ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4 Radiodk59@gmail.com
ڕێگای پشتگیریی ل ه كۆبانێ ل ه كوێو‌ه ده‌ست‌پێ‌ده‌كات؟ -1ده‌بێت هه‌ندێ جار لهگهڵ كه‌سه‌كان ڕه‌ق بیت ،بۆ ئه‌وه‌ی بیانجوڵێنی.. رێبوار سیوه‌یلی -2پشتگیرییه‌كی زۆر ،شێعرێكی زۆر و شیوه‌نێكی زۆر بۆ كۆبانێ و به‌تایبه‌تی كچانی گه‌ریالی ئه‌وێ ده‌بیستم و ده‌خوێنمه‌وه ..ئه‌م هه‌ڵكشانی ئه‌خالقی یه‌كبوون و پشتگیریی ه ب ه ڕۆحیی مرۆڤانه‌ی كورد نامۆ نیه و به‌شه هه‌ره جوانه‌كه‌ی ئه‌م ڕۆحه مه‌زنه‌یه. -3وه‌لێ هاوڕێیان ههر ماڵیكی كورد ،كچێك و دایكێك و خاتوونێك و منداڵگه‌لێكی تێدان ك ه ل ه ژێر هه‌مان یاسا و بڕوای داعشیانه‌ی باوكساالریی و ئایینساالری و گه‌وره‌ساالری و نه‌رێتساالری و موحافیزكاری‌دا مامه‌ڵه‌یان لهگهڵ ده‌كرێت و ته‌ماشایان ده‌كرێت و هه‌ڵده‌سه‌نگێنرێن.. -4به‌م پێیه‌ش بێت ل ه ههموو ماڵێكدا (كۆبانێ)یه‌ك هه‌یه، ل ه ههموو حه‌وشه‌یه‌كدا شه‌ڕگه‌یه‌كی گه‌ریالكان ل ه دژی داعشییزمی عه‌قید ه و نه‌رێت و نێرساالری.. -5ده‌كرێت مرۆڤ ل ه حه‌وش ه و ماڵه‌كه‌ی خۆیه‌وه ،مامه‌ڵ ه و هه‌ڵسوكه‌وت و تێڕوانینی بۆ ژن و كچ و منداڵی خۆی بگۆڕێت، ئه‌و ه به‌شدارییه‌كی ههر ه گه‌وره‌یه له‌و ئامانجه‌ی ژنانی كۆبانێ ل ه پێناویدا گیانی خۆیان به‌خت ده‌كه‌ن .چونك ه ئه‌و ئامانجه ب ه بردنه‌وه ،یان دۆڕاندنی كۆبانێ كۆتایی نایه‌یت ،له‌وێ چ بدۆڕێین و چ ببه‌ینه‌وه ،هه‌رده‌بێت شه‌ڕی نێرساالریی كۆمه‌ڵگای خۆمان بكه‌ین بۆ ئه‌وه‌ی ژنانیش بچن ه ئاستی مرۆڤبوونه‌وه.. .-6شێعر و شیوه‌ن جوانن و به‌شێكن ل ه كولتووری
The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 643 6 november 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی
تراویلکه‌ی باشبوونی دۆخی مافی مرۆڤ ل ه ئێرانی بنده‌ستی کۆماری ئیسالمیی ئێراندا
ڕه‌سه‌نی ئێم ه ك ه كولتووری ماته‌مگێڕییه ..به‌اڵم كاتێ ل ه حه‌وشه‌ی خۆماندا قوربانی هه‌بێت ،پێویست ه ئه‌و شێعر و شیوه‌نه‌ش بیانگرێته‌وه .ئه‌م شۆڕش ه ده‌بێت ل ه ههموو مێشك و حه‌وشه و په‌یوه‌ندییه‌كدا كۆبانیز ه بكرێت.. -7باشتریش ه مرۆڤ ل ه خودی خۆیه‌و ه تێڕوانینی بۆ ئه‌م مه‌سه‌له‌ی ه بگۆڕێت ،بیر ل ه ژن بكاته‌وه ،لهگهڵ منداڵیش میهره‌بان و لهگهڵ پیرێژنه‌كانی داییك و پشتكۆماو ه باوكه‌كان به لوتف.. -8بمبوورن ئهگهر ڕه‌ق بووم ..ئهگهر ته‌كلیفه‌كه‌م قورس بوو.. ٢٠١٤ /١٠ /١٣ ل ه په‌یجی فه‌یسبووکی نووسه‌ر وه‌رگیراوه
ه کوبانی کرد سیامه‌ند ڕه‌حمان میداڵی زێڕی پێشبڕکێیهکانی پارائاسیای پێشکێش ب سیامه‌ند ڕه‌حمان ،وه‌رزشکاری به‌ناوبانگی کوردی خه‌ڵکی شنۆ دوای شکاندنی ڕیکۆڕدی پشیبڕکێ‌یه‌کانی کێش‌هه‌ڵگریی جیهان‌و بردنه‌وه‌ی میداڵی زێڕی پێشبڕکێیهکانی پارائاسیا، میداڵه زێڕه‌که‌ی پێشکێش ب ه خۆڕاگریی کوبانی کرد. ل ه به‌رده‌وامیی رکه‌به‌رییه‌کانی دووهه‌مین خولی یارییه‌کانی پارئاسیایی‌و ل ه دوایین ڕۆژی ئه‌و پێشبڕکێ‌یانه‌دا ڕۆژی هه‌ینی، 2ی خه‌زه‌ڵوه‌ر سیامه‌ند ڕه‌حمان ل ه کێشی سه‌روو 107کیلۆدا توانی میداڵی زێڕی ئه‌و پێشبڕکێ‌یانه بباته‌وه. سیامه‌ند ڕه‌حمان له‌و گڕووپه‌دا سه‌ره‌تا کێشی 272کیلۆیی برد ه سه‌ر سه‌ری‌و به‌هۆی مه‌ودای زۆری نێوان خۆی‌و رکه‌به‌ره‌کانی میداڵی زێڕی ئه‌و پێشبڕکێیانه‌ی برده‌وه .ئه‌و ل ه جووڵه‌ی دووهه‌می‌دا ب ه بردن ه سه‌رێی کێشی 287کیلۆ ڕێکۆردی جیهانی ب ه بڕی 2کیلۆ برد ه سه‌رێ ک ه ئه‌ویش پێشتر هه ل ه پاوانی ئه‌و ،و به‌ناوی ئه‌و تۆمار کرابوو. سیامه‌ند ڕه‌حمان ل ه جووڵه‌ی سێهه‌می‌دا کێشی 290کیلۆی به‌رز کرده‌وه‌و دیسانه‌که‌ش ریکۆردی جیهانی 3کیلۆی دیکه‌ش برد ه سه‌رێ‌و به‌هۆی ئه‌وه‌ی قاره‌مانی ئه‌و پێشبڕکێیان ه هاتبۆوه ،مافی ئه‌وه‌ی هه‌بوو ک ه چواره‌مین جووڵه‌ی خۆشی بنوێنێ.
KURDISTAN
ئه‌و وه‌رزشکار ه کورده ل ه چواره‌مین جووڵه‌ی خۆیدا کێشی 292کیلۆی هه‌ڵبژاردو ب ه بردن سه‌رێی ئه‌و قورسایی ه بۆ سێهه‌مین که‌ڕه‌ت ڕێکۆردی دنیای شکاند تاکوو نازناوی به‌هێزترین پیاوی دنیای بدرێتێ. شایانی باس ه سیامه‌ند ڕه‌حمان ،به‌هێزترین پیاوی جیهان‌و وه‌رزشکاری به‌توانای کورد دوای بردنه‌وه‌ی ئه‌و پاڵه‌وانێتییه، میداڵی زێره‌که‌ی پێشکێش ب ه خه‌ڵکی کوبانی کردو به‌مجۆر ه پشتیوانیی خۆی له به‌رگری‌و ئازایه‌تیی ئه‌و شاره ڕاگه‌یاند.
ژنانی کۆبانی‌و شەڕ _ تەرحێک لە مانا نەیستانی
ڕۆژی هه‌ینی9 ،ی خه‌زه‌ڵوه‌ر کۆبوونه‌وه‌ی شووڕای مافی مرۆڤی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان بۆ تاوتوێی پرسی مافی مڕۆڤ ل ه ئێران به‌ڕێو ه چوو. یه ب ه به‌شداریی ئه‌حمه‌د شه‌هید‌و به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌و کۆبوونه‌وه نوێنه‌رانی 108واڵتی ئه‌ندامی رێکخراوی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان ل ه بارودۆخێک دابوو که دوای تێپه‌ڕینی 4ساڵ له دیاریکردنی ئه‌حمه‌د شه‌هید وه‌ک ڕێپۆرتنێری شوورای مافی مرۆڤی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان عه‌لی بداغی ناوبراو ئیزنی سه‌فه‌ر بۆ ئێرانی پێ‌نه‌دراوه ،ئێران له‌الیه‌ن کۆرو کۆمه‌ڵ ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی داکۆکی مافی مرۆڤه‌وه به‌رده‌وام به‌هۆی پێشێلکردنی سیستماتیکی مافی مرۆڤ مه‌حکووم کراوه‌و تهنانهت به‌و هۆیه‌وه له‌الیه‌ن ئهمریکاو ڕێکخراوی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کانه‌و ه سزای بهسهردا سه‌پێندراوه. ههموو واڵتانی ئه‌ندام له‌و شووڕایه‌و به‌شدار له‌و کۆبوونه‌وه‌ی ه جیا ل ه واڵتی چین ،ب ه دان ه به‌ر ڕه‌خنه‌ی پێشێلکردنی ئازادییه‌کان ل ه ئێران ،ب ه تایبه‌ت ئازادیی ڕاده‌ربڕین ،مافی ژنان ،مافی که‌مایه‌تیی ه نه‌ته‌وه‌یی‌و ئایینییه‌کان‌و هه‌روه‌ها ژماره‌ی زۆری ئێعدامه‌کان له ئێران داوای ل ه کۆماری ئیسالمی کرد بۆ باشکردنی دۆخی مافی مرۆڤ تێبکۆشی‌و کۆنڤانسیۆنه جیهانییه‌کانی مافی مرۆڤ له‌و واڵته‌دا جێبه‌جی بکاو سه‌رنج‌و پێشنیاره‌کانی شووڕا له‌و پێوه‌ندییه‌دا ب ه هێند بگرێ ،به‌اڵم پرسیار ئه‌وه‌یه ک ه ئاخۆ ل ه بنه‌ڕه‌تدا ئه‌و داوای ه ل ه جێی خۆی دایه یان به واتایه‌کی دیکه ل ه کۆماری ئیسالمیی ئێران ده‌وه‌شێته‌و ه ک ه بایه‌خ بۆ پڕه‌نسیپه جیهانییه‌کانی مافی مرۆڤ دابنێ‌و له پێناو پاراستن‌و جێگیرکردنیاندا تێبکۆشێ؟ کۆماری ئیسالمیی ئێران رێژیمێک ه به شۆڕش هاتۆته سه‌رکار ،ئه‌ویش له بارودۆخی ناسه‌قامگیری سیاسی‌و ئه‌منیه‌تی ل ه واڵتدا .ئه‌و رێژیم ه بۆ قایمکردنی جێ‌و هێزو ده‌سه‌اڵتی خۆی ههر ل ه یه‌که‌م ڕۆژه‌کانه‌و ه مێتۆدی توندو تیژیی کرد ه پیشه .تێرۆری نه‌یارانی سیاسی ،قه‌ده‌غه‌کردنی کارو چاالکیی حیزب ه جیاوازبیره‌کان ،بێبه‌شکردنی ژنان له مافو ئازادییه‌کانیان ،کوشتاری نه‌یارانی سیاسی تهنانهت ل ه زیندانه‌کان ،سه‌رکوتی بزووتنه‌و ه مه‌ده‌نی‌و ڕزگاریخوازه‌کان ،قایل‌نه‌بوون ب ه که‌مترین ماف بۆ که‌مین ه نه‌ته‌وه‌یی‌و ئایینییه‌کان ڤ دان‌و ههر له‌و نه‌ک به‌شێک ،به‌ڵکوو ماهییه‌تی رێژیمی کۆماری ئیسالمی ل ه بواری مافی مرۆ سۆنگه‌یه‌شه‌و ه ک ه چه‌ند ساڵیک نه‌بێ ،ههموو ساڵێک له‌الیه‌ن کۆڕی گشتیی ڕێکخراوی نه‌ته‌و ه یه‌کگرتووه‌کان ،کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤ ،شووڕای مافی مرۆڤی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ،کۆڕو کۆمه‌ڵ ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی داکۆکی ل ه مافی مرۆڤ وه‌ک ئه‌منیستی ئێنترناشناله‌و ه به‌رده‌وام مه‌حکووم کراوه ،ئه‌وه‌ش که گۆڕینی سه‌رکۆمارێک‌و هاتن‌و چوونی ده‌وڵه‌تێک ده‌توانێ دۆخی مافی مرۆڤ له‌و واڵته باشتر بکا ،ههر هیوای هک‌و زیاتر بانگه‌شه‌یه‌کی سیاسی بۆ کێبرکێیه‌کانی هه‌ڵبژاردنه‌کان بووه‌و هاتنه‌سه‌ر کاری ده‌وڵه‌تی ئیسالحاتی خاته‌می‌و ده‌وڵه‌تی هیواو مشووری حه‌سه‌ن ڕوحانی‌و کارنامه‌کانی ئه‌و دوو ده‌وڵه‌ت ه رێفۆرمخوازه‌ش له‌و بواره‌دا ده‌ری ده‌خا ک ه پێشێلکردنی مافی مرۆڤ له ئێران سیستماتیکهو ل ه هه‌ناوی قانوونه‌کان‌و ڕێوشوێنه‌کانی ئه‌و نیزامهوه بژیو وه‌رده‌گرن‌و بوون‌و ههر ده‌شمێنن. ئه‌وانه‌ش که پێیان وای ه پێشێلکردنی مافی مرۆڤ له ئێران شکاندنی قانوون له هه‌ندێ جێ‌و ل ه هیندێک شوێن نه‌گه‌رانه‌و ه بۆ قانوونه‌کانه ،ده‌بێ بڵێم تهنانهت ل ه قانوونی بنه‌ڕه‌تیی واڵتیش‌دا ک ه بۆ نموونه فه‌سڵی سێهه‌می تایبه‌ت ب ه پێناسه‌ی مافی خه‌ڵک‌و ورده‌کارییه‌کانی ئه‌و مافان ه کراوه؛ ههر له‌وێ ده‌رده‌که‌وێ که ل ه بنه‌ره‌تدا قانوونه‌کانی ئێران دژایه‌تیی جه‌وهه‌رییان لهگهڵ جاڕنامه‌ی گه‌ردوونیی مافی مرۆڤ ،کۆنڤانسیۆنه‌کان‌و په‌سه‌ندکراو ه جیهانییه‌کانی دیکه‌ی مافی مرۆڤ ه که زۆربه‌ی هه‌ره زۆری واڵتان په‌سندیان کردوه. گرینگترین تایبه‌تمه‌ندیی جاڕنامه‌ی گه‌ردوونیی مافی مرۆڤ ک ه ئێران خۆی ده‌روه‌ست ب ه داننان‌و جێبه‌جێکردنی نازانێ ئه‌وه‌یه ک ه نێوه‌ڕۆکی ئه‌و جاڕنامه‌ی ه ڕووی ل ه یه‌ک که‌س ،یه‌ک نه‌ته‌وه ،یه‌ک واڵت‌و گڕووپێکی تایبه‌ت نییه ،به‌رده‌نگ‌و چه‌تری ئه‌و جاڕنامه‌ی ه ههموو خه‌ڵکی سه‌رزه‌وی ده‌گرێته‌وه‌و ئه‌و مافو ئازادییان ه بۆ ههموو که‌سێک له ههر جێیه‌کی ئه‌و دنیای ه ب ه ڕه‌وا ده‌بینێ ،به‌اڵم کۆماری ئیسالمیی ئێران ل ه به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا مافی مرۆڤیی ئیسالمیی هێناوه‌ته به‌رباس. کۆماری ئیسالمی جاڕنامه‌ی گه‌ردوونیی مافی مرۆڤی ئیمزا کردوه ،ئێستاش له‌به‌ر عه‌یبه‌ی دنیاو ل ه ترسی ته‌ریککه‌وتنه‌وه‌ی زیاتر له‌و کۆنڤانسیۆن ه نایه‌ت ه ده‌ر ،به‌اڵم ل ه کرده‌وه‌دا ب ه دانانی مه‌رج‌و خاڵ‌و تێبینی به‌بیانووی ئیسالمی کردن‌و خۆماڵی کردنی ب ه ڕه‌سمی ڕه‌وایی ب ه پێشێلکردنی مافی مرۆڤ ل ه ئێران ده‌دا. له‌الیه‌کی دیکه‌و ه مافی مرۆڤی ئیسالمی ،ئه‌وه‌ی کۆماری ئیسالمیی ئێران مه‌به‌ستیه‌تی‌و پشت ب ه جاڕنامه‌ی قاهیر ه ل ه نێوان واڵتانی ئیسالمی ده‌به‌ستێ ل ه چه‌ند خاڵی جه‌وهه‌ری‌دا سنووری خۆی لهگهڵ جاڕنامه‌ی گه‌ردوونیی مافی مرۆڤ ده‌کێشێ‌و لهگهڵ کۆنڤانسیۆنی جیهانیی مافی مرۆڤ ده‌که‌ون ه به‌رامبه‌ری یه‌کتری ک ه بریتین له :فه‌رق‌و جیاوازیی حقوقی ل ه سه‌ر بنه‌مای مه‌زهه‌بی ،فه‌رق‌و جیاوازیی حقوقی ل ه سه‌ر بنه‌مای ڕه‌گه‌زی ،فه‌رق‌و جیاوازیی حقوقی له به‌ستێنی گشتیی کۆمه‌ڵگا ،ب ه ڕه‌سمی نه‌ناسینی ئازادیی هه‌بوون یان گۆڕینی مه‌زهه‌ب‌و ئازادیی راده‌ربڕین‌و ب ه ڕه‌سمی ناسینی سزای توندو تیژو نه‌گونجاو لهگهڵ بایه‌خه‌کانی مرۆڤ ته‌وه‌ری وه‌ک به‌رده‌باران ،کوشتن ،ده‌رهێنانی چاوو په‌ڕاندنی ده‌ست‌و قامکه‌کانی ده‌ست‌و هتد. ب ه گشتی به‌ڵگه‌و دێکۆمێنته‌کانی مافی مرۆڤ‌و پڕه‌نسیپ ه گشتگیرو جیهانییه‌کانی مافی مرۆڤ به‌رهه‌می کۆی بیرو بڕیاری مرۆڤ خۆیه‌تی ،ئه‌ویش به سه‌رنجدان به زۆری‌و جۆراوجۆریی ئایین‌و ئایینزاکان له کۆمه‌ڵگای مرۆیی‌دا بۆ پێکه‌وه‌ژیان‌و وێکهه‌ڵکردن؛ به‌و مانای ه که پڕه‌نسیپه جیهانییه‌کانی مافی مرۆڤ وێڕای ڕێزو حورمه‌تی بۆ ههموو ئایین‌و ئایینزاکان‌و به‌ره‌می ناسینی ئه‌وان له ژیانی تاکه‌که‌سیی خه‌ڵکدا ،به‌اڵم ل ه ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تیی خه‌ڵکدا ڕێگه له‌و ه ده‌گرێ ل ه پێڕه‌وی ههر ئایین‌و ئاییزایه‌ک مافو ئیمتیازی زیاتریان ل ه چاو خه‌ڵکی دی هه‌بێ‌و ب ه گشتی بنه‌ماکانی مافی مرۆڤ شوێنکه‌وتووی هیچ دین‌و مه‌زهه‌بێک نین. به‌اڵم کۆماری ئیسالمی ب ه هێنانه‌گۆڕێی پرسی مافی مرۆڤی ئیسالمی به‌دوای خۆده‌ربازکردن له‌و به‌رپرسایه‌تی‌و ده‌روه‌ستییانه‌یه. کۆماری ئیسالمی به‌هێنانه‌گۆرێی ئه‌و چه‌مکه‌و پاساوهێنانه‌و ه له هه‌مبه‌ر ههموو پێشێلکارییه‌کانی مافی مرۆڤ له‌و واڵته له‌الیه‌ن دهسهاڵتهوه ،مافی مرۆڤی ئیسالمیی نه‌ک بۆ خزمه‌تکردن ب ه ئیسالم ،به‌ڵکوو وه‌ک چه‌کێک ل ه پێناو پاراستنی ده‌سه‌اڵت‌و زۆرداریی خۆی به‌کار هێناوه ،بۆ سه‌رکوتی ههر چه‌شن ه ناره‌زایه‌تییه‌ک ب ه دژی ده‌سه‌اڵت‌و پرسیارخستن ه سه‌ر شه‌رعییه‌تی نیزام ب ه کاری دێنێ‌و وه‌ک قه‌ڵغانێک ب ه دژی نه‌یارانی به‌کاری دێنێ ،ههر بۆیه‌ش تیمی نێردراوی ئێران بۆ کۆبوونه‌وه‌ی ژنێڤ سه‌ره‌ڕای دنیایه‌ک شێرو ڕێوی هێنانه‌و ه نه‌یانتوانی جیا له چین ،تاقه یه‌ک واڵت له به‌شدارانی ئه‌و کۆبوونه‌وه‌یه قایل ب ه گوێگرتن ل ه پاساوه‌کانیان بکه‌ن.
ژماره٦٤٣ : ١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٦ی نوامربی 2014
چاالکییە فەرهەنگییەکانی رۆژهەاڵت ،خەباتێکی پڕ به‌رهه‌م
عەلی لەیالخ مــــــاوەی چ ــەن ــد ســاڵــیــکــە کـــاروبـــاری فــەرهــەنــگ ـی‌و ئــەدەبــی لــە رۆژهـــــەاڵت بە نیسبەت سااڵنی پیشوو چروپڕتر بوتەوە، هۆکاری سەرکیی پەرەسەندنی ئەم بزاڤە دەگەڕێتەوە بۆ وشیاریی‌و چۆنەتەسەری هــەســتــی شــونــاســخــوازانــەی تــاکــی کــورد لــە کۆمەڵگەی رۆژهــــەاڵت ،بــە تایبەت لە نێو هــۆگــران‌و چاالکوانانی ئــەو بەشە لە کــوردســتــان .ئــەگــەرچــی هــاتــنــەســەرکــاری حکوومەتەکان لە ئێران کاریگەریی دەبێت بەسەر چاالکیی فەرهەنگی‌و هونەری لە کوردستان .بەاڵم ئەوەی تائێستا درێژەی بــە رەوتــــی خـــۆی داوەوە‌و نــە پــچــراوە کاروتێکۆشانی خــۆڕس ـک‌و هــەڵــقــوواڵوی ناخی خەڵکی رۆژهــەاڵتــە کە هەر جارێک بەشیوەیەک دەنگدانەوەکانی دەبیسین .ئەم چاالکییانە گەیشتووتە ئاستێک کە رۆژهەاڵت لە ئەوپەڕی نەبوونی دەسەاڵتی ئیداریی و سیاسیی خۆجەیی و دەیــان گیروگرفت کــە لــەســەر رێــی ئــەم ج ــۆرە چاالکییانە، بــەاڵم بەسیمایەکی بــاش‌و ئاکتیڤ خۆی دەرخستووە ،ئەگەرچی مێژووی ئەم گەشە فەرهەنگییە بەشێوەی زانستیی‌و ئاوانگارد دەگەڕێتەوە بۆ دەیــەی هەفتای هەتاویی. بـــەاڵم لــە مــێــژە رۆژهـــەاڵتـــی کــوردســتــان وەکوو سەنتەرێکی فەرهەنگی و هونەریی خۆی نیشان داوە ،رەسەنایەتی مۆسیقای کــوردی و هەبوونی دەیــان کەڵە ئەدیب و نووسەری ناوداری کورد جێگەو پێگەیەکی تایبەتی بەم بەشە لە کوردستان بەخشیوە.
هەر ئەم بنەما فەرهەنگییە بۆتە هۆی ئەوە کە سەرەڕای بن دەستبوونی ئەم پارچە لە ژێر دەسەاڵتی چەندین ساڵەی دیکتاتۆری پ ـه‌هــل ـه‌وی‌و تــوتــاریــتــەی ئایینی سیاسیی کــۆمــاری ئیسالمی ،نەتوانێت بــەتــەواوی ببێتە لەمپەڕورێگر و رۆژبــــەدوای رۆژ خەباتی پڕبه‌رهه‌می هونەری و فەرهەنگی لقوپۆی تــازەتــر دەردەکــــات‌و دارەپــیــرەی فەرهەنگ و ئەدەبی رۆژهەاڵت زیندووتر‌و ریشەدارترخۆی دەنوێنێ .بەتایبەت لەم سااڵنه‌ی دوایــی چــوار شــاری رۆژهەاڵتی کوردستان واتە بانەو مەریوان و سنە و پیرانشار هەرکامیان بۆنەتە سەنتەرێک بــۆ چاالکیی و بــەرێــوە‌چــوونــی فستیڤاڵە هونەرییەکان کە لێرەدا ب ه کورتی ئاماژەیان پێ دەکەین. دوای سەرهەڵدان وگەشەی فستیڤاڵی چــیــرۆکــنــووســی شـــاری بــانــە ،مەڵبەندی چیرۆکنووسی لە رۆژهــەاڵت شاری برایم نــووســی و عــەتــای نــەهــایــی ،لــە ئاستی کوردستان و ئیران کەوتە بەر سەرنجی نـــووســـەران وچــیــرۆکــنــووســانــی ئــێــرانــی وکوردستانی و بۆتە هــۆی چڕتر بوونی پەیوەندییە فەرهەنگییەکان. هــــەروەهــــا مــــــاوەی چـــەنـــد ســاڵــێــکــە ب ــەڕی ــوەچ ــوون ــی ش ــان ــۆی ســەرشــەقــامــی شاری مەریوان ،بۆتە نەریتێکی هونەریی و مەراسمێکی شیاو و تــازەی هونەریی لـــە کــــوردســــتــــان ،هـــەمـــوو ســاڵــێــک بە بەشداری گرووپە هونەرییەکانی نه‌ته‌و ه جــۆراوجــۆره‌کــانــی ئــێــران ـی‌و بیانی و بە بــەشــداریــی خەڵکانی زۆر شەقامەکانی مەریوان دەبێتە شوێنی نواندنی هونەری شانۆگەری. ئەمە لە کاتێک دایــە کە کۆبوونەوەی
خەڵک لەسەر شەقام بە هــەر بیانوویەک لــە شەقامەکانی ژێــر دەســەاڵتــی ئەمنیی و ئینتزامییه‌کانی ئیران ئەگەر به‌ته‌واوی قــەدەغــەش نەبێت هـه‌مــوو کــات رێــگــری‌و گــیــروگــرفــتــی بــۆ دروســــت کــــراوه .بــەاڵم هەڵسووراوان و هونەرمەندانی مەریوانی چەند ساڵێکە ئەم شێوە هونەر ه واتە شانۆی سەرشەقام بەباشترین شێوە بەرێوە دەبه‌ن وس ــاڵ بــە ســاڵ بــەشــداربــووان و گرۆپە هونەرییەکان بــە ئاراستەیەکی جوانترو هونەریی‌تروە لــەم مێهرەجانە بەشداری دەکەن جێگەی ئاماژەیە کە هونەری شانۆگەری لــە کــوردســتــان بەگشتی و لــە رۆژه ــەالت تەمەنێکی که‌می هەیە بە نیسبەت واڵتانی دیکەی ناوچە .بــەاڵم لەم تەمەنە کورتەدا هەر زوو توانی ناوبانگ و پێناسەی تایبەت بە خۆی دەربکات و ناسنامەیەک وەکوو «شانۆی سەرشەقامی شــاری مەریوان» بۆ خــۆی دەستبەر بکات .ئەمە بۆ خۆی جێگەی سەرنج و ئومیدواری وگەش بینییە بۆ ئاسۆی دوارۆژی هونەری شانۆگەری لە کوردستان. یــەکــێــکــتــر ل ــە فــســتــیــڤــاڵــە ئ ــەدەب ــی ــی و هونەرییەکانی رۆژهەالتی کوردستان کە لە رۆژانی رابردوودا لە شاری سنە دووهەمین فستیڤاڵی خــۆی بەرێوە بــرد .مێهرەجانی خەاڵتی شێعری مەولەوی کوردیی سنەیە. دوای بــەرێــوەچــونــی ســەرکــەوتــوانــەی یــەکــەمــیــن فستیڤاڵی خــەاڵتــی ئــەدەبــیــی مــەولــەوی کــوردو بــەدوای بەسەرچوونی دووساڵ مەوادی نەخوازراو لە خەزەڵوەری ئــەمــســاڵ ( )١٣٩٣هــەتــاویــی بــە هـــەوڵ و هیمەتی بەڕێوەبەرانی رێکخراەی فەرهەنگی، ئەدەبیی مــەولــەوی کــورد لە شــاری سنە، ب ه مەبەستی پەرەپێدان وگەشەی وێژەو ئـــەدەبـــی کـــــوردی ،دووه ــەم ــی ــن خــەاڵتــی ئەدەبیی لــە بەشی شێعر لــە رۆژهــەالتــی کوردستان و بە میوانداریەتی شاری سنە ســەرکــەوتــووانــە بــەرێــوە چــوو .جــیــاوازی ئــەریــنــی وب ــەرچ ــاوی ئــەم دوو فستیڤاڵە لەوەدایە کە لەهەموو پارێزگاکان و ناوەندە فەرهەنگییەکان و شارەکانی رۆژهەاڵت بە گشتی بانگهێشت دەکرێن و بەشێکی زۆر لــە قــەڵــەم بەدەستانی الو‌و بەئەزموونی کوردستان ،لەوێدا بەشدار دەبن .دەتوانین بڵێین سەرکەوتووترین فستیڤاڵی ئەدەبییە کە بەم شێوە لە رۆژهەاڵتی کوردستان بە بەرباڵوی بەرێوە دەچێت.
خــاڵــی ســەرەکــیــی و جــێــگــەی سرنجی خەاڵتی ئەدەبیی مــەولــەوی کــوردی سنە ئەمەیە کــە گرنگی و بایەخێکی تایبەتی داوە بەو بەشەی لە کوردستان کە بەهۆی کێشەی سیاسیی وجوغرافیاییەوە بەداخەوە لە زمان و شوناسی واقعیی خۆیان دوور خراونەتەوە .وەکوو دوو پارێزگای گرنگی کــرمــاشــان و ئــیــام .تــەنــانــەت فستیڤاڵی شێعری مــەولــەوی کــورد توانی سنوورە دەستکردەکان بترازنێت و ببێتە مەکۆیەک بۆ هوگران و نووسەران و شاعیرانی لورستان وکوردە دوور خراوەکانی خوراسان. خوێندنەوەی ئەو بەرهەمانەی کە دوای هەڵبژاردنی زانستییانە لێژنەی داوەری ئیزنیان پێ دراوە بە بەشداری خەڵکێکی زۆر لەهه‌موو شارەکانی رۆژهەاڵت لەبەشە بەرچاوەکانی ئەم فستیڤاڵەیە ،هەروەها بە ماوەی دوو رۆژ ئامادەبووان و نووسەرانی شارە جیاجیاکان لە نزیکەوە یەک دەگرن و بە ناسینی یەکتر وگورینی ،بیروڕای جیاواز چ لە باری ئەدەبیی وچ لەباری زاراوەیی‌و.... ئــەم رێگرتن ه دەبێتە هەوینی یەکرێزی و بەرزراگرتنی ئاستی فەرهەنگ و ئەدەبی کوردی. ئــەگــەرچــی بــەرێــوەبــردنــی ئــەم چەشنە فستیڤااڵنە ،جیا لە ماندوو بوون و تێکۆشانی بەرێوەبەرانی ،هیچ کات لە ئێران و بەتایبەتی لــە کــوردســتــان بــێ کێشەوگرفت نــەبــووە، هــەر لەوەرگرتنی ئیزنی بەرێوەبردنەوە هــەتــا شــێــوەی بــەرێــوە ب ــردن و تەنانەت مــیــوانــداری کـــردن لــە مــیــوانــەکــان .بــەاڵم ئەوەی کە زیاتر جێگەی سەرنج و پێزانینە هــاوکــاری سەرجەم بەشداربووانە کە بە نیسبەتی بەرێوەچوونی سەرکەوتوانەی ئـــەم دەســکــەوتــە فــەرهــەنــگــیــیــە ،بــێ هیچ چاوەروانی ماددی خۆنەویستانە هەوڵی بو دەدەن بەتایبەتی بەرێوەبەرانی رێکخراوەی فەرهەنگی ئەدەبی مەولەوی کوردی شاری سنە،کە لە مێژەساڵە بۆ پاراستنی فەرهه‌نگ و زمانی کوردی بۆتە ساباتێکی فەرهەنگی بۆ پــەروەردەو ڕاهێنانی گەنجان و ماڵیک بۆ نووسەرە بە ئەزموونەکان لەسەرجەم شارەکانی رۆژهـــەاڵت .جیگەی ئاماژەیە بۆ یەکەم جار کوردانی نیشتەجێی شاری «مازندران»لە شیمالی ئێران لە دووهەمین خەاڵتی ئەدەبیی مەولەوی کورد بەشداری دەکــەن و بەرهەمەکانی خۆیان ئاراستە دەکەن. شایانی باسە کە کوردانی دانیشتووی
مـــازنـــدران بــە رەچ ــەڵ ــەک هــەوارمــیــن،کــە نزیک بە٤٠٠ساڵ لەمەو پێش بە زورەملی حکوومەتی ناوەندی لە زێدوخاکی خۆیان دەرکراون. بــــەاڵم بــەشــداریــیــان لـــەم فستیڤاڵەو پــێــشــوازی گــەرمــوگــوری ئــامــادەبــووان و بەرێوەبەران لەم بەرێزانە .جارێکی دیکە ئــەم راستییەی سەلماند کــە ک ــورد یەک نەتەوەیەو نه‌ک سنوورەکان چیتر ناتوانن لەیەک دووریــان بخاتەوە ،بەڵکوو رەگ و ریشەی زمان و فەرهەنگی خۆیان پاراستوه. هەروەها بۆ دڵگەرمیی زیاتری خوشک وبــــرا هــاونــیــشــتــمــانــیــەکــانــیــان ک ــە دوور خراوەنەتەوە ،شاعیری سەرکەوتوو کاک عەلی ئوڵفەتی خەاڵتەکەی خۆی کە لە الیەن «بەردەنگەوە»پێی بەخشرابوو، پێشکەشی کــرد بــە کــاک «حــامــی نیک بەخت عەبدوڵمەلەکی» لە کــوردە دوور خــراوەکــان و نێشتەجێی مــازنــدەران .ئەم هەڵویستە بەنرخەی کــاک عەلی لەالیەن بەشداربووانەوە بە گەرمیی پێشوازی لێکرا. ئەو ه بۆ خۆی دەرخەری ئەم واقعیەتەیە کە چاالکیی فەرهەنگی و ئەدەبی تا هەر ڕادەیەک کە پەرەی پێ‌بدریت زیاتروباشتر دەتوانێت هەستیی نەتەوەیی و وشیاریی نه‌ته‌وه‌یی کورد لە رۆژهەاڵت بباتە سەر و داهاتووێکی گەشاوە دستەبەر بکات. خــاڵــی ســەرنــجــڕاکــێــشــی ئــــەم جـــۆرە چاالکییانە لەو ه دایە کە کۆماری ئیسالمی بـ ــەالوازکـ ــردنـ ــی دەســــــەاڵت کــارگــێــرانــی فــەرهــەنــگــی و ئـــەدەبـــی ک ــوردس ــت ــان و زۆرجـــار هــەوڵــدان بــۆ ئــەوە ئ ـه‌م چەشنە تێکۆشانە بەالرێدا ببات ،بەاڵم نەتەنیا به‌و ئامانجە نەگەیشتووە ،بەڵکوو رۆژبــەدوای رۆژ لــەبــاری فەرهەنگییەوە پاشەکشەی کـــردووە .لەیەک رەستە دەتوانین بیژین کــە رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان تــارادەیــەکــی زۆر خــاوەنــی سەربەخۆیی فەرهەنگی و ئەدەبییە،کە ئەگەر لەسایەی دەسەاڵتێکی دێمۆکراتیک وخــۆمــاڵــی بحەسێتەوە بێ گومان باشتروجوانتر گەشە دەکات. سەرچاوەکان: بەشداری خاوەنی ئەم بابەتە لە یەکەمین فستیڤاڵی شێعری مەولەوی کورد١٣٩١ ماڵپەری فەرمی رێکخراوەی فەرهەنگی وئەدەبی مەولەوەی کوردی سنە.
10
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
نێونەتەوەیی
٦ی نوامربی ٢٠١٤
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
ستراتیژیی ئەمریکا لە دژی دەوڵەتی ئیسالمی تووشی کۆمەڵێک بەربەستی گەورە دەبێتەوە ن :دەیڤید ئێس .کاڵود ،دەبڵیو .جەی .هێنیگەن ،راژە عەبدولرەحیم پــانــەکــەی ئــیــدارەی ئــۆبــامــا بۆ دروست کردنی سوپایەکی بەهێزی ١٥٠٠٠کەسی چەکدار لە سووریا تــووشــی کــۆمــەڵــێــک بــەســتــەڵــەک و بەربەستی سیاسی و ســەربــازیــی پڕ نشێو بــۆتــەوەو ئــەمــەش ،لە ناو شەڕێکی ناوخۆدا ،شک و گومانەکانی لە سەر یەکێک لە فاکتەرە گرنگەکانی ســتــراتــیــژیــی کــۆشــکــی ســپــی بۆ شکستپێهێنانی چەکدارەکانی دەوڵەتی ئیسالمی بەرز کردۆتەوە. نیگەرانییەکانی پێنتاگۆن هێندە زەق بوونەتەوە کە وەزیری بەرگری ئەمریکا ،چــاک هەیگڵ ،لە حەفتەی رابــــــــڕدوودا ن ــووس ــراوێ ــک ــی دوو الپــەڕەیــی بۆ کۆشکی سپی نــارد و تیایدا ،بە پێی لێدوانەکانی بەرپرسێکی بااڵی وەزارەتــی بەرگری ،کە خۆی نــووســراوەکــەی خوێندۆتەوە بەاڵم رێپێدراو نەبوو بە ئاشکرا لێدوان بدات ،هۆشداری دابوو کە لەوانەیە کۆی پالنەکە ،بە هۆی ناڕوونبوونی مەبەستەکانی ئەمریکا بــەرامــبــەر بەشار ئەسەدی سەرۆکی سووریا، لە بار بچێت. سەرۆک ئۆباما داوای لە ئەسەد کردووە کە واز لە دەسەاڵت بهێنێت، بــەاڵم رێــی بــە بەکارهێنانی هێزی ســــەربــــازی ،بـــەم ســوپــا بــریــکــارە پــێــشــنــیــارکــراوەشــەوە ،بــۆ الدانـــی سەرۆکی سووریا نەداوە. رۆژی پــێــنــجــشــەمــە [٣٠ی ئـــۆکـــتـــۆبـــەر] لـــە کــۆنــفــڕانــســێــکــی رۆژنــــامــــەوانــــیــــدا ،هــەیــگــڵ خــۆی لــە بــاســکــردنــی وردەکــاریــیــەکــانــی نـــووســـراوەکـــەی ب ــۆ راوێـــژکـــاری ئاسایشی نەتەوەیی ،سوزان رایس، بـــــوارد ،بــــەاڵم ئــــەوەی پشتراست کــردەوە کە ئەسەد بە ناڕاستەوخۆ سوودی لەو پێنج حەفتەیەی هێرشە ئاسمانییەکان بــۆ س ــەر دەوڵــەتــی ئیسالمی بە سەرۆکایەتی ویالیەتە یــەکــگــرتــووەکــان بــیــنــیــوە .ئـــەوە لە کــاتــێــکــدایــە کــە دەوڵ ــەت ــی ئیسالمی یەکێکە لە بەهێزترین هێزەکانی دژی حکومەت لە پێکدادانە پڕگرژییەکانی سووریا. رۆژی پــێــنــجــشــەمــە٣٠[ ،ی ئــۆکــتــۆبــەر] وەزیــــــری دەرەوەی ئەمریکا ،جۆن کێری ،هەوڵی دا لە بایەخی کێشەکە کــەم بکاتەوە ،وە لــە کــۆبــوونــەوەیــەکــدا لــە واشینتۆن ئاماژەی بەوەدا کە ئەو سوپا بریکارە پێشنیارکراوە « دەتوانێت کاریگەری لە سەر پرۆسەی بڕیاردانی ئەسەد هەبێت بە شێوەیەک کە هەموومان بــتــوانــیــن بــگــەڕێــیــنــەوە س ــەر مێزی وت ــووێ ــژەک ــان بــۆ ئــــەوەی بگەینە دەرەنــجــامــێــکــی ســیــاســی ،ل ــە بــەر ئەوەیکە هەموومان بــاش دەزانین کێشەی ســووریــا بــە رێــگــەچــارەی سەربازی چارەسەر ناکرێت». ســــەرکــــردەکــــانــــی چــــەکــــدارە یاخییەکانی سووریا دەڵێن کە ئەوان بــەشــداری لــە هێزێک نــاکــەن کــە بە پشتیوانی ویالیەتە یەکگرتووەکان بنیاد نرابێت بەاڵم ئامانجەکەی لە ناو بردن و رووخاندنی ئەسەد ،دوژمنە سەرەکییەکەیان ،نەبێت. ئەفسەرە نیزامییە پلە بااڵکانی ئەمریکاش لە شوێنە ناگشتییەکاندا هـــــۆشـــــداری دەدەن ئـــــەو هــێــزە سورییە بە نــاو میانڕەوانە -ئەو هــێــزە شــەڕکــەرانــەی ئۆپۆزیسیۆن کە هیچ پێوەندییەکیان بە دەوڵەتی ئیسالمییەوە نییە -کە پالندانەرانی ئەمریکا بە هیوان کۆیان بکەنەوە، پێشتر واتــە لــە م ــاوەی شــەڕەکــەی سووریادا لە الیەن تاقم و هێزەکانی
دیــکــەوەو لە ناویشیاندا سوپاکەی ئەسەد لە بار براون. ئــەو ئەفسەرانە لــەو ب ــاوەڕەدان راهێنانی هێزێکی نــوێ و نــاردنــی بۆ مەیدانی شــەڕ بە شێوەیەک کە توانای هێرشبردنە سەر شەڕکەرانی دەوڵەتی ئیسالمی هەبێت سااڵنێک دەخایەنێت ،بە تایبەت ئەگەر ئەو راســتــیــیــە لــە بـــەر چـــاو بــگــریــن کە ئ ــەو رێــکــخــراوە خــاوەنــی چ ــەک و تەقەمەنییەکی زۆر و ســەرچــاوەی دارایی باشە. ئەفسەرێکی پلە بەرزی ویالیەتە یەکگرتووەکان کە لە ئۆپەڕاسیۆنە ســەربــازیــیــەکــان دژی چــەکــدارانــی داعش بەشدارە ،بەاڵم لە بەر ئەوەی رێپێدراو نییە لێدوانی ئاشکرا بدات، بە مەرجی ئاشکرا نەکردنی ناوەکەی قسەی بۆ کردین و ئــامــاژەی بەوە دا« :ناتوانین لە ماوەیەکی پێویستدا هێزێکی جێی متمانەی ئەوتۆ بنیاد بنێین کە بتوانین گۆڕانکاری دروست بکەین لە هاوکێشە سەربازییەکاندا. بـــە بــــەر چـــــاوی ئـــێـــمـــەوە ،هــێــزە مــیــانــڕەوەکــانــی ئــۆپــۆزســیــۆن وردە وردە بچووک بوونەتەوە و لە ئێستادا خەڵکێکی زۆر کەمیان لێ ماوەتەوە». پالنەکەی پێنتاگۆن خــوازیــاری ناردنی ٥٠٠٠چەکداری شەڕکەر بۆ ناو سووریا لە ماوەی یەک ساڵدایە و ئەو ژمارەیەش لە ماوی سێ ساڵی داهاتوودا بەرز دەبێتەوە بۆ ١٥٠٠٠ چەکدار. ئەمە ئەو بەشەی ستراتیژە چەند الیەنەکەی ویالیەتە یەکگرتووەکانە کــە مشتومڕی زۆری لــە س ــەرە و کــەمــتــریــن کـــاری لــە س ــەر کـــراوە. ســتــراتــیــژەکــە هـــەروەهـــا هێرشی ئــاســمــانــی رۆژانـــــەی بـــــەردەوام لە عێراق و سووریا و جێگیر کردنی راوێ ــژک ــاری ســەربــازی ئامریکایی و پشتگیری دیــکــە بــۆ هــێــزەکــانــی حکومەتی عێراق و هێزە کوردییەکان دەگـــرێـــتـــەوە .ل ــەگ ــەڵ ئ ــەوان ــەش ــدا هەوڵدان بۆ وشک کردنی سەرچاوە دارایــیــەکــانــی چــەکــدارانــی دەوڵــەتــی ئیسالمی لە رێگەی فرۆشتنی نەوت و بەخشێنەرە بیانییەکانەوە بەشێکی دیکەی پالنەکەیە. یـــەکـــێـــک لــــە ئـــەفـــســـەرەکـــان ئ ــام ــاژە بـ ــەوە دەدات کــاتــێــک ئــەو ئەفسەرانەی لە هاویندا لە لێکدانەوە و شیکردنەوەکان لە ئاستی بەرزی پێنتاگۆن بــەشــدار بــوون نیگەرانی خ ــۆی ــان ســـەبـــارەت ب ــە بــنــیــادنــانــی ســوپــایــەکــی چ ــەک ــدار لــە ســفــرەوە دەربڕی ،بەاڵم بیر و بۆچوونەکانیان لە الیەن فەرماندە پلە بااڵکانەوە رەت کــرانــەوە .فەرماندەکان هۆشداریان داوە کــە هێرشە ئاسمانییەکان بە تەنیا ناتوانن چەکدارەکانی دەوڵەتی ئیسالمی لە ناو بەرن. بــەاڵم بە پێی لێدوانەکانی دوو ئەفسەری ویالیەتە یەکگرتووەکان، نــیــگــەرانــیــیــەکــانــی پــێــنــتــاگــۆن لــەم حەفتانەی دوایــیــدا زیــادی کــردووە، بە تایبەت کە هەر دوو واڵتی ئۆردن و تورکیا ،ئەو دوو هاوپەیمانەی کە ئیدارەکەی ئۆباما بۆ راهێنانی ئەو سوپا بریکارە پێشنیارکراوە پشتی پێ بەستبوون ،بە روونی و راشکاوی رایانگەیاندووە کە بەرامبەر بەو پالنە دوو دڵ و دڕدۆنگن. واشــیــنــتــۆن و هاوپەیمانەکانی بــە شــێــوەیــەکــی بــنــەڕەتــی لــە ســەر ئ ــەوە نــاکــۆکــن کــە ئــاخــۆ ئــەو هێزە پێشنیارکراوە دەبێت گرنگی بەوە بــــدات ئـــەو ن ــاوچ ــان ــەی ئــێــســتــا لە ژێــر دەســتــی چــەکــدارانــی دەوڵــەتــی
و :خەسرەو ئەڵماسی
ئــیــســامــیــدان ،وەرب ــگ ــرێ ــت ــەوە ،کە ئەمەیان مەبەستی یەکەمی ویالیەتە یەکگرتووەکانە ،یا خود ئایا دەبێت شــەڕی ئەو سەربازانەش بکات کە بــە ئــەســەد وەفــــادارن ،کــە ئەمەیان نیگەرانیی سەرەکی هاوپەیمانەکانە. تورکیا لەم مانگەدا رایگەیاند کە ئامادەیە راهێنانی بەشێک لەو هێزە سورییە لە ئەستۆ بگرێت و بەمەش چووە ریزی سعودیای عەرەبی کە پێشتر ئامادەیی دەربڕیبوو لە سەر خاکی خۆی راهێنان بەو هێزانە بکات. ئــەو هــێــزانــە ،لــە نــاوخــۆی ســووریــا یــان خــود لە کەمپە قەرەباڵغەکانی پــەنــابــەران لــە واڵتــانــی دەوروبــــەر رادەکێشرێن و بە پێی لێدوانەکانی بــەرپــرســانــی ئــەمــریــکــا چــــاوەڕێ ناکرێت یەکەم دەستەی ئەو چەکدارە «میانڕەوانە» لە زووترین حاڵەتیشدا تا سەرەتاکانی ساڵی داهــاتــوو ،کۆ بکرێنەوە. بـــەاڵم کــاربــەدەســتــانــی تورکیا ئـــامـــاژەیـــان بـــــەوە داوە کـــە ئــەو چــەکــدارانــەی ئــەو واڵتــە راهێنانیان پێدەکات ،لە داهاتوودا بە گەڕانەوەیان
نادروستە بنیاد نراون ،دەشڵەقێنن. ئــەو راســتــیــیــەی لــەوانــەیــە زۆر جێی داخ بێت ئەوەیە کە لە ئێستادا هێزەکانی ویالیەتە یەکگرتووەکان، بــۆ دژایــەتــی کــردنــی هەڕەشەیەکی هـــــاوبـــــەش ،لــــە هـ ــاواهـ ــەنـ ــگـ ــی و هاوتەریبییەکەی نــاراســتــەوخــۆدان لەگەڵ دوژمــن و نەیارە کۆنەکانی وەکـــــوو ئ ــێ ــران و حــیــزبــولــا ،کە گرووپێکی چــەکــداری و سیاسییە بنکەکەی لە لوبنانە. ســـــەرکـــــردەکـــــانـــــی گــــرووپــــە چــەکــدارەکــانــی نــەیــاری حکومەتی ســووریــا و هــەروەهــا هاوپەیمانە عەرەبەکان گلەیی ئــەوە دەکــەن کە هێرشە ئاسمانییەکان بە رێبەرایەتی ئەمریکا ،یارمەتی زۆری بە ئەسەد گـــەیـــانـــدووە؛ ئـــــەوەش ل ــە رێــگــەی الواز کردنی یەکێک لە بەهێزترین دوژمــنــەکــانــی و بەخشینی توانایی و دەرفــەت بە سوپاکەی ئەسەد بۆ ئەوەی هێرش بکاتە سەر دەستە و تاقمە چەکدارەکانی دیکە. وتــەبــێــژێــکــی س ــوپ ــای ئــــازادی ســووریــا ،رێکخراوێکی گشتگیر کە
وتــی « :ئــەوان نیگەرانییەکانیان لە سەر داعشە ...بەاڵم نیگەرانییەکانی ئێمە لە سەر رێژیمە زیاتر تا لە سەر داعش». فەرماندەیی ناوەندیی ویالیەتە یــەکــگــرتــووەکــان ،ک ــە چــاودێــریــی هەوڵەکانی ئــاوا کــردنــی ئــەو هێزە سوورییە دەکات ،لەو باوەڕەدایە کە کێشەکان و پرسیارگەلی سەبارەت بە ئاراستەی کارکردنی هێزەکە ،لە کاتی دەسپێکردنی پرۆگرامە تازەکە، چارەسەر دەکرێن. سەرگورد کێرتیس جەی .کێڵۆگ، یەکێک لە وتەبێژەکانی فەرماندەیی نــاوەنــدی ،دەڵــێــت « :ئێمە ت ــازە لە سەرەتاکانی ئــەو پرۆسەیەداین و زۆر شت مــاوە کە دەبێت کــاری لە سەر بکرێت». فرێدریک سی .هۆف ،راوێژکاری تایبەتیی پێشووی سەرۆک ئۆباما لە کاروباری سوریا ،لەو باوەڕەدایە کە پالنەکەی ویالیەتە یەکگرتووەکان لە سوریا «ئەوندەش بە سادە وساکاری الیەنگری بۆ نادۆزرێتەوە». هــەروەهــا ئــامــاژەی ب ــەوەش دا:
سەرکردەکانی گرووپە چەکدارەکانی نەیاری حکومەتی سووریا و هەروەها هاوپەیمانە عەرەبەکان گلەیی ئەوە دەکەن کە هێرشە ئاسمانییەکان بە رێبەرایەتی ئەمریکا ،یارمەتی زۆری بە ئەسەد گەیاندووە؛ ئەوەش لە رێگەی الواز کردنی یەکێک لە بەهێزترین دوژمنەکانی و بەخشینی توانایی و دەرفەت بە سوپاکەی ئەسەد بۆ ئەوەی هێرش بکاتە سەر دەستە و تاقمە چەکدارەکانی دیکە بۆ نــاو ســووریــا ،شــەڕی هێزەکانی ئـــەســـەد دەکــــــەن نــــەک دەوڵـــەتـــی ئیسالمی. ئـــــــۆردن ،ســــــــەرەڕای ئــــەوەی میوانداری ئۆپەڕاسیۆنێکی جیاواز و بــچــووکــتــر بـــۆ چــــەکــــداران بە سەرپەرشتی ئــاژانــســی هەواڵگری ئەمریکا دەک ــات ،بــەاڵم بەشداریی هەوڵەکانی راهێنانی نەکردووە. بـــەرپـــرســـانـــی ئ ــەم ــری ــک ــا ل ــەو بــــــــاوەڕەدان ک ــە بــەشــداریــکــردنــی فــراوانــتــری تــورکــیــا و ئـــۆردن ئەو دەرفـ ــەتـ ــەیـ ــان بـــۆ دەڕەخــســێــنــێــت ژمــارەیــەکــی گـــەورەتـــری چــەکــدار پەروەردە بکەن و هەروەها کاناڵێکی ئاسانتری پشتیوانی و پێگەیاندنی پێویستییەکان ،بۆ کاتێک کە چەکدارە راهێنڕاوەکان دەگەڕێنەوە سووریا، دابین بکەن. ئــــەم نــاکــۆکــی و مــشــتــومــڕانــە ل ــە راس ــت ــی ــدا رەنــــگــــدانــــەوەی ئــەو هــەڵــســەنــگــانــدنــە ئــاڵــۆزانــەن کــە لە ئــێــســتــادا لــە گ ــۆڕێ ــدان .ئـ ــەوەش لە کاتێکدایە کە شەڕکەرانی دەوڵەتی ئیسالمی خەریکن هێڵە سیاسی و سەربازییەکانی رۆژهەاڵتی ناڤین کە ماوەیەکی زۆرە بەو شێوە هەڵە و
بانگەشەی ئەوە دەکات نوێنەرایەتی چـــــەکـــــدارە تــــا رادەیـــــەکـــــی زۆر ســەربــەخــۆکــانــی ســووریــا دەکـــات، ئاماژە بەوە دەدات کە شەڕکەرەکان بە پێداگری ویالیەتە یەکگرتووەکان بــۆ بــە تـــەواوەتـــی چــڕ کــردنــەوەی هــێــرشــەکــانــیــان بــۆ س ــەر دەوڵــەتــی ئیسالمی ،تووڕە بوون. ئـــەو وت ــەب ــێ ــژە ،ک ــە نــەیــویــســت ناوی ئاشکرا بکرێت لە بەر ئەوەی لەوانەیە ژیانی بکەوێتە مەترسییەوە، وتی « :ئەوان لە بیریان چۆتەوە کە دەیــان هــەزار هاواڵتیی ئاسایی بە هۆی رێژیمەکەوە تووشی ئــازار و مەینەتی هاتوون .کێشەی سەرەکی ئێمە رێژیمە ،وە هەر ئــەوەش وەک کێشەی سەرەکی ئێمە دەمێنێتەوە». فەرماندەیەکی چەکدارانی نەیاری حکومەتی ســووریــا ،کە لە سوپای سووریا جیا بۆتەوە و حەزی نەکرد نــاوی ئاشکرا بکرێت ،هــەمــان رای هــەبــوو ،وە لــە لێدوانێکدا وتــی کە پالنەکەی ویالیەتە یەکگرتووەکان « کــاریــگــەریــیــەکــی ئــــەوتــــۆی لە بەرژەوەندی ئێمەدا نابێت». ئەو بە ئاماژەدان بە یەکێک لە ناوە کورتکراوەکانی دەوڵەتی ئیسالمی،
«هەموو کات دەتوانی خەڵک بە هۆی دابیبکردنی چەک ،تەقەمەنی و پارەوە لە دەوری خۆت کۆ بکەیتەوە ،بەاڵم ئەگەر ئامانجی دوارۆژی هێزەکە، گرتنە دەستی جڵەوی دەســەاڵت لە تــەواوی سووریا بێت ،لە دۆخێکی ئەوتۆدا داخوازیەکەت بۆ راکێشانی ژمـــارەیـــەکـــی زۆری هــاواڵتــیــانــی س ــووری ــا بــە شــێــوەیــەکــی بــەرچــاو هەڵدەکشێت» بــە بــــەراورد لەگەڵ پێکانی تەنیا تاقمێکی بچووک. ئــــــەو بــــە وریـــــایـــــی م ــام ــەڵ ــە کــردنــە لــەگــەڵ دۆخ ــەک ــە ،بەشێکی رەنــگــدانــەوەی ئــەو راستییەیە کە ئەمریکا حــەز دەک ــات ئــێــران ،وەک یەکێک لە نزیکترین پشتیوانەکانی ئ ــەس ــەد ،لــــەوە دڵــنــیــا بــکــاتــەوە کە ویالیەتە یەکگرتووەکان بــە دوای الدانی ئەسەد لە رێگەی بەکارهێنانی هــێــزەوە نییە .ئــەگــەر ئەمریکا لەو گفتەی پاشگەز ببێتەوە ،ئەگەری بەکارهێنانی هــێــزی ســەربــازی بۆ پشتگیری ئەسەد لە الیەن ئێرانەوە بوونی هەیە. حــکــومــەتــی تــــــاران هـــەروەهـــا دەتوانێت بە بەکارهێنانی میلیشیا لۆکاڵییە شیعەکان لە دژی هاواڵتیان
و دامــــودەزگــــاکــــانــــی وی ــای ــەت ــە یەکگرتووەکان لە عێراق ،کاردانەوە لــە خـــۆی نــیــشــان بــــدات .میلیشیا شــیــعــەکــانــی ع ــێ ــراق ک ــە ل ــە الی ــەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن هێرش و هەڵمەتەکانیان بۆ سەر دەوڵەتی ئیسالمی لەگەڵ حکومەتەکەی بەغدا کــە لــە الیــەن ئەمریکاوە پشتگیری دەکرێت ،هاواهەنگ کردووە. ئــەو ئــەفــســەرە ســەربــازیــیــە پلە بەرزەی ئەمریکا دەڵێت « :بەڕاستی ئــەگــەر ئێمە ئــامــانــجــی پــانــەکــە لە ســەر ئــەســەد چــڕ بکەینەوە ،بەشە ئێرانییەکەی ئــەم هاوپەیمانێتییە [دژی دەوڵەتی ئیسالمی] دەپچڕێت، وە لە دەرەنجامدا دەشێت چەکدارە شیعەکان هەوڵی بە ئامانجکردن و لێدانی ئێمە بدەن». مــێــژووی ئــەزمــوونــی ویالیەتە یـــەکـــگـــرتـــووەکـــان لـــەگـــەڵ هــێــزە سەربازییە بریکارەکان تێکەڵکێشە لەگەڵ بێهیوایی و شکست. ئیدارەی کێنێدی لە ساڵی ١٩٦١دا و دوای راهێنانی تیپێکی سەربازیی دژە -شۆرش ،پشتگیری لە هەڵمەتێکی شکستخواردوو لــە کــەنــداوی پیگز لە کوبا کرد .لە دەیــەی ١٩٨٠یشدا، ئــیــدارەی رەیــگــان یارمەتیی دارایــی و پشتگیری هێزی گــەریــای دژە- شۆڕشی ناسراو بە کۆنتراکانی کرد. بەاڵم کۆنتراکانیش لە چاالکییەکانیان دژی شـــۆڕشـــی ســۆســیــالــیــســتــیــی ساندینیستا سەرکەوتوو نەبوون. بروس ریدڵ ،شیکەرێکی پێشووی ئــاژانــســی هــەواڵــگــری ئــەمــریــکــا کە ئێستا هاوکارێکی پلە بااڵی دەزگای بروکینگزە ،پێی وایە « :ئێمە پێشتر یارمەتیی بــزاڤــە چەکدارییەکانمان کــردووە .زۆربــەی هەرە زۆریــان بە تەواوەتی تووشی شکست هاتوون یا خود بەشێکی بچووکیان لە ئامانج و دەرەنجامە کۆتاییەکە پێکاوە». ئاژانسی هەواڵگری ئەمریکا بە شێوەیەکی نهێنی ،بە هاوکاری لەگەڵ پاکیستان و سعودیای عەرەبی ،بۆ مــاوەی دە ســاڵ لە ساڵی ١٩٧٩وە بۆ ١٩٨٩بڕی ٤میلیار دۆالری بۆ چەکدارکردنی هێزێکی شەڕکەر لە ئەفغانیستان خــەرج کرد بۆ ئەوەی یارمەتییان بدات هێزەکانی سۆڤییەت لــە واڵتــەکــەیــان وەدەر نێن .ریــدڵ، کە کتێبێکی لە ســەر ئــەو رێکەوتنە نووسیوە ،لــەو بــاوەڕەدایــە کە ئەو ئۆپەڕاسیۆنەی ئاژانسی هەواڵگری ئــەمــریــکــا ،رووخــــانــــی یــەکــیــەتــیــی سۆڤییەت و کۆتایی هێنان بە شەڕی ساردی خێراتر کرد. ریدڵ پێی وایە هێزە چەکدارەکانی سووریا ،بە رێبەرایەتییە لێکترازاو و پشتیوانە دژبەرەکانیەوە ،زۆر لە تاقمە دژبەیەکەکانی موجاهیدەکانی ئەفغان لە ماوەی ئەو شەڕەدا دەچن. ئــەگــەر ویــایــەتــە یــەکــگــرتــووەکــان بتوانێت هاوکاری و هاوبەشییەکی رێکوپێک لەگەڵ واڵتــانــی دراوســێ سەبارەت بە راهێنانی چەکدارەکان بنیاد بنێت ،دەتوانێت لە دژی دەوڵەتی ئیسالمیش ،ســەرکــەوتــن مسۆگەر بکات. هەروەها دەڵێت « :هیچ هۆکارێک نییە کە نەتوانین دووبــارە ئەم کارە بکەینەوە .بــەاڵم ئەمەش بە شەو و رۆژێک ناکرێت». سەرچاوە :لۆس ئانجلێس تایمز http://www.latimes.com/world/ -middleeast/la-fg-syria-rebels 1=story.html#page-20141031
9
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٦ی نوامربی ٢٠١٤
سیاسی
سنەو ترس‌و نیگەرانییەکانی حکوومەت
مادح ئەحمەدی رۆژی شەممە رێکەوتی 10ی خەزەڵوەر ( )1/11/2014کە وەک رۆژی جیهانی کۆبانێ دیاری کرا بوو ،خۆپێشاندانی خەڵکی شاری سنە بۆ پشتیوانی لە خۆڕاگریی قارەمانانەی کۆبانێ سەرکوت کرا و دەیان هاوواڵتیی دەستبەسەر کران و یان لە الیەن دەزگا ئەمنییەتییەکانەوە بانگکران و هەڕەشەیان لێ کرا. بــەپــێــی زانــیــاریــیــەکــان خــۆپــێــشــانــدانــەکــە ئاراستەیەکی مــەدەنــی و هێمنانەی هەبووە و ب ــە دەس ــت ــێ ــوەردان ــی دەزگـــــا ئەمنییەتی و ســەرکــوتــکــەرەکــانــی ک ــۆم ــاری ئیسالمی ئاراستەکەی گــــۆڕدراوە و تێک دراوە .بەر لەوەی خۆپێشاندانەکە دەست پێ بکا ،دەزگای سەرکوتکەری ئیتالعات لە سنە ژمارەیەک لە چاالکوانانی ئەو شارەی بانگ کردووە و پێیان راگەیاندوون کە نابێ بەشداریی خۆپێشاندانەکە بــکــەن .لــە کــاتــی خــۆپــێــشــانــدانــەکــەشــدا هێزە ســەرکــوتــکــەرەکــانــی حــکــوومــەت پــەالمــاری خۆپێشاندرانیان دا و ژمارەیەک لە هاواڵتییان و چاالکوانانی شارەکەیان دەستگیر کرد کە تا ئێستاش چارەنووسیان ناڕوونە .ئەوەی لێرە جێی پرسیارە ئەوەیە بۆ حکوومەت رێگای داوە خۆپێشاندان بۆ پشتگیری لە خۆڕاگریی کۆبانێ بکرێ و بۆ ترسی لە خۆپێشاندانەکان لە شاری سنە هەیە و پەنا بۆ سەرکوت دەبا؟ بــۆ وەاڵم ــدان ــەوە بــەم پــرســیــارە پێویستە کەمێک بگەڕێینەوە بۆ دواوە .دوای ئــەوەی بەڕێز «عەبدوڵاڵ ئۆجەالن» لە ساڵی 1377ی هەتاویدا دەستگیر کرا ،کۆمەڵێک کاردانەوە و ناڕەزایەتی گــەورەی لێکەوتەوە .رۆژی سێ ڕەشەممە بۆ ئەم مەبەستە خۆپێشاندانێک لە سنە رێکخرا .ئەم خۆپێشاندانە کە سەرەتا لە الیــەن پارێزگاری ئــەو کاتی سنەوە مۆڵەتی پێدرا بوو ،بە دڕندانەترین شێوە سەرکوت کرا و لە ئەنجامدا 33کەس شەهید بوون و دەیان کەسی دیکەش بریندار بوو و خەڵکێکی زۆریش دەستگیر کرا و بۆ ماوەی چەند رۆژ کەشێکی ملیتاریستی توند باڵی بەسەر شاردا کێشابوو و فڕۆکە سەربازییەکان بەسەر ئاسمانی شاردا دەسووڕانەوە. ساڵی 1384دوای روودای شەهید کردنی «شوانە سەید قادر» لە مەهاباد ،ناڕەزایەتییەکی
گەورە زۆربەی شار و ناوچە جۆربەجۆرەکانی رۆژهەاڵتی کوردستانی گرتەوە .لە مەهاباد، ســەقــز ،بــۆکــان ،پــیــرانــشــار ،بــانــە ،مــەریــوان، جوانڕۆ ،شنۆ ،کامیاران ،سنە و ...دژی ئەم تاوانە خۆپێشاندان کرا و خەڵک ناڕەزایەتییان دەربڕێ .هەموو خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکان ل ـــەگــــەڵ ســــەرکــــوت بـــــەرەوڕبـــــوونـــــەوە و ژمــارەیــەک خەڵک شەهید و بریندار بــوون و خەڵکێکی زۆریــش دەستگیر کــرا .رۆژی ٨ی گەاڵوێژی 1384لــەبــەردەم پارێزگاریی سنە مانگرتنێک بەڕێوەچوو کە دواتــر رێکخەرانی دەســتــیــگــیــر کـــــران .رۆژی ١٠ی گــەالوێــژ خۆپێشاندانێکی گەورە شاری سنەی گرتەوە و خۆپێشاندانەکەش بە توندترین شێوە سەرکوت
کــرا .بەپێی ئامارە نافەرمییەکان زیاتر لە 6 کەس لە خۆپێشاندەران کەوتنە بەردەستڕێژی هێزەکانی رێژیم و شەهید بوون و خەڵکێکی زۆریش بریندار بوون و زیاتر لە 200کەسیش دەستگیر کــران .دوای ئەم رووداوە فــەزاری شــاری سنە بەتەواوەتی ملیتاریزە کرا و بۆ ماوەی چەند رۆژ دۆخی شار نائاسایی بۆ بوو و هێزێکی زۆر لە ناو شاردا باڵوەیان پێ کرا و ناوە نــاوەش فڕۆکە سەربازییەکان بەسەر ئاسمانی شاردا دەسووڕانەوە. دوای رووداوی ٣ی ڕەشەممەی 1377و خۆپێشاندانەکانی ساڵی ،1384خۆپێشاندانی خەڵکی سنە بۆ پشتگیری لە خۆڕاگری کۆبانێ لــە رۆژی جیهانی کــۆبــانــێ دا ،گــەورەتــریــن دەرکەوتنی خەڵکی ئەوە شارە (لە ماوەی چەند ساڵی رابـــردوودا) بــووە کە لەگەڵ سەرکوت و پەالماری هێزەکانی حکوومەت بــەرەوڕوو
ساڵی 1384خەڵک لە ماڵەکانیان رابگرێ و ناڕەزایەتییەکان کپ بکا و بە کەڵک وەرگرتن لە زەبــروزەنــگ رێگا نــەدا خەڵک راشکاوانە هـــاوار بکا و داوای مــافــی خــۆی بــکــا .دوای ساڵی 1384پرسی کۆبانێ دەرفەتێکی دیکەی رەخساند کە خەڵک راشکاوانە هاوار بکەن و داوای مافی خۆیان بکەن .حکوومەت ترسی لەم هاوارە راشکاوانەیە و لە رێگای سەرکوت و زەبرووزەنگەوە دەیــەوێ رێگا لــەوە بگرێ کە ئەم هاوارانە ببێ بە الفاوێکی گەورە .بۆیە پێویستە بە وشیارییەوە چاو لەم پرسە بکەین و سەرکوتی حکوومەت نەبێتە هۆی ئەوەی بۆ سااڵنێکی دیکە بخزێینەوە ناو ماڵەکانمان و دەنگی مافخوازانە و ناڕەزایەتیمان کپ بکەن. خاڵیکی دیکە کە جێگای سەرنجە ،ئەوەیە شاری سنە بووەتە چەقی ئەم سەرکوتانە و حکوومەت زۆر بێ بەزەییانە و دڕنــدانــە لە
سنە لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا شارێک بووە کە توانیویەتی کاریگەریی لەسەر گەشەی وشیاریی رۆشنبیری و سیاسی و نەتەوەیی لە رۆژهەاڵتی کوردستان هەبێ و ناڕاستەوخۆ لە رێگای شوێن دانانەوە ئاراستەی رووداوەکان بکا بووەوە .ساڵی 1377بە بۆنەوە کە خۆپێشاندانە ب ــۆ م ــەح ــک ــووم ک ــردن ــی دەســتــگــیــر کــردنــی بــەڕێــز «عــەبــدوڵــا ئــۆجــەالن» بــوو و رووی ناڕەزایەتییەکان لە تورکیا و هاوپەیمانەکانی بــوو ،پارێزگاری ئەو کاتی سنە (کە سەر بە ریفۆرمخوازان بوو) مۆڵەتی بە خۆپێشاندانەکەدا و دواتــــر لــەگــەڵ ن ــاوەن ــدە ئەمنییەتییەکان تووشی کێشە هاتن و دوای ئــەوەی هەموو ئامادەکارییەک کرابوو دەست پێکرا ،مۆڵەتەکە هەڵوەشێنرایەوە .هــەروەهــا بــەو بــۆنــەوە کە ئاراستەی خۆپێشاندانە تەنیا دژی تورکیا نەبوو و دروشــمــی نەتەوەیی و مافخوازانەی تێدا دەوترایە ،خوپێشاندەران کەوتنە بە پەالماری دڕنــدانــە هێزەکانی رێژیم .خۆپێشاندانەکانی ســاڵــی 1384خــۆڕســک بـــوون و مۆڵەتیان پێ نــەدرا بوو و زیاتر لە الیــەن چاالکوانەوە ســەرپــەرەشــتــی دەکــــران .خۆپێشاندانەکانی ئ ــەم دوای ــی ــەی رۆژهـــەالتـــی کــوردســتــان بۆ پشتگیریی لە خەڵکی کۆبانێ زۆربەیان رێگە پێدراو بــوون .بەو بۆنە کە تورکیا پشتگیری لە داعش دەکا و سەرەکیترین پشتیوانی ئەو رێکخراوە تیرۆریستییەیە ،کۆماری ئیسالمی ئێران هاوشێوەی خۆپێشاندانەکانی ساڵی1377 ویستی لەو خۆپێشاندانە دژی تورکیا و ئەمریکا کەڵک وەربــگــرێ و بــۆ ئــەم مەبەستەش ئەو پەڕی هەوڵی خۆی داوە کە دروشمەکان دژی تورکیا و ئەمریکا بێ و دوور لە ناوەرۆکی نەتەوەیی و مافخوازانە بن .بەو بۆنە کە ئەم مەبەستەی حکوومەت جێبەجێ نەبووە و خەڵک لە خۆپێشاندانەکاندا بۆ پشتگیری لە کۆبانێ دروشــمــی مــافــخــوازانــە و نــەتــەوەیــیــان بــەرز کــردووەتــەوە ،تــوڕەیــی هێزە ئەمنییەتییەکان گەیشتووەتە ئەو جێگەی کە بە دڕندانەترین شێوە پەالماری خەڵک بدەن و خۆپێشاندانەکان سەرکوت بکەن. ئەوەی لێرەدا گرنگە پەیامی ئەو سەرکوت و پەالمارانەیە کە دەبــێ وشیارانە مامەڵەی لەگەڵ بکەین .ئامانجی حکوومەت لەم سەرکوتە ئەوەیە کە خەڵک بنێرێتەوە ماڵەکانیان و ڕێگا نــەدا کە ئەو فۆرمە لە ناڕەزایەتیی دەربڕین پەرەبستێنێ و ببێ بە باو .حکوومەت لە رێگای ســەرکــوتــەوە تــوانــی لــە ساڵی 1377ـــەوە تا
رووداوەکانی ٣ی ڕەشەممەی ساڵی 1377و خۆپێشاندانەکانی ساڵی 1384و خۆپێشاندانی 10ی خــەزەڵــوەری ئەمساڵ بۆ پشتگیری لە کۆبانێ ،دژی خەڵکی نــاڕازی و خۆپێشاندەر پەنای بردووەتە بەر توندتیژی و سەرکوت. شــاری سنە بــەو بۆنەوە کە دەوری ناوەندە دەبــیــنــێ و چــەقــی رووداوکـــانـــی چــەنــد ساڵی رابــــــردووی رۆژهـــەاڵتـــی کــوردســتــان بــوو، حکوومەت زۆر لێ نیگەرانە و دەیەوێ لە رێگای سەرکوتەوە رێگا لە هەر چەشنە جموجووڵێک کە یارمەتی بە گەشەی بیر و ویستی نەتەوەیی بکا ،بگرێ .بە لەبەرچاو گرتنی پێگەی گرنگیی سنە ،بێگومان هەر رووداوو خۆپێشاندانێک لەو شارە دەتوانێ کاریگەریی لەسەر شارەکانی دیــکــە و نــاوچــەکــانــی دی ــک ــەی ڕۆژهـــەاڵتـــی کوردستان هەبێ .بەپێچەوانەش سەرکوتکردنی خۆپێشاندان و ناڕەزانەیتییەکانیش لەو شارە لە الیەن هێزەکانی رێژیمەوە ،پەیامە بۆ شار و ناوچەکانی دیکەش و کاریگەریی لەسەر کۆێ جموجووڵەکان دەبێ. بۆیە تــرس و نیگەرانییەکانی حکوومەت دەتوانین لە خانەی گرنگیی ئــەم ش ــارەدا لە هاوكێشەکانی رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان لێک بدەینەوە .سنە لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا شارێک بووە کە توانیویەتی کاریگەریی لەسەر گەشەی وشیاریی رۆشنبیری و سیاسی و نــەتــەوەیــی لــە رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان هەبێ و نــاڕاســتــەوخــۆ لــە رێــگــای شــوێــن دانــانــەوە ئاراستەی رووداوەکــــان بکا .حکوومەت لەم پێگەیە دەتــرســێ ،بۆیە لــە رێــگــای هــاوردنــی خەڵکێکی غەیرە کــوردەوە بۆ شارەکە هەوڵێ شێواندنی دێمۆگرافیای شارەکە دەدا ،لە رێگای دانانی تەلەفزیۆن و ...هەوڵی ئــەوە دەدا کە زمانی خەڵک بشێوێنی و لە پرسە جیددییەکان دووریــان بخاتەوە .لە رێگای سەرکوتیشەوە دەیــەوەێ دەنگی خەڵکی ئەو شارە کپ بکا و هــاواری مافخوازانەی خەڵک دابمرکێنێ و بە ترس و تۆقاندن ویست و داخوازییەکانی خەڵک بخزێنێتەوە گۆشەی ماڵەکانیان.
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
ژیاننامەی جەیمس مەدیسۆن
٤
(خولەکانی سەرۆکایەتی ١٨٠٩بۆ )١٨١٧
ن :فرانک فریدێڵ و هاگ سیده‌ی
و :ل ه ئینگلیزیه‌وه :خه‌سره‌و ئه‌ڵماسی
جەیمس مەدیسۆن ،کە پیاوێکی ک ــورت ــەب ــااڵ و دمـــوچـــاو لــۆچــایــی بــوو ،لــە کاتی دەستبەکاربوونیدا وەک ســەرۆکــکــۆمــاری ویــایــەتــە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە کەسێکی بەتەمەن و کۆنەکار دەردەک ــەوت؛ واشــیــنــتــۆن ئیرڤینگ ئـــەوی وەک «ســێــوێــکــی بــچــووکــی پێگەییو» پێناسە دەکــــرد .بـــەاڵم ســـەرەڕای هەموو کەموکورتییەکانی مەدیسۆن لە رووی خوێن شیرینی و سەرنج راکێشیی سیمایدا ،خێزانە خرپن و خۆش ئەندامەکەی ،دۆڵی ،بە گەرموگوڕی و بزەکانی تۆڵەی بۆ هاوسەرەکەی کــردبــۆوە .هــەر دۆڵیش بــوو کە ببووە هەوێنی خۆشبوونی کۆبوونەوەکان لە واشینتۆن. مەدیسۆن لە ساڵی ١٧٥١لە دایک بوو ،وە لە ناوچەی ئۆرینج کاونتی لە ڤیرجینیا گەورە بوو .لە زانکۆی پرینستۆن (کە ئەو کات پێی دەوترا کۆلێژی نیوجێرسی) خوێندی .وەک خوێندکارێکی بەشی مێژوو و دەوڵەتداری و هەروەها کەسێک کە خوێندنەوەی باشی لە بەشی یاسا هەبوو ،لە داڕشتنی یاسای بنەڕەتیی ڤیرجینیا لە ساڵی ١٧٧٦بەشدارییەکی کارای هەبوو ،وە دواتر لە کۆنگرەی کۆنتینێنتاڵ خزمەتی بەرچاوی پێشکەش کرد و سەرکردە و رێبەرێکی دیاری ناو ئەنجومەنی ڤیرجینیا بوو. کاتێک لێژنەکانی نوێنەر بۆ کۆنوانسیۆنی یاسای بنەڕەتی لە فیالدێلفیا کۆ بوونەوە ،مادیسۆنی ٣٦سااڵن چەندین جار و بە شێوەیەکی کاریگەر بەشداری مشتومڕ و دیبەیتەکانی کۆنوانسیۆنەکە کرد. مەدیسۆن بە نووسینی وتارەکانی فێدڕاڵیستەکان ،هاوڕێ لەگەڵ ئەلیکساندر هەمیلتۆن و جۆن جەی ،توانی رۆڵێکی یارمەتیدەرانەی باش لە پەسند کردنی یاسای بنەڕەتی بگێڕێت .لە سااڵنی دواتردا ،کاتێک ناوی مەدیسۆن وەک «باوکی یاسای بنەڕەتی» دەهێنرا ،ئەو رەخنە و ناڕەزایی خۆی دەردەبڕی و ئاماژەی بەو راستییە دەدا کە ئەو بەڵگەنامەیە «لە دایکبووی تەنیا یەک مێشک نەبووە» ،بەڵکوو « زۆر مێشک و زۆر دەست کاریان تیادا کردووە». لە کۆنگرەدا ،رۆڵی کاریگەری هەبوو لە داڕشتنی پرۆژەیاسای مافەکان و بە یاسایی کردنی یاسا و رێساکانی داهات .لە ئەنجامی رێبەرایەتی ئەو لە دژایەتی کردنی پێشنیارە داراییەکانی هامیڵتۆن ،پارتی کۆمارییەکان ،یا خود جێفرسۆنییەکان، بەردەوام لە پەرەسەندن و گەشەکردندا بوو .ئەو دژایەتییەش لەوەوە سەرچاوەی دەگرت کە مەدیسۆن پێی وابوو ئەو پێشنیارانە سامان و دەسەاڵتێکی ئێجگار زۆری بە دامەزراوە ماڵییەکانی باکوور دەبەخشی. کاتێک وەک وەزیری دەرەوە لە کابینەکەی سەرۆک کۆمار جێفرسۆن کاری دەکرد ،دژی چوونە ناو شەڕەوە بوو بەرامبەر فەڕەنسا و بەڕیتانیا کە دەست بە سەرداگرتنی باخیرەکانی ئەمریکا لە الیەن ئەو دوو واڵتەوە پێچەوانەی یاسا و رێسا نێودەوڵەتییەکان بوو .جۆن راندۆڵف تانەی لە ناڕەزایەتییەکانی مەدیسۆن دەداو وەک « نامیلکەیەکی پڕ مقۆ مقۆ کە لە دژی هەشت سەد کەشتیی شەڕ ،فڕێ درایە گۆڕێ» پێناسەی دەکرد. ســەرەڕای یاسا ناخۆشەویستەکەی گەمارۆکانی ساڵی ،١٨٠٧کە نە تەنیا نەیتوانی هیچ گۆڕانکارییەک لە هەڵسوکەتی واڵتانی تێوەگالو لە شــەڕدا بێنێتە ئاراوە بەڵکوو ببووە هۆی سستبوونی چاالکی ئابووری لە ویالیەتە یەکگرتووەکان، مەدیسۆن لە ساڵی ١٨٠٨دا وەک سەرۆک‌کۆمار هەڵبژێردرا .پێش ئەوەی جڵەوی دەسەاڵت بگرێتە دەست ،یاسای گەمارۆکان پووچەڵ کرابۆوە. لە مــاوەی ساڵی یەکەمی دەسەاڵتداری مەدیسۆندا ،ویالیەتە یەکگرتووەکان ئەنجامدانی کاری بازرگانی لەگەڵ هەر دوو واڵتی بەڕیتانیا و فەڕەنسا قەدەغە کرد؛ پاشان لە مانگی مەی ساڵی ،١٨١٠کۆنگرە دەسەاڵتی ئەنجامدانی بازرگانی لەگەڵ هەر دوو واڵت پێدا کە داوای لە سەرۆک کۆمار دەکرد ئەگەر هەر کام لەو دوو واڵتە ،هەڵوێستیی مافەکانی بێالیەنەی ئەمریکای پەسند کرد ،ئەوا بازرگانیکردن لەگەڵ واڵتەکەی دیکە قەدەغە بکات. ناپیلیۆن خۆی وا دەرخست کە پێڕەوی لەو مەرجانە دەکات .بۆیە لە کۆتایی ساڵی ،١٨١٠مەدیسۆن دۆخی مامەڵە نەکردن لەگەڵ بەڕیتانیای گەورەی راگەیاند. تەنانەت لە ناو کۆنگرەدا ،هەندێک لە ئەندامە گەنجەکانی وەک هێنڕی کلەی و جۆن سی .کەلهاون کە بە «هەڵۆکانی شەڕ» ناویان دەرکردبوو ،بــەردەوام گوشاری زیاتریان دەخستە سەر سەرۆک‌کۆمار بۆ ئــەوەی سیاسەتێکی شەڕکەرانەتر و هێرشبەرانەتر بگرێتە بەر. گوشار خستنە سەر دەریاوانانی ئەمریکا و هەروها دەست بە سەرداگرتنی بــاری ئەمریکایی لە الیــەن بەڕیتانیاوە ،وای لە مەدیسۆن کرد تەسلیمی زەخت و گوشارەکانی «هەڵۆکانی شەڕ» بێت و لە ئاکامدا ،لە رۆژی یەکەمی ژوئەنی ساڵی ،١٨١٢داوای لە کۆنگرە کرد شەڕ رابگەیەنێت. گەلی تازەپێگەیشتووی ئەمریکا ئامادەی شەڕ نەبوون؛ هێزەکانی ئەمریکا تووشی لێدان و شکستێکی گەورە هاتن .بەریتانییەکان چوونە ناو واشینتۆن و ئاگریان لە کۆشکی سپی و باڵەخانەی کۆنگرە بەردا. بەاڵم چەند سەرکەوتنێکی دەریایی و سەربازیی بەرچاو ،کە بە بااڵدەستیی ژەنڕال ئەندرو جاکسۆن لە ویالیەتی نیو ئۆرڵینز گەیشتنە لووتکە ،ئەو باوەڕەی الی گەلی ئەمریکا دروست کرد کە شەڕی ١٨١٢بۆ ئەوان سەرکەوتنێکی مەزن بوو .ئەو باوەڕەش ،شەپۆلێکی بەرفراوانی ناسیۆناڵیزمی لێکەوتەوە .فێدڕاڵیستەکانی ئینگلیستانی نــوێ کە دژایــەتــی خۆیان بۆ شەڕەکە راگەیاندبوو – وە تەنانەت باسوخواسی جیابوونەوەشیان هێنابووە گۆڕێ – بە تەواوی لەبەر چاوی خەڵکی کەوتن و بیروڕاکانیان رەت کرایەوە کە فێدڕاڵیزم وەک پارتێکی نەتەوەیی بوونی نەما. لە کاتی خانەنشینبوونی لە مۆنتپیلیەر ،موڵک و سامانەکەی خۆی لە ئۆرینج کاونتی لە ڤیرجینیا ،بە راشکاوی دژی کاریگەرییە خراپەکانی مافە زیادەکانی ویالیەتەکان گوتارێکی پێشکەش کرد کە لە ماوەی دە ساڵەی ١٨٣٠دا ،هەڕەشەی لێکترازان و هەڵوەشانەوەی یەکیەتیی فێدڕاڵی لێکەوتەوە .مەدیسۆن لە نووسراوێکیدا کە دوای مردنی لە ساڵی ١٨٣٦دا کرایەوە ئاماژە بەوە دەدات « :ئەو ئامۆژگارییەی کە لە ناخی دڵمەوە و بەو پــەڕی باوەڕپێبوونمەوە دەمەوێت بیکەم ئەوەیە کە یەکیەتیی ویالیەتەکان رێزی لێ بگیرێت و بۆ هەتا هەتایە بهێڵدرێتەوە».
8
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٦ی نوامربی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
داعش ،ستراتیژی هێنانەوە پاشی مەسەلەی کورد
خالید حەسەنپور لــە کــەس شـــاراوە نیە کــە داعــش واتـــا دەوڵــەتــی ئیسالمی لــە ئاکامی پــێــشــرەویــیــەکــانــی شــیــعــە بەگشتی‌و کۆماری ئیسالمی ئیران بەتایبەتی ،لە سووریە ودواتر لە عیراق لە دایکبوو. کاتێک ئەو هێزە هاتە سەرگۆرەپانی سیاسی سووریە ،بەشێکی بەرچاوو لە واڵتانی سوونەنشین بە سەرۆکایەتی عــەرەبــســتــانــی ســعــوودی و تورکیە، هەرکام بە تێروانینی خۆی هەوڵین‌دا کە ئەجیندا و ئارستەی سیاسی نیزامی ئەو رێکخراوە بەسوودی خۆیان بگۆرن .عەرەبستانی سعوودی کە سااڵنێک ه بـــاج دەداتـــــە رێــکــخــراوە ئیسالمییە توندئاژۆکان ،بۆئەوەی لە داوێنی خۆی دووریان کاتەوە‌و هەروها ئیمارات و قەتەر دەمێکە نیگەرانی پەرەگرتنی نفووزی بەرەی شیعە بە سەرۆکایەتی ئێرانن .ئەو مەترسییە کاتێک گەیشتە ئەوپەڕی خۆی ،کە کۆماری ئیسالمی بەدوای بااڵدەستی شیعەکان لە عێراق و قەیرانی سووریەدا ،ئەوەندی دیکە پەرەی بە نفوزی سیاسی و سەربازی خــۆی لە ناوچە بەگشتی و لــەو دوو واڵتـــەدا .بــە کــورتــی داعــش لەالیەن تـــەوەری ســوونــیــەوە وەک قەڵغانێک به‌رامبەر بە زیادەخوازییەکانی شیعە و کۆماری ئیسالمی چاو لێ‌دەکرا . بــەاڵم داعــش کە قــەرار بوو ببێتە ئەو قەڵغانە به‌رامبەر بە نفووزی شیعە، لە رەوتی خۆیدا ،بوو بە هانده‌رێکی گــوشــاری جــیــدی لــەســەر دووبــەشــی پــەرەگــرتــووی جــوواڵنــەوەی کــورد لە بــاشــوور و رۆژئـــــاوای کــوردســتــان. داعش (دەوڵەتی ئیسالمی) کە قەرارە رەسالەتەکەی پاراستنی سوونییەکان لــە بــااڵدەســتــیــی شــیــعــە بـــێ ،شــەڕی نــەتــەوه‌یـه‌ک دەک ــات کــە زیــاتــر لــە 90 لەسەدی پێرەویی لە مەزهەبی سووننە دەکات .ئەگەر ئەو رێکخراوە بەهۆی پــێــوەنــدی گ ــوم ــان ــاوی کــوردەکــانــی ســـووریـــە دەگـــــەڵ ب ــەش ــار ئــەســەد، پەالماری ئەو بەشە دەدات ،پەالماری بــۆســەر ب ــاش ــووری کــوردســتــان کە هەتا ئێستا وەک ناوچەیه‌ک لە عێراق گوێرایەڵی دەوڵەتی بااڵدەستی شێعە نــەبــووە ،لــە پێناووکام ئامانج دایــە؟ ئایا ئەو رێکخراوە دیهەوێ دەپێش‌دا بــەشــێــوه‌ی ـه‌کــی ئــامــانــجــدار نــاوچــەی خــیــافــەتــەکــەی کـــە کــوردســتــانــیــش دەگرێتەوە ،داگیر بکات و لەبوارەدا ئەولەویتی سەبازییەکەی لەنێوبردنی ئــاڵــقــە الوازەکــــانــــە؟ یـــان ل ــەرەوت ــی پــەرەگــرتــنــی خــۆیــدا پــێــکــهــاتــەی ئــەو رێکخراوە کە زۆربــەیــان لە تــورک و عەرەبی شوڤینیست پێک‌دێن ،بە سەر رەسالەتەکه‌ی‌دا کە شەر دژی نفوزی شیعەیە زاڵبوە و دیهەوێ جوواڵنەوەی پــەرەگــرتــووی کــورد ب ــەرەو پاشەوە بگێرێتەوە؟ راســتــێــەکــەی ئــەویــە کــە داعــش ئامانجدار یان بێ ئامانج هەتا ئێستا لــە کــــرداردا لــە هــەمــوو روویــه‌کــەوە خزمەت بە ئامانج و ئارەزوەکانی ئەو واڵتانە دەکــات کە کوردیان بەسەردا دابــەشــکــراوە و لــە نــێــوو ئــەوانــیـش‌دا زیـــاتـــر ل ــەه ــەم ــووی ــان بـــە تــورکــیــە. تورکیە بە درێــژای مێژوو ترسی لە پەرەگرتنی جوواڵنەوەی کورد لە بەشە جیاجیاکانی کوردستان بووە بۆ ئەوەی ڕەووڕەوەی خەباتەکەی لەکار بخات، هەموو رێگایکی گرتۆتەبەر .دوای ئەوەی هێڵی 36لەالیەن هاوپەیمانانەوە بــۆ پــاراســتــنــی بــەشــێــک لــە بــاشــوری کــوردســتــان راگــەیــه‌نــدرا ،ئــەو واڵتــە هەموو جارێ بەبیانووی جۆراوجۆر س ــن ــووری بـــاشـــووری کــوردســتــانــی تــێــدەپــەرانــد و بــــەرده‌وام گوندەکانی سەرسنووری بۆمباران دەکرد .بەاڵم پــاش رووخــانــی حکوومەتی ســەدام حــوســێــن لــە ســاڵــی 93دا و پــاشــان گــۆریــنــی یــاســای بــنــەڕەتــی عــێــراق و
پەسەندی سیستمی فیدراڵی لە الیەن پێکهاتەکانی ئێراقەوە ،تورکیە کەوتە نێوان دوورێیانێکەوە .رێگای یەکەم ئەوە بوو کە هەروەک پێشوو دژایەتی هەرێمی کوردستان بکات ،کە ئەویان لەالیه‌ک بە گوێرەی یاسای بنەرەتی عــێــراق _ کــە کــوردســتــان بــە بەشێک لە عێراق بەحیساب دهات _ مومکین نەبوو .هەروەها لە الیه‌کی دیکەوە دەگــــەڵ ئــەمــریــکــا کــە ل ــەو دەوریــــەدا بەکردوە حاکمی عێراق بوو رووبەروو دەبــوو .بۆیە تورکیە ناچار بــوو کە رێگای دووهــەم کە رێگای تەعاموڵ‌و هاوکاری دەگەڵ هەرێمی کوردستانە هەڵبژێرێ . پاش ئەوەی حکوومەتی دادوگەشە بە رێبەرایەتی ئەردۆغان هاتەسەرکار هه‌ڵویستی تورکیە به‌رامبەر بە هەرێمی کوردستان رۆژبەرۆژ پێشەوەچوونی زیاتری بە خۆیەوە دەبینی ،بەجۆرێک کە تورکەکان ئەوجار بەسیاسەتێکی بــەتــەوای نــوێــو ه مــامــەڵــەیــان دەگــەڵ هـــەرێـــمـــی کــــوردســــتــــان دەکـــــــرد . پێویستیەکانی ئابووری و بارودۆخی ئــەمــنــیــیــەتــی ئـــەو واڵتـ ــە بــوونــە دوو تــەوەرەی بنەڕەتی کە لەو دەوریــەدا‌و لە نەبوونی دەوڵەتێکی ناوەندیی بەهێز لە عێراقدا ،ئانکارا و هەولێری زیاتر یەکانگیر کرد .پارتی دادوگەشە بۆئەوی لە کۆمەڵگای تورکیەدا رەگ داکوتێ و وەکوو پارتە ئیسالمیەکانی پێش‌خۆی ل ـێ‌نــەیــە ،پێویستی بــە قەڵەمبازێکی ئابووری و بــووژانــەوەی ژێرساختی تورکیە هەبوو .ئەوەش بەبێ تەرکیز ت کردنەسەر باری ئەمنییەتی زەحمە بوو. هــەرێــمــی کــوردســتــان لەوچەند ســاڵــەدا تــوانــی ه ــەم دەروازه‌یـــه‌کـــی ئاواڵەبێ بۆ گەشەی ئابووری ئەو واڵتە و هەم لە نفوزو دەسەاڵتی خۆی بۆ سنووردار کردنی چاالکییەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان لە دژی تورکیە کەڵک وەرگرێ .ئاستی هاوکارییەکانی ئــەم دووالیــەنــە گەیشتە جێگاێک کە تورکیە نەوتی هەرێمی کوردستانی بــەبــێ پــەســەنــدی دەوڵـــەتـــی عــێــراق رەوانەی بازاڕەکانی جیهان بکات .ئەو دوو دەستکەوتە ،گەشەی ئابووری بــارودۆخــی ئەمنییەتی لــە تورکیەدا بەبێ دانی دەورێکی زیاتری سیاسی بە حکوومەتی هەرێم لە ناوچەیه‌کی ف ــی ــدراڵ ــەوە ب ــۆ نــیــمــچــە دەوڵــەتــێــکــی سەربەخۆ مومکین نەبوو . پێبەپێی قووڵبوونەوەی پێوەندییە ئــابــووری و سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان دەگــەڵ تورکیە ،لەالیه‌ک هــەرێــم زیــاتــر پاڵی وەتورکییە دەدا و لــەالیــه‌کــی دیـــکـــەوە ل ــە دەوڵ ــەت ــی ناوەندی عێراق دوورتر دەکەوتەوە . ئەوەی زیاتر پاڵی بەوپڕۆسەوە دەنا، پێشێلکارییە نایاساییەکانی دەوڵەتی مالکی بوو ،کە رەچاوی پەیماننامەکانی نــێــوان کـــورد و دەوڵ ــەت ــی نــاوەنــدی نـــەدەکـــرد .ل ــەو قــۆنــاغــەدا هەرێمی کــوردســتــان لەنێوان درێــژەدانــی ئەو دۆخە کە بریتی بوو لە هەڵوەشانەوەی نــایــاســایــی ســیــســتــەمــی فــیــدراڵــی و لـێ‌ئــەســتــانــدنــەوه‌‌و ســنــووردارکــردنــی دەســەاڵتــی یــاســایــی هــەرێــم لــەالیــەن دەوڵـــەتـــی مــالــیــکــیــیــەوە و پــرۆســەی ســـەربـــەخـــۆی‌و بـــەدەوڵـــەتـــبـــوون‌دا، یــەکــیــان هــەڵــبــژێــرێ .ســەرۆکــایــەتـی‌و حــکــوومــەتــی هــەرێــم بــەســەرنــجــدان بـــە دووپــــاتــــبــــوونــــەوەی مـــێـــژووی هەڵسوکەوتی حکوومەتی نــاوەنــدی دەگـــەڵ کـــورد ،رێــگــای دووهـــەم واتــا رێگای هەڵبڕانی کوردستانی باشووری لــە عــێــراقــی گــرتــەبــەر .هــەڵــبــژاردنــی رێــگــای ـه‌کــی ئــەوتــۆ ل ــەو رووه‌و ه کە بــاشــوری کوردستان هــەم لە ئاستی عێراقدا تووشی گیروگرفتی گەورەی سیاسی و ئــابــووری دەکـــرد ،و هەم لە ئاستی نــاوچــەدا مەترسی بۆسەر ب ــەرژەوەن ــدی بــەش یــان بەشەکانی دیکەی بــزووتــنــەوەی کــورد دروســت دەکـــرد ،هــاســان نــەبــوو .ئــەوەبــوو کە حکوومەتی کوردستان و حکوومەتی تورکیە رێککەوتن کە نەوتی هەرێمی
کوردستان لەرێگای واڵتــی توکیەوە رەوانـــەی بــازاڕەکــانــی جیهان بکەن . دیارە ئەو کارە بەبێ وەئەستۆگرتنی رۆڵیکی سیاسی لە الیــەن حکوومەت و سەرۆکایه‌تیی هەرێمی کوردستان مومکین نــەبــوو .دەرئــەنــجــامــی ئــەو سیاسەتە ئــەوە بووکە حکوومەت و سەرۆکایەتی هەرێم ،لەالیه‌ک خۆ لە بەرەسمی ناسینی کانتۆنەکانی کوردی رۆژئـــــاوای کــوردســتــان بــپــارێــزن و لەرووی ئابورییەوە تەنانەت جۆرێک گــەمــارۆیــان بخەنە س ــەر ،لەالیه‌کی دیکەوە سەرۆکایەتی هەرێم بۆخۆی هــاتــە نــێــو پـــرۆســـەی ئــاشــتــی و بە بانگهێشتنی سەرۆک کۆماری تورکیە ئەردۆغان ،بۆ بووژانەوەی پرۆسەی ئاشتی لەنێوان حکوومەتی تورکیە و پارتی کریکانی کوردستان ،بەشداری لــە کــۆبــوونــەوی ـه‌کــی جـــەمـــاوەری لە شاری دیاربکر کرد. هەوڵەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بۆ دۆزینەوەی شارەگێکی ئابووری کە بتوانێ هەرێم لەسەرپێی خۆی‌ڕاگرێ و کۆتایی بە بەسترانەوە بە حکوومەتی مالکی بهێنێ _،کە بە ئەجیندای سیاسی کۆماری ئیسالمی ئێران تەگەرەی دەخستە سەر رێگای هەرێمی کوردستان _ جگە لەوی‌کە لە نەوعی خۆیدا بە نیسبەت مەسەلەی ک ــورد شتێکی نــوێ‌بــوو ،تاقیکاری‌و و ئەزموونێکی زۆریــشــی بــۆ کــورد
ئــەگــەرچــی بــە رواڵــــەت سیاسەتێکی دروســتــبــوو ،بــەاڵم بە سەرنجدان بە کەشی سیاسی زاڵ بەسەر دژبەرانی ک رادەی ســووریــە و رووبــــەری خــا حەشیمەتی کوردی ئەواڵتە بە نیسبەت پێکهاتەکانی دیکەی سووریە ،کارێکی هاسان نەبوو .ئاکامی ئەو سیاسەتە بوو بە هۆی ئەویکە لەالیه‌ک کوردی رۆژئاوا نەتوانی دەگەڵ ئۆپۆزیسیوونی لیبڕاڵ و ئاماڵ دێموکراتێکی ئەو واڵتە بکەوێتە نــاو یەکیه‌تی و بەرێکەوە . لە نەبوونی دوورە دیمەنی بەره‌یه‌کی ئەوتۆدا کە کورد و خەباتەکەی دەگەڵ ئــۆپــۆزیــســیــۆنــی ســەرانــســەری دژی رێژیمی ئەسەد لێک گرێ بدا ،بەدیلی دژەکورد بەگشتی و کوردی سووریە بە تایبەتی کە لەتورکیە و داعش پێک ده‌هات ،زۆرترین هه‌لی بۆلێدانی کورد لەو واڵتە وەدەست کەوت. تــورکــیــە نــیــگــەرانــی ئ ــەوه‌ی ــە کە کوردەکانی سووریە لەئەنجامی ئەو ئاڵوگۆرانەدا کە بۆیان هاتۆتەپێشی، هەم لەئاستی دەرەوەدا و هەم لەئاستی نێوخۆدا زیاتر ببنە خاوەن رۆڵی خۆیان. بێجگە لەوە بوونی سنوورێکی هاوبەش لەنێوان دووبەشی کوردستانی باکوور و رۆژئاوا و پێوەندی قووڵی مێژوویی و کلتووری و زمانی نێوان ئەو دوو بەشەی کوردستان و لەوەش گرینگتر بــەدەســتــەوە گرتنی جــڵــەوی خەباتی کوردستانی سووریە لەالیەن پێ‌کاکاوە
و دووروویــانــە کە خۆی لە گۆپاڵ‌و شیرینی‌دا دەبینێتەوە پێرەوی دەکات. هەڵسوکەوت و مامەڵه‌ی دەوڵەتی تورکیە دەگــەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان ،بەرلەوەی لە قەناعەتێکی سیاسییەوە سەرچاوە بگرێ ،پێوەندی بە رێئال پۆلتیک (واقعبینی سیاسی) ســــەبــــارەت بــەوکــیــانــەی کـــــوردەوە هەیە کــە دووفــاکــتــۆ لــەالیــەن بەشێک لەواڵتانی رۆژئاوا بە فەرمی ناسراوە .هەرلەو کاتەدا تورکیە باش دەزانێ کــە لەنەبوونی دەوڵەتێکی بەهێز لە بەغدادا ،کێشەکانی ئەمنی و ئابووری بە چارەسەر نەکراوی‌و هەڵپەسێراوی دەمێننەوە .بۆیە زەروورەتــی سیاسی ئەمنی وادەکــــات کــە ئــەمــرۆ تورکیە دەگــەڵ هەرێمی کوردستان بکەوێتە مــامــەڵــەوە .بــــەاڵم دەگــــەڵ هــەمــوو پــێــوەنــدیــیــە چــڕوپــڕەکــانــی ئــابــووری و سیاسی ئــانــکــارا دەگـــەڵ هەوڵێر، هەڵەیە کەوا بیربکرێتەوە ،کە تورکیە مــەسـه‌لــەی ســەربــەخــۆیــی بــاشــووری کــوردســتــان دەپــەژرێــنــێ یـــان وەک دەڵێن لە بـه‌رامــبــەری‌دا _ بێدەنگ _ دەبێ .به‌پێچه‌وان ه ئیمکانی ئەوە زۆرە کە راگەیاندنی سەبەخۆیی باشوور ببێتە نوقتە گۆرانێکی نوێ بەنیسبەت ئەوچەند ساڵەی دوایــی لە سیاسەتی توورکیەدا .هۆکاری ئەوەش بەرلەوەی پێوەندی هەبێ بە خودی سەربەخۆیی بــاشــووری کــوردســتــان ـه‌وه ،پێوەندی
بەگشتی تێدا بوو .ئەویش ئەوه‌یە کە لــەو جۆغرافیا سیاسییەدا کــە کــورد تێیدا دەژی ،هەربەشێک لەکوردستان ئــەگــەر بــیــهــەوێ بـــەرەو سەبەخۆێی ئــابــووری و سیاسی هەنگاو بنێ_ ، لەنەبوونی پشتیوانێکی نێونەتەویی _ ناچارە دەبێ دەگەڵ ئەو واڵتانەی کە کوردیان بەسەردا دابەشکراوە ،بکەوێتە مامەڵەوە .ئەو هاوکارییەش بمانەوێ و نەمانەوێ بە خانەی جۆرێک مامەڵە لــەســەر کــــوردی بــەشــەکــانــی دیــکــەدا تــێــدەپــەرێ .هــەوڵــەکــانــی حکوومەتی هــەرێــم بــۆ ســەربــەخــۆیــی ئــابــووری هەتا ئــەو کاتە بــەجـێ‌و دروســتــن کە لەرووی ئامانجە گەورەکەدا بە زیانی کوردی بەشەکانی دیکەی کوردستان نــەشــکــێــتــەوەو هــەمــوو هێلکەکان لە قەڕتاڵەی تورکیەدا نەهاوێ. هـــــــاوهـــــــەنـــــــگـــــــاو دەگـــــــــــەڵ پەرەئەستاندنەکانی ئابووری‌و سیاسی ل ــە ن ــێ ــوان هــەرێــمــی ک ــوردس ــت ــان و تورکیەدا ،بــارودۆخــی سووریەش بە هاتنە مەیدانی داعش (دەوڵەتی ئیسالمی عێراق‌و شام) ئەوەندەی دیکە بەرەو شڵەژان دەچوو .کوردەکانی سووریە هەرلەسەرەتای سەرهەڵدانی قەیرانی ســـووریـــەدا ،ســتــراتــیــژی سێهەمیان گرتەبەر و رایانگەیاند کە ئــەوان نە لە دژی بەشار ئــەســەد‌و نە لە دژی ئۆپۆزیسیۆنی سووریە شەڕ دەکەن. بــەشــارئــەســەدیــش کــە لەناوچەکانی دیکەی سووریەدا گوشاری لەسەربوو، لەهەنگاوێکی تاکتیکی‌دا هێزەکانی لەکوردستانی رۆژئاوا بردەدەرێ .ئەو بەتااڵییە بەهێزەکانی پەیەدە کە سەر بە p.k.kن ،پڕکرایەوە .ئەو سیاسەتە
_ کە تورکیە بە دوژمنی ژمارەیەکی خــــــۆی‌دەزانــــــی_ نـــاتـــوانـــێ نــەبــێــتــە مایەی ترسونیگەرانی ئــەو واڵتــە .لە راستیدا پێ‌کاکا بە بەدەستەوەگرتنی رێبەرایەتی جوواڵنەوەی کوردەکانی ســــووریــــە ،بــــەکــــردەوە بــەره‌یــه‌کــی دیــکــەی لــــەدژی تــورکــیــە کــردۆتــەوە .بــۆیــە دەکــــرێ پ ــرۆس ــەی ئاشتیی نێوان تورکیە و پێ‌کاکاش هــەر لەو گۆشەنیگایەوە هەڵسەنگێنین .پێبەپێی پەرەئەستاندنەکانی رۆڵــی کــورد لە رۆژئاوای کوردستان ،پرۆسەی ئاشتی نێوان تورکیە و پێ‌کاکاش لە رێگای بەرێز ئۆجەالنەوە دێتە ناو رۆژەوی سیاسی تورکیەوە .ئامانجی سەرەکی تــورکــیــە لــە ئــاشــتــی دەگـ ــەڵ پـێ‌کــاکــا، سه‌رگه‌رمکردنی ئه‌و رێکخراوه‌یە ،بۆ ئەوەی کاتێکی زیاتر بباتەوە و کۆتایی بەو حکوومەتە بهێنێ کە بە حکوومەتی خۆبەرێوەبەری کوردەکانی سوورییە ناسراوە .ئیدارەی ئێستای تورکیە لە پێوەندی دەگــەڵ مەسەلەی کــورد لە باشوور و بــاکــووردا ،بە پێچەوانەی دەوڵەتەکانی پێش‌خۆی کە هەرجۆرە ســازشــێــکــیــان دەگــــــەڵ کـــــورد رەد دەکـــــردەوە ،لــە سیاسەتێکی گەڵێک مەترسیدار پێرەوی دەکــات .لەالیه‌ک دەگـــــەڵ پ ـێ‌کــاکــا گــفــتــۆگــۆی ئاشتی وەرێــخــســتــوە و لــەالیــه‌کــی دیــکــەوە هەرهەمان پێ‌کاکا کە قــەرارە ئاشتی دەگـــەڵ بــکــات ،لــەکــووبــانــی دیــهــەوێ بــەدەســت داعـــش کــۆتــایــی پێ‌بهێنێ. روون‌و ئاشکرایە کە تورکیەی ئێستا لە پێوەندی دەگــەڵ مەسەلەی کورد بــەگــشــتــی و بـــاکـــووری کــوردســتــان بەتایبەتی ،لە سیاسەتیکی دووالیەنە
هەیە بە بارودۆخی سووریە بە گشتی و وەزعی کوردەکانی سوریە بە تایبەتی. چونکە ناکرێ تورکیە لە دوورەدیمەنی سیاسی‌دا ئەوە نەبینێ کە لە حاڵەتی پێکهاتنی دەوڵــەتــێــکــی ســەربــەخــۆ لە بــاشــووری کوردستاندا _ هەرچەند ئەمرۆ جڵەوی سیاسی جوواڵنەوەی کوردی سووریە بەدەست پێ‌کاکاوه‌یە _ بــەاڵم لــــەدوارۆژدا وەرچەرخانێک پێک‌نەیە و ئــەو دووپــارچــەیــە بــەرەو یەکگرتنەوە هەنگاو هەڵنەهێننەوە .بۆ ســنــاریــۆیـه‌کــی ئــەوتــۆش بــارودۆخــی شـــڵـــەژاوو و ق ــەی ــران ــاوی ســووریــە یارمەتیدەرێکی جیدی دەبێت .هەربۆیە کاربەدەستانی وردو درشتی تورکیە لە پێوەندی دەگەڵ مەسەلەی سوریەدا، هەمیشە پێ لەسەر کارالبردنی رێژیمی ئــەســەد دا ده‌گ ــرن .تەنانەت یەکێک لەمەرجە سەرەکییه‌کانی تورکیە بۆ شەڕ دژی داعش ،رووخاندی رێژیمی ئەسەدە لەالیەن بەرەی واڵتانی دژی داعشە .بەاڵم لە نەبوونی کۆدەنگییه‌کی نــێــونــەتــەویــی ســـەبـــارەت بــە الدانـــی رێژیمی نێووبراو ،دەوڵەتی ئیسالمی (داعــش) ،دەتوانێ باشترین گوزینەی تورکیە النیکەم لــە کــورت م ــاوە ،بۆ گەیشتن بەئامانجە درێژخایەنەکانی لە سوریەدا بێ .داعش لەالیه‌ک بە گوشار بۆسەر رۆژئــاوای کوردستان ،ناهێلێ کورد لەوبەشە پشوو بدات و دەستی وەبـــەرخـــۆی ک ــەوێ ــت ــەوە ،بــۆئــەوەی ئــەزمــوونــێــکــی ســەرکــەوتــوو پێشانی جێهانیان ب ــدات و لــەالێــکــی دیــکــەوە بەگرتنی پانتای خاک و گوشار لەسەر رێــژیــمــی ئــەســەد ،بــە کــــردەوە پێشی نفووزی بەرەی شعە لەو واڵتە دەگرێ.
بـــەاڵم داعـــش بــۆکــورد دەتــوانــێ هــەم ه ـه‌ڕه‌شــه‌‌‌و مه‌ترسی بێ و هەم فورسەت .هەتا ئەو جێگایەی پێوەندی هەیە بە هێرشەکەی بۆسەر باشووری کــوردســتــان ،تــوانــی داواک ــان ــی کــورد لەوبەشدا لە سەربەخۆی‌ڕا بۆ هاتنەوە ناوو بازنەی عێراق ،بگۆری .ئەوەش نیشانی‌دا کە کورد لەوبەشەدا هێشتا لە پێگەیکی ئــەوەنــدە بەهێزدا نیە کە دەوڵــەتــی سەربەخۆ پێک‌بێنێ .بەاڵم هــۆکــاری ئـــەوە ب ــەرل ــەوەی دەرەکـــی بێت زیاتر نێوخۆیێە .لەوپێوەندیەدا وردبــوونــەوە لە پرۆسەی رێفراندۆم بۆسەربەخۆیی کوردستانی عێراق، پاش هێرشەکەی داعش مه‌سه‌له‌کەمان باشتر بۆ روون‌دەکــاتــەوە .ئەگەرچی پرسی رێفراندۆم بۆ یەکالکردنەوەی چـــارەنـــووســـی هـــەرێـــم لـــە ب ــەغ ــدا، لەسەرەتادا ئیجماعێکی گشتی الیەنە سیاسییەکانی باشووری کوردستانی لــــەگــــەڵ نــــەبــــوو ،بــــــەاڵم دابــــڕانــــی بــەکــردەوەی هەرێمی کــوردســتــان لە بــەشــەکــانــی خـــــوارووی عــێــراق پــاش هێرشی داعش ،دەرفەتێکی وای‌خولقاند کــە تــەنــانــەت ئــەوالیــەنــانــەی کــە دژی دژایەتییه‌کی رێفراندۆمەکەشبوون، جیدی پڕوسەکەیان نــەدەکــرد .بەاڵم پاش ئەوەی داعش پەالماری هەرێمی کوردستانی‌دا و بەشێکی بەرچاوی لــەنــاوچــەکــان داگ ــی ــرک ــرد ،کــارتــەکــە هەڵگەرایەوە و پرسی رێفراندۆم وەبن کــەوت و هەلومەرجەکە پارسەنگی هــێــزی ب ــەس ــوودی الیــەنــە نــاوچــەیــی و عێراقی وکــوردیــیــەکــان گ ــۆری کە خوازیاری مانەوەی کورد لە ئێراق‌دا بــوون .ئــەوەش دریخست کە کورد لە بــاشــووری کوردستان یەکدەست نــیــن و ئـــەو یــەکــدەســت نــەبــوونــەش بـــــەرلـــــەوەی پـــێـــوەنـــدی بـــەخـــودی ئامانجەکە واتا سەربەخۆییەوە هەبێ، پێوەندی بەکێشەی دەسەاڵت و نفوزی سیاسییەوە هەیە. هەروەک لەسه‌ره‌و ه باسکرا داعش هەر بەتەنیا هەرەشە نیە بۆسەر کورد بەڵکوو فورسەتیشە .له‌بارودۆخێک‌دا ک ــە جــیــهــانــی ئــیــســام ب ــە گــشــتــی و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەتایبەتی لەناو ئاگری بناژۆیی ئیسالمیدا دەسووتێ و رۆژ نیە کــە گروپێکی تــونــدئــاژۆ سه‌رهه‌ڵنه‌دا ،کوردستان‌و گەڵی کورد بەپشتبەستن بە بەها و نرخە نەتەویی و کلتوورییەکانی ،کە رەگەکەی لە نێوو مــێــژووی دوورو درێــژی ئــەو گەلەدا پــاراوو دەبــێ ،بەئاراستەی خــۆی کە دێموکراسی‌و حکوومەتی سیکۆالر و پێکەوە ژیانی ئایین‌و ناسنامەکانە ،رێگا دەب ــڕێ .ئــەو بایه‌خە بــەرزە ئینسانی و نه‌ته‌وه‌ییان ه ناتوانێ لە ناوچەیه‌کدا کە بناژۆیی ئیسالمی خەریکە دەبێتە بــیــری زاڵ و دەگـــەڵ خــۆیــی نیفرەت باڵودەکاتەوە و دەچێنێ ،نەکەوێتەبەر نەزەری جیهانی پێشکەوتوو و مۆدێرن .ئ ــەگ ــەر دیــــــاردەی بــنــاژۆخــوازیــی ئیسالمی بەگشتی و داعــش نەبایە، پێشاندانی ئەو کلتورە ئینسانییە بەهێزە، بۆ نەتەویه‌کی بێدەوڵەتی وەک کورد مومکین نەدەبوو .لەمێژبوو لە رۆژئاوا شیمانەی ئ ــەودەک ــرا کــە کــوردەکــان تەنیا نەتەوەک بن کە لــەرووی ئاینی و کــلــتــووریــیــەوە پتانسێلی ئــەویــان تێدابێ کە نەکەونە ژێرشوێنەواری بناژۆیی ئیسالمی بە گشتی و داعش بە تایبەتییەوە .خۆراگری بێوێنەی کچان‌و کوڕانی کــوردی رۆژئــاوا لە کووبانی به‌رامبەر بە ئەهریمەنی رەشی داعش، حەقانییەتی کورد و رێبازەکەی پێشانی جیهاندا .لەچاوی دونیای مۆدێرن‌دا، ئەوەی لە کوردستان روودەدا ،شەڕە لــەنــێــوان تــاریــکــی و روون ــاک ــایــی‌دا‌و شااڵوی هاوکارییە مرۆڤی و سیاسی‌و سەربازییه‌کانی رۆژئــــاوا ،نیشانەی بەرز نرخاندی ئەو خەباتەیە .ئەوانە هەموویان پێکەوە زەوینێکی ئەوتۆی پێک‌هێناوە ،کــە کــوردەکــان چی‌دیکە ئــەکــتــەرێــکــی الوەکـــــی رۆژهـــەاڵتـــی ناوەڕاست نین ،بەڵکوو کورد لە سەر ئەرزی واقیع‌دا ئەکتەرێکی سەرەکییە.
7
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٦ی نوامربی ٢٠١٤
مافی مرۆڤ
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
مافی مرۆڤ الی ئه‌وان چ بایه‌خێکی هه‌یه؟!
کوێستان فتوحی مه‌سه‌له‌ی «مافی مرۆڤ» ئه‌مڕۆ له جیهاندا بــۆت ـه ئ ـه‌رزشــێــک ک ـه هــه‌ر رێــژیــم‌و ده‌وڵـه‌تــێــک بایه‌خ و رێــز بۆ مافی ئینسانه‌کان دانه‌نێن ،له بیروڕای گشتیی جیهانی‌دا ئه‌و رێژیمه بێزراوه و وه‌ک پێشێلکاری مافی مرۆڤ سه‌یری ده‌کرێ. ســااڵنــه لــه‌الیــه‌ن رێــکــخــراوی جیهانیی مافی مرۆڤه‌وه،کارو کــرده‌وه‌ی رێژیم‌و ده‌وڵـه‌تــان له بواری مافی مرۆڤه‌وه ،هه‌ڵده‌سه‌نگێندرێ و ئهگهر پیشێلکارییه‌ک له کارنامه‌که‌یان‌دا هه‌بێ ،ئاگادار ده‌کرێنه‌وه .یه‌کێک له‌و رێژیم و ده‌سه‌اڵتانه‌ی که به‌رده‌وام و سااڵنه له الیه‌ن رێکخراوی جیهانیی مافی مــرۆڤـه‌وه به پێشێلکاری مافی مــرۆڤ له واڵته‌که‌ی‌دا مه‌حکووم ده‌کرێ ،رێژیمی کۆماری ئیسالمیی ئێرانه. پێشێلکردنی مافی مرۆڤ له ئێران مه‌سه‌له‌یه‌کی سیستماتیکهو پێوه‌ندی به ته‌واوی نیزامهوه هه‌یه کــۆمــاری ئیسالمیی ئــێــران جــگـه لــه‌وه‌ی قــانــوونــی بــنـه‌ڕه‌تــیــیـه‌کـه‌شــی پ ــڕه لــه ناته‌بایی لــه‌گــه‌ڵ پــه‌ســنــدکــراوه نــێــون ـه‌ت ـه‌وه‌یــی ـه‌کــان ،به شێوه‌ی جوراوجۆری دیکه‌ش له به‌ڕێوه‌بردن‌و هه‌ماهه‌نگ‌کردنی کۆمه‌ڵگه‌دا پرنسیپه مرۆییه‌کان پێشێل ده‌کا .ده‌سه‌اڵت له ههر واڵتێک‌دا به‌رپرسی ئه‌منییه‌تی ژیانی هاوواڵتییانی واڵته‌که‌یه‌تی له هه‌مانکاتیش‌دا به‌رپرسه له ئاست ههر دیارده و قه‌یرانێكی كۆمه‌اڵیه‌تیدا که له واڵتدا سه‌ر هه‌ڵ بــدا .بۆ نموونه تازه‌ترین رووداوێ ــک له واڵتی ئێران دیتمان ،له ماوه‌ی مانگێکدا 15ژن له یه‌ک شاردا زۆر دڕندانه ده‌که‌ونه‌به‌ر هێرشی که‌س یان که‌سانێک و ئه‌سید به سه‌روچاوییان‌دا ده‌کرێ‌و جه‌سته‌یان ده‌سووتێندرێ ،که‌چی ده‌سه‌اڵت نه‌ک ههر خۆی به‌به‌رپرس نازانێ ،به‌ڵکوو داموده‌زگا‌و قانوونێکی دادپه‌روه‌ریش نیه بۆ به‌دواداچوون‌و لێپرسینه‌وه لــه‌م کــاره‌ســات ـه ئینسانیه .ئهگهر ده‌سه‌اڵتێک به‌بێ جیاوازی پارێزه‌ر‌و غه‌مخۆری هاوواڵتییانی بێ ،بۆ رووداوێــکــی له‌وچه‌شنه‌ی ش ــاری ئیسفه‌هان ،بـه‌پـه‌لـه حــاڵـه‌تــی نائاسایی راده‌گه‌یه‌نێ و بۆ لێپرسینه‌وه‌‌و به دواداچــوون ههموو هه‌وڵه‌کانی وه‌گ ـه‌ڕ ده‌خــا بۆ دیتنه‌وه‌ی بکه‌ران‌و تاوانباران .به‌اڵم به‌پێی بنه‌مای ناسین‌و ماهییه‌تی ئــه‌م رێــژیــمــه ،ب ـه ه ـه‌مــوو پــێــوه‌ر و نیشانه‌کان‌ڕا دیاره ئه‌م جۆره ره‌فتارانه له ئێران که لهگهڵ ژنان ده‌کرێن ،له‌الیه‌ن دهسهاڵتهوه نه‌ک ههر رێگه‌پێدراوه ،به‌ڵکوو گه‌اڵڵه‌داڕشتنه‌که‌شی ه ـه‌ر ل ـه‌الی خۆیانه‌وه‌یه .ده‌بینین كۆمه‌ڵگه‌ی ئــێــران رۆژ لــه‌گــه‌ڵ رۆژ لــه گـــ هڵ قــه‌ی ــران و دیـــارده‌ی جــۆراوجــۆر رووبــــه‌ڕوو ده‌بــێــتـه‌وه و ده‌سه‌اڵتدارانیش نه‌ك له فكری چاره‌سه‌ری‌دا نین، به‌ڵكوو خۆشیان عامیلێكی سه‌ره‌كیی ئه‌و به‌اڵو به‌دبه‌ختییانه‌ن كه به سه‌ر خه‌ڵك دێنن .مرۆڤ بــوون له روانگه‌ی رێژیمی ئێرانه‌وه ئه‌وه‌یه تا چه‌ند وه‌فادار بی به نیزامی کۆماری ئیسالمی! ئه‌و رێژیمانه‌ی که خۆیان بێعه‌یب‌و نه‌قس، عادڵ‌و ...له‌یه‌ک دێر‌دا سه‌مبولی ههموو باشییه‌کان و به‌رانبه‌ره‌که‌شیان واته ئه‌وه‌ی لهگهڵ ئه‌و نیه، به خائین‌و خراپکار‌و فێڵباز ده‌زانن ،به‌دڵنیاییه‌وه ناتوانن ده‌سه‌اڵتێکی دادپه‌روه‌رانه‌یان له ئاست خه‌ڵکه‌که‌ی خۆشیان‌دا هه‌بێ ،چونکه هه‌میشه به گومانه‌وه سه‌یری خه‌ڵک ده‌که‌ن هه‌روه‌ک رێژیمی کۆماری ئیسالمیی ئێران که هیچکات نه‌یتوانیوه لهگهڵ خه‌ڵک بێ فێڵ‌و ڕاستگۆ بێ. له لێدوان‌و قسه‌کانی به‌رپرسانی رێژیم له‌سه‌ر ههر کێشه‌یه‌ک که له ئێراندا روو ده‌دا وا نیشان ده‌ده‌ن که ئه‌وان بێ عه‌یبن ،ئه‌وان دادپه‌روه‌رن‌و قانوونمه‌ندن .بـه‌اڵم چ قانوونێک؟! که ل ـه‌وه‌ی‌دا شک و گومان نیه قانوونه‌کانی کۆماری ئیسالمی ل ـه‌گ ـه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌ی ئ ـه‌مــڕۆی ئــێــران نــه‌ک یه‌ک ناگرێته‌وه ،به‌ڵکوو زۆریش ناته‌بایه لهگهڵ ره‌وتی به‌ره‌وپێشچوونی دنیای مۆدێڕنی ئه‌مڕۆدا .ههر بۆیه خه‌ڵک بـ ه مافی خۆیانی ده‌زانـــن مــل به به‌ڕێوه‌بردنی ته‌واوی ئه‌و قانوون‌و رێوشوێن‌و گــه‌اڵاڵنــه‌ی کــۆمــاری ئیسالمی نــــه‌ده‌ن .ته‌نیا قانوونی «پشتیوانی له بنه‌ماڵه« به‌سه بۆ ئه‌وی بڵێین تا چ راده‌یه‌ک نه‌گونجاوه لهگهڵ کۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌مڕۆی ئێران .قانوونێک که پڕه له نابه‌رابه‌ری‌و ناعه‌داڵه‌تی دژی ژنان ،قانوونێك به روونی دیاره بـه‌رابـه‌ری حوقووقیی ئینسانه‌کانی نه‌پارستوه و له سـه‌ر بناغه‌ی ره‌گــه‌ز مافه‌کانیان دیــاری کــراوه‌‌و له‌م پله‌به‌ندییه‌دا پیاو ره‌گـه‌زی یه‌که‌مه. ههر بۆیه‌شه له ئێران زۆرن ئه‌و پیاوانه‌ی بێ سڵکردنه‌وه رێگه به‌خۆیان ده‌ده‌ن سووکایه‌تی‌و
ده‌ستدرێژی بکه‌نه سه‌ر که‌سێتیی ژنان. لهگهڵ ههموو ئه‌وانه‌ش‌دا میدیا‌و راگه‌یه‌نه‌کانی کــۆمــاری ئیسالمی ل ـه ژێــر ن ــاوی پــــه‌روه‌رده‌‌و که‌لتووری ئیسالمیدا به‌ردوه‌وام په‌ره هه‌اڵواردنی ره‌گـه‌زی ده‌ده‌ن .ئه‌وه‌ش وای کردوه که ژنانی ئێران نه‌ک له ده‌ست مه‌ئموورانی «امر به معروف، نهی از منکر» به‌ڵکوو به ده‌ست پیاوانی نه‌خۆش و ره‌وانییشه‌وه هیچ ئه‌منییه‌تێکیان نه‌ماوه .ئهگهر الپه‌ڕی رۆژنامه‌کانی نێوخۆی ئێران هه‌ڵده‌ده‌یه‌وه رۆژانــــه پــڕن ل ـه هــــه‌واڵ‌و ڕاپــۆرتــی رووداوی توندوتیژیی ترسناکی کــۆمـه‌اڵتــی ،کـه به‌هۆی نه‌بوونی قانوونێکی دادپه‌روه‌ر له واڵتدا سااڵنه رێژه‌ی ئه‌م رووداوانه به‌ره‌و به‌رزبوونه‌وه ده‌چێ. لـــــه‌پـــــێـــــوه‌نـــــدی لــــــه‌گــــــه‌ڵ رووداوی ئه‌سیدپێداکردنه‌کانی ئیسفه‌کان ،کۆماری ئیسالمی ئهگهر رێژیمێکی خه‌ڵکی و به خه‌می خه‌ڵکه‌وه بوایه ،ده‌بوو وه‌ک کاره‌ساتێکی ئینسانی مامه‌ڵه‌ی لهگهڵ رووداوه‌که بکردایه‌‌و له‌پێش‌دا ده‌بوو داوای لێبوردنیان له خه‌ڵکی ئێرانو به‌تایبه‌تی ژنانی ئه‌و واڵت ـه بکردایه .چونکه ده‌سـه‌اڵتــی هـه‌ر واڵتێک له ئاست گیان و ئه‌منییه‌تی خه‌ڵکی ئه‌و واڵته‌دا به‌رپرسه .به‌اڵم کوشتنی ئینسان‌و له‌ده‌ست دانی گیانی ئینسانه‌کان بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران زۆر بابه‌تێکی ئاساییه ،هـه‌ر بۆیه له جیاتی ئـه‌وه‌ی خۆیان به‌به‌رپرسیاری گیان و ژیانی ئه‌و ژنانه بزانن ،به رووداوێــکــی ئاسایی ده‌زانــن‌و ده‌ڵێن رووداوی لــه‌م شــێــوه ل ـه زۆر واڵت ــی دیکه‌ش رووده‌دا! یــان زۆر بێشه‌رمانه وه‌ک هه‌میشه سیناریۆی بۆ دروست ده‌که‌ن‌و ده‌یخه‌نه ئه‌ستۆی به گوته‌ی خۆیان «ئیستکباری جیهانی»! یان بڵێی ده‌ستی «دشمنان نظام»ی تێدا نه‌بێ»؟! ئه‌وه‌تا محه‌ممه‌د جه‌وادی الریجانی سه‌رۆکی ســتــادی مــافــی م ــرۆڤ ــی! «ده‌زگـــــای قــه‌زایــی» رۆژی یه‌کشه‌ممه 4ی خه‌زه‌ڵوه‌ر له وتوێژێکی
جۆره ره‌فتار لهگهڵ ژنانێک بکه‌ن که ملیان به قانوونه‌کۆنه‌په‌رستانه‌کانی رێژیمه‌که‌یان نه‌داوه. زۆر پێش رووداوی ئه‌سید پێداکردنه‌کان نه‌بوو که ئیمام جومعه‌ی ئیسفه‌هان ته‌باته‌بایی، نوێنه‌ری خامنه‌یی له ئیسفه‌هان ،له یه‌کێک له سوخه‌نڕانییه‌کانی له نوێژی هه‌ینی‌دا له پێوه‌ندی لهگهڵ «بێ‌حیجابی»دا گوتی« :مه‌سه‌له‌ی حیجاب ئیدی به تکاو رجاو ئاگادارکردنه‌وه چاره‌سه‌ر نابێ! بۆ به‌ره‌به‌ره‌کانی لهگهڵ «بێ‌حیجابی» له واڵتدا ده‌بــێ له داری تـه‌ڕ! و هێزی زۆرداری که‌ڵک وه‌رگــیــرێ»! «باید چوب تر را باال برد و از نیروی قهریه استفاده کــرد» .ئهگهر له‌م لێدوانه ورد بینه‌وه زۆر به روونــی دیــاره که ده‌ســه‌اڵتــداران جگه لــه‌وه‌ی له ئاست ملنه‌دانی ژنان به حیجابی زۆره‌ملی‌دا ده‌سته‌وه‌ستانن و ده‌یانه‌وێ به شێوه‌یه‌کی دیکه هێزه‌کانیان له دژی ژنان سازمان بده‌ن ،به‌جۆرێکیش ئه‌و لێداوانانه تیئوریزه‌کردنی توندوتیژین به‌رانبه‌ر به ژنان که ئاکامه‌که‌ی ههموو الیه‌ک به‌چاوی خۆیان ده‌یبینن. به‌اڵم رێژیم هه‌رکاتێک رووبه‌رووی ره‌خنه‌ی توندی کۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی ده‌بێته‌وه ،سیناریۆیه‌کی ش ـه‌رمــاوی دروســـت ده‌کـــا‌و تــاوانـه‌کــانــی خۆی به‌شێوه‌یه‌ک داده‌پۆشێ یان ده‌یخاته مل به‌قسه‌ی خــۆیــان عـه‌وامــلــی «ئیستکباری جیهانی» یان عه‌واملی دژی شۆرش!و پیالنگێرییه‌کانی ئه‌مریکا و ..... ئاکامی بێده‌نگی! ی ـه‌ک ـه‌م ج ــار نــیـه ژنـــان ل ـه ئــێــران تــووشــی کــاره‌ســاتــی ئه‌سید پــێــداکــردن ده‌ب ــن ،هه‌رچه‌ند زۆربه‌یان به هۆی مه‌سائیلی تایبه‌ت (شه‌خسی) یــــه‌وه بـــــووه ،بــــه‌اڵم دیــســانــیــش پــێــوه‌نــدی به په‌روه‌رده‌ی که‌لتووری و رێوشوێنه قانوونییه‌کانی دهسهاڵتهوه بووه .به‌اڵم رووداوه‌که‌ی ئه‌مجاره‌ی شــاری ئیسفه‌هان له یه‌که‌م رۆژه‌کــانـه‌وه شک‌و
تلویزیۆنی کاناڵ دووی ئێراندا ،روانگه‌ی خۆی له‌سه‌ر ئه‌سیدپاشییه‌کانی ئیسفه‌هان‌و «قصاص» لـه ئــێــران‌و ه ـه‌روه‌هــا بـه ئێعتراز بـه قسه‌کانی ئه‌حمه‌د شه‌هید راپۆرتنێری تایبه‌تی مافی مرۆڤی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ،که ئه‌مساڵیش جارێکی دیکه رێژیمی ئێرانی مه‌حکووم به پێشێلکاری ماڤی مــرۆڤ کـــرده‌وه ،ب ـه‌م جــوره هاته ده‌نــگ: «نه‌کا ده‌ستی هێندێک له واڵتــانــی بێگانه له‌م رووداوه‌دا هه‌بێ! وه‌ک کوشتنی ندا ئاقا سوڵتان له «آشوبهای» ساڵی 88دا!» هه‌روه‌ها له‌به‌شێکی دیکه له قسهکانیدا گوتی« :چ شتێک رووی داوه که له واڵتانی دیکه ڕوویــان نـه‌دابــێ؟!» پاشان گوتی مه‌سه‌له‌ی «مــافــی م ــرۆڤ» بیانوویه‌که دژی ئێمه ،چونکه ئێمه قودره‌تمه‌ندی ناوچه‌که‌ین! هه‌روه‌ها له پێوه‌ندیی لهگهڵ قانوونی «قصاص»دا گوتی« :قه‌ساس مافێکی تایبه‌تییه و پێوه‌ندی به ده‌وڵه‌ته‌وه نیه!» ... به‌ڕاستی ئینسان که گوێی له‌م قسانه ده‌بێ به‌خۆی نیه پێکه‌نینێکی تاڵی دێ! و به‌داخه بۆ چاره‌نووسی خه‌ڵکێک له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی ئه‌وانه‌دا ژیان به‌سه‌ر ده‌به‌ن .به‌داخبوون بۆ خه‌ڵکێک که سه‌ری خۆیان به‌رداوه‌ته‌وه و له ئاست ئه‌م ههموو سووکایه‌تی کردن ه پێیان بێده‌نگه‌یان هه‌ڵبژاردوه. ده‌بوو خه‌ڵکی ئێرانو به‌تایبه‌تی ژنان له ههموو شاره‌کان له دژی ئه‌م قسانه‌ی ئاغای الریجانی ئهگهر هیچیان نـه‌کــردایـه ،النــی ک ـه‌م درێــژه‌یــان به خۆپیشاندانه‌کان بدایه بۆ به‌درۆخستنه‌وه‌‌و دژی دروستکردنی ئه‌م سیناریۆ گاڵته‌جاڕانه‌یه‌ی به‌رپرسانی رێژیم. ئ ــاغ ــای الری ــج ــانــی‌و ئ ـه‌مــســالــی وه‌ک ئ ـه‌و له‌بیر خۆیان بردۆته‌وه که له ههموو الیه‌که‌وه مـــۆره بـه‌کــرێــگــیــراوه‌کــانــیــان هــان ده‌دران به‌م
گــومــانـه‌کــان ل ـه‌س ـه‌ر ع ـه‌وامــلــی ت ــون ــدڕه‌وی نێو ده‌سه‌اڵت بوو که به ئامانجی «امر به معروف و نهی از منکر» ده‌ستیان دابووه ئه‌م کاره دزێوه بۆ ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام تۆوی ترس‌و تۆقاندن بڕێژن‌و ژنانی ئێران هه‌رگیز بیر له ئازادیی «حیجاب» نه‌که‌نه‌وه. ئه‌م ڕووداوه ئه‌گه‌رچی سه‌رنجی بیروڕای گشتی بۆالی خۆی راکێشا‌و ئیحساساتی خه‌ڵکی تــاڕاده‌یــه‌ک بــزوان ـد‌و لـه هێندێک لـه شــاره‌کــان نــاڕه‌زایـه‌تــی توندی خه‌ڵکی لـێ‌کـه‌وتـه‌وه ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ناڕه‌زایه‌تییه‌کان له‌و ئاسته‌دا نه‌بوون ک ـه ده‌ســه‌اڵت ــداران ــی ئــێــران ل ـه نــیــیـه‌ت‌و پیالنه مه‌ترسیداره‌کانیان به‌رانبه‌ر به ژنان پاشه‌کشه پێ بکه‌ن .هه‌رچه‌ند رێژیم به ریا‌و درۆ ئه‌م کردوه‌ی مه‌حکووم کــردو خــۆی لێ‌بێبه‌ری کــرد ،بـه‌اڵم تائێستاش هیچ که‌س له‌م پێوه‌ندییه‌دا ده‌ستگیر ن ـه‌کــراوه‌‌و قوربانییه‌کانیش وه‌ک هه‌میشه بێ ئه‌وه‌ی یاسایه‌ک هه‌بێ بۆ پشتیوانی‌و چاره‌سه‌ری ده‌رد‌و ئ ــازاره بێبڕانه‌وه‌کانیان ،لـه‌چــاوه‌ڕوانــی توندوتیژیی پیاوانه‌ی دیکه‌دا ده‌بێ تامردن به‌م ئازاره‌وه بتلێنه‌وه .چونکه چاره‌نووسی ژنێک له واڵتێکی وه‌ک ئێراندا به‌م ده‌سه‌اڵت‌و فه‌رهه‌نگ‌و که‌لتووره پیاوساالره‌وه که هه‌یه‌تی س ـه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ،به روخساری شێوێندراوه‌وه بژی ،دیاره چی به‌سه‌ر دێ! ،به داخه‌وه له مرۆڤبوونیش خاڵی ده‌کرێته‌وه ته‌نیا به‌جه‌سته زیندوو به‌اڵم رووح مردوو! ئه‌مه‌یه مرۆڤ بوون الی ئه‌وان! ئه‌وه‌یه نه‌نگی پیاوساالری و نه‌نگی کۆماری ئیسالمی!
رۆژههاڵتمیحوهریو ئێستێك له سه‌ر دیوه شێویندراوه‌كه‌ی! ی تــازه‌ی ـ ه ی چه‌مكێك رۆژه ـه‌اڵتــمــێــحــوه‌ر ی لێكه‌وتۆه‌ته‌و ه ك ه به‌اڵم زۆرترین كاردانه‌وه ی ب ه هه‌زه‌لیكردن رۆیشتن، هێندێكیان تا ئاست ی ههر چه‌ند ئه‌وكاردانه‌وان ه ب ه سه‌رنجدان به‌وه ی كورد بوون‌و ههموو جۆر ه ههموو پرۆژه‌یه‌ك ی ی بوون‌و ههموو فۆرمێك ی كوردستان شێوازیك ی كوردستان ته‌عبیر له‌خۆ كردن ل ه رۆژهه‌اڵت ی داو ه ب ه ته‌عبیر له‌و كــردن ،بۆ ی خۆ جێگه ی ئێم ه كراو ه ب ه ی ئه‌م هه‌رێمه‌‌و مرۆڤ ده‌ره‌وه خالید محه‌ممه‌دزاده ی خــویــان ،تا ی شوێنی‌‌تر تا شوێن فــریــادره‌سـ ی زۆر پیش‌بینی كراو بوو. راده‌یه‌ك ی ی سیاس ی ئێم ه زیــاد ل ه هێزیك‌و زیــاد ل ه نوخبه‌یه‌ك له‌م هه‌رێمه ی ههموو گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ك بۆ رۆژهه‌اڵت لێی‌‌بدرێت‌و كار ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه ی ی رۆژهـه‌اڵت‌و تا ئاست ی ل ه ده‌ره‌و ه ی مرۆیی‌‌و سیاس ههموو وزه‌یه‌ك ی ئێران به‌گه‌ر بخرێت ،ئه‌مه‌ش هاوته‌ریب بوون ل ه گه‌ڵ سیاسه‌ته‌كان ی نامۆ به‌م واڵت ه بار بهێنریت‌و ل ه دواجاریش‌دا ههر وایكردو ه نه‌وه‌یه‌ك ی ههموو ی رۆژههاڵتمیحوهریو شه‌ڕ ی ههموو پرۆژه‌یه‌ك ئه‌مان ه شه‌ڕ ی ی هه‌رچ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی په‌لكێشكراو بۆ رۆژه ـه‌اڵت بكه‌ن ،بۆ ئه‌وه ی ل ه ی نیشتمان ی بكرێته‌و ه ل ه وزه‌‌و جوواڵنه‌وه‌یه‌ك زیاتر ئه‌و واڵت ه خاڵ سه‌ر بنه‌مای رۆژهه‌اڵت. ی ئه‌م تویژ ه حیزبی ه په‌لكیشكراوه‌و ی هه‌لاڵ‌و به‌زم به‌اڵم له ده‌ره‌وه ی ئــێــران ده‌كــرێــت ئیستیك لـ ه سه‌ر هــاوتـه‌ریــب لـ ه گ ـه‌ڵ سیاسه‌ته‌كان ێ ئه‌وه‌ی چه‌مكه‌ك ه كاردانه‌وه بێت: ی بكه‌ین ب ه ب رۆژههاڵتمیحوهر ی ئه‌م واڵته‌ی ه ی ههموو وزه‌‌و توانایه‌ك ی كۆكردنه‌وه ـ رۆژهه‌اڵتمێحوه‌ر ی كوردبوون بۆ كاركردن ل ه رۆژهه‌اڵت ،ب ه سود وه‌رگرتن ل ه ههموو وزه ی ل ه گه‌ڵ ی ن ه دژایه‌ت ی كوردستان .رۆژههاڵتمیحوهر ی دیكه ل ه به‌شه‌كان ی ی كوردستانه‌‌و ن ه ئاماده‌ی ه به‌شێك بێت ل ه پرۆژه ی دیكه پارچه‌كان ی په‌لكێشكراو و هاوته‌ریب ل ه گه‌ڵ ئێران ن ه ل ه رۆژهه‌اڵت‌و ن ه ل ه حیزب ی دیكه‌ی كوردستان. به‌شه‌كان ی رۆژهه‌اڵت ی سیاسی ی كاركرد ـ رۆژهه‌اڵتمیحوه‌ری ،ده‌رهاویشتن ی وای ه ی ئه‌م تێگه‌یشتن ه لۆكالیی ه ك ه پێ ل ه په‌راوێزنشینی‌‌و هه‌ڵوه‌شانه‌وه ی ب ه ســوود ب ۆ ی سیاس ی كوردستان كــار ی دیكه نابێت ل ه به‌شه‌كان ی ی ل ه گه‌ڵ بێت زۆر حیزب رۆژهـه‌اڵت بكرێت‌و ب ه جۆرێك ك ه ئێستاش ی كوردستان ی دیكه ی ل ه به‌شه‌كان ی هه‌ن ،ئاماد ه نین ئه‌ندامگیر رۆژهه‌اڵت ێ ده‌ستوه‌ردان بكه‌ن ،به‌اڵم بۆ خۆیان ی ك ه نایانه‌و بكه‌ن به‌و بیانوویه ی ی خۆبه‌خشی كۆمه‌ڵێك حیزب ل ه به‌شه‌كان ناڕاسته‌وخۆ بوون ب ه ئه‌ندام دیكه‌ی كوردستان. ی بوون ه ل ه سه‌ر ی كوردستان ی فۆرماتكردنه‌وه ـ رۆژههاڵتمیحوهر ی كوردستان‌و ی دیكه ێ دابــڕان ل ه به‌شه‌كان ی رۆژهـ ـه‌اڵت‌و به‌ب بنه‌ما ی هاوبه‌شیان ل ه ی ك ه به‌رژه‌وه‌ند ی بوون ه بۆ ئه‌وحیزبانه ی وه‌الی وه‌النان ی ئێران هه‌یه ،ك ه له‌م به‌رژه‌وه‌ندی ه گرێدراوه‌دا گه‌ڵ ئێرانو بۆ ده‌ره‌وه ی ی ههموو جووڵه‌یه‌ك ی نیه ،جگ ه ل ه كونترۆلكردن رۆژهه‌اڵت هیچ شوێنێك به‌رامبه‌ر به ئێران. ی ی بۆ كۆمه‌لێك حیزب ی تێپه‌ڕبوونه ل ه كۆیالیه‌ت ـ رۆژههاڵتمیحوهر ی ی خه‌ڵك هاوته‌ریب ل ه گه‌ڵ ئێرانو ئاشتبونه‌وه‌ی ه ل ه گه‌ل بیرورای گشت ی كوردستان‌و پشتگیریان‌و سودوه‌رگرتن ی دیكه كــورد ل ه به‌شه‌كان ی كوردستان‌و ی مرۆیی‌‌و سیاسیان ه بۆ رۆژهـه‌اڵتـ لــه‌وزه‌‌و پۆنانسیه‌ل ی كوردستان‌و ی دیكه ی خه‌ڵك میحوه‌ران ه بۆ پارچه‌كان ی روانینیك داڕشتن ی كوردستان .وات ه دوور كه‌وتنه‌و ه ل ه حیزب میحوه‌ریی ه له‌و به‌شانه ی ی خه‌ڵك میحوه‌رانه ی ل ه سه‌ر بكرێت پشتگیر ی لێر ه پێویست ه كار ئه‌وه ی بوون ل ه ی كوردستانه ،نه‌ك بوون ب ه فۆرمیك ل ه حیزب ی دیكه به‌شه‌كان ی ئه‌و به‌شانه. یه‌ك‌و یا چه‌ند حیزب ی كوردستانیی ه به‌رامبه‌ر ب ه ئێرانو ی روانینێك ـ رۆژههاڵتمیحوهر ی ك ه ی هێزه‌كانی‌‌و دوور كه‌وتنه‌وه‌ی ه ل ه خۆخستن ه نێو ئه‌و پرۆژانه كۆ ی دان كورد وه‌ك په‌راوێزیك سه‌یر ده‌كه‌ن‌و چوار ساڵ جارێك بۆ ره‌وای ی لێ‌وه‌رده‌گرن. ی خۆیان كه‌ڵك به پرۆژه‌كان ی ی ئێرانی‌‌و ب ه نێو ی ب ه ســاز نابێت ل ه بیرمان بچێت ئه‌و نه‌غمه ی ئێرانی ه ی بوون» روو ب ه رۆژهه‌اڵت لێده‌درێت ،پرۆژه‌یه‌ك «كوردستان ی كوردبوون‌و پشت ل ه ی رۆژهـه‌اڵت ل ه ههر وزه‌یه‌ك بۆ خاڵی‌كردنه‌وه ی ی ئێران ،بۆ ئێرانیش هیچ جۆر مودێلێك ی سنووره‌كان ئێران بۆ ده‌ره‌وه ی ێ زیان ی ناتوان ی رۆژهه‌اڵت ی بوون ل ه ناوچه‌ك ه جگ ه ل ه مۆدیل كوردستان ی ی ههر پرۆژه‌یه‌ك ی یه‌كه‌م كار ل ه سه‌ر لێدان هه‌بێت‌و ئێرانیش ب ه پله ی بیت. ی بوون ده‌كات ك ه تیادا رۆژهه‌اڵت سه‌نته‌ر‌و بزوێنه‌ر كوردستان ی رۆژهه‌اڵت ئه‌مه‌ش له‌و راستییه‌و ه سه‌رچاو ه ده‌گرێت ك ه بۆ ئێران كورد ی كوردستان‌و ئه‌م ی دیكه ی به‌شه‌كان ی یه‌كه‌م مه‌ترسیی ه تا كورد ب ه پله ی كار ل ه سه‌ر ی فاشیست ی دیك ه سیستمه‌ش وه‌ك ههموو سیستمه‌كان ی ن كورد ی خراپ ده‌كات ك ه بیگۆما ی كوردی باش‌و كورد پۆلینكردن ی نیه .ههر ی تر بوون ی رۆژهه‌اڵت ل ه هیچ شوێنێك خراپ جگ ه ل ه كورد ی ل ه ی خۆ ی هاوبه‌رژه‌وه‌ند ی كۆمه‌لێك هێز بۆی ه هه‌وڵیداو ه ب ه هاوكار ی ئه‌م وز ه مرۆیی ه ك ه ده‌كرێت روو ی كوردستان كۆ ی دیكه به‌شه‌كان ی ی ب ه كار ببرێت ،بگوازیته‌و ه بۆ شوێنی‌‌تر ك ه كه‌مترین مه‌ترس ب ه خو ی بۆ سه‌ر ئێران دروست بكه‌ن. ئه‌منی‌‌و سیاس ی ی ده‌كریت چه‌ترێك بیت بۆ به‌ستن ل ه دواجــار رۆژههاڵتمیحوهر ی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه ی هێزه‌كان ی رۆژهه‌اڵت ك ه تیادا كو ی نه‌ته‌وه‌ی كونگر ه ل ه فۆرمیكی هاوبه‌شی دیموكراتیك بۆ داهاتوویه‌كهی هاوبه‌ش كۆببنه‌وه.
6
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٦ی نوامربی ٢٠١٤
سیاسی
رۆژنامەی
ژماره٦٤٣ :
هۆکاری توندوتیژیخوازی سیستمی
کۆماری ئیسالمی‌و رێگەکانی بەرەنگاربوونەوەی
ئاڕه‌ش لۆڕستانی و :ئاڵه‌شین دەست‌داگرتن بەسەر باڵوێزخانەی ئەمریکا لە ١٣ی خەزەڵوەری ١٣٥٨و ،سی‌ودوو ساڵ پاش ئەوە دەست‌داگرتن بەسەر باڵوێزخانەی بریتانیا لە ٨ی سەرماوەزی ،١٣٩٠تێرۆری دژبـــــــەران لـــە نــێــوخــۆو دەرەوەی واڵت، پشتیوانی‌و یــارمــەت ـی‌و پـــــەروەردەی تاقم‌و دەســتــە بــنــاژۆخــوازەکــانــی وەک حیزبوڵاڵ، ئەلقاعیدە ،تالیبان‌و ئیخوانولموسلمین‌و،... تەقاندنەوەی ناوەندی جوولەکەکان (ئامیا) لە ئارژانتین؛ کە لەسەر ئەم کردەوە تێرۆریستییە تا ئێستا ئارژانتین سێ جاری ئێران تۆمەتبار کــردوەو هەروەها خرانە لیستی تێرۆرەوەی ســوپــای پـــاســـداران ،وەزارەتــــــی بــەرگــری‌و چەندین بەرپرسی پێگەبەرزو بااڵی کۆماری ئیسالمی له الی ـه‌ن ئهمریکاو هه‌ندێک واڵتی ئورووپایی وه‌ک ئاڵمان ،چه‌ند نموونه‌یه‌ک له توندوتیژیخوازی و بنئاژۆخوازی کۆماری ئیسالمین که ئه‌م پرسیاره گرنگه ده‌ورووژێنن ئایا توندوتیژیخوازی لــەم سیستمەدا وەک ستراتیژی چاوی لێدەکرێ؟ یان وەک تاکتیکی کاتی‌و بە گوێرەی پێداویستی‌و هەلومەرجی جۆراوجۆری قۆناخێکی سیستم دێتە ئارا؟ ئــەگــەر بــڕوانــیــنــە قسەکانی «ئایه‌توڵاڵ خومەینی» لەسەر «پێکهێنانی سوپای بیست ملیۆن کەسی»« ،شەڕ نیعمەتە»و» پاراستنی نیزام سه‌ره‌کیترین ئەرکە» ،کە ئاکامی شەڕی ٨ساڵە دەگەڵ عێراق‌و کوژرانی چەندین‌هەزار زیندانی لێکەوتەوە ،یــان ئەگەر لە وتەکانی «نەقدی» سەرۆکی رێکخراوی بەسیج لە یەکی سەرماوەزی ١٣٩٢دا ،بەر لە وتاربێژی نوێژی هەینی تاران وردبینەوە کە باسی لە رێکخستنی
کــاتــێــک کــۆمــەڵــگــە دەگ ــەڵ سەرکوت‌و توندوتیژی سیستماتیک‌و لە پێشدا بەرنامە بۆ داڕێــژراوی دەســەاڵتــی نــاوەنــدیــی ڕووبــــەڕوو دەبێتەوە ،دەکەوێتە قەیرانێکەوە کە زیاترین خەسار هەڵدەگرێ‌و ئــەم خەسارو کێشەو ئارێشانەش هەڕەشەو مەترسی ریشه‌یین بۆ سەر بنیاتە کۆمەاڵیەتییەکان بیست ملیۆن ئەندامی بەسیجی کرد ،دەبینین قه‌تڵه زەنجیرەیی‌و رووداوەکانی کوی زانکۆ‌و سەرکوتی ناڕازییانی هەڵبژاردنی سەرکۆماری ساڵی ١٣٨٨و ئــازارو ئەزیەتی ژنــان‌و کچان، ئەسید پێداکردن‌و زۆر رووداوی تاڵی دیکە، هەمووان لە ئیدئۆلۆژی ویالیەتی فەقیهەوە سەرچاوە دەگــرن ،کە هەمیشە توندوتیژی‌و سەرکوت ،وەک گرینگترین ستراتیژی خۆی دەکار دەکا.
دووەمین پرسیاری گرینگ ئەوەیە ،ئایا ئەو توندوتیژیانە کە وەک ستراتیژ لە ناخ‌و هەناوی سیستمی کۆماری ئیسالمیدا جێگیر کراون، چ کاریگەریی‌و ئەنجامێکیان لەسەر کۆمەڵگە دەبێ؟ کــاتــێــک کــۆمــەڵــگــە دەگـــــەڵ س ــەرک ــوت‌و توندوتیژی سیستماتیک‌و لە پێشدا بەرنامە بۆ داڕێژراوی دەسەاڵتی ناوەندیی ڕووبەڕوو دەبێتەوە دەکەوێتە قەیرانێکەوە کە زیاترین خــەســار هــەڵــدەگــرێ‌و ئــەم خــەســارو کێشەو ئارێشانەش هــەڕەشــەو مەترسی ریشه‌یین بۆ سەر بنیاتە کۆمەاڵیەتییەکان کە گرەنتی ساڵمەتی گرووپیی‌و جەماوەرین ،چونکه ئەم زەبرو خەسارانە لەالیەن بەهێزترین دامەزراوی واڵتەوە کە دەسەاڵتە دادەسەپێن .حکوومەت بە بەڕێوەبەریی‌و وەگــەڕخــەریــی سەرچاوە سروشتی‌و ئابووری‌و مرۆیییەکان ،دەتوانێ لە هەموو ئامرازو ئامێرێک لە سەربازی‌ڕا بگره تا زانیاریی‌و میدیاییەوە بۆ ریشاوژۆکردنی ستراتیژی توندوتیژیخوازی خــۆی تــرس‌و تۆقاندن بە شێوەو فۆرمی جــۆراوجــۆرو لە ئاستی جیاوازدا بەسەر کۆمەڵگەدا داسەپێنێ‌و بەرژەوەندییە بازندییەکانی باوەڕپێکراوانی سیستم بــخــاتــە ســــەرووی مـــاف‌و خواستە کۆمەاڵیەتییەکانی خەڵکەوە.
خەڵکی ئێران شکاوەو هەروەها بە سەرنجدان بە ئاماری دامەزراوە جیهانییەکانی‌و تەنانەت هــەنــدێــک ج ــار ئــامــاری فــەرمــی رێــکــخــراوو دامــەزراوەکــانــی خ ــودی سیستمی کــۆمــاری ئیسالمی کە باس لە قەیراناوی بوونی ساڵمەتی کۆمەاڵیەتی دەکەن ،دەبێ راکێشانی متمانەو تازەکردنەوەی هانەو پاڵنەرە کۆمەاڵیەتییەکان بــۆ بـــەشـــداری گشتگیری خــەڵــک لــە پێناو سڕینەوەی ئەهرۆمەکانی گوشارو تەنانەت گۆڕینی سیستم ،رەنــگـه یەکەمین هەنگاوو ئەستەمترین چاالکی پارت‌و الیەنە سیاسی‌و دامەزراوە مەدەنی‌و مافە مرۆییەکان بێ. لە حکوومەتە پاوانخوازو دیکتاتۆرەکاندا بواری چاالکی دژبەران‌و ئۆپۆزیسیۆنی سیستم تا ڕادەیەک تۆقێنەرە ،چونکه له‌م سیستمانه‌دا تەنانەت چاالکییە مەدەنییەکانیش لەالیەن رێژیمی دەســەاڵتــدارو دام ــەزراوە ئەمنیەتی‌و قەزاییەکانی بە گێرەشێوێنی‌و تێکدانی تەناهی نــەتــەوەی ـی‌و یــا دژبـــەری سیاسی ده‌زنـــرێ‌و قورسترین سزا بۆ هەر چاالکییەکی مەدەنی کە بە دڵی سیستم نەبێ لەبەرچاو بگیرێ. کەواتە هونەری ئەو پــارت‌و الیەنە سیاسی‌و مەدەنییانەی بەدوای گۆڕانکاریی یان گۆڕینی سیستمی دەس ــەاڵت ــدارەوەن ،لــەوەدایــە دەبێ دەگــەڵ پشتیوانی لێك‌کردن‌و یارمەتیکردنی
کەواتە ئەو تیپ‌و دەستە هێزە سیاسی‌و مەدەنییانەی خوازیاری دامەزرانی دێموکراسی‌و داکۆکیکاری مافی هاوواڵتیی هەموو خەڵکن، دەبێ چ رێگەو شێوازو رێگەچارەیەک بۆ هێنانە ژێر پرسیاری حکوومەتی ناوەندیی بەکاربێنن کە توندوتیژی‌و رادیکالیزمی لە هەناوی خۆی گرتوە.. بە سەرنجدان بەو راستییەی کە خەڵکی کۆمەڵگە هەمیشە ســەرەکــیــتــریــن فاکتەری گۆڕانکارییە سیاسی‌و کۆمەاڵیەتییەکانن ،دەبێ بــەشــداریــی پێکردنی کۆمەاڵیەتی لــە ڕووی ئــاگــایــیــیـه‌وه‌‌و چــاالکــی ئــەو خەڵکە بکەوێتە بــەرنــامــەی کـــاری پـــارت‌و الیــەنــە سیاسی‌و گرووپەکانی مافی مــرۆڤ‌و مەدەنییەوە .لە یەکەم ڕوانــی ـن‌دا ،شۆڕشی ٥٧کە بە هاتنە سەرکاری حکوومەتێکی خراپتر لە رێژیمی پەهلەوی بوو بە ئەزموونێکی شکستخواردوو، بە ڕەچاوی فرەنەتەوەیی ئێران کە ئەم نەتەوانە سااڵنێکه لە مافی مرۆیی خۆیان بێبەش بوون‌و بێبەشن ،خەمۆکی بەربەرینی کۆمەاڵیەتی، هــەژاری ،گیرۆدەیی بە مــاددە هۆشبەرەکان، بێکاری‌و هــەاڵواردنــی نامرۆییانەی قــووڵ لە بیاڤە فەرهەنگی‌و ئابوورییەکان‌دا گرینگترینی ئەو پرسانەن کە دەبێ لەالیەن پارت‌و الیەنە سیاسییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سیستم‌و گرووپە مــەدەن ـی‌و مافی مرۆییەکان خەسارناسی‌و شرۆڤەو راڤە‌و تاووتوێ بکرێن. بــە ســەرنــجــدان بـــەوەی کــە غـــرور ،رێــزو ئابڕووی کۆمەاڵیەتی زۆربەی چین‌و توێژەکانی
یەکتر ،سەرەکیترین ئــەرکــی خــۆیــان لــە بیر نــەکــەن ،چــونــکـه ئــەگــەر ک ــارک ــردو چەشنی چاالکی پارتە سیاسییە ئۆپۆزیسیۆنەکان‌و دامەزراوە مەدەنییەکان تێکئاڵقێ‌و لێک دیاری نەکرێن ،بە هەمان ئــەنــدازە وزەو کاتی ئەو هێزە کۆمەاڵیەتییانەی خــوازیــاری گەشەی سیاسی یــان کۆمەاڵیەتین بە فیڕۆ دەچ ـێ‌و درێژەی ئەم بارودۆخە دەبێتە هۆی جاڕزی‌و هیوابڕاوی هێزە گۆڕانخوازو تەنانەت خەڵک لەم هێزانەی دەبێ گورزێک بن بۆ بەرگری لە مافو خواستە کۆمەاڵیەتییەکانیان لە بەرانبەر سیستمی دەسەاڵتدا. ئــەگــەر بڕوانینە نــاڕەزایــەت ـی‌و ئامادەیی نەتەوەکانی ئێران بۆ گۆڕینی هەلومەرجەکه لەم چەند ساڵەی رابردووداو بەتایبەتیش دوای هەڵبژاردنی سەرکۆماری ساڵی ،١٣٨٨دەبینین بواری گۆڕانە کۆمەاڵیەتی‌و سیاسییەکان زۆر لەبارە .بەاڵم لە کوردستان ،پارتە سیاسییەکان چاالکانە لە نێو خەڵک‌و دامەزراوەکانی مافی مــرۆڤ‌دا ئامادەن‌و ناوچەکانی دیکەی ئێران لــەچــاو کــوردســتــان ئامادەییەکی کەمتریان بــۆ پــێــشــەڤــەچــوونــی گــۆڕانــە سیاسییەکانی کۆمەڵگەتەوەر لەخۆ نیشان داوە ،کــە ئەم فــاکــتــۆره‌ش ب ــووەت ــە هـــۆی ئــــەوە کــۆمــاری ئیسالمی زیاتر لەسەر سەرکوتی بزووتنەوەی گەلی کورد چڕ بێتەوەو بەرنامەو پیالنی بۆی هەبێ.
فۆبیای «فیتنه»
نــاوه‌نــدی سه‌ره‌کیی ده‌ســـه‌اڵت لـ ه ئــێــران دا ده‌سته‌واژه‌ی فیتن ه بۆ ئه‌و زنجیر ه خۆپیشاندان و حه‌ره‌که‌ته ئێعترازیانه‌ی ،ک ه دوای ساخته‌کاری ل ه هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رکۆماریی 1388دا هاتن ه ئارا حه‌سه‌ن شێخانی و ب ه بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز ناوی ده‌رکــرد ،به‌کار ده‌با .له‌و کاته‌و ه ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه هاتۆت ه نێو ئه‌ده‌بیاتی سیاسیی ئێران و بۆت ه وشه‌یه‌کی سه‌ره‌کیی لێدوان و وتاری ره‌وتێکی به‌هێزی نێو سیستمی کۆماری ئیسالمی. ل ه روانگه‌ی دهسهاڵتهوه ،فیتنه‌ی ،88به‌رنامه‌یه‌کی ل ه پێشدا دارێژراو بوو ک ه ده‌یانویست ب ه که‌ڵک وه‌رگرتنی خراپ ل ه هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری، نیزام برووخێنن .حوسێن شه‌ریعه‌تمه‌داری ل ه سه‌روتارێکی رۆژنامه‌ی که‌یهان دا ده‌ڵێ :که‌یهان پێش ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌کان« ،کودتای دوای شکستی» پێش بینی کردبوو .به گوته‌ی ناوبراو ،رووداوه‌کــانــی ،88 دوایین په‌رده‌ی سیناریۆی رووخانی نیزام بوو ک ه ل ه الیه‌ن سێ گۆشه‌ی ئه‌مریکا ،ئیسرائیل و ئینگلیزه‌وه مودیرییه‌ت ده‌کرا. ســـه‌ره‌ڕای ئــه‌وه‌ی کـ ه بــزووتــن ـه‌وه‌ی ســه‌وز پــاش چه‌ند مانگێک سه‌رکوت کرا ،به‌اڵم دوای تێپه‌ڕینی 5ساڵ ،هێشتا هه‌ستیارییه‌کی زۆر ب ه نیسبه‌ت به‌شدار بــووان و چاالکان و رێبه‌رانی ئه‌و بزووتنه‌وه‌ی ه ده‌بینرێ .به‌شێک ل ه چاالکانی ئه‌و بزووتنه‌وه‌ی ه هێشتا ل ه زیندان دان و رێبه‌ره‌کانیشی هه‌روا ده‌ستبه‌سه‌ر .ل ه روانگه‌ی ده‌سه‌اڵته‌و ه ئه‌وان پرێستیژ و ئیعتباری نیزامیان بردۆت ه ژێر پرسیار ،زیانێکی زۆریان ل ه نیزام داوه ،بۆی ه تا ل ه هه‌ڵه‌که‌یان پاشگه‌ز نه‌بنه‌و ه و تۆب ه نه‌که‌ن ،نیزام لێیان خۆش نابێ. فیتن ه و فیتنه‌گێڕان ل ه الیه‌ن وه‌لی فه‌قیهه‌و ه ب ه هێڵی سوور داده‌نرێن ک ه ههر که‌س و الیه‌نێک خۆی ل ه چوارچێوه‌ی سیستمی کۆماری ئیسالمی دا پێناس ه ده‌کا ،ده‌بێ سنووربه‌ندییان لهگهڵ بکا .خامنه‌یی ل ه دیدارێکی لهگهڵ کابینه‌ی روحانی دا ،ک ه ب ه بۆنه‌ی حه‌وتووی ده‌وڵه‌ت رێکخرابوو، هۆشداری پێدان که ده‌بێ سنووربه‌ندییان لهگهڵ فیتنه بپارێزن. وای لێ‌هاتوو ه ک ه ب ه بێ به‌ڵگه‌ی دادگاپه‌سه‌ند ،به‌رچه‌سپی فیتنه ،ل ه ئه‌م و ئه‌و ده‌درێ .ره‌زا فه‌ره‌جی دانا له‌به‌ر ئه‌و ه متمانه‌ی لێسه‌ندرایه‌وه ک ه زۆرینه‌ی نوێنه‌رانی مه‌جلیس ،ئه‌ویان ب ه زه‌مین ه خۆش کردن بۆ فیتنه‌گێڕان و سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی فیتن ه ل ه زانکۆکان دا تاوانبار ده‌کرد؛ روحانی ب ه هۆی ئه‌وه‌ی ک ه جه‌عفه‌ری تۆفیقی تۆمه‌تی فیتنه‌ی لێدرابوو و ده‌یزانی مه‌جلیس ده‌نگی پێنادا ،نه‌یوێرا وه‌ک وه‌زیــری زانسته‌کان پێشنیاری بکا؛ یه‌کێک ل ه هۆیه‌کانی ده‌نگ نه‌دانی مه‌جلیس ب ه مه‌حموودی نیلیش ئه‌و ه بوو ک ه ده‌گوترا یه‌کێک له که‌سانی چاالکی فیتن ه بووه. گرینگ نیی ه ئه‌و که‌سه‌ی به‌رچه‌سپی فیتنه‌ی لێده‌درێ ،ب ه راستی ل ه ئێعتراز و خۆپیشاندانه‌کانی ساڵی 88دا به‌شدار بوو ه یان نا ،به‌ڵکوو گرینگ ئه‌وه‌یه ک ه له‌و به‌رچه‌سپ ه وه‌ک ئامرازێک بۆ لێدان و دژایه‌تی کردنی ئه‌و که‌سانه‌ی ل ه هێڵی سیاسی و فکریی راستیی توندڕه‌ودا جێ ناگرن ،که‌ڵک وه‌رده‌گیرێ .ره‌وتێکی نێو سیستم کاسبی پێو ه ده‌کا و ده‌یه‌وێ له‌و رێگه‌وه زیاتر خۆی له ده‌سه‌اڵت دا جێگیر بکا. ناوه‌ندی سه‌ره‌کیی سیستم ،ل ه فیتن ه وه‌ک ئامرازێک بۆ پێشگرتن ل ه کرانه‌وه‌ی فه‌زای نێوخۆ که‌ڵک وه‌رده‌گرێ؛ ده‌یانه‌وێ تێچووی ئیعتراز و دژایه‌تی لهگهڵ نیزام ئه‌وه‌ند ه به‌رنه‌سه‌ر ،ک ه که‌س نه‌وێرێ ئه‌و کار ه بکا، ئه‌گه‌رکه‌سانێکیش ب ه بێ ئیزنی شوێنی پێوه‌ندیدار ،ناڕه‌زایه‌تی ده‌رببڕن، نابێ ب ه ته‌مای هیچ به‌رپرسایه‌تییه‌ک ل ه داهاتوودا بن .ب ه بێ وه‌زیر مانه‌وه‌ی وه‌زاره‌تی علوم ،هه‌ڵگری ئه‌م په‌یامه‌یه. هه‌ستیاریی زیاد ل ه حه‌د به نیسبه‌ت ئێعترازه‌کانی ،88ده‌رخه‌ری خۆپیشاندانانه توانیان مه‌ترسییه‌کی جیددی بۆ ئه‌م راستییه‌ش ه ک ه ئه‌و سه‌ر نیزام دروست بکه‌ن و ئهگهر رێبه‌رانی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز هه‌وڵی خاو کردنه‌وه‌ی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یان نه‌دابا ک ه رادیکاڵیز ه ده‌بوو ،له‌وان ه بوو نه‌توانرێ به‌و شێوه‌ی ه کپ و سه‌رکوت بکرێ .رۆژنامه‌ی که‌یهان ل ه وه‌اڵمی ئه‌و ره‌خنه‌یه‌ی عه‌لی موته‌هه‌ری دا ،ک ه بۆچی مووسه‌وی و که‌روبی دادگایی ناکه‌ن ،ده‌ڵێ :ئایا موته‌هه‌ری گه‌ره‌نتی ئه‌و ه ده‌کا ئهگهر مووسه‌وی و که‌روبی دادگایی بکرێن ،ئه‌وان بڕیاری دادگا قبووڵ بکه‌ن؟ ئه‌وان حوکمی شۆرای نیگابانیان قبووڵ نه‌کرد ،چۆن ملکه‌چی حوکمی دادگــا ده‌بــن! ئایا موته‌هه‌ری زه‌مــانـه‌ت ده‌دا کـه‌ئـه‌وان دوای ئــازادی، به‌رژه‌وه‌ندیی نیزام بپارێزن؟ ئه‌و قسانه‌ی که‌یهان ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌ی ه ک ه سیستم ترسی ل ه پۆتانسێلی ناڕه‌زایه‌تیی خه‌ڵک هه‌ی ه و نیگه‌رانی ئه‌وه‌ی ه ک ه ئه‌و ناڕه‌زایه‌تییانه سه‌رهه‌ڵبدنه‌وه. گ ـه‌وره‌کــردن ـه‌و ه و کــاوێــژی ده‌ســتــه‌واژه‌ی فیتن ه بــۆ ئـه‌وه‌شـ ه ک ه رێگری بکه‌ن له‌وه‌ی ک ه غه‌یر ه خودییه‌کان بێنه‌و ه نێو سیستم؛ تهنانهت بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه زۆر گوناحی نه‌کرده‌ش ده‌خه‌ن ه ئه‌ستۆی ب ه قه‌ولی خۆیان فیتنه‌گێڕان .موجته‌با زوننور راوێژکاری نوێنه‌ری وه‌لی فه‌قیه ل ه سپای پاسداران ،ل ه وتووێژێک دا لهگهڵ باڵوکراوه‌ی «صبح صادق» ئۆرگانی ده‌فته‌ری سیاسیی سپا ،وێرای ئه‌وه‌ی ک ه تاوانی گه‌مارۆکانی رۆژئاواش ده‌خات ه ئه‌ستۆی ئه‌وان ،ده‌ڵێ :فیتنه‌گێڕان ده‌یانه‌وه‌ێ قۆناغ ب ه قۆناغ بێنه‌و ه نێو سیستم و ئه‌مه‌ش ل ه هه‌ڵبژاردنه‌کانی مه‌جلیسی داهاتوودا واتادار ده‌بێ .حوسێن شه‌ریعه‌تمه‌داری ده‌ڵێ :نابێ رێگ ه بدرێ «فیتنه‌گێڕانی مودده‌عیی ریفۆرمخوازیی» بێنه‌و ه نێو سیستم ،چونک ه دیسان خه‌یانه‌ت ده‌که‌نه‌وه. خیانه‌تکار ،به‌کرێگیراوی ئیسرائیل ،تابووری پێنجه‌می دوژمــن، نیشتمان فرۆش و خوازیاری رووخانی نیزام ،ئه‌و ده‌سته‌واژ ه و ناوانه‌ن ک ه بۆ چاالکان و ڕێبه‌رانی ئێعترازه‌کانی 88ب ه کار ده‌برێن ک ه ههر کام له‌و تۆمه‌تان ه ل ه یاسای کۆماری ئیسالمی دا ،قورسترین سزایان ل ه سه‌ره .ئه‌م ه نیشانده‌ری ترسی ئه‌وان ه ل ه ته‌قینه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تیی په‌نگ خواردووی خه‌ڵک.
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
5
نەتەوەیی
٦ی نوامربی ٢٠١٤
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
رگه بۆ کۆبانێ‌و ده‌رئه‌نجامه‌کانی ناردنی هێزی پێشمه
عومه‌ر باڵکی ل ه دوای سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی عێراق‌و شام ناسراو ب ه داعش‌و کۆنترۆل کردنی به‌شێکی به‌رچاو ل ه خاکی عێراق‌و سووریه‌‌و ل ه ئاکامدا شه‌ڕ پێ فرۆشتن ب ه خه‌ڵکی کوردستان واڵته دابه‌ش کراوه‌‌دا ل ه باشوور‌و خۆرئاوای ئه‌و ده‌بینین ناوچه‌ک ه ئاقارێکی دیکه‌ی ل ه ڕه‌وتی ڕووداوه‌کــان‌دا گرتۆت ه به‌ر .ب ه هۆی دڕنده‌یی داعش‌و هێرشه‌کانی بۆ سه‌ر خاکی کوردستان‌و قه‌تڵه‌‌عام کردنی خه‌ڵکی کوردستان ب ه تایبه‌تی ل ل ه باشووری کوردستان‌و ل ه ناوچه‌ی شنگا گــه‌مــارۆ‌دانــی ش ــاری کــۆبــانــێ ل ـ ه خــۆرئــاوای کوردستان‌و خۆڕاگری پارێزه‌رانی کۆبانێ ل ه به‌رامبه‌ر هێرشه‌کانی داع ـش‌دا هاوپه‌یمانێکی نێوده‌وڵه‌تی ب ه سه‌رکردایه‌تی ئه‌مریکا ب ه دژی داعــش بۆ پشتیوانی ل ه باشوور‌و خۆرئاوای کوردستان دروست بووه. له‌و ه هل‌ومه‌رجه‌ی ئێستای ناوچه‌که‌‌دا‌و ب ه تایبه‌تی ب ه هۆی هێرشه‌کانی داعــش بۆ سه‌ر کوردستان هه‌رکام ل ه ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌ک ه ب ه تایبه‌تی ئـه‌و ده‌وڵـه‌تــانـه‌ی کــوردیــان بهسهردا دابـ ـه‌ش بــووه بـ ه ن ــۆره‌ی خــۆیــان بـ ه تایبه‌تی ئــێــران‌و تورکی ه بــۆ قــازان ـج‌و بـه‌رژه‌وه‌نــدیــیــان ه ـه‌وڵــیــان داو ه کــاریــگ ـه‌ریــان ه ـه‌بــێ لـه‌سـه‌ر ڕه‌وتــی ڕووداوه‌کــــان‌و هه‌تا ده‌تــوانــن خۆیان جڵه‌وی ڕووداوه‌کــان ب ه ده‌سته‌و ه بگرن .به‌اڵم ههلومهرجی خولقاو‌و هاوپێوه‌ندی نێوده‌وڵه‌تی ئ ـه‌و ئیجازه‌ی نـــه‌داو ه بـ ه هیچ‌کام ل ـه‌و چــوار ده‌وڵه‌ت ه ب ه تایبه‌تی ئێرانو تورکی ه ک ه بتوانن له‌و هه‌ل‌ومه‌رجه‌‌دا ڕۆل‌و نه‌قشی سه‌ره‌کیان هـه‌بــێ ،چونک ه ه ـه‌رکــام ل ـه‌و واڵتــان ـ ه بـ ه هۆی ههلومهرجی خۆیان‌و ڕه‌چاوکردنی ستراتێژی‌و به‌رژه‌وه‌ندیپارێزی خۆیان نه‌یانتوانیوه له‌و هاوپێوه‌ندییه‌‌دا جێ بگرن. دوو واڵتـــی عــێــراق‌و ســووریــه ب ـ ه هۆی هاڵۆزی نێوخۆیان‌و ناسه‌قامگیری ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندییان‌و کێشه‌و ملمالنی ده‌سـه‌اڵت له نێو پێکهاته‌کانی ئه‌و دوو واڵتــه ،توانای ئه‌وه‌یان نیه له سـه‌ر پێی خۆیان ڕابوه‌ستن‌و خۆیان بڕیارده‌ر بن له سه‌ر چاره‌نووسی ده‌سه‌اڵتی سیاسی خــۆیــان .ئــێــران‌و تورکیه‌ش به هۆی جــیــاوازی ب ـه‌رژه‌وه‌نــدی ـه‌کــانــیــان‌و تێڕوانینی جیاجیایان بۆئاکام‌گیری له ڕوداوه‌کان ناتوانن
پــێــکـه‌وه هــاوپ ـه‌یــمــان بــن‌و لــه ه ـه‌مــان ح ــاڵ‌دا هه‌ریه‌که به‌جۆرێکش ناتوانن له‌وهاوپه‌یمانی ه نیوده‌وڵه‌تیه به‌شداربن. ئهگهر به کورتی ئیشاره به هۆکاره‌کان بکه‌ین ده‌توانین به شیوه‌ی ه ده‌ست‌نیشان بکه‌ین: ئێران به پێی ئه‌و ئه‌سڵه‌ی که ل ه سه‌ری دامه‌زراوه ،ده‌بێ ناوه‌ندی ده‌سه‌اڵتداری جیهانی ئیسال م بێ‌و ده‌وڵه‌تانی وه‌ک ئیسرائیل نابێ له سه‌رنه‌قشه‌ی جوغرافیای جیهاندا بونیان هه‌بێ، ئامریکا ده‌یهه‌وێ ڕێژیمی به‌شار ئه‌سه‌د بڕوا به‌اڵم کۆماری ئیسالمی بێ هیچ سڵه‌مینه‌وه‌یه‌ک و بــه ئــاشــکــراو بــه نــاردنــی یــارمـه‌تــی مــادی‌و نیزامی پشتیوانی له به‌شار ئه‌سه‌د ده‌کا ئه‌وانه‌و
سووریه یه‌ک ئامانج نین ،له سه‌ر پرسی کورد وه‌ک یه‌ک بیرده‌که‌نه‌وه. ئه‌وه‌تا له سه‌ر ڕۆیشتنی هێزێکی پێشمه‌رگه له هه‌رێمی کوردستانه‌وه بۆ کۆبانێ هه‌ڵوێستی هه‌ردوو له‌و ده‌وڵه‌تانه به‌جۆرێک له جۆره‌کان دژایه‌تی بوو .ده‌وڵه‌تی تورکیه له سه‌ر فشاری ئامریکاو هاوپه‌یمانان‌و بیروڕای گشتی جیهان ڕازی بوو پێشمه‌رگه له هه‌رێمی کوردستانه‌وه بچێت بــۆ کؤبانێ لـه‌گـه‌ڵ ئ ـه‌و ڕازی بونه‌ش ڕه‌نگ ه هێندێک مه‌رجی خــۆی هه‌بووبێ‌و له هه‌مان کــات‌دا له ناوخۆی تورکیه‌ش هێندێک ئه‌حزابی ئۆپۆزسیونی ناو پارله‌مانی ئه‌و واڵته به ئاشکرا دژایه‌تی خۆیان له تێپه‌ڕبونی هێزی
کوردستان‌و پارلمان لە باشووری کوردستان هێزێکی پێشمه‌رگه خــۆی گـه‌یــانــده هه‌رێمی کۆبانێ .ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رنجه له‌سه‌رده‌می ئێستای دۆزی کورد دا ئه‌وه نییه که ئه‌و هێزه پێشمه‌رگه‌یه چه‌ند که‌سن‌و چ‌جۆر ه چه‌کێکیان پێیه‌‌و تورکیه مه‌رجی چ بووه‌و له به‌رامبه‌ردا هه‌رێمی کوردستان‌و ئهمریکاو هاوپه‌یمانانی چ بۆ تورکیه ده‌ک هن؟ ئه‌وه‌ی گرنگه ئه‌وه‌ی ه که: -هــێــزی پــێــشــمـه‌رگــه لــه پــارچــه‌یــه‌ک له کوردستانه‌وه «باشوور» به‌ڕه‌سمی‌و به‌ئاشکرا بۆیارمه‌تیدانی پارچه‌یه‌کی دیکه‌ی کوردستان واته خۆرئاوا ڕۆیشتون .هه‌رچه‌ند له‌ڕابردودا‌و له مێژووی هاوچه‌رخی جوواڵنه‌وه‌کانی کورد
ده‌یــان به‌ڵگه‌و هۆکاری دیکه که له سه‌ره‌تای به ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی کۆماری ئیسالمی هه‌تا ئێره‌ی لهگهڵ بێ نایهه‌وێ ل ه هاوپه‌یمانیه‌ک‌‌دا به‌شداربێ که ئه‌مریکا سه‌رکردایه‌تی ده‌کا. تورکیه‌ش به دانانی چه‌ند مه‌رجێک وه‌ک لێدانی بنکه‌وباره‌گاکانی ب ـه‌شــار ئ ـه‌س ـه‌د به هــۆی هێزی هاوپه‌یمانان نه‌یتوانی ئامریکاو ی رازی بکاو له‌هه‌مان حاڵدا له هاوپه‌یمانان به ده‌ســه‌اڵت گه‌یشتنی کــورد له پارچه‌یه‌کی دیکه‌ی کوردستان‌و له سه‌ر سنووره‌کانی خۆی نیگه‌رانه‌و چه‌ندین به‌ڵگه‌و هۆکاری دیکه که تورکیه خوازیاری جێبهجێ خودی ده‌وڵه‌تی کردنیان بووه ،نه‌یتوانی‌یان نه‌یهه‌یویست بچێت ه نێوهاوپه‌یمانی به‌دژی داعش. پێویسته لێره‌دا ئه‌وه وه‌بیربێنینه‌وه ئهگهر ئێرانو تورکی ه له ستراتیژی البردن یا مانه‌وه‌ی ب ـه‌شــار ئ ـه‌س ـه‌د ل ـه‌س ـه‌ر کــورســی ده‌س ـه‌اڵتــی
پێشمه‌رگه به سنووری تورکیه‌دا‌و چوونی بۆ کوبانی ده‌ربڕیوه. ئێرانیش به هه‌ڵوێستی ڕه‌سمی دژایه‌تی خــۆی له ناردنی هێزی پێشمه‌رگه بۆکۆبانێ ده‌ربڕیوه‌و له وتووێژێک‌دا که ئاژانسی هه‌واڵی ئێران لهگهڵ جێگری یه‌که‌می وه‌زیری ده‌ره‌وی ئێران کردویه‌تی سـه‌بــارت به نــاردنــی هێزی پێشمه‌رگه ل ه هه‌رێمی کوردستانه‌وه بۆ کوبانی ده‌ڵــێــت «ئێم ه ســه‌بــاره‌ت بــه جم‌وجۆڵه‌کانی ئـــه‌ودوایـــیـــانـــه لـــ ه ک ــۆب ــانــێ‌و ده‌رئــه‌نــجــامــی داب ـه‌شــکــردنــی ســووری ـه هــۆشــداری ده‌ده‌یــنــه که‌سانێک که بیانهه‌وێت ئه‌وهه‌له بقۆزنه‌وه‌و به که‌ڵک وه‌رگرتن له دۆخی ئێستای ناوچه‌که ئامانجه‌کانیان جێبهجێ بکه‌ن». به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ههموو ئه‌و مه‌سه‌النه‌ی ک ه له سـه‌ره‌وه باسمان کرد ،به‌خۆشییه‌وه دوای بڕیارێکی مــێــژوویــی سـه‌رۆکــایـه‌تــی هه‌رێمی
دا چوونی هێزی پێشمه‌رگه بۆ یارمه‌تی‌دانی یه‌کتر له پارچه‌یه‌که‌وه بۆ پارچه‌یه‌کی دیکه‌ی کوردستانه‌وه هه‌بوو‌ه‌و ههموو ئه‌و یارمه‌تی‌دانه هه‌رچه‌ند به پێی مه‌سئولیه‌تی نه‌ته‌وه‌یی بووه، بـ ـه‌اڵم زۆرتـــر لــه نێو دوو حـــزب‌دا یــا چه‌ند حیزب‌دا بووه که ڕێبه‌ریی جوواڵنه‌وه‌که‌یان له سه‌رشان بووه‌و هیچ الیه‌کیان پێویستیان به‌وه نه‌بووه که کۆمه‌ڵێک پرنسیپی نیوده‌وڵه‌تی‌‌و به‌رژه‌وه‌ندیی ناوچه‌یی له به‌رچاو بگرن .به‌اڵم ناردنی ئه‌وجاره‌ی هێزی پێشمه‌رگه بۆ کۆبانێ له الیه‌ک ده‌چێته خانه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان دوو ده‌وڵه‌تی دراوســێ وات ه هه‌رێمی کوردستان‌و ده‌وڵه‌تی تورکیه‌‌و له‌الیه‌کی دیکه‌وه په‌یوه‌ندی نێوان دوو ده‌س ـه‌اڵتــی سیاسی کــوردی واته هه‌رێمی کــوردســتــان‌و کانتۆنی کــۆبــانـێ‌و له ههموو ئه‌وانه گرنگترئه‌وه‌ی ه که کورد له ڕێگای هێزی پێشمه‌رگه‌وه چۆته هاوپه‌یمانییه‌کی
نیوده‌وڵه‌تی به دژی تیرۆریزم. -گــواســتــنــه‌وه‌ی هــێــزی پــێــشــمـه‌رگــه ل ه ڕێــگــای خاکی ژێــرده‌س ـه‌اڵتــی ئ ـه‌و ده‌وڵ ـه‌ت ـه‌ی واتـــ ه تــورکــیــه کــه مـــاوه‌ی زیــاتــر لــه 80ســاڵ ئینکاری بوونی کوردی کــردوه‌‌و پێشمه‌رگه‌ی به چه‌ته‌و تیرۆریست نــاوبــردووه ،بۆ خۆی ڕووداوێکی گرینگ‌و وه‌رچه‌رخانێکی گه‌وره‌یه له سیاسه‌تی ده‌وڵـه‌تــی تورکی ه سـه‌بــاره‌ت به پرسی کورد .ڕه‌وتی ڕووداوه‌کان له به‌رامبه‌ر هێرشه‌کانی داعش که مه‌ترسییه‌کی گەورەی تیرۆریستی بۆ سه‌ر جیهان دروست کردووه وای کـــرد کــه هــێــزی پــێــشــمـه‌رگــه بــێــتــه نێو ئه‌دبیاتی جیهانی‌و وه‌ک هێزێکی یارمهتیدهر له باشووری کوردستانه‌وه به‌ناو خاکی باکووری کوردستاندا به‌ره‌و خۆرئاوای کوردستان بڕوا. پێشوازی خه‌ڵکی باشوور‌و باکووریکوردستان له کاروانی برا پێشمه‌رگه‌کانیان له ڕاستی‌دا کارنه‌واڵێک بوو که به ههموو جیهانی سه‌لماند که کورد یه‌ک نه‌ته‌ویه‌و خاوه‌نی یه‌ک ئامانجه. نــاردنــی هێزی پێشمه‌رگه لــه ههرێمیکــوردســتــانـهوه بــۆ خــۆرئــاوای کــوردســتــان له یــاســای نــێــون ـه‌ت ـه‌وه‌ی ـی‌دا جــۆرێــک لــه عــورف دروســت ده‌کــا و ڕه‌نگه ل ه دواڕۆژیــــش‌دا ئه‌و حــه‌ره‌کــه‌تــه ببێته ب ـه‌ڵــگ ـه‌ی ـه‌کــی یــاســایــی که کۆمه‌ڵگای جیهانی له ئێستادا ڕێگای داوه هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان به هانای ئه‌و پارچه له کوردستانه‌وه بچێ که تووشی شه‌رونه‌هامه‌تی بـــــووه‌و ه ــێ ــرش‌و هـــه‌ڕه‌شـــه‌ی ت ــوان ــدنــه‌وه‌و ژینۆسایدی له سه‌ره. له کۆتایی‌دا مــاوه ئه‌وه‌ند ه بڵێین که ئه‌و حــه‌ره‌کــه‌تــه‌ی هــێــزی پــێــشــمـه‌رگــه بڕیارێکی مێژوویی وا لــه ج ـێ‌و کاتی خ ــۆی‌دا بــوو که هـه‌م سه‌لماندی له سـه‌رده‌مــی ئێستادا کورد ده‌بــێ زیاتر پشت به‌خۆی ببه‌ستێ‌و هـه‌م به ده‌وڵه‌تان‌و دنیای ده‌ره‌وه بسه‌لمێنێ که کورد ی ـه‌ک ن ـه‌ت ـه‌وه‌و ی ـه‌ک خاکه ئـه‌گـه‌ر لــه ئێستادا ناتوانێ یه‌ک بگرێته‌وه له دواڕۆژدا ئه‌و یه‌ک گرتنه‌وه‌یه‌ی کورد ههر ڕووده‌دا .هه‌روه‌ها له تــه‌واوی ئـه‌و ڕووداوانــــه‌دا کــورد ده‌ری‌خست که شه‌ڕئەنگێز نییه‌و ههموو توانای خۆی به کاردێنێ که دژی تیرۆرو تیرۆریزم ڕابوه‌ستێ چونکه به‌درێژایی مێژووی هاوچه‌رخ کورد له هه‌رچواربه‌شه‌که‌ی کوردستان قوربانی ده‌ستی تیرۆریزمی ده‌وڵه‌تی بووه.
کۆبانی ،بووژاندنه‌وه‌ی مه‌عریفه‌ی ره‌سه‌نی کوردو پێگه‌ی ژن ته‌های ره‌حیمی ههموو کۆمه‌ڵگ ه و جه‌ماوه‌ره مرۆییه‌کان ل ه رابردوو و ئێستا و داهاتووی خۆیاندا ده‌توانن خــاوه‌ن مه‌عریفه‌ی تایبه‌ت بن بۆ بواره‌کانی ژیان .مه‌عریفه‌ش ئه‌و کات ه به‌هره‌دار و به‌که‌ڵک ده‌بێ که ل ه ره‌وه‌ڕه‌وه‌ی ژیانی ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌ی ه و ل ه به‌ستێنی رووداو و کاره‌سات و خۆشی و ناخۆشییه‌کانییه‌وه هه‌وێنی گرتبێ ،به واته‌یه‌کی دیکه هه‌ڵقواڵوی بیر و هزری خودی کۆمه‌ڵگ ه بێ .ئهگهر بیری کۆمه‌ڵگ ه (که پێکهاته‌یه‌ک ه ل ه بیری تاکه‌کانی به درێژایی مێژوو) ل ه رێگه‌یه‌ی بــه‌ســه‌رهــات و س ـه‌ربــورده‌کــانــیــی ـه‌وه تــوانــی مه‌عریفه‌یه‌ک به‌رهه‌م بێنێ ،ئه‌و ه ده‌توانین له‌م مه‌عریفه‌یه‌و ه بـه دوای روحــی کۆمه‌ڵگه‌که‌دا بگه‌ڕێن و جه‌وهه‌ر و ناخی کۆمه‌ڵگه‌که‌ی تێدا شرۆڤ ه بکه‌ین و دۆزینه‌وه‌ی رۆحی کۆمه‌ڵگه‌ش باشترین یارمهتیدهر ه بۆ ناسین و دۆزینه‌وه‌ی خـه‌م و خۆشی و پێشخستنی و گونجاندنی ده‌گ ـه‌ڵ بــوار ه ئاڵۆزه‌کانی ژیــان .به‌م پێی ه بێ، مه‌عریفه‌ی ره‌سه‌ن ل ه ئاکامی بیری کۆمه‌ڵگه‌و ه به‌رهه‌م دێ و ده‌توانێ به‌درێژایی مێژوو گۆڕانی ئه‌ستوونی ل ه کۆمه‌ڵگه‌دا چێ بکا و سه‌ره‌ڕای ب ـه‌ک ـه‌ڵــک بــوونــی ل ـ ه قــۆنــاخــی بـه‌دیــهــاتــنــی ک ه شۆڕشێک ده‌بێ ل ه ژیانی کۆمه‌ڵگه‌دا ،له زۆربه‌ی قۆناخه‌کانی دواتــری ژینی ،ئـه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه‌دا دهبووژێتهوه و مه‌عریفه‌ی سه‌رده‌میتر به‌رهه‌م دێنێ .ده‌بێ ئه‌وه‌ش بڵێین که مه‌عریفه ناتوانێ بــگــوازرێــت ـه‌وه ،به‌ڵکو لـ ه گـــوازرانـــه‌وه‌دا ته‌نیا
شێو ه و فۆرم ده‌گوازرێنه‌وه ،بۆیه مه‌رج نیی ه و وێــنـه‌ی ده‌گمه‌ن ه مه‌عریفه‌ی کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک توانیبێی بــه‌قــه‌ده‌ر زێ ــدی خــۆی کاریگه‌ریی هه‌بووبێ .چونکی ئه‌و شتانه‌ی ده‌گوازرێنه‌و ه ته‌نیا زانیاریین ،زانیاریش به‌بێ ئابده‌یه‌ت کاڵ ده‌بنه‌و ه و ل ه بیر ده‌چنه‌وه .که‌وات ه گواستنه‌وه‌ی مه‌عریف ه ده‌تــوانــێ بـه وات ــای داماڵینی بــێ ل ه ره‌سه‌نایه‌تیی خــۆی .هـه‌روه‌هــا به پێچه‌وانه‌ی مه‌عریفه‌ی ره‌سه‌ن ،مه‌عریفه‌ی گــوازراو ه ته‌نیا توانای گۆڕانی ئاسۆیی هه‌ی ه نه‌ک ئه‌ستوونی ک ه ئه‌میش تێپه‌ڕه و که‌متر ل ه ژیانی کۆمه‌ڵگه‌ی مرۆیی دا بیره‌وه‌ری و یادگاری ل ه خۆی جێ ده‌هێڵێ .ده‌کرێ بڵێین گوازتنه‌وه‌ی مه‌عریف ه ل ه پۆلێکه‌و ه بۆ پۆل ه مرۆیه‌کی دیک ه به‌و واتایه‌یه، ک ه که‌سێکی دیك ه بیرت بۆ بکه‌نه‌وه ،به‌و مانایه‌ی کـ ه ده‌بینین شتێک دی ــارده‌یــه‌ک ،بابه‌تێک ل ه وشکاڕۆ و واڵتێکی دیکه‌وه ب ه شێوه‌ی تیۆریک هاورده‌ی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دواکه‌وتوو ده‌کرێ ،ئه‌م مه‌عریفه‌ی ه که ته‌نیا بریتییه ل ه زانیاریی و هیچ شتێکی دیکه ،نه‌ک ههر ناتوانێ رێش ه داکوتێ، به‌رهه‌مه‌کانی شوێنی بیچمگرتنی لێ هه‌ڵگرینه‌و ه به‌ڵکوو زۆر جاریش باری نێگه‌تیڤ ل ه کۆمه‌ڵگه‌دا داده‌خا .بۆی ه ده‌ڵێین گواستنه‌وه‌ی مه‌عریف ه ب ه پێچه‌وانه‌ی داهێنان و گوورانی له به‌ستێنی ژیانی کۆمه‌ڵێک مــرۆڤ دا بیرکردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵێک ه به‌جیاتی کۆمه‌ڵێکی دیکه .وتمان بیرکردنه‌و ه مه‌عریف ه به‌رهه‌م دێنێ ،وات ه ل ه ناخه‌و ه شتێک ده‌بێ ب ه واقیع؛ بۆ وێن ه بیرکردنه‌و ه ل ه به‌رگری له خاکی کوردستان ســه‌ره‌ڕای ههموو ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه‌کانی ب ـه‌ری مه‌عریفه‌ی خه‌باتی ل ه زه‌ینی و روحی تاکی کوردی دا خوڵقاندووه، ب ـه‌جــۆرێــک کــه زۆربـــــه‌ی ئـــه‌و ک ـه‌ســان ـه‌ی ل ه کۆمه‌ڵگه گـه‌وره‌کـه‌ی کوردستاندا به جاش و
خۆفڕۆش ده‌ناسرێن ،بــواریــان بۆ هه‌ڵکه‌وێ، ده‌سپێشخه‌رن ل ه ده‌رکردنی دوژمن و به‌رگری له خاکی کوردستان ،که شۆڕش ه مه‌زنه‌که‌ی ساڵی 1991له باشووری کوردستان ب ه جوانی ئه‌مه‌ی سه‌لماند .بیرکردنه‌و ه و بڕیاری داکۆکی و به‌رگری هه‌تا مان و نه‌مان له کوبانی نه‌ک ههر مه‌عریفه‌یه‌کی قووڵی الی پیاوان پشکوواند ( دیار ه به درێژایی خه‌باتی ئازادیخوازی گه‌لی کــورد ،ژن به‌شدارییه‌کی چاالکی له‌م کاروان ه
به‌ڵکو ئه‌وین ،خۆشه‌ویستی ،ئازایه‌تی و ههموو ئه‌و ئه‌رکانه‌ی پیاو وه‌ک نێرین ه و ره‌گه‌زی زاڵ هه‌تا ئێستا دایسه‌پاندوون ،ده‌خه‌نه سه‌رشان و بۆ یه‌که‌م جار له مێژوودا ئه‌وه ژنانی کوبانی بوون ک ه ل ه الپ ـه‌ره‌ی مێژوودا ئه‌م چه‌شن ه ل ه به‌شداریکردن له ش ـه‌ڕدا تۆمار کــرد .ره‌نگ ه هۆکاره‌کان زۆر بن بۆ ئه‌وه‌ی که دنیای رۆژاوا به‌م چه‌شنه به هاواری کوبانییه‌وه هات ،به‌اڵم له روانگه‌ی نووسه‌ره‌وه ته‌نیاو ته‌نیا فاکته‌رێکی
مه‌عریفه‌ی ره‌سه‌ن ل ه ئاکامی بیری کۆمه‌ڵگه‌و‌ه به‌رهه‌م دێ و ده‌توانێ به‌درێژایی مێژوو گۆڕانی ئه‌ستوونی ل ه کۆمه‌ڵگه‌دا چێ بکا و سه‌ره‌ڕای به‌که‌ڵک بوونی ل ه قۆناخی به‌دیهاتنی ک ه شۆڕشێک ده‌بێ ل ه ژیانی کۆمه‌ڵگه‌دا ،ل ه زۆربه‌ی قۆناخه‌کانی دواتری ژینی، ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه‌دا دهبووژێتهوه و مه‌عریفه‌ی سه‌رده‌میتر به‌رهه‌م دێنێ نه‌سره‌وتووه‌دا هه‌بووه) به‌ڵکوو بۆ یه‌که‌م جار له مێژووی مرۆڤایه‌تیدا ئهگهر رووداوه‌کــانــی به‌ر له‌مێژوو و به‌تایبه‌ت هۆزه ئه‌مازۆنییه‌کان له‌به‌رچاو نه‌گرین ،ژنان و ئافره‌تان (ئافرێنه‌ر، ئافرۆدیت) ی کــورد ب ه دنیایان سه‌لماند نه‌ک ژن (ضعیفه) نیه ،به‌ڵکوو نیوه‌ی کۆمه‌ڵیشەو ئافرێنەری نیوەکەی دیکەشه .ژن جیهانێک ب ه قه‌ده‌ر و ئه‌ندازه‌ی ئه‌و جیهانه‌ی پیاو هه‌یه‌تی، ئه‌م دوو جیهان ه به‌قه‌ده‌ر یه‌ک ب ه توانا ،ئازاو به‌هره‌مه‌ندن ک ه ت ـه‌واوک ـه‌ری یه‌کترین .ژنانی کورد له کوبانی نیشانیان دا فه‌لسه‌فه‌ی ژیان الی ئه‌وان رێکالم و سه‌ماکه‌ری و ........هتد نیه،
گرنگ له‌م نێوه‌دا ههر ئه‌م مه‌عریف ه و باوه‌ڕ ه بوو ب ه هۆی سه‌رکه‌وتنی رۆڵه‌کانی کــورد و خۆڕاگری شێرانه‌ی کچان و کوڕان له به‌ره‌کانی ش ـه‌ڕی دژی ده‌وڵ ـه‌تــی ئیسالمی که ل ه ناخی ههموو تاکێکی کــورده‌وه چه‌که‌ره‌ی کــردو ه و به‌ره‌به‌ره چه‌شنی چرۆیه‌ک ده‌پشکوێ و ئهگهر گه‌لی کورد له سه‌رانسه‌ری کوردستان دا ب ه هێنان ه ئاراو و کارکردن له‌سه‌ر ئه‌م مه‌عریفان ه هه‌ڵقواڵوی هه‌ناوی کۆمه‌ڵگه‌که‌ین چڕ بێته‌وه، به دڵنیاییه‌وه تامی سه‌رکه‌وتنی زیاتر ده‌چێژێ. ک ـه‌وات ـه ب ـ ه گــوێــره‌ی بــاسـه‌کـه‌ی س ـه‌ره‌وه‌مــان بێ به پێچه‌وانه‌ی هه‌ڵقوڵینی مه‌عریفه ،کاتێک
مه‌عریفه‌یه‌کی سه‌رچاوه‌گرتوو ل ه رووداو و بیر و هزرێکی دیکه‌و ه دێت بۆ کۆمه‌ڵگه‌ی دی، ئه‌و کاته ئه‌وه رێک ب ه پێچه‌وانه‌و ه له واقیعه‌و ه ده‌گه‌ڕێینه‌وه ،نێو بیرو هزر .نه‌ک سه‌پانی واقیع ه به‌سه‌ر بیر و هزر به‌ڵکو لێره‌دا عه‌قڵی گشتی کۆمه‌ڵگ ه زیاتر له خه‌یاڵ و خه‌ونه‌و ه رۆده‌چێ. وه‌ک زۆربه‌ی ئه‌و دیارده و چه‌مکانه‌ی به‌هۆی به‌جیهانیبوون خزاونه‌ت ه ژیانی کورده‌وارییه‌وه. بــۆ وێــن ـ ه فمێنیزم کــ ه مــاوه‌یــه‌کــی زۆره ل ه کوردستانی گ ـه‌وره‌دا خه‌ریکه شه‌پۆل شه‌پۆل چــاالک و بنیات داده‌مـه‌زرێــنــێ ،هه‌تا ئێستاش نه‌یتوانیو ه بـ ه شــێــوه‌ی ئ ـه‌م ی ـه‌ک دوو مانگ ه به‌رخۆدانه له کوبانی بایه‌خ و به‌های ژن ل ه الی تاکی کوردی به‌رز کاته‌وه .دیار ه ئه‌مه ب ه مانای ئـه‌وه نیه ک ه مێینه‌ی کــورد بێ بایه‌خ ه و که‌م به‌های ه ل ه کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی دا به‌ڵکو ک ه چاو ب ه ده‌قه کۆن و چیرۆک و داستان ه نه‌ته‌وه‌یی و میلله‌کانی کــۆن دا ده‌خشێنین ،هه‌ست ب ه ج ــی ــاوازی ئــه‌م دوو دنــیــایـه الی کۆمه‌ڵگه‌ی کــــورده‌واری نــاکــرێ .بـه تایبه‌تیش لـ ه ئایینی زه‌رده‌شتی دا ،که مه‌عریفه‌یه‌ک ه هه‌ڵقواڵوی بیرو هزری تاکی کــوردی .به‌اڵم ده‌گـه‌ڵ لێکترازانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی به‌هۆی شااڵوی بیگانه‌کان و داسه‌پانی ئایین و کلتووری دیکه‌و ه هه‌مێستا زه‌ینی زۆرینه‌ی تاکی کــوردی داعش لێدراو ه به‌ر ل ـه‌وه‌ی داعشێک هه‌بووبێ .گرنگ ئه‌وه‌ی ه ک ه به‌رخۆدانی کوبانی ،وێنه‌یه‌کی دیکه‌ی ل ه کــورد و ژنــی کــورد و به‌تایبه‌تی ژن خست ه به‌رچاوی جیهانییه‌کانه‌وه .وێنه‌یه‌ک ک ه ده‌توانێ پـه‌رچـه‌کــردارێــک بۆ ئ ـه‌و هـه‌مــوو ه مه‌عریف ه و کلتووره‌ی ب ه باش و خــراپ خزاونه‌ت ه ژیانی کورده‌وه.
4
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٦ی نوامربی ٢٠١٤
وتووێژ
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
په‌سندکرانی پرۆژ ه یاسای زمانه فه‌رمییه‌کان له هه‌رێمی کوردستان [ وتووێژی« کوردستان» لهگهڵ دوکتور ئاسۆ حه‌سه‌ن‌زاده ،ئه‌ندام‌و ڕاپۆرتۆری لێژنه‌ی ره‌شنووسی پڕۆژ ه یاسای زمانه فه‌رمییه‌کان ل ه هه‌رێمی کوردستان]
ئا :عه‌لی بداغی و ناسنامه‌ی کــورده‌وه دهیکا .بۆ ئه‌و مه‌به‌سته لیژنه‌یه‌ک به سه‌رپه‌رستیی ناوبراو و به ئه‌ندامه‌تیی دوو زمانناس (به‌ڕێزان د .عومه‌ر مه‌حمود که‌ریم و د .نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ خۆشناو) پێکهات و منیش وه‌ك راپۆرتۆری لێژنه‌که ئه‌رکی نووسینه‌وه‌ی پــرۆژه یاساکه‌م له‌سه‌ر شان بــوو .بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش ئیلهامم له سیاسه‌تی زمانی له کێبێک و کانادا وه‌رگــرت ،چونکه پێم وایــه نموونه‌ی ئه‌و هه‌رێم و واڵته له‌ڕووی دیمۆگرافیی قه‌ومی و جێگ ه و پێگه‌ی زمانه‌کانه‌وه زۆر وه‌ک هی کوردستان و عیراق ده‌چــێ .پــاش ت ـه‌واو بوونی کاری لێژنه‌که‌ی ئێمه ،کۆبوونه‌وه‌یه‌ک له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیــران به به‌شداریی ئێمه و وه‌زیــره پێوه‌ندیداره‌کان و نوێنه‌ری ئه‌کادیمیای کــوردی بۆ بــاس و په‌سند کردنی پ ــرۆژه‌‌‌ی کۆتایی یاساکه پێکهات .پــاش سیمینارێک که ههر له‌و باره‌وه له په‌رله‌مانی کوردستان به‌ڕێوه چوو ،له دوایین مانگه‌کانی خولی پێشووی په‌رله‌مان خوێندنه‌وه‌ی یه‌که‌م بۆ پــرۆژه یاساکه کرا و سه‌ره‌نجام به‌خۆشییه‌وه حه‌وتووی رابردوو په‌رله‌مانی کوردستان یاساکه‌ی په‌سند کرد و ئێستاش به‌پێی ره‌واڵی په‌سند کرانی یاساکان ،پاش جێکرانه‌وه‌ی تێبینیه‌کانی په‌رله‌مانتاران یاساکه بۆ فه‌رمیه‌ت وه‌رگرتن ده‌چێته سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم و ئینجا له وه‌قایعی کوردستاندا باڵو بێته‌وه.
ل ه دانیشتنی ڕۆژی ٢٩ی ئۆکتۆبری ٢٠١٤ی پاڕلمانی کوردستاندا ،پڕۆژ ه یاسای زمانه فه‌رمییه‌کان له هه‌رێمی ، کوردستان په‌سند کــرا .دوکتور ئاسۆ حـه‌سـه‌ن‌زاد ه یه‌کێک ل ه ئه‌ندامانی لێژنه‌ی ره‌شنووسی پڕۆژ ه یاسای زمان ه فه‌رمییه‌کان ل ه هه‌رێمی کوردستان ،ڕاپۆرتۆری لێژنه‌که بووه‌و سیاغی کۆتایی ئه‌و ڕه‌شنووس ه له‌الیه‌ن به‌ڕێزیانه‌و ه نووسراوه‌ته‌وه‌و بۆ په‌سند کردن به‌ڕێی پاڕلمانی کوردستان کراوه. « کوردستان» بۆ باس ل ه سه‌ر هه‌ندێک الیه‌نی ئه‌و یاسایه‌و ڕوونبوونه‌وه‌ی زیاتر بۆ خوێنه‌رانی، وتووێژێکی لهگهڵ دوکتور ئاسۆ حه‌سه‌ن‌زاده‌پێک هێناو ه که سه‌رنجتانی بۆ راده‌کێشین: دوکتور ئاسۆ سه‌ره‌تا به‌گشتی که‌مێک باسی پرۆسه‌ی په‌سندکردنی ئه‌و پرۆژه یاسایه‌مان بۆ بکه. ئــه‌و پــــڕۆژه یــاســایــه دوو س ــاڵ ل ـه‌م ـه‌وب ـه‌ر واتـــه له سـه‌رده‌مــی کابینه‌ی پێشووی حکومه‌تی هه‌رێم و خولی پێشووی په‌رله‌مانی کوردستاندا ئاماده کراوه .بیرۆکه‌‌که‌‌ی و په‌سند کرانه‌که‌ی پێش ههموو کـه‌س ده‌گـه‌ڕێــتـه‌وه بۆ به‌خه‌مه‌وه بوون و به‌دواداچوونی پارێزه‌ر تارق جه‌مباز که لهگهڵ ئه‌وه‌دا که پیاوێکی قانوونییه ،به‌اڵم هه‌رچی دهیکا به دیدی نه‌ته‌وه‌یی و به‌مه‌به‌ستی پاراستن و په‌ره‌پێدانی زمان
مه‌به‌ست له ئاماده‌کردنی ئه‌و پــڕۆژ ه یاسای ه چییه و هۆکاره‌کانی گه‌اڵله‌کردنی چی بوو؟مه‌گه‌ر تا ئێستا زمانی کوردی له هه‌رێمی کوردستان ڕه‌سمی نه‌بووه؟ مه‌به‌ست له‌م پرۆژه یاسایه داڕشتنی سیاسه‌تی زمانییه که له ههر واڵتێکی فره نه‌ته‌وه‌دا پێویسته به قانوون رێک بخرێ .زمانی کوردی نه‌ک ههر ل ه ماوه‌ی ئه‌و بیست و سێ ساڵه‌دا که به‌سه‌ر ئــازادیــی بــاشــووری کوردستاندا تێده‌په‌ڕێ ،به‌ڵکوو له زیاتر له نیو س ـه‌ده پێشتریشه‌وه به‌شێوه‌ی ره‌سمی له باشووری کوردستان و تهنانهت له عیراقیش کاری پێ کراوه .که‌مایه‌سییه‌که له دوو شتدا بوو :یه‌که‌م له‌سه‌ر ئاستی قانوونیدا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌رێمی کوردستان هێشتا په‌سند نه‌کراوه ،هیچ بنه‌مایه‌کی قانوونیمان بۆ فه‌رمییه‌تی زمانی کوردی نه‌بوو و ئه‌وه ته‌نیا له ده‌ستووری عیراقدا هاتبوو .دووه‌م ،ل ه کرده‌وه‌دا ناڕوونی و بێسه‌روبه‌ره‌یی‌یه‌ک که ل ـه‌بــواری به‌کاربردنی زمانی کوردی وه‌ک زمانی ره‌سمی و پێوه‌ندیی لهگهڵ زمانه‌کانی دیکه به‌تایبه‌تی عه‌ره‌بیدا نه‌ک ههر له که‌رتی تایبه‌تدا به‌ڵکوو ل ه که‌رتی گشتی و له‌نێو خودی په‌رله‌مان و حکومه‌ت و دادگاکاندا هه‌بوو ،هیچ به قازانجی زمانی کوردی نه‌بوو. ئ ـه‌و یاسایه ن ـه‌ك ه ـه‌ر واڵمــــده‌ری پێویستیه‌کی روونــی ناسنامه‌پارێزانه و سه‌روه‌ری خوازانه بۆ کورده ،به‌ڵکوو بۆشاییه‌کی گـه‌وره‌ی قانوونییش پڕ ده‌کاته‌وه و ئه‌رک و ئیلزام له‌سه‌ر ههموو الیه‌نێک و له ههموو بواره‌کانی ژیانی کۆمه‌ڵگادا دروســت ده‌کا هه‌تا رێز له ره‌سمییه‌تی زمانی کوردی بگرن و په‌ره‌ی پێ بده‌ن.
و دادگا و دامـه‌زراوه گشتییهکان و پێوه‌ندییه نێوخۆیی و ده‌ره‌کییه‌کانیدامه‌زراوه حکومییه‌کانه‌وه بگره هه‌تا نووسینی سه‌ر تابڵۆ گشتییهکان و ناوی شوێنه‌کان و زمانی خوێندن (بــه دامــوده‌زگــا پـه‌روه‌رده‌یــیــه ئه‌هلیه‌کانیشه‌وه) و زمانی کار و بازرگانی و نووسینی سه‌ر رێکالم و که‌لوپه‌ل و به‌رهه‌مه‌کان و ...هتد له خۆی ده‌گرێ.
ئاسته‌نگه‌کانی سه‌ر داڕشتن و په‌سندکردنی ئه‌م یاسایه چی بوون؟ ه ـه‌ر ئــه‌وه کــه پــاش بیست و ســێ ســاڵ حاکمییه‌تی ئـــازاد و نیمچه ســــه‌روه‌ری ک ــورد ت ــازه یاسایه‌کی ئــاوا گرینگ و بنه‌ڕه‌تی به‌تایبه‌تی له کانتێکستی گه‌لێکی وه‌ک گه‌لی کورددا په‌سند ده‌كرێ ،نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه که کارێکی له‌م چه‌شنه ئاسته‌نگی زۆر له‌سه‌ر رێگا بووه .لێره‌دا ته‌نیا وه‌ک ده‌زانین زۆر پێکهاته‌ی نه‌ته‌وه‌یی‌و که‌مایه‌تیی ئیشار ه به دوو ئاسته‌نگ ده‌که‌م که ههر ئه‌و دووه ههموو دیک ه ل ه کوردستان ده‌ژین ،له‌و پڕۆژ ه یاسایه‌دا زمانی کێشه و گیروگرفته‌كانی نێوخۆی کورد له‌پێوه‌ندی لهگهڵ ڕه‌سمی له‌و شوێن‌و ناوچان ه چۆن پێناس ه کراوه؟ زمانه‌که‌یدا کورت ده‌کاته‌وه (چونکه وه‌ک ده‌زانن کێشه‌ی زمان و ناسنامه‌ی کورد ته‌نیا له‌پێوه‌ندی لهگهڵ مامه‌ڵه‌ی لێره‌دا ئێمه وێڕای ئیشاره به زمانی هێندێك له‌و پێکهاتانه حاشاکارانه و زاڵمانه‌ی دوژمندا نیه ،به‌ڵکوو به‌شێکیشی وه‌ک تورکمانی و سریانی ،ئاسانترین و مه‌شرووعترین بۆ نالێکی و هه‌مه‌چه‌شنییه ده‌روونییه‌کانی خودی کورد پێوه‌رمان بۆ وه‌هــا پێناسه‌یه‌ک هه‌ڵبژارد که بریتییه له ده‌گه‌ڕێته‌وه) .ئاسته‌نگی یه‌که‌م ئه‌وه بوو که هێندێك که‌س ئیراده‌ی خه‌ڵک و چوارچێوه‌ی کارگێڕی .به‌و مانایه که له به هه‌ڵه له مه‌به‌ستی یاساکه تێگه‌یشتبوون و ئامانجی ئه‌و ههر یه‌که‌یه‌کی ئیداریدا (که ده‌کــرێ زۆر بچووکیش بێ) یاسایه‌یان لهگهڵ پرسی زمان و رێنووسی یه‌كگرتوو تێکه‌ڵ زۆرینه‌ی دانیشتووان ویستی خۆیان بۆ به‌کاربردنی زمانی ده‌کرد .هه‌ربۆیه له قۆناغێکدا به‌هۆی حه‌ساسیه‌تی ناوچه‌یی خۆیان وه‌ك زمان ره‌سمی له‌پاڵ زمانی کوردیدا ده‌رببڕن، و له‌هجه‌یی که‌می مــابــوو ده‌سپێشخه‌رییه‌که‌ی ئێمه به پێویسته داواکارییه‌که‌یان به ئه‌رێنی واڵم بدرێته‌وه. سیاسی بکرێ و له‌بار بچێ .ئێمه‌ش هه‌م ل ه لیژنه‌که‌ماندا و هه‌م به‌تایبه‌تی له په‌رله‌مان زۆر زوو ئه‌و په‌یامه‌مان گه‌یاند ئه‌م قانوون ه چۆن ده‌خرێت ه بواری جێبه‌جێ‌کردنه‌وه؟ که مه‌سه‌له‌ی زمــان و رێنووسی یه‌کگرتوو و پێوه‌ندیی میکانیزمه‌کانی جێبه‌جێبوونی کامانه‌ن؟ نێوان شێوه زاره‌ک ــان ل ه به‌ستێنی فه‌رمیدا نـه‌ک هـه‌ر له ئه‌وه‌ش بابه‌تێكه که مشت و مڕی زۆری له‌سه‌ر بوو. توانا و ده‌ره‌قه‌تی یاسایه‌کی وه‌هادا نیه ،به‌ڵکوو تهنانهت ل ه له سیاغه‌که‌ی ئێمه‌دا ،کۆمیسیۆنێکی زمانه فه‌رمییه‌کانمان قۆناغی ئێستادا سه‌اڵح نیه په‌رله‌مانی کوردستانیش به‌بێ هێناوه که وه‌ک ده‌زگایه‌کی بااڵی فه‌رمی چ له‌نێو حکومه‌تدا زه‌مینه‌یه‌كی عیلمی و سیاسیی گونجاو و کارله‌سه‌کرتاو و چ ئهگهر بکرێ به شێوه‌ی سه‌ربه‌خۆ سیاسه‌تی زمانی ه ـه‌ر بیریشی لێ بکاته‌وه .ئاسته‌نگی دووه‌م ،نه‌بوونی له هه‌رێمی کوردستاندا داڕێــژێ و به‌ڕێوه‌شی ببا .ئه‌و متمانه به‌خۆ بوونی کورد له‌بواری زمانی ره‌سمیدایه .بۆ کۆمیسیۆنه له دوو لیژنه پێک دێ که یه‌کێکیان (لیژنه‌ی نموونه (و ئه‌وه له کۆبوونه‌وه‌که‌‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیراندا زمــان) ئه‌رکی زاراوه‌ســازیــی فه‌رمیی به‌تایبه‌تی له‌بواری به زه‌قی دیار بوو) زۆر که‌س پێیان وایه که کوردی زمانی قانوونی و کارگێڕیدا له‌سه‌ر شان ده‌بێ ،ئه‌وه‌ی تریشیان قانوون نیه ،هه‌ربۆیه‌ش هه‌تا په‌سندکردنی ئـه‌و یاسایه (لیژنه‌ی به‌دواداچوون) کاری ئه‌وه‌یه که چاوه‌دێری به‌سه‌ر زمانی ئه‌سڵی و خاوه‌ن متمانه‌ی قانوونی هه‌م بۆ یاساکان به‌ڕێوه‌چوونی سیاسه‌تی زمانیدا بکا له ه ـه‌ردوو ئاستی و هه‌م له دادگاکانی هه‌رێمی کوردستاندا زمانی عه‌ره‌بی که‌رتی گشتی و که‌رتی تایبه‌تدا و تهنانهت پرۆگرامی بوو نه‌ک کوردی .لهگهڵ ئه‌وه‌دا که ئێمه له‌جێ خستنی ئه‌و باشکردنی فه‌رمیه‌تی زمانی کوردیش بۆ کۆمپانیاکانی باوه‌ڕه‌دا که مادام ماتێماتیک و بایۆلۆژی و فیزیا و کیمیا که‌رتی تایبه‌ت یا دام ـه‌زراوه گشتییه پێویسته‌کان داده‌نێ. ده‌کــرێ به کــوردی بکرێن ،قانوونیش ده‌کــرێ به کوردی کۆمسیۆن هــه‌روه‌هــا ســااڵنــه راپــۆرتــی ب ـه‌ڕێــوه‌چــوونــی بکرێ تا ڕاده‌یه‌کی به‌رچاو سه‌رکه‌وتین ،به‌اڵم ئه‌و دیده سیاسه‌تی زمانی ده‌داتــه‌وه حکومه‌ت و په‌رله‌مان و له‌و به‌که‌مگره خۆماڵییه بۆ زمانی خۆمان له‌ڕاستیدا کاریگه‌ریی بواره‌دا سه‌اڵحییه‌تی گه‌اڵڵه‌كردنی راسپارده و رێنماییشی هه‌بوو له‌وه‌دا که پرۆژه یاساکه ئه‌گه‌رچی زۆر واقعبینانه هه‌یه.له‌الیه‌کی دیکه‌وه ،له‌سه‌ر ئاستی سزاکاندا کۆمسیۆن نووسرابوو ،به‌اڵم هێنده‌ی دیکه‌ش له به‌رزه‌فڕیی ه ره‌وا‌کانی وێــڕای ده‌سه‌اڵتی هۆشداری دان و لـه‌قــاودان ،ده‌سه‌اڵتی که‌م بکرێته‌وه. ئه‌وه‌ی ده‌بێ که که‌یسی سه‌رپێچییه‌کان بداته دادگا .به‌اڵم ئ ـه‌وه‌نــده‌ی من بزانم یاساکه بـه‌و جــۆره‌ی په‌سند کــراوه ئایا ئه‌م قانوون ه ههر به‌شی په‌روه‌رده‌یی‌و ئیداری له‌جیاتی ئه‌و مێکانیزمه ورد و به‌هێزه‌ی ئێمه پێشنیارمان ده‌گرێته‌وه ،یان ل ه ههموو ڕه‌هه‌نده‌کان‌دا جێ ده‌خرێ؟ کــردبــوو ،زۆرتــر رۆڵــی داوه به ئه‌کادیمیای کــوردی که ئه‌و قانوونه زۆر له‌وه فراوانتره چونکه جگه له هێندێك هیوادارم سه‌رکه‌وتوو بن. بــواری وه‌ک ژیانی تایبه‌تیی تاکه‌کان له‌ڕاستیدا ههموو بواره‌کانی تری ژیانی کۆمه‌ڵگا ده‌گرێته‌وه .له زمانی یاسا
درێژەی هەواڵ‌و راپۆرت
بەشداریی ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان له ده‌روه‌ی واڵت لە خۆپیشاندانی ڕۆژی کۆبانێ‌دا باشووری سوئێد ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان ل ه باشووری سوید ب ه گه‌رمی‌و گوڕییه‌و ه لە خۆپیشاندانی ڕۆژی کۆبانێ‌دا به‌شدارییان کرد. ڕۆژی شەممە 10 ،ی خه‌زه‌ڵوه‌ر ڕێپێوانێکی بەربه‌رین بە بەشداریی هەزاران کەس لە کوردو ئازادیخوازانی باشووری سوئێد بە بۆنەی ڕۆژی کۆبانێ لە شاری مالمۆ بەڕێوەچوو. لەو ڕێپێوانە دا کە دەیان حیزب‌و ڕێکخراوی کوردستانی‌و چەپ و سوسیالیستی سویدی و ئاپۆرەیەکی بەرینی خەڵک تێیدا بەشدار بــوون ،به‌شێکی زۆر ل ه ئەندامانی کومیتەی باشووری سوئێدی حیزبی دیموکراتی کوردستانیش تێیدا بــەشــدار ب ــوون‌و پەیامی پشتگیریی حیزبی دێــمــوکــرات‌و ڕۆژهه‌اڵتی کوردستانیان ل ه کوبانی بە گوێی خەڵکی جیهان گەیاند. لەو خۆپێشاندانەدا دەیان دروشم بە زمانەکانی کوردی، سویدی و ئینگلیسی و بۆ پشتیوانی لە خەڵکی کۆبانێ‌و خۆرئاوای کوردستان گوترانەوە و سەدان ئااڵی کوردستان‌و وێنەی تایبەت بە ڕۆژی کۆبانێ لە الیەن خۆپیشاندەرانەوە بــەرز کرابوونەوە .له‌و خۆپیشاندانه‌دا خۆپیشاندەران بە ڕێپێوان‌و گوتنەوەی درووشــم و ســروودی شۆڕشگێڕانە بــەرەو گۆڕەپانی گــەورەی شــاری مالمۆ وەڕێکەوتن‌و ل ه شوێنی کۆبوونه‌وه‌ک ه چەندین پەیامی پشتگیری لە الیەن حیزب‌و ڕێکخراوە کوردستانی‌و سوئێدییەکانەوە پێشکەش کران ،کە لەو بەشەش دا پەیامی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ک ه بە بۆنەی ڕۆژی کۆبانێ‌یه‌و ه باڵو کرابووەوە لە الیەن ئازاد بانەیی خوێندرایەوە. شایانی باس ه ئه‌و خۆپیشاندان ه بە خوێندنه‌وه‌ی سروودی نەتەوایەتیی ئەی رەقیب کۆتایی پێ‌هات.
نۆڕوێژ ل ه خۆپیشاندانی رۆژی کۆبانێ‌دا بە هــەزاران کەس لە کوردستانیانی دانیشتووی نۆروێژ ،هەروەها ژمارەیەکی بەرچاو لە ئەندامانی هێزو ڕێکخراوی مەدەنی‌و سیاسی لە مەیدانی کرێکاری ئۆسڵۆ ،پێتەختی واڵتــی نۆروێژ بۆ پشتیوانی لە خۆڕاگریی کۆبانی کۆبوونەوە. ئەو خۆپیشاندانە بە سروودی نەتەوایەتیی ئەی رەقیب‌و بەرزکردنەوەی دروشی نەتەوەیی بە زمانەکانی کوردی‌و نۆروێژی ە دەستی پێکردو ،دواتر پەیامی هێزو و الیەنە سیاسیەکان پێشکەش کرا کە لەناو پەیامەکاندا ،پەیامی چەند کەسایەتیی سیاسی سەربەخۆی نۆروێژی تێدابوو. لەو خۆپیشاندانەدا پەیامی کۆمیتەی هاوبەشی هێزەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان لە نۆروێژ پێشکەش کرا کە لە حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان ،پارتی سەربەخۆی کوردستان، کۆمەڵەی شۆرشگێری کــوردســتــان ،رێــکــخــراوی خەباتی شۆرشگێری کوردستان ،پارتی سەربەستی کوردستان‌و ریکخروای دێموکراتی کوردستان ،یارسان پێک هاتبوو. شایانی باسە کە بەشێکی بەرچاو لە ئەندامانی حیزب لە نۆرێژ بە هێمای حیزبی‌و ئااڵی کوردستان بەشداری ئەو خۆپێشاندانیان کردو جەختیان لەسەر هاوپێوەندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان‌و ڕۆژهــەاڵتــی کوردستانیان لەگەڵ کۆبانی‌و خەباتی کورد لە خۆراوای کوردستان کردەوە.
ئۆپساالی سوئێد لــە ش ــاری ئــوپــســاالی واڵت ــی ســویــد ،خۆپیشاندانێکی گەورە بۆ پشتیوانی لە ڕۆژی جیهانی کۆبانێ بەڕێوە چوو.
ئەو خۆپیشاندانە ل ه بەردەم بینای کۆنگرەکانی ئەو شارە، هەڵکەوتوو لە مەیدانی « ڤاکسال « دەستی پێکردو لەو خۆپیشاندانە دا کە هـــەزاران کــوردی هــەر چوارپارچەی کوردستان‌و سویدی دۆستی گەلی کورد تێیدا بەشدار بوون، بە بەرزکردنەوەی دروشــم پشتیوانیی خۆیان لە کۆبانی‌و مەحکومکردنی جینایەتەکانی داعش دەربڕی. لــەو خۆپیشاندانەدا داوا لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی‌و حکومەتە بڕیار بەدەستەکان کرا کە هاوکاری گەلی کوردو خەڵکی کۆبانێ بکەن کە پێش بە هێرشی گڕووپی تێرۆریستیی داعش بگرن و بە ناردنی چەک‌و چۆڵ جیهان لە شەڕی ئەو گرووپە دژ مرۆڤایەتییە ڕزگار بکەن.
بریتانیا
لــە واڵت ــی بریتانیاش بــە بــەشــداریــی چــەنــدیــن ئــەنــدام پارلەمان‌و کەسایەتی سیاسی‌و ڕەوەندی کوردی لە بریتانیا، خۆپیشاندانێکی بەرین بۆ پشتیوانی لە کۆبانێ بەڕێوە چوو. لــەو خۆپیشاندانەدا کــوردەکــانــی دانیشتووی شــاری لەندەن‌و دەورووب ــەری ،چەندین ئەندام پارلمانی بریتانیا، روژنامەنووسان‌و نوێنەرانی زوربەی میدیاکان ،بەهاوکاری هیزه سیاسیەکانی هەرچوار پارچه ،له خوپیشاندانیکی بەریندا ڕێزیان لە خەبات‌و خوڕاگری کورد له کوبانی گرت‌و دژ به داعش‌و نەیارانی کورد داوای هاوکاری‌و پالپشتی زیاتریان کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد. لـــەو کـــۆبـــوونـــەوەیـــەدا کــۆمــیــتــەی هـــاوکـــاری هــێــزە کوردستانییەکان لە بریتانیا ،کە حیزبی دیموکراتی کوردستان لە هەیئەتی ئیجرایی ئەو کۆمیتەیە دایە ،دەورێکی بەرچاوی لە ڕێکخستنی خۆپیشاندانەکەدا هەبوو ،هاوکات ئەندامانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لــەو واڵتــە ،بە شێوەیەکی بەرچاو بەشدارییان تێدا کرد.
دانمارک
س ــەدان کــەس لــە کــوردەکــان ،بیانییەکانی الیەنگری ئازادی‌و مافی مرۆڤ‌و بەبەشداریی بەرینی ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لەو واڵتە لە خۆپیشاندانێکی بەریندا پشتیوانیی خۆیان لە خۆڕاگریی کۆبانی ڕاگەیاند. ئەو خۆپیشاندانە لە «ئێهن پارک»ی شاری کۆپێنهاگ، پایتەختی دانــمــارک بــە بــەشــداریــی بــەرچــاوی ئــەنــدامــان‌و الیەنگرانی حیزب‌و رێکخراو و کەسایەتیەکانی کــوردی ه ــەر چـــوار پــارچــەی کــوردســتــان و کۆمەڵێکی زۆر لە دانمارکییەکانی دۆســتــی گەلی کــورد بــەڕێــوە چــوو .لەو خۆپیشاندانەدا خۆپیشاندەران کە سەدان ئااڵی کوردستان‌و دەیان درووشمی جۆراوجۆریان هەڵگرتبوو ،بە ڕێپێوان و دروشم دا بەرەو گۆڕەپانی «وێستە برۆ» وەڕێکەوتن و لەو گۆڕەپانە چەندین پەیام‌و وتار لە الیەن هەڵسوڕاوانی سیاسی، چاالکانی مەدەنی و بواری مافەکانی مرۆڤەوە خوێندرایەوە و خۆپیشاندەرانیش بە دانی دروشمی بژی کوردستان بژی ی خۆیان کۆبانی بژی پێشمەرگه ،کۆبانی تەنیا نیه ،پشتیوانی لە خەباتی پێشمەرگەو کوبانی ڕاگەیاند.
تڕۆندهایمی نۆڕوێژی به‌شداری خۆپێشاندانی رۆژی جیهانیی کوبانیان کردو جارێکی دیک ه پشتیوانی حیزبه‌که‌یان بۆ شــاری کوبانی‌و خەباتی کورد لە رۆژئاوای کوردستان دووپات کرده‌وه. لــەو خۆپیشاندانەش‌د‌ا کۆمه‌ڵێک وتــار خوێندرانه‌وه‌و دروشمی جۆراوجۆر ب ه دژی داعش‌و بۆ پشتگیری کۆبانێ گوترانه‌وه. شایانی باسە ئه‌ندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان به‌شداری‌و رۆڵی به‌ڕچاویان له‌و له ههموو خۆپیشاندانه‌کان‌دا هه‌بووه.
3
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
٦ی نوامربی ٢٠١٤
لە خوێنەرانەوە
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
سه‌رنج بده‌ن! « کوردستان» هەوڵ دەدا ههموو ژماره‌یه‌ک هه‌ڵبژارده‌یه‌ک له‌و راپۆرت‌و هه‌وااڵنه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزب ،یان خوێنه‌رانی ئه‌م رۆژنامه‌ی ه ب ه راگه‌یه‌نه‌کانی حیزب ده‌گه‌ن له‌م الپه‌ڕه‌یه‌دا باڵو‌بکاته‌وه. داوا ل ه خوێنه‌ران ده‌که‌ین لهگهڵ راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کانیان‌دا وێنه‌ی پێوه‌ندیدار ب ه بابه‌ته‌که‌ش بنێرن.
پێوەندیی نیوان مانگی موحەڕرەم و نرخی خواردنەوە ئەلکۆڵییەکان لە کوردستان
پەالماری هێزی ئینتیزامی بۆ سەر کۆڵبەران لە ناوچەی بانە ڕۆژی 1393/8/8هێزی ئینتیزامی لە پاسگای ماڵەدۆم ،هێرش دەکەنە سەر کۆڵبەرانی چەمی شابەددین .کۆڵبەران بە دەستی بەتاڵ بەرەنگاری چەکدارەکانی ڕێژیم دەبنەوە .لە ئاکامی هێرش و لێدانی هێزی ئینتیزامی‌دا چەند کەس لە کۆڵبەران بریندار دەبن .یەکێک لە بریندارەکان کە بە توندی بریندار بووە و چەند ددانی شکاوە ،ناوی حەسەن محەممەدە .ناوبراو کاری کۆڵبەری دەکا و خەڵکی پیاوێنە. قەاڵتەڕەشی لە ناوچەی بانەوە
کردنەوەی کافی نێت بە مەرجی جاسووسی کردن! لەم ڕۆژانە دا ،هێزی ئینتیزامی یەکێک لە کافی نێتەکانی پیرانشاری پۆلمپ کرد( داخست) .خاوەن کافینێتەکە چووبووە ئیدارە هەتا ئیجازەی کردنەوەی کافەکەی وەربگرێ .پێیان گوتبوو ئەگەر ئامادەی ببی بە موخبیر(سیخوڕ)ی ئێمە ،ئەوە ئیجازەت پێدەدەین کافی نێتەکەت بکەیەوە ،ئەگینا ئیجازە بێ ئیجازە. وەفا لە پیرانشارەوە
تابووتی 40کوژراو لە سنووری حاجی عومەرانەوە هاتەوە بۆ ئێران دوێنێ 1393/8/8قوتابیان و مامۆستایانی قوتابخانەکانی پیرانشاریان بردبووە پێشوازیی 40تەرم کە لە سنووری حاجی عومەرانەوە هێنرانەوە بۆ ئێران .گوایە ئەوانە ،ئێسکوپڕوسکی 40کوژراوی بێناونیشانی شەڕی داسەپاوی ئێران و عێراق بوون .بەاڵم خەڵک گومانیان هەیە کە ئەوانە کوژراوەکانی شەڕی ئێران و عێراق بووبن و پێیان وایە ئەوانە تەرمی ئەو پاسدارانەی ڕیژیمن کە لە عێراق و سووریە لە شەڕی داعش و بەرگری لە دەسەاڵتی شیعەمەزهەبی ئەو دوو واڵتەدا کوژراون. پیرانشار ،لە کانی زەردەوە
تااڵوی کانیبەرازان پڕ بووە لە باڵندەی کۆچەری سێ چوار ڕۆژێکە تااڵوی کانیبەرازان و قۆپیی باباعەلی پڕ بووە لە باڵندەی کۆچەری و خەڵکێکی زۆر بۆ دیتنیان دەچنە ئەو تااڵوانە .لە شەبەکەی 1و2ی دەنگ و ڕەنگییش(لە تارانەوە) بۆ فیلمهەڵگرتنەوە لەو باڵندانە هاتبوون .خەڵک لە شارەکانی تەورێز و ورمێوە بۆ دیتنی ئەو تااڵوانە دێن .ئیدارەی ژینگەپارێزیی مەهابادیش بە توندی پارێزگاری لەو تااڵوانە دەکا تا ڕاوچێیەکان نەتوانن بە هاسانی ڕاوی باڵندەکان بکەن. ژاکاو لە مەهابادەوە
هەوا ڵو
هەموو ساڵێ لە گەڵ هاتنی مانگی موحەڕرەم ،نرخی خواردنەوەی ئەلکۆلی لە شارەکانی کوردستان دەگاتە نزمترین پلە .لە مانگەکانی دیکە دا زۆربەی هەرە زۆری ئەو خواردنەوە ئەلکۆلییانەی هاوردەی کوردستان دەکرێن ،بە شێوەی قاچاغ بۆ شارەکانی تاران و تەورێز و ورمێ و هتد دەنێردرێ و ئەمە دەبێتە هۆی ئەوە کە لە نێوخۆی کوردستان دا نرخی ئەم جۆرە خواردنەوەیە زۆر بچتە سەر .بەاڵم لە مانگی موحەڕرەمدا ،خواردنەوەی ئەلکۆڵی بۆ ئەم شارانە ڕەوانە ناکرێ و هەر ئەمە وا دەکا نرخەکەی دابەزێ .هێندێک کەسیش ئەم هەلە دەقۆزنەوە و لە مانگی موحەڕرەم دا بە میلیۆنان تمەن تەرخان دەکەن بۆ کڕینی مەشرووبی هەرزان بۆ ئەوەی لە دوای موحەڕرەم بە نرخێکی گران بیفرۆشنەوە و بەم جۆرە قازانجیکی زۆر بە دەست بێنن. مام نەبەز لە مەهابادەوە
برای بەندییەکی سیاسیی کورد بە هۆی لیدانی کارەبا گیانی لە دەست دا ڕۆژی ٢٢ی ڕەزبەر ،موزەففەر ئیمامی برای بەندکراوی سیاسیی کورد ،عومەری ئیمامی ،تەمەن ٤٩ساڵ ،خاوەن ژن ومنداڵ ،لە شاری جوانڕۆ ،لە کاتی دروستکردنی خانوو دا بە هۆی لیدانی بەرقی فشار قەوی ،گیانی لە دەست دا. عومەری ئیمامی ،بەندیی سیاسیی کورد و تێکۆشەری حیزبی دیموکرات ،ماوەی ١٩ساڵە لە گەڵ کۆمەڵێک لە هاوڕێیانی دیکە لە بەندیخانە دان .زۆربەی ئەم سااڵنەشیان لە دوورترین بەندیخانەکانی ئێران دا تێپەڕ کردوە .ئەم دوو برایە باوکێکی پیریان هەیە کە ڕووناکیی چاوێکی لە دەست داوە و موزەففەر لە راستیدا تەنیا یارمەتیدەری ئەو باوکە پیرە بوو. ڕزگار لە پاوەوە
کوژرانی کۆڵبەرێکی دیکە بەگوللەی هێزەکانی ڕێژیم دوێشەو٢٤ی رەزبەر،هیزەکانی ڕێژیم لە مەرزی بانەو نزیک حوجرەی فەقێیان(مەرزی حەوتاش) ،الوێکی کۆڵبەریان بە ناوی سەروان شێخ لەتیف ،خەڵکی قامیشەی سیانەزار سەر بە ناوچەی سەقزیان بە ١١فیشەک کوشت. ئاکۆ ساوان لە سەقزەوە
تاوانێکی قێزەوەن بەرامبەر ژنێک ڕۆژی ١ی خەزەڵوەر لە شاری بانە ژنێک بە ناوی گواڵڵە کچی حەسەنی پوورخاتوون بە شێوەیەکی زۆر دڕندانە گیانی لێ ئەستێندرا .بکوژی ئەو ژنە کە دەگوترێ مێردەکەی بووە ،لە پێشدا سەر و القی دەشکێنێ ،مەمکی دەبڕێ و چاوی دەردێنێ و دوایە گیانی لێ دەستێنێ .بە گوێرەی زانیارییەکان ،بنەماڵەی بکوژەکە ،سەر بە ڕێکخراوە ئیسالمییە توندڕەوەکانن و ئەم تاوانەش لە ژێر کاریگەریی تەبلیغات و هاندانی ئەو ڕێکخراوانە دا ئەنجام دراوە. قەاڵتەڕەشی لە بانەوە
راپۆرت
به‌ڕێوه‌چوونی کۆنفڕانسی سااڵنه‌ی الیەنە سیاسییەکانی هەر چوار پارچەی کوردستان لە بریتانیا
الیــەنــە سیاسییەکانی هــەر چــوار پارچەی کــوردســتــان لــە بریتانیا ،کۆنفڕانسی سااڵنەی خۆیان پێک هێنا. کۆنفڕانسی سااڵنەی حیزبە کوردستانییەکانی بریتانیا ڕۆژی یەکشەممە 4 ،ی خ ـه‌زه‌ڵــوه‌ر بە ئامادە بوونی نوێنەری زۆربەی حیزب‌وڕێکخراوە سیاسییەکانی هــەر چــوار پارچەی کوردستان، بەڕێوە چوو. مەبەست لەو کۆنفڕانسە ،نوێژەن کردنەوەو هەڵبژاردنی دەستەیەکی نوێ بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری کورد لە بریتانیا گەیاندنی ده‌نگ‌و داوای ڕەوای کورد بە حکومەت‌و کاربەدەستانی بریتانیا ڕاگه‌یه‌ندراوه. کۆنفڕانسه‌ک ه بە ڕاگرتنی خولەکێک بێدەنگی بۆ ڕێزگرتن لە گیانی پاکی شەهیدانی کوردستان دەستی پێکردو پاشان ئێحسان قــادر له‌باره‌ی چۆنیەتیی بــەڕێــوەچــوونــی کــاروبــارەکــانــی ئەو کومیتەیە لــە دەورەی پــێــشــووداو ووردەکـــاری دانــیــشــت ـن‌و پــێــوەنــدیــیــەکــان لــەگــەڵ حــکــومــەت‌و دەسەاڵتدارانی بریتانیا قسه‌ی کرد. ل ـه بــڕگـه‌یـه‌کــی دیــک ـه‌ی کـــاری کــۆنــفــڕانـس‌دا سێ کــەس وەک ســەرۆکــی دەورەیـــی کومیتەی هاوکاریی حیزبە کوردستانییەکان دەستنیشان کران ک ه بریتی بوون له :فوئاد جەماڵ سەالم، نوێنەری بزووتنەوەی گــۆڕان ،مەولوود سوارە، نوێنەری حیزبی دیموکراتی کوردستان‌و عەزیز عوسمان ل ه یەکیه‌تیی کوردستانی سووریه .ئەو سێ نوێنه‌ر ه بۆ ماوەی چوار مانگ سەرپه‌رشتی کاروچاالکییەکان دەکەن. لە بەشێکی دیکەی ئەو کۆنفڕانسە دا چەند بڕیارێکی گرینگ بۆ باشتر بەڕێوەچوونی کارەکان
پەسند کران ک ه بریتی بوون ل ه -١بۆ باشتر کردنی باری دارایــی کومیتەی هـــاوکـــاری ،دەبـــێ هــەمــو الیــەنــەکــانــی بــەشــدار، هاریکاری دارایی ئەو کومیتەیە بکەن. -٢بڕیار درا کە سەرجەم ئەو بەڵگەنامە و دێکۆمێنتانەی کە لە ڕابردوو دا ئارشیف کراون، کۆبکرێنەوە و لە داهاتوویەکی نزیک دا بکرێنە کتێب و نامیلکە. شــایــانــی بــاس ـه زۆربـــــەی هــێــزە سیاسییە گــەورەکــانــی هــەرچــوارپــارچــەی کوردستان لەو کۆنفرانسەدا نوێنه‌ریان بەشداربوون ک ه بریتی بوون له: بزوتنەوەی گۆڕانیەکێتی نیشتیمانی کوردستان پارتی دیموکراتی کوردستان یەکگرتوی ئیسالمی کوردستان کۆمەڵی ئیسالمی کوردستان حیزبی سۆشیالیستی کوردستان حیزبی دیموکراتی کوردستان حیزبی دیموکرانی کوردسانی ئێران کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستانیئێران یەکێتی کوردستانی -سوریا پــارتــی سۆسیالیست دیــمــوکــراتــیکوردستانی باکور حیزبی دیموکراتی پێشرەوی کــوردیسوریا پارتی دیموکراتی کورد لە سوریا -یەکیەتی دێموکراتی کورد لە سوریا
به‌ڕێوه‌چوونی سیمینارێک بۆ باس له‌سه‌ر «شێرپه‌نجه‌ی مه‌مک» یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکڕاتی کوردستان ب ه سه‌رنجدان ب ه زۆربوونی شێرپه‌نجه‌ی مه‌مک ل ه نێو ژنان‌و مه‌ترسیی ئه‌و په‌تای ه له‌سه‌ر ساڵمه‌تیی ژنان سمینارێکی بۆ ئه‌ندامه‌کانی پێک هێنا. یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان ڕۆژی دوشه‌مم ه 5خه‌زه‌لوه‌ر ب ه هاوکاریی سه‌نته‌ری «په‌نا» سیمینارێکی ل ه ژێر ناوی پێویستیی وریابوون ل ه شێرپه‌نجه‌ی مه‌مک ب ه به‌شداریی ده‌یان که‌س ل ه ئه‌ندامانی ئه‌و رێکخراوه‌ی ه بۆ خاتوو گواڵڵ ه پشده‌ری پێک هێنا. خاتوو گواڵڵ ه پــشــده‌ری وێــرای ناساندنی سه‌نته‌ری «په‌نا» وه‌ک به‌رێوه‌به‌ری ئه‌م سه‌نته‌ره ،ئه‌زمونی تاڵی خۆی له‌سه‌ره‌تاو چۆنیه‌تیی توشبوون ب ه نه‌خۆشیی شێرپه‌نجه‌ی مه‌مک‌و به‌ربه‌ره‌کانی له‌گه‌لی‌‌و دواتر رزگاربوون له چنگ ئه‌و نه‌خۆشیی ه باس کرد .پشده‌ری پاشان باسی ئه‌وه‌ی کرد ک ه چۆن سه‌نته‌ری په‌نا له‌وپێوه‌ندییه‌دا خزمه‌تی زیاتری ب ه ژنانی کورد کردوه. ئه‌و ل ه به‌شێکی دیکه‌ی قسهکانیدا کۆمه‌ڵێک هۆکاری ی وه‌ک خواردنی درێژه‌خایه‌نی توشبوون به‌و نه‌خوشییه ده‌رمانی جوری هۆرمۆنی ،شیرنه‌دان ب ه کورپ ه ل ه رێگای سروشتیی خست ه به‌ر باس‌و گوتیشی ئه‌گه‌رچی ئه‌وان ه ته‌نیا هۆکارێکی سه‌ره‌کیی بۆ تووشبوون به‌م نه‌خۆشیی ه نیین، به‌اڵم ئه‌م فاکتورانه ده‌بێ له به‌رچاو بگیردرێن. رۆژی شه‌ممه، ١ی
گواڵڵ ه پشده‌ری گوتی ژنان ک ه هه‌ست ب ه نیشانه‌کانی ئه‌م نه‌خۆشی ه ده‌که‌ن ده‌بێ زۆر خێرا بچن ه الی پزیشکی شاره‌زاو چاره‌سه‌ری ده‌رمانی نه‌خۆشییه‌که‌یان بکه‌ن‌و ل ه ته‌مه‌نی سه‌روو 20ساڵ حه‌تمه‌ن مامۆگرافی بکه‌ن .ئه‌و ل ه به‌شی کۆتایی باسه‌که‌ی‌دا ده‌رمان‌و شێوازه‌کانی پێشگرتن له‌م نه‌خۆشییه‌ی وه‌ک پشکنینی مانگانه‌ی مه‌مک ب ه ده‌ستی خودی ژنان ،ماموگرافی و «ام ار ای» روون کرده‌وه. له کۆتاییی باسه‌که‌ی خاتوو گواڵڵه‌دا شایانی باس ه به‌شداربووانی کۆبوونه‌وه‌ک ه تێبینی‌و پرسیاره‌کانی خۆیان ئــاراســتـه‌ی کۆرگێڕ کــرد کــه دواتـ ـ ر ل ـه‌الیــان کــۆرگــێــڕه‌و ه وه‌اڵمیان درایه‌وه.
یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان ل ه نۆورێژ لە ڤێستیواڵی نەتەوە جیاوازەکان‌دا بەشداریی کرد
نــوامــبــری ٢٠١٤ی زایــیــنــی ،ل ـ ه شـــاری لیلله‌سترۆم ل ه پارێزگای ئاكه‌شهوس ب ه به‌شداریی به‌شێكی زۆر ل ه نه‌ته‌و ه پارێزگایه فێستیواڵێکی جۆراوجۆره‌كانی نیشته‌جێ له‌م کولتووری به‌رێوه‌چوو. له‌و فستیڤاڵه‌دا که ههموو ساڵێ ب ه به‌شداریی نه‌ته‌و ه جۆراوجۆره‌کانی نیشته‌جێ ل ه پارێزگای ئاكه‌شهووس ل ه واڵتــی نۆروێژ به‌رێوه‌ده‌چێ ،ههر نه‌ته‌وه‌یه‌ک بۆ پێناس ه کردنی خۆی ب ه نۆروێژییه‌کان‌‌و ئه‌و که‌سانه‌ی سه‌ردانی ئەو شوێنە ده‌ک ـه‌ن ستاندێک داده‌نــێ‌و له‌و ستانده‌دا ئه‌و که‌ره‌سی ه خۆماڵیی ه باوانه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌یان‌ل ه شوێنی تایبه‌تی خۆیان داده‌نێن‌و لهگهڵ میوانانی پرۆگرامه‌ك ه سه‌باره‌ت ب ه کولتوورو داب‌و نه‌ریتی خۆیان بیرورا ده‌گۆرنه‌وه. ئه‌مساڵیش ه ـه‌روه‌ک سااڵنی پێشوو یه‌كیه‌تیی ژنانی ن ب ه به‌شداریی بەشێکی بەرچاو دێموكراتی كوردستا
لە ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان به‌شدارییان له‌و فستیڤاڵه‌دا كردو ب ه رازاندنه‌وه‌ی ستاندی تایبه‌ت ب ه کــوردانــی رۆژهــه‌اڵت و سازكردنی خــواردنــی خۆماڵی و هـه‌روه‌هــا پێشاندانی جلوبه‌رگی كــوردی به‌شدارییان له فستیڤاڵه‌که‌‌دا كرد.
2
١٥ی خەزەڵوەری ١٣٩٣
هەواڵ‌و راپۆرت
٦ی نوامربی ٢٠١٤
سه‌ردانی دوو شاندی الیەنە سیاسییەکانی رۆژاوای کوردستان ل ه ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان دوو شاندی پێکهاتوو لە حیزب‌و الی ــەن ــە ســیــاســیــیــەکــان رۆژاوای کــوردســتــان ،س ــەردان ــی دەفــتــەری ســیــاســیــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کـــوردســـتـــان‌یـــان کـــــردو مــزگــێــنــی رێکەوتنی نێوان خۆیان گەیاندە ئەم حیزبە رۆژی یەکشەممە ،رێکەوتی ٤ی خەزەڵوەر دوو شاندی «ئەنجومەنی نیشتمانیی ک ــورد لــە ســووریــە»و «تـــەڤ دەم» کــە لــە ١٦حــیــزب‌و رێ ــک ــخ ــراوی ســیــاســیــی رۆژاوای کــوردســتــان پێکهاتوون ،ســەردانــی سەردانی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستانیان کردو لە الیەن هەیئەتێکی رێبەریی حیزبەوە بــە ســەرپــەرەســتــیــی ک ــاک مستەفا مــــەولــــوودی ،جــێــگــری سکرتێری حیزبەوە پێشوازییان لێکرا. لە سەرتای ئەم دیدارەدا هەیئەتی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان وێـــــڕای بــەخــێــرهــێــنــانــی هــــەردوو ش ــان ــدی رۆژاوای ک ــوردس ــت ــان، هەڵویست‌و روانگه‌و سیاسەتەکانی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــانــی لە پێوەندی لە گــەڵ ڕووداوەکــانــی رۆژاوای کــوردســتــان وەبــیــر هەر دوو هەیئەتی میوان هێنایەوەو هەر لــەم پێوەندییەدا هەیئەتی حیزبی دێموکراتی کوردستان ڕایگەیاند کە حیزبی دێموکرات بە چاوی ڕێزەوە دەڕوانێتە خۆڕاگریی تێکۆشەرانی کورد لە کوبانی‌و بەرخودانی ژنان‌و پیاوان لە رۆژاوای کوردستان دژ بە تێروریستان‌و هێرشبەرانی داعش
بەرز دەنرخێنێ. هــەر لــەم پێوەندییەدا هەیئەتی حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ جارێکی دیکە ئامادەیی ئەم حیزبەی بــۆ یــارمــەتــیــدانــی پــرســی کـــورد لە رۆژاوای ک ــوردس ــت ــان دووپــــات کــردەوەو هیوای خواست کە گەلی کـــورد ل ــەم بــەشــەی کــوردســتــان‌دا بتوانێ بە ئامانجەکانی بگا. لە درێژەی ئەم دیدارەدا هەردوو وەڤــــدی ئــەنــجــومــەنــی نیشتمانیی ک ــورد لــە ســووریــەو «ت ــەڤ دەم» وێـــڕای بــەرزنــرخــانــدنــی هەڵوێستە نیشتمانییەکانی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان ڕایانگەیاند کــە ئــەوان بــۆ دوو ئامانج ســەردانــی حیزبی دێــمــوکــراتــی کوردستانیان کــردوە ک ـه یـه‌کـه‌مــیــان گــەیــانــدنــی مزگێنیی رێکەوتنی نــێــوان ســەرجــەم هێزو الیەنەکانی رۆژاوای کوردستان بە حیزبی دێموکراتی کوردستان ،وەک حیزبێکی لــە مێژینەی شوێندانەر لــە گــۆڕەپــانــی سیاسی لــە ئــێــران و رۆژهەاڵتی کوردستانه‌و؛ مه‌به‌ستی دووهه‌میش داواکــاریــی پشتیوانیی
سیاسی‌و مەعنەویی زیاتری حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان لــە دۆزی کورد لە رۆژاوای کوردستانه. لەم پێوەندییە دا هەردوو هەیئەتی کورد لە رۆژاوای کوردستان داوایان لــە حیزبی دێموکراتی کوردستان کــــرد کـــە لـــە ڕێـــگـــای خ ــۆی ــان ــەوە مزگێنیی ڕێکەوتنی هێزو الیەنەکانی رۆژئاوای کوردستان بە گەلی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان بگەیەنن. لە کۆتایی ئەم دیدارەدا هەیئەتی حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ جارێکی دیــکــە پشتیوانیی حیزبی دێموکراتی لە پرسی ڕەوای گەلی کــــورد ل ــە رۆژاوای کــوردســتــان راگــــەیــــانــــدو وێــــــڕای دەرب ــڕی ــن ــی خــۆشــحــالــی خـــۆی ل ــە رێــکــەوتــنــی نێوان هێزەکانی ئەم بەشە لە خاکی نیشتمان ،پێداگریی لە سەر پێویستیی هه‌میشه‌یی یەکریزی‌و هەماهەنگیی زیاتری نێوان الیەنە سیاسییەکان کـــردوەو هــیــوای دەستەبەربوونی مــاف‌و ئازادییەکانی گەلی کــورد لە رۆژاوای کوردستانی بۆ خواستن.
بەڕێوەچوونی كۆبوونەوەیەک ب ه بۆنه‌ی كۆتایی دەورەیه‌کی سیاسیی كادر کۆمیسیۆنی لــێــکــۆڵــیــنــەوەو فــێــرکــردنــی حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان بــەبــۆنــەی کــۆتــایــی هاتنی دەورەیەکی سیاسیی کادر كۆبوونەوەیەكی پێک هێنا. لــەو کــۆبــوونــەوەیــەدا کە ڕۆژی 1ی خــەزەڵــوەرو بەبەشداریی بەشدارانی ئەو دەورەیە بەڕێوەچوو، کاک كەماڵ كەریمی ،ئەندامی دەفتەری سیاسی‌و بەرپرسی كومیسیونی ئاموزش چەند سەرنجێکی خۆی لەسەر ئەو دەورە ئاموزشییەی کادر خستە بەرباس‌و بە ئاماژە بە بەتاڵبوونی كورسیی شەهید هەژار قاسمی کە یەکێک لە بەشدارانی ئەو دەورەیە بوو ،یادو بیرەوەریی ئەو شەهیدە سەربەرزەی بەرز ڕاگرت. لە بەشێكی دیكەی كۆبوونەوەكەدا کاک حەسەن شێخانی ،جێگری كومیسیۆنی ئامووزش‌و بەڕێوەبەری
دەورەکە ڕاپۆرتێکی لەسەر ئاکامی كارو چاالكییەكانی ئەو دەورەیە دایەوەو کەسانی سەرکەوتووی دەورەکەی بە بەشداران ناساند. شایانی باسە لــەالیــەن کۆمیسیۆنی ئاموزشەوە کەسانی سەرکەوتووی دەورەکە خەاڵت کران.
درێژەی :دەوڵەتانی جیهان پێویستە پەیامی پشتیوانیی جیهانی بۆ کۆبانی ببیسن ڕێپێوان‌و خۆپێشاندانەکانی ئەم دوایانەی خەڵک لــە بــاکــوور ،ڕۆژهــــەاڵت و بــاشــووری کوردستان بـــە پــســتــیــوانــیــی خـــۆڕاگـــریـــی کــۆبــانــی و ،وەک ناڕەزایەتیدەربڕین لە بێهەڵوێستی و کەمتەرخەمیی هاوپەیمانیی دژە داع ــش ،بــە خۆشییەوە لــە سەر هەڵوێستی واڵتانی پیوەندیدار ،کاریگەر بوو و ،بۆ خۆڕاگریی کۆبانیش ،دەسکەوتی خۆی هەبوو.هێرشی هــەوایــی فــڕۆکــەکــانــی هاوپەیمانان بــۆ سەربنکە‌و سەنگەرەکانی چەکدارەکانی داعش لە دەوروبــەری کۆبانی‌و هاوکاریی ئەمریکا لە گەیاندنی یارمەتییەکانی هەرێمی کوردستان بە شەڕڤانانی کورد لەو شارە و، ڕێگەپیدانی تورکیە بە چوونی هێزی پێشمەرگە بە هانای خوشک و براکانیان لە کۆبانی ،بەشێک لەو دەسکەوتانە بوون.ئه‌مانه له الیه‌ک و له الیه‌کی دیکه‌وه، بڕیاری مێژوویی سه‌رۆکایه‌تیی هه‌رێم و پارلمانی کوردستان بۆ ڕه‌وانـه‌کــردنــی هێزی پێشمه‌رگ ه به مه‌به‌ستی پشتیوانی له کۆبانی ،ڕه‌هه‌ندێکی ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تییان به‌م خۆڕاگرییه داوه .به‌اڵم سه‌ره‌ڕای هه‌مووی ئه‌مانه‌ش وەک دەبینین هیرش و گەمارۆی داعش بۆ سەر کۆبانی هەر وا درێژەی هەیە .ڕێگای گەیاندنی یارمەتی بە کۆبانی هەر وا سنووردار‌و پڕ کێشەو کەند‌و کۆسپە .ئەگەری داگیرکرانی کۆبانی لە الیەن چەکدارەکانی داعش‌و مەترسیی کوشتاری بە
کۆمەڵی خەڵکی ئاوارەبووی ئەو شارە،هەر لە جێی خۆیەتی. حــیــزبــی دیــمــوکــراتــی ک ــوردس ــت ــان ،بــەرامــبــەر پشتیوانیی جیهانی لــە خــۆڕاگــریــی کــۆبــانــی ،ئەو پــەڕی سوپاس و پێزانینی هەیە‌و هیوای وایــە ئەم هاوپێوەندییە جیهانییە ،گوشارێکی وا بخاتە سەر واڵتانی هاوپەیمان،کە لەمە زیاتر خەڵکی خۆراوای کوردستان پشتگوێ نەخەن‌و لە شەڕ لە گەڵ داعش دا چی دیکە بە تەنیایان نەهێڵنەوە .خەڵکی ڕۆژاوای کوردستانیش مافی بێ ئەم ال و ئەوالی خۆیانە لە سێبەری پشتیوانی و هاوکاریی نیودەوڵەتیدا ،ئاشتی‌و ئاسایش‌و ئازادییان هەبێ .ئەوانیش وەک خوشک و براکانیان لە باشووری کوردستان ،پیویستە لەشەڕ لە گەڵ دوژمنێک دا کە کۆمەڵگەی جیهانی بە دوژمنی خۆی دەزانێ ،هەست بە پشتیوانیی دەوڵەتانی جیهان بکەن. حیزبی دیموکراتی کوردستان دەفتەری سیاسی ١ی نڤامبری٢٠١٤ ١٠ی خەزەلوەری١٣٩٣
ژماره٦٤٣ :
رۆژنامەی
به‌شداریی نوێنه‌ری حدک له هه‌ولێر ل ه کۆبوونه‌وه‌ی حیزب ه کوردستانییه‌کان لهگهڵ شاندی ڕۆژئاوادا نوێنه‌ری حیزبی دێموکراتی کوردستان له هه‌ولێر به‌شداریی لـــــه کــــــۆبــــــوونــــــه‌وه‌ی حــیــزبــه کوردستانییه‌کان لهگهڵ شاندی حــیــزب‌و الیــه‌نــه سیاسییه‌کانی ڕۆژئاوادا کرد. رۆژی دووشـــه‌مـــمـــه5 ،ی خـــه‌زه‌ڵـــوه‌ر ئیبراهیم زێــوه‌یــی، نــوێــنــه‌ری حــیــزبــی دێــمــۆکــراتــی کوردستان له هه‌ولێر له باره‌گای م ـه‌کــت ـه‌بــی ســیــاســی یـه‌کــیـه‌تــیــی نه‌ته‌وه‌یی دێمۆکراتی کوردستان ده‌گــــه‌ڵ نــوێــن ـه‌رانــی حیزبه‌کانی کــوردســتــانــی بــۆ پــشــتــیــوانــی له رۆژاوای کوردستان ،پێشوازییان لــه شــانــدێــکــی بــــااڵی رۆژاوای کوردستان کرد. شــایــانــی بــاس ـه لــه درێــــژه‌ی ئه‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا پرسی کورد به گشتی له ههموو به‌شه‌کانی کوردستان له نێوان نوێنه‌رانی حــیــزبــه ســیــاســیــیــه‌کــانــی هــه‌ر چوارپارجه‌ی کوردستان که له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا به‌شدار بوون هاته به‌ر باس‌و ئاڵوگۆڕی بیروڕایان له‌سه‌ر کرا. هه‌روه‌ها ڕۆژی چوارشه‌ممه، 7ی خ ـه‌زه‌ڵــوه‌ری 93شاندێکی نوێنه‌رانی حیزبه کوردستانییه‌کان بـــۆ پــشــتــیــوانــی لـــە رۆژاوای کوردستان س ـه‌ردانــی سه‌رۆکی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستانی کـــرد و پــێــک ـه‌وه ســـه‌بـــاره‌ت به بارودۆخی رۆژاوای کوردستان‌و چـــه‌نـــد پــرســێــکــی نـــه‌تـــه‌وه‌یـــی‌و نیشتمانی ئاڵوگۆڕی بیروڕایان کرد . نــــێــــچــــیــــروان بــــــارزانــــــی، ســه‌رۆک ــی حــکــوم ـه‌تــی هـه‌رێــمــی کوردستانیش ده‌ستخۆشی له‌م هــه‌وڵــه‌ی نــوێــن ـه‌رای ـه‌تــی حیزبه
کوردستانییه‌کان ک ــردو گوتی: کارو خه‌باتی ئێوه وه‌کوو حیزب ه کوردستانییه‌کان جێگه‌ی رێزو دڵخۆشی‌یه‌و ئێمه وه‌ک حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان پشتیوانیتان لێ ده‌که‌ین. ئیبراهیم زێــوه‌یــی ،نوێنه‌ری حیزبی دێــمــۆکــراتــی کوردستان ده‌گـــه‌ڵ نــوێــنـه‌رانــی پارچه‌کانی دیکه و نه‌ته‌وه‌کانی دانیشتووی ه ـه‌رێــمــی کــوردســتــان تێبینی‌و ســەرنـج‌و پێشنیارەکانی خۆیان هێنایه به‌ر باس . نوێنه‌ری حیزب له‌و پێوه‌ندییه دا ،هاوخه‌باتی و هاوسه‌نگه‌ری پــارچــه‌کــانــی دیــکــەو بـه‌تــایــبـه‌ت ڕۆژهـــه‌اڵت‌و بــاشــووری له کاته س ـه‌خــت ـه‌کــان‌دا وه‌بــیــر سـه‌رۆکــی حــکــوم ـه‌تــی هــه‌رێــم هــێــنــای ـه‌وه‌و ئاماژه‌ی به هه‌ڵوێستی نه‌ته‌وه‌یی‌و فیداکارانه‌ی حیزبی دێمۆکرات‌و هێزه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ـه پێناو جێگیرکردنی زیــاتــری حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان
کـــــردو گــوتــیــشــی کـــه خ ـه‌ڵــکــی رۆژهـــه‌اڵت‌و هێزه‌سیاسییه‌کانی چاوه‌روانی زیاتریان له حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به تایبه‌ت له بواری کاروباری خزمه‌تگوزاری و ئینسانی هه‌یه . هــــــەروەهــــــا ڕۆژی ١٠ی خــــەزەڵــــوەر ن ــوێ ــن ــەری حــیــزب لــە هــەولــێــر بــەشــداریــی ک ــرد لە کۆبوونەوەی نوێنەرایەتی حیزب‌و الیەنە سیاسییەکانی کوردستان لەگەڵ «کۆمەڵەیا شێخ سەعید» کرد .نوێنەری حیزبەکان بە گشتی لــەســەر درێــژەدانــی ئــەو ڕەوتــی یــەکــڕیــزی کــــوردان پێداگرییان کردەوەو هیوایان خواست هەوڵ‌و تێکۆشانی یەکگرتووانەی زیاتر لــە پــێــنــاو بــەســتــرانــی کــۆنــگــرەی نەتەوەیی ،وەگەڕ بخرێ.
چاوپێکەوتنی کۆمیتەی ئۆستفۆڵدی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لەگەڵ کومیتەی ئەنجوومەنی نیشتمانیی کوردی سووریە هەیئەتێکی کۆمیتەی ئۆستفۆڵدی حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی کــوردســتــان ل ــەگ ــەڵ کــومــیــتــەی ئــەنــجــوومــەنــی نیشتمانیی کــــوردی ســووریــە لە نۆڕوێژ کۆبوونەوە رۆژی یــەکــشــەمــمــە 11 ،ی خـــەزەڵـــوەر هــەیــئــەتــێــکــی کۆمیتە نـــاوچـــەی ئــۆســتــفــۆڵــدی حــیــزبــی دێـ ــمـ ــوکـ ــڕاتـ ــی کــــوردســــتــــان بــە ســەرپــەرســتــیــی حــەســەن خەمبار لــەگــەڵ ئــەنــجــومــەنــی نیشتیمانی کوردی رۆژئاوا ـ کۆمیتەی نۆروێژ بە سەرپەرستیی مەحموود برۆ، بەرپرسی ئەنجوومەنی نیشتمانی کورد کۆبوونەوە. لـــەو کـــۆبـــوونـــەوەیـــەدا ک ــە بە خانەخوێیەتیی کۆمیتەی ئۆستفۆڵدی حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی کــوردســتــان بـــەڕێـــوەچـــوو ،س ــەرەت ــا حــەســەن غەمبار ،بەرپرسی کومیتە ناوچەی ئۆستفۆڵدی حیزب لە نۆروێژ وێرای بە خێرهێنانی وەڤدی ئەنجوومەنی نیشتمانی کورد لە سوریە باسێکی لــە س ــەر وەزعــیــەتــی رۆژهــەاڵتــی کــــوردســــتــــان‌و ســیــاســەتــەکــانــی کۆماری ئیسالمی بە دژی کوردی رۆژه ــەاڵت پێشکەش کــرد .ئــەو لە درێــــژەی قسەکانیدا خۆشحاڵیی خۆی لە بابەت رێککەوتنی تەڤدەم‌و ئەنجوومەنی نیشتمانی کــوردی لە
سووریە دەربری. دواتـــر محموود بــرۆ باسێکی کورتی لە سەر حیزبی دێموکراتی کوردستان‌و رۆڵی ئەو حیزبەی لە بزوتنەوەی سیاسیی کــورددا باس کرد. ئـــــەو حـــیـــزبـــی دێـــمـــوکـــراتـــی کــــوردســــتــــانــــی وەک یـــەکـــەم قوتابخانەی کــوردایــەتـی‌و پێشەوا قازی محەممەدیشی وەک رێبەری نەتەوەیی کوردو دامەزرێنەری ئەو قوتابخانەیە ناو بردو گوتی رێبازی حیزبی دێموکرات ڕێبازی راستی کوردایەتی‌و نیشتمانپەروەرییە. م ــح ــم ــوود بــــرۆ لـــە درێـــــژەی قسەکانیدا باسی پێوەندی گەرمی خۆیانی لە گەڵ حیزبی دێموکرات‌و
کەسایەتیە ناسراوەکانی نێو حیزب ک ــردو رۆڵ ــی حــیــزب و ئــەوانــی لە خەباتی نەتەوایەتی کورد دا بەرز نرخاند .لە بەشێکی دیکەی قسەکانی دا ئــاواتــەخــواز بــوو کــە لــە نێوان حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان‌و ئــەنــجــومــەنــی نیشتمانیی ک ــوردی رۆژئاوا ،لە نۆروێژ پڕۆژە بۆ کاری هاوبەش دابنرێ‌و دواتــر هەریەک لــە بــەشــدارانــی ئــەو کۆبوونەوەیە تێروانین‌و بۆچوونی خۆیان لە سەر دەســتــووری کــاری کۆبوونەوەکە هێنایە بەرباس.
کۆمارییەکان هەڵبژاردنەکانی کۆنگرەیان بردەوە لە هەڵبژاردنەکان نیوەی دوو ساڵی کۆنگرەی ئەمریکادا کۆمارییەکان توانیان زۆرینەی کورسییەکانی ئەنجومەنی پیران(سێنا) بەدەست بهێنن‌و بەمەش لە هەردوو ئەنجومەنەکەی کۆنگرەدا زۆرینە دەبن. لەهەڵبژاردنی پێشوودا کۆمارییەکان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا توانیبوویان زۆرینە بن‌و لە هەڵبژاردنەکانی 14ی خه‌زه‌ڵوه‌ر(5ی نوامبر)ی 2014لە سێنا ،ئەنجوومەنی پیران زۆرینەی کورسییەکانیان وەدەست هێناوە. بەپێی لێکدانەوەی کارناسانی سیاسی ئەم ئاکامە دەبێتە
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ‌دا
پێنجشه‌مه 15ی خه‌زه‌ڵوه‌ر 6 _ ١٣٩٣ی نوامرب ٢٠١٤
هەواڵێکی ناخۆش بۆ باراک ئۆباما ،سەرۆک کۆماری ئەمریکا کەسەر بە دیموکراتییەکانە ،چونکە لەم دووساڵەی کۆتایی خولی سەرۆک کۆمارییەکەی‌دا ناتوانێ هیچ بڕیارێک بە بێ ڕەزامەندیی کۆمارییەکان بدا . ژماره 643
www.kurdistanukurd.com
چوونی هێزی پێشمەرگە لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ کۆبانی
هەنگاوێکی مێژوویی ،هەڵگری کۆمەڵێک پەیام و ئاکامی سیاسی و نەتەوەیی گرنگ و هیواخوڵقێن بەیاننامە
په‌سندکرانی پرۆژه یاسای زمانه فه‌رمییه‌کان له هه‌رێمی کوردستان
دەوڵەتانی جیهان پێویستە پەیامی پشتیوانیی جیهانی بۆ کۆبانی ببیسن ئەمڕۆ١ی نڤامبری ،٢٠١٤لە چەندین واڵت ــان ــی جــیــهــان کــــۆڕ‌و کــۆبــوونــەوە‌و ڕێپێوان‌و چاالکیی جۆراوجۆری دیکە بە پشتیوانی لە خۆراگریی کۆبانی بەرامبەر بــە پــەالمــاری لەشکری داعــش ،بەڕێوە دەچێ. دەیان کەسایەتیی بە ناوبانگی جیهانی کە ژمارەیەک لە براوه‌کانی خەاڵتی نۆبێل، ناودارانی بواری زانست و داکۆکیکارانی بــەنــاوبــانــگــی ئــاشــتــی ،ئــــازادی و مافی مــرۆڤ لــە نێویان دا دەبینرێن،ماوەی چەند ڕۆژێکە ١ی نڤامبریان وەک ڕۆژی جیهانیی پشتیوانی لە خۆڕاگریی کۆبانی ناودێر کــردوە .لە مــاوەی جەند ڕۆژی رابــــردوو دا ،بــە ســـەدان بــزووتــنــەوە ، حیزب و ڕێکخراو ،دامــەزراوە و ناوەند و کــۆمــەڵــەی مــەدەنــی پێشوازییان لەم بانگەوازە کردوە. پــشــتــیــوانــیــی کــەســایــەتــیــیــەکــان و ڕێــکــخــراوە نــادەوڵــەتــیــیــەکــانــی جیهان لــە خــۆڕاگــریــی کــۆبــانــی ،لــە راســتــیــدا بە دەنگەوەهاتنی ویژدانی بەشەرییەتە لە ئاست خۆراگرییەکی بێ وێنەی ڕۆڵەکانی نەتەوەیەکی بندەست بەرامبەرهیزێکی تیرۆریستی هــار و دڕنــدە .مرۆڤایەتیی الگــــــر و داواکــــــــــــاری پ ــێ ــش ــک ــەوت ــن، دادپــەروەری ،دیموکراسی و ئازادژیان، ئەمڕۆهاوپێوەندیی خــۆی لــە خەبات‌و خۆڕاگریی شیاوی ئافەرینی بەشێک لــە نــەتــەوەیــەکــی بندەست رادەگــەیــەنــێ کە بە کەمترین کەرەستە و سادەترین چــەک ،بــەاڵم بــە بــاوەڕێــکــی پۆاڵیینەوە، بەرامبەر هێرشی هێزێکی خوێنڕێژ و تاریکیپەرست ،ڕاوەستاوە. بانگەوازی «ه ــەرەوەزی جیهانی لە دژی داعش و بە پشتیوانی لە کۆبانی» هەڵگری ئەو پەیامەیە کە ژنان و پیاوانی بەشدار لە خۆڕاگریی کۆبانی هەر تەنیا بــەرگــری لــە خــۆیــان و شــارەکــەیــان و نیشتمانەکەیان و نەتەوەکەیان ناکەن، ئــەوان بەرگری لە ئینسانییەت دەکــەن، نوێنەرایەتیی ئــیــرادەی ئــەو مرۆڤانە و ئەو هیزانەی جیهان دەکەن کە سەر بۆ وەحشیگەری ،دڕندەیی و دواکەوتوویی، نەوی ناکەن. بۆ الپەڕی ٢
٤
هۆکاری توندوتیژیخوازی سیستمی کۆماری ئیسالمی‌و رێگەکانی بەرەنگاربوونەوەی
٦
مافی مرۆڤ الی ئه‌وان چ بایه‌خێکی هه‌یه؟!
بە فەرمانی سەرۆکی هەرێم و بە پەسندی پارلمانی کوردستان، هێزی پێشمەرگە بۆ یارمەتیدانی شەڕڤانانی کورد گەیشتە کۆبانێ. رۆژی ٢٢ئوکتۆبەر پەرلەمانی کوردستان بڕیاری دا هێزی پێشمەرگە لە هەرێمی کوردستانەوە ،بۆ یارمەتیدانی خۆڕاگریی شەڕڤانانی خۆراوای کوردستان بە ڕێی تورکیادا ،بۆ کۆبانی بنێرێت .چەند ڕۆژ دواتریش هێزێکی ١٥٠کەسیی پێشمەرگە ،بە چەکی قورس‌و کەرەستەی خۆی ،لە نێو پێشوازیو بەڕێکردنی ئاپۆرای گەورە گەورەی خەڵکی شار‌و ناوچەکانی باشوور‌و باکووری کوردستاندا ،گەیشتە کۆبانی .ئەم بڕیارە هەر لەو کاتە دا کە دەنگی ناڕەزایەتیی نەیارانی سوێندخواردووی پرسی ڕەوای کورد لەواڵتانی ناوچەی‌دا بەرز کردەوە ،لە گەڵ پێشوازیو خۆشحاڵیی ڕۆڵەکانی نەتەوەی کورد لە هەموو بەشەکانی کوردستان بەرەوڕوو بووە. دوای ئەوەی فڕۆکە ئەمریکاییەکان لە سەر داوا‌وی سەرۆکایەتیی سیاسیی هەرێم‌و ڕێبەران‌و نوێنەرانی هێزو
الیەنەکانی با شووری کوردستان ،لە هەواوە ،چەک و تەقەمەنی‌و یارمەتیی دەرمانیی هەرێمی کوردستانی ،گەیاندە شەڕڤانانی کورد لە خۆراوای کوردستان ،پارلمانی کوردستان لە هەنگاوێکی مێژوویی‌دا ،بڕیاری دا هێزی پێشمەرگە ڕەوانەی کۆبانی بکات.ئەم بڕیارە ،بەو هۆیەوە کە لە ڕووی سوپایی ،نەتەوەیی و سیاسییە، گرنگی‌و بایەخێکی تایبەتی هەیە ،لە ناوەندە سیاسییەکان‌و میدیاکانی جیهاندا ،کەوتوەتە بەر سەرنج‌و هەڵسەنگاندن .ئەم هەنگاوە، نموونە پڕشنگدارەکانی پێشووی چوونی ڕۆڵەکانی کوردستان لە پارچەیەکەوە بۆ پارچەیەکی دیکە بە مەبەستی هاوکاری و پشتیوانیی پێشمەرگانە وەبیر هێنایەوە و پێداگرتنەوەیەکە لە سەر یەک جەستە بوونی نەتەوەی کورد و پرسەڕەواکەی .کۆمەڵێک پەیام و لێکەوتەی سیاسیی گرنگی دیکەشی هەن کە وا چاوەڕوان دەکرێ لەسەر ڕەوتی ڕووداو‌و ئالوگۆرە سیاسییەکانی پێوەندیدار بە نەتەوەی کورد ،جێگە و شوێنی خۆیان دەبێ.
ده‌سبه‌سه‌ربوون له‌ماڵه‌وه «حه‌سری خانه‌گی» خرای ه گه‌اڵڵه‌ی تاوانی سیاسییه‌وه
ئه‌ندامێکی کۆمیسیۆنی حقووقی و قه‌زایی پارلمانی ئێران ده‌ڵێ ل ه گه‌اڵڵه‌ی تاوانی سیاسی‌دا ک ه کۆمیسیۆن خه‌ریکی تاووتوێیه‌تی زیندانی و ده‌سبه‌سه‌ریی ل ه ماڵه‌و ه ب ه جێی ده‌سبه‌سه‌ریی ل ه گرتووخان ه گونجێندراوه. ئه‌م ئه‌ندام ه ده‌ڵێ ،ل ه گه‌اڵڵه‌ی تاوانی سیاسی‌دا زیندانی و ده‌سبه‌سه‌ریی ل ه ماڵه‌و ه وه‌ک ده‌ره‌تان باس کردوه ،به‌اڵم چۆنیه‌تییه‌که‌یمان هێشتۆته‌و ه بۆ ده‌زگای قه‌زایی تا له ئاییننام ه و قانوونه‌کانی خۆیدا ک ه که‌ڵه‌پچه‌و ئامێری ئیلۆکترۆنی به‌کار بێنێ، سه‌رپشک بێ. ئه‌و ه له حاڵێکدایه ک ه ل ه قانوونی بنه‌ڕه‌تی کۆماری ئیسالمیدا ده‌سبه‌سه‌ریی ل ه ماڵه‌وه‌دا نییه .ده‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ل ه دوای شۆڕشی 57ه‌و ه زۆربه‌ی ره‌خنه‌گران و جیابیرانی حکوومه‌تی کۆماری ئیسالمی له ماڵه‌وه‌یان ده‌سبه‌سه‌ر بوون. نوره‌دین کیانووری ،سکرتێری پێشووی حیزبی تووده ،ئایه‌تووڵاڵ حوسێنعه‌لی مونته‌زیری له‌و که‌سان ه بوون ک ه سااڵنێکی زۆر ل ه ماڵه‌وه ده‌سبه‌سه‌ر بوون. ب ه دوای ناڕه‌زایه‌تییه‌کانی ساڵی 88ه‌وه‌ش ،میرحوسێن موسه‌وی ،مێهدی که‌ڕووبی و زه‌هرا ره‌هنه‌وه‌رد به‌بێ دادگایی له ماڵه‌وه‌یان ده‌سبه‌سه‌رن.
٧
سنەو ترس‌و نیگەرانییەکانی حکوومەت
٩
چاالکییە فەرهەنگییەکانی رۆژهەاڵت، خەباتێکی پڕ به‌رهه‌م چاالکییە فەرهەنگییەکانی رۆژهەاڵت ،خەباتێکی پڕ به‌رهه‌م
١١