڵی سەرەكی بەڕێوبەرە شەڕهەاڵیسێنەرەكان لە دەســەاڵت‌دا ،بۆ پتەوكردنی ڕیزەكانی هێزە دژە ئیمپریالیستەكانی واڵتەكەمان و پێشگرتن لە شــەڕی براكوژی لە كوردستان داوایــان لە بەنی ســەدر كــرد بــیــروڕا ڕیفۆمخوازییەكەی دەوڵــــــــەت ســـــەبـــــارەت بــــە شـــــەش بــنــەمــای
خودموختاریی پێشنیاركراو لــەالیــەن حیزبی دێــمــوكــراتــی كــوردســتــانــی ئــێــران ،ڕاگەیاندنی ئاگربەست و هەڵگرتنی گــەمــارۆی ئابووریی لەسەر كوردستان بۆ كرانەوەی كەشوهەوای پێویست بۆ چارەسەری ئاشتییانەی مەسەلەی كــوردســتــان» بــە ڕەســمــی ڕابگەیەنێ .حیزبی تــــوودەی ئــێــران وێـــڕای بــاوكــردنــەوەی ئەو پەیامە لە ژمــارە ٢٤٦ی «نامە مــردم» لە ٨ی جۆزەردانی ٥٩دا ،لەسەر داوای غەنی بلووریان ڕایگەیاند»لە تاوتوێكردنی ڕیشە و بكەرەكانی ێ هەاڵیسانەوەی شــەڕی براكووژی سەرلەنو لە كوردستان بۆچوونی حیزبی توودەی ئێران لەگەڵ بۆچوونە ڕاگەیاندراوەكانی نێو پەیامە باسكراوەكە وەكیەك نییە» .حیزبی تــوودەی ئــێــران لــەڕاســتــی‌دا بــە شــێــوەی «دایــــی جــان ناپلیۆن»انە بەردەوام بەدوای شوێن پێی پیالنی ئیمپریالیزم و دەسوپێوەندەكانی سەر بە ئەو لە مەسەلەكانی كوردستاندا دەگەڕا. بێ‌شك لە كاتی شەڕە نێوخۆییەكان‌دا، دەستوپێوەندەكانی سەر بە ڕێژیمی ڕووخاوی شــا دەیــانــتــوانــی و دەیــانــویــســت لــە ئ ــاوی لێڵ مــاســی بــگــرن ،ب ــەاڵم بــوونــی وەه ــا كەسانێك زۆر كەم بــوو ،نەیدەتوانی هۆكاری سەرەكی ئەم ڕووداوانــە و نیشاندەری ڕاستییەكانی نێو كۆمەڵگەی كــوردســتــان ب ـێ .ئــاوڕدانــەوەیــەكــی دووبارە لە پێشهاتەكانی كوردستان دەری دەخا كە س ــەرەڕای هەوڵەكانی حیزبی دێموكراتی كــوردســتــان و دواتــریــش ڕێــكــخــراوی چریكە فیداییەكانی گەلی ئێران ـ ڕێكخستنی كوردستان ـ و داواكــــاریــــی و هــەوڵــە بــەردەوامــەكــانــی حیزبی تــوودەی ئێران بۆ ڕاگەیاندنی فەرمیی گ ــەاڵڵ ــەی شـــەش مـــاددەیـــی دەس ــك ــاری‌ك ــراو، هەرگیز حاكمییەتی ئێران ئامادەی ڕاگەیاندنی ئــەو گــەاڵڵــەیــە نــەبــوو ،درێــــژەی بــە هــێــرش و كوشتارەكانی لە كوردستان دا .كارێك كە لە كۆتایی‌دا بوو بە هۆی درێژەكێشانی شەڕ لە كوردستان و كارەسات و ماڵوێڕانییەكانی دواتر. لەڕاستی‌دا ئەمە ڕێبەرانی كۆماری ئیسالمی بــوون كــە ســـەرەڕای دەربــڕیــنــە درۆیینەكانی خۆیان خەریكی ئاڵۆزكردن و كێشە سازكردن بــۆ كــوردســتــان و س ــەرك ــوت و كــوشــتــاری جیابیران بوون .بۆ دەسەاڵتدارێتیی بناژۆخوازی ئیسالمیی ئــێــران بــوونــی هــێــزە دێــمــوكــرات و جیابیرەكان لە كوردستان و تەشەنەسەندنی ئــەم داواكــاریــیــە بۆ ناوچەكانی دیكەی ئێران نەیدەتوانی شتێكی دڵخواز بێ .چونكە پێكهێنانی حكوومەتە خودموختار یان خۆبەڕێوەبەرەكان، كۆمەڵگە بــەرەو دووركــەوتــنــەوە لە نــاوەنــد و بــە كـــردەوە پێكهێنانی كۆمەڵگەیەكی فیدراڵ ێ كە ئەمەش دژایەتی لەگەڵ بیرو پاڵ پێوەدەن بۆچوونە نــاوەنــدگــەرا‌و دەســەاڵتــخــوازانــەكــەی ڕێبەرانی ئیسالمی ،كە ئــامــادەی قبووڵكردنی هێزە جیابیرەكان نەبوون ،هەبوو .لە ڕوانگەی ئەوانەوە هەر چەشنە داخوازیی خودموختاری سەقامگیریی كۆمەڵگە‌و یەكپارچەیی ئێران و یەكگرتوویی ئوممەتی ئیسالمی تووشی مــەتــرســی دەكــــــرد .كـــەواتـــە تــەنــیــا ڕێــگــەی چارەسەری وەها كێشەگەلێك ،فریودان ،پیالن‌و فێاڵكردن ،پێكهێنانی ناكۆكیی‌و دووبــەرەكــی لەنێو هێزە جیابیرەكانی كۆمەڵگە و سەركوتی هەرچەشنە هاوارێكی ئازادیخوازانە لە واڵت‌دا بوو ،كردەوەیەك كە كۆماری ئیسالمی هەرگیز لە بەكارهێنانی‌دا تەنەخی نەكردووە. درێــژەكــێــشــانــی شــەڕ لــە كــوردســتــان، هــێــرش و كــوشــتــاری خــەڵــك ل ــەالی ــەن هێزە سەركوتكەرەكانی ئیسالمی ،بێ‌متمانەیی هێزە شۆڕشگێڕەكانی كوردستان بە دەوڵەت ،بوو بە هۆی توندتربوونی ناكۆكییە نێوخۆییەكانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران‌و جیابوونەوەی تــاقــمــی حـــەوت كــەســی‌و پێكهاتنی «حیزبی دێموكراتی كوردستان ـ پێڕەوانی كۆنگرەی چوارەم» بە پشتیوانیی حیزبی توودەی ئێران لە ٢٩ی جــۆزەردانــی .١٣٥٩ئەم جیابونەوەیە لە سەردەمێك‌دا كە كۆماری ئیسالمیی ئێران كەڵكی لــە تـــەواوی شــێــوازە نامرۆییەكان بۆ سەركوتی بزووتنەوەی كورد وەردەگرت ،بوو بەهۆی الوازیــی ئەم بزووتنەوەیە‌و لەتبوونی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئــێــران ،وەك یەكێك لە هێزە سەرەكییەكانی‌و بە الڕێ‌دابردنی بەشێكی گەورە لە هێزە شۆڕشگێڕەكانی كورد
و لە كۆتایی‌دا سەركوتی خودی ئەوان لەالیەن ڕێژیمی ئیسالمی ئێرانەوە )21(.ئەم جیابوونەوەیە لەگەڵ خۆشحاڵیی حیزبی تــوودەی ئێران‌و لە ســەرەوەش ـی‌دا دوكتۆر كیانووری ڕووبــەڕوو بۆوە .دوای ئەم جیابوونەوەیە هەڵسوكەوتەكانی دوژمــنــدارانــەی حیزبی ت ــوودەی ئێران لەگەڵ حیزبی دێــمــوكــراتــی كــوردســتــانــی ئــێــران زۆر توندتر ب ــۆوە‌و گەیشتە لوتكە ،بــە شێوەیەك كە «نامە مــردم» بووبە ئۆرگانی ڕاگەیاندنی هێرش‌و بوختان‌و تۆمەت بۆ هەڵبەستنی ناڕەوا بــۆ حیزبی دێــمــوكــراتــی كــوردســتــانــی ئــێــران. حیزبی توودەی ئێران لە باڵوكراوەكانی‌دا وەك «الت‌ولــــووت» و «بەكرێگیراوانی بەعس»، «باندی قاسملوو» « ،جیرەخۆرانی ناتۆ» و كۆمەڵەی سیاساختە» ناوی دوكتۆر قاسملوو و هـــەزاران پێشمەرگەی حیزبی دێموكراتی كــوردســتــان‌و كۆمەڵەی دێنا كــە لــە بەرامبەر هێرشەكانی هێزە چەكدار‌و سەركوتكەرەكانی كۆماری ئیسالمی بەرگرییان لە ئازادیی‌و مافی دیاریكردنی چارەنووسی خەڵكی خۆیان دەكرد. پێوەری هەموو ئەم تۆمەتانەش قورس بوونی پێگە‌و ئێعتباری حیزبی ت ــوودەی ئێران بوو. لێرەدا بە پشت بەستن بە «نامە مردم» ئاماژە بە چەند نموونەیەك لەو تۆمەتانە دەكەین: ــــ قاسملوو لەمێژە لەپێوەندیی لەگەڵ ئیمپریالیزمی ئەمریكا ،ئەڵمانیای ڕۆژئاوا ،ناتۆ‌و بەعسی ئێراق كــار بــەم پیالنە شومەی دەكــا. هۆلەند بە نوێنەرایەتی ناتۆ و بوودجەكەی ٩ میلیۆن دۆالری بــۆ «ئــازادیــی گەلی كــورد» و «دەســتــەبــەربــوونــی مافەكانی» لــە ئیختیار ئــەو نــاوە )22( .وەهــا ئیددیعایەك هیچكات نە لــەالیــەن حیزبی ت ــوودەی ئێران و نە لەالیەن دامەزراوە نێوخۆیی‌و دەرەكییەكان نەسەلمێنرا. ســەرنــجــڕاكــێــش ئ ــەوە كــە ،دەوڵــەتــی ئەمریكا بەهۆی هەڵوێستە چەپەكانی دوكتۆر قاسملوو تــا پــێــش تــیــرۆركــردنــی نـــاوبـــراو بــە دەســتــی دەسوپێوەندەكانی كــۆمــاری ئیسالمیی ئێران هەرگیز ئامادە نەبوو ویزای سەفەر بۆ ئەمریكا بدا بە دوكتۆر قاسملوو. ــ لە كۆتاییەكانی پووشپەڕی (نزیكەی ٢٨ی مانگی پووشپەڕ) قاسملوو لە شوێنێك بەناوی «ق ــەاڵدزێ« دیالۆگ و چاوپێكەوتنی لەگەڵ «بەختیاری خائین» هــەبــووە ...بێ‌شك قاسملوو ئــەم بەكرێگیراوەی بەعسی عێراق، ناتۆ و ئیمپریالیزمی ئەمریكا كە ڕەزیالنە درۆ لەگەڵ گەلی كورد دەكا‌و خەنجەری جینایەت لە پشتەسەرییەوە تیژ دەكا ،چارەنووسێكی باشتر ()23 لە بەختیار و محەمەدڕەزا و ...نابێ. ــ بەپێی زانیارییەك كە بە دەستمان گەیشتووە ،لە ڕێكەوتی ٢٥ـ ٢٠ی بانەمەڕی ٥٩لە نزیك گوندێك بەناوی هەڵەبجە لە عێراق، لە پەنا ناوچەیەكی سەربازی لە خانوویەكی لە بتوون دروستكراو ،شێخ عوسمانی نەقشبەندی، نوێنەری قاسملوو ،سدیق كەمانگەر نوێنەری كــۆمــەڵــە چاوپێكەوتنیان لــەگــەڵ ئــووەیــسـی‌و ()24 پالیزبان و ئەشرەف كردووە. ناكۆكیی سیاسیی حیزبی تــوودەی ئێران لەگەڵ حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران‌و كۆمەڵە ،ئاڵۆزبوونی بارودۆخی كوردە توودەییەكان لە كوردستان ،گرتن‌و زیندانی كــردنــی ئــــەوان لــەالیــەن حــیــزبــی دێــمــوكــراتــی ()25 كــوردســتــانــی ئ ــێ ــران‌و كــۆمــەڵــە ل ــەالی ــەك و بــەرتــەســكــبــوونــەوەی مــەیــدانــی چاالكییە ئاشكراكانی حیزبی توودەی ئێران ـ تەشكیالتی كوردستان ـ و گیرانی ئەندامانی لەالیەن هێزە ئەمنییەتیەكانی كۆماری ئیسالمی ،قەدەغەكرانی باڵوبوونەوەی «نامە مردم» و ...لێ‌كەوتەوە. كوردە توودەییەكان سەرەڕای بڕوا‌و ئیمانیان بە مافی دیاریكردنی چارەنووسی نەتەوەكان‌و چـــارەســـەری ئــاشــتــیــیــانــەی مــەســەلــەی كــورد لــە ئــێــران ،بــە ســەرنــجــدان بــە سیاسەتەكانی حیزبی تــوودەی ئێران‌و بەرگری لە كۆماری ئیسالمیی ئێران ،هەرچی زیاتر لە كۆمەڵگەدا گۆشەگیربوون ،حاڵەتی «مریشكی بــووك و سەرەخۆشی»یان بەخۆوە گرتبوو. درێژەدانی سیاسەتی داكۆكی لە كۆماری ئیسالمی لــەالیــەن حــیــزب تــا كــاتــی هێرشی سپای پاسداران بۆ سەر ڕێبەرایەتییەكەی لە رێبەندانی ١٣٦١نە تەنیا كاریگەرییەكی زۆر خراپی لەسەر بــزووتــنــەوەی نەتەوەیی كورد
لە ئێران دانــا ،بەڵكو خەسارێكی جیددیی بە ئێعتبار‌و پڕستیژی مێژوویی ئەو حیزبە گەیاند‌و بەكردەوە بوو بەهۆی شكستی سیاسەتەكانی، گرتن ،ئەشكەنجە‌و ئێعدامی بەشێكی زۆر لە ڕێبەرایەتی ،كــادر و ئــەنــدام و الیەنگرەكانی. ژیــانــی ســیــاســی بــەپــێــچــەوانــەی خۆشبینییە گوماناوییەكانی ڕێبەرایەتی حیزبی تــوودەی ئێران سەبارەت بە ڕێبەریی « لێبڕاو و پڕ لە زانایی و لێزانیی ئیمام خومەینی « لەسەریەك نادروستبوونی سیاسەتەكانی ئەوانی نیشان ()26 دەدا. ڕێــبــەریــی حــیــزبــی تــــوودەی ئــێــران لە سالی ٦١بەسەرنجدان بــە ڕاپۆرتگەلێك كە لە سەرچاوە جیاوازەكانەوە پێی دەگەیشت و ســەرەڕای ئەزموونی چوار ساڵ سەركوت و خنكاندنی دەنگی هێزە جیابیرەكان لە ئێران‌و دانــنــان بە «ئــەگــەری س ــووڕان بۆ ڕاســت» لە دەسەاڵتدارێتیی كــۆمــاری ئیسالمی ،هێرشی هێزە ئەمنییەكان بۆ سەر حیزب و لە ئاكام‌دا ڕاوەدوون ــان‌و گرتنی كــادر‌و ئەندامانی ،هەروا گەشبینانە لە چاوەڕوانی جێبەجێبوونی «یاسای حیزبەكان» لە ئێران مایەوە ،بەكردەوە ئەندامانی حیزبی بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ مەترسی‌و دەسپێكی چاالكیی نهێنی ئــامــادە نەكردبوو، كەئەمە بــوو بەهۆی دروستبوونی خەیااڵت‌و گومان لەنێو ئەندامانی حیزب لە پێوەندیی لەگەڵ داهاتووی ڕوونی سیاسەتەكانی حیزبی توودەی ئێران دەرهەق بە كۆماری ئیسالمی. بــە شكستی ســیــاســەتــی «یــەكــگــرتـن‌و ڕەخــنــەگــرتــن» و هێرشی هــێــزە ئەمنییەكانی كۆماری ئیسالمی لە دوو قۆناغ‌دا (ڕێبەندانی ٦١ و بانەمەڕی )٦٢بۆ سەر ڕێكخراوە حیزبییەكانی لە سەرانسەری ئێران و دەسپێكردنی گرتن‌و ڕاوەدوون ــان ــی ئەندامانی ،كــادرەكــانــی حیزبی توودەی ئێران لە ئێران بەگشتی‌و لە كوردستان بەتایبەتی ،دەبــووایــە ب ــەدوای سەرپەنایەك‌دا بگەڕێن بۆ ئەوەی لەالیەن هێزە ئەمنییەتییەكانی كــۆمــاری ئیسالمیی ئــێــران كــە تــا مــاوەیــەك لــەوەپــێــش ب ــە بــەشــێــك ل ــە هــێــزە دروســــت‌و وەفادارەكانی شۆڕش دەهاتنە ئەژمار ،تووشی ()27 گرتن ،ئەشكەنجە‌و ئێعدام نەبنەوە. لە وەها بارودۆخێكی هەستیاردا حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران لە ڕێگەی «ڕادی ــۆ دەنگی كوردستان» ئامادەیی خــۆی بۆ یارمەتیدانی توودەییەكان ڕاگەیاند .ژمارەیەك لە ئەندامانی حــیــزب لــەگــەڵ بــنــەمــاڵــەكــانــیــان بــە هیممەتی پێشمەرگەكانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران بۆ شوێنە هێمنەكانی كوردستانی عێراق گوێزرانەوە. بەشێكی زۆر لــە ئــەنــدام‌و كــادرەكــانــی حیزبی توودەی ئێران ـ تەشكیالتی كوردستان ـ ، حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران ـ پێڕەوانی كۆنگرەی چـــوارەم ـ و ڕێــكــخــراوی فیداییانی گەلی ئێران زۆرینە (ئەكسەرییەت) ـ تەشكیالتی كوردستان ـ لەگەڵ هێرشی هێزەكانی سپای پــاســداران‌و بە هەڵوشاوە ڕاگەیاندنی حیزبی توودەی ئێران‌و پێكهێنانی شانۆی تەلەویزیۆنیی بەشێك لــە ڕێــبــەرانــی حیزبی تـــوودەی ئێران كە لەژێر ئەشكەنجە نامرۆییەكان‌دا ناچار بە پەشیمانی‌و ڕەتــكــردنــەوەی حیزب‌و دنیابینیی ماركسیزم كــرابــوون ،ڕەوانـ ــەی كوردستانی ئێراق بوون ،لە مەقەڕەكانی حیزبی كۆمونیستی عــێــراق جــێــگــیــربــوون .ئـــەوان زیــاتــر لــە چــوار ســاڵ لــە دژوارتـــریـــن بـــارودۆخـــدا بــە هیوای ڕێكخستنەوەی نوێ‌و ئەگەری دەسپێكردنەوەی خەباتی چەكدارانە لە كوردستان لە چاوەڕوانیی بــڕیــارەكــانــی ڕێــبــەرایــەتــیــی حــیــزبــی تـــوودەی ئێراندا مانەوە .بایەخ نەدانی ڕێبەرانی حیزب بــە چــارەنــووســی ئ ــەم كــەســانــە ،بـێ‌كــاریــگــەر بوونی ڕێبەرایەتی كە تێكەڵ بە قووڵبوونەوەی ناكۆكییە نێوخۆییەكان و جیابوونەوە بەردەوام‌و بــێــزاركــەرەكــان لــە حیزبی تـــوودەی ئــێــران‌دا بــوو ،بــەرەبــەرە بــوو بە هــۆی گــەڕانــەوەی ئەو كەسانە بۆ ئێران ،چوون بۆ یەكێتی سۆڤیەت یان واڵتانی ئورووپایی .سەرەنجام نزیك بە تەواوی كادر‌و ئەندامەكانی ڕێكخراوی ئەیالەتی حیزبی توودەی ئێران ـ تەشكیالتی كوردستان ـ لە دەرەوەی واڵت بە دەركردنی ڕاگەیاندراوێك لە ١٠ی خاكەلێوەی ١٣٦٩بە فەرمی ڕەخنەیان لە هەڵوێستەكانی ئەو حیزبە لەپێوەندیی لەگەڵ
ئێران‌و كوردستان گرت ،ڕیزی خۆیان لە حیزبی ت ــوودەی ئێران جیا كـــردەوە .لە بەشێك لەو ڕاگەیاندراوەدا كە ڕوو بە خەڵكی بەشەڕەفی ئێران‌و نەتەوەی خەباتگێڕی كورد بوو ،هاتووە: « ئێمە ئەندامانی حیزبی تــوودەی ئێران، چ پــێــڕەوانــی پــێــشــووی كــۆنــگــرەی چ ــوار و چ ئەندامانی كــوردی ڕێكخراوەكانی حیزبی لە كوردستاندا ،كە لە سیستمێكی بوروكراتیك‌و بە دوور لە ڕاستەقينەكانی نوێی ژیان دەژیان و لــەژێــر كارتێکەردنی ســیــاســەت‌و ك ــردەوەە هەاڵوییەکانی حیزبی تــوودەی ئێراندا بووین، چ بــە تێکرایی و چ بــە تــاک ت ــاک ،بــە نــۆرەی خۆمان ،خۆ بە هاوبەش و بەرپرسی هەڵەكانی حیزب لە مەڕ مەسەلەی گشتی شۆڕشی ئێران ()28 و بەتایبەتی مەسەلەی كورد دەزانــیــن ».بە دەركــردنــی ئــەم ڕاگــەیــانــدراوە نــەمــران غەنی بــلــوریــان‌و محەمەدئەمین سیراجیش كــە لە ئەندامانی ڕێبەرابەتی حیزبی تــوودەی ئێران بوون ،بە دەركردنی ڕاگەیاندراوێك پشتیوانییان لەم حەڕەكەتە ناڕەزایەتییە كرد و لە حیزبی تــــوودەی ئــێــران هــاتــنــەدەر )29( .بــەم شێوەیە زۆربەی كادر‌و ئەندامانی ڕێكخراوی ئەیالەتی حیزبی توودەی ئێران ـ كوردستان كە بەزۆری لە دوای شۆڕشی ٥٧بە باوەڕ بە سۆسیالیزم‌و هیوادار بە چارەسەری ئاشتییانەی مەسەلەی كــورد چووبوونە نێو حیزبی تــوودەی ئێران، وێڕای ڕەخنەگرتنی ئاشكرا لە هەڵوێستەكانی ڕابـــردوو ،بۆ هەمیشە مااڵئاواییان لە حیزبی توودەی ئێران و ڕێبازە سیاسییەكەی كرد.
.٥٩
سەرچاوەو ڕوونکردنەوەکان: .19پرسش و پاسخ .)١٩( ٩ .20نامە مردم شمارە ٢٦ ،٢١١فروردین ٥٩ .21نامە مردم شمارە ١٤ ،٢٢٥اردیبهشت ٥٩ .22نامە مــردم شمارە ١٧ ،٢٢٨اردیبهشت
.23ســــەبــــارەت بـــە حــیــزبــی دێــمــوكــراتــی كوردستانی ئێران ـ پێڕەوانی كۆنگرەی چواریش ســــەرەڕای پشتیوانی ئ ــەوان لــە ئینقالب ،پێش بە چاالكییەكانیان لــە كــوردســتــان گــیــرا ،ئەندامانیان تووشی ئازار و ڕاوەدونان و تەنانەت گیران و ئێعدام بــوونــەوە .نەمر ناسر خۆشكەالم ئەندامی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران ـ پێڕەوانی كۆنگرەی چوار بوو كە لە ساڵی ٦١گیرا و لە ٤ی بانەمەڕی ٦٢ لە شاری بانە گوللەباران كرا. .24نامە مردم شمارە ١٨ ،٢٧٨تیر ١٣٥٩ .25نامە مردم شمارە ٢٠ ،٣٠٥مرداد ٥٩ .26نامە مردم شمارە ٢ ،٣١٥شهریور ٥٩ .27بەپێی وتەی حیزبی توودەی ئێران نەمر مستەفا شــاروێــرانــی و ناسرهاشمی لە ئەندامانی تەشكیالتی كوردستانی حیزب لەالیەن كۆمەڵە تیرۆر كران. .28ئیحسان تەبەری لە «كورە آزمون تاریخ» ڕوو بە هێندێك لە كۆمەڵە بە ئیستالح چەپەكان بە لێبڕاوییەوە دەڵێ »:ژیانی سیاسی نیشانی داوە كە بەپێچەوانەی ڕەشبینی هێندێك لە كــۆڕ و كۆمەڵە بە ئیستالح چەپەكان كە پێیان وابــوو ئێمە لەژێر ڕێبەرایەتی نوێنەرانی وردە بورژوازییەكی دواكەوتوو دایــن و هەربۆیە تەنیا بــەرەو فاشیزم دەڕۆیــن (!) بەپێچەوانەی كەسانیك كە لەالیەنی چەپەوە پێشبینیی ئێمەیان لەبارەی الیەنە پێشكەوتووەكانی ڕێبازی سیاسی ئیمام نەدەبینی ،ڕووداوەكــــان بە هەموو هــەوراز‌و نشێوییەكانیانەوە ،لەسەریەك دروستیی پێشبینییەكانی ئێمەیان دەرخست‌و ئێستا هیوادارین كە هــەر ئــەم پێش بینی كردنە دروستانە لە ساڵی داهاتووش نیشان بدا .نوشتەهای فلسفی اجتماعی، جلد دوم ص ،٢٨٨چاپ دوم ،١٣٨٥انتشارات حزب تودە ایران. .29دوای هــێــرشــی ســەرانــســەریــی هــێــزە ئەمنییەكان بۆ سەر حیزبی تــوودە ئێران و گرتنی ئەندامانی تەشكیالتی كوردستان ،نەمران حەسەن قزڵجی ،عەلی گــەالوێــژ ،رەزا شەڵتوكی ،مــورتــەزا بــابــاخــانــی ،كــەســرا ئــەكــبــەری كــوردســتــان ،حەمید موسس غەفاری ،تاهیر ئیمامی پوور و یاروەیسی لە زیندانەكانی كۆماری ئیسالمیدا شەهید بوون. .30لـــێـــکـــدابـــڕان ،پـــێـــداچـــوونـــەوەیـــەک بە سەرچۆنێتی پێکاتنی پــێــرەوانــی کــۆنــگــرەی چــوار، حوسین بەخشی ،الپەرەی ٩١ـ ٩٠ .31سەرچاوەی پێشوو.
8
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣٩ :
رۆژنامەی
تێرۆریزمی دەوڵەتیی کۆماری ئیسالمیی ئێران
رەحمان پیرۆتی تێرۆریسم« ،بەکارهێنانی بەرنامەبۆداڕێژراوی تــوونــدوتــیــژی ،یـــان هـــەڕەشـــەی بــەکــارهــێــنــانــی توندوتیژی وەکــوو کەرەستەیەکی مەشروع بۆ دەستەبەرکردنی ئامانجی سیاسی ،مەزهەبی، ئــیــدئــۆلــۆژیـک‌و هــتــد .لــە ڕێــگــای بــاوکــردنــەوەی ترس‌و بە پێشێلکردنی هەموو نۆرم و پرەنسیپە یاسایی و ئەخالقییەکانە» .ئەوە دەکرێ تاریفێکی مەنتقی بێ ،بەاڵم بەو هۆیە کە چەمکی تێرۆریسم، بەستراوەتەوە بە چۆنیەتی لێڕوانین‌و گۆشەنیگای الیــەنــە نــەیــارەکــان و شــێــوازی دەستەبەرکرانی ئامانجەکان ،تا ئێستا پێناسەیەکی گشتگیر بۆ تێرۆریسم بوونی نییە و زۆر جار لەگەڵ تاریفی «توندوتیژی سیاسی» و «تاوانی سیاسی» تێکەڵ بووە. تێرۆریسم شێوازی جۆراوجۆر‌و مەیدانێکی مەفهومی ڕەهای هەیە ،بەاڵم بە حوکمی ئەوەی کە دەوڵەتەکان خــاوەن دەســەاڵت‌و سەرچاوەی مــاڵــی ،هــێــزی س ــەرب ــازی رێــکــخــراو ،پشتیوانی دیپڵۆماتیک‌و دەزگای میدیا‌و ڕاگەیاندنی کاریگەرن، «تیرۆریسمی دەوڵــەتــی» بــە ســەرەکـی‌تــریــن و مەترسیدارترین شــێــوازی تیرۆریسم دادەن ــرێ. تیرۆریسمی دەوڵەتی ،واتا کەڵک‌وەرگرتنی دەوڵەت لــە ستراتێژی‌یەکی تایبەت بــۆ بــاوکــردنــەوەی تــونــدوتــیــژی‌و ت ــرس و تــۆقــانــدن بــە مەبەستی بەرەوپێش‌بردن‌و ئاڕاستەکردنی ئەو سیاسەتانەی کە بە شێوە یاسایی‌و ئاسایی تێیاندا سەرکەوتوو نەبووە. ستراتێژی تیرۆریسمی دەوڵەتی ،بە گوێڕەی بۆچوونەکانی «ویلیام دی پێردیۆ» ،نووسەر‌و بیرمەندی سیاسی ،بە گشتی دەرەنــجــامــی ئەو شێوە کردەوانەی ژێرەوەیە: چاالکییە سیاسییەکانی یــەک دەوڵــەت .1 بەرامبەر بە خەڵکەکەی لە ڕێگەی باڵوکردنەوەی تــونــدوتــیــژی‌و تــرس ،کــە بــۆی هەیە بــە شێوەی کۆنترۆڵی ڕاگەیاندنەکان‌و رۆژنامە‌و مێدیاکان، ئەشکەنجە‌و ئازار ،دادگایی کردنی نادادپەروەرانە، موهه‌ندیسی کردنی خۆپێشاندان‌و ڕێپێوانەکان ،و لەسێدارەدانی خێرا و بەپەلە و بەرباڵو ئەنجام بدرێن. هێرشی چەکداری هێزی نیزامی یەک .2 دەوڵەت بۆ سەر ئامانجەکانی دەوڵەتێکی دیکە کە لەو ناوەدا ژیان‌و گیانی خەڵکی مەدەنی بکەوێتە مەترسیەوە. حـــەولـــدان ب ــۆ لـــەنـــاوبـــردن‌و ح ــەزف .3 کردنی بەرپرسان‌و دیپڵۆماتکارانی واڵتانی دیکە؛ واتـــا ســازمــانــدانــی شــاخ ـە‌و جــوخــەی تــیــرۆر لە سەرتاسەری واڵتانی جیهان. داگیرکردنی نیزامی یەک واڵت ،چ بە .4 شێوەی ڕاستەوخۆ‌و چ لە ڕێگەی دامەزراندنی پێگەی عەمەلیاتی. چاالکی نهێنی‌و شاراوەی یەک دەوڵەت .5 بــۆ لــەســەر کــار ڕاگــرتــن یــا لــەدەســەاڵت خستنی دەوڵەتێکی دیکە. بەکارهێنانی دەستوپێوەندەکان‌و گروپە .6 نیزامییەکان لە واڵتانی دیکە ،بۆ لە دەسەاڵت خستنی حکوومەتی ئەو واڵتانە‌و دواتــر کۆنترۆڵکردن و بەدەستەوەگرتنی دەسەاڵت. پشتیوانی‌و پشتگیری لەو دەوڵەتانەی .7 کــە مــافــی بــڕیــاردانــی خــەڵــک رەد دەک ــەن ــەوە و سەرەڕۆیانە و لە رێگەی قۆڕخکردنی دەسەاڵت و دامەزراندنی دیکتاتۆڕی حوکمی واڵت دەکەن. فــرۆشــتــن نــایــاســایــی و راگــواســتــنــی .8 چەکوچۆڵ و تەسلیحات بۆ باڵوکردنەوەی شەڕە نــاوچــەیــی و هەرێمییەکان ،و تێکدانی حەولە ئاشتیخوازەکان بۆ گەیشتن بە رێگاچارەیەکی سیاسی و کۆتایی هێنان بە کێشەکە. پەرەپێدان یــان ئەنجامدانی تاقیکاری .9 ئــەتــۆمــی ،کــە لــەوانــەیــە کــوشــتــاری بــەکــۆمــەڵ و رەشەکوژی و تێکچوونی ژینگەی لێدەکەوێتەوە. ئــەگــەر بــۆچــوونــەکــانــی پــێــردیــۆ بــە پــێــوەری هەڵسەنگاندنی تیرۆریسمی دەوڵــەتــی دابنەین، بــەشــێــک لــە زلــهــێــزەکــانــی جــیــهــان و دەســەاڵتــە ناوچەیی و هەرێمییەکان دەکــەونــە نــاو لیستی واڵتانی تیرۆریستییەوە .یەکێک لەو واڵتانەی کە
بــەردەوام پێگەی شیاوی خۆی لە ریزی واڵتانی تیرۆریستی و پشتیوانانی تیرۆر لە سەرتاسەری جیهان پــاراســتــووە ،کــۆمــاری ئیسالمی ئێرانە. سیاسەتی ورد و کەالنی کۆماری ئیسالمی وەکوو حکومەتێکی دیکتاتۆڕی ئیدئۆلۆژیک ،داخــراو و زێدەخواز هەم لە ئاستی ناوخۆیی و هەم لە ئاستی دەرەوە ،بە پێوەرەکانی پێردیۆ ،خاوەن کارنامەیەکی دەوڵەمەند لە تێرۆریسمی دەوڵەتییە. لــە نــاوخــۆی واڵت ،کــۆمــاری ئیسالمی بە پێداگری لەسەر بیری ڕادیکاڵیسمی مەزهەبی و سەپاندنی سیستمێکی حکوومەتی پاشکەوتوو ،بە کەڵک‌وەرگرتن لە تیرۆر و هەڕەشە و بۆمبارانی تەبلیغاتی ،و بەو شێوە لە مەیدان بەدەرکردنی الی ــەن و حیزبە سیاسییەکان و ق ــۆڕخ کردنی دەســــەاڵت و بــاوکــردنــەوەی ت ــرس‌و نیگەرانی بناغەکانی حکوومەتی خــۆی پــتــەو کــرد کــە لە ئاکام‌دا بە ڕەشەکوژی‌و کۆمەڵ‌کوژییەکانی شار و گوندەکانی کوردستان و ناوچەکانی دیکەی وەکوو تەورێز و تورکمەن سەحراو و ئەهواز گەیشت کە تێی‌دا بە هــەزاران کەس بوونە قوربانی ماشێنی تیرۆر و کوشتاری کۆماری ئیسالمی .ڕەوتێک کە لە چوار دەیەی تەمەنی‌دا درێژەی هەبووە :لە دەیەی یەکەم؛ بە شەڕفرۆشی ناوخۆیی و دەرەکی، کوشتاری بە کۆمەڵی بەندکراوانی سیاسی ،و ڕێکخستن و سازماندەیی کردنی گروپی خۆسەر و ڕێکخراوی سەرکوتکەری هاوتەریبی وەزارەتی ئــیــتــاعــات؛ بــە مــەبــەســتــی هــەڕەشــەلــێ‌کــردن لە نەیاران‌و ڕەخنەگران ،رفاندن و ئەشکەنجەکردنی سیاسەتمەداران و رووناکبیران ،هێرش کردنە سەر ڕاگەیەندنەکان‌و ڕۆژنامەکان .لە دەیــەی دووەم، بە درێــژەپــێــدان بە میلیتایزەکردنی کوردستان، ڕەشەکوژی زەنجیرەیی‌و کوشتاری دەیان چاالکی سیاسی‌و نووسەر و ڕەخنەگری حکوومەتی لە ناوخۆ و دەرەوەی واڵت ،و سەرکوتی بێرەحمانە و دڕندانەی نارەزایەتیە ناوخۆیییەکانی ئێران بۆ
هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن و بنکە و بارەگاکانیان و هــەم بــە دژی ڕکــەبــەرانــی ناوچەیی خــۆی لە چوارچێوەی ستراتێژی دامــەزرانــدنــی کەوانەی شیعە‌و بەدەستەوەگرتنی ڕێبەری جیهانی ئیسالم؛ و بە دژی بــەرژەوەنــدی واڵتانی زلهێزی جیهان بۆ وەدەستهێنانی پوان و مافی دەنگدان لە بڕیارە نێودەوڵەتییەکان بە شێوەیەکی بەرنامەبۆداڕێژراو ئەنجام دەدا .جگە لــەوە ،کــۆمــاری ئیسالمی بە هــەســتــکــردن بــە ئاستەنگەکانی شـــەڕی ب ــاو و کـــردەوەی ڕاســتــەوخــۆ ،لــەگــەڵ زۆربـــەی گروپە تیرۆریستیەکانی سەرتاسەری جیهان پێوەندی و هاوکاری دامــەزرانــدووە و تۆڕێکی تیرۆریستی جیهانی دروســـت کــــردووە .ســپــای پــاســداران‌و بەتایبەتی ســپــای قـــودس ،حــیــزبــوڵــای لوبنان، حــەمــاس ،رێکخراوی بــەدر و الیەنە شیعەکانی دیــکــەی عــێــراق ،لــەشــکــری مــێــهــدی ،حیزبوڵالی بەحرەین ،حیزبوڵالی کوەیت ،حیزبوڵالی حیجاز، گروپی «ئەلحوسی» یەمەن و دەیان رێکخراوی دیکە بەشێکی ئەم تۆڕە پێکدەهێنن. ک ــۆم ــاری ئــیــســامــی لــە ڕێــگــەی پشتیوانی هەمەالیەنە لە هەر یەک لە ئەندامانی ئەو تۆڕە و هــەر الیەنێکی ئــامــادەی دیــکــە ،لــە ڕاســت ـی‌دا چەشنێک «شەڕی نیابەتی» بۆ هەڕەشەلێکردن لە نەیارەکان و کێشەنانەوە و تێکدانی سەقامگیری سیاسی و ئابووری لەو واڵتانەی تێیاندا خاوەن بــەرژەوەنــدیــیــە بــەڕێــوە دەبــا ،تا هــاوکــات لەگەڵ الواز کردنی نەیارەکانی ،حەولی بەرەپێشبردن‌و دەســتــەبــەرکــردنــی ئامانجەکانی بـــدات .نموونە دیارەکانی تیرۆریسمی دەوڵەتی کۆماری ئیسالمی بریتین لە: بە بارمتەگرتنی سەربازانی ئەمریکایی .1 لە ساڵی ١٣٦٤لە بەیروت لە الیــەن حیزبوڵالی لوبنان ،کە دواتر لە بەرامبەر وەرگرتنی چەک‌و تەسلیحات لە ئەمریکا لە چوارچێوی پــرۆژەی «ئێران-کۆنترا» ئازاد کران.
نموونە سەرکوتی بــزوتــنــەوەی خوێندکاری لە ١٨ی پووشپەڕی ساڵی .١٣٧٨دەیــەی سێیەمی تەمەنی کۆماری ئیسالمی بە بەرپەرچدانەوەی توندوتیژانەی بزووتنەوەی سەرتاسەری خەڵکی کوردستان لە ساڵی ،١٣٨٤یان سەرکوتی بەباڵوی ناڕەزایەتیەکانی پاش داسەپاندنەوەی ئەحمەدی ن ــژاد و موهه‌ندیسی هــەڵــبــژاردنــەکــان لــە ساڵی ،١٣٨٨ڕەوت ــی کپکردنی دەنــگــی نــاڕەزایــەت ـی‌و یــەکــڕەن ـگ‌و یــەکــدەســت کــردنــی سیاسی واڵت، درێـــژەی کێشا .لــە دەیـــەی چــــوارەم ،بــە هێرش کردنی بەردەوام بۆ سەر باڵوێزخانەی واڵتان ،بۆ نموونە باڵوێزخانەی بریتانیا لە ساڵی ،١٣٩٢و درێژەکێشانی لەسێدارەدانی بەکۆمەڵی چاالکانی سیاسی‌و مافخواز بەتایبەت چاالکانی کــوردو هەروەها کۆمەڵکوژی بە کۆمەڵی ١٦بەندکراوی بەلوچ ،بە تۆڵەی چاالکییە نیزامییەکانی گروپی «جەیشولعەدل» و بە بارمتەگیرانی سەربازانی ئێران لە ســەر سنوورەکانی ئــێــران‌و پاکستان؛ ماشێنی تــێــرۆر‌و سەرکوتی کــۆمــاری ئیسالمی پڕدەسکەوتتر بــوو .جگە لــەوە بێبەش کردنی کۆمەاڵنی خەڵک لە مافە ئەساسییەکانیان ،مۆڵەت نـــەدان بــە کــۆبــوونــەوە و ڕێکخستنی سێمینار، داخستنی ڕۆژنامە و گۆڤارە ناوچەییەکان ،بێبەش کــردنــی خــەڵــک لــە خــوێــنــدن بــە زمــانــی زگماکی خۆیان ،هەموو تێکڕا وەکوو یەکێک لە الیەنەکانی تێرۆریسمی کوێر و شاراوەی کۆماری ئیسالمی لەئەژمار دێن. کــۆمــاری ئیسالمی ،تێرۆریسمی دەرەوەی سنوورەکانی خۆی هەم بەدژی نەیارانی سیاسی‌و
ئەنجامدانی تەقینەوە لە پێگەی هێزەکانی .2 ئەمریکا لە «زەهران» لە عەرەبستانی سعودی و دواتر لە لوبنان. تــیــرۆری ڕێــبــەرانــی کـــورد؛ بــۆ نمونە .3 تیرۆری دکتۆر قاسملوو لە ڤییەن ،تیرۆری دکتۆر شەرەفکەندی لە ئاڵمان و ڕێبەران و چاالکانی دیــکــەی بــزووتــنــەوەی ک ــورد .لــە هــەمــان کــات‌دا، تیرۆری سەدان کەس لە کادر و پێشمەرگەکانی حیزبەکانی ئۆپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسالمی لە باشووری کوردستان ،ئێراق و تورکیە. تێرۆری ڕێبەرانی ئێرانی و نووسەران .4 و ڕووناکبیرانی ڕەخنەگر :وەکوو تیرۆری دکتۆر شاپور بەختیار لە پاریس ،یان تێرۆری دکتۆر کازم ڕەجەوی لە ژنێڤ. تێرۆرکردنی دیپڵۆماتکاران‌و بەرپرسانی .5 عەرەبستانی سعودی لە دەیەکانی ١٣٦٠و ١٣٧٠ کە چەندین جار تێی‌دا سەرکەوتوو بووە. تەقاندنەوەی فرۆکەیەکی هێڵی هەوایی .6 عەرەبستانی سعودی لە ساڵی ١٣٦٨لە «الهور» لە پاکستان کە وەکــوو تۆڵەی حەجی خوێناوی ساڵی ١٣٦٦کە تێی‌دا ٤٠٠ئێرانی کوژران ،ئەژمار کرا. ت ــەق ــان ــدن ــەوەی بــنــکــەی «هـــاوکـــاری .7 یەهودییەکان» لە ئارژانتین لە ساڵی ،١٩٩٤کە کوژرانی ٨٥کەسی لێکەوتەوە. پالن‌داڕشتن بۆ تیرۆری دیپڵۆماتکاران‌و .8 تەقاندنەوەی باڵوێزخانەی ئیسرائیل لە سالێ ١٣٨٩لە باکو لە ئازەربایجان ،و لە ساڵی ١٣٩١لە «دێهلی نوێ» لە هێندوستان و دواتر لە تایلەند و
گورجێستان. ئــاشــکــرابــوونــی نــاردنــی چــەکــوچــۆڵ و .9 تەسلیحات بــۆ نیجێریە ،یــەمــەن و ســومــاڵــی و دەستبەسەرکرانی ئەندامانی سپای قــودس لەو واڵتانە. .10حـــەولـــی تـــێـــرۆر کـــردنـــی بــاڵــوێــزی عــەرەبــســتــانــی ســعــودی»،عــادل ئــەلــجــەبــیــر» ،لە واشێنگتۆن لە ساڵی ١٣٩٠؛ کە دەوڵەتی ئەمریکا بە فەرمی سپای قودسی وەکوو پالندارێژی ئەو عەمەلیاتە راگەیاند و «مەنسوور ئەرباب سیر» وەکوو بەڕێوەبەری تێرۆر ،دەستبەسەر کرا. بــەو خــااڵنــەی ســـەرەوە ئــەگــەر تێرۆریسمی بەرنامەبۆداڕێژراو لە عێراق ،سووریە ،بەحرەین، یەمەن ،لوبنان‌و فەلەستین کە بە شێوەی ڕاهێنانی گروپی چەکدار‌و سەرەڕۆ و ئەنجامدانی عەمەلیاتی بەرباڵوی تێرۆر و کوشتار شێوازمەند بە مەبەستی حـــەزف‌و ســڕیــنــەوەی نــەیــارانــی سیاسەتەکانی ک ــۆم ــاری ئــیــســامـی‌و ی ــان لـــەدەســـەاڵت الدان ــی حکوومەتەکانی هاوشێوەی یەمەن‌و بەحرەین زیاد بکەین ،تێرۆریسمی دەوڵەتی کۆماری ئیسالمی باشتر دەردەکەوێ .بەاڵم بە هەمووی ئەوانەشەوە، بە پێدانی ئیمتیازی ئابووری و یارمەتیدانی واڵتی زلهێز لە هەندێ پرسی ناوچەیی‌و هەرێمی ،کۆماری ئیسالمی تا رادەیەکی باش کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ڕازی کـــردووە .نموونەی هــەرە دیــاریــش ڕازی کردنی دەوڵــەتــی ئۆتریش بــوو بۆ شــاردنــەوەی ڕاستییەکان و دەربازکردنی ئەنجامدەرانی تێرۆری دکتۆر قاسملو. بــەاڵم هەمیشەش کۆماری ئیسالمی دەربــاز نەبووە .بۆ نمونە لە تێرۆری دکتۆر شەرەفکەندی‌و پــەروەنــدەی میکۆنۆس لە ئاستی بــااڵدا ،تێکڕای ڕێبەرانی کۆماری ئیسالمی مەحکووم کران و دواتر زۆربەی واڵتانی ئورووپایی ،باڵوێزەکانی خۆیان لە ئێران بۆ ماوەی چەند مانگ کشاندەوە و پێوەندی دیپڵۆماتیکیان لەگەڵ تاران هەڵپەسارد .هاوشێوەی ئەو حوکمە بۆ پــەروەنــدەی تەقاندنەوەی بنکەی هاوکاری یەهودییەکان درا و بەرپرسانی پلەبەرزی کۆماری ئیسالمی و حیزبوڵالی لوبنان وەکــوو پالن‌داڕێژ و بەڕێوەبەری ئەو کردەوە تیرۆریستییە ڕاگەیەندران .جگە لەوە ،ئەندامانی سپای قودس و هێزەکانی ئەندام لە تۆڕی تیرۆریستی کۆماری ئیسالمی لە دەیــان پــەروەنــدەی دیکە لە واڵتانی وەکــوو ئەمریکا،ئازەربایجان ،تورکیە ،تایلەند و هێندوستان حوکم دراون .لە تازەترین نمونەش‌دا، کۆماری ئیسالمی لە ٢١ی پوشپەڕی ساڵی ١٣٩٣ لــە الیــەن دادگـــای نــیــۆیــۆرک ،کــە بــۆ لێکۆڵینەوە لە تاوانە تێرۆریستیەکانی کۆماری ئیسالمی‌و بەتایبەت تەقاندنەوەی پێگەی هێزەکانی ئەمریکا لە بەیروت ،لە ساڵی ١٣٨٠بەوالوە پێکهاتبوو ،بە دانی ٢میلیارد دۆالر قەرەبوو بۆ بنەماڵەی قوربانیانی ئەو کردەوە تێرۆریستییە مەحکووم کرا و دواتر بە بڕیاری دادگا بەشێک لە دارایی و موڵکەکانی ئێران لە ئەمریکا دەستیان بەسەر داگیرا. تیرۆریسم ،چەمکێکە کە بە تەواوێتی لە ناو ساختاری کۆماری ئیسالمیدا ڕیشەی داکووتاوە و سەرەڕای ئەوەی کە لە ماوەی نزیک بە چوار دەیەی ڕابردوو دەسەاڵتی بەڕێوەبەری و سیاسی لەناو بازنەی توندڕەو ،ڕێفۆڕمخواز ،کۆنەپارێز و محافزەکار‌دا ئاڵوگۆڕ کراوە ،بەاڵم گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ لە ستراتێژی تیرۆریستی کۆماری ئیسالمی وەدی‌نەهاتووە .لە حاڵێک‌دا ،تیرۆریسمی کۆماری ئیسالمی بە سەرتاسەری جیهان‌دا باڵو بۆتەوە و لە زۆربەی ڕاپۆڕتە ئەمنی و دژەتیرۆریستییەکان وەکوو «هەڕەشەیەکی جیددی» بۆ سەر ئاسایش و ئەمنییەتی نــاوچــە و جیهان ئــەژمــار دەکــرێ، دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمی و بەڕێوەبەرانی دەزگــای دیپڵۆماسی ئــەو واڵتــە بە بەکارهێنانی دژەتاکتیک و بۆمبارانی مەسمومی تەبلیغاتی، و پێشکێش-کردنی پوانی ئابووری و نیزامی و قایل‌کردنی هاوپەیمانان و نەیارەکانیان لە حەولی پاکانەکردن بۆ خۆیان و شێواندنی راستییەکانن؛ رەوتێک کە تەنیا مزگێنیدەری شەڕ و کێشە و تێچووی ئینسانی زیاتر بۆ نەتەوەکانی ئێران و واڵتانی ناوچەیە. سەرچاوەکان: فەرهەنگی زانستی سیاسی ،ئەحمەد
شەبانی . راهبردی
«فصلنامەی راهبرد» ،مرکز مطالعات
درێژەی:
زانکۆ وه‌ک
شوێنی فێربوون
هێزی مرۆیی واڵتێک ب ه شێوه‌یه‌کی سیستماتیک لهگهڵ زانست ئاشنا بێ و هــێــزی بــۆروکــراســی ،بـه‌ڕێــوه‌بـه‌ر و چاالکی ئه‌و واڵتـ ه پــه‌روه‌رد ه بکا. زانکۆ شوێنی ئه‌وه‌ی ه ک ه گه‌نجی ئێران و ڕۆژهــه‌اڵتــی کــورســتــان باشتر ل ه بایه‌خگه‌لێکی وه‌ک ئــازادی به‌یان و نووسین ،مافی مرۆڤ ،دێموکراسی، ئ ــاب ــووری سه‌قامگیر و ...تێ‌بگا. شوێنێک ه بــۆ ئــــه‌وه‌ی کــ ه که‌سانی کــارام ـه‌تــر ل ـ ه بـــواری ئاکادێمیک ل ه به‌شی جۆراوجۆر بۆ واڵت دروست بکرێ .شوێنی ئه‌وه‌ی ه ک ه خوێندکارێک ل ه نووسینی گــۆڤــارێـک‌دا به‌شداری بکا و دواتر ببێ ب ه رۆژنامه‌نووس‌و نـــووســـه‌ر .کـــورده‌کـــان ب ـه‌شــێــک ل ه هــێــزی م ــرۆی ــی ئ ــێ ــران پــێ ـک‌دێــن ـن‌و لــ ه بـه‌شــێــک لــ ه جــۆغــرافــیــای ئــێــران نیشته‌جێن .ئه‌وان ناتوانن ئالترناتیو بن بۆ به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ده‌س ـه‌اڵت ل ه پانتایی ئــێــران .کـه‌وایـ ه باشترین کار ئه‌وه‌ی ه بایه‌خ بده‌ن ب ه ده‌ره‌تان ه بچووکه‌کانیش‌و هه‌وڵی به‌هێزکردنی هێزی مرۆیی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان بده‌ن. ب ه واتایه‌کی دیک ه کیشه‌ی کورد نابێ کێشه‌ی رووخان بێ و نابێ به‌و ڕوانینه ته‌ماشای زانکۆ و ڕێکخراو ه مه‌ده‌نییه‌کان ،هه‌ڵبژاردن و ...بکا. به‌داخه‌و ه ڕێکخراو ه خوێندکارییه‌کانی ســـه‌ر بــ ه حــیــزب ـه‌کــانــی ڕۆژهــه‌اڵت ــی کوردستان نه‌یانتوانیوه ب ه وه‌ده‌ست خــســتــنــی زانــــیــــاری لـــ ه بـــاردوخـــی زانکۆکانی ڕۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان یارمه‌تیده‌ری گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تێکی واق ــع ــی ــت ــر لــــ ه الیــــــه‌ن حــیــزبــه‌کــان ده‌رهـه‌ق ب ه زانکۆکان بن .رێکخراوه خوێندکارییه‌کانی کـــورد ته‌نانه‌ت ن ـه‌یــانــتــوانــیــوه ڕاپــۆرتــێــک لــ ه س ـه‌ر بــارۆدوخــی زانکۆکان ل ه یه‌کساڵه‌ی ده‌وڵــه‌تــی ڕووحــانــی ئــامــاد ه بکه‌ن. ڕاپۆرتێک ک ه سه‌رجه‌م تیشک بخات ه س ـه‌ر ئــالــۆگــۆره‌کــانــی ب ـه‌ڕیــوه‌ب ـه‌ری، ڕێکخراو و گۆڤار ه خوێندکارییه‌کانی زانکۆکانی ڕۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان و ل ه مه‌یدانێکی واقــعـی‌دا و نـه‌ک ل ه مه‌یدانێکی ئیدئۆلۆژیک‌دا نیشان بدا ک ه جــیــاوازی بــارودوخــی زانکۆکان ل ه سه‌رده‌می ڕووحانی و ئه‌حمه‌دی نژاددا چییه. ئاکام گیری ده‌وڵه‌تی ڕووحانی ده‌یهه‌وێ ل ه هه‌ڵبژاردنی پارڵمانی ڕه‌شه‌مه‌ی 1394 سه‌ربکه‌وێ و هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش پێویستی ب ه ڕاگرتنی ده‌نگده‌رانی ده‌بێ و زانکۆکاکان ل ه ڕاگرتنی و ڕاگرتنی ئه‌و ده‌نگان ه رۆلێکی گرینگ ده‌گێرن. کوردیش ب ه جێگه‌ی ئه‌وه‌ی کێشه‌یه‌کی ئیدئۆلۆژیک لهگهڵ کۆماری ئیسالمی بکا باشتر ه کێشه‌ی به‌هێزترکردنی هێزی مرۆیی کورد و به‌هێزترکردنی پێگه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی کورستان ل ه ئێران دا بکا .به‌جێگه‌ی ئ ـه‌و ه بێ کێشه‌ی ئه‌و ه بکا سه‌رۆکی زانکۆکانی رازیی کرماشان ،کوردستان ،ورمێ و ئیالم کێی ه و ده‌بــێ چ بکا .گرینگ ئه‌وه‌ی ه کورد ل ه ئێران یارمه‌تی سیاسه‌تێک ب ــدا ک ـ ه ده‌بــێــت ـ ه ه ــۆی ئالۆگۆرێکی بــاشــتــر ل ـ ه زانــکــۆکــانــی ڕۆژهــه‌اڵتــی کوردستان ،ک ه ده‌بێت ه هۆی گه‌شه‌ی زیاتری ئابووری ،ئیداری و مه‌ده‌نی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان. سه‌رچاوه‌کان: .1مجلس رضــا فرجی دانــا، وزیــر علوم دولــت روحانی را برکنار کرد .سیات دویچ ه ول ه فارسی .2وبسایت دانشگاه‌های تهران، امیرکبیر ،شهید چمران اهواز ،اصفهان، رازی کرمانشاه ،ارومی ه و کردستان .3فــیــلــمــی کــــه در جــلــسـ ه اســتــیــضــاح وزیـــر عــلــوم پــخــش شد https://www.youtube.com/ watch?v=lcUoX6jH53Q
7
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
دیمانە
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
ژماره٣٦٩ :
رۆژنامەی
کورد و ئیسالم و بیری ئیخوان لە کوردستان (وتووێژێک لەگەڵ حەکیم کاکەوەیس) بەشی یەکەم بەڕێزتان لەمەڕ ئیسالم و كــورد و هەندی ڕای تایبەتتان هەیە .بۆ وێنە باسی ئەوە دەكەن كە كورد تەنیا نەتەوەیەكە كە ڕوو ڕاستانە خزمەتی ئیسالمی كــردوە و بۆ بەرژەوەندیی خۆی سوودی لە ئیسالم وەرنــەگــرتــوە .كەچی عــه‌رەب ئیسالم بۆ بەرژەوەندیی خۆی بە كار دێنێ .شیعە بە هەمان شێوە كەڵكی لێ وەردەگــرێ .ئەم ڕوانگەیە بەرهەمی چ جۆرە خوێندنەوە‌و تێگەیشتنێكە بۆ پێوەندیی نێوان كورد‌و ئیسالم؟ حەكیم كاكەوەیس :خوێندنەوەی مێژوو ئەوەمان پێ دەڵێ .مێژووی خۆمان ئەوە دەڵێ. سەالحەددینی ئەییوبی کورد بوو و دیتوانی کــارێ بکا ئێستاش کــورد حــەســاوە بوایە، بەاڵم نەیکرد .پیاوانی ئایین لەو مەسەلەیەدا بیانووی ئــەوە دەهێننەوە کە ئەو سەردەمە هەستی نەتەوایەتی نەبوو .بەاڵم ئەم بیانووە ڕاســت نیە و ناڕاستیی ئــەوەش بەشی ئەوە دەکا گلەیی لە سەالحەددین بکەین .هەستی قەومایەتی هەبووە ،بــەاڵم ئەگەر ئێستا ئەو هەستە لە ناو کــورددا نەبێ ،گلەییی چی لە سەالحەددین بکەین؟! ئەگەر ئێستا سەرکردەی کورد هەستی نەتەوایەتی نەبێ سەالحەددین چۆن هەیبووبێ؟ بەاڵم قەومەکانی‌تر هەستی نەتەوایەتییان بووە .عومەری کوڕی خەتتاب کە بە دادپــەروەری بەناوبانگە‌و پتر لە پێنج سەد ساڵ پێش سەالحەددین بووە ،ئەوپەڕی قەومی بــووە .ئــەوە کــورد بــووە کە هەستی نەتەوایەتی نــەبــووە‌و ئێستاش ،بە داخــەوە نییەتی! هەر ئــەوە بەسە بڵێین عومەر ژنە دیلە ع ـه‌رەبــە ناموسوڵمانەکانی ئ ــازاد دەک ــرد و دەیوت :فیهن عز العرب! بەاڵم ژنی ناعه‌رەبی موسوڵمانی ئازاد نەدەکرد .هەر ئەوە بەسە کە حەسەن عەلەوی باسی دەکا و عومەر یەکەم عەشرەتی عه‌رەبی لە بەسرا نیشتجێ کرد و لەوەوە عێراق بوو بە خاکی عەرەب .ئەدی ئەبو لوئلوئە قەومی نەبووە کە عومەری لە تۆڵەی ژنە ئێرانی کوشت؟ نەخێر ،ئەوە تەنیا کورد بوو ئەو هەستەی نەبوو و ئێستاش هەر کوردە ئەو هەستەی نییە دەنا چ نهێنییەک لەوەدایە دوای یەکەم جەنگی جیهانی ،چەندین دەوڵەت دروست بوون‌و خاکی کەس دابەش نەکرا هی کورد نەبێ؟! کورد خۆی هی دابەشکردن بوو دەنا دەبــوو ئــەوەی ئێستا پێی دەڵێن تورکیا
موسوڵمانین بۆچی سوودمان لەو فەرموودەیە وەرنەگرتوە؟! هەر ئەمە بەسە بۆ ئەوەی بڵێین چی لە زەرەری خۆمانە وەریدەگرین‌و چی لە قازانجی خۆمانە وەالی دەنێین .ئەگەر پەیڕەوی ئەو حەدیسەمان بکردایە ،لە یەک جار زیاتر گفتوگۆمان لەگەڵ بەعس‌دا نەدەکرد! لە یەک جار زیاتر تورکیا دەستی نەدەبڕین! كورد بە چ شێوەیەك دەتوانێ ئیسالم بە قازانجی مافە ڕەواكانی بە كار بێنێ؟ حەكیم كاكەوەیس :ئیسالم ،دەقی هەیە لە ســوودی ک ــورددا ب ـێ‌و ڕێمان بــدا داوای مافی ڕەوای خۆمان بکەین .بەاڵم کە الیەنە ئیسالمییەکان ئەو دەقانە بەکار ناهێنن ،ئیتر من دەستیان لێ دەشۆم و هیوام پێیان نامێنێ. نــەک هــەر ئ ــەوە ،وەک بۆمبێکی چێندراوی سعوودیە لێیان دەڕوانم‌و دەشزانم سعوودییە کێ دەیبزوێنێ و هــاوکــاری کێیە .ئێ ئاخر کاک مەال ،کە دەق هەیە پشتم بگرێ ،بۆچی لێمی دەشاریتەوە؟! ئەم کاک مەالیانە ،دەق دەدۆزنەوە بۆ ئەوەی گەنجی کورد بۆ غەزا لە دژی کوردی ڕۆژاوا هان بدەن ،بەاڵم لە ئاستی ئەو دەقانەدا کوێرن کە مافی چارەنووس بە کورد دەدا .بە ڕاستی کارێکیان کردوە جێی گومان بن‌و هیوادارم ژیانی «شێخ مەعشووق خەزنەوی» بخوێننەوە تا بزانن موسوڵمانی ڕاست چۆنە. بەڕێزتان زۆر جار باسی ئەوە دەكەن كە «مەالكانی كورد كار بۆ ئەوە دەكەن لە ڕێگەی دینەوە كورد موالی‌و بچووكی عه‌رەب بێ‌و بیانووشی بۆ دێننەوە» .ئەمە بۆ چی ئەگەڕێتەوە؟ حەكیم كــاكــەوەیــس :لـــە ڕاســـتـــی‌دا، ئیسالم وەک دینێک بــە سەردەمێکی زۆر چ ــارەن ــووس ــس ــازدا تــێــدەپــەڕێ و مــەالکــان خستوویانەتە بوارێکەوە ،مەترسی پاشەکشە و تێکشکانی لە ســەر بــێ .ئیسالم ئایینێکی تەڵقینییە ...مــەال قسە دەکــا و خەڵک دەڵێن: «ئامین» .مەالیەکی گــەورە و زانــای وەک قـــەرەزاوی ،ئەگەر ویژدانی خۆی بفرۆشێ، دەتــوانــێ ئایینەکە تــەفــروتــونــا بــکــا .فــەتــوای جیهادی نیکاح‌و پشتگیریی کوردکوژەکانی ســووریــا وایــان کــردوە خەڵکێکی زۆر دژی ئیسالم بوەستنەوە .ئــەو کارەساتانەی کە داعش دەیخولقێنێ ،وای کردوە کە خەڵکێکی زۆر دژی ئەم جۆرە لە ئیسالم بوەستنەوە.
ئیسالم چەکێکە و لەو گۆڕە کەوتوە و هەر کەسێ پێویستی بێ دەستی دەداتێ .هەموو میللەتان ،عه‌رەب و فارس تورک ،کە نزیکمانن ،دەستیان دایە ئەو چەکە و سوودیان لێ بینی ،کەچی کورد یا دەستی بۆی نەبروە ،یا بۆ ئەوەی هەڵگرتووە خۆی پێ بکوژێ .با لە بیرمان نەچێ کورد بۆ باوەڕی ئیسالم چۆن بووە و چۆنە ،بۆ مارکسیش هەمان شێوە بوو .ئێستاش بۆ نیچە و فیختە و برێخت هەمان شتە .دەبێ دەستی تەسلیمبوون بەرز بکەینەوە و بڵێین :هەڵە لە ئیسالم نییە ،بەڵکو لە خۆمانە! کە باسی خەتەنەکردنی کچ لە قورئان‌دا نییە ،بۆچی لە ئەفریقاوە ،بە سەر سکەی ئیسالم‌دا خۆمان هێناومانە؟! کێ پێی گوتین ئەوە بکەین؟! دابەش کرابا ،چونکە قەومێکی دۆڕاوی جەنگ بوون .ئێمە مێژوو دەنووسین و دەخوێنینەوە بەاڵم لێکدانەوە و شیکردنەوەی مێژووییمان نییە .مامۆستا کەمال مــەزهــەر باسی شێخ مەحموود و حەمە سلێمان دەکا ،بەاڵم لەبەر ئــەوەی شیکردنەوەی بۆ هەڵوێستی حەمە سلێمان نییە ،لێی پاشگەز دەبێتەوە! حەمەی سلێمان ،خیانەتی کرد بەاڵم کەس نازانێ بۆ چی کردی؟! کێشەی عەشرەتی بوو یا چی؟ لە شوێنێك‌دا دەڵێی «لــە ئیسالم‌دا بـــــاوەڕدار لــە یــەك كــونــەوە دوو جار پێوەی نــادرێ ...كورد قەت سوودی لەمە وەرنەگرتوە» .ئەمە بۆ چ دەگەڕێتەوە؟ حەكیم كاكەوەیس :ئەوە فەرموودەیەکی بەرزی پەیامبەری ئیسالمە .ئەی ئەگەر ئێمە
جا تۆ بۆ خۆت هەر بڵێ« ،خوا دەیپارێزێ». ئەو کارە سووکانەی جیهادییەکان دژی کورد دەیکەن ،تەنیا ڕۆحی کۆیلە دەستەمۆ دەکەن. دەكرێ بێژین ئیسالمی وەك دینێك بە نیسبەت كوردەو ه ڕۆڵی داگیركەری گێڕاوە؟ حەكیم كاكەوەیس :نــا ،بە هیچ جۆرێ ڕۆڵــی داگــیــرکــەری نــەگــێــڕاوە ،بــەاڵم خۆمان کـــردوومـــانـــەتـــە کــــەرەســــەی کــۆیــایــەت ـی‌و ژێردەستەیی خۆمان .من دڵنیام لە سەرەتای هاتنی لەشکری عه‌رەبدا بۆ کوردستان زوڵمی زۆر کـــراوە و ئــەوانــەی بــە شمشێرەوە بە دیــار سەرمانەوە دەوەســتــان و دەیانقیژاند: اســلــم تسلم! خــۆیــان ت ــازە لــە شــەوەزەنــگــی بتپەرستییەوە هاتوونەتە دەرێ و هیچیان لــە ئــیــســام نــەزانــیــوە‌و هــێــنــدەی کــوردیــش خواپەرست نەبوونە ...خۆ ئاشکرایە قورئان
ئا :مادح ئەحمەدی لە سەردەمی عوسماندا کۆ کرایەوە و کورد لە سەردەمی عــومــەردا ،کە پێش سەردەمی عــوســمــان بـــوو ،ک ــرا بــە مــوســوڵــمــان .واتــە ئیسالم وەک ئایینێک هێشتا جێگیر نەببوو هاتنە سەرمان و کەوتنە کوشتنی خەڵک و تااڵنوبڕۆ و تااڵنکردنی ئافرەتی کورد .کێشەکە لــەوەدایــە کـــوردی وابــەســتــە بــە ئیسالمەوە ناتوانێ بیر لەوە بکاتەوە کە ئەو سەربازانەی هاتنە کوردستان ،سەربار ب ــوون ...کاریان کوشتن‌و بڕین‌و تااڵنکردن بوو .کێشە ئەوەیە ئەو سەربازانەیان بە الوە پیرۆز و پاکژ و بێ هەڵەن .ئەوە ئیسالم نییە ئەوەی بە سەر کــــورددا ســەپــانــدوە ،بەڵکە کـــورد خۆیەتی وای دانــاوە .عومەری کــوڕی خەتاب گلەیی لە خالیدی کــوڕی وەلید دەکــا‌و بە ژنباز و پیاوکوژ نــاوی دەبــا ،بــەاڵم کــورد زاتــی ئەوە ناکا قسەکانی عومەریش بڵێتەوە! ئەگەر ئیسالم بە هــەق بزانین پێویستە
هەقگۆ‌و ڕاستگۆ بین .هەندێ لە ئیسالمییەکان وای بۆ دەچن کە کورد بە ئــارەزووی خۆی بووەتە موسوڵمان .بەاڵم بیر لەوە ناکەنەوە ع ـه‌رەب خۆیان بە چ شەڕەشەقێ بــوون بە موسوڵمان! بیر لەوە ناکەنەوە کە محەممەد، دروودی خوای لێ بێ ،چەند شەڕی لە دژی خزمەکانی خۆی کرد تا سەرکەوتنی بە دەست هێنا! چ عەقڵێک قەبووڵ دەکا مامی بتپەرستی پێغەمبەر دژی ئیسالم بێ ،بەاڵم میرێکی کورد کە خوای ناسیوە‌و ئاگری پێ پیرۆز بووە ،لە شاخەکانی کوردستان بە کەیفی خۆی بووبێتە موسوڵمان؟! بە ب ــاوەڕی مــن ،ئیسالم چەکێکە و لەو گــۆڕە کــەوتــوە و هــەر کەسێ پێویستی بێ دەستی دەداتــێ .هەموو میللەتان ،عـه‌رەب و فارس تورک ،کە نزیکمانن ،دەستیان دایە ئەو چەکە و سوودیان لێ بینی ،کەچی کورد یا دەستی بۆی نەبروە ،یا بۆ ئەوەی هەڵگرتووە خۆی پێ بکوژێ .با لە بیرمان نەچێ کورد بۆ بــاوەڕی ئیسالم چۆن بــووە و چۆنە ،بۆ مارکسیش هەمان شێوە بوو .ئێستاش بۆ نیچە و فیختە و برێخت هەمان شتە .دەبێ دەستی تەسلیمبوون بــەرز بکەینەوە و بڵێین :هەڵە لە ئیسالم نییە ،بەڵکو لە خۆمانە! کە باسی خەتەنەکردنی کچ لە قورئان‌دا نییە ،بۆچی لە ئەفریقاوە ،بە سەر سکەی ئیسالم‌دا خۆمان هێناومانە؟! کێ پێی گوتین ئەوە بکەین؟! هەندێ الیەن لە كوردستان باوەڕیان بە حكوومەتی ئیسالمی هەیە .واتە تێكەڵ كردنی دین‌و سیاسەت .ئایا ئەمە مەترسیی نییە بۆ سەر داهاتووی كورد؟ حەكیم كاكەوەیس :ئەگەر شێخ مەعشووق خەزنەوییەک هەبێ حوکمی هەموو کوردستان بە نــاوی ئیسالمەوە بکا ،من ڕازیــم ،چونکە ئــەو شــەهــیــدە گــەورەیــە کــوردســتــانــی بــوو. بــەاڵم پیاوی سعوودیە یا تورکیا یا ئێران، هیچ جیاوازییەکی نییە لەگەڵ کــوردێــک کە پیاوی ئیسرائیل یا ئەمەریکا بێ یا پیاوی
سۆڤیەتی جاران بووبێ .مەسەلەکە ئەوەیە :تۆ کوردستانیت یان نا؟! دەتەوێ نەتەوەکەت کە پەنجا ملیۆن مرۆڤی زیندووە ،ئازاد بێ یان نا! جیاوازی لە نێوان کۆمۆنستێک‌و ئیسالمییەک‌دا نابینم کــە ئــەویــان ک ــورد بخاتە پــەراوێــزی دەوڵەتێکی ئیشتراکییەوە‌و ئەمیان بیخاتە پەراوێزی سوڵتان ئۆردوغانەوە .بەاڵم چۆن حیزبێکی مەسیحی مافی سیاسەتکردنی هەیە، ئەگەر کوردی ئیسالمی کوردستانی بێ ،مافی کــاری سیاسی هەیە .کێشەکە ئیسالمیبوون نییە بەڵکو گرێدانی کوردە بە دەوڵەتێکی وەک سعوودییەوە لە کاتێکدا لە هەموو مێژوودا نەمانبیست سعوودییە یەک هەڵوێستی ئەرێنی بەرانبەر کورد هەبووبێ. لە دوو ـ سێ ساڵی رابردوودا واڵتانی عەره‌بی تووشی گۆڕانكاری هاتن .لەم ڕووەشــــەوە بیری «اخـــوان المسلمین» بەشێوەیەكی بەرچاو هاتەكایە‌و دەوری
بــیــنـی‌و ئێستاش دەور دەبــیــنــێ .ئــەم گۆڕانكارییانە چۆن دەبینی؟ حەكیم كــاكــەوەیــس :هــەمــوو جیهان لــە گــۆڕانــکــاریــی دایــــە .ئــەمــەریــکــا دەیـــەوێ جەمسەرێک ،بۆ نەفرەتکردن ،بەرانبەری هەبێ و ئەوەشی لە ئیسالمی توندڕەودا دۆزییەوە و دەکرێ بڵێم ،بە هاوکاریی سعوودییە ،هەر بە خولقاندن خولقاندی .ئەمەریکا نەیارێکی ئابووریی بەهێزی لە ڕۆژهەاڵتی باشووری ئاسیاش لــێ پــەیــدا ب ــووە .ســەرجــەمــی گۆی زەوی ،دەڵێی لە بەرەژاندایە بۆ لەدایکبوونی دەوڵــەتــی نــوێ‌و زیــنــدووبــوونــەوەی قەومی مەیلەومردوو و مردنی قەومی تری تا ئێستا بەهێز و زیندوو .ئێستا لە میسر و لە هەموو باکووری ئەفریقیا دیــاردەی دژە عـه‌رەب ،لە قاڵبی قیپتی و ئەمازیغی پەیدا بووە و دیانەوێ ع ـه‌رەبــایــەتــی بــگــەڕێــنــنــەوە نــیــوەدوورگــەی عه‌رەبی .پێم وایــە سایکس پیکۆیەکی‌تر ،بە شێوەیەکی‌تر بــەڕێــوەیــە .ئــەمــجــارەیــان دنیا چۆن دابەش دەکرێ؟ دیارە لە بەرژەوەندیی ئەمەریکا و ئیسرائیل دەبێ .سیاسەتمەدارێکی ئەمەریکی گوتوویەتی :دەبێ میسرییەکان لە ئیسرائیل بپاڕێنەوە تا بچن حوکمیان بکەن... چۆن کاتی خۆی لە میسر دەرک ــران ،ئێستا دەبێ بگەڕێنەوە! کاتێ قەززافی ڕووخــا ،مرۆڤ تێگەیشت ئەو میللەتە ،هەر پێویستی بە کەسێکی وەک قەززافی دەبێ تا ڕێی پیشان بدا‌و ئاڕاستەی دیاری بکا .ئەو میللەتە ناتوانێ خۆی بە ئاسایی بەڕێوەبەرێ .میسریش بە هەمان شێوە .ڕاستە دوای البردنی حوسنی موبارەک ،ئیخوانییەکان زۆرینەی دەنگیان هێنا ،بەاڵم ئەوەی لە ماوەی ئــەو ســاڵــەدا کــردیــان کــاری کــردەیــی نەبوو! ئەگەر ئیخوان لە هەموو شوێنێ ئاوها واڵت بەڕێوە بەرێ ،بەڕێوەی نەبا باشترە! من پێم وایە پیالنێکی گــەورە لە ئیسالم وەک ئایین لە ئــارادایــە .بیهێنە پێش چاوی خــۆت ،سێ کەس گوللەباران بکەن لە سەر
ئــەوەی نوێژ نــازانــن .دیــارە ئــەو سێ کەسە موسوڵمان نــەبــوون دەنــا دەیانزانی نوێژی بەیانی سێ ڕکــات و چــوار نییە .هــەر وا بە خوێنساردی کــوژران! ئەی ئەو (تەساموح) ەی باسیان دەکــرد چی لێ هات؟ ئەی چۆن هەتا ئێستا کوردی ئێزدی و ئەهلی هەق لە ناو کورددا ماون؟! پێت وایــە بیری «اخــوان المسلمین» بتوانێ سەردەمێكی نوێ دەست پێ بكا و دەسەاڵت لە ناوچەكەدا بگرێتە دەستەوە؟ حەكیم كاكەوەیس :باوەڕ دەکەم قەتارەکە جێی هێشتبن .دۆستی هــەرە نزیکی ئیخوان تورکیایە بەاڵم ئاگایان لەوە نییە کورد ببێ بە ئەسحابەش الی تورک بێ کەڵکە! لە هیچ حیزبێکی دینی و نادینی‌دا تورک قەبووڵ ناکا کورد لەگەڵی‌دا یەکسان بێ .کوردی ئیخوانیش لەگەڵیان‌دا یەکسان نییە .ئەگەر ئیخوانی کورد بتوانن دڵــی تورکیامان بۆ نــەرم بکەن ،من دەستخۆشییان لێ دەکەم .بەاڵم لێشاوی نەوت و دۆالر دڵیان نەرم نەکا بە دوو بیسمیلالش دڵیان نــەرم نابێ .ئیخوانی عه‌رەبیش هەر وا ...ســەیــرە! هیچ قەومێک وەک کــورد بە هۆی بیروباوەڕەوە دەست لە مافی (هەندێ ج ــار) نــــاڕەوای خــۆشــی هــەڵــنــاگــرێ!! ئــەوان دەستبەرداری داگیرکاری و زۆرداری خۆیان نابن کەچی ئێمە ئــازادیــی خۆمان دەکەینە قوربانیان ،هەر لەبەر ئەوەی ئیخوانین! لــە كوردستانیش الیــەنــگــری بیری «اخوان المسلمین» هەیە .ئەم الیەنگریە چۆن دەبینی .پێت وایە الیەنگرانی ئیخوان ئەوەندەی بۆ ئیخوان المسلمین دڵسۆز بن، ئەوەندەش بۆ نەتەوەكەیان دڵسۆز بن؟ حەكیم كاكەوەیس :ئەگەر ئەو دڵسۆزییەی بۆ ئیخوان هەیانە بۆ کورد هەیانبوایە ،ئێستا کورد لە بارێکی تردا دەبوو .ئیسالمی بەرگری لە میللەتی خۆی بکا و کۆمۆنیست بەرگری لێ بکا و دیموکرات بیکا ،کەواتە کێشەمان نییە. بەاڵم هەموو ئەوانە میللەتی خۆیان خستووەتە پەراوێزی بەرژەوەندیی میللەتانی ترەوە و کە لە نێوان خۆیان‌دا گفتوگۆ دەکەن یا ڕێککەوتن مــۆر دەکــــەن ،بــە ڕاســتــی ،وەک نوێنەرانی تورکیا‌و ئێران‌و سعوودیە و ...دادەنیشن‌و قسە دەکەن نەک وەک خەمخۆرانی کورد .ئا لەم بارودۆخەدا هەست و بیری نەتەوایەتی لە هــەوا پێویستترن بــەاڵم دیسان لە الیەن حیزبەکانەوە ،یا گرنگی پێ نادرێ یا پیالنیشی لێ‌دەکرێ و وەک تلیاک قاچاخ دەکرێ!
پڕۆفایل« :حەكیم عەبدوڵاڵ كاكەوەیس» ساڵی 1949لە گوندی حەساری گەورەی نزیك شاری كەركووك لە دایك بــووە .ساڵی 1957 كە یەكەم قوتابخانە لە گوندی «دارەمــان» (شەش كیلۆمەتر زیاتر لە حەسارەوە دوورە) دەكرێتەوە ،خوێندنی سەرەتایی دەست پێ دەكا. قۆناغی ئامادەیی لە كەركووك تەواو كردووە و ساڵی 1973بەشی بیركاری لە كۆلێژی زانستی زانكۆی سلێمانی تــەواو دەكــا .دوای زانكۆ تا كۆتایی شۆڕشی ئەیلوول پێشمەرگە بــووە. هاوینی 1975لە بەغدا وەك فەرمانبەر،پرۆگرام ســازی كۆمپیوتەر لــە وەزارەتــــی پالندانان دامـــەزراوە و تا ساڵی 1980بــەردەوام بووە. ئەوجا لە زاخــۆ كراوەتە سەربازی یــەدەگ. دوای مــاوەیــەك ،كە شــەڕی عێراق -ئێران دەست پێ دەكا ،بەو بۆنەوە كە داوای لێ دەكەن ببێتە بەعسی لەوێ هەڵدێ .ساڵی 1984دوای پەتپەتێیەكی زۆر خۆی دەگەێنێتە واڵتی سوید و لەوێ دەگیرسێتەوە .لە ساڵی 2000ەوە بە هۆی نەخۆشی دڵەوە خانەنشین كراوە .ئێستا لە گوندی حەساری گەورە نیشتەجێیە و ڕۆژانە ژیانی بە خوێندنەوە و نووسین و وەرگێڕان دەباتە ســەر .حەكیم كاكەوەیس یەکێک لەو کەسانەیە کە لە مەڕ پێوەندیی نێوان ئیسالم و کورد کۆمەڵێک سەرنجی تایبەتی هەیە .بۆیە لەم دیدارەدا هەوڵمان داوە لە چوارچێوەی چەند پرسیارێک رای ناوبرا لەمەڕ ئیسالم و کورد، بیری ئیخوان لە کوردستان و داعش وەربگرین.
6
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
سیاسی
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
ژماره٦٣٩ :
دوالیزمی که‌المیی سه‌رکۆمار حەسەن شێخانی )1ڕۆژی شه‌ممه 8ی خه‌رمانان ڕوحانی ل ه وه‌اڵمــی پرسیاری هه‌واڵنێری ڕۆژنامه‌ی کــه‌یــهــان ،کــ ه خــامــن ـه‌یــی فــیــتــنـه‌ی بــ ه هێڵی ســــووری سیستم دانــــاو ه و ،ئــامــۆژگــاری کـــردوو ه وه‌زیــره‌کــان سنووربه‌ندی لهگهڵ فیتن ه بــک ـه‌ن‌و ب ـ ه به‌ڵێنیه‌که‌یان ل ـ ه ڕه‌وتــی وه‌رگرتنی ده‌نگی متمانه‌ی مه‌جلیس وه‌فادار بن ،ئێوه بۆ به‌دیهێنانی ئه‌م ئامۆژگاریی ه چ به‌رنامه‌یه‌کتان هه‌یه؟ وێڕای پێداگری لهسهر ئه‌وه‌ی که ئامۆژگارییه‌کانی خامنه‌یی له‌به‌ر چاو ده‌گرین‌و به ته‌واوی پراکتیزه‌ی ده‌که‌ین، گوتی :پێوانه‌ی ئێمه یاسایه ،ئه‌گه‌ر که‌سانێک ب ه پێی یاسا‌و له دادگــا مه‌حکووم کرابن و لـه مافه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان بـێ‌بـه‌ش کرابن، ئــه‌وه لـ ه هیچ به‌رپرسایه‌تییه‌ک‌دا که‌ڵکیان ل ـێ‌وه‌رنــاگــریــن ،لـه غـه‌یــری ئـــه‌وه‌دا لـ ه سه‌ر بنه‌مای وه‌هم‌و بێ حوکمی دادگا ،که‌س وه‌ال نانێین .ئه‌م وه‌اڵم ـه ب ه دوو شێوه‌ی جیاواز لــێــکــدرایـه‌وه ،لـ ه الیــه‌ک بـــه‌ره‌ی ده‌وڵـــه‌ت ب ه پۆزه‌تیڤی زانی‌و پێشوازی لێ‌کرد ،له الیه‌کی دیک ه ئوسوولگرا توندڕه‌و و نه‌ریتییه‌کان ب ه ئااڵهه‌ڵگریی ڕۆژنامه‌ی که‌یهان و ڕساله‌ت،1 ئه‌م قسه‌یان برد ه ژێر پرسیار‌و ئه‌وه‌یان هێنای ه ئارا ک ه ئه‌گه‌ر تاوان ئاشکرا بێ ،پێویستی ب ه بڕیاری دادگا نییه ،ته‌نیا ئه‌و تاوانانه‌ی ڕوون و ئاشکرا نین ،ده‌بێ دادگــا لێی بکۆڵێته‌وه‌‌‌و حوکمیان لهسهر بدا .قسه‌که‌یان ئه‌وه‌ی ه ک ه «فیتنه‌گێڕان» تاوانه‌که‌یان ئاشکرایه ،ئه‌وان ویستوویانه سیستم بــڕووخــێــنــن ،تــابــوری پێنجه‌می ئه‌مریکا‌و ئیسرائیل بـــوون‌و بێ رێزیان به ڕۆژی عاشورا کردووه و ،...ک ه وات ه پێویستییان به بڕیاری دادگا نییه‌‌و ده‌بێ بێ حوکمی دادگا بۆ هیچ به‌رپرسایه‌تیییه‌ک
که‌ڵکیان ل ـێ‌وه‌رن ـه‌گــیــرێ .ئـــه‌وان بــۆ پشت ڕاســت کــردن ـه‌وه‌ی بۆچوونه‌که‌یان نـموون ه له هه‌ڵوێست‌و کــرداری خومه‌ینی دێننه‌وه؛ محه‌ممه‌د حـه‌سـه‌ن ڕه‌حیمیان لـ ه ژمــاره‌ی سێ شه‌ممه‌ی 11ی خه‌رمانانی ڕۆژنامه‌ی کـه‌یــهــان‌دا ده‌ڵ ــێ :خومه‌ینی بـ ه بــێ حوکمی دادگــا هـه‌ر چه‌شن ه دانــی به‌رپرسایه‌تییه‌کی ب ه «نهضت آزادی» لێبڕوان ه قه‌ده‌غ ه کرد و «به‌ره‌ی میللی»شی به هه‌ڵگه‌راو ه ل ه دین ڕاگه‌یاند. ل ه وه‌اڵمی ئه‌م قسانه دا نعمه‌ت ئه‌حمه‌دی یاساناس و پارێزه‌ر ل ه میانه‌ی وتارێک دا ک ه ل ه ڕۆژنامه‌ی «شرق»ی ڕۆژی دووشه‌مم ه 10ی خــه‌رم ــان ــان دا لــ ه ژێـــر ســه‌ردێ ــڕی «سه‌فسه‌ته‌ی تاوانی ئاشکرا» باڵوبۆته‌وه، ده‌ڵــێ :که‌سێک تاوانبار ه ک ه حوکمی نیهایی ل ه الی ـه‌ن دادگـــاو ه بۆ ده‌رچــووب ـێ‌و ئه‌مه‌ش دوای ئــه‌وه‌ی ههموو قۆناغ ه یاساییه‌کانی له الیه‌ن دادگــاوه تێپه‌ڕ کردبێ ،تازه ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕینی زه‌مــان نه‌یگرێته‌وه ،چونکه ئه‌گه‌ر که‌سێک مه‌حکوومیش کرابێ بـه‌اڵم بـه‌دوای نه‌که‌وتبن یان بۆیان ده‌ستبه‌سه‌ر نه‌کرابێ، داوی مــاوه‌ی ـه‌ک کـه یاسا دی ــاری ک ــردووه، ئــه‌و ه تێپه‌ڕینی زه‌م ــان ده‌یگرێته‌و ه و ئه‌و حوکم ه ئیتر جێبه‌جێ نــاکــرێ .لـه دڕیــژه‌ی وتاره‌که‌ی‌دا نعمه‌ت ئه‌حمه‌دی ده‌ڵێ :چه‌مکی تاوانی ئاشکرا پێوه‌ندی به ئه‌رکی پۆلیسه‌و ه هه‌یه ،پۆلیس جێبه‌جێکاری ده‌سه‌اڵتی قه‌زاییه، به پێی فه‌رمانی نووسراوی به‌رپرسی قه‌زایی ده‌جــووڵــێــت ـه‌وه‌‌و بــۆخــۆی بــڕیــار نــادا ته‌نیا بابه‌ته‌ک ه ده‌نێرێته‌و ه بۆ ده‌سه‌اڵتی قه‌زایی .ل ه حاڵه‌تێک‌دا ک ه تاوان ئاشکرا بێ ،بۆ نموونه دوو نه‌فه‌ر له شه‌قام به‌شه‌ڕ بێن ،به بێ فه‌رمانی نــووســراو ده‌تــوانــی ده‌ستبه‌سه‌ریان بکا و بیانگرێ ...که واته ئـه‌وه‌ی ڕه‌وتــی ڕاستیی (به‌تایبه‌ت) توندڕه‌و ده‌یلێ ل ه سه‌فسه‌ته‌یه‌ک زیاتر نییه. ب ه پێی زۆر نیشانه ،ب ه تایبه‌ت قسه‌کانی خامنه‌یی ل ـه دیــــداری ڕۆژی چوارشه‌مم ه
5ی خ ـه‌رمــانــان ل ـه‌گ ـه‌ڵ کــابــیــنـه‌ی ده‌وڵـــه‌ت دا ،کـ ه بـ ه شێوه‌یه‌کی ئاماژه‌کیی ڕه‌خنه‌ی لـ ه «انــتــصــابــات»ی وه‌زاره‌تــــی علوم گــرت، ده‌رده‌که‌وێ که بۆچوونی ئه‌سوولگه‌راکان ل ه بۆچوونی خامنه‌یی نزیکتر بێ. )2ڕووحــانــی لـ ه «کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ڕۆژی جیهانیی مزگه‌وت» دا له مه‌ر ئه‌و باسانه‌ی س ـه‌بــاره‌ت به خزمه‌تگوزارییه‌کانی نه‌سلی سێیه‌می ته‌له‌فون ،ل ه ئێران دا له ئــارا دان، ده‌ڵێ :له دنیای ئه‌مڕۆدا ب ه بێ که‌ڵک وه‌رگرتن ل ه ئینتێرنێت ،ناتوانرێ خوێندکاریش بکرێ، چ بگا ب ـه‌وه‌ی ک ه زانــا و بیرمه‌ند پ ـه‌روه‌رد ه بکه‌ین .مه‌گه‌ر ده‌توانرێ ئامرازه نوێیه‌کان ل ه
خۆیه‌وه ده‌گرێ؟ ئ ـه‌لــف :خــامــن ـه‌یــی ئـــازادیـــی کــرده‌یــی سه‌رکۆمار تا ڕاده‌یـــه‌ک ده‌پـه‌ژرێــنــێ ،به‌اڵم هه‌روه‌ک نیشانی داو ه سه‌رکۆمارێک ک ه زۆر سه‌ربه‌خۆ بجووڵێته‌وه ،ته‌حه‌ممولی ناکا‌و ب ه ده‌ســه‌اڵت‌و ئامرازانه‌ی له به‌رده‌ستی دان، ڕێگه‌ی لێ‌ده‌گرێ. ب :لــ ه ئـــێـــران‌دا زۆر شـــــۆرای بــه‌رز هـــه‌ن(شـــۆرای بــــه‌رزی مـ ـه‌ج ــازی ،ش ــۆرای به‌رزی فه‌رهه‌نگی ،شۆرای به‌رزی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی‌و ،)...ک ه ل ه س ـه‌رووی ده‌وڵ ـه‌ت‌دا جێ ده‌گرن‌و ده‌ست و پێوه‌نده‌کانی خامنه‌یی تێیاندا بااڵ ده‌ستن ،ل ه پرس ه پێوه‌ندیداره‌کان‌دا
رووحانی ل ه الیه‌ک هه‌ندێک جار ب ه توندیش نیشان ده‌دا ک ه جیاوازیی بۆچوونی لهگهڵ وه‌لی فه‌قیه هه‌یه ،ل ه الیه‌کی دیکه‌ش ده‌ڵێ ک ه خامنه‌یی شتێکی گوت، ئیتر ده‌برێته‌وه .روحانی به‌م پێداگرییه‌ی ک ه ل ه سه‌ر یهکالکهرهوه بوونی قسه‌ی خامنه‌یی ده‌یکا ،جیاوازیی بؤچوونه‌کانی ل ه گه‌ڵ وی کاڵ ده‌کاته‌وه .هه‌ڵبه‌ت ده‌بێ ئه‌م خاڵه‌ش له‌به‌رچاو بگرین ک ه رووحانی کاتێک ده‌توانێ(له پرۆژه‌یه‌ک یان پرۆژه‌کانی دا) سه‌رکه‌وتوو بێ ک ه النی که‌م خامنه‌یی ل ه دژی نه‌بێ. دنیای ئه‌مڕۆدا وه‌ال بنرێن .ئه‌گه‌ر ئه‌مرۆش ل ه خزمه‌تگوزارییه‌کانی نه‌سل ه پێشکه‌وتوه‌کانی ته‌له‌فون که‌ڵک وه‌رنه‌گرین ،سبه‌ی هه‌ر ناچار ده‌بین به‌کاریان بێنین .ناتوانین ده‌رگاکانمان به‌ڕووی دنیادا داخه‌ین ... دیــــار ه لـــه‌م پــرس ـ ه و ه ـه‌نــدێــک پرسی دیکه‌ش دا ک ه ڕووحانی هێناونی ه ئارا ،به پێی بیرکردنه‌وه‌‌و به‌دگومانی خامنه‌یی ب ه نیسبه‌ت پێداویستیی‌و تێکنۆلۆژی مۆدێرن ،مه‌ودایه‌ک ل ـه نــێــوان بــیــرو بۆچوونه‌کانی ڕووحــان ـی‌و خامنه‌یی‌دا ده‌بینرێ. پــرســیــار ئـــه‌وه‌یـــ ه لـــ ه مــلــمــانــێــی ئــه‌م بۆچوونانه‌دا ،کامه‌یان ڕه‌نگی پراکتیک ب ه
ژێـــده‌ری بــڕیــارن‌و بــڕیــاره‌کــانــیــان لـ ه الیـه‌ن ده‌وڵه‌تیشه‌و ه جێبه‌جێ ده‌کرێن. ج :رووحانی ک ه ئه‌و شتانه‌ی سـه‌ره‌و ه ده‌ڵــێ ،ل ه هه‌مان کــات‌دا پێداگریش ده‌کــا ک ه قسه‌‌و ئــامــۆژگــاری خامنه‌یی لـ ه س ـه‌ر چاو داده‌نێین و ب ه ت ـه‌واوی پراکتیزه‌ی ده‌که‌ین، یان ده‌ڵێ قسه‌ی خامنه‌یی یه‌کالکه‌ره‌وه‌ی ه و، وه‌ک قسه‌ی پێغه‌مبه‌ر چاوی لێ‌ده‌که‌ین .وات ه هه‌م جیاوازیی بۆچوونی لهگهڵ خامنه‌یی ل ه هه‌ندێک بــواردا ده‌خــات ـه‌روو ،هه‌میش ده‌ڵێ قسه‌ی خامنه‌یی بۆ ئێم ه حوججه‌ته. ب ه سه‌رنجدان بـه‌و خــااڵنـه‌ی ئاماژه‌یان پێ‌کرا ،له‌و بوارانه‌ی ک ه گرینگ‌و هه‌ستیارن،
رۆژنامەی ئه‌وه قسه‌ی خامنه‌یی‌ی ه که ڕه‌نگی کرده‌یی ب ه خۆی ده‌گرێ‌و بۆچوونی جیاوزایی ڕووحانی ئاستی قس ه تێ‌ناپه‌ڕێنێ .وه‌ک ده‌رده‌ک ـه‌وێ ڕووحانی له دوالیزمێک که‌ڵک وه‌رده‌گــرێ، ل ـ ه ڕاســتــی‌دا ڕووحــانــی ل ـه الیــه‌ک هه‌ندێک جار به توندیش نیشان ده‌دا ک ه جیاوازیی بۆچوونی لهگهڵ وه‌لی فه‌قیه هه‌یه ،ل ه الیه‌کی دیکه‌ش ده‌ڵێ ک ه خامنه‌یی شتێکی گوت ،ئیتر ده‌برێته‌وه .ڕووحانی به‌م پێداگرییه‌ی که ل ه سـه‌ر یهکالکهرهوه بوونی قسه‌ی خامنه‌یی ده‌یکا ،جیاوازیی بۆچوونه‌کانی له گه‌ڵ وی کاڵ ده‌کاته‌وه .هه‌ڵبه‌ت ده‌بێ ئه‌م خاڵه‌ش له‌به‌رچاو بــگــریــن ک ـه ڕووح ــان ــی کــاتــێــک ده‌تــوانــێ(ل ـ ه پرۆژه‌یه‌ک یان پرۆژه‌کانی‌دا) سه‌رکه‌وتوو بێ ک ه النی که‌م خامنه‌یی ل ه دژی نه‌بێ. ل ه کۆتایی‌دا ماوه‌ته‌و ه بڵێیین که له‌وانه‌ی ه حه‌ق ب ه سه‌روتار نووسی ڕۆژنامه‌ی که‌یهان، محه‌ممه‌د ئیمانی بـــێ ،2ک ـ ه ده‌ڵـــێ :ئه‌گه‌ر ڕووحــانــی پێی وای ـ ه قسه‌ی خامنه‌یی وه‌ک قسه‌ی پێغه‌مبه‌ره‌‌و ده‌بــێ پێڕه‌وی لێ‌بکرێ، پێویستیی ئه‌م قسه‌ی ه ئه‌وه‌ی ه ک ه خامنه‌یی ده‌ڵێ نه‌رمی نواندن ل ه هه‌مبه‌ر ئه‌مریکا بێ‌فایده‌یه‌‌و ئه‌مریکا جێی متمان ه نییه؛ که خامنه‌یی ل ه به‌شی فه‌رهه‌نگی‌دا نیگه‌رانه؛ ک ه خامنه‌یی ده‌ڵێ ده‌بێ لهگهڵ فیتنه سنووربه‌ندی بکرێ؛ ده‌بێ ڕووحانی ئه‌م قسانه به ت ـه‌واوی له‌به‌رچاو بگرێ‌و پێش ئــه‌وه‌ی که مه‌جلیس بێت ه نێو پرسه‌که ،ده‌بــێ روحانی گوێی وه‌زیره‌کانی بگرێ و پێیان بڵێ که نابێ ل ه که‌سانی سه‌ر ب ه فیتنه که‌ڵک وه‌ربگری ،ده‌بێ وه‌زاره‌تی ئیرشاد پێش ب ه به‌ڕه‌الیی ل ه سینما و چاپ و هونه‌ر دا بگرێ ...به واته‌یه‌ک ده‌ڵێ ڕووحانی هه‌م ل ه ناڵ ده‌دا هه‌م له‌بزمار. په‌راوێز )1س ـه‌روتــاری که‌یهان ،ڕۆژی یه‌کشه‌ممه 9ی خه‌رمانان له ژێر ناوی :به قول شما کدام دولت ،هه‌روه‌ها
سه‌روتاری ڕساله‌ت ،ڕۆژی
دووشه‌ممه 10خه‌رمانان له ژێر ناوی :خط قرمز فتنه )2سه‌روتاری که‌یهان ،ڕۆژی سێ شه‌ممه 11ی خه‌رمانان له ژێر نــاوی :الزامات سخن درست رئیس جمهور
زانکۆ وه‌ک شوێنی فێربوون
رێبوار مەعروف‌زادە ل ه ڕۆژی چوارشه‌مم ه 29ی گه‌الوێژی ساڵی 1393ب ه ده‌نگی ئه‌رێنی 145نوێنه‌ری پارڵمانی ئێران ،ره‌زا فه‌ره‌جی دانا ،وه‌زیری زانست و توێژینه‌وه‌ی ده‌وڵـه‌تــی ڕووحانی ل ـه‌س ـه‌ر کــار البــــردرا .زۆربــــه‌ی نوێنه‌رانی پــارڵــمــان گـ ـه‌ران ــدنـ ـه‌وه‌ی ئ ــاژاوه‌گ ــێ ــران بۆ زانکۆکان ،واته ئه‌وانه‌ی ل ه ناره‌زایه‌تییه‌کانی ســاڵــی 1388ب ـه‌شــدار بـــوون ،ب ـ ه هــۆکــاری س ـه‌ره‌کــی ســتــانــدنـه‌وه‌ی به‌رپرسیاره‌تی ل ه فـه‌ره‌جــی دانــا ده‌زانـــی .رووحــانــیــش ه ـه‌ر ل ه دوای ئه‌و هه‌لوێسته‌ی نوێنه‌رانی پارڵمانی ئــێــران ڕایــگـه‌یــانــد کـه ڕێــگـه‌ی ف ـه‌ره‌جــی دانــا درێــژه‌ی ده‌بـێ‌و محه‌ممه‌دعه‌لی نه‌جه‌فی ،ک ه خۆی پێشتر هه‌ر له‌و پارڵمان ه وه‌ک پالێوراوی وه‌زاره‌تــــی پــــه‌روه‌رده ده‌نــگــێ نه‌هێناوه ،ب ه به‌رپرسی وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵ ده‌ستنیشان کرد .ئه‌ستاندنه‌وه‌ی به‌رپرسیاره‌تی فه‌ره‌جی دانـــا ی ـه‌ک ـه‌م ڕووبـــه‌روبـــوونـــه‌وه‌ی جــیــددی ده‌وڵه‌تی ڕووحانی و پارڵمانی ئێران بوو به‌اڵم بێ گومان دوایین ڕووبه‌روبوونه‌و ه نابێ .هه‌ر بۆی ه گرینگه بزانین بۆ وه‌زیری خوێندنی باال ی پێگه‌ی زانکۆکان ل ه ئێران البردرا و ل ه گرینگ و ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان تێ‌بگه‌ین. هۆکاره‌کانی اڵبردنی فه‌ره‌جی دانا .1هێنانه‌و ه که‌سانی س ـه‌ر بـ ه ب ـه‌ره‌ی فیتن ه (ئاژاوه‌گێڕان) بۆ نێو زانکۆکان :روحانی سـه‌ره‌تــا دکــتــور جه‌عفه‌ر میلی مونفه‌رێدی وه‌ک وه‌زیر به پارلمانی ئێران ناساند به‌اڵم ئــه‌و ده‌نــگــی پێویستی نـه‌هــێــنــاوه .ل ـ ه کاتی ده‌نگدان ب ه میلی مه‌نفه‌رێد 162نوێنه‌ر ده‌نگی
نه‌رێنی و 105نوێنه‌ریش ده‌نگی ئه‌رێنیان پێدا .ب ه واتایه‌کی رێفورمخوازان ئێستا ل ه پارڵمان که‌مینه‌ن و کــۆنـه‌پــارێــزان زۆرین ه پێکدێنن .ئـه‌و نوێنه‌ران ه میلی مونفه‌رێدیان ب ـه‌و ه تاوانبار ده‌کــرد ک ه کاتێک له زانکۆی ئه‌میرکه‌بیر بوو ه پشتگیری ل ه خوێندکارانی س ـه‌ر بـ ه فیتن ه کـــردوه .ڕووحــانــی لـ ه دوای ده‌نگنه‌هێنانه‌وه‌ی میلی مونفه‌رێد ،دوکتور جه‌عفه‌ر توفیقی وه‌ک سه‌رپه‌ره‌ست دیاری کرد ک ه ئه‌ویش وه‌ک الیه‌نگری به‌ره‌ی فیتن ه له‌قه‌له‌م ده‌درێ .هه‌رچه‌ند فه‌ره‌جی دانــا ب ه هۆی ئه‌وه‌ی که‌سێکی سیاسی نه‌بوو ،سه‌ره‌تا تــوانــی متمانه‌ی پــارڵــمــان ب ـ ه ده‌ســـت بێنی به‌اڵم جه‌خت کردنی ئه‌و لهسهر گرتنه‌به‌ری ڕێوشوێنی یاسایی بۆ به‌ریوه‌به‌ری زانکۆکان و دوورکــه‌وتــنــه‌و ه ل ـ ه ئیدئۆلۆژیک کردنی زانکۆکان ،باسکردنی 3ه ـه‌زار بۆرسیه‌ی نایاسایی ل ه ده‌ورانی ئه‌حمه‌دی نژاد ،ڕێگه‌دان بــ ه گـــه‌رانـــه‌و ه و درێــــــژه‌دان بــ ه خوێندنی خوێندکارانی ئه‌ستێره‌دار ههموو هۆگارگه‌لێک بوون ک ه 145نوێنه‌ری پارڵمان ل ه دژی ئه‌و ده‌نگ بده‌ن. .2دیــاریــکــردنــی ســــه‌رۆک‌و به‌رپرسی زانکۆکان ب ه بێ پرسکردنی ب ه وه‌زاره‌ت ــی ئیتالعات و شوورای ئینقالب :گۆڕینی سه‌رۆکی زانکۆی تاران و البردنی فه‌رهاد ره‌هبه‌ر ک ه بــوو ه مه‌یه‌ی خوشحاڵی خوێندکارانی ئه‌و زانکۆیه ،دانانی دوکتور محه‌ممه‌د ڕه‌عایایی وه‌ک به‌رپرسی زانــکــۆی چه‌مرانی ئه‌هواز ک ه کاتی خۆی ل ه ڕووداوه‌کانی ساڵی 1388 خۆی ڕاگه‌یاندراوی ناڕه‌زایه‌تی خوێنده‌وه، گه‌ڕاندنه‌و ه دوکتور ڕه‌حیم حوبی نه‌قی بۆ سه‌رۆکایه‌تی زانــکــۆی ورمــێ ک ه پێشتر ل ه ده‌ورانــی رێفورمخوازان‌دا ل ه ساڵی -1378 1380سـه‌رۆکــی زانــکــۆی ورمــێ بــوو و ... جۆرێک ل ه ڕه‌وتی زالبوونی ڕێفورمخوازان و البــردنــی هێژمونی کۆنه‌پارێزان ب ه سه‌ر
فـه‌زای زانکۆکانی لێکه‌وتۆته‌وه .کاتی خۆی ک ه ده‌وڵه‌تی ڕووحانی پێکهات ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه ڕێکه‌وتنێک نافه‌رمی بوو ل ه نێوان خامنه‌یی، ڕه‌فسه‌نجانی و خاته‌می .ب ه واتایه‌کی هه‌ر ی ـه‌ک ل ـه‌و وه‌زیــره‌کــان نزیک ل ه یه‌کێک له‌و ڕه‌وتان ه بوون .مه‌حموودی عه‌له‌وی ،وه‌زیری ئیتالعات ،به‌شی ڕێــبـه‌ری بــوو ل ه ده‌وڵه‌تی ڕووحانی .ته‌نانه‌ت ل ه سه‌رده‌می ئه‌حمه‌دی نژادیش وه‌زاره‌تی ئیتالعات به‌شی ڕێبه‌ر بوو
هـه‌زار بۆرسییه‌ی نایاسایی و ناپێویست ل ه سه‌رده‌می ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد ک ه ته‌نانه‌ت د ه ک ـه‌س ل ه پارڵمانتارانی ئێستا پارڵمانی ئێرانیش ده‌گرێته‌وه ،ل ه ڕوانگه‌ی ڕێبه‌ره‌و ه خه‌سار ب ه کۆی کۆماری ئێسالمی ده‌گه‌یه‌نێ. فـــه‌ره‌جـــی دانــــا وتـــی ک ـه‌ســانــێــک بــۆرســی ـ ه کــراون ک ه مه‌رجی ئاکادێمیکی پێویستیان نه‌بوو ه و ته‌نانه‌ت که‌سانێک بۆ وه‌رگرتنی دوکتورای زمانی فارسی بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت
و سه‌رۆک کۆمار نه‌یتوانی حه‌یده‌ر موسلحی له کابینه‌ی خۆی البـه‌رێ .که‌مره‌نگبوونه‌وی ده‌سه‌اڵتی وه‌زاره‌تــی ئیتالعات ل ه زانکۆکان رێــک ب ه واتــای که‌مره‌نبوونه‌و ه ده‌سه‌اڵتی رێــبـه‌ر لـ ه زانــکــۆکــان و ه ـه‌ر ب ـه‌و پێیه‌ش ل ه سه‌رجه‌م والت دایه. .3ڕیــســواکــردنــی ده‌ولــه‌ت ــی ئـه‌حــمـه‌دی نــژاد ڕیسواکردنی نیزامه :ئاشکراکردنی 3
بـه‌رێ کــراون .خامنه‌یی ل ه دانیشتنی لهگهڵ کابینه‌ی ڕووحــانــی باسی ئـ ـه‌وه‌ی کــرد ک ه که‌موکۆرییه‌کانی ده‌ورانـــی ئه‌حمه‌دی نژاد پێویست ه چاک بکرێته‌وه بـه‌اڵم ئه‌و گرفتان ه نابێ باس بکرێن و ڕای گشتیان لێ ئاگادار بکرێته‌وه. .4البردنی فه‌ره‌جی دانا خۆئاماده‌کردنی کۆنه‌پارێزان و رێفورمخوازان بۆ هه‌ڵبژاردنی
پارڵمانی خۆلی ده‌یه‌م ه ک ه ل ه ڕه‌شه‌مه‌ی 1394 به‌ڕێو ه ده‌چێ .کۆنه‌پارێزان ئێستا زۆرینه‌ی پارڵمان وات ه نزیک ب ه 145نوێنه‌ریان هه‌ی ه و ڕێفورمخوازانیش که‌مینه‌یه‌کی 105که‌سیان هـه‌یـه .ده‌وڵ ـه‌تــی ڕووحــانــی ئـه‌گـه‌ر بیهه‌وێ به‌هێزی زیاتربه‌رده‌وام بێ ده‌بێ هه‌وڵ بدا لـ ه خۆلی ده‌ی ـه‌مــی پــارڵــمــان زۆریــن ـ ه بــێ بۆ ئ ـه‌وه‌ی پارڵمان چاره‌نووسی فه‌ره‌جی دانا تووشی وه‌زیــرانــی دیکه‌ی ڕووحــانــی نه‌کا. کێشه‌ی ڕووحانی ئه‌وه‌ی ه ده‌بێ کارێک بکا ک ه کاندیده‌کانی ڕێفورمخوازان بتوانن ل ه اڵیه‌ن شورای نیگابان ،ک ه سه‌ر ب ه ڕێبه‌رییه ،ڕێگه‌ی به‌شداری ل ه هه‌ڵبژاردنه‌کانیان پێ بدرێ .هه‌ر بۆی ه ده‌وڵه‌تی ڕووحانی ل ه الیه‌ک هه‌وڵ ده‌دا گرینگی ب ه ده‌نگی خه‌ڵک بدا و ل ه الیه‌کی دیک ه هه‌وڵ بدا ل ه گه‌ڵ سیستمی کۆماری ئیسالمی و چــاوه‌دێــری خامنه‌یی چه‌شنێک ل ه سازان دروست بکا. گرینگی پێگه‌ی زانکۆکان کاتی خۆی ل ه سه‌رده‌می شادا مزگه‌وته‌کان تاک ه شوێنێک بوون ک ه ڕێژه‌یه‌ک ل ه ئازادی، پۆتانسیه‌لی کــۆبــوونـه‌و ه و کانالیزه‌کردنی ناره‌زایه‌تیه‌کانیان هه‌بوو .ئه‌مرۆ زانکۆکان ب ه هۆی هه‌بوونی ڕێژه‌یه‌ک ل ه ئازادی‌و ده‌ره‌تانی دیالۆگ ،ب ه هۆی ئـه‌وه‌ی هه‌بوونی هـه‌زاران گه‌نج و هێزی مــرۆیــی ،بـ ه هــۆی هه‌بوونی توانای عه‌قلی‌و زانستی بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی سیاسی ،ئــابــووری ،کۆمه‌اڵیه‌تی و ...ئێران ڕۆلێکی هــاوشــێــو ه لـه‌گـه‌ڵ مــزگـه‌وتـه‌کــان ل ه سه‌رده‌می شایان دا هه‌یه .به‌اڵم ئه‌و ه گرینگ ه ک ه وه‌ک کورد چ جۆر ڕوانینێکمان بۆ که‌ڵک وه‌رگرتن ل ه زانکۆکان و توانای کۆمه‌ڵگه‌ڵگه‌ی خوێندکاری هه‌بێ. زانکۆ شوێنی سیاسه‌ت فێربوون ه نه‌ک سیاسه‌ت کــردن .زانکۆ شوێنی ئــه‌وه‌ی ک ه ل٨
5
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
دیمانە
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
ژماره٣٦٩ :
رۆژنامەی
وتووێژی تایبەتیی ڕۆژنامەی کوردستان لەگەڵ شەهرام میری،
گەورەکارناسی بوومەلەرزەناسی‌و پسپۆڕی تۆماری له‌زر ه لە دۆزینەوەی نەوت _ سەرچاوە ژێرزەوییەکان ئــارەش لورستانی :دەکــرێ لەسەر چــۆنــیــەتــی ڕوودانـــــی بــوومــەلــەرزەو پێوەندیی دەگەڵ جموجۆڵی توێیهکانی زەوی بدوێن؟
توێکڵی زەوی لە بواری بوومەلەرزەو ه دەکا ب ه سێ بەشی ( زاگــرۆس ،ناوەندی ئێران (لوت) ،ئەلبورز).
بنه‌نیشته‌کانی قۆناغی یەکەم تا چوارەمی زەوی ،بەاڵم پێکهاتنیان زیاتر ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ قۆناخه‌کانی دووه‌م و سێیه‌می زه‌وی ناسی .لە بــواری تەکنۆتنیکی بەشێکە لە ئەیاڵەتی لەرزینەوەی زاگرۆس ،کە یەکێکە لە ئەکتیڤترین ناوچەکانی بەر بوولەرزەی بانووی ئێران. پێویستە ئەوەش بڵێین قەڵشتی زاگرۆس لەم ناوچەیە زیاترین هەژان‌و بوومەلەرزەی هەیەو زۆربــەی ئەو بوومەلەرزانەی ئەم سەردەمەی ئێستا بە درێژایی ئەم قەڵشتە ڕووی ــان داوە .چونکی ئیالم ،خوزستان، بەندەر عەبباس ،لۆرستان‌و کرماشانیش کەوتوونەتە سەر ئەم هێڵە ،بەهۆی گوشاری هێڵی عەڕەبستان کە هۆکاری سەرەکی ئەم بوومەلەرزەیە بوو ،بۆسەر هێڵی زاگرۆس‌و هێڵە الوەکییەکانی دەورووبـــەری ،دەبێتە هۆی هەژان‌و لەرزینی ئەم ناوچەیە .هێڵی زاگرۆس لە باکووری بەندەر عەبباسەوە تا پارێزگای سنە درێژەی هەیەو پاشان بەرەو بــاشــووری کوردستان دەکێشێ‌و دیسان دێــتــەوە ســەردەش ـت‌و ،لەوێشەوە دەگاتە باکووری کوردستان‌و تورکیە.
شەهرام میری :لە ڕاستی‌دا بوومەلەرزە لەرینەوەیەکە بە درێژایی توێکڵی زەوی. دەکــرێ زیادبوونی لــەڕادەبــەدەری بەردو توێژەکانی نــێــوه‌وه‌ی زەوی بــە هۆکاری ڕوودانـــی بــوومــەلــەرزە بزانین ،کــە دەبنە هــۆی گوشارێک ،ب ـه‌رد ده‌شکێنێ‌و دوو پارچە بەردی شکاو له قوواڵیی زه‌وییه‌و ه لـ ه شوێنی شــکــانـه‌وه بـــه‌ره‌و توێیهکانی سـه‌روو هه‌ڵده‌کشێن ،ئاستی شکانی به‌رد ک ه جێگۆڕکێی ده‌گه‌ڵ ه قەڵشت (گسل)ی پێ ده‌ڵێن .پێوەندیی بوومەلەرزەو قەڵشت زیاتر دوو الیەنەیە ،بەو واتایەی هەر ناوچەیەک زەوییەکەی قەڵشی زۆر بێ ،بوومەلەرزەشی دەبێ کە ئەم بوومەلەرزەیەش خۆی قەڵشت لــە زەوی دەخــــاو ئــەمــەش دەبــێــتــە هــۆی زیــادبــوونــی پــچــڕان‌و قەڵشت‌و بــەم جۆرە ئەگەری بوومەلەرزە لە ناوچەکەدا زۆر دەکا.
ئارەش لورستانی :دەکرێ بە گشتی بــوومــەلــەرزەی ئــەم دواییانەی ئیالم‌و خەسارات‌و زەرەرو زیانەکانی باس بکەن؟ شــەهــرام مــیــری :ڕێ ــک ــەوت ــی ٢٧ی گــــەالوێــــژی ١٣٩٣کــاتــژمــێــر 7:02:05 بوومەلەرزەیەک بە پلەی ٦.٢لە قوواڵیی دە کیلۆمێتری زەوی ڕووی دا ،کە چەقی ئەم بوومەلەرزەیە ٣کیلۆمێتری مورموری (ئابدانان) ٣٦ ،کیلۆمێتری موسیان و ٤١ کیلۆمێتری دێهلۆران لە پارێزگای ئیالم بوو. بوومەلەرزەکە لە پارێزگاکانی دیکەش وەک لۆرستان‌و خوزستان هەستی پێ‌کرا ،کە بە خۆشییەوە تا ئەو جێیەی من ئاگام لێیەتی
ئارەش لورستانی :بوومەلەرزەکانی پێشتر لە ناوچەی ئیالم یان کوردستان چۆن بوون؟ شــەهــرام مــیــری :ئــیــام لــەســەر ئــەم هێڵە لــە ب ــواری بــوومــەلــەرزەوە نــاوەنــدە، هەر بۆیە بەپێی زانیارییەکانی ٥٠٠ساڵ لەمەوپێشەوە ،بوومەلەرزەیەکی کاولکار لەم ناوچەیە ڕووی نەداوەو هیچ بەڵگەیەک نییە نیشاندەری کــاولــکــاری‌و وێــرانــی بێ لــە شــارە مێژووییەکانی ئــیــام ،بــەاڵم لە مــێــژووی تــه‌بــه‌ری‌دا بــوومــەلــەرزەیــەک لە ژێــر ن ــاوی بــوومــەلــەرزە لــە بــاکــووری « کەبیر کوە» لە ساڵی ٢٥٨ی کۆچی مانگی
ئــــارەش لــورســتــانــی :لــە ئــێــران بوومەلەرزە بە چ شێوەیەکە‌و هۆکاری بوومەلەرزە لە ناوچە جۆراوجۆرەکانی ئێران چین؟ شـــەهـــرام مــیــری :ئـــێـــران واڵتــێــکــە زۆر بــوومــەلــەرزە ل ــێــی‌دەدا ،ئــەگــەر ئەو بوومەلەرزانەی ئەو چەند ساڵەی دوایی هــاتــوون لــەســەر نەخشەی زەوی دیــاری بکەین دوو پشتێنەی گــەورە دەردەکــەوێ کــە شــوێــنــی هــاتــنــی بـــوومـــەلـــەرزەن ،کە پشتێندەی دەوری زەری ــای ئ ــارام‌و ئاڵپ _ هیمالیان ،ئێران دەکەوێتە نێوەڕاستی پشتێنه‌ی بــوومــەلــەرزەی ئاڵپ _ هیمالیا، کە ئەم پشتێندە لە ڕۆژئــاوای ئورووپاوە دەست پێ‌دەکاو دوای تێپەڕین لە تورکیە، ئــێــران ،ئەفغانستان تــا تــەبــەت‌و ڕەنــگــە تا نزیکی بانووی بێرمەو ئەندۆنێزی‌و بکشێ. بانووی ئێران لە ڕۆژهەاڵتی ناڤین دەکەوێتە نێوان الپه‌ڕه‌کانی ئوراسیا (ئاسیاو ئورووپا) و هند ( هندو ئوسترالیا)و عەڕەبستان ( عەڕەبستان‌و ئەفریقا)و لەالیەن ئەم الپه‌ڕانەو جموجۆڵیانەوە گوشاری لەسەرەو ،هەروەها لــەبــەر ئ ــەوەی توێکڵی زەوی لــە بانووی ئێران الوازترە لە شوێنەکانی دراوسێی ،لەم مەڵبەندە فۆرمەکان بە شێوەی جۆراجۆر دەگــۆڕدرێ ـن‌و ،لە ئاکام‌دا ئەم گوشارانەو تێکشکانی توێیەکانی زەوی وزەیەکی زۆر لە قەڵشەکانی زەوی کۆ دەبێتەوە ،ک ه لە پاشان دەبنە هــۆی هاتنی بوومەلەرزەی گــــەورەو بــچــووک لــە نــاوچــەکــانــی ئــێــران. شێوازی ئەم خزین‌و تێکشان‌و تەڤگەرەی
زیانی گیانی نەبووەو تەنیا زیانی دارایی هەبووە ٣٧٥ .بریندار ٨ ،گوندیش خراپ بوون. ئـــارەش لــورســتــانــی :هەڵکەوتەی جوگرافیایی‌و ستره‌کتۆری زەوی‌ناسی ناوچەی ئیالم‌و هۆکاری بوومەلەرزە لەم ناوچەیە چۆنە؟ شەهرام میری :پارێزگای ئیالم دەکەوێتە ڕۆژئاوای داوێنی زنجیرە چیاکانی زاگرۆس، ئــەم پارێزگایە لــەالی بــاشــوورەوە دەگــەڵ خــوزســتــان‌و لــەالی ڕۆژه ــەاڵت ــەوە دەگــەڵ لۆرستان‌و لە باکوور دەگەڵ کرماشان‌و لە ڕۆژئاواوە دەگەڵ ئێراق دراوسێیە .بەرزو نزمییەکانی ئەم پارێزگایە دەگەڕێتەوە بۆ
ئاماژەی پێ‌کراوە ،کە بۆتە هۆی کوژرانی بە هــەزاران کەس‌و کاولکارییەکی زۆر کە ئەویش هۆکارەکەی خزینی کێو لە داوێنی باکووری «کەبیر کوە» بووەو پێوەندیی بە بوولەرزەی کاولکاری سروشتی نەبووە. ئــــارەش لــورســتــانــی :بڵێی ئــەم بــوومــەلــەرزەیــە بــە هــۆی تەقینەوە یان تاقیکردنەوەی چ ـه‌ک‌و ته‌قه‌مه‌نی سەربازی‌یه‌و ه نه‌بووبێ؟ شەهرام میری :بوومەلەرزەیەکی ئەوها گەورە ناتوانێ بە هۆی تەقینەوە بێ ،چونک ه تەقینەوە ئاکامی لــەریــنــەوەی دەســکــردە، تەقینەوە جگە لە سەرچاوەی شەپۆلەوە ،لە بواری وزەی دەرچووەوەو میتۆدی پێکهاتنی
لەرینەوەکانیش دەگەڵ بوومەلەرزەیەک کە بە شێوەی سروشتی ڕوو دەدا ،جیاوازە. واتە ڕێژەو خێرایی ئەم وزەیەی لە ڕێگەی لەرینەوە دەسکردەکانەوە دەردەچن دەگەڵ بووله‌رزە بۆ پێك‌گرتن‌و هەڵسەنگاندن نابێ. بووله‌رزە سروشتییەکان لە قوواڵیی ٥تا ١٥ کیلۆمێتری ڕوو دەدەن‌و ناوچەیەکی بەرین دەلــەرزێــنــنــەوە ،کەچی بــەری لەرینەوەی دەسکرد کورتەو تەنیا دەورووبەری خۆی دەگرێتەوە ،دیارە دەبێ بڵێین تەقینەوەش دەتــوانــێ ببێ بــە هــۆکــاری بــوومــەلــەرزە، بــەاڵم نــەک زۆر بە هێز ،واتــە لە پێوەری ٣تا ٤کە هەموو کــەس هەستی پێ‌ناکا، بـــەاڵم سیستمە نــوێــیــەکــان دەتــوانــن ئەو بوومەلەرزانە دیــاری بکەن کە هۆکاریان تەقینەوەیە .بە شیتەڵکاری‌و لێک‌دانەوەی سیگناڵی شەپۆلەکان ،تا رادەیــەک جۆری بوومەلەرزەو جۆری تەقینەوە لێک دیاری دەکرێن. ئــارەش لورستانی :ئــەگــەری پاش لــــەرزەی دیــکــە لــە ڕۆژئــــاوای واڵت، بەتایبەت ڕۆژهەاڵتی کوردستان هەیە؟ شەهرام میری :پاش‌لەرزەکان ڕەنگە چەندین کاتژمێر ،ڕۆژو تەنانەت مانگیان پێ‌بچێ‌و زیاتریش دوای بــوومــەلــەرزەی ســەرەکــی‌و لــە دەوری نــاوەنــدی هەمان ب ــوومـــەلـــەرزەو ه ڕوو دەدەن .لــە دوای بوومەلەرزەی سەرەکی مورموری ئیالمەوە تا ئێستا نزیک بە ٣٠٠پــاش‌لــەرزە تۆمار کراون کە گەورەترینیان نزیک پلەی ٥پلە ب ــووە .بــە ب ــڕوای مــن تــا دوو ســێ مانگی تریش پاش‌لەرزەکان درێژەیان دەبــێ ،کە دواتر پاش‌لەرزەکان خاوتر دەبنەوە ،چونکی قەڵشتە الوەکییەکان وردە وردە وزەیــان دادەبەزێ‌و پاش‌‌لەرزەکانیش دەبڕێن.
ئــــارەش لــورســتــانــی :بــۆچــی لە ئێران هەمیشە هەست دەکــرێ جۆرێک کەمتەرخەمی لە یارمەتی گەیاندن بە بوومەلەرزە لێدراوەکان هەیە؟ شـــەهـــرام مــیــری :دیــــــارە کــێــشــەی بنەڕەتی لەم ڕەوتــەدا مودیرییەتی الوازی قەیرانەکەیە ،ئەگەرچی بەرپرسانی ئیالم ڕایانگەیاند لە بوومەلەرزەی مورموری‌دا بە وەخــت ،قەیرانەکە مودیرییەت کــراوە هــەر بۆیەش زیانی گیانی نــەبــووە ،بەاڵم دەبێ بڵێین نەبوونی زەرەرو زیانی گیان دەگەڕێتەوە بۆ هۆکارەکانی زەوی‌ناسی‌و تۆپۆگرافی‌و پــرۆســەو زەمــانــی ڕوودان ــی بــوومــەلــەرزەکــەش ،لــە بــوومــەلــەرزەکــانــی دیکەی ئێراندا کەم کــاری‌و کەمتەرخەمی
بینراوە پێویستە بڵێین مودیرییەتی قەیران ٤ قۆناغە _١ :پێش‌گیری‌و زانیاری پێدان_٢ ، ئامادەیی _٣ ،بەرەنگاریی _٤ ،چاککردنەوە، ئەم قۆناغانە تــەواوکــەری یەکترین‌و هەر چەشنە کەموکوڕییەک لەم قۆناغانەدا دەبێتە هۆی خاوی یارمەتی گەیاندنی بە وەخت‌و دروست بۆ ئەو ناوچەیەی بوومەلەرزە لێی داوەو بە داخەوە لە زۆربەی بوومەلەرزە کاولکارەکانی پیشتردا ئەم کەموکوڕییانەمان دیوە.
مودیرییەتی قەیران ٤قۆناغە: _١پێش‌گیری‌و زانیاری پێدان، _٢ئامادەیی _٣ ،بەرەنگاریی، _٤چاککردنەوە ،ئەم قۆناغانە تەواوکەری یەکترین‌و هەر چەشنە کەموکوڕییەک لــەم قۆناغانەدا دەبــێــتــە هـــۆی خـ ــاوی یــارمــەتــی گەیاندنی بە وەخ ـت‌و دروســت بۆ ئەو ناوچەیەی بوومەلەرزە لێی داوەو بــە داخــــەوە لــە زۆربـــەی بوومەلەرزە کاولکارەکانی پیشتردا ئەم کەموکوڕییانەمان دیوە. ئارەش لورستانی :وەک پسپۆڕێکی بــوری بــوومــەلــەرزە ،پێشنیارتان بۆ بەرەنگاری بوومەلەرزە چییە؟ شەهرام میری :بە بڕوای من گرینگی‌دان بە چۆنییەتی سازکردنی بیناو بە تایبەت ڕەچاوی قانوونە ستانداردەکانی بیناسازی دەتوانێ هۆکارێکی کەم‌کردنەوەی زەرەرو زیانەکانی بوومەلەرزە بن .بابەتێکی دیکە بەرگری لە کۆچ بۆ ئەو ناوچانەی مەترسیی هاتنی بوومەلەرزەیان لەسەرە .گرینگی‌دان بە نۆژنکردنەوەو قایم‌و پتەو سازکردنی ن لەسەر ئــاوەدانــیــیــەکــان ،زانــیــاریــی پــێــدا چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەی بوومەلەرزە، پــەرەپــێــدان بــە نــاوەنــدە لەش‌ساغییەکان. ڕەچ ــاوی ئــەم بابەتانە تا ڕادەیــەکــی زۆر زەرەرو زیانی بوومەلەرزە کەم دەکەنەوە. ئارەش لورستانی :لە کۆتایی‌دا ئەگەر بابەتێک ماوە باسی بکەن ،فەرموون؟ شــــەهــــرام مـــیـــری :بــــــه‌داخــــــه‌و ه نــاکــرێ ریــســک و کـــات‌و شــوێــن‌و پلەی بــوومــەلــەرزەکــان بەربێژیی بکەین ،بەاڵم بەپێی توێژینەوەکان لەسەر ئەکتیڤی هێڵ‌و درزو قەڵشە نــاســراوەکــان‌و سترەکتۆژی زەوی‌و ته‌کتۆنیکی و تــاوتــوێــی ته‌کنیک ه ژێــئــۆفــیــزیــکـی‌یـه‌کــان و پێشینەی هاتنی بوومەلەرزە لە ناوچەکەدا ،دەتوانین بڵێین لە کام ناوچە ئەگەری ڕوودانی بوومەلەرزە هــەیــە .خاڵێکی دیــکــەش کــە بــووەتــە هۆی شــڵــەژانــدنــی بـــیـــروڕای گــشــتــی؛ بــابــەتــی بەستنەوەی ئــەم بــوومــەلــەرزەیــەی ئیالم بە بوومەلەرزەیەکی شیمانەیی کاولکارە لــە تـــــاران ،کــە دەبـ ــێ بڵێین هــیــچ جــۆرە هاوچەشنییەک لە نێوان ئەم دووه‌دا نیی ه چونک ه ئەیالەتی لەرزەی پێکهاتەی زەویی تاران‌و ئیالم بە تەواوەتی لێک‌جیان. وه‌رگێڕان :ئاڵه‌شین
4
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
سیاسی
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
ژماره٦٣٩ :
مه‌ترسیی داعش له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان
مسته‌فا مه‌عرووفی «ده‌وڵـه‌تــی ئیسالمی» ک ه به داعــش ناوی ڕۆیــشــتــوه ،نیگه‌رانییه‌کی زۆری بــۆ واڵتانی ڕۆژئاوایی ب ه گشتی و ناوچ ه ب ه تایبه‌تی پێک هێناوه .ئ ـه‌م گــرووپـ ه ک ه ب ه نــاوی «ده‌وڵـه‌تــی ئیسالمی» به‌شێکی ب ـه‌رچــاو ل ـ ه ناوچه‌کانی بــاکــوور و رۆژئـــاوای عێڕاق و رۆژهـــه‌اڵت و باشووری سووریه‌ی داگیر کردو ه ل ه هه‌ردوو واڵت‌دا به‌ره‌یه‌کی نزیک ب ه 2000ک.م ی ل ه دژی کورد کردۆته‌وه .له‌م وتاره‌‌دا هه‌وڵ ده‌درێ بزانین ڕێژیمی ئێران هه‌تا ئێستا ل ه به‌رامبه‌ر گرووپه ئه‌م گرووپه‌دا هه‌ڵوێستی چ بووه؟ ئه‌م ده‌تــوانــێ ه ـه‌ڕه‌ش ـ ه بــێ بــۆ ســه‌ر ڕۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان؟ ئه‌و مه‌ترسیانه چه‌نده جیددین؟ هه‌ڵوێستی ڕێژیمی ئێران ل ه به‌رامبه‌ر داعش‌دا هه‌رچه‌ند یه‌کێک ل ه سیاسه‌ته‌کانی گرووپی داعش دژایه‌تی لهگهڵ مه‌زهه‌بی شیعه‌یه ،به‌اڵم هه‌تا ئێستا کرده‌وه‌یه‌کی تێرۆریستیی ل ه دژی شیعه یان ڕێژیمی ئێران ئه‌نجام ن ـه‌داوه .جگ ه ل ه ده‌رکردنی سوپای عێراق ل ه ناوچه‌ی سوننی نشینی عـه‌ره‌ب ،شه‌ڕی ته‌نیا ل ه دژی کورد ل ه ڕۆژئ ــاوا و بــاشــووری کوردستان بــووه .هه‌ر چـه‌نــد ئــه‌و ه نه‌بۆت ه هــۆی ئـــه‌وه‌ی ئــێــران لێی نــیــگـه‌ران نـه‌بــێ ،هه‌ڵوێسی ڕێژیمی ئــێــران ل ه چه‌ند بــواردا خۆی ده‌نوێنێ :ئێران ب ه ڕه‌سمی دژایه‌تیی خۆی له‌به‌رامبه‌ر داعش‌دا ڕاگهیاندو ه و ته‌نانه‌ت ڕای‌گ ـه‌یــانــدو ه ک ه ب ه ه ـه‌ر نرخێک بــوو ه شوێن ه پیرۆزه‌کانی شیع ه ل ه عێڕاق ل ه مه‌ترسییه‌کانی داعــش ده‌پــارێــزێ .هه‌روه‌ها، هه‌ر کات و ل ه هه‌رجێگایه‌ک ئه‌مریکا ده‌ستی بۆ هێرشێکی نیزامی بردبێ ،ته‌نانه‌ت بۆ سه‌ر ڕێژیمی سه‌ددامیش ک ه دوژمنی له‌مێژینه‌ی بوو، دژایه‌تیی خۆی ڕاگه‌اندو ه و مه‌حکوومی کردوه، به‌اڵم دژی ئه‌و هێرشان ه نی ه ک ه ئێستا ئه‌مریکا بۆسه‌ر پێگه‌کانی داعش ئه‌نجامیان ده‌دا .ته‌نانه‌ت وه‌ک ده‌گ ــوت ــرێ ئ ــام ــاده‌ی ه ــاوک ــاری لـه‌گـه‌ڵ هێزه‌کانی ئه‌مریکا ل ه دژی ئه‌م گرووپه‌شه .جگ ه له‌مانه‌ش قه‌ت نه‌بوو ه ڕێبه‌ری کۆماری ئیسالمی
ل ه به‌رامبه‌ر ئه‌و بێحورمه‌تی‌و سووکایه‌تییانه‌ی هێندێک کـ ـه‌س ب ـ ه تــایــبـه‌تــی چ ـه‌نــد کاناڵێکی ته‌ڤزیۆنی بـ ه خێزانی پێغه‌مبه‌ری ئیسالم و خوله‌فای ڕاشیدین ده‌ک ــرێ وه‌ده‌نـــگ هاتبێ، به‌اڵم له‌و ماوه‌یه‌دا خامنه‌یی ڕێبه‌ری کۆماری ئیسالمی ئه‌م کاره‌ی ب ه حه‌رام و ناڕه‌وا زانی، چونک ه ل ه نفووزی داعش ل ه نێو سوننییه‌کانی ئێران نیگه‌رانه. ئایا داعــش مه‌ترسیی ه بۆ ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان؟ هــاوکــات ل ـه‌گ ـه‌ڵ هــێــرشـه‌کــانــی داعـــش بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان ل ه شاره‌کانی سه‌قز، بانه ،سن ه و چه‌ند ناوچه‌ی دیکه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان که‌سانێک ب ه شه‌قامه‌کانی شار ب ه ئااڵ و دروشمی داعشه‌و ه مانۆڕیان داوه .ئه‌م ه
کۆماری ئیسالمین الوانــی نــاڕازی ل ه ده‌وری خۆیان کۆده‌که‌نه‌وه .بۆ کۆماری ئیسالمییش وا باشتر ه ئه‌و گه‌نجان ه بـه‌ره‌و ئـه‌وان بکشێن تا ب ـه‌ره‌و هێز ه سیاسیی ه دیموکرات‌و پێشکه‌وتن خــــوازه‌کــــان .ئـــه‌و کــه‌ســانــه‌ی لـــه‌و گــرووپــ ه توندڕه‌وانه‌دا چاالکن ،زه‌مینه‌ی ڕاکێشرانیان بۆ نێو داعش زۆر تێدا به‌هێزه. سیاسه‌تی هــه‌اڵواردن‌و فـه‌رق و جیاوازی ل ه دژی ناوچ ه کــورد نشینه‌کان ،ب ه کــرده‌و ه کــوردســتــانــی کــــردو ه بــ ه ی ـه‌کــێــک لــ ه نــاوچ ـ ه هه‌ژاره‌کانی ئێران ،ئه‌م سیاسه‌ت ه ناوچه‌کانی به‌لووچستانیشی ک ه سوننی نشینن تووشی ئه‌م دۆخ ه کردوه .بۆی ه هه‌ژاری له‌و ناوچانه‌دا ل ه چاو ناوچه‌کانی دیکه‌ی ئێران زۆر زیاتره. ب ه پێی ئاماره‌کان ده‌رسه‌دی خه‌ڵکی ژێره‌وه‌ی هێڵی هــــه‌ژاری ل ـ ه س ـه‌رانــس ـه‌ری ئــێــران‌دا ل ه
که‌ڵکی لێ‌وه‌رگرن .هه‌ر ل ه جێ‌دا سه‌رهه‌ڵدانی ڕادیکالیزمی ئیسالمی ل ه یه‌ک سه‌ده‌ی رابردوودا ل ه ئاکامی سیاسه‌تی دیکتاتۆرانه‌ی ڕێژیمه‌کانی زاڵ به‌سه‌ر واڵتانی ناوچه‌دا بوو ک ه هه‌ر چه‌شن ه حه‌ره‌که‌تێکی ئازادیخوازان ه و دیموکراتیکیان ب ه توندی سه‌رکوت ده‌کــرد .ئه‌مه‌ش ده‌رفه‌تی بۆ فکری توندڕه‌وانه‌ی مه‌زهه‌بی پێک هێنا‌و ل ه خه‌له‌ئی دیموکراسی‌دا بواری بۆ ئه‌و ه ڕه‌خساند ناڕه‌زایه‌تییه‌کان ل ه شکڵی مـه‌زهـه‌ب‌دا خۆیان بنوێنن .کــۆمــاری ئیسالمی بــۆخــۆی ئاکامی سه‌رکوتی ئه‌حزابی دیــمــوکــرات‌و مــۆدێــرن ل ه سه‌رده‌می ره‌زا شاو حه‌مه‌ڕه‌زاشا ل ه ماوه‌ی نزیک ب ه 50ساڵ‌دا بوو .ل ه ئاکامی سه‌رکوتی ئه‌مانه‌دا بوو ده‌رفه‌ت بۆ بناژۆیی ئیسالمی پێک هات و خومه‌ینی و هاوفکره‌کانی که‌ڵکیان ل ه ناڕه‌زایه‌تیی خه‌ڵک ل ه دژی ڕێژیمی پاشایه‌تی
کۆماری ئیسالمی ب ه مه‌به‌ستی ئاڵتێرناتیڤ‌سازی بۆ بزووتنه‌وه‌ی دێموکراتی و میللیی کورد ب ه یارمه‌تیدانی تاقم و گرووپ ه ئیسالمیی ه توندڕه‌وه‌کان یان ب ه چاوپۆشی ل ه چاالکییه‌کانیان هه‌وڵ ده‌دا ل ه ڕاده‌ی نفووزی هێزه ره‌سه‌ن ه کوردییه‌کان که‌م بکاته‌وه .بۆی ه ل ه 15ـ 20ساڵی ڕابردوو چه‌ند گرووپ و تاقمی توندڕه‌وی ئیسالمی له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان چاالک بوون .ئه‌مان ه ک ه ب ه ڕواڵه‌ت نه‌یاری کۆماری ئیسالمین الوانی ناڕازی ل ه ده‌وری خۆیان کۆده‌که‌نه‌وه. بۆ کۆماری ئیسالمییش وا باشتر‌ه ئه‌و گه‌نجان ه به‌ره‌و ئه‌وان بکشێن تا به‌ره‌و هێزه سیاسیی ه دیموکرات‌و پێشکه‌وتن خوازه‌کان. الیه‌نی ئاشکراو و به‌رچاوی حوزووری داعش ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستانه ،ڕێکخراو ه نهێنی و شــاراوه‌ک ـه‌ی جــارێ بۆ کـه‌س ڕوون نیه .ئه‌م ڕووداونـــ ه به‌رهه‌می سیاسه‌ته‌کانی کۆماری ئیسالمین کـ ه لـ ه خــــواره‌و ه باسی هۆیه‌کانی ده‌که‌ین: له‌مێژ ه کــۆمــاری ئیسالمی ب ـ ه مه‌به‌ستی ئاڵتێرناتیڤ‌سازی بۆ بزووتنه‌وه‌ی دێموکراتی و میللیی کورد ب ه یارمه‌تیدانی تاقم و گرووپ ه ئیسالمیی ه توندڕه‌وه‌کان یان ب ه چاوپۆشی ل ه چاالکییه‌کانیان هه‌وڵ ده‌دا ل ه ڕاده‌ی نفووزی هێز ه ره‌سه‌ن ه کوردییه‌کان که‌م بکاته‌وه .بۆی ه ل ه 15ـ 20ساڵی ڕابردوو چه‌ند گرووپ و تاقمی توندڕه‌وی ئیسالمی ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان چــاالک بــوون .ئه‌مان ه ک ه ب ه ڕواڵـ ـه‌ت نه‌یاری
سه‌رێیه ،ڕێژه‌ی هه‌ژاری ل ه کوردستان ل ه چاو ئێران له‌سه‌رتریشه .ئه‌زموونی ڕادیکالیزمی ئیسالمی ل ه واڵتــانــی ده‌روبـــه‌ر و ئێران ئه‌و ه ده‌سه‌لمێنن که ئیسالمی توندڕه‌وی سیاسی له‌و ناوچه هه‌ژارنشینان ه خه‌ڵکی ل ه دوه‌ری خۆی کۆ ده‌کاته‌وه‌‌و تووڕه‌یی و ناڕه‌زایه‌تیی ئـه‌وان ب ه قازانجی خۆی ده‌قۆزێته‌وه .داعشیش وه‌ک هه‌ر گرووپێکی توندڕه‌وی دیکه‌ی ئیسالمی که‌ڵک له‌و دۆخه وه‌رده‌گرێ. سه‌رکوتی بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازان ه ل ه الی ـه‌ن کــۆمــاری ئیسالمییه‌وه وای کــردو ه ک ه هێز ه دیموکرات و پێشکه‌وتنخوازه‌کان ده‌رفه‌ت و مه‌جالی ڕاکــێــشــان و رێکخستنیان لـ ه نێو خه‌ڵک‌دا که‌م بێته‌و ه و ئه‌و مه‌جال و ده‌رفه‌ت ه بۆ توندڕه‌وانی وه‌ک داعش بره‌خسێ‌و ئه‌وان
وه‌رگرت. نــه‌ب ــوون ــی ئــــازادیــــی بـــیـــروڕا زه‌مــیــن ـه‌ی ب ــۆ ت ــون ــدڕه‌وی ــی مــه‌زهــه‌بــی خـــۆش کــــردوه. دژکرده‌وه‌ی خه‌ڵکی ناڕازی‌و جیابیر ل ه به‌رامبه‌ر پاوانخوازییه‌کانی ڕێژیمی ئێراندا ل ه کاتێکدا ک ه فکری جیاجیا ،به‌رنامه‌ی سیاسیی جۆراوجۆر، ئیدئۆلۆژیی جۆراوجۆر ل ه گــۆڕێ‌دا نیه ،ئه‌و ه ده‌بـــێ ک ـ ه خـه‌ڵــکــی نــــارازی بــکـه‌ونـ ه نوخته‌ی به‌رامبه‌ری کۆماری ئیسالمی .کۆماری ئیسالمی هه‌ڵگری فکری توندڕه‌وانه‌ی مه‌زهه‌بی لهسهر بنه‌مانی مه‌زهه‌بی شیعه ،نوخته‌ی به‌رامبه‌ری ل ه گرووپی توندڕه‌وی مه‌زهه‌بی لهسهر بنه‌مای مه‌زهه‌بی سوننی‌دا خۆی ده‌نوێنێ ،ڕاست ئه‌وه‌ی ک ه داعیش ئه‌مڕۆ ئااڵ هه‌ڵگریه‌تی.
ڕۆژهەاڵت خۆی لە خۆیدا ببینێتەوە (کورتە سەرنجێک لە دڵگرانیی ڕۆژهەاڵتییەکان لە سیاسەتی باشوور)
عه‌وال به‌هرامی ئــەمــرۆژانــە دڵگرانییەکی سەیر چاالکانی سیاسی‌و چاالکە ڕۆژهەاڵتییەکانی نێو تۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‌و دەک ــرێ بڵێین کۆمەڵگەی ڕۆژهــەاڵتــی کوردستانی گرتۆتەوە .هەرچەند دڵگرانیی ڕۆژهەاڵتییەکان لە رێبەرانیی سیاسیی باشوور مێژوویەکی درێژی هەیەو ،دڵگرانییەک لە بیر کــراوەو یەکی دیکە جێگای گرتۆتەوە. بۆیە ئەم دڵگرانییەی ئەمجارەش جیاوازییەکی ئەوتۆی لەگەڵ ئەوانی پێشوو نیە .ئەی کەواتە دەکرێ بڵێین بۆ دیسان؟ ئـــەم دڵــگــرانــیــیــە بــە دوای نــیــگــەرانــی لە هەڕەشەیەک‌و کارەساتێک‌دا هات کە باشووری کوردستانی گــرتــەوە .ئــەو نیگەرانییە راســت لــە جــێــی خــــۆی‌دا بــــوو .بــۆیــە پــێــویــســت بــوو ئــەو شەپۆلی هاوپێوەندیی نەتەوەییە وەک سااڵن‌و دەیەکانی رابــردوو ،بگرە زۆر زۆر بە گوڕتریش وەڕێ بکەوێ .بەاڵم ئەم دڵگرانییە بۆ؟ ئەم دڵگرانییە لــەوەوە سەرچاوەی گرتوە کە رێبەرانی باشووری کوردستان نەیانتوانیوە واڵمی ئەم شەپۆلی هەست‌و سۆزی کوردانەیە بدەنەوە .ئەوان لەگەڵ ئەوەی بەرگری لە خاکی باشوور دەکەن ،بەکردەوە خەریکی کایەکردن لە نێو سیاسەتی ناوچەیی دان یان کەوتوونەتە نێو ئەو کایەیەوە .ئــەوەش بۆتە هۆی ئەوەی رۆژهەاڵتییەکان واڵمی ئەو هەستە پڕ جۆشە نەتەوەییەی خۆیان وەرنەگرنەوە .چونکە پێیان وابوو دەبێ بە بێ لەبەرچاوگیرانی هیچ چەشنە تێبینییەکی سیاسی لــە شـــەڕی بــەرگــری لە باشووردا بەشدار کرابایەن‌و بەگشتی رێبەرانی باشوور واڵمێکی شیاویان بەو هاوپێوەندییە
نەتەوەییەی ئەوان دابایەوە. بە بڕاوی من ئەو دڵگرانییە ناکرێ بەتەواوی لە جێی خۆیدا بێ ،یان دەکرێ لە جێی خۆیدا نــەبــێ .چونکە ئــەو دڵگرانییە راس ــت ل ــەوەوە سەرچاوە دەگرێ کە تاکی کورد هەر دەیەوێ بە چاوی هەست‌و سۆزەوە لە سیاسەت بڕوانێ. پــاســاوی ئــەم تێگەیشتنە هــەڵــەیــەش چەمکی نەتەوەیی بوونە .ڕاستە هەستی هاونەتەوەیی بــوون لە ناخی هەر کوردێک دایــە ،بــەاڵم ئایا دەکرێ بەم هەستەوە لە نیشتمانێک‌دا لە نوێترین دابەشبوونی بۆ النیکەم ٩٠ســاڵ لــەوە پێش دەگەڕێتەوە سیاسەتیش بکرێ؟ واڵمێکی زۆر کورت بەم پرسیارە ئەوەیە ،نا .چونکە بمانەوێ یان نا ،لە مێژە هەر کام لە بەشەکانی کوردستان بەرژەوەندی تایبەت بە خۆیان هەیە ،هاوکێشە سیاسییەکانیان جیاوازەو تەنانەت تێگەیشتنی رێبەرە سیاسییەکانیشیان لە سیاسەت بەم پێیە کە پێرەوی لە بەرژەوەندە سیاسییەکانیان دەکا، جیاوازە. ئــەگــەر نــەمــهــەوێ پــاســاو بــۆ سیاسەتی هـــەڵـــەی رێــــبــــەران‌و ه ــێ ــزە ســیــاســیــیــەکــانــی بەشێک لە بەشەکانی کوردستان دەرهــەق بە بەرژەوەندییەکانی بەشەکانی دیکە بێنمەوە ،کە ئەوەیان بابەتێکی جیاوازەو ئێستاش نمونەکانی بە زەقی دەبینرێن ،دەبێ بڵێم بە کورتی ڕاستیی گۆڕەپانی سیاسیی کوردستان ئەوەیە کە کورد بەگشتی ناتوانێ خــاوەنــی یــەک بــەرژەوەنــدی سیاسیی هاوبەش بێ ،تەنانەت ئەگەر سبەینێ کــۆنــگــرەی نــەتــەوەیــیــش دامــەزرێــنــێ .ئــەوەش هۆکارەکەی ڕاست بۆ دابەشبوونی کوردستان دەگەڕێتەوە .پێم وایە کۆنگرەیەکی نەتەوەیی ڕاستەقینەو پڕ بە مانای وشە بە بێ خوڵقانی کۆمەڵێک ئاڵوگۆڕ کە پێگەی کورد زۆر بەهێز بکەن ،خەیاڵێکی دوورە دەستە .لــەم دۆخــەی ئێستادا باشترین سیاسەتی نــەتــەوەیــی بۆ
رێبەرانی سیاسیی بەشەکانی کوردستان ئەوەیە زیــان بە بەرژەوەندییەکانی بەشەکانی دیکە نەگەیەنن‌و نەکەونە نێو کایەی ئەو دەوڵەتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەش کراوە. بــە لەبەرچاوگرتنی ئــەم ڕاستییە نکۆڵی لــێــنــەکــراوانــە ،کـــوردی ڕۆژهــەاڵتــی کودستان پێویستە بە دوور لە هەست‌و سۆزی کوردانە،
یەکەم‌دا دەسکەوتی باشوورن .هەروەک بەهێز بوون یان الوازبوونی پێگەی سیاسیی باشوور لە پلەی یەکەم‌دا سوودو زیانەکانی بۆ خەڵکی ئەم بەشەی کوردستان دەگەڕێتەوە‌و لە پلەکانی دووەم‌و ســێــیــەم‌دا بــۆ بــەشــەکــانــی دیــکــە .بە بۆچوونی من ئەوە کە چاوەڕوان بکرێ باشوور توانایی ئــەوەی هەیە لە خــۆی بۆ پارچەکانی
دەسکەوتەکانی باشووری کوردستان دەکرێ وەک دەسکەوتی هەموو کورد چاو لێ‌بکرێن ،بەاڵم لە پلەی یەکەم‌دا دەسکەوتی باشوورن .هەروەک بەهێز بوون یان الوازبوونی پێگەی سیاسیی باشوور لە پلەی یەکەم‌دا سوودو زیانەکانی بۆ خەڵکی ئەم بەشەی کوردستان دەگەڕێتەوە‌و لە پلەکانی دووەم‌و سێیەم‌دا بۆ بەشەکانی دیکە. بە بۆچوونی من ئەوە کە چاوەڕوان بکرێ باشوور توانایی ئەوەی هەیە لە خۆی بۆ پارچەکانی دیکە مایە دابنێ ،چاوەڕوانییەکی نابەجێیە .تەنیا چاوەڕوانیی بەجێ دەتوانێ ئەوە بێ باشوور بە قازانجی خۆی لە سەر حیسابی بزووتنەوەی کورد لە بەشەکانی دیکەی کوردستان مامەڵە نەکا جۆرێکی دیکە لە چاوەڕوانییە سیاسییەکانی لە پاڕچەکانی دیکە ،بە تایبەت باشووری کوردستان بڕوانێ .لە باشووری کوردستان بە دروست یان نادروست بە پێی بەرژەوەندە سیاسییەکانی ئــەم پــارچــەیــەو تەنانەت بــەرژەوەنــدی الیەنە سیاسییەکان سیاسەت کراوەو دەکرێ .ئەمەش ڕاســتــیــیــەکــە لــەبــەر دڵ ــی کــــوردی ڕۆژهــــەاڵت ناگۆڕدرێ. نــکــۆڵــی لــــەوە ن ــاک ــرێ دەســکــەوتــەکــانــی باشووری کوردستان دەکرێ وەک دەسکەوتی هــەمــوو کــورد چــاو لێ‌بکرێن ،بــەاڵم لــە پلەی
دیکە مایە دابنێ ،چاوەڕوانییەکی نابەجێیە .تەنیا چاوەڕوانیی بەجێ دەتوانێ ئەوە بێ باشوور بە قازانجی خۆی لە سەر حیسابی بزووتنەوەی کورد لە بەشەکانی دیکەی کوردستان مامەڵە نەکا .بــەاڵم باشووری کوردستان دەتوانێ لە دوو بواری ئابووری‌و فەرهەنگییەوە تارادەیەکی بــاش دەســـت‌ئـــاوەاڵ بــێ‌و پــاڕچــەکــانــی دیکەو بەتایبەت ڕۆژهەاڵت لە دەرەتان‌و پوتانسێلەکانی بەهرەمەند بکا. کەواتە قاڵبوونەوەی ڕۆژهەاڵتییەکان لە ن جگە لە ڕووداوەکانی بەشەکانی دیکە کوردستا
رۆژنامەی کارییگه‌رییه‌کانی لهسهر دۆخی سیاسیی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ئه‌و زه‌مینه‌یه‌ی بۆ چاالکیی گرووپ ه توندڕه‌و ه ئیسالمییه‌کان ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان خۆش بــــووه ،هـــه‌ر ئــــه‌وه‌ش بــۆخــۆی زه‌مــیــن ـه‌ی بۆ الیه‌نگری ل ه داعش خۆش کردوه .ئه‌گه‌ر داعش ل ه عێڕاق و سووری ه ل ه نێو نه‌چێ یان ،کۆنترۆڵ نـه‌کــرێ ،له‌به‌ر ئ ـه‌و هۆیانه‌‌ی باسمان کــردن، له‌وانه‌ی ه ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ببێت ه خاوه‌ن پێگهو ل ه ئاکام‌دا کێشه‌ی مه‌زهه‌بی و ته‌نانه‌ت تێکهه‌ڵچوونی مه‌زهه‌بییش روو بــدا .ئاکامی ئــه‌وه‌ش ده‌بێت ه هــۆی وێــران ـی‌و دواک ـه‌وتــووی زیاتری ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان. لـ ـ ه ئ ـه‌گ ـه‌رێــکــی وادا زیــانــێــکــی زۆر ب ه یـه‌کــپــارچـه‌ی ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی ک ــورد ده‌گـــا؛ چونک ه به‌شێک ل ه کورد ب ه تایبه‌تی ل ه ناوچه‌ی ئیالم و کــرمــاشــان ل ـه‌س ـه‌ر م ـه‌زه ـه‌بــی شیعیه‌ن .ل ه کاتی قووڵبوونه‌وه‌ی کێشه‌ی مه‌زهه‌بی‌دا بیری توندڕه‌وان ه ب ه دوای خاڵی هاوبه‌شدا ــ ک ه باری نه‌ته‌وه‌یی هه‌ی ه ــ ناگه‌ڕێ به‌ڵکوو پێ لهسهر جیاوازییه‌کان داده‌گرێ. ه ـه‌وروه‌هــا لـ ه ئه‌گه‌رێکی وادا مه‌ترسیی ئــه‌وه هـه‌یـ ه بــۆ مــاوه‌ی ـه‌ک کێشه‌ی سه‌ره‌کیی نه‌ته‌وه‌ی کورد بکه‌وێت ه ژێر کاریگه‌ریی کێش ه مه‌زهه‌بییه‌کانه‌وه‌‌و زیان ب ه ڕه‌وتی بزووتنه‌وه‌ی ئــازادیــخــوازان ـه‌ی میللی دیموکراتیکی کــورد بگه‌یه‌نێ .کێشه‌ی سه‌ره‌کی کــورد ل ه ئێراندا کێشه‌ی نه‌ته‌وایه‌تییه ،ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان مه‌زهه‌ب قه‌ده‌غ ه نیه ،باس ل ه مافی نه‌ته‌وه‌یی‌و دیاریکردنی مافی چاره‌نووسی کورد و ئازادی‌و دێموکراسی قه‌ده‌غه‌ن. رێگا چار ه ل ه کاتێکدا نه‌ته‌وه‌ی کورد ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان خــاوه‌نــی ده‌ســه‌اڵت و مافی خۆی نیه ،پێگهو جێگه‌یکی زۆر الوازی هه‌یه .ئه‌گه‌ر داعش ل ه ناوچه‌دا زه‌بری کاریگه‌ری لێ‌نه‌درێ ئـه‌و مه‌ترسیانه‌ی ل ـه‌س ـه‌ره‌و ه باسمان کــردن، زۆر جیددین .به‌و حاڵه‌ش پێویست ه ڕاگه‌یاندنی ئه‌حزابی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه خستنه‌ڕووی م ـه‌تــرســیــی ـه‌کــانــی داعـــــش‌و ڕوونـــکـــردنـــه‌وه‌ی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی کوردستان ل ه باره‌ی گه‌وره‌یی به‌اڵیه‌ک ب ه ناوی داعشه‌وه چاالك بن .پێویست ه ناوه‌ند ه ئایینییه‌کان ،مزگه‌وته‌کان و مامۆستایانی ئایینی و نیشتمناپه‌روه‌ر خه‌ڵک ،ب ه تایبه‌تی الوه‌کــان ل ـه‌و ه ڕوون بکه‌نه‌و ه ک ه داعــش جگ ه ل ه زیان‌گه‌یاندن ب ه ئایین ،ناتوانێ خزمه‌تێک ب ه ئایین بکا.
دروستبوونی ئەو جۆرە دڵگرانیانە ،خەسارێکی دیکەشی لەم بەشەی کوردستان داوە کە راست لە بەرژەوەندی دەوڵەتی ئیسالمیی ئێران دایە. ئەویش بریتییە لە دروستکردنی هێندێک خاڵی تێرامان لە دەرەوەی جوگرافیای ڕۆژهەاڵتی کــوردســتــان کــە دەبــنــە هــۆی پــەراوێــزخــرانــی ڕووداوەکــــــان‌و کــەم بایەخبوونی تێکۆشانە سیاسی ،مەدەنی‌و فەرهەنگییەکانی ئەم بەشەی کــوردســتــان .ئــەو بەشە لــە کــوردســتــان کــە لە پێش‌دا دەبێ رۆژهەاڵتییەکان لە خەمی دابن. رۆژهـــەاڵتـــی کــوردســتــان لــەگــەڵ ئـــەوەدا مێژوویەکی درێژی لە خەباتی نەتەوەیی‌دا هەیە، ئەمرۆکە خاوەنی پوتانسێکێکی بەهێزی سیاسی، ی سیاسییانەو مەدەنی‌و فەرهەنگییە .بەشدار ئــامــانــجــداری ڕۆژهــەاڵتــیــیــەکــان لــە گــۆڕەپــانــی سیاسیی ئــێــران‌و کــوردســتــان‌داو هــەوڵــدان بۆ قۆزتنەوەی دەرفەتە هەر بچووکەکان‌و بەگشتی شکاندنی تابۆی پرسی کورد لە ئێران‌و گەشەی رۆژ لە رۆژ زیاتری کولتوری کاری مەدەنی بەشێک لەو کە دەکرێ دەسکەوتی گەورەتریان لە سەر بنیاد بنرێ. ڕاســتــە ١٨ســاڵــە خــەبــاتــی چ ــەک ــداری لە پــێــش‌دا لــە ب ــەر پــاراســتــنــی دەســکــەوتــەکــانــی باشوور راوەستاوەو دەوڵەتی ئیسالمیی ئێران لەم ماوەیەدا بە تێچوویەکی مــاددی‌و مرۆیی کەمترەوە رووبەڕووی بزووتنەوەی رۆژهەاڵت بۆتەوە .بەاڵم ئەم ڕاستییە ئێستا زیاتر لە هەر کاتێک سەلماوەتەوە کە بزووتنەوەی کورد لە رۆژهــەاڵت بەستراوە بە یەک میتۆدی خەبات نیەو دەک ــرێ هــاوکــات لــە چەند میتۆد کەلک وەرگرێ. لــەم پێوەندییەدا خاڵێکی جێگای سەرنج ئ ــەوەی ــە کــە ئــەگــەر چـ ــاوەڕوانـ ــی لــە خەڵکی رۆژهـــەاڵت ئــەوەیــە بە چاوەڕوانییەکانیان لە حــکــومــەتــی هــەرێــمــی کــوردســتــان‌دا بــچــنــەوە، پێویستە حیزبە سیاسییەکانی رۆژهەاڵتیش بــە جــدی بیر لــە رێــگــاکــانــی دەربـــازبـــوون لە «ئاچمەز»ی ئێران ــ باشوور بکەنەوەو لەسەر بنەمای پوتانسێل‌و فاکتۆرە بەرهەستەکانی رۆژهەاڵت بیر لە هەستانەوە بکەنەوە.
3
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
هەواڵ‌و راپۆرت
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
کۆتایی کۆنگرەی حەوتەمی یەکیەتیی الوانی دیموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان
حـه‌وتـه‌مــیــن کــۆنــگــره‌ی یه‌کیه‌تیی الوانــــــی دێـــمـــوکـــڕاتـــی ڕۆژهــــه‌اڵتــــی کوردستان ب ه دروشمی «الوان هێزی بــزوێــنــه‌ری کــۆم ـه‌ڵــگــای ڕۆژهــه‌اڵت ــی کــوردســتــانــن» ده‌ســتــی پــێــکـر‌د‌و پاش دوو ڕۆژ کار رۆژی 10ی خه‌رمانان کۆتایی ب ه کاره‌کانی هێنا. حـه‌وتـه‌مــیــن کــۆنــگــره‌ی یه‌کیه‌تیی الوانــــــی دێـــمـــوکـــڕاتـــی ڕۆژهــــه‌اڵتــــی کـــوردســـتـــان ڕۆژی شــه‌م ــمــه8 ،ی خ ـه‌رمــانــان ب ـ ه ب ـه‌شــداریــی نوێنه‌رانی کــۆنــگــره‌و کــۆمـه‌ڵــێــک ل ـ ه مــیــوانــان ب ه س ــروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئـه‌ی ڕه‌قیب‌و ڕاگــرتــنــی ده‌قــیــق ـه‌ی ـه‌ک بــێــده‌نــگــی بۆ به‌رزڕاگرتنی یادو بیره‌وه‌ریی شه‌هیدان ده‌ستی پێ‌کرد. ل ـ ه ســه‌ره‌ت ــای کـــاری کــردنــه‌وه‌ی کۆنگرهدا په‌یامی کردنه‌وه‌ی کۆنگره‌ی ن لــه‌الیــه‌ن م ـه‌نــســوور سـه‌مــمــار، الوا سکرتێری پێشووی ئه‌و رێکخراوه‌ی ه پێشکێش کرا. مه‌نسوور سه‌ممار ل ه قسهکانیدا ب ـ ه ئــامــاژ ه ب ـ ه هـه‌لــومـه‌رجــی به‌ستنی کۆنگره‌ی حه‌وته‌می الوان ل ه بارودۆخی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تیی ئێراندا گوتی ک ه الوان ده‌توانن پێشه‌نگی زۆر له‌و ئــاڵــوگــۆڕانـ ه بــن کـ ه چه‌شنه‌کانیان ل ه واڵتانی عه‌ڕه‌بی ڕوویــان داو ئه‌وه‌ش ئه‌رکی زیاتر ده‌خاته سه‌رشانی الوان، ب ه تایبه‌ت الوانی کورد ک ه خه‌باتێکی ی ب ه دژی ڕێژیمی ئێران شوناسخواز به‌ڕێوه ده‌به‌ن. ســکــرتــێــری پــێــشــووی یه‌کیه‌تیی الوانــــــی دێـــمـــوکـــڕاتـــی ڕۆژهــــه‌اڵتــــی کوردستان ل ه به‌شیکی دیکه‌ی قسهکانیدا به وردی پ ـه‌ڕژای ـ ه س ـه‌ر ئ ـه‌و ئ ـه‌رک‌و ئامانجانه‌ی یه‌کیه‌تیی الوان ده‌بــێ ل ه پێناو به‌رینکردنه‌وه‌ی خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی کورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ده‌بێ بۆی گرینگ بن‌و کاریان له سه‌ر بکا. س ــام ــان فــه‌قــێ‌نــه‌بــی ،ســکــرتــێــری یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکڕاتی ڕۆژهه‌اڵتی کــوردســتــان قــسـه‌ی ک ــردو ب ـ ه ئــامــاژ ه ب ه شانازییه‌کانی ئه‌و ڕێکخراوه‌ی ه ل ه پــه‌روه‌رده‌کــردنــی کۆمه‌لیک رێــبـه‌ری بلیمه‌تی حیزبی دێموکرات‌و ل ه سه‌رووی هه‌مووانه‌و ه دوکتور قاسملووی نه‌مر، تیشکی خست ه سـه‌ر ،پێگهو قورسایی یه‌کیه‌تیی الوان ل ه نێو ڕێکخراوه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌داو سهربهخۆیی ب ــڕی ــاردان وه‌ک یـه‌کــێــک ل ـ ه فــاکــتـه‌ر ه ســه‌ره‌کــیــیــه‌کــانــی ن ــاس ــێ ــنــه‌ری ئــه‌و رێکخراویه. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ڕێوڕه‌سمی کردنه‌وه‌ی کۆنگره‌ی حه‌وته‌می الوان‌دا پ ـه‌یــامــی ده‌ف ــتــه‌ری سیاسیی حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان بــه‌و بۆنه‌ی ه له‌الیه‌ن کاک حه‌سه‌ن قادرزاده ،ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان پێشکێش کــرا ک ـ ه ده‌قــی په‌یامه‌ک ه له‌م ژماره‌یه‌ی «کوردستان» دایه. شایانی باس ه کۆنگره‌ی حه‌وته‌می یه‌کیه‌تیی الوان دوای دوو ڕۆژ کاری بــــــه‌رده‌وام ڕۆژی 10ی خ ـه‌رمــانــان کۆتایی به‌کاره‌کانی هێنا. هـــــه‌روه‌هـــــا ئـــــێـــــواره‌ی ڕۆژی پــێــنــجــشـه‌مــمـه13 ،ی خــه‌رم ــان ــان ب ه ب ـه‌شــداریــی ســـه‌دان کــه‌س ل ـ ه الوان‌و کادو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کــــوردســــتــــان‌و یــه‌کــیــه‌تــیــی الوان‌و بنه‌ماڵه‌کانی نیشته‌جێ لـ ه بنکه‌کانی حــیــزبــی دیـــمـــۆکـــرات ڕێــوره‌ســمــێــک ب ـ ه بــۆن ـه‌ی کــۆتــایــی هاتنی کۆنگره‌ی حه‌وته‌می یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژه ـه‌اڵتــی کوردستانه‌و ه پێک هات. ل ـه‌و ڕێــوره‌ســم ـه‌دا پێشه‌وا عه‌لیپوور سکرتێری نوێی ئه‌م ڕێکخراوه‌ی ه په‌یامی ده‌سته‌ی به‌ریوه‌به‌ریی رێکخراوه‌که‌ی به‌بۆنه‌ی کۆتایی کۆنگره‌ی حه‌وته‌می یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،پێشکێش کرد .دواتر کاک مسته‌فای مه‌عرووفی ب ه نوێنه‌رایه‌تی ل ه الیه‌ن حیزبی دێموکراتی کوردستانه‌و ه وێــــڕای پــیــرۆزبــایــی لــ ه ئــه‌نــدامــان و الیه‌نگرانی یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،چه‌ند وته‌یه‌کی
پێشکه‌ش کرد .کاک مسته‌فا مه‌عرووفی ل ه قسه‌کانی خۆیدا تیشکی خست ه سه‌ر ده‌وڵـه‌مـه‌نــدیــی باسه‌کانی حه‌وته‌مین کـــۆنـــگـــره‌ی ی ـه‌کــی ـه‌تــیــی الوان‌و ب ه
کۆیی مه‌قامێکی ل ه په‌سنی پێشمهرگهو نــیــشــتــمــان‌خــۆش ـه‌ویــســت ـی‌دا چـــڕی‌و دوات ــر نــاوی ئ ـه‌و ریــکــخــراوو الیه‌نان ه خوێندرایه‌و ه ک ه ب ه بۆنه‌ی به‌ستن‌و
له‌به‌رچاوگرتنی بارودۆخی هه‌ستیاری سیاسی لـ ه ڕۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان‌و به‌ستێنی ل ـه‌بــار بــۆ زۆر ڕووداو ل ه ئێران‌و رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاست الوانی کـــورد‌و یه‌کیه‌تیی الوانـــی ل ـ ه ئ ـه‌رک‌و ئامانجه‌کانیانی ئاگادار کردوه. دا ل ه به‌شێکی دیکه‌ی ئه‌و ڕیوڕه‌سمه ســـروودی ن ـه‌مــران ،بـه‌رهـه‌مــی به‌شی ڕاگه‌یاندنی یه‌کیه‌تیی الوان ب ه ده‌نگی چــیــا مـــه‌ده‌نـــی پــێــشــکــێــش کــــراو ب ه خوێندنه‌وه‌ی چه‌ند شێعرێکی حیماسی‌و دڵداری له‌الیه‌ن شاعیری الو ڕه‌سووڵ ســوڵــتــانــی ،پــێــشــکـه‌ش کــردنــی چه‌ند سروود و گۆرانییه‌ک له‌الیه‌ن کۆرسی سروودی الوان ،تین‌و گوڕێکی تایبه‌تیی به کۆبوونه‌وه‌ک ه به‌خشرا. لــ ه درێــــــژه‌ی ئـــه‌و بــه‌رنــامــه‌یــه‌دا هــون ـه‌رم ـه‌نــدی الو مــامــۆســتــا کـه‌ریــم
کۆتایی کۆنگره‌ی یه‌کیه‌تیی الوان ـه‌و ه پــه‌ی ــام ــی ــان پ ــی ــرۆزب ــای ــی ــان بـــۆ ئــه‌و رێــکــخــراوه‌ی ـ ه ن ــاردب ــوو .هــه‌روه‌هــا ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌یه‌کی ئه‌و ریوڕه‌سمه‌دا سێ که‌س ل ه الوانی چاالک‌و ئه‌ندامانی به‌ڕیوه‌به‌ریی پێشووی ئه‌و ڕێکخراوه‌یه، مه‌نسور سه‌ممار .سه‌ید جه‌الل ساڵحی‌و سامان فه‌قێ‌نه‌بی له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ریی یه‌کیه‌تیی الوانـــه‌و ه ریــزیــان لێ‌گیراو ڕێزنامه‌یان پێشکێش کرا. ل ه بڕگه‌ی کۆتایی ئه‌و ریوڕه‌سمه‌دا هــونــه‌رمــه‌نــد مــح ـه‌مــم ـه‌د بــۆکــانــی ب ه چڕینی چه‌ند گۆرانییه‌کی شــاد بوو ه ه ــۆی گ ـه‌رمــیــی ڕه‌شــب ـه‌ڵ ـه‌کــی الوان‌و ئه‌و ڕێوره‌سم ه ب ه شــادی‌و خۆشیی‌و هه‌ڵپه‌رکێی به‌شداران کۆتایی هات.
ژماره٣٦٩ :
رۆژنامەی
به‌ڕێوه‌چوونی ڕێوڕەسمی ٢٥ی گەالوێژ ،ساڵڕۆژی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە واڵتی نۆروێژ ل ه واڵتی نۆروێژ ب ه به‌ڕێوه‌بردنی ڕێوڕه‌سمێک سالرۆژی دامه‌زرانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌رز ڕاگیرا. ئـــێـــوارەی ڕۆژی شــەمــمــە1 ،ی خـــه‌رمـــانـــان کــۆمــیــتــە نــاوچــەکــانــی ئــۆســتــفــۆڵــدو وێــســتــفــۆڵــدی حــیــزبــی دێموکراتی کوردستان لە واڵتی نۆروێژ بە هاوکاریی یەکیەتیی ژنان‌و یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکرات ساڵرۆژی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستانیان کرد ب ه جێژن. لـــەو جــێــژنــەدا کــ ه ب ـه‌ب ـه‌شــداریــی ژمارەیەکی زۆر لە دۆستان ،الیەنگران‌و ئەندامانی حیزبی دێموکڕات‌و هەروەها ژمــارەیــەکــی بــەرچــاو لــە نــوێــنــەرانــی حــــیــــزب‌و الیــــەنــــە ســیــاســیــیــەکــانــی کوردستانی‌و نــۆروێــژی به‌ڕێوه‌چوو. دوای پــێــشــکــێ ـش‌کــردنــی ســــروودی نەتەوایەتیی « ئەی رەقیب» لەالیەن کــــۆری ه ــون ــەری یــەکــیــەتــیــی الوانـــی دێموکراتی رۆژهــەاڵتــی کوردستان‌و راگرتنی خولەکێک بێدەنگی بۆ رێزگرتن لە یادو بیره‌وه‌ریی شەهیدانی کوردو کوردستان؛ مۆمی ٦٩ساڵەی تەمەنی حیزبی دێموکراتی کوردستان له‌الیەن کــچــان‌و کــورانــی یەکیەتیی الوانـــه‌و ه داگیرسێندرا. له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا پەیامی کۆمیتەی ئــامــادەکــاریــی جێژنی ٢٥ی گەاڵوێژ لـــە الیـــــەن کــــاک حـــەســـەن خــەمــبــار خوێندرایەوە.
ڕووداوه‌کــــانــــی ئـــه‌م دوایــیــانــه‌ی هـه‌رێــمــی کــوردســتــان‌و کاریگه‌رییان لـــه‌ســـه‌ر ڕۆژهــــه‌اڵتــــی ک ــوردس ــت ــان، ئـــاوڕدانـــه‌و ه ل ـ ه مــێــژووی دامــه‌زرانــی حیزبی دێموکڕات‌و خه‌بات‌و تێکۆشانی ئه‌م حیزب ه بۆ ئازادی‌و مافی نه‌ته‌وایه‌تیی گه‌لی کورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان، لــێ ـک‌گــرێــدراوی داواو چــاوه‌روانــیــی خه‌ڵک‌و ئامانج‌و به‌رنامه‌کانی حیزبی دێــمــوکــڕات ،چۆنیه‌تیی پـه‌ره‌پــێــدان ب ه چاالکیی ئه‌ندامانی حیزب له ده‌ره‌وه‌ی واڵت ب ــۆ بـــه‌ڕۆژه‌ڤ‌کـــردنـــی پــرســی کورد ل ه ئێران چه‌ند باسێک بوون ل ه په‌یامه‌که‌ی کاک حه‌سه‌ن غه‌مبار‌دا ل ه بڕگه‌یه‌ی دیکه‌ی ئـه‌و جێژنه‌دا پــەیــام‌و بــروســکــەی پــیــرۆزبــایــی ئــەو ک ــەس ــای ــەتــی‌و حـــیـــزب‌و رێ ــک ــخ ــراوە کوردی‌و نۆروێژییانە خوێندرانەوە کە بریتی بوون لە: په‌یامه‌کانی دوکتور شێخ مورشید خەزنەوی ،کەسایەتی ئایینیی ڕۆژئاوای کــوردســتــان ،حــیــزبــی سوسیالیستی چــەپــی ن ــۆروێ ــژ ،حــیــزبــی دێــمــوکــرات
مەسیحی نۆروێژ ،یەکیەتیی نیشتیمانی کــــوردســــتــــان ،پـــارتـــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان ،کــۆمــەڵــەی شۆرشگێری زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران، سازمانی خەباتی کوردستانی ئێران، بزووتنەوەی گۆران ،پارتی دێموکراتی کــوردســتــانــی ســــووریــــە ،کــۆمــیــتــەی پێشمەرگە دێرینەکانی کــوردســتــان، کــــۆمــــەڵــــەی کــــولــــتــــووری کـــــوردی ئۆستفۆڵدو؛ یەکیەتیی ژنانی دێموکراتی کوردستان لــە بەشێکی دیــکــەی ڕێــورەســمــی ٢٥ی گەالوێژ دا ،کاک برایم زێوەیی، ئــەنــدامــی کۆمیت ه نــاوه‌نــدیــی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان باسێکی لە سەر رەوشی ئێستای کوردستان بە گشتی‌و رۆژه ــەاڵت ــی کــوردســتــان بــە تایبەتی پێشکێشی ئاماده‌بووان کرد. شایانی بــاسـ ه نێوئاخنی جێژنی ٢٥ی گەالوێژ ،بە شێعر و پەخشان‌و سروودو گۆرانی ڕازابۆوه.
کۆبوونەوەی نێوان کۆمیتەی ئۆستفۆڵدی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و حیزبی دێموکرات مەسیحیی نۆروێژ ل ه کۆبوونه‌وه‌یه‌کی نێوان کۆمیتەی ئۆستفۆڵدی حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان‌و حیزبی دێــمــوکــرات مەسیحیی نۆروێژدا کۆمه‌ڵ ه بابه‌تێک لهسهر دۆخی کورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان خرانه به‌رباس. رۆژی سێشەممە 28ی گـه‌الوێــژ هەیئەتێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان پێکهاتوو لە ناسر قادرپوور ،بەرپرسی بەشی پێوەندی دەگــەڵ نۆروێژییەکان‌و حەسەن خەمبار بەرپرسی کۆمیتە نــاوچــەی ئۆستفۆڵد ،ســەردانــی حیزبی دێموکرات مەسیحی لە شاری «سارپسبۆرگ» یان کرد و ل ه الیەن بەرێزان « ئوولە مووە» و» بیۆرنار گرۆنبەک»، بەرپرسانی ئەو حیزبە لە پارێزگای ئۆستفۆڵد بە گەرمی پێشوازییان لێکرا. له‌و کۆبوونهوهیهدا نوێنەرانی حیزب باسێکیان لە سەر وەزعی ئێستای کورد بە گشتی‌و لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان‌و خــەبــات و تێکۆشانی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان بۆ وەدیهێنانی ماف‌و ئازادییەکانی گەڵی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان بۆ هه‌یئه‌تی خانه‌خوێ کردو لە درێژی باسەکەیان دا وێرای ئاماژە بە سیاسەتی توندوتیژیی کۆماری ئیسالمی‌و گرتن و ڕێــژەی چونەسەرێی ئێعدامەکان لە دوایــی هاتنە سەر کاری دەوڵەتی ڕووحانی ،تیكشیان خست ه سه‌ر ئه‌وه‌ی مافی مرۆڤ له ئێران ب ه گشتی‌و ل ه کوردستان ب ه تایبه‌تی ب ه شێوه‌ی سیستماتیک پێشێل ده‌کــرێ‌و ئه‌و ڕه‌وتـ ه دوای هاتنه‌سه‌ر کاری ڕووحانیش هیچ گۆڕانکارییه‌کی ب ه خۆیه‌و ه نه‌بینیوه.
هه‌یئه‌تی حیزب لە بەشێکی دیکەی باسەکەیان‌دا پڕژانە سەر پێوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان دەگەڵ حیزب‌و رێکخراوە نۆروێژییەکان و داوایان کرد کە ئەو حیزبانە زیاتر مەسەلەی کــوردو رەوشــی کوردستانیان بۆ گرینگ بێ‌و پشتیوانی لە مافی رەوای گەڵی کورد بکەن. له‌و کۆبوونهوهیهدا هەیئەتی خانەخوێ وێرای خۆشحالی دەربرینی خۆیان بۆ ئەو دانیشتنە ،ئاماژەیان بە پێوەندی هەر دوو حیزب کرد و هیوادار بوون کە لە داهاتوو دا ئەو دانیشتنانە زیاتر بن. ئه‌وان لە بەشێکی دیکەی قسەکانیان دا داخ وپەژارەی خۆیان بۆ ئەو وەزعەی بە سەر کورد دا هاتووە دەربرێ و جه‌ختیان لهسهر پشتیوانیی خۆیان لە خەباتی ڕەوای گەڵی کورد بۆ وەدەستهێنانی ماف و ئازادییەکانیان کرده‌و ه .
کۆبوونەوەی نێوان کۆمیتەی نۆروێژی حیزبی دێموکرات‌و پارتی پێشکەوتنخوازی ئه‌و واڵته لـ ه کــۆبــوونــەوەی نــێــوان کۆمیتەی نــۆروێــژی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و پارتی پێشکەوتنخوازی ئه‌و والته‌دا کۆمه‌ڵیک پرسی تایبه‌ت ب ه ئێران‌و کوردستان تاوتوێ کران. ڕۆژی پێنجشه‌ممه6 ،ی خه‌رمانان هەیئەتێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان پێکهاتوو لە ئەسعەد خزری ،بەرپرسی کۆمیتەو ناسر قادرپوور ،بەرپرسی پەیوەندییەکانی دەرەوەی کومیتەی نۆروێژ سەردانی پارڵمانی ئەو واڵتەیان کردو لە الیەن پێر ساندبێرگ ،جێگری یەکەمی پارتی پێشکەوتنخوازی نۆروێژ پێشوازییان لێکرا. ل ـ ه ســه‌ره‌ت ــای ئــه‌و کــۆبــوونــه‌وه‌یــه‌دا پــێــر ساندبێرگ خۆشحاڵیی خۆی بۆ ئەم کۆبوونه‌وه‌یه‌و پێوەندیی نێوان خەڵکی کوردستان بە گشتی‌و حیزبی دێموکراتی کوردستان بە تایبەتی لەگەڵ پارتی پێشکەوتنخوازی نۆروێژ دەربڕی‌و پــاشــان هه‌یئه‌تی حیزب باسێکی ته‌سه‌لیان س ـه‌بــاره‌ت ب ه مه‌سه‌له‌ی کــورد بــه گشتی‌و ڕۆژه ـه‌اڵتــی کــوردســتــان ب ه تایبه‌تی هێنایه گۆڕێ. له‌و دیداره‌دا تیشک خرای ه سه‌ر پێشێلکردنی سیستماتیکی مافی مرۆڤ ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و سیاسه‌تی کۆماری
ئیسالمی بۆ کپکردنی ویست‌و داوا سیاسی‌و مه‌ده‌نییه‌کانی خه‌ڵک‌و ب ه ئاماژ ه ب ه بارودۆخی ناله‌باری ژیان‌و بژیوی ژیانی خه‌ڵک ل ه سۆنگه‌ی سیاسه‌ته‌کانی کۆماری ئیسالمی‌و داوا له‌و حیزب ه کرا پرسی پێشێلکردنی مافی مرۆڤ له ئێران‌و کوردستان ب ه هیند وه‌ربگرن. له‌و کۆبوونهوهیهدا پێر ساندبێرگ ،جێگری یەکەمی پارتی پێشکەوتنخوازی ساندبێرگ ،باسی لەوە کرد کە ئەوان وەک پارتی پێشکەوتنخوازی نۆروێژو شەخسی خۆی بە تایبەتی پشتگیری لە مافی ڕەوای کورد بە گشتی‌و ل ه ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە تایبەتی دەکەن. شایانی باس ه پێر ساندبێرگ و حیزبه‌که‌ی ک ه ل ه ئێستادا حیزبی ده‌سه‌اڵتداری نۆروێژن ،زۆر ڕاشکاوانە پشتگیری کێشەی کورد ده‌ک هن‌و ناوبراو پاش رووداوەکانی باشووری کوردستان‌و هێرشی رێکخراوی دەوڵەتی ئیسالمیی داعش راستەوخۆ لە پارڵمانی نۆروێژ لە رێگای پێشکەش کردنی وتارێک‌دا داوای پڕ چەک کردنی هێزی پێشمەرگەی کردو و ڕاستەوخۆش وتی دەبێ پشتگیری سەربەخۆیی کوردستان، وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ بکرێ.
2
٦ی سێپتامربی ٢٠١٤
١٥ی خەرمانانی ١٣٩٣
پەیام
ژماره٦٣٩ :
په‌یامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان
لە حه‌وته‌مین کۆنگره‌ی یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لەالیەن کاک حەسەن قادرزادە ئەندامی دەفتەری سیاسییەوە خوێندرایەوە
ل ه الیه‌ن ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستانه‌وه ،ب ه بۆنه‌ی به‌ستنی کۆنگره‌ی حه‌وته‌می یه‌کیه‌تییه‌که‌تانه‌وه گه‌رمترین پیرۆزباییتان لێ‌ده‌که‌م و سه‌رکه‌وتنی کۆنگره‌که‌تان ل ه پێناوی خزمه‌تی الوان و دۆخی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی کوردستان ب ه ئاوات ده‌خوازم . ئه‌ندامانی به‌ڕێزی کۆنگره! ئاماده‌بووانی به‌رێز! الوانی تێکۆشه‌ری کوردستان! یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه هه‌لومه‌رجێک‌دا کۆنگره‌که‌ی ده‌به‌ستێ ک ه ڕۆژهه‌اڵتی ن ــاوه‌راســت‌و نــاوچـه‌کـ ه ب ـ ه گشتی و عــێــراق و هه‌ریمی کوردستان ب ه تایبه‌تی ب ه دۆخیکی زۆر هه‌ستیار‌دا تێپه‌ر ده‌بـــن‌و ئــه‌م ڕووداوانـــــ ه کــاریــگـه‌ریــی زۆریـ ــان ل ـ ه سه‌ر چــاره‌نــووســی ن ـه‌ت ـه‌وه‌ک ـه‌مــان‌و بــزاڤــی ڕزگــاریــخــوازان ـه‌ی گـه‌لـه‌کـه‌مــان‌و ئــاســۆی دێــمــوکــراسـی‌و ئــــازادی‌و ئاشتی‌و سه‌قامگیری ل ه نــاوچـه‌کــه‌‌دا ده‌ب ــێ .هه‌ڵسه‌نگاندنی ئاوا بارودۆخێک له‌و هه‌لومه‌رجه‌‌دا پێویستی ب ه خوێندنهوهو لێکدانه‌وه‌ی ورد له ههموو بواره‌کان‌دا هه‌یه .هیوادارین ئه‌مه‌و زۆر تــه‌وه‌ری دیک ه ک ه په‌یوه‌ندییان ب ه خه‌بات‌و له تیکۆشانی الوانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و ئێرانه‌و ه هه‌ی ه به‌رنامه‌ی کاری کۆنگره‌که‌تان‌دا بێنن ه به‌ر باس‌و بڕیاری گونجاویان ل ه سه‌ر بده‌ن‌و ل ه ژێر ڕووناکایی و ڕێنوینیه‌کانی کۆنگرهدا به‌ستێن بۆ داهاتووی کار‌و تیکۆشانتان خۆش بکه‌ن‌و کۆنگره‌که‌تان ب ه سه‌رکه‌وتنه‌و ه کۆتایی ب ه کاره‌کانی بێنێ. ل ه چه‌ند ساڵی ڕابردوودا ل ه ڕۆژهه‌اڵتی نێوه‌راست شاهیدی چه‌ندین ڕووداوی گرینگ بووین ب ه تایبه‌تی ڕاپه‌رین
و شۆرشی دژ ب ه دیکتاتوری ل ه واڵتانی عه‌ره‌بی وه‌ک تونس ،لیبی‌و میسر ک ه بوون ه هۆێ ڕووخانی دیکتاتوری‌و هاتن ه سه‌ر کاری حکوومه‌تێکی دیکه‌‌و ئالوگۆری ده‌سه‌اڵت و حوکمرانیی نوێ له‌و واڵتان ه دا .هه‌ر چه‌ند ئاڵوگۆره‌کان ئاکام ه چــاوه ڕوانــکــراوه‌کــانــیــان لـێ‌نـه‌کـه‌وتــۆتـه‌وه ،بـه‌الم هه‌ڵگری په‌یامێکی ئاشکراو ڕوون بوون بۆ سه‌ره‌رویی‌و دوژمنانی ئــازادی‌و دێموکراسی ل ه ناوچ ه کـه‌دا .جارێکی دیک ه مێژوو ئه‌وه‌ی سه‌لمانده‌و ه که هه‌ر کات هه‌ر گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌ک ئیراد ه بکا ،ب ه سه‌ر ب ه هێزترین ده‌سه‌اڵته‌کان‌دا سه‌ر ده‌که‌وێ .هه‌روه‌ها ل ه سێ ساڵی ڕابردوو دا ،ئاگاداری شـه‌ڕ و کاوڵکارییه‌کانی واڵتــی سووریه‌ین ک ه ل ه الیه‌ن دیکتاتوریی به‌شار ئه‌سه‌ده‌و ه دژ ب ه خه‌ڵکی ئه‌وێ به‌رێو ه ده‌چێ ،ل ه ئاکامی شه‌ڕ و سه‌رکوتی بێڕه‌حمانه‌‌دا ب ه سه‌دان هه‌زار که‌س ئاوار ه و ده‌ربه‌ده‌ر‌و ماڵوێران بوون .ژماره‌ی کــوژراوه‌کــان ل ه مێژ ه ل ه س ـه‌د هــه‌زار ک ـه‌س تێپه‌ڕیوه‌‌و سه‌دان هه‌زار که‌سیش نه‌قوستان‌و بریندار بوون .شه‌ڕ وماڵوێرانییش ه ـه‌روا به‌ر ده‌وامــه .شـه‌ڕو پێکدادانه‌کانی نێوان ئیسرائیل و حه‌ماس،کێشه‌‌و ئاڵۆزییه‌کانی لیبی‌و ل ه هه‌موویان مه‌ترسیدارتر شه‌ڕی نێوان توندڕه‌وه شیعه‌‌و سوننیه‌‌کان ک ه ب ه نــاوی ئایین گـه‌وره‌تــریــن تــاوان دژی یه‌کترئه‌نجام ده‌ده‌ن .له‌م چه‌ند مانگه‌ی دوایی‌دا فه‌سڵێکی خوێناویی دیک ه ده‌ستی پێ‌کردوه 2014/6/ 9 .ده‌ستپێکی ئه‌و شه‌ڕه خوێناویی ه بوو ک ه ب ه هێرشی چه‌کداره‌کانی تاقمی تیرۆریستی ده‌وڵ ـه‌تــی ئیسالمی ل ه عێراق‌وشام (داعــش) بۆ سه‌ر موسڵ‌و چه‌ندین شــار‌و ناوچه‌ی دیک ه ده‌ســتــی پ ـێ‌کــرد‌و ئ ـه‌رت ـه‌شــی عــێــراقــی تـــووش شکست‌و پاشه‌کش ه کردو ل ه ئاکام‌دا سه‌دان هه‌زار که‌س ل ه عه‌ره‌ب و کوردو مه‌سیحی ل ه ترسی گیانی خۆیان ئاواره‌‌و ده‌ر به‌ده‌ر بــوون‌و ڕوویــان ل ه هه‌رێمی کوردستان که ته‌نیا شوێنی ئارام‌و سه‌قامگیری عێراق بوو کرد .ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ڕووبه‌رێکی زۆر ل ه عێراق ،هه‌لی بۆ تیروریستانی داعش ڕه‌خساند ک ه ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی خۆیان ڕابگه‌یه‌نن .کوردیش له‌و هه‌ل ه مێژووییه‌ی ک ه بۆی هه‌ڵکه‌وتبوو ،که‌ڵکی وه‌رگرت‌و ته‌واوی ناوچ ه کوردستانیی ه به‌زۆردابڕێنراوه‌کانی خسته ژێر ده‌سه‌اڵتی خۆی‌و هێزی پێشمه‌رگه‌ی لێ‌جێگیر کردو خه‌ڵک‌و ناوچه‌که‌ی ل ه ده‌ستدرێژیی تیرۆریستان پاراست. بــه‌اڵم ئ ـه‌م وه‌زعــ ه زۆری نـه‌بــرد کـ ه ده‌وڵ ـه‌تــی ئیسالمی سه‌رمه‌ست ل ه سه‌رکه‌وتنه‌کانی ،دژایه‌تی‌و دوژمنایه‌تیی خۆێ ل ه گه‌ل ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی کوردستان خه‌لکی کورد نیشان داو هێرشێکی به‌رین‌و به‌رباڵوی بۆ سه‌ر ناوچه‌کانی شـه‌نــگــال ،ره‌بــیــعــه ،زومــمــار،گــوێــر وم ـه‌خــمــور‌و چه‌ندین ناوچه‌ی دیک ه ده‌ست پێ‌کرد و دوور ل ه هه‌ر پره‌نسیب‌و ئوسولێکی ئه‌خالقی‌و ئینسانی په‌الماری خه‌ڵکی بێدیفاع و ژن‌و مندالی بێ‌تاوانیان‌دا‌و ده‌ستێان کرد ب ه کوشتن‌و ب ه دیل گرتنی پیاو و ژنی ئیزیدییه‌کان ،ته‌نانه‌ت کردنیان ب ه
جارییه‌‌و ب ه نه‌رخێکی هه‌رزان فرۆشتیانن .ل ه ماوه‌ی دوو مانگی ڕابردوو دا شاهیدی تاڵترین ڕووداوه‌کانی مێژووی هاوچه‌رخ بووین ک ه ویژدانی مروڤایه‌تی هه‌ژاند‌و ئه‌مجار ه ب ه ناوی خه‌الفه‌تی ئیسالمییه‌وه ،الپه‌ره‌یه‌کی ڕه‌شی دیک ه ل ه مــێــژوو‌دا ده‌رحــه‌ق ب ه خه‌ڵکی بێ دیفاعی کوردستان تۆمار کرا .ئه‌م ڕووداوان ه کاره‌ساتیکی ئه‌وه‌ند ه گه‌وره‌‌و ترسناک بــوون ک ه واڵتـ ه ڕۆژئاواییه‌کانیش نه‌یان توانی ل ه ئاستیان بێده‌نگ بن ،هه‌ر بۆی ه ل ه ماوه‌یه‌کی که‌م دا بڕیاری هاوکاریی مرۆیی‌و سه‌ربازییان داو بۆ پشتگیریی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان‌و خه‌ڵکی پـه‌المــاردراوی ناوچ ه کوردنشینه‌کانی شه‌نگال و ره‌بیع ه و زوممار ل ه دژی دڕنده‌ترین هێزی خوێنرێژ ب ه ناوی داعش ب ه کرده‌و ه ده‌ست ب ه کار بوون‌و ل ه ڕێگای فرۆک ه شه‌ڕکه‌ره‌کانیانه‌و ه بنکه‌‌و مۆڵگه‌کانی ئه‌و جینایه‌تکارانه‌یان بۆمباران کردو ب ه هاوکاریی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان زبرێکی زۆر قورسیان لێ‌وه‌شاندن‌و تووشی پاشه‌کشه‌یان کردن. ل ه گه‌ل ده‌ستپێکی ڕووداوه‌کان ،حیزبی دێموکراتی کوردستان هه‌ڵوێست‌و ڕوانگه‌ی خۆێ ل ه پێوه‌ندی ل ه گه‌ڵ باروودۆخی کوردستان‌و هێرشی داعش بۆ سه‌ر هه‌رێم‌و ناوچه‌ک ه ده‌ربڕی‌و ئاماده‌یی خۆێ بۆ هاوکاری‌و پشتیوانی ل ه هێزی پێشمهرگهو ئه‌زموونی هه‌رێم وه‌ک ئه‌رکێکی نیشتمانی‌و نه‌ته‌وه‌یی ڕاگهیاندو ته‌نانه‌ت هێزی پێشمه‌رگه‌ی خۆێ بۆ چوون ه به‌ره‌کانی شه‌ڕ ئاماد ه کرد .ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستانیش ل ه گه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ی خه‌ڵک ،ل ه الیه‌ن رێژیم و به‌کرێگیراوه‌کانی کۆسپ ل ه سه‌ر رێگایان دروست ده‌کرا، به‌اڵم هیچ شتێک نه‌یتوانی له‌مپه‌ر بێ ل ه سه‌ر ده‌ربڕینی هه‌ست‌و سۆزی نه‌ته‌وه‌یی‌و یارمه‌تییه‌کانیان .ئه‌و هه‌ست‌و به‌رپرسایه‌تیی ه نیشتمانی‌و نه‌ته‌وه‌ییه ،په‌یامێکی تازه‌ی ه بۆ بزاڤی ڕزگاریخوازانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی ل ه ههموو به‌شه‌کانی کوردستان لـه‌م دۆخ ـ ه ل ه خه‌بات‌و تێکۆشان ل ه پێناوی وه‌دیهێنانی دێموکراسی‌و ئازادی‌و ماف ه نه‌ته‌وایه‌تیه‌کان‌دا کـــه ســـه‌رکـــه‌وتـــن لـــ ه گـــــره‌وی وشــــیــــاری‌و هــه‌ســت ب ه به‌رپرسایه‌تی کــردنــی ڕێــبـه‌رایـه‌تــی کـــورد‌و هــاوکــاری‌و یه‌کگرتوویی هه‌مووهێز و الیه‌ن ه سیاسیه‌کانی کورد دایه. ته‌نیا ب ه یه‌کگرتوویی و هاوپه‌یوه‌ندیی نه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌و هه‌ل و ده‌رفه‌ت ه مێژووی ه ده‌قۆزرێته‌و ه وب ه قازانجی دۆخی نه‌ته‌وه‌یی که‌ڵکی لێ‌وه‌رده‌گیرێ . ئاڵوزییه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست‌و ناوچه‌که ل ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ی به‌رهه‌می کێش ه ل ه مێژین ه چاره‌سه‌رنه‌کراوه‌کان و ملمالنێیه نیوخۆێیه‌کانن ،به‌الم گومان له‌و ه دا نی ه ک ه کۆماری ئیسالمیی ئێران ده‌ستی بااڵی هه‌یه ل ه خۆتێهه‌ڵقوتاندن و ده‌ست خستنه نێو قه‌یرانه‌کان بۆ بردن ه پێشی سیاسه‌ت ه ناوچه‌یێه‌کانی خۆێ ،ب ه تایبه‌تی ل ه سووریه ،فه‌له‌ستین‌و عێراق ،ئاگری ئـه‌م شه‌ران ه خــۆش ده‌کــا ،بۆ ئــه‌وه‌ی ل ه الیه‌که‌و ه کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ئه‌وه‌ند ه سه‌رنج نه‌دات ه
رۆژنامەی
به‌رنام ه ناوکییه‌کانی ئێران‌و ب ه پرسه‌کانی دیکه‌ی ناوچه‌که‌و ه سه‌رقاڵ بێت ،ل ه الیه‌کی دیک ه ئه‌و ڕێژیم ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌کانی ئێران‌و ب ه ڕێگای هاوپه‌یمانه‌کانی‌دا ،ملمالنیی خۆێ ل ه گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانی دیک ه ببات ه پێش .ئه‌و ه ل ه کاتێک دای ه ک ه کۆماری ئیسالمی ل ه نێوخۆی واڵت‌دا ڕووبه‌ڕووی قـه‌یــران گه‌لێکی زۆری سیاسی ،ئابووری‌وکۆمه‌اڵیه‌تی بۆته‌و ه و ل ه چاره‌سه‌رکردنیان‌دا داماوه.گرانی ،بێکاری، ئێعتیاد ،فه‌سادی ماڵی،گرتن‌و ئازارو ئه‌شکه‌نجه‌‌و ئێعدامی الوان‌و جیابیران به‌رده‌وام ه و ڕۆژ ب ه ڕۆژ په‌ر ه ده‌ستینێ و به‌رۆکی کۆمه‌ڵگای ئێران و کوردستانی گرتو ه وله‌و نێوه‌‌دا الوان گه‌وره‌ترین قوربانیانی ئه‌م قه‌یرانانه‌ن . به‌شدارانی به‌ڕێزی حه‌وته‌مین کۆنگره‌ی یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان! ل ه ماوه‌ی ئه‌م 35ساڵه‌ی ده‌سه‌اڵتی ڕه‌شی کۆماری ئیسالمیدا ،الوان هێزی سه‌ره‌کی‌و دیاری نێو بزووتنه‌وه‌‌و چاالکیی ه سیاسی‌و مه‌ده‌نی‌و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان بوون‌و هیچ کات‌و ساتیک ل ه ئه‌رک ه نیشتمانی‌و نه‌ته‌وه‌یه‌کانیان غافل نه‌بوون‌و ل ه ڕیزه‌کانی شۆرش‌و ل ه سه‌نگه‌ری به‌رگری دا ئاماد ه و گیان ل ه سه‌ر ده‌ست بوون .ل ه قۆناغی ئیستاش‌دا ئه‌رک‌و به‌رپرسایه‌تییه‌کانیان قورس‌و گرینگه‌‌و نه‌ته‌وه‌که‌مان ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه ههموو کاتێک زیاتر پێویستی ب ه وشیاری‌و ئاماده‌یی‌و هاتن ه مه‌یدانی الوان هه‌ی ه بۆ ئه‌وه‌ی نه‌خش‌و ده‌وری کاریگه‌ریان له‌و تێکۆشان‌و بزووتنه‌وانه‌‌دا هه‌بێ ک ه چاره‌نووس‌و ئاینده‌ی نه‌ته‌وه‌‌و نیشتمانه‌که‌مان، به سه‌رکه‌وتنی ئه‌وانه‌وه ،به‌ستراوه‌ته‌وه. پێکهاتنی کۆنگره‌ی الوان له‌م هه‌لومه‌رجه‌‌دا ده‌بێ هه‌ڵگری په‌یامی خـۆ‌ئــامــاده‌کــردن‌و خۆڕێکخستنی الوان بۆ ڕووبــه‌ڕوو بــوونـه‌وه‌‌و به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی جڵه‌وی ئه‌و بارودۆخ ه بێ ک ه پێشبینی ده‌کرێ .ئه‌وه‌ش ب ه بێ بوونی به‌رنامه‌و پالنی نوێ ک ه وه‌اڵمــده‌ری ئه‌م دۆخه بێت ناێت ه دی .بۆی ه چاوه‌ڕ‌وان و هیوادارین الوانی دێموکرات وه‌ک چۆن ل ه ههموو قۆناغه‌کان‌دا ل ه ڕیزی پێشه‌وه‌ی خه‌بات‌و تێکۆشان‌دا بوون ،له‌م هه‌لومه‌رجه‌ش‌دا ب ه هیوا‌و گه‌شبینی‌و بڕوا به‌خۆ بوونه‌وه ،کاروبار‌و باس و بابه‌ته‌کانی کۆنگر ه ب ـ ه بــاســی زیــنــدوو و ئــاڵــوگــۆڕی ڕاشــکــاوان ـه‌ی بــیــروڕا، ده‌وڵه‌مه‌ند بکه‌ن ،بڕیاڕ‌و راسپارد ه و ڕێنوێنیی ب ه سوود بۆ تێکۆشانی داهاتوو ،په‌سه‌ند بکه‌ن .هه‌م به‌ستێن‌و بوار بۆ کاری هاوبه‌ش ل ه گه‌ڵ ڕیکخراوه‌کانی دیکه‌ی الوان ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،ئاماده‌تر بکه‌ن ،هه‌م نێزیکبوونه‌و ه ل ه چاوه‌ڕوانی‌و تێکۆشان و کێشه‌کانی الوان له نێوخۆی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان بکه‌ن ب ه ئه‌رکی له‌مه‌و دوای خۆیان. دڵنیاشتان ده‌که‌ین ڕێبه‌ریی حیزبی دێموکراتی کوردستان وه‌ک هه‌میش ه پشتیوان و هاوکار‌و یارمه‌تیده‌رتان ده‌بێ. سه‌‌رکه‌وێ کۆنگره‌ی حه‌وته‌می یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان . ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان 1393/6/8ی هه‌تاوی 2014/8/30ی زایینی
درێژەی:
به‌‌ڕێوەچوونی کۆبوونه‌وه‌ی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی بۆ تاوتوێکردنی بارودۆخی پاش هێرشی داعش بۆ سه‌ر کوردستان هـــه‌ر لـــه‌و ک ــاتـ ـه‌دا لـــه‌و بــــــاوه‌ڕه‌دا بــوو کــه بــه لـه‌بـه‌رچــاوگــرتــنــی ئــه‌و ڕاســتــیــیــه که هاوپه‌یمانییه‌کی دوفــاکــتــۆی نێوده‌وڵه‌تی‌و ئیقلمی که بۆ به‌ره‌وڕووبوونه‌وه لهگهڵ داعش دروس ــت بــووه کاریگه‌ریی لـه‌سـه‌ر جێگه‌‌و پێگه‌ی الیه‌ن ه ده‌ره‌کییه‌کان ل ه ناوچه و له عیراق‌دا ده‌بێ ،پێویسته سه‌رجه‌م هێزه‌کانی نێو بزوتنه‌وه‌ی کــورد ژیرانه ڕووبــه‌ڕووی لێکه‌وته‌کانی له‌مه‌ودوای ئه‌م قه‌یرانه‌‌ش ببنه‌و ه و بـــه‌رژه‌وه‌نـــدی و یـه‌کــڕیــزی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی کوردیان له‌به‌رچاوبێ. .2لهپێوهندی لهگهڵ هه‌ڵوێست و مامه‌ڵه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لهگهڵ ئه‌و قه‌یرانه‌دا ،کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو که ده‌فــتـه‌ری سیاسیی حیزب به‌شێوه‌یه‌كی مه‌نتقی و ئوسووڵی و هه‌ر له‌و کاته‌دا ئازایانه و به‌رپرسیارانه مامه‌ڵه‌ی لهگهڵ ئه‌م پرسه‌دا کـــردووه .حیزبی ئێمه هـه‌رپــاش دزه‌کــردنــی داعــش بــۆ عــیــراق‌و وه‌سـه‌ریـه‌کــکـه‌وتــنـه‌وه‌ی ناوچه کوردستانییه‌کان خوێندنه‌وه‌ی خۆی ل ه بارودۆخه‌که خسته ڕوو و کاتێکیش به‌شێک له ناوچ ه کوردستانییه‌کان که‌وتنه ده‌ست داعـــش ،حیزبی ئێمه ده‌ســبـه‌جــێ ئاماده‌یی خۆی بۆ گه‌یاندنی ههموو چه‌شنه یارمه‌تییه‌ک بۆ داکۆکی کردن له خاک‌و حاکمییه‌تیکورد به بــیــروڕای گشتی و به‌رپرسانی هه‌رێمی کوردستان ڕاگه‌یاند. .3ئــــه‌وه‌نــــده‌ی ده‌گـــه‌ڕێـــتـــه‌وه س ـه‌ر یارمه‌تیدانی نیزامی و بــه‌کــرده‌وه ،حیزبی ئێمه به‌له‌به‌رچاوگرتنی هه‌ستی پــیــرۆزی هــاوپــێــوه‌نــدیــی نــه‌تــه‌وه‌یــی گ ـه‌لــی کـــورد له
لهگهڵ ههموو پــیــرۆزی‌و پێویستیی له‌به‌رچاوگرتنی به‌ها نه‌ته‌وه‌ییه هاوبه‌شه‌کانی سه‌رجه‌م کورد و هه‌نگاونانی به‌کرده‌وه بۆ جێخستنی ئامانج و ئامرازه‌کانی په‌ره‌پێدانی ڕووحی نه‌ته‌وه‌یی کوردی ههموو پارچه‌کانی کوردستان، کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان له‌و باوه‌ڕه‌دایه که به‌شێوه‌یه‌کی سروشتی ئه‌رک و ریساڵه‌تی هێزه‌کانی هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستان پێش ههموو شتێك ده‌بێ رووی له‌و پارچه‌یه له کوردستان بێ که لێی هه‌ڵقوواڵون ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان و ئه‌رک و ریساڵه‌تی مێژوویی حیزبه‌كه‌مان،چه‌ند یه‌که‌یه‌ک له هێزه‌کانی خۆی به مه‌به‌ستی ڕه‌وانه‌کردن بۆ به‌ره‌کانی شه‌ڕی داعش ئاماده‌و سازمانده‌هی ک ــردوه .ب ـه‌اڵم ل ـه‌و بـــاوه‌ڕه‌دا بــووه که هه‌م پره‌نسیپه‌کانی ڕێکخستنی پێوه‌ندیی نێوان به‌شه‌کانی کوردستان و پێویستیی خۆبواردنی هێزه‌کانی ه ـه‌ر پارچه‌یه‌کی کــوردســتــان له ده‌ستێوه‌ردان و بڕیاردان له‌جیاتی پارچه‌یه‌كی دیک ه و هه‌م بارودۆخێکی هه‌ستیار و تایبه‌تی که هه‌رێمی کوردستانی تێدایه ئه‌و ه ده‌خوازێ که حیزبی ئێمه ته‌نیا به‌شێوه‌ی ڕواڵـه‌تـی‌و سـه‌مــبــولــیــک و ب ـه‌بــێ ه ـه‌مــاهــه‌‌نــگــی ل ـه‌گ ـه‌ڵ به‌رپرسانی هه‌رێمی کوردستان به‌مه‌به‌ستی یارمه‌تیدانێکی نیزامیی ڕاسته‌قینه هێزه‌کانی خۆی نه‌جوڵێنێ .شتێک که پێش له‌وه ناگرێ که هه‌ر کاتێک به‌رپرسانی هه‌رێمی کوردستان
پێویستییه نیزامییه‌کانی خۆیان به گه‌وره‌تر لــه تێبینییه سیاسییه ئیقلمییه‌کان ببینین، هێزه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ده‌موده‌ست بچنه نێو سه‌نگه‌ری به‌رگری له هه‌رێمی کوردستان. .4لـه‌گـه‌ڵ هـه‌مــوو پــیــرۆزی‌و پێویستیی له‌به‌رچاوگرتنی به‌ها نه‌ته‌وه‌ییه هاوبه‌شه‌کانی سه‌رجه‌م کورد و هه‌نگاونانی به‌کرده‌وه بۆ جێخستنی ئامانج و ئامرازه‌کانی په‌ره‌پێدانی ڕووحی نه‌ته‌وه‌یی کوردی ههموو پارچه‌کانی کــوردســتــان ،کــۆمــیــتـه‌ی نــاوه‌نــدیــی حیزبی دێموکراتی کوردستان لـه‌و بــاوه‌ڕه‌دایــه که به‌شێوه‌یه‌کی سروشتی ئـه‌رک و ریساڵه‌تی هێزه‌کانی هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستان پێش ههموو شتێك ده‌بێ رووی له‌و پارچه‌یه له کوردستان بێ که لێی هه‌ڵقوواڵون .له‌الیه‌کی دیکه‌وه ،بــارودۆخــی سیاسیی نێونه‌ته‌وه‌یی
و ژیئۆپۆلیتیکی ناوچه له سااڵنی دوای ـی‌دا کاریگه‌ریی نه‌خوازراوی لهسهر خه‌باتی گه‌لی کــورد لــه رۆژه ـه‌اڵتــی کــوردســتــان دان ــاوه و بۆته هۆی ئه‌وه که پرسه‌کانی پێوه‌ندیدار به‌و خه‌باته و به‌گشتی بارودۆخی کورد له ئێراندا نه‌ک ته‌نیا له ئاستی نێونه‌ته‌وه‌ییدا به‌ڵکوو له‌نێو بیروڕای گشتیی کوردیش‌دا که‌متر له ڕۆژه‌ڤدا بێ .هه‌ربۆیه کۆمیته‌ی ناوه‌ندی له‌و باوه‌ڕه‌دایه که پێویسته حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لــه کــار و تێكۆشانی هه‌لومه‌رجی ئێستای خۆیدا به‌شێوه‌یه‌کی سیستماتیک و به‌کرده‌وه «ڕۆژهه‌اڵت مێحوه‌ری» بکاته پره‌نسیپی کار و ئه‌وله‌وییه‌تی ئاجێندای تێکۆشه‌رانی به‌ستێنه جۆربه‌جۆره‌کانی خه‌بات‌و تێکۆشانی به‌جیا و هاوبه‌ش .له‌و پێناوه‌ش‌دا ،کۆمیته‌ی ناوه‌ندی ده‌فته‌ری سیاسیی ڕاسپارد هه‌تا له‌و باره‌وه و بۆ بیرکردنه‌و ه له ڕێکاره‌کانی کاری هاوبه‌ش و سیاسه‌تی هه‌ماهه‌نگ له‌نێو هێزه‌کانی
ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌دا ڕۆڵی چاالکی خۆی وه‌گه‌ڕ بخاته‌وه. لــه کــۆتــایــی کــاره‌کــانــی کــۆبــوونــه‌وه‌ی کــاریــی ڕێــب ـه‌رای ـه‌تــیــی ح ــی ــزب‌دا ،کۆمیته‌ی ناوه‌ندی چ بۆ ڕووب ـه‌ڕووبــوون ـه‌وه‌ی باشتر لهگهڵ ئه‌گه‌ره‌کانی داهاتوو و چ بۆ باشتر ئ ــام ــاده‌ک ــردن ــی قــۆنــاغ ـه‌کــانــی لـــه‌مـــه‌ودوای ئاجێندای کار‌و تێکۆشانی حیزب ،کۆمه‌ڵێک بــه‌رچــاوڕوونــی‌و ڕاســپــارده‌ی به‌مه‌به‌ستی به‌دواداچوون و وردکردنه‌وه‌ی زیاتر خسته به‌رده‌م ده‌فته‌ری سیاسی. حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ده‌فته‌ری سیاسی 10ی خه‌رمانانی 1393 (1ی سێپتامبری )2014
ئه‌مریکا« :بۆ به‌ربه‌ره‌کانی لهگهڵ «داعش» لهگهڵ ئێران هیچ هاوکارییه‌کمان نیه» «برنادت میهن» وته‌بێژی شوورای نه‌ته‌وه‌یی ئاسایشی ئه‌مریکا ل ه باره‌ی ئه‌و ده‌نگۆیانه‌ی له‌باره‌ی هاوکاری ئه‌مریکا‌و ئێران له دژی داعش ل ه عێراق هه‌ن ،ب ه «بی بی سی» فارسی گوتی ده‌وڵه‌تی ئه‌مریکا هیچ جۆره هاوکارییه‌کی نیزامی لهگهڵ ئێران نیه‌‌و بۆ هاوکارییه‌کی له‌و جۆره‌ش تا ئێستا به‌رنامه‌یه‌کی نیه .ناوبراو گوتی ئه‌مریکا ب ه سه‌ڕاحه‌ت ڕایگه‌یاندو ه ک ه گرووپی داعش مه‌ترسیی ه نه‌ک هه‌ر بۆ سه‌ر ئه‌مریکا به‌ڵکوو مه‌ترسیی ه بۆ سه‌ر ههموو واڵتانی ناوچه‌که « .برنادت میهن» گوتی« :ب ه باوه‌ڕی ئێم ه ته‌واوی واڵتان
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی
پێنج‌شەممە ١٥ی خەرمانانی ٦ ١٣٩٣ی سێپتامربی ٢٠١٤
به‌بێ سه‌رنجدان ب ه کێشه‌کانی نێوانیان ،پێویست ه بۆ شکست هێنان ب ه گرووپی «داعش» هه‌وڵه‌کانیان چڕ بکه‌نه‌وه.
ژماره ٦٣٩
www.kurdistanukurd.com
کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دیموکراتی کوردستان:
ینه ڕێنوێن و پره‌نسیپی تێکۆشانی ب ه جیا‌و هاوبه‌شی خۆمان «ڕۆژهه‌اڵت ته‌وه‌ری» ده‌که به‌‌ڕێوەچوونی کۆبوونه‌وه‌ی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی بۆ تاوتوێکردنی بارودۆخی پاش هێرشی داعش بۆ سه‌ر کوردستان رۆژی 9ی خه‌رمانانی 1393ی هه‌تاوی (به‌رامبه‌ر به 31ی ئاگوستی 2014ی زایینی) ڕێبه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکراتی کوردستان کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌کــی کــاریــی یــه‌ك رۆژه‌ی به ب ـه‌شــداریــی ئـه‌نــدامــانــی ئـه‌ســڵـی‌و جــێــگــران و ڕاوێــژکــارانــی کۆمیته‌ی نــاوه‌نــدی‌و هه‌روه‌ها راوێژکارانی ده‌فته‌ری سیاسی به‌ڕێوه برد. له سه‌ره‌تای ئه‌م کۆبوونهوهیهدا ،به‌شدارانی کــۆبــوونــه‌وه بــۆ رێــزگــرتــن لــه بــیــره‌وه‌ریــی ش ـه‌هــیــدانــی ڕێــگــای ڕزگ ــاری ــی کــوردســتــان، به‌تایبه‌تی شه‌هیدانی ئه‌م دواییانه‌ی نه‌ته‌وه‌ی کــورد که له به‌ره‌کانی شـه‌ڕی دژی داعـش‌دا گــیــانــی خــۆیــان خــســتــه پــێــنــاوی ئـــــازادی و ئاسووده‌یی گه‌له‌که‌یان ،ساتێك به بێده‌نگی ڕاوه‌ستان. پاشان هاوڕێ خالید عه‌زیزی سکرتێری گــشــتــیــی حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی کــوردســتــان ڕاپۆرتێکی پوخت و هه‌مه‌الگیری سه‌باره‌ت به ڕووداوه‌کانی پێوه‌ندیدار به دیارده‌ی داعش‌و ئ ـه‌و دژکـــرده‌وه نێوخۆیی‌و نێوده‌وڵه‌تیانه‌ی هێرشی ئـه‌م گرووپه تێرۆریستییه بۆ سه‌ر باشووری کوردستان ب ـه‌دووی خۆیدا هێنان و ڕوانــگــه‌‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له‌و بــاره‌وه پێشکه‌ش کرد .دواتر به‌شدارانی کۆبوونه‌وه سه‌رنج و تێبینیه‌کانی خۆیانیان لهپێوهندی لـه‌گـه‌ڵ ڕاپــۆرت ـه‌ک ـه‌دا و به‌گشتی س ـه‌بــاره‌ت بــه سیاسه‌ت و مامه‌ڵه‌ی حیزبی دێموکرات لهگهڵ ئه‌م بارودۆخه نوێی ه خسته ڕوو که وێــڕای ڕاپــۆرتـه‌کــه له چوارچێوه‌ی کۆمه‌ڵێک ڕاســپــارده‌ی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی بۆ ده‌فته‌ری سیاسی‌دا به په‌سند گه‌یشتن. خاڵ ه س ـه‌ره‌کــی و جه‌وهه‌رییه‌کانی ئه‌م لێکدانه‌و ه و ڕاسپاردانه به شێوه‌ی خواره‌و ه بوون : .1قه‌یرانێك که هێرشی داعــش بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان به‌دوای خۆیدا هێنا ،هه‌ر له‌و کاته‌دا که خولقێنه‌ری تراژیدیایه‌کی گه‌وره‌ی ئینسانی بۆ گه‌لی کوردستان به‌تایبه‌تی بۆ پێکهاته ئایینییه ئێزیدی و مه‌سیحییه‌کانی بوو، سه‌رکردایه‌تیی کورد له باشووری کوردستان و به‌گشتی بــزوتــنـه‌وه‌ی ک ــوردی خسته نێو تاقیکارییه‌کی گ ـه‌ور ه و هه‌ستیاره‌وه هه‌تا چ به‌ڕاکێشانی سه‌رنجی مێدیایی و پشتیوانیی سیاسی‌و نیزامی کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی‌و چ به ڕێکخستنی هه‌مه‌الگیری به‌ره‌کانی پارێزگاری له خاکی کوردستان بنه‌مای سیاسی‌و نیزامیی دیفاع له ده‌سکه‌وته‌کانی تا ئێستا‌و له‌مه‌ودوای گه‌له‌که‌مان له‌و به‌ش ه له کوردستان پته‌وتر بکه‌ن .ل ـه‌و پێوه‌ندییه‌دا کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب ،سیاسه‌تی سه‌رکردایه‌تیی کــورد له باشووری کوردستان له ڕاکێشانی پشتیوانیی ده‌ره‌کی‌و ئاماده‌یی به‌کرده‌وه‌ی هێز ه دیاره‌کانی هـه‌ر چــوار پارچه‌ی کوردستان بۆ دیفاع له خاکی کوردستان‌و ئه‌منیه‌تی خه‌ڵكه‌که‌ی به‌رز نرخاند. بۆ الپەڕی ٢
مه‌ترسیی داعش له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان
٤
وتووێژی تایبەتیی ڕۆژنامەی کوردستان لەگەڵ شەهرام ئەمیری
٥
زانکۆ وه‌ک شوێنی فێربوون
٦ ل ه کۆبوونه‌وه‌یه‌ک‌دا ک ه کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دیموکراتی کوردستان ڕۆژی9ی خه‌رمانانی ئه‌مساڵ (31ی ئاگوستی 2014ی زایینی) بۆ لێکدانه‌وه‌ی ڕووداوه‌کانی دژکرده‌و ه نێوخۆیی‌و پێوه‌ندیدار به دیارده‌ی داعش‌و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان به‌رامبه‌ر هێرشی ئه‌م گرووپه تێرۆریستییه بۆ سه‌ر باشووری کوردستان پێکی هێنا ،خوێندنهوهو ڕوانگه‌‌و هه‌ڵویستی ده‌فته‌ری سیاسیی ئه‌م حیزبه ،ته‌ئیید و ده‌وڵه‌مه‌ند کراو پێی له سه‌ر داگیرایه‌وه. له‌م کۆبوونهوهیهدا ،کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب ،وێڕای پێداگرتن ل ه سه‌ر» پیرۆزی‌و پێویستیی له‌به‌رچاوگرتنی به‌ها نه‌ته‌وه‌ییه هاوبه‌شه‌کانی سه‌رجه‌م کوردو هه‌نگاونانی به‌کرده‌وه بۆ جێخستنی ئامانج‌و ئامرازه‌کانی په‌ره‌پێدانی ڕووحی نه‌ته‌وه‌یی کوردی ههموو پارچه‌کانی کوردستان» ،ته‌ئکیدی ل ه
سه‌ر ئه‌م خاڵ ه جه‌وهه‌ریی ه کرد ک ه « به‌شێوه‌یه‌کی سروشتی ئه‌رک‌و ڕیساڵه‌تی هێزه‌کانی هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستان پێش ههموو شتێك ده‌بێ ڕووی له‌و پارچه‌یه له کوردستان بێ که لێی هه‌ڵقوواڵون ».ل ه ژێر ڕووناکایی ئه‌م ڕوانینه‌دا کۆمیته‌ی ناوه‌ندی پێی وابوو که «پێویسته حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له کار‌و تێكۆشانی هه‌لومه‌رجی ئێستای خۆیدا به‌شێوه‌یه‌کی سیستماتیک‌و به‌کرده‌وه «ڕۆژهه‌اڵت مێحوه‌ری» بکاته پره‌نسیپی کار‌و ئه‌وله‌وییه‌تی ئاجێندای تێکۆشه‌رانی به‌ستێنه جۆربه‌جۆره‌کانی خه‌بات‌و تێکۆشانی به‌جیا‌و هاوبه‌ش .له‌و پێناوه‌ش‌دا ،ده‌فته‌ری سیاسیی ڕاسپارد هه‌تا له‌و باره‌وه‌و بۆ بیرکردنه‌و ه له ڕێکاره‌کانی کاری هاوبه‌ش‌و سیاسه‌تی هه‌ماهه‌نگ له‌نێو هێزه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌داو رۆڵی چاالکی خۆی وه‌گه‌ڕ بخاته‌وه».
ئێران ناتوانێ ل ه کاتی دیاریکراودا ،گومانه ناوکییەکان بڕه‌وێنێته‌و‌ه ئاژانسی نێونه‌ته‌وه‌یی ناوکی ده‌ڵێ ئێران به‌وه‌خت واڵمی ژماره‌یه‌ک پرسیاری بنه‌ڕه‌تی نه‌داوه‌ته‌و ه ک ه لهسهر دروستکردنی چاشنی بۆمبی ناوکییه .ل ه واڵمیش‌دا ڕه‌زا نه‌جه‌فی نوێنه‌ری ئێران ل ه ئاژانس، وێڕای ڕه‌تکردنه‌وه‌ی ئه‌م قسه‌یه ،ڕایگه‌یاند ئه‌م قسان ه ل ه ڕاپۆرته‌کانی ئاژانس‌دا هه‌میش ه دووپاته‌ن و لهسهر
بنه‌مای بڕیارنام ه ناقانوونییه‌کانی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش ی بێ بنه‌ما ڕێک ده‌خرێن .ناوبراو ده‌ڵێ ئێم ه و تۆمه‌ت ب ه به‌ڵگه‌و ه سه‌لماندو ه ئه‌م چاشنییان ه بۆ که‌رتی پیشه‌ی نه‌وت و گازن .له‌م ال‌شه‌و ه ئاژانس لهسهر هێندێک
ته‌قینه‌وه‌و تاقیکاری ناوکی داوای ڕوونکردنه‌وه‌ی ل ه ئێران کردوه .نه‌جه‌فی له‌مباره‌شه‌وه ده‌ڵێ :ئاڵۆزی‌و پێچه‌الوپێچی بابه‌ته‌کان بۆ‌ت ه هۆی ئه‌وه‌ی واڵم و ڕوونکردنه‌وه‌کانی ئێران لهسهر چاالکیی ه ناوکییه‌کانی دوا بکه‌وێ. ی ی تاران به‌ڵێن ی ژنێڤ ،ڕێژیم ی ڕێككه‌وتنامه به‌پێ ی ی تەواو ل ه باره‌ی دوو مه‌سه‌له دابوو ك ه زانیار ی ی ئاژانس ل ه بوار پێوه‌ندیدار ب ه لێكۆڵینه‌وه‌كان ی ی ناوكی ی به‌رنامه ی بوون ی نیزام ی ئه‌گه‌ر الیه‌نه‌كان ی ی ئاژانس ی بخاته ڕوو ،بەاڵم ل ه نوێترین ڕاپۆرت خۆ ی تاران ی وزه‌ی ئه‌تۆمیدا هاتووه ك ه ڕێژیم نێوده‌وڵه‌تی ی ل ه ناوەندەی ی خۆ ی ب ه چاالكییه‌كان هه‌روا درێژه ی ب ه ی پشكنین ئەتومیی پارچین دەدا ،شوێنێك ك ه ئیزن ی نادا. ی ئه‌تۆمی ی ئاژانسی وزه چاوه‌دێران ی 1ساڵ شایانی باسە ئامریكا ڕایگه‌یاندو ه ك ه ماوه ی گه‌مارۆكان ی داهاتوویان بۆ البردن و نیو تا 2ساڵ ی ی سه‌ركۆمار ی خول وه‌به‌ر چاو گرتووه ،وات ه تا كۆتای ی خۆیان ده‌مێننه‌وه .به‌اڵم ئۆباما گه‌مارۆكان هه‌ر له‌جێ ی ی ئه‌م ماوە دیاریکراوەیەو خوازیاری البردن ئێران‌دژ ی ئه‌م گه‌مارۆیانه‌یه. هه‌رچی زووتر
کورد و ئیسالم و بیری ئیخوان لە کوردستان
٧
تێرۆریزمی دەوڵەتیی کۆماری ئیسالمیی ئێران
٨
ئۆباما ل ه کۆبوونه‌وه‌ی ڕێبه‌رانی ناتۆدا: به‌ره‌یه‌کی باش له ئه‌ندامانی ناتۆ ئاماده‌ی فه‌وتاندنی ڕه‌وتی داعشن
ئۆباما ل ه کۆبوونه‌وه‌ی واڵتانی ڕێبه‌رانی په‌یمانی ناتۆدا تیشکی خست ه چه‌ند ته‌وه‌رو قه‌یرانی جیهانی‌و ،به‌ر ل ه هه‌مووشیان کێشه‌ی داعشی هێنای ه به‌رباس .ئۆباما له‌م کۆبوونهوهیهدا ک ه ل ه ولز پێکهاتبوو ڕایگه‌یاند؛ به‌ره‌یه‌کی باش ل ه ئه‌ندامانی ناتۆ ئاماده‌ی فه‌وتاندنی ڕه‌وتی داعشن. ڕه‌وتی داعش مه‌ترسین بۆ سه‌ر ڕۆژاواو ئه‌مریکا هه‌روه‌ک چۆن شه‌ڕی دژی ئه‌لقاعیده‌ی کردو ه شه‌ڕی ئه‌م بنئاژۆخوازنه‌ش ده‌کا .هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت ب ه توندوتیژییه‌کانی ڕه‌وتی ناوبراو و کوشتن و سه‌رپه‌ڕاندنی هاوواڵتییانی ئه‌مریکایی ئاماژه‌ی پێدا ئه‌م کاران ه ئه‌مریکا ناترسێنێ‌و هه‌تا بنه‌بڕکردنی ئه‌م ڕه‌وت ه ناوه‌ستێ.