ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
ه شاری سه‌قز ه شێعری مامۆستا ئاسۆ ل به‌ڕێوه‌چوونی دیمان ل ه شاری سهقزو ل ه کۆرێکی گه‌رم‌و تایب هت‌دا دیمان ه شێعری سه‌عید نه‌ججاری( ،مامۆستا ئاسۆ) به‌ڕێوه‌چوو. ڕۆژی سێشه‌ممه 29 ،ڕێبه‌ندان دیمان ه شێعری مامۆستا ئاسۆ ب ه هاوکاریی ئه‌نجومه‌نی ئه‌ده‌بیی مه‌وله‌وی کوردی سهقزو ب ه به‌شداری شاعیران و نووسه‌رانی شاره‌کانی سه‌قز ،بۆکان،دیوانده‌ره ،مه‌هاباد و بانه به‌ڕێوه چوو. له‌و دیمانه‌ی ه شێعرییه‌دا مامۆستا ئاسۆ کۆمه‌ڵێک ل ه شێعره‌کانی خۆی خوێنده‌و ه ک ه له‌الیه‌ن به‌شدارانه‌وه ب ه گه‌رمی پێشوازی لێ کرا .دواتر چه‌ند خاوه‌ن هه‌ستێکی دیکه‌ش شێعره به‌رهه‌مه‌کانی خۆیان له‌و بۆنه‌یه‌دا خوێنده‌وه.
خوێندن ب ه زمانی دایک مافی ئێمه‌یه
KURDISTAN The Official Organ Democratic Party of Kurdistan The Organ of Kurdistan Democratic Party-Iran- Iran
NO: 626 19 feb 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی به‌ر له مااڵوایی
کەمپەینی پشتیوانی لەمافی مندااڵنی شیناوێ بە دەستپێشخەری «یەکیه‌تیی نەتەوەیی خوێندکارانی کورد»« ،کەمپەینی پشتیوانی لە مافی مندااڵنی شیناوێ بەدروشمی» مندااڵنی شیناوێ دەنگی ئازاری میللەتێکن» لە رۆژی٢٠١٤/٢/١٢ریزبەندی کار و چاالکییەکانی لە پرێس کۆنفرانسێك‌دا لەشاری هەولێر راگه‌یه‌ند. لەرۆژی١٥ی سەرماوەزی ١٣٩١بەرامبەر بە ٥ی دێسامبری ٢٠١٢لە گوندی شیناوێی ناوچەی پیرانشاری رۆژهەاڵتی کوردستان بەهۆی ناستاندارد بوونی سیستەمی گەرم کردنەوەی قوتابخانەی سەرەتایی کچان؛ یەکێک لە پۆلەکان ئاگردەگرێت و دەبێتە هۆی ئەوەی کە ٢قوتابی بەناوەکانی « :سەیران یەگانەو ساریا رەسووڵزادە» گیانیان لەدەست بدەن و١٢کەس لەم قوتابیانە بە هۆی سوتان١٠،بۆ ٤٥لەسەدی لەشیان تووشی برینی زۆرقوڵ بوون کە سێ کەس لەم ١٢قوتابییە پەنجەکانی دەستیان بەهۆی کاریگەری قووڵی سوتان بڕدراوەتەوە و لە ئێستا دا گیانی ئامینە ئیسماعیل پوورلە مەترسی دایە ،شایانی باسە کە ١٧ قوتابی تر تووشی سووتانی سووکی کەمترلە % ١٠بوون. لە دەرئەنجامی کارەساتی قوتابخانەی شیناوێ داهاتووی قوربانیانی ئەم کارەساتە لە مەترسییەکی یەکجار جیدی دایە،بەتایبەت ئەو مندااڵنەی کە رێژەی سوتانیان سەروو %١٠ە .ئەوان پێویستییان بە نەشتەرگەری لە نەخۆشخانەی پرۆفیشناڵدا هەیە .بە وتەی سەرچاوە نزیکەکان زیاتر لە ٥ملیارد تمەنی ئێرانی تێچووی پرۆسەی چاک کردنەوە و عەمەلیاتی ئەم مندااڵنەیە لە قۆناغی سەرەتایی دا. لە الیەکی تر بە مەبەستی ئاوێتە کردنەوەی ئەم مندااڵنە لەگەڵ کۆمەڵگە دەبێ بە زووترین کات حکوومەت دەروونناس بۆ بنەماڵە و منداڵەکان دابین بکات تا پرۆسەی ئاوێتە بوونەوەیان بە کۆمەڵگا ئاسانتر ببێت. پاڵنەرەکانی راگەیاندنی هەڵمەتی پشتیوانی لە مافی مندااڵنی شیناوێ لە الیەن یەکیەتیی نەتەوەیی خوێندکارانی کوردەوە بریتیە لە: یەکەم :بە سەرەنج دان بەوەی کە زۆربەی کارەساتی لەم چەشنە لە زێدی نەتەوە بن دەستەکانی ئێران روو دەدات ،دەرخەری پێشێل کرانی سیستماتیکی مافی مندااڵنی نەتەوە بن دەستەکان لە ئێرانی ئەمرۆ دا ،ئەمە لە حاڵێکدایە کە بە پێی کۆنوانسیۆنەکانی مافی منداڵ و یاسا تایبەتمەندە نێوخۆییەکان دەبێ شوێنی ستاندارد بۆ خوێندن لە الیەن حکوومەتەوە بۆ مندااڵن دابین بکرێت. دووهەم :بەداخەوە بە دوای روودانی ئەم کارەساتە لە قوتابخانەی شیناوێ و بەڵینی بەرپرسانی حکوومەتی تا ئێستا هیچ بڕیارنامەیەکی تایبەت بۆ پاراستنی مافی ئەم مندااڵنە لە الیەن وەزارەتە پەیوەندیدارەکان دەرنەکراوە .کە ئەویش لە دووخاڵ دا کورت دەکرێتەوە کە حکوومەت بەرپرسە لە هەمبەر مندااڵنی نابراوبراو کە دەشێت بە شێوەی خوارەوە ئاماژەی پێبکرێت: ئا :چارەسەری بێ‌بەرامبەر و وە ئەستۆ گرتنی سەرجەم تێچوونەکانی پرۆسەی چاک بوونەوەی ئەم مندااڵنە لەالیەن حکوومەت ،کە بە پێی زانیارییەکان تا هەنووکە کەمتر لە %٢٠تێچووی چارەسەری ئەم مندااڵنە نەخۆشخانە فێرکارییەکان وەستۆیان گرتووە نەک نەخۆشخانە تایبەتمەندەکان . بێ دروست کردنی بەستێنی گونجاو بۆ ئاوێتە بوونەوەی قوربانیانی ئەم کارەساتە لەگەڵ کۆمەڵگا هەروەها گەرەنتی کردنی داهاتووی مندااڵنی ناوبراو لە رێگەی پێدانی کۆمەڵێک تایبەتمەندی وەک دابین کردنی دەروونناس ،بڕینەوەی مووچەی تایبەت ،گەرەنتی وەرگرتن لە زانکۆ و هتد ...کە بەداخەوە هەتا ئەم رێکەوتە بە پێی زانیارییەکانی کەمپین بە شێوازی ئاشکرا و فەرمی هیچ پالنێک لەالیەن کاربەدەستانی پەیوەندی دار لەمەڕ ئاوێتەکردنەوەی مندااڵنی ناوبراو رانەگەیەندراوە. لەم سۆنگەیەوە کەمپەینی بەرگری لە مافی مندااڵنی شیناوێ هەوڵ دەدات کۆمەڵێک چاالکی کە لە پاشکۆی ئەم راگەیەندراوەدا ئاماژەیان پێدراوە ئەنجام بدات بە مەبەستی: .١وشیارکردنەوەی یاسایی بنەماڵەی قوربانیان بەمەبەستی ناساندنی یاسا و بڕیارنامەکانی تایبەت بە مافی مندااڵنی قوربانی لە شوێنی خوێندن ،تا بتوانن بە رێگە یاساییەکان بەدوایی کەیسی جگەرگۆشەکانیان بن. .٢پشتگیری مێدیایی بەمەبەستی پێڕاگەیشتنی هەرچی زووتری بەرپرسانی حکومەتی بەم کەیسە ،و له‌به‌رچاوگرتنی مافی ئەو مندااڵنە وجێبەجێ کردنی ئەرکە یاساییەکانیانی حکوومەت. .٣گەیاندنی ئازاری ئەم مندااڵنە بۆبەشێک لە رایی گشتی کوردستان و ڕێکخراوە مەدەنییە لۆکاڵی و نێونەتەوەییەکان ،بەجەختکردنەوە لەسەر دیاردەی پێشێلکردنی مافی منداڵ وسەرنجدان بە ناستانداردبوونی بەشێکی بەرچاوی قوتابخانەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان. .٤کۆکردنەوەی یارمەتی دارایی؛ هەرچەند نموونەیی ،بۆبنەماڵەی ئەم مندااڵنە و بەشداری پێکردنی بەشێک لە رایی گشتی لە هاوکاری کردنی ئەم مندااڵنە. کەمپەینی بەرگری لە مافی مندااڵنی شیناوێ ٢٠١٢/٠٢/١٢
11
ژماره626 : 30ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ ژماره626 : 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
30ی رێبه‌ندانی 1392
19ی فێوریه‌ی 2014
35ساڵه‌یی کۆمار ئیسالمی ئێران و،کۆمه‌ڵگه‌ی کڵۆڵی هونه‌رمه‌ندان!
عه‌لی له‌یالخ ئه‌م رێبه‌ندانه 35ساڵ به‌رسه‌ر سیستمی کۆماری ئیسالمی ل ه ئێران ده‌گوزه‌رێت‌و جێگه‌ی خۆیه‌تی که ئاورێکی خێرا ل ه روخساری ته‌ماویی هونه‌رو دۆخی ناله‌باری رێبوارانی ئه‌م بواره بده‌ینه‌وه. پرسیاری سه‌ره‌کیی ئه‌وه‌یه به‌دوای تێپه‌ڕبوونی 35ساڵ به‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی کوماری ئیسالمی پێگه‌ی هونه‌ر به‌گشتی ل ه کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران له چ ئاستێک دایه؟ ئایا که‌رامه‌تی هونه‌رمه‌ندان و نووسه‌ران وزه‌حمه‌ت کێشانی ئه‌م بوار ه وه‌ک ئه‌وه‌ی که شیاوی ئه‌وان بێ پارێزراوه؟ ئایا ره‌هه‌ند ه هونه‌رییه‌کان له‌م ماوه‌دا گه‌شه‌ی ئه‌ستاندوو ه یان ده‌سه‌اڵت ب ه پێی ویستی سیاسه‌تی خۆی که‌ڵکی ل ه هونه‌ر وه‌رگرتووه وخستوویه‌تی ژێر رکیف و پاونخوازی خۆیه‌وه؟ به‌دوای شۆرشی گه‌النی ئێران ل ه دژی ده‌سه‌اڵتی په‌هله‌ویی‌و سه‌رکه‌وتنی ئه‌م شۆرش ه هێنده‌ی نه‌خایاند ک ه الیه‌نی تئوکرات له ژێر ناوی کۆماری ئیسالمی ب ه شێوه‌یه‌کی گوماناویی ده‌ستی به‌سه‌ر ئه‌م سه‌رکه‌وتن ه داگرت وتاق ه حیزب و جه‌ریانێکی ب ه ناوی «جمهوری ئیسالمی» ب ه ره‌سمی ناساند‌و هه‌رزۆر که‌وت ه سرینه‌وه‌‌و وه‌ال بردنی سه‌رجه‌م ئه‌و رێکخراوانه‌ی که له‌م شۆرش ه به‌شدار بوون! هه‌ر ئه‌م ه زه‌نگی خه‌ته‌ر بوو له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران ب ه گشتی‌و به‌تایبه‌تی له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌ی جیابیران و رووناکبیران‌و هونه‌رمه‌ندان ،چۆنک ه به پێی پێرۆ و پروگرامی کۆماری ئیسالمی ک ه خۆی ب ه نوینه‌ری خودا ده‌زانی هه‌رچه‌شن ه ناره‌زایه‌تی یانێ دژایه‌تی کردن ل ه گه‌ڵ حکوومه‌تی(الهی)و تاوانی له‌م چه‌شن ه ده‌چێت ه نێو خانه‌ی (مفسدفی ارض)و
ئه‌وه‌ش ئاکامی ده‌بوو ب ه ئێعدام و زیندان و دوورخستنه‌وه. سروشتی ده‌سه‌اڵته ناڕه‌واکان ب ه گشتی وای ه که ل ه روانگه‌ی چه‌قبه‌ستووی خۆیانه‌وه سیاسه‌ت ده‌که‌ن‌و بۆ سرینه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی ک ه هاوده‌نگ‌وگوێ بیستی خواست و ویستی ئه‌وان نین ده‌ست ه به‌ندی (خودی وغیر ه خودی) ده‌ست پێ‌ده‌کات و ماشینی
دیکتاتوری وه‌گه‌ڕ ده‌خرێت و هه‌رچه‌شن ه هه‌ڵویستێک له‌م باره‌وه ب ه مه‌ترسیدار ده‌زانن. کۆماری ئیسالمی ئێرانیش باش ده‌یزانی ک ه ئه‌گه‌ر له به‌رانبه‌رکاریگه‌ریی هونه‌ر و ئه‌ده‌بیات رانه‌وه‌ستێ و یان هژمۆنی خۆی دانه‌سه‌پێنێ ،ده‌سه‌اڵته‌که‌ی ئه‌وه‌نده ناخایه‌نێت و تووشی قه‌یرانی جیددی ده‌بێت .هه‌ر بۆی ه له یه‌که‌م رۆژانی ب ه ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی ئه‌م بیرۆکه له ئێران دا ،توێژی هونه‌رمه‌ندان و نووسه‌ران که‌وتنه به‌ر په‌الماری هه‌مه‌الیه‌ن ه و زیندان و ئێعدام خه‌ت و نیشانی سیاسی خۆی کێشاو ب ه راشکاوانه دژایه‌تی له‌گه‌ڵ توێژه‌جۆراوجۆره‌کانی ده‌ست‌پێ‌کرد. ئه‌گه‌ر ئه‌م وته له به‌رچاو بگرین ک ه «هونه‌ر ل ه بنه‌ڕه‌ت‌دا دژ به ده‌سه‌اڵت ه و دیکتاتۆرییه» ،زۆر ئاساییه که ده‌سه‌اڵتی تازه‌پێگه‌یشتووی ئێران ل ه ساڵی 57 زه‌بروزه‌خت بخاته‌سه‌ر ئه‌م بوار ه هه‌ستیار ه و ببێت ه هۆی ئازار و ئه‌شکه‌نجه‌ی هۆگرانی راسته‌قینه‌ی ئه‌م ره‌هه‌ند ه جوان وناسکه .هه‌ر بۆی ه ب ه هاتنهسهرکاری کۆماری ئیسالمی چاالکانی بورای هونه‌ر وئه‌ده‌بیات بوون ب ه دوو ده‌سته. ده‌سته‌یه‌ک که له‌به‌ر گوشاری سیاسی به‌ره‌به‌ر ه خاک و زیدی خۆیانیان ب ه جێ‌هشت وبوون به تاراوگه‌نشین. ده‌سته‌یه‌کی‌تر ک ه ل ه ناخۆی واڵت مانه‌وه .بێ‌شک دوور که‌وتنه‌و ه ل ه واڵت بۆ هه‌رکه‌سێک ده‌ردێکی ناخۆش و پڕمه‌ینه‌ته، به‌اڵم لێر ه ده‌مهه‌وێ سه‌رنجی زیاتر بده‌ین ب ه ههلومهرجی ئه‌وانه‌ی وا ل ه ناخۆی واڵت مانه‌وه‌و له ژێر سایه‌ی دیکتاتوریه‌ت درێژه‌یان به کاری هونه‌ری خۆیان داوه .ل ه نێو ئه‌م ده‌سته‌ی ه چه‌ند که‌س ناسرواترو به ئه‌زموون تربوون که‌سانێک وه‌کوو شاملوو ،ئه‌خه‌وان سالیس و ....ده‌یان که‌سی دیک ه ئه‌گه‌رچی مانه‌و ه به‌اڵم هه‌تاکوو مه‌رگ هه‌ر ل ه په‌راوێز دا ژیان. هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی ئێران و عیراق بیانووێکی چاکی دا به‌ده‌ستی ده‌سه‌اڵتدارانی کۆماری ئیسالمی بۆ سه‌رکه‌وت وکپ کردنی ره‌نگ و ده‌نگی هونه‌ری راسته‌قینه. ته‌نیا ئه‌و به‌شه له نووسه‌ران وهونه‌رمه‌ندان مه‌جالی ده‌رکه‌وتن و باڵوکردنه‌وه‌ی ئاسه‌واری خۆیان هه‌بووک ه ده‌بوا هونه‌ره‌که‌یان ل ه خزمه‌تی ریکالم وپروپاگه‌ند ه بۆ رژیم و بانگه‌شه‌ی شه‌ڕی نه‌خوازراو بکات .کۆماری ئیسالمی به ئه‌نقه‌سه‌ت درێژه‌ی به‌و شه‌ڕ ه ماڵوێرانکهر ه دا هه‌تا له‌سایه‌ی که‌ش و هه‌وای شه‌ڕ هه‌م نه‌یارانی سیاسی خوی ل ه ناو ببات هه‌میش ب ه داهێنانی سیاسییانه‌ی چه‌مکی «دفاع مقدس» هه‌موو ره‌هه‌نده‌کانی هونه‌ر بخات ه ژێر فشاری ئه‌م بژاره ،بۆ نموون ه «ادبیات دفاع مقدس،سینمای دفاع مقدس، موسیقی دفاع مقدس» ک ه هه‌ر کام له مان ه دوای شه‌ڕیش سێبه‌ریان هه‌ر به‌سه‌ر سینه‌ماو ئه‌ده‌بیات و موسیقی‌دا هه‌رمابوو و تا ئێستاش درێژه‌ی هه‌یه. ب ه زۆره‌ملی ئه‌ده‌بیاتی «دفاع مقدس»، ئه‌و به‌رهه‌مانه ئیزنی چاپیان وه‌رده‌گرت که ن ه ته‌نیا ره‌خنه له‌شه‌ڕو نه‌هامه‌تییه‌کانی نه‌گرێت، به‌ڵکوو ده‌بێ شه‌ڕی ئه‌وان پیرۆزو ره‌وا و به‌رحه‌ق نیشان بدات! هه‌روه‌ها سینه‌مای ئێران به‌ته‌واوه‌تی چوو ه خانه‌ی خزمه‌ت ب ه بیرۆکه‌ی شیع ه میحوه‌رو خه‌ڵک فریوده‌ری حاکمییه‌ت .ئه‌م ره‌وت ه سینه‌ماییه ئه‌وه‌نده‌ی خایاند هه‌تا له‌سه‌روبه‌ندی دهوڵهتی چاکسازیی وه‌زیری فه‌رهه‌نگ و ئیرشادی ئه‌وکات «مهاجرانی» له‌م باره‌و ه وه‌ده‌نگ هات وگوتی« :تاکه‌ی چه‌واشه‌کاری؟ئه‌گه‌ر ئێمه به‌وجۆر ه ک ه ل ه سینه‌مای دیفاعی موقه‌ده‌س نمایش ده‌درێ له شه‌ڕ ئازابواین وگیانباز! ئه‌ی بۆ
ئه‌م شه‌ڕ ه 8ساڵی خایاند؟» هه‌ر ل ه ژێر هژمۆنی سانسۆری ده‌سه‌اڵتداران زۆرێک ل ه هونه‌رمه‌ندانی بواری سینه‌ما نه‌یانتوانی ب ه پێی ویستی هونه‌ریی خۆیان هونه‌ره‌که‌یان بنوینن. له‌ئاستی موسیقیش که به «حه‌رام» ناوبردنی ئه‌م هونه‌ره ،هه‌ر له‌سه‌ره‌تا هونه‌رمه‌ندان‌و ژه‌نیارانی مۆسیقا یا ل ه سووچی ماڵی خۆیان زیندانی کران و حه‌سره‌تی نواندنی هونه‌ره‌که‌یان له‌سه‌ر دڵ مایه‌و ه یان که‌مترین ده‌رفه‌تیان پێدرا ،چونک ه هه‌تا ئه‌م دواییان ه ته‌نانه‌ت نیشان دانی هه‌رجور ه ئامێرێکی مۆسیقایی له ته‌له‌فیزیون قه‌ده‌غه بوو. خاڵی جێگه‌ی سه‌رنجتر له‌م باره‌و ه ئه‌وه‌ی ه ک ه ئه‌م گوشار ه بۆ سهر هونه‌رمه‌ندانی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه به‌تایبه‌ت کورد دووچه‌ندان بوو ،چونکه گه‌شه‌ی هونه‌ری کوردی هه‌ستی
نه‌ته‌وه‌یی زیندوو ده‌کرده‌وه‌و ئه‌میش مه‌ترسی بۆ سهر حاکمیه‌ت هه‌بوو .هه‌ربۆی ه ده‌نگ و ره‌نگی هونه‌رمه‌ندان و نووسه‌رانی کورد به‌گشتی کپ کرایه‌وه‌و یان ده‌بوا ل ه خزمه‌تی به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی ده‌سه‌اڵت‌دا بن .دوو هۆکاری سه‌ره‌کیی وات ه نه‌بوونی(پشتیوانی سانسۆرێکی له‌گه‌ڵ دهوڵهتی ماڵی‌و هه‌مه‌الیه‌نه) ره‌وتی گه‌شه‌ی ئه‌ده‌ب و هونه‌ری له باری چاپ و به‌رهه‌م هێنان له کوردستان تووشی به‌ربه‌ست و الوازی کردووه .زۆرن ئه‌وگه‌نجانه‌ی ک ه خاوه‌نی هونه‌رێکی تایبه‌تن به‌اڵم به‌داخه‌و ه ئیزنی خۆنیشاندانیان نابێ و تووشی خه‌مۆکی و ده‌یان گرفتی دیک ه ده‌بن .ب ه ده‌یان هونه‌رمه‌ندی هه‌ڵکه‌وتوو له‌به‌ر ته‌نگه‌ژه‌ی ژیان و په‌یدا کردنی بژێوی بنه‌ماڵه‌که‌یان ،یان ب ه ناچار ده‌ستییان له کاروچاالکی هونه‌ریی کێشاو ه یان هونه‌ره‌که‌یان هه‌رزانتر ل ه نرخی خۆی فرۆشتووه. به‌دوای 35ساڵ له هاتنهسهرکاری هاتنی کۆماری ئیسالمی به‌هۆی به‌رێوه‌بردنی سیاسه‌تی دژه هونه‌ری وفه‌رهه‌نگی و داسپاندنی بیرۆکه‌ی ئایینی ،هونه‌رمه‌ندانی ژنیش زیاتر ل ه پیاوان له‌م باره‌و ه خه‌ساریان لێ‌که‌وتووه ،بۆنموونه بڕیاره به‌له‌به‌رچاو گرتنی هێندێک تێبینی ئایینی ئیزن بدرێت ک ه ژنان بتوانن دوای 35ساڵ ل ه کۆنسێڕتی موسیقی ب ه ته‌نیا ئاواز بخوێنن ،ئه‌م ه خۆی ئێعترافێکه ب ه سووکایه‌تی کردنی چه‌ندین ساڵه‌ی ئه‌م نیزامه ب ه که‌سایه‌تی ژنان و هونه‌رمه‌ندانی ژن. بهداخهوه کارنامه‌ی سێ ده‌یه‌و نیوی کۆماری ئیسالمی ل ه باری هونه‌ر وفه‌رهه‌نگه‌و ه پڕه ل ه خاڵی ره‌ش وناحه‌ز .هیوادارین له‌مه‌و به‌دوا ل ه واڵته‌که‌مان‌دا «هونه‌رمه‌ندو ژیانی خۆش مه‌حاڵ» نه‌بێ‌و هیچ هونه‌رمه‌ندێکیش که‌سایه‌تی خۆی و هونه‌ره‌که‌ی ب ه هه‌رزان نه‌فرۆشێت!
هەڵەچێنی
هەڵەی مریشکی ئێمە و بەزمی قەلی هەندەران
ئەم خەڵکە هەمیشە خەریکی هەڵە چاندنە .نەک بڵێی هەر لەم کوردستانەی خۆمان ،خەڵکی هەموو دنیا وان .کەسان یان تاقم و گروپ‌و رێکخراو و حیزب‌و میزب و دەوڵەت و مەوڵەتی وا هەن کە هەمیشە خەریکی هەڵە چاندنن. جاری واشە هەڵەکان لە دەست مسته‌فا شێخه پیاوی گەورەوە دەقەومێن. رەنگە بێژن پیاوی گەورە چۆنە و تۆ بڵێی چەند کیلۆ لە پیاوی ئاسایی قورستر بێت .ئەگەر بمەوێ هەڵە نەچێنم و راستی بڵێم ،پیاوی وایە قورساییەکەی تەنیا ٤٥کیلۆ دەبێت ،بەاڵم گەورەیە .دەڵێن پیاوێک کاتی مردنی کێشی تەرمەکەی ٤٥کیلۆ بوو ،بەاڵم قورسایی ئەو کتێبانەی نووسیبوونی ،لە ٤٧کیلۆ تێدەپەڕی .پیاوی گەورەی واش هەیە، کێشی خۆی لە سەت کیلۆ تێ‌دەپەڕێت‌و هەر خۆی گەورەیە‌و هیچی‌دیکە. ئەوە دەمویست باسی ئەم ئۆبامایەی خۆمان بکەم، بۆیە کەوتمە بیری پیاوی گەورە .ئۆباما بۆیە گەورەیە ،چونکە خەڵکێکی تێکەڵ‌و پێکەڵ‌و سەیر‌و سەمەرەی وەک خەڵکی ئەمریکا دەنگی پێداوە‌و کردوویانەتە سەرۆک کۆمار .بۆیە دەڵێم ئۆبامای خۆمان ،چونکە لەالیەک حوسێن‌زادەیە و رەچەڵەکەی حوسێنیش دەگەڕێتەوە ئەم دەشتی کەربەالیەی الی خۆمان و لەالیکی دیکەشەوە رەشە‌و بۆنی خۆشە .ئەم کابرا بۆن‌خۆشە وەک کەڵی مەیدانی شەڕەکەڵی سەردەمی سااڵنی پێشووی ناوچەی چۆمی مەجیدخان و شامات و شاروێران چۆکی لەبەرانبەر مەجلیس‌و ریش چەرمگەکانی دەستەاڵتی واڵتەکەی داداوە و خەریکە رجووع دەبێتەوە الی هینەکەی خۆمان‌و هەرچی تەحریم و مەحریم و سزا و مزای بۆ الی هینەکەی ئێمەی دادەنێن ،بەرەنگاری دەبێتەوە. لە دەرفەتێکی کورت‌دا لەناو ئەم بابەتە کورتەدا جارێکی دیکە داوای لێبوردن لە ژنان دەکەم کە ناچار بووم بە هەڵە وشەی تێکەاڵوی «گەورەپیاو» بێنمە سەر پەنجەکانم .بۆیە دەڵێم پەنجەکانم ،چونکە پەنجە و کیبۆردی ئێستا لە دەست و قەڵەم لەپێشترە. زۆر بیرم کردەوە وشەی گەورە ژنم نەبیستبوو. پێم خۆش نەبوو باسی سەرەژنیش بکەم .دیارە ناوهێنان لە سەرەژن رەنگ بوو بەرەو ئەڵمانیای سەرەژنی ناودار «ئانگێال مێرکێل»م ببات و لە بابەتە سەرەکیەکە دوورم کاتەوە کە بەتەمام باسی قەلی ئەمریکا و مریشکی خۆمان بکەم .دیارە لەناو مرۆڤەکان‌دا وشەی گەورە کچیش وەک گەورە پیاو گەورەیە. ئەگەر ناوی گەورەکچیشم هێنابایە رەنگبوو لە بابەتەکە البدەم و بڵێم :ئۆخەی گەورە کچ کۆڵوانە لە کۆڵ /ئاسکە باریکەی شاخ و هەرد و دۆڵ. هەر لەم بگرە و بەردەیەیەی ناو مێشکم‌دا بەسەر پرسیارێکی سەیر داکەوتم .تۆبڵێی ئەم هەموو میللەتانەی لە سەرانسەری ئەم گۆخڕەی زەویەوە لە ئەمریکا کۆبوونەتەوە بۆچی دەتوانن بە هەموویانەوە لەسەر هەڵبژاردنی گەورە پیاوێک بۆ خۆیان رێک‌بکەون و ئێمەش وەک میللەتێک کە سەدان و هەزاران ساڵە لێرووکانە دەژین ،نەمانتوانیوە گەورە پیاوێک بۆ خۆمان هەڵبژێرین؟ رەنگە هەر خەتای ئەوە بێت ،ئەوان قەلیان هەیە و ئێمەش خاوەنی شەشدانگی قاچ و قول و باڵ و تەتک و سینگ و مل و سیکەتۆرەی مریشکین .لەم سەرو بەندانەدا بوو قەلێکی ئەوان و مریشکێکی ئێمە هەر یەکەیان بە جیا راپرسییەکیان ئەنجام دا. ئەنجامی راپرسییەکەی ئەوان ئەوە بوو کە چارەگێکی دانیشتووانی ئەمریکا نازانن گۆی زەوی بەدوری خۆردا دەسووڕێتەوە .ئەم راپرسیە لەناو قوتابیانی ئەمریکادا ئەنجام دراوە .لەمەیانەوە دەردەکەوێت بەشێکی بەرچاو لە قوتابیانی ئەمریکا کە نەوەی دواڕۆژ و هیوای داهاتووی خۆیانن ،کەیفیان بە سیاسەت و شتی وا نایەت. ئەوەی الی خۆمانیش راپرسیەکی لەبارەی رێژەی الیەنگرانی حیزبەکانی رۆژهەاڵتی کوردستانەوە ئەنجام داوە کە هیچ دەرەتانێکی بۆمان نەهێشتۆتەوە و دەبێ هەموو الیەک بە گەدا و شا و هەژار و دەوڵەمەندەوە هەر لە شۆفێر تاکسیەوە بیگرە هەتا دەگاتە گەورەکچ و پیرەژنان هەموو الیەک دەبێ سیاسی بن و لەم راپرسییەدا بەشدار بن. وەک کوردە عەربی‌نووسەکان دەفەرموون ،ئەوانە زۆر «بەسیتە» ،بەاڵم کێشەی سەرەکیی مێشکی من ئەمەیە کە بۆچی ئەم مریشکە بێبەختانەی ئێمە بەپەلە السایی قەلی هەندەران دەکەنەوە و هەرچی قەلی هەندەران کردی ئەوانیش وک تووتی دەیڵێنەوە. ئاخر مریشکی ماڵوێران ،بۆچی ئەوا بە پەلە السایی خەڵک دەکەیەوە؟ هەر نەبێت تۆزێک رەحم و بەزەییت بە مریشک بوونی خۆت دابێت.
سه‌ردانی شاندێکی بزووتنه‌وه‌ی چاکسازی کوردی سووری ه له نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان سووری ه و نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه هه‌ولێردا گرینگترین پرس ه سیاسییه‌کانی کورد ل ه ڕۆژه ـه‌اڵت و خۆراوای کوردستان تاوتوێ کــران .رۆژی چوارشه‌ممه16 ،ی ڕێبه‌ندان سووریه پێکهاتوو ل ه شاندێکی بزووتنه‌وه‌ی چاکسازیی کوردی
حواس عه‌گید و جدعان علی سه‌ردانی ده‌فته‌ری نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دیمۆکراتی کوردستان ل ه هه‌ولێریان کرد .ل ه هه‌موو دیداره‌کان‌دا کاک ئیبراهیم زێوه‌یی ،نوێنه‌ری حیزب‌و حه‌سن کاکیلی ،کادری پێوه‌ندییه‌کانی پێشوازی ل ه هه‌یئه‌تاکان کراو ه و الیه‌نه‌کان پێداگری‌یان له سهر یه‌کریزی، هاوکاری‌و هاوهه‌ڵوێستیی هێزه‌سیاسییه‌کانی کورد ل ه هه‌موو پارچه‌کانی کوردستان کــرده‌و ه ک ه ده‌سته‌به‌ری وه‌دیهێنانی زیاتری ماف ه نه‌ته‌وه‌یی‌و دێمۆکراتیکه‌کانی گه‌لی کورد ده‌کا.
پێویستیی فەلسەفەی سیاسی لەچی‌دایە؟ بەشی دووهەم نووسەر :دەیڤید میلر
ئەو روانگەیە كە پێی وایە ئەوە قەدەر و چارەنووسە دیاری دەكا و ئێمە هەلی هەڵبژاردنی سیاسیی راستەقینەمان نییە ،لە سەردەمە جیاوازەكانی مێژوودا بە شێوازی جۆراوجۆر سەریهەڵداوە. لە سەردەمێكدا كە لۆرنتستتی دەكێشا، دیوارییەكانی وێنە زۆر كەس پێیوابوو كە مێژوو سەردەمێكە دووپات دەبێتەوە: حكوومەتی باش ناتوانێ بەردەوام بێ و بە تێپەڕ بوونی كات بە ناچار تووشی گەندەڵی دەبێ، ستەمكاریی لێدەكەوێتەوە ،و تەنیا بە لەسەرخۆیی و بە تێپەڕ كردنی قۆناغە جیاوازەكان دەگەڕێتەوە سەر هەمان شێوازە باشەكەی كە لە سەرەتاوە هەیبوو .لە سەردەمەكانی دیكەدا ـ بەشێوەیەكی دیارتر لە هەموویان سەدەی 19ـ ئەو باوەڕی كە زاڵ بوو ،پێشكەوتنی مێژوو بوو: مێژوو لە سەر هێڵێكی راستەوخۆی ناشارستانیەتی سەرەتایی تا قۆناغە بااڵكانی شارستانیەت دەڕوا .بەاڵم دیسان لەم بۆچوونەشدا ئاماژەی بۆ دەكرێ كە شێوەی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگاكان گرێدراوی كۆمەڵێك هۆكاری كۆمەاڵیەتییە كە ئەو هۆكارانە لە دەرەوەی دەسەاڵتی مرۆڤەكاندان .كاریگەرترین شێوازی ئەم باوەڕ ماركسیزم بوو كە دەوترا پێكهێنانی كۆمەڵگاكان لە ئاكامدا گرێدراوی شێوەی بەرهەمهێنانی بەرهەمە ماددییەكان ،تێكنۆلۆژیای باو و سیستمی هەڵبژێراوی كۆمەڵگایانەدا. لەو ئابوورییە ماركسیزم پێیوابوو سیاسەت بەشێكە لە بنیاتە كۆمەاڵیەتی و سیاسی و كولتوورییەكانی كۆمەڵگا و پەیڕەوی لە ویستەكانی شێوەی زاڵبوونی بەرهەمهێنان دەكات .بە پێی بۆچوونی ماركس دەوڵەت لە كۆمەڵگای سەرمایەداریدا بە ناچار لە خزمەت بەرژەوەندییەكانی چینی بورژوا دایە و لە كۆمەڵگای سوسیالیستیدا دەوڵەت لە حزمەت بەرژەوەندییەكانی چینی كرێكار دا دەبێ و ئەوپەڕی لە سەردەمی كۆمۆنیزمدا ،دەوڵەت بەتەواوەتی نامێنێ .لەم چوارچێوەیەدا قسەكردن لە سەر باشترین شێوەی حكوومەت بێ كەڵكە :چارەسەركردنی ئەم كێشەیە لە ئەستۆی مێژوودایە. سەیر لەوە دایە كارنامەی كردەی خودی ماركسیزم پێمان ده‌ڵێ كە ئەمجۆرە زۆرداریەتییە لە كوێ‌دا كێشەی هەیە .شۆڕشی سوسیالیستی لە ژێر كاریگەریی لە ماركسیزم‌دا هزرەكانی ژمارەیەك لە واڵتان سەریان هەڵدا كە بە پێی تیۆریی ماركس لە بنەڕەت‌دا نەدەبوو لەو واڵتانەدا شۆڕش رووی بدایە .ئەم شۆڕشانە لە چەند كۆمەڵگایەكی وەك چین و رووسیا روویان دا كە لە روانگەی واڵتانە ئەو ئابووریناسانەوە تاڕادەیەك گەشەیان كردبوو، بۆیە هەلومەرجێكی گونجاو بۆ ئەوەی لە بواری بەرهەمهێنان‌دا شێوەی سوسیالیستی لەو واڵتانەدا رەچاو بكرێ ،نەڕەخسابوو .هەر
لەو سەردەمەدا لە هەندێ لەو كۆمەڵگا بورژوازییانەدا كە گەشەی زیاتریان كردبوو ،حكوومەتگەلێكی تاڕادەیەك دیموكراتیك هاتنە سەر كار ـ ئەو شتەی كە ماركس بە هۆی ناوەرۆكی چینایەتی ئەو واڵتانەوە ،پێیوابوو قەت ڕوونادات ـ و ژمارەیەكی دیكەی ئەو واڵتانە تووشی حكوومەتی فاشیستی هاتن .لێرەدا دەركەوت كە سیاسەت تا ڕادەیەكی زۆر لە ئابووری و بەشێوەیەكی گشتیتر لە گەشەی كۆمەاڵیەتی جیایە .ئەمەش بەو مانایە كە هێشتا خەڵك هەلی ئەوەیان لە بەردەمدایە كە بۆ خۆیان بڕیار لە سەر چارەنووسی خۆیان بدەن، نەتەنیا لەمەڕ شێوازی حكوومەت، بەڵكوو لە ئاستێكی بەرفراوانتری كۆمەڵگایەك‌دا كە پێك‌دێنێ :لەمەڕ ئەوە كە دەبێ دەوڵەتی تاك حیزبیان هەبێ ،یان دیموكراسییەكی لیبراڵ لەگەڵ هەڵبژاردنی ئازاد؟ ئایا ئابووری دەبێ بە پێی پالن چڕبێتەوە یان بە پێی بازاری ئازاد؟ ئەمانە كۆمەڵێك لەو پرسیارانەن كە فەیلەسووفانی سیاسی هەوڵدەدەن واڵمیان بدەنەوە و ئەم پرسیارانە جارێكی دیكە هاتنە گۆڕێ. ئەگەرچی ئەوەی لە سەدەی بیستەم‌دا رووی دا كۆتایی بەو قە د ە ر گە ر ێتییە ( د ێتێر مینیز م ) مێژووییە هێنا كە لە سەدەی نۆزدەیەم‌دا زاڵ بوو ،بەاڵم وردە وردە كە گەیشتینە سەدەی بیست و یەكەم شێوەیەكی نوێ لە قەدەرگەرێتی سەری هەڵدا. ئەم قەدەرگەرێتییە نوێیە لە ژێركاریگەری گەشەی جۆرێك لە ئابووریی جیهانی نوێ و ئەو باوەڕە دابوو كە ئەگەر دەوڵەتان بیانەوێ، خەڵكەكانیان لە قازانجەكانی ئەم ئابوورییە نوێیە سوودمەند بن، ئەوا رۆژ لە دوای رۆژ گۆڕەپانی كردەوەیان بەرتەسك دەبێتەوە. هەر دەوڵەتێك بیهەوێ كۆڵ‌بدات بە پێداویستییەكانی بازاڕ ،تووشی وەستانی ئابووری دەبێ .ئەو واڵتانەش كە رەنگە بیانتوانیبایە لە ملمالنێی جیهانی نوێ‌دا سەركەون، تەنیا لیبراڵ دیموكراسییەكان بوون. بەم پێیە ئەگەرچی ئەو هەلە لە بەردەم واڵتان‌دا بوو كە حكوومەتی جیا لە دیموكراسیی لیبراڵیان هەبێ ـ بۆ وێنە رێژیمی ئیسالمییان هەبێ ـ بەاڵم ئەو تێچوانەی كە كۆمەڵگایەك بۆ ئەم كارە پێویست بوو بیدا ،دابەزینی رێژەیی ئابووری بوو :ئەو تێچوانەی كە پێناچێ هیچ كۆمەڵگایەك ئامادە بێ كە بیدا. ئەمە هەمان تێزی بە ناو»كۆتایی مێژوو»ـ ە و كاكڵەی قسەكەی ئەوەیە كە هێزە ئابوورییەكان هەموو كۆمەڵگاكان بەرەو ئەو ئاراستەیە دەبەن كە شێوازی حكومەتەكانیان كەم تا كورت وەك یەك بچێ. گومان لەوەدا نیە كە ئەو رووداوانەی لە جیهان‌دا روو دەدەن ،ئەمجۆرە قەدەرگەرێتییەش وەك پێشینیان پووچەڵ دەكەنەوە. ئێستاش دەتوانین بیبینین كە بزووتنەوە سیاسییەكان بەرەنگاری پرۆژەی بەجیهانیبوون بوونەتەوە.
و :مادح ئەحمەدی ئەو بزووتنەوانەی كە بەرامبەر بە ژینگە ،كاریگەریی بازاڕە جیهانییەكان لە سەر واڵتانی لە قۆناحی گەشەدا ،یان یەكدەستكردنی ئاستی چۆنایەتیی كولتووری جیهانی نیگەرانن .ئەم بزووتنەوانە دژی ئەم بۆچوونانە وەستانەوە كە پێیانوابوو گەشەی ئابووری بەرزترین ئامانجە و لەم بارەوە ئەو پرسیارانەیان هێنا ئاراوە كە بایەخی كۆتایی ژیان چییە و چۆن دەتوانی ئەم بایەخە وەدەست بێنی. ئەم پرسیارانە هەمان پرسیارە تەوەرییەكانی فەلسەفەی سیاسین. تەنانەت ئەگەر خۆشمان بەو
تەواوەتی دورخستنەوەی بۆ فەلسەفەی سیاسی دەستەوداوێنی دەبن ،واتە ئەو دەستەی كە پێیانوایە سیاسەت واتە كەڵكوەرگرتن لە دەسەاڵت و كەسە دەسەاڵتدارەكان ـ بە تایبەت سیاسەتوانان ـ هیچ گرنگی بە فەلسەفەی سیاسی نادەن. بە پێی ئەم شێوە بیركردنەوەیە، ئەگەر دەتانەوێ شتێك بگۆڕن دەبێ بچنە سەر شەقام ،خۆپێشاندان بكەن و ئاژاوە بنێنەوە ،یان رەنگە بە پێچەوانەوە ،سیاسەتوانێك بدۆزنەوە و بەرتیلی پێبدەن یان باجی لێ بستێنن ،نا ئەوە كە سەری خۆتان بە خوێندنەوەی چەند
بابەتە سەرەكییانەوە ببەستینەوە كە لە مشتومڕە سیاسییەكان‌دا گەنگەشەیان لەسەر دەكرێ ،دیسان چوارچێوەی ئەم باسە لەسەر ئەوە كە چەندە دەتوانین ئازادیی ئابووری بكەینە قوربانی بۆ بەرابەریی زیاتر فراوانتر دەبێ ،یان چەندە دەتوانین ئازادییە تایبەتییەكان بۆ بەهێز كردنی هاوپێوەندیی كۆمەاڵیەتی سنووردار بكەینەوە؟ ئەمڕۆ كە ئەم بابەتە دەنووسین ،باسێكی گەرموگوڕ لەمەڕ تیرۆریزم ،مافی تاكەكان و ئەو بنەمایە كە شێوازی حكوومەتی واڵتانی دیكە هەرچی بێ ئێمە ناتوانین لە كاروباری نێوخۆیی ئەوانەدا دەستێوەردان بكەین لە ئارادایە .ئەمانەش كۆمەڵە بابەتێكن كە دەبێ بە كۆ لە سەریان بڕیار بدرێ .دیارە بابەتی سەرەكیی فەلسەفەی سیاسیشن. تا ئێرە دەمویست ئەوە بسەلمێنم كە فەلسەفەی سیاسی خۆی بە كۆمەڵە بابەتێكەوە خەریك دەكا كە بۆ ژیانی هەموومان گرنگە و خۆشی بەو بابەتانەوە سەرقاڵ دەكا كە لە الی بابەتی هەڵبژاردن‌دا، بۆ ئێمە واقیعی سیاسین .ئێستا هۆكاری بەدوای دەمەوێ دیكەدا بگەڕێم كە دەستەیەك
نامیلكەیەكی پڕ هەراوهوریا لەمەڕ كۆمەڵگای باش كە هیچ كەسیش نایانخوێنێتەوە ،بهێننە ئێش. دیارە ئەوە راستە كە هەر سیاسی فەیلەسووفانی كات هەوڵیانداوە راستەوخۆ دەست لە ژیان وەربدەن ،زۆرتر كارێكیان بۆ نەكراوە .ئەوانە كۆمەڵە پەندێكیان بە دەسەاڵتداران داـ ئەرەستو مامۆستای ئێسكەندەری مەزن بوو ،ماكیاڤیلی راوێژی دەدا بە بنەماڵەی مدیچی لە فلۆرانس و كاترینی مەزن دیدرۆی بانگ كرد بۆ سن پێتێرز بۆرگ ،تا رێگایەكی روسیا مۆدێڕنیزەكردنی بۆ نیشان بدا ـ بەاڵم ئەوە كە ئەم دەستێوەردانانە بەكەڵك بوون یا نا ،باسێكی دیكەیە .ئەو نامیلكانەی كە لە رۆژگاری ملمالنێیە توندە سیاسییەكان‌دا نووسراون ،تەنیا بوونەتە هۆی زیاتر توڕەبوونی هەر دوو الیەنی ملمالنێیەكە .نموونەی دیاری ئەم كارەش «لڤیاتان»ی «تۆماس هۆبز»ـ ە .لڤیاتان شاكارێكی فەلسەفەی سیاسییە و لە رۆژگارێك‌دا نووسراوە كە هێشتا ئاگری شەڕی ناوخۆ لە بەریتانیا بڵێسەدار بوو .بەڵگەهێنانەوەكانی هۆبز بۆ داكۆكی لە حكوومەتی رەها،
هزر
نە الیەنگرانی سیستمی پاشایەتی پێیانخۆش بوو و نە الیەنگرانی سیستمی پارلەمانی .الیەنگرانی سیستمی پاشایەتی پێیانوابوو كە پاشاكان لە الیەن خوداوە بۆ دەسەاڵتدارێتی دانراون .الیەنگرانی سیستمی پارلەمانی پێیانوابوو كە رەوایی حكوومەت بەستراوەتەوە بە رەزامەندیی هاوواڵتیانەوە .وێنەی لێڵ و ناڕوونی هۆبز لەمەڕ دۆخی مرۆڤایەتی ئەوی بەو ئاكامە گەیاند كە ئێمە دەبێ بە بێ لەبەرچاو گرتنی تایبەتمەندییەكانی پەیڕەوی لە دەسەاڵتێكی سەقامگرتوو و كارامە بكەین .دەركەوتە سروشتییەكەی بۆچوونەكەی هۆبز دەبووە ئەوە كە «چارڵزی یەكەم» هەتا كاتێك لە دەسەاڵتدا بوو ،مافی حوكمڕانی هەبووە ،بەاڵم «كرامۆل»یش دوای ئەوە كە توانی چارڵز بڕوخێنێ، دەیتوانی هەمان مافی هەبێ .ئەم وتە لە الیەن هیچكام لە دوو الیەنی كێشەكەوە وەرنەدەگیرا. نموونەی هۆبز دەتوانێ تا ڕادەیەك ئەوەمان بۆ روون بكاتەوە كە بۆ فەیلەسووفانی سیاسی قەت نەیانتوانیوە كاریگەری راستەوخۆیان لە سەر رووداوە سیاسییەكان هەبێ .ئەوان بەو بۆنەوە كە لە روانگەیەكی فەلسەفییەوە چاو لە سیاسەت دەكەن ،ناچارن كە رەخنە لە زۆربەی باوەڕە باوەكانی سیاسەتوانان و بەگشتی خەڵك بگرن .فەیلەسووفانی سیاسی لەو باوەڕانە دەكۆڵنەوە و پرسیار دەكەن كە مەبەست لە فاڵن قسە بە وردی چییە ،چ بەڵگەیەك بۆ ئەم بانگەشەیە هەیە ،ئەگەر كەسێك رەخنە لەم بۆچوونە بگرێ ،بە چ شێوەیەك دەبێ پاساوی بۆ بێنیتەوە .یەكێك لە ئاكامەكانی ئەم بەدواداچوونە وردە ئەوەیە كە كاتێك فەیلەسووفانی سیاسی بۆچوون و پێشنیازەكانی خۆیان دەخەنە ڕوو ،ئەم بۆچوونانە الی ئەو كەسانەی كە زیاتر راهاتوون بەو باوەڕانەی باون ،سەرسوڕهێنەر و ناخۆشە .بۆچوونەكانی هۆبزیش ئەم كاریگەری لە سەر هەر دوو الیەنی شەڕی ناوخۆی بەریتانیا هەبوو. بەاڵم ئەم بابەتە نەبۆتە كۆسپ لە بەردەم ئەوە كە فەلسەفەی سیاسی لە رەوتی زەمەن‌دا كاریگەریی هەبێ ،واتە كاریگەرییەك كە دواتر زۆر بەرچاوە .كاتێ بیر لە سیاسەت دەكەینەوە كۆمەڵێك ئەركمان لە ئەستۆدایە كە زۆرتر ئاگاداریان نین ـ كۆمەڵە ئەركێكی شاراوە كە لە هەر الیەكەوە لە ماوەی مێژوودا لە ریشەوە دەگۆڕدرێن .بۆ وێنە كاتێك هۆبز كتێبەكەی دەنووسی ،پشت ئەستوور بوون بە بنەما ئاینیەكان و بە تایبەت سەرچاوەبوونی ئینجیل لە باسە سیاسییەكان‌دا باو بوو .یەكێك لە میراتە نەمرەكانی هۆبز ئەوە بوو كە ئەو هەلەی بۆ بیركردنەوە لەمەڕ سیاسەت لە فەزایەكی بەتەواوەتی سكۆالردا پێكهێنا .ئەگەرچی خودی هۆبز زۆر نیگەرانی پرسیارە دینیەكان بوو، بەاڵم تێڕوانینی بەتەواوەتی نوێ ئەو بەرامبەر بە دەسەاڵتدارێتی سیاسیی ئەو دەرفەتەی بۆ جیا كردنەوەی سیاسەت و ئایین دروست كرد و بووە هۆی ئەوەی بە پێوەری جیا لە سەر سیاسەت و ئایین قسە بكرێ .یا وای دابنێن لە سەردەمی هۆبزدا گرووپێكی رادیكاڵی بیرتەسك ،دیموكراسییان وەك شێوەی باوی حكوومەت زانیبایە (لە ڕاستیدا خودی هۆبز
ژماره626 :
10
30ی رێبه‌ندانی 1392 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤ دیموكراسی بەتەواوەتی رەت نەدەكردەوە ،بەاڵم پێیوایە بەگشتی خراپترە لە حكوومەتی پاشایەتی). دیارە ئەمڕۆ دیموكراسی بۆ ئێمە بە شێوەیەك بۆتە بابەتێكی بەڵگەنەویست كە ئەستەمە بیر لەوە بكەینەوە كە چۆن جۆرێكی دیكەی حكوومەت دەتوانێ رەوایی پێبدرێ؟ ئەم گۆڕانكارییە چۆن رووی داوە؟ سەربردەی ئەم گۆڕانكارییە ،سەربردەیەكی ئاڵۆزە، بەاڵم ئەوەی روونە ئەو دەستە لە فەیلەسووفان كە بە الیەنگری لە دێموكراسی قسەیان دەكرد ،ئەو فەیلەسوفانەی كە ئەندێشەكانیان ناسراوە ،برەوی پەیدا كردوە و جێگای رەوتی سەرەكیی سیاسەتی گرتۆتەوە ،رۆڵێگی گرنگیان لەم پرۆسەیەدا گێڕا. رەنگە ناسراوترینیشیان «ژان ژاك رۆسۆ» بێ كە كاریگەرییەكانی لە سەر شۆڕشی فەرەنسا بە كتێبی كۆمەاڵیەتییەكان» «گرێبەستە نكۆڵی لێ‌ناكرێ( .النیكەم تۆماس كارالیل لەم رووەوە هیچ گومانی نەبوو .ئەیژن كاتێك لەمەڕ گرنگیی بەكارهێنانی ئەندێشە دەرهەستەكان پرسیاریان لە كارالیل كرد ،واڵمی دایەوە« :رۆژگارێك پیاوێك بە ناوی رۆسۆ هەبوو ،كتیبێكی نووسی كە جگە لە [ئەندێشە دەرهەستەكان] هیچ دیكەی تێدا نەبوو .چاپی دووهەمی ئەم كتێبەیان بە پێستی ئەوانەی كە بە چاپی یەكەمی پێدەكەنین ،بەرگ گرت)». هیچ كەسێك نەیدەتوانی پێشەكی بێژێ كە ئایا فاڵنە بەرهەم لە ئەندێشەی سیاسی‌دا بە قەدەر لڤیاتان ی هۆبز ،یان گرێبەستی كۆمەاڵیەتی ی رۆسۆ، یان مانیفێستی كۆمۆنیست ی ماركس و ئێنگڵس كاریگەر دەبێ یا نا .ئەم كاریگەری دانانە بە تەواوەتی بەوەوە بەستراوەتەوە كە ئەو گۆڕانكارییە فیكرییەی كە فەیلسووفەكان پێشنیاری دەكەن ئەوەندە لەگەڵ گۆڕانكارییە سیاسیی و كۆمەاڵیەتییەكان بگونجێ كە ئەم ئەندێشە نوێیانە ببنە ئەندێشە سروشتییەكانی نەوەی دواتر. پاشماوەی ئەو بەرهەمانەی كە لەمەڕ فەلسەفەی سیاسین و تا ڕادەیەك سەركەتوو بوون، ئەگەر چاو لێبكەین دەبینین بە بێ ئەوەی شوێن پێیان بمێنێتەوە، نەماون .بەاڵم پێویستیی فەلسەفەی سیاسی پێویستییەكی بەردەوامە، بەتایبەتی ئەو كاتانەی كە لەگەڵ كۆمەڵە بابەتێكی سیاسی نوێ بەرەوڕوو دەبینەوە كە بە پێی تێگەیشتنی سیاسی باوی رۆژ ناتوانین چارەسەریان بكەین .لە وەها رۆژگارێك‌دا دەبێ قووڵتر بینەوە ،بگەینە بنەڕەتی باوەڕە سیاسییەكانمان و لێرەدایە كە دەگەینە فەلسەفەی سیاسی .دیارە بەو مانایە نیە كە بەپێی پێویست گەیشتووین بە سەرچاوەكەی، بەڵكوو واتە رەنگدانەوەی هەبووە لە سەر نامیلكە سیاسییەكان، گۆڤارەكان ،رۆژنامەكان و...هتد. هەموو فەیلەسووفە سیاسییە سەركەوتووەكان پشت ئەستوور بوون بەو الیەنگرانەیان كە دەستیان لە بواری چاپ و باڵوكردنەوەو پڕۆپاگەندەدا رۆیشتووە. سەرچاوە: فلسفەی دیوید، میلر، سیاسی ،مترجم :بهمن دارلشفایی، نشر ماهی،چاپ دوم ،سال .1390
خاتەمی بە بەرزکردنەوەی دروشمی «وتووێژی شارستانییەتەکان» ،سەرنجی واڵتان و کۆڕۆ کۆمەڵە نێونەتەوەییەکان بۆ جارێکی دیکە بەرەو الی ئێران
9
راکێشایەوە ،و به‌اڵم هەر لەم سەردەمەدا شاهیدی زنجیرە کوشتارێکی سیاسی دەبین کە دواتر بە «قەتڵە زنجیرەییەکان» ناوی دەرکرد .لەم پێوەندییە کۆمەڵێک
ژماره626 : 30ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
سیاسی
لە سیما ناسراوە سیاسییەکانی وەک داریوش‌و پەروانە فرووهەر گیانیان لێ ئەسێندرا. هوشه‌نگ قادری
ئاوڕێکی کورت ل ه قۆناخه‌کانی ژیانی کۆماری ئیسالمی
هوشه‌نگ قادری 35ساڵ به سهر ئه‌و شۆرشه تێپه‌ر بووه که گه‌النی ئێران بۆ وه‌ده‌ست هێنانی ئازادی ومافه‌نه‌ته‌وایه‌تیه‌کانیان بۆی هاتنه سەرشه‌قام و به خۆراگری و یه‌کیه‌تی سه‌ره‌نجام توانیان دەسەاڵتی پاشایەتی تێک بڕووخێنن و ده‌سه‌اڵتێکی دیموکراتیک و خه‌ڵکی بێننه‌دی .به‌اڵم مخابن ئاکامی هه‌وڵه‌کانی خه‌ڵکانی ئێران ،هاتنهسهرکاری ده‌سه‌اڵتێک بوو که خەڵک تا ئێستاش لۆمەی خۆیان دەکەن .ئیسالمییه‌کان به رێبه‌ری ئایه‌توڵاڵ خومه‌ینی ئه‌وده‌رفه‌ته‌یان قۆسته‌وه و به که‌ڵک وه‌رگرتن له هه‌ستی ئایینیی خه‌ڵک توانیان سواری شه‌پۆڵه‌کانی شۆرش بن و ده‌ست به‌سه‌ر ئه‌و شۆرشه‌دا بگرن. 35ساڵ ده‌سه‌اڵت‌داری رژیمی کۆماری ئێسالمی ده‌کرێ به چووار قۆناغ‌دا ده‌به‌ش‌بکرێت.
«سازندەگی»یەوە بێتە مەیدان و هەوڵی پێراگەیشتن بە ژیان و گوزەرانی خەڵک‌و سارێژکردنەوەی برینەکانی دەورانی شەڕ بەرز بکاتەوە .دەوڵەتی رەفسەنجانی سەرەڕای دروشمەکانی بۆ چارەسەری بێکاری و هەژاری لە واڵت نه‌ک به هێزی خه‌ڵک‌و که‌ڵک وه‌رگرتن له کەرتی تایبه‌ت، به‌ڵکوو بە پشت بەستن بە نیزامیی کردنی یەکە ئابوورییەکان ،توانی لە کورتخایەن دا هێندێک «سازەندەگی» بکات .هه‌ر ئه‌مه‌ش به‌س بوو تا به بڕیارێکی «شوورای ئینقالب» باڵی مافیایی رێژیم ،واتە سپای پاسداران بە مەبەستی دەستبەسەردا گرتنی بەشێک لە ئابووریی واڵت بیر له دروستکردنی دامەزراوەیەکی پووششی بە ناوی «قه‌رارگای خاتم االنبیا» بکاتهوه که ئه‌م ناوه‌نده له ماوه‌یه‌کی زۆر کورت دا توانی ده‌ست به سهر هه‌موو بازاره ئابوورییه‌کانی ناوخۆی ئێراندا بگرێت و هه‌موو پرۆژه گه‌وره‌کانی وه‌ک جاده‌سازی، تونێل سازی ،شارێکانی به‌ینی شاری، پرۆژەکانی گازی‌و پێترۆشیمی خستە ژێر چاودێری خۆیەوە کە تا ئێستاش ئابووری ئێران به رووخسارێکی نیزامییه‌وه
قۆناغی سێهه‌م: ئیسالحات یان رێفۆرم‌خوازان دوای تێپه‌ر بوونی دوو قۆناغ و به‌تایبه‌تی که هه‌ر له رۆژانی سه‌ره‌تای بە دەسەاڵت گەیشتنی رێژیم باڵه‌کانی نزیک له خامنه‌ای و ره‌فسه‌نجانی زۆر به‌خێرایی کەسانی بە نفووزی میانەڕەوی نیزام و خوازیارانی کۆتایی هێنان بە شەڕیان لە دەسەاڵت دوور خستەوەو و بەشێکیان خانەنشین کردن و بەردەوام هەوڵ دەدرا که‌متر له ده‌سه‌اڵت‌دا بن، به‌اڵم هەڵبژاردنەکانی خولی حەوتەمی سەرکۆماری زۆر شتی گۆڕی .ئه‌مجاره‌یان به خواستی باڵە تووندئاژۆکانی نێو ده‌سه‌اڵت نه‌بوو .له هه‌ڵبژاردنی خولەکانی حه‌وته‌م و هه‌شته‌می سەرکۆماری دا بە هاتنە سەرکاری سەید محەممەد خاتەمی، میانەرەوانی سەر بە نیزامی کۆماری ئیسالمی بە بەرزکردنەوەی دروشمی رێفۆرم ،توانیان خۆ نیشان بدەن بە گشتی هاوکێشە سیاسی و ئیدارییەکانی گۆڕی. سه‌رۆک سەردەمی له
قۆناغی چواره‌م : ئوسوڵگه‌راکان بەهاری ساڵی 1384بە پشتیوانی راستەوخۆی رێبەری رێژیم عەلی خامنەیی‌و سپای پاسداران ،مەحموودی نۆهەمی خولی لە ئەحمەدینژاد سەرکۆماری‌دا سەرکەوتنی وەدەسهێناو بوو بە سەرکۆماری ئێران. بە هاتنە سەر کاری ئەحمەدینژاد، باڵە توندرەوەکانی نێو نیزام گیانیان وەبەرهاتەوە .ئەو نیمچە فەزا کراوەیەش کە لە ماوەی 8ساڵەی ده‌ورانی ئیسالحات دا هاتبووە گۆڕێ هەر زۆر بە خێرایی داخرا .رۆژنامەکان ،دامەزراوە مەدەنییەکان داخران و خوێندکارانی گۆڕانخوازو شوناسخواز ئەستێرەدار کران. لە سەر ئاستی سیاسەتی خاریجی و پێوەندییەکانی ئێران لە گەڵ دنیا دەرەوەدا ،هەر زۆر بەخێرایی ئەحمەدینژاد نیشانی دا کە کەسێکی شەڕاژۆ و قەیران خولقێنە« .وتوێژی شارستانییەتەکان» جێی خۆی گۆڕی بە زیندوو کردنەوەی قەزییەی هۆلۆکاست‌و ئەوە ئێران بوو
قۆناغی یه‌که‌م: ده‌ورانی شه‌ر تازه به ده‌سه‌اڵت‌گه‌یشتوانی کۆماری ئیساڵمی هه‌ر له رۆژه‌کانی سه‌ره‌تای بهدهسهاڵت گه‌یشتنیان گه‌النی ئێرانیان به‌ره‌و شه‌رێکی ماڵوێرانکهر که له‌گه‌ڵ واڵتی عێراق بوو برد که له ئه‌نجام‌دا زیاتر له یه‌ک میلیۆن ئینسان لەو شه‌ره‌داگیانیان له‌ده‌ست داو له‌باری ئابوورییه‌وه واڵتی بۆ چه‌ند ده‌یه‌ی دیکه‌ش گه‌رانده‌وه دواوه. ئه‌وه‌ی سوودی له‌م شه‌رانه ده‌برد ته‌نیا تازه‌به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتوه‌کانی تاران بوون تا به‌و شێوه هه‌م سه‌ره‌نجی هه‌موو خه‌ڵکی ئێران بۆئه‌وه رابکێشن که له ئێستادا ده‌بێ متمانه‌یان پێ‌بکه‌ن تا واڵت له به‌رامبه‌ر هێرشی بێگانه بپارێزن و هه‌میش بە دروشمی « شەڕ بەرەکەتی خودایە» لە درێژه‌دانی ئه‌و شه‌ره بۆ ماوەی هه‌شت ساڵ له‌راستی‌دا جێگەو پێگەو دەسەاڵتی خۆیان سەقامگیر کرد. لەم نزیک بە یەک دەیەیەدا دەسەاڵتدارانی سەرمەستی دەسەاڵت کە هاتنە سەرکاریان خاڵی لە هەر جۆرە پشتیوانییەکی خەڵکی و ئه‌مه‌ش نادێموکراتیک و نارەوابوونی ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ی نیشان ده‌دا ،دوای خواردنه‌وه‌ی جامی زه‌هر له‌الیه‌ن خومه‌ینیه‌وه بەوپەڕی دڕندەییەوە کەوتنە گیانی بەرەی ئازادیخواز و ماف ویست .هێرشی خوێناوییی هێزە سەرکوتکەرەکانی رێژیم بۆ سەر خەڵکی کوردستان و بزووتنەوەی رەواو مافخوازانەی خه‌ڵکی ئێران و ئێعدامی بەکۆمەڵی زیندانیانی سیاسیی لە ساڵی 1367ی هەتاوی نموونەی بەرچاوی ئەم ئێدیعایەن. قۆناغی دووهه‌م: سازه‌ندگی دوابه‌دوای شه‌ری ماڵ‌وێرانکه‌رانه‌ی هه‌شت ساڵە له‌گه‌ڵ عێراق ،ئێران له باری خزمه‌تگوزاری‌و پێشکه‌وتنی ئابووری له پاشه‌کشه‌دا بوو .هه‌ر ئه‌مه‌ش بوو به هۆکار تا هاشمی ره‌فسه‌نجانی بە دروشمی
به‌رێوه ده‌چی‌و ئەوە فه‌رمانده‌رانی سپای پاسادارانن کە له جێی کارناسانی ئابووری بڕیار بۆ سیستمی ئابووری واڵت ده‌ده‌ن. هه‌ر له‌ده‌ورانی ره‌فسه‌نجانی‌دا رێژیمی کۆماری ئێسالمی بۆ پێوه‌ندی دیپلۆماسی ده‌ستی بۆ الی واڵتانی رۆژئاوایی راکێشاو هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌دا بوو که رەفسەنجانی بە سەردانی لە واڵتانی ناوچەکەو بەشداری کردنی لە کۆڕوکۆمەڵە نێونەتەوەییەکان هەوڵی دەدا رووخسارێکی ئاشتیخوازانە لە رێژیمەکەی نیشان بدات. بەاڵم ئەم دەمامکە زۆری نەخایەند و رێژیم هەر زوو ماهییەت و ناوەرۆکی خۆی بە دنیا نیشان دایەوە .تێرۆری دژبەرانی سیاسیی لە دەرەوەی واڵت لە درێژەی پیالنێکی سیستماتیک‌دا هەر زوو کۆمەڵگای نێونەتەوەیی هێنایەوە سەر ئەو باوەڕەی کە رێژیم ئیستعدای خۆ گۆرینی نیەو ئامادە نیە دژبەرانی خۆی قبووڵ بکات .هەر لە یەکەم مانگەکانی بە سەرکۆماربوونی هاشمی رەفسەنجانی لە کۆتایی دەیەی 60و سەرەتاکانی دەیە 70دا بە ده‌یان که‌سایه‌تی سیاسیی و ئازادیخوازی سه‌رانسه‌ری ئێران که‌وتنه به‌ر ماشێنی تێرۆری کۆماری ئیساڵمی کە تێرۆری هەردوو سکرتێری حیزبی دێموکراتی کوردستان ،شەهیدا ن دوکتور قاسملوو و دوکتوور شەرەفکەندی و هاوڕێیانیان نموونەی بەرچاوی ئەم قوربانیانەن.
کۆماری خاتمی‌دا سەرەرای دژایەتیی سەرسەختانەی باڵی پاوانخواز ،دیسان وردە گۆرانکارێک چ له نێوخۆی واڵت و چ له ئاستی ده‌ره‌وه‌ش‌دا هاته ئاراوه .لە سه‌رده‌می ئیسالحات‌‌دا چاالکی مه‌ده‌نی، خوێندکاری ،ژنان و رۆژنامەنووسان له ئێران تا راده‌یه‌ک مه‌جاڵیان بۆ خوڵقا. بووژانەوەی چاالکیی رۆژنامەوانی و دەرچوونی گۆڤارو رۆژنامەی جۆراوجۆر ،پێکهاتنیNGOو رێکخراوە ناحکوومییەکان ،رێکخراوه‌کانی ژنان، ئه‌نجومه‌نه ئه‌ده‌بییه‌کان ،ژینگە پارێزی و هەتادوایی ...ده‌کرێ به به‌رهه‌می ئه‌م ده‌ورانه دا بنێین. هەر لەم پێوەندییەدا لە کوردستانیش چاالکانی مەدەنی ،رۆژنامەنووسان و ئەدیبان توانیان ده‌رفه‌ته‌که بقۆزنه‌وه و به‌ردی بناغه‌ی خه‌باتی مه‌ده‌نی له رۆژهه‌اڵتی کوردستان بونیاد بنێن. خاتەمی بە بەرزکردنەوەی دروشمی «وتووێژی شارستانییەتەکان» ،سەرنجی واڵتان و کۆڕۆ کۆمەڵە نێونەتەوەییەکان بۆ جارێکی دیکە بەرەو الی ئێران راکێشایەوە، و به‌اڵم هەر لەم سەردەمەدا شاهیدی زنجیرە کوشتارێکی سیاسی دەبین کە دواتر بە «قەتڵە زنجیرەییەکان» ناوی دەرکرد .لەم پێوەندییە کۆمەڵێک لە سیما ناسراوە سیاسییەکانی وەک داریوش‌و پەروانە فرووهەر گیانیان لێ ئەسێندرا کە دواتر ناوەندە قەزاییەکانی رێژیم رایانگەیاند کە کاری گرووپە «سەرەرۆیە»کان بوو.
کە لەم سەردەمەدا پەیتاپەیتا بڕیارنامەیی جۆراوجۆری بە دژ دەردەکرا .پرسی ناوکیی بوو بە هەوێنی بەردەوامیی گەمارۆ خستنە سەر ئێران و گوشار بۆ سەر ژیان و گوزەرانی خەڵکی واڵت. خەڵک لە دەرفەتێک دەگەڕان بۆ ئەوەیکە کۆتایی بەم وەزعە بێنن .خولی دەیەمی سەرکۆماری باشترین دەرفەت بوو .بۆ ئەم دەورەیە لە نێو بەربژێرانی سەرکۆماری دا دووکەسیان جیاواز لەوانی دیکە بوون .ئەوان هاتبوون بۆ ئەوەی وەک خەڵک داوایان دەکرد کۆتایی به دەسەاڵت و ئەقڵییەتی ئەحمەدینژادی بێینن. مووسەوی‌و کەڕوبی بە لێدوان و خستنەرووی بەرنامەو ئیدەکانیان، خەڵکیان لە دەوری خۆیان کۆکردەوە. دوای ئەوەیکە کودەتا لە دەنگی خەڵک کراو دەنگەکانی مووسەوی ،کاندیدیی هەڵبژێراوی خەڵکیان بۆ ئەحمەدینژاد دزی. بە نیشانەی نارەزایەتی دەربڕین بەم فێڵه مێژووییە خەڵکی ئازادیخوازی ئێران رژانە سەر شەقامەکان و داوای دەنگەکانیان کردەوە. ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه ئایا هاوکاریی به‌رچاوی ریفۆرمخوازان بۆ هاتنهسهرکاری حه‌سه‌ن رووحانی و ده‌ست به‌کار بوونی «دهوڵهتی ئومید و ئێعتداڵ» ده‌توانێ که قۆناغێکی نوێ بێ بۆ کاری رێکخراوه مه‌ده‌نییه‌کان‌و به ده‌ست به‌کار بوونه‌وه‌ی رۆژنامه‌کان‌و چاالکییه سیاسییه‌کان بێته ئه‌ژمار؟ وه‌اڵمی ئه‌م پرسیاره ده‌بێ چاوه‌روان بین بزانین!!
درێژەی:
پەروەردە بە زمانی دایکی ئافرەت .ئەوە لە حالێک دایە لە زمانی کوردی کەسی سێهەم یان کەسی دووهەم(ئەو کەسەی لەوێ ئامادە نییە و ئەو کەسەی بەرامبەرتە) بۆ پیاو و ئافرەت هەر یەکە .هو(سێهەم کەسی پیاو) :ئەو هی(سێهەم کەسی ئافرەت) :ئەو -أنت (دووهەم کەسی پیاو) :تۆ أنت(دووهەم کەسی ئافرەت) :ئەو .لە راستیدا جیاکاری رەگەزی لە نێو زمانی عەرەبیدا زۆر بەهێزە بە بەراورد لەگەڵ زمانی کوردی. ئەگەر بمانهەوێ نموونەیەکی دیکە لە پێوەندی نێوان زمان و جیهانبینی یەک نەتەوە بێنینەوە دەبێ بەرواردی زمانی کوردی و فارسی بکەین .لە نێو کوردی‌دا ناوەکانی چیا ،هەلۆ ،هەڵگۆرد، کوێستان ،سروشت ،ڕوبار ،کانی، بەیان و ...ناوی کوروکچی کوردن و لە راستیدا ناوی مرۆڤی کوردن. ئەوەش دەرخەری ئەوەیە کەجۆری پێوەندی کورد لەگەڵ ژینگەکەی و شێوازی ژیانی کورد لە ناودانانی منداڵەکانی رەنگی داوەتەوە .ئەگەر هەر ئەو ناوانە بۆ سەر زمانی وەرگێرین مانا و قۆرسایی خۆیان لە دەست دەدەن .بۆ نموونە چیا بە فارسی دەبێ بە «کوە» یان کوێستان دەبێ بە «کوهستان» بەاڵم پێوەندی زمانی فارسی و لە راستیدا نەتەوەی فارس لەگەڵ سروشت و ژینگە پێوەندییەکی جیاوازە .دەکرێ ئاماژە بە کۆمەلێک ناوی دیکەش بکەین کە ئەوانیش زمانحاڵی مێژووی کوردن. بۆ نموونە ناوگەلێک وەک شۆڕش، هەڵمەت ،هێرش ،بڕیار ،خەبات و هتد .ئەو ناوانە لە دوای بە سەرهات و بەرهەمهاتنی مێژوویەک لە نێو نەتەوەی کورددا بڕەویان پەیدا کردوە و ئاماژە بەوە دەکەن کە مێژووی خەباتی کورد تاڕادەیەک پیوانە بووە لەبەر ئەوەی زۆربەی وشەکانی پێوەندیدار بە شۆڕش بوونەتە ناوی کورانی کورد. جێخستنی ئەقاڵنییەتی پەروەردەی چەند زمانی پێویستی بە کاری زانستی ،پشتوانەی ئابووری ،دیمۆکراسی و کاری درێژخایەن هەیە .فێرکردنی مندااڵن بە قسەکردن ،خوێندنەوە و نووسینی زمانی دایکی خۆیان لە بنەماڵە ده‌توانێ یەکێک لەو رێگەچارانە بێ کە کاریگەری سیستمی پەروەردەی یەک زمانی تاڕادەیەک کەم بکرێتەوە .دانینی زانینی زیاتریش لە رێگەی میدیاکان لە پێوەندی لەگەل سوودەکانی خوێندن بە زمانی دایکی و سیستمی پەروەردەی چەند زمانی دەتوانێ گۆشاری مەدەنی و جەماوەری زیاتر ڕووبەروی دەوڵەت بکاتەوە. سەرچاوەکان : .١اهمیت زبان مادری در چیست؟، رادیو دویچە ولە .٢نگاهی بە مخالفت غیر قانونی فرهنگستان ادب فارسی با اموزش زبانهای محلی ،وبنوشت عبدالعزیز مولودی
بەدەیان ساڵە کە کوردەکان لە الیەن ده‌سه‌اڵتدارانه‌وه بە سەر بڕو رێگر دەناسرێن ،دەیان ساڵە لە ناوەندی ئیران ،کوردەکان وەک چەتە و خاڵی لە ئەرزشە مرۆییەکان دەناسێنرێن .بەاڵم کاری مامۆستا محەممەد ئەو راستییەی بۆ ئەوان روونکردوە کە بەڵی کوردەکان سەر نابڕن ،کوردەکان سەریان دەتاشن بۆ ئەوەی سەری مرۆڤایەتی لە سەربێت. ئاگری باڵه‌کی
لە جیهان‌دا زمانی جۆراوجۆر هەیە و بێ گۆمان بەشێک لەو زمانانە فێربوونیان بۆ خەڵک دژوارە و گەیشتن بە ئاستێک لەو زمانانە کە بتوانی بە شێوەیەکی رێکوپێک و رەوان بەو زمانە قسە بکەی ،بنووسی‌و بیربکەیەوە زۆر دژوارترە .هونەری دایک لە گواستنەوە‌و فێرکردنی یەک زمان ئەو دژوارییانە کەم دەکاتەوە رێبوار مه‌عروف‌زاده
ژماره626 :
سیاسی
8
30ی رێبه‌ندانی 1392 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
کورد سەری مرۆڤ نابرێ...
کورد سەری دەتاشێ ،تا سەری مرۆڤایەتی بەرزبێت لە پەراوێزی سەر تاشینی مامۆستایەکی مەریوانی ،بۆ هاودەردی لەگەڵ قوتابیەکی خۆی کە نەخۆشییەکی تایبەتی هەیەدەکەنەسەر ،لەو کاتەی‌دا کە مرۆڤ و دڕنده هیچ سنورێکیان نامێنێ، ئەرزشە مرۆییەکان لە ناو دەچن، لە وەها سەردەمێک‌دا مرۆڤێکی کورد ،مامۆستایەکی مرۆڤدۆست کارێکی ئینسانیی گه‌وره ده‌کا.
ئاگری باڵەکی هەموو چیرۆکەکە لە گوندێکی ناوچەی مەریوانی رۆژهەاڵتەوە ده‌ست پێ‌دەکات ،چیرۆکێک کە خەیاڵ نیە و بەڵکو چیرۆکێکی راستەقینه‌یه ،چیرۆکێک کە دڵ گەورەیی‌و خۆبەخشی مرۆڤێکی کورد دەگێرێتەوە ،ئازایەتی و بەخشیشی مرۆڤی کورد دێنێتە سەر الپەرەی کتێب و رۆژنامەکان، چیرۆکێک کە لە سەرەدەمی ئێستادا باوەرکردنی ئاسان نیە ،لەسەر دەمێک‌دا کە مرۆڤەکان! لە پێناوی بیرو باوەردا ،سەری یەک دەبڕن، یا خود یەکتر ئەشکەنجە دەکەن، سەری منداڵ دەبڕن و دەسترێژی
ئەو مرۆڤە گەروەیە کە روکارێکی دیکەی لە گەورەیی مرۆڤی کورد بە جیهان ناساند عه‌لی «محه‌ممه‌د مامۆستا محه‌ممه‌دیان»ە کە مامۆستای قوتابخانەی سەرەتایی «شێخ شه‌لتون»ە له مه‌ریوان ،ئەو مامۆستایە بە هۆی ئەوەی کە یەکێک لە قوتابیەکانی بەناوی «ماهان» توشی نەخۆشییەک ببوو و مووی سەر و دەم چاوی وەری‌بوو ،لەبەرامبەردا مامۆستای دڵ گەروە بۆ ئەوی کە «ماهان» هەست بە دڵتەنگی نەکا و خۆی دورە پەرێزنەگرێ لە قوتابییه‌کانی دیکه‌و لە قوتابخانە ،هەربۆیە کارێکی گەروە دەکات .مووی سەری خۆی دەتاشێ و ئەو لە بەرامبەر ئەو کارەی خۆی‌دا دەڵێ: «خۆشحاڵم لەوەی بەو کارە،
هەرچەندە بچوکە توانیومە کە روحیە و توانایی لە قوتابیەکەم دا بەهێز بکەم و ئەو بە چاالکی و فێربوونی زیاتر تەشویق بکەم». مامۆستا کارەی ئەو محەممەد ،گەروەیی وهه‌ستی مرۆڤدۆستی کوردی نیشان دا ،ئەو بە ناوەند نیشنەکانی گوت کە کورد سەر نابڕێ ،بەڵکو کورد سەری دەتاشێ ،کە سەری مرۆڤایەتی بەرز بێت ،کوردەکان چەتە و رێگر نین، کوردەکان کار دەکەن بۆ ئاشتی و پێکەوە ژیان ،کوردەکان ئێستاشی لەگەڵ بێت ،بایه‌خه مرۆییەکان دەپارێزن‌و رێز بۆ مرۆڤ دادەنێن. بەدەیان ساڵە کە کوردەکان لە الیەن ده‌سه‌اڵتدارانه‌وه بە سەر بڕو رێگر دەناسرێن ،دەیان ساڵە لە ناوەندی ئیران ،کوردەکان وەک چەتە و خاڵی لە ئەرزشە مرۆییەکان دەناسێنرێن .بەاڵم کاری مامۆستا محەممەد ئەو راستییەی بۆ ئەوان روونکردوە کە بەڵی کوردەکان سەر نابڕن ،کوردەکان سەریان دەتاشن بۆ ئەوەی سەری مرۆڤایەتی لە سەربێت.
هەڵویستی ئەو مرۆڤە کورد بەرامبەر بەو قوتابیە کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان ،وایکرد کە هەڵوێستەکە سنوورەکانی بڕی و دەنگی ئەم هەڵوێستيه جوانه گەیشتە نێو کۆڕوکۆمەڵە جیهانییەکان و لە
چەندین راگەیاندنی رۆژئاوایی دا راپۆرت و هەواڵێ لێ باڵوکرایه‌وه. هەموومان دەبێ بۆیە هەڵوێستی ئەو مامۆستا کوردە بەرز بنرخێنین و ئافەرینی بۆ بنێرین .ئەوەش وەبیر ناوەند
پەروەردە بە زمانی دایکی
مەعروف‌زادە
ر ێبو ا ر
رۆژی ٢١فێبرییە لە الیەن رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان وەک رۆژی زمانی دایکی دیاریکراوە و ئەو رێکخراوە جەخت لە سەر «سیستمی پەروەردەی چەند زمانی» لە واڵتانێک دەکاتەوە کە خاوەنی ئتنیکی جۆراوجۆرن کە بە زمانی جیاواز قسە دەکەن .لە یاسای بنەرەتی ئێرانیش دا لە ماددەی ١٥دا جەخت لە سەر پەروەردە بە زمانی «ئەقوام»کراوەتەوە کە زمانی ئەوانیش لە ناوچەکانی خۆیان لە تەنیشت زمانی فارسی بخوێندرێ و کاری پێ بکرێ .هاتنەسەرکاری دەوڵەتی رووحانیش بابەتی جێبەجێ کردنی ماددەی ١٥ی یاسای بنەڕەتی ئێرانی زیاتر بەرجەستە کردۆتەوە .ڕووحانی لە پێش هەڵبژاردنەکان بەلێنی جێبەجی کردنی ئەو مافەی دابوو و دواتریش عەلی یوونسی، ڕاوێژکاری سەرۆک کۆمار بۆ کاروباری «ئەقوام» و کەمینە ئایینییەکان ،جەختی لە سەر پەروەردە بە زمانی ئیتنیکەکان کردەوە و باسی ڕاوێژکردن لەگەڵ وەزیری پەروەردە بۆ پێکهێنانی گرووپێکی کاری لەو پێوەندییەدا کرد .ئەو باس و هەوااڵنە لەاڵیەک دژایەتی فەرهەنگستانی ئێران بە نیسبەت پەروەردە بە زمانی دایکی بۆ ئیتنیکەکانی ئێران لێکەوتەوە و
لە الیەکی دیکە هەلوێستی فەرهەنگستانی فارسی نارەزایەتی چاالکانی مەدەنی و سیاسی نەتەوەکانی غەیرە فارسی ئێرانی لێکەوتەوە کە زۆرتر لە خانەی نارەزایەتی مەجازیدا بەدی کرا .لە راستیدا تێگەیشتن لە گرینگی زمانی دایکی بەستێنی پاراستنی زمانی دایکیش دەرەخسێنێ. دایک و پەروەردە ئەو سۆز و خۆشەویستییەی دایک بەنیسبەت منداڵەکەی هەیەتی وادەکا پرۆسەی فێربوونی زمان زۆر خێراتر و کاریگەرتر بەرەوپێش بچێ .لە جیهان‌دا زمانی جۆراوجۆر هەیە و بێ گۆمان بەشێک لەو زمانانە فێربوونیان بۆ خەڵک دژوارە و گەیشتن بە ئاستێک لەو زمانانە کە بتوانی بە شێوەیەکی رێکوپێک و رەوان بەو زمانە قسە بکەی ،بنووسی‌و بیربکەیەوە زۆر دژوارترە .هونەری دایک لە گواستنەوە‌و فێرکردنی یەک زمان ئەو دژوارییانە کەم دەکاتەوە .بۆ فێربوونی زمان خەرجێکی زۆر دەکرێ و کتێب و شێوازی جۆراوجۆر تاقی دەکرێته‌وه کە پرۆسەی فێربوونی ئەو زمانە ئاسان بکرێ و تامەزرۆیی بۆ فێربوونی زمانێک زیاد بکرێ .سۆز و خۆشەویستی دایکانە ئەو پرۆسەیە بە باشترین شیوە ئەنجام دەدا. توانایی یەک زمان بەشێک لەو ڕەخنانەی لەمەر پەروەردە بە زمانی کوردی ،تورکی، عەرەبی و ...باس دەکرێ ئەوەیە کە توانای ئەو زمانانە لە بەشی زانستی‌دا الوازە و زمانی فارسی تواناییەکی زیاتری هەیە.
توانای یەک زمان ئاکامی بەکارهێنان و کار کردن بەو زمانەیە .بۆ نموونە تورکی کە لە ئێران بە زمانێکی الواز لەقەڵەم دەدرێ لە تورکیە وانەی پێ دەوترێتەوە و رۆژنامە و گۆڤاری سیاسی وزانستی لەو واڵتە دەردەچێ‌و پارڵمانی ئەو واڵتە کار بەو زمانە دەکا .زمانی عەرەبیش که جێگەو پێگەیەکی زمانەوانی ،پێگەیەکی پیرۆزیشی بۆ موسلمانان هەیە میلیۆنها خەڵک لە واڵتانی عەرەبی کاری پێ دەکەن و دەرسی پێ دەخوێنن .لە هەرێمی کوردستانیش لە پارڵمان و قۆتابخانە و زانکۆکان ،زمانی کوردی بەکاردێنن و لەو سااڵنەی دواییدا کتێبێکی زۆر لە زمانەکانی دیکە بە تایبەتی لە زمانی ئەنگلیسییەوە بۆ سەر زمانی کوردی وەرگێردراوە و توانای زمانی کوردییش گەشەی کردوە. رەنگە زمانێک بە شێوەیەکی رێژەیی لە زمانێکی دیکە ئاسانتر بێ و یاسا و رێسای سەرڕاستری هەبێ بەاڵم هەموو زمانێک توانای گەشەکردنی هەیە و مرۆڤەکان دەتوانن گەشە بەو زمانە بدەن. هەر زمانێک لە پرۆسەی کارپێکردن‌دا توانای گەشەکردنی هەیە. سیستمی پەروەردەی چەند زمانی و تەناهی یەک واڵت ئاخۆ سیستمی پەروەردەی چەند زمانی ئەمنیییەتی یەک واڵت دەخاتە مەترسییەوە؟ بۆ واڵم دانەوە بەو پرسیارە بە گۆنجاوی دەزانم ئاماژە بە بەشێک لە قسەکانی موهەندیس ئەدەب لە وتووێژێکی لەگەڵ رادیۆ دویچە وێلە دا کە هەر بە بۆنەی زمانی دایکی ئەنجام دراوە بکەم. موهەندێس ئەدەب دەلێ «ئێمە دەبینین
کە لە واڵتێکی بچووک وەک سویس خەڵک بە چوار زمانی ئیتالیایی ،ئینگلیسی، فەرانسە و ئالمانی قسە دەکەن بەاڵم سویس یەکگرتوو ماوەتەوە .یاسایەک لە فیزیک دا هەیە کە هەر کردەوەیەک، کاردانەوەیەک بە دوای خوێ‌دا دێنێ. کاتێک لە واڵتێک‌دا رێز بۆ کولتووری جۆراوجۆر دادەنرێ ،خەڵک رازین و لە تەنیشت یەکتر ژیان دەکەن بەاڵم کاتێک دەسەاڵتێک و هێزێکی دەوڵەتی نکۆڵی لە شۆناسی ئەوان دەکا ،پەرچەکردار دێتەئاراوە .با واڵتی کانادا وەک نموونە بێنینەوە .ئاخۆ ئەو گەنجانەی لە کوبێکی کانادا دەژین و زمانی فەرانسەویان هەیە ناتوانن لە زانکۆ بریتیش کۆلۆمبیای کانادا بخوێنن و کار بکەن؟ ئەوانە رێگری یەکتر نین .لە واڵتی ئێمە هاوکات زمانی ئینگلیسی و عەرەبیش دەکوترێتەوە بەاڵم بۆ دەبێ زمانی کوردی یان زمانەکانی دیکە پشتگوێ بخرێ .ئەوە مافی هەر مرۆڤێکە کە کولتووری خۆی بپارێزێ. دیارترین تایبەتمەندی هەر ئیتنیک و نەتەوەیەکیش زمانی ئەو نەتەوەیە». رەهەندێکی دێمۆکراسیش ئەوەیە رێز لە فرەچەشنی زمانی و کوڵتووری بگیردرێ و ئینتنیک و گرووپگەڵی جۆراوجۆر دەرەتانی گەشەکردنیان بۆ برەخسێ .بێ گومان بەکارنەهێنانی زمانێک لە قۆتابخانە ،گۆڤار و میدیاکان لە گرینگی یەک زمان و پێگەی کۆمەاڵیەتی ئەو زمانەش کەم دەکاتەوە .ئەو گرووپە کە زمانەکەی پەراوێزخراوە هەست بەوە دەکا کە سیستمی دەوڵەتی و یاسایی پێگەی کۆمەاڵیەتی ئەو نەتەوەشی
نشینەکانی ئێران بێنینەوە کە (... کرد (کورد) سر نمیبرد ...سرش را میتراشد ،تا سر انسانیت باال باشد).
دابەزاندوە .بۆ نموونە هەر لە فارسی قسە کردنی کوردەکان و تورکەکان جۆکێکی زۆر دروست کراوە و کوردەکان و تورکەکان بوونەتە مایەی گاڵتەجاری .ئەوە لە حالێکدایە کە کوردەکان و فارسەکان رەنگە فارسی بە باشی فارسێک قسە نەکەن بەاڵم زۆربەی ئەوان زیاتر لە یەک زمان دەزانن. زمان و ئابووری مەسەلەی زمان رەهەندێکی ئابووریشی هەیە .ئەو پرۆگرامانەی لە تەلەڤیزیۆنەکانی ئێران دروست دەکرێ خەرجی بۆ دەکرێ .وەزارەتی پەروەردە مامۆستایەکی زۆر بۆ وتنەوەی زمانی فارسی دابین دەکا و سااڵنە کتابێکی زۆر بە زمانی فارسی چاپ دەکرێ .ئەگەر پەروەردە بە زمانی دایکی بۆ نەتەوەکانی دیکەی ئێران دابین بکرێ ،ئەوە پێویستی بە تەرخانکردنی بوودجە ،چاپکردنی کتێب و دابین کردنی ماموستا هەیە تەنانەت ئەگەر هەر بەرادەی زمانی ئینگلیسی لە دەورانی سەرەتایی و ناوەندی و هتد بایەخی پێ بدرێ .لە راستیدا زمانێک دەبێ پشتوانەی ماددی و ئابووریشی لە پشت بێ .ناوەندێتی زمانی فارسی لە سیستمی پەروەردە و یاسایی کۆماری ئیسالمی ئێران رێگەخۆشکەری ناوەندێتی کۆمەاڵییەتی و ئابووری فارسەکانیش بووە. زمان و جیهانبینی هەر زمانێک هەڵگری جیهانبینییەکی تایبەت بۆمرۆڤ و ژیان و ژینگەیە .بۆ نموونە لە زمانی عەرەبیدا هەر کات بێتهەوێ کەسی بەرامبەرت یان کەسێک کە لەوێ نییە بانگ بکەی یان بینووسی دەبێ دیاریی بکەی کە ئەو کەسە پیاوە یان ل9
7
ژماره626 : 30ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
سیاسی
ـــ رۆژنی ه هه‌واڵی کوشتنی کاسبکاری کورد له‌سه‌ر سنووری ئێران -عێراق -تورکی ه باڵو نه‌بێته‌وه‌‌و به‌اڵم بهداخهوه هه‌ر ل ه چوارچێوه‌ی هه‌واڵ‌دا ده‌مێنێته‌وه‌‌و خوێنیان‌و ماڵیان ب ه تااڵن ده‌ڕوا بێ ئه‌وه‌ی که‌س لێیان بپرسێته‌وه .ئایا به‌راستی ئهوه کاری ئه‌ندام ه کورده‌کانی مه‌جلیسی شوڕای ئیسالمی نی ه ک ه بۆ جارێکیش بێ له سهر ئه‌و خوێنه به ناحه‌ق رژاوان ه وه‌جواب بێن عومه‌ر باڵه‌کی
ئه‌رکی نوێنه‌ر ه کورده‌کان له مه‌جلیسی شورای ئیسالمی ئیران
عومه‌ر باڵه‌کی ئه‌گه‌ر بمان‌هه‌وێ باس ل ه مه‌جلیس‌و پارلمان بکه‌ین‌و بزانین چۆن پێک هاتوون‌و مه‌به‌ست ل ه پێک هێنانیان چ بوو ه کاریگه‌ریان له‌سه‌ر مێژووی مرۆڤایه‌تی چۆن و چه‌ند ه بوو ه پێویستمان ب ه لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی به‌ربه‌رین هه‌یه .چونک ه مێژووی پێکهێنانی پارلمان‌و مه‌جلیسه‌کان ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ چه‌ندین سه‌ده‌ی به‌ر ل ه ئێستا .به‌الم ل ه سه‌رده‌می ئیستادا مه‌جلیس‌و پارلمانه‌کان ب ه پێی ههلومهرجی ئه‌ورۆیی دروست بوون‌و په‌ره‌یان گرتووه .ل ه سیستمی پارلمانی ئێستا دا یه‌کێک ل ه ئه‌رکه‌کانی پارلمان یاسا دانان ه هه‌رچه‌ند ده‌وڵه‌ت وات ه ده‌سه‌اڵتی به‌رێو ه به‌ریش‌ده‌توانێ یاسا دابنێ به‌اڵم ب ه پاڵپشتی ئه‌و یاسایان ه ده‌بێ ک ه ل ه پارلمان یا مه‌جلیس ده‌رچوون چونک ه مه‌جلیس یان پارلمان چاوه‌دێری به‌رێوه‌چوونی هه‌موو قانوونه‌کان ده‌کا ک ه له‌الیان ده‌وڵه‌ته‌و ه به‌رێوه ده‌چن. ب ه واتایه‌کی دیک ه پارلمان هێزو ده‌سه‌اڵتی خۆی ل ه خه‌ڵک وه‌رده‌گرێ هه‌ر بۆی ه ده‌توانێ چاوه‌دێری ده‌زگای به‌ڕێوه‌به‌ری واڵت «ده‌وڵه‌ت»و ده‌زگای قه‌زایی بکا له‌و چۆنیه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی قانوونه‌کان‌و ل ه رێگای بانگهێشت کردنی‌و وه‌زیره‌کان بۆ پارلمان لێپرسینه‌و ه ل ه کارو کرده‌وه‌کانیان بکاو به‌پێک‌هێنانی کومیته‌و کومیسیونی جۆراو جۆری لێکۆلینه‌وه‌و کارو چاالکی ده‌وڵه‌ت بێنێت ه ژێر پرسیار .ل ه سه‌راسه‌ری دنیادا پارلمانی جۆراوجۆر ب ه ناوی جیاواز ل ه یه‌کتری هه‌ی ه به‌اڵم ،هه‌موویان ل ه یه‌ک شت دا وه‌ک یه‌ک ده‌چن ئه‌وه‌ش ئه‌وه‌ی ه ک ه به‌هۆی خه‌ڵکه‌و ه ل ه رێگای هه‌ڵبژاردنه‌و ه ئه‌ندامانی پارلمان هه‌ڵده‌بژێردرێن. هه‌روه‌کی ل ه سه‌رو ه ئیشاره‌ی پێکرا یه‌کێک ل ه ئه‌رک ه گرینگه‌کانی پارلمان قانوون دانان ه به‌اڵم رۆڵ‌و نه‌قشی پارلمان ل ه هه‌رواڵتێک دا ل ه ئه‌وه‌نده‌دا خوالس ه ناکرێته‌وه .چونک ه ل ه سه‌رده‌می ئێستا دا پارلمان ناوهندی بنه‌ڕه‌تی سیاسی هه‌ر واڵتیک ه و ب ه پێی هه‌لو مه‌رج‌و پێویستی کۆمه‌ڵگا یاساکان ده‌ستکاری دهکاو یاسای نوێ داده‌رێژێ‌و په‌سه‌ندی ده‌کا به‌اڵم بێجگه‌له‌و ه ب ه چه‌ندین ئه‌رکی دیکه‌ش راده‌گا وه‌ک لێپرسینه‌و ه ل ه ده‌وڵه‌ت ،کۆنترۆڵی بودجه ،بینینی رۆڵی خه‌ڵک ...هتد. به‌و پێشه‌کیی ه کورت ه ده‌مانهه‌وێ باس ل ه ئه‌ندام ه کورده‌کانی مه‌جلیسی شورای ئیسالمی ئێران بکه‌ین .رۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه چوار پارێزگای ورمێ ،سنه، کرماشان‌و ئیالم پێک هاتۆو پانتایه‌کی به‌ربه‌رینی جوغرافیایی له‌خۆده‌گرێ ل ه بواری حه‌شیمه‌ته‌و ه دوای نه‌ته‌وه‌ی فارس‌و تورک سێهه‌مین راده‌ی حه‌شیمه‌ت ل ه ئێراندا پیک دێنێ .ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستانیش هه‌رکاتێک هه‌ڵبژاردن بۆ ئه‌ندامانی مه‌جلیس شورای ئیسالمی کرابێ که‌سانێک خۆیان دهستنیشان کردوه ک ه ببنه ئه‌ندامی مه‌جلیس‌و بۆ ماوه‌ی چوار ساڵ له‌سه‌ر کورسی نۆینه‌رایه‌تی شار یا حه‌وزه‌ی هه‌ڵبژاردنی شۆێنی خۆیان ل ه مه‌جلیس دابنیشن. ل ه 290کورسی مه‌جلیس کورده‌کان ل ه نێوان 30هه‌تا 35کورسی ب ه پێی دابه‌ش کردنی کورسییه‌کان ب ه سهر هه‌موو ئێراندا وه‌به‌ر که‌وتوو ه ئه‌و ه جیا له‌و ناوچ ه کوردنشینانه‌ی ه ک ه به‌فێڵ‌و ته‌ڵه‌ک ه ل ه کوردستان دابڕاون‌و خراونه‌ت ه سهر ناوچه‌ی غه‌یره‌کوردییه‌کان .به‌و تێبینیانه‌ی ک ه له‌سه‌ره‌و ه باسمان کرد ده‌زانین ک ه
نۆێنه‌رانی کورد هه‌م ل ه که‌مین ه دان‌و هه‌م پرش‌و باڵون هه‌ر ئه‌و ه وای‌کردوه ل ه ماوه‌ی ته‌مه‌نی کۆماری ئیسالمی‌دا ئه‌و نوێنه‌ران ه بێجگ ه ل ه فراکسیۆنی کورد ل ه مه‌جلیسی شه‌شه‌م نهیانتوانیو ه به‌و جۆر ه که خه‌ڵک چاوه‌ڕوانی لێیان هه‌ی ه ئه‌رکی نوێنه‌رایه‌تیی خۆیان به‌جێ بگه‌یه‌نن .لێره‌دای ه ک ه ده‌بێ وه‌بیر ئه‌و ئه‌ندام پارلمانان ه بێنینه‌وه ک ه ته‌نیا دانیشتن ل ه مه‌جلیس‌و ده‌نگ دان ب ه ک کاری ئه‌وان نیهو ده‌بێ پرۆژه‌یاسایه ئه‌و راستیی ه له‌بیر نه‌که‌ن پێش ئه‌وه‌ی نوێنه‌ری مه‌جلیس بن‌و کۆت‌و به‌ندی یاسایی و ئه‌منیه‌تی ل ه ده‌ست‌و پێی خۆیان بکه‌ن نوێنه‌ری ئه‌و که‌سانه‌ن ک ه ده‌نگایان پێ داون‌و ل ه به‌رابه‌ر ده‌نگی ئه‌و خه‌ڵک ه دا به‌رپرسیارن. بێجگ ه ل ه ماف ه سیاسییه‌کانی کورد، کۆمه‌ڵه مه‌سه‌له‌یه‌ک ک ه پێوه‌ندی هه‌ی ه ب ه ژیانی رۆژانه‌ی خه‌ڵکه‌وه‌و هێندێک بابه‌تیش هه‌ن ک ه پێوه‌ندیان ب ه هه‌موو رۆژهه‌اڵتی کوردساتانه‌وه هه‌یه‌‌و ل ه سهر ئه‌ندام ه کورده‌کانی مه‌جلیسی ئێران ه ک ه به‌دوای ئه‌و باب هت‌و مه‌سه‌النه‌دا برۆن‌و رێگه‌چاره‌یان بۆ بدۆزنه‌وه بۆ ئه‌ومه‌به‌ست ه ئه‌وان ده‌توانن ل ه ده‌ریچه‌ی یاساکانی ئێرانه‌و ه واریدی ئه‌و وه‌دواکه‌وتن ه بکه‌ون .ئه‌سله‌کانی /84/19 90 /89ل ه یاسای بنه‌ڕه‌تی ئێران ده‌توانێ
ئه‌ندام‌پارلمانه‌کان رۆڵه‌ی ئه‌و خه‌ڵکه‌ن بۆی ه ئه‌رکی ههردوو الی ه که زیاتر هه‌ماهه‌نگ بن‌و لێک تێ‌بگه‌ن. له‌هه‌ر ده‌وره‌یه‌ک ل ه مه‌جلیس ئه‌گه‌ر ئه‌ندام ه کورده‌کانی مه‌جلیسی شووڕای ئیسالمی توانیان کۆدهنگی دروست بکه‌ن‌و به‌ناوی فراکسیۆنێک هه‌وڵیان دا ب ه قازانجی خه‌ڵکی کوردستان کاری ده‌سته‌جه‌معی بکه‌ن ئه‌و ه کارێکی باش‌و جێگه‌ی پشتگیرییه‌و خه‌ڵکیش ل ه کاتی وادا ده‌بێ ده‌ست‌خۆشییان لێ‌بکه‌ن ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ئه‌و هه‌وڵ ه نه‌دراو ه وه‌ک چه‌ند ده‌وره‌ی پێشووی مه‌جلیس ئه‌ندام ه کورده‌کان هه‌روا پرش‌و باڵو بوون‌و هه‌روه‌ک ئێستا نهیانتوانیو ه له‌سه‌ر بابه‌ته‌کانی ژیانی خه‌ڵکی رۆژهه‌اڵتی کوردستان کۆده‌نگ بن له‌سه‌ر خه‌ڵک پێویست ه ل ه کاتی هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا که‌سی وا هه‌ڵبژێرن ک ه بتوانن ئه‌و کۆده‌نگیی ه کوردی ه ل ه مه‌جلیسی ئێراندا دروست بکه‌ن .ئه‌و کۆده‌نگیی ه بۆچی پێویست ه ک ه ئه‌و هه‌موو ه باسی ده‌که‌ین ل ه حاڵێک‌دا سیستمی کۆماری ئیسالمی ده‌ناسین‌و ده‌زانین ب ه چاوی ئه‌منییه‌و ه ده‌ڕوانیت ه کوردستان‌و به‌ربه‌ست ل ه سهر رێگای زۆر ک هس‌و الیه‌ن درووست دهکاو ته‌نانه‌ت مافی شاروه‌ندی تاکه‌کانیش ک ه ده‌سه‌اڵتداران ته‌بلیغی پێو ه ده‌که‌ن ل ه کوردستان ڕه‌چاو ناکرێ‌و ناپارێزرێ .به‌اڵم ئه‌گه‌ر ئه‌ندام ه
تورکی ه باڵو نه‌بێته‌وه‌‌و به‌اڵم به‌داخه‌و ه هه‌ر ل ه چوارچێوه‌ی هه‌واڵ‌دا ده‌مێنێته‌وه‌‌و خوێنیان‌و ماڵیان ب ه تااڵن ده‌ڕوا بێ ئه‌وه‌ی که‌س لێیان بپرسێته‌وه .ئایا به‌راستی ئه‌و ه کاری ئه‌ندام ه کورده‌کانی مه‌جلیسی شوڕای ئیسالمی نی ه ک ه بۆ جارێکیش بێ ل ه سهر ئه‌و خوێن ه ب ه ناحه‌ق رژاوان ه وه‌جواب بێن‌و ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی هه‌ڵبڕن؟ ئایا گهنجو الوی کوردستان ئه‌گه‌ر هه‌لی کاری هه‌بێ ڕوو ل ه کۆڵبه‌ری دهکاو ئه‌گه‌ر ناچار نه‌بێ بۆ بڕ ه سوودێکی مادی‌و ماڵی خۆی ل ه مه‌ترسی داوێ .ئه‌ی بۆ ئه‌ندام ه کورده‌کانی پارلمانی ئێران هه‌وڵ ناده‌ن هه‌لی کار بۆ ئه‌و گهنجو الوانه ده‌سته‌به‌ر بکه‌ن. ـــ ماد ه هۆشبه‌ره‌کان خه‌ریکن گهنجو الوی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ئه‌نفال ده‌که‌ن ل ه سااڵنی رابرد وو‌دا ل ه هه‌موو ئێراندا کوردستان وه‌ک نموون ه باس ده‌کرا ک ه خه‌ڵکی کوردستان دوورن ل ه ماد ه سڕکه‌ره‌کان و نه‌قش و رۆڵی ئه‌حزابی سیاسی کاریگه‌ری به‌رچاوی هه‌بوو له‌سه‌ر ڕێگری کردن په‌ر ه گرتنی ئه‌و ماد ه هۆشبه‌ران ه ل ه کوردستان دا .به‌اڵم ب ه داخه‌و ه ئێستا ده‌بینین ئه‌و نهخۆشیی ه رووی ل ه کوردستان کردوه‌‌و رۆژ ل ه گه‌ڵ رۆژ په‌ر ه ده‌ستێنێ بێ ئه‌وه‌ی هیچ ده‌زگایه‌ک هه‌بێ لێپرسینه‌و ه بکاو ته‌نانه‌ت ناوهندی ده‌رمانی وا هه‌بێ ک ه
پاڵپشتێکی یاسایی بن بۆ لێدوان و قسه‌کانیان ل ه ژووری مه‌جلیس‌و ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ راگه‌یه‌ن ه گشتییه‌کان بۆ رۆشنگه‌ری له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌و بابه‌تانه‌ی خه‌ڵکی کوردستان چاوه‌ڕوانیان ل ه نوێنه‌رانی مه‌جلیس هه‌یه. ڕه‌نگ ه بگوترێ ئه‌گه‌ر نوێنه‌رانیش باسی هه‌موو ئه‌و هه‌واڵواردن‌و جیاکاریان ه بکه‌ن ک ه له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی کوردستان له‌الیان رێژیمه‌و ه ل ه ماوه‌ی 35ساڵی ڕابردوودا کراو ه هیچ سوودی نیی ه چونک ه ده‌زگای حاکم ه ب ه شێوه‌یه‌ک نی ه ک ه وه‌اڵمی که‌س بداته‌وه .ئه‌و ه دروست ه به‌اڵم ل ه جێی خۆی دانی ه چونک ه هه‌ر ئه‌و وه‌ده‌نگ هاتن ه نوێنه‌ره‌کانی ل ه مه‌جلیسی شوڕای ئێسالمی نیشانه‌ی بوونی کورد ه وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک ل ه ئێراندا ک ه له‌سه‌ر خاکی خۆی ده‌ژی‌و داوای مافه‌کانی خۆی ده‌کا. هه‌ر وه‌کی پێشتر ئیشاره‌ی پێکرا ل ه مه‌جلیسی شه‌شه‌م نوێنه‌ر ه کورده‌کان فراکسیۆنی کوردییان له‌مه‌جلیس راگه‌یاندو ئه‌و ه ئه‌گه‌ر هیچ سوودی نه‌بووبێ ئه‌و سووده‌ی هه‌بوو ه کورد ل ه مه‌جلیس شورای ئیسالمی دیار بووو ده‌گوترا ک ه کورد ئه‌وه‌ند ه نوێنه‌ره‌ی هه‌یه ئه‌و ه هۆکارێک بوو بۆ ئه‌و ه ک ه ده‌سه‌اڵت نه‌توانێ حاشا ل ه بوونی کور د بکاو بۆ تاوتوێ کردنی به‌شێکی به‌رچاو له‌و بابه‌تانه‌ی ک ه پێوه‌ندییان ب ه کورده‌و ه بوو ل ه مه‌جلیسی ئێراندا ئادره‌س‌و عینوانێکی سه‌رراست هه‌بوو ب ه ناوی فراکسیونی کورد هه‌ر بۆی ه ده‌بوای ه ل ه هه‌ر ده‌وره‌یه‌ک ل ه مه‌جلیس نوێنه‌رانی کورد فراکسیونێک‌و کۆده‌نگێکیان پێک هێنابایه .ڕه‌نگ ه بگوترێ خۆ زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی نوێنه‌ری مه‌جلیسن‌و له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵته‌و ه دهستنیشان کراون چۆن ده‌توانن ئه‌رکێکی له‌و بابه‌ت ه وه‌ئه‌ستۆ بگرن؟ ل ه واڵم‌دا ده‌بێ وه‌بیر بێنینه‌و ه ک ه هه‌م خاوه‌نی ئه‌و شێو ه بیرکردنه‌وه‌و هه‌م
کورده‌کانی مه‌جلیسی شوڕای ئیسالمی به تاک‌وکۆ ل ه به‌رامبه‌ر رووداوه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان هه‌ڵوێستیان هه‌بوای ه ره‌نگ ه شێوه‌ی به‌رخوردی ده‌سه‌اڵتداران سه‌نگ‌و سووکی تێدا کرابایه‌‌و ب ه شێوه‌یه‌کی دیک ه به‌رخوردیان ب ه مه‌سه‌له‌و بابه‌ته‌کانی کوردستان کردبایه. لێره‌دا چه‌ند نموونه‌یه‌ک باس ده‌که‌ین ک ه نوێنه‌ر ه کورده‌کانی مه‌جلیسی شوڕای ئیسالمی ده‌یانتوانی ل ه سه‌ری کۆده‌نگ بن‌و ل ه به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌ت‌و ده‌زگاکانی دیکهی ئیجرایی‌و سیاسی هه‌ڵوێست وه‌ربگرن‌و پشتیوانی خه‌ڵکی رۆژه‌هه‌اڵتی کوردستان بۆ الی خۆیان راکێشن. ـــ سووتانی قوتابخانه‌یه‌ک ل ه شیناوێ‌و مردنی دوو کچی مێرمنداڵ‌و ی مێر‌منداڵی دیک ه ک ه سووتانی 27کچ کا‌ره‌ساتی لێ که‌وتۆته‌و ه به‌اڵم ب ه داخه‌و ه نوێنه‌ر ه کورده‌کان نه‌یانتوانی کۆ ده‌نگ بن‌و هه‌وڵ بده‌ن بیکه‌ن ب ه ده‌ستووری کاری مه‌جلیس بۆ لێکۆڵینه‌وه‌‌و لێپرسینه‌و ه ل ه چۆنیه‌تی رووداوه‌که‌و ده‌ست نیشان کردنی تاوانبار‌و قه‌ره‌بوو کردنه‌وه‌‌و چاره‌سه‌ر کردنی ئه‌و منداڵ ه سووتاوانه .یه‌کێک له‌و کارانه‌ی ک ه ئه‌ندام پارله‌مانه‌کان ده‌یانتوانی بیکه‌ن ل ه رێگای سه‌رۆکایه‌تی پارله‌مانه‌و ه بانگهێشتی وه‌زیری په‌روه‌رده‌و وه‌زیری بێهداشتی دهوڵهتی ئێران بۆ مه‌جلیس بووو داوای وه‌اڵم دانه‌وه‌یان لێ‌بکه‌ن‌و ئه‌گه‌ر سه‌رۆکایه‌تی مه‌جلیس به‌هه‌ر هۆکارێک خۆی ل ه بانگهێشتنی وه‌زیره‌کان ده‌بوارد، له‌سه‌ر ئه‌ندام ه کورده‌کان پارله‌مان بوو ک ه ل ه رێگای راگه‌یه‌‌نه‌گشتییه‌کانه‌و ه خه‌ڵکی ئێران‌و خه‌ڵکی رۆژهه‌اڵتی کوردستانیان لێ ئاگادار کردبایه‌وه. ـــ رۆژنی ه هه‌واڵی کوشتنی کاسبکاری کورد له‌سه‌ر سنووری ئێران -عێراق-
بتوانێ چارهسهری ئه‌و نهخۆشیی ه بکا .ئایا ب ه راستی حه‌ق وا نی ه ئه‌ندام ه کورده‌کانی مه‌جلیس ئه‌و پرسیار ه ل ه خۆیان بکه‌ن ک ه ئه‌و خه‌ڵکه‌ی ئه‌وان نوێنه‌رایه‌تیان ده‌که‌ن چۆن‌و ل ه چ رێگایه‌که‌و ه تووشی ئه‌و نهخۆشیی ه به‌رباڵوه‌ی ماد ه هۆشبه‌ره‌کان بوون‌و بۆ ده‌زگاکانی ئینتیزامی‌و ئه‌منی نایانه‌وێ پێشگیری ل ه باڵوبوونه‌وه‌ی ماد ه هۆشبه‌ره‌کان بکه‌ن؟ ئه‌و چه‌ند نموونه‌ی ه قه‌تریه‌کن ل ه ی دیک ه ک ه له ماوه‌ی 35 ده‌ریایه‌ک نه‌هامه‌ت ساڵی رابردوودا رۆژان ه خه‌ڵکی کوردستان ل ه گه‌ڵی رووبه‌ڕوون .لێره‌دای ه ک ه ئه‌ندامانی کوردی مه‌جلیسی شوڕای ئیسالمی بۆ جارێکیش بێ چاویان بکه‌نه‌وه‌و راستییه‌کان ببینن‌و ل ه خۆیان بپرسن ک ه بۆچی له‌سه‌ر کورسی پارلمان دانیشتوون‌و ته‌نیا ب ه پاساوی ئه‌و ه ک ه ئه‌وان ل ه بواری رێژه‌و ه ل ه کهمینهدان خۆیان ل ه ئه‌رک‌و وه‌زیفه‌ی ک ه خه‌ڵک پێی سپاردوون ده‌دزنه‌و ه ک ه ئه‌و ه شتێکی دروست نیهو پێویست ه ل ه نێو خۆیاندا کۆدهنگی دروست بکه‌ن‌و له‌هه‌مان حاڵ‌دا هه‌وڵ بده‌ن ئه‌و کۆدهنگی ه بگوازنه‌و ه بۆ نێو ئه‌ندام پارلمانی نه‌ته‌وه‌کانی دیکهی وه‌ک تورک ،عه‌ڕه‌ب‌و به‌لوچ‌و ...و له کاتی پێویست‌دا پشتگیری ل ه داواکانی ئه‌و نوێنه‌ران ه بکه‌ن ک ه سه‌رب ه نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ن بۆ ئه‌و ه بتوانن سرنجی ئه‌وانیش بۆ الی گیروگرفته‌کانی کورد رابکێشن‌و ل ه ده‌نگی ئه‌وانیش بۆ پشتگیری خۆیان که‌ڵک وه‌ربگرن‌و ب ه و جۆر ه کۆ ده‌نگی‌یه‌کی گه‌ور ه ل ه مه‌جلیسی ئێران ب ه سوودی ئه‌و نه‌ته‌وان ه دروست ده‌بێ که ل ه کهمینهدان.
درێژه‌ی:
پێوه‌ندیی ئێران‌و
تورکیه ،ل ه سایه‌ی
قه‌یرانی سووریه‌دا سه‌ردانی ئه‌ردۆغان بۆ تاران و له پێش ئه‌ویش‌دا به‌رپرسانی دیکهی تورکیه بۆ ئێران و بانگهێشتی روحانی بۆ تورکیه جێگه‌ی تێڕامانه .ئه‌گه‌رچی ئه‌ردۆغان دوای گه‌رانه‌وه‌ی بۆ تورکیه روانگه‌و سیاسه‌ته جیاوازه‌کانی تورکیه و ئێرانی له ناوچه‌که‌و به تایبه‌ت قه‌یرانی سووریه‌دا نه‌شارده‌وه، به‌اڵم وێده‌چی له سیاسه‌تی نوێی دوای کۆبوونه‌وه‌کانی ژنێڤ‌دا ،تورکه‌کان شیمانه‌ی ئه‌وه‌شیان کردبێ که ره‌نگه سیاسه‌تی ئه‌م واڵته‌ش له هه‌مبه‌ر ئه‌سه‌ددا گۆڕانی به‌سه‌ردابێ .هه‌ر بۆیه وا زوو ده‌ست به‌کاربوون و نایانه‌وێ به‌رژه‌وه‌ندیی ئابووری خۆیان به قوربانی ئۆپۆزیسیۆنی ئه‌سه‌د بکه‌ن که چاره‌نووسیان زۆر روون و دیار نییه. هه‌روه‌ها ره‌نگه ده‌سه‌اڵتدارانی تورک بیانه‌وێ به نزیکبوونه‌وه‌ی زیاتر له ئێران و پێدانی ئیمتیازی ئابووری یان یاڕمه‌تی کردنی ئه‌و واڵته بۆ بازدان به سهر گه‌مارۆکان‌دا که به‌ڕاستی ئێرانی تووشی کێشه کردووه بیانه‌وێ سه‌رکێشییه‌کانی پارتی کرێکارانیش هێندێک کۆنترۆڵ بکه‌ن که هه‌نووکه به بهدهسهاڵت گه‌یشتن له پارچه‌ی رۆژئاوا له دۆخێکی سه‌قامگیرتر دایهو زیاتر له جاران ملمالنێی دهوڵهتی تورکیه ده‌کا .سه‌باره‌ت به گه‌لی کورد که وێده‌چێ ئه‌گه‌ر به گوێره‌ی ئوسولی و سیاسیانه له‌م گۆران و گه‌مه نوێیانه‌دا ده‌ور بگێڕێ ،ئاسۆیه‌کی روونی بۆ گه‌یشتن به مافه پێشێل‌کراوه‌کانی به‌دی بکا؛ کێشه‌کان زۆر ئاڵۆزن .ئه‌گه‌رچی کوردستان رۆژاوای هه‌نووکه سه‌ره‌ڕای ئاماده‌یی هێزه‌کانی به‌شار ئه‌سه‌د له‌م پارچه‌یه‌ی کوردستاندا له الیه‌ن «په‌یه‌ده« هوه به‌ڕێوه ده‌چێ‌و، هێزه‌کانی ئه‌م پارته نزیکه له پارتی کرێکارانی کوردستان ،ته‌ناهی و ئاسایشی ناوچه کوردنشینه‌کانی سووریه بنده‌ستی کوردستانی ده‌پارێزن ،به‌اڵم نزیک بوونه‌وه‌ی دوو ده‌سه‌اڵتی تورکیه و ئێران که له رابوردووی خۆیان دا له‌که‌ی فڕۆشتنی شۆڕشه‌کانی کوردیان له پارچه‌کانی کوردستان به نێوچاوانه‌وه هه‌یه، مه‌ترسی له‌باربردنی ئه‌م ده‌سه‌اڵته له رۆژئاوا و پێگه‌ی په‌که‌که له دانوستانه‌کانی ده‌گه‌ڵ دهوڵهتی ناوهندی تورکیه‌دا ده‌خه‌نه مه‌ترسییه‌وه .له الیه‌کیشه‌وه به خۆگرتنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت و هێزی سوپای ئه‌سه‌د له ناوچه جۆراوجۆره‌کانی سووریه‌دا ،پارت و الیه‌نه کوردییه‌کان ،که ده‌توانن له داهاتووو ،چاره‌نووسی گه‌لی کورددا کاریگه‌ر بن ،ده‌بێ بیر لهوه بکه‌نه‌وه، یه‌کگرتووانه‌و ،به وه‌النانی ئینتیما و به‌رژه‌وه‌ندیی حیزبی و به‌شدارکردنی هه‌موو الیه‌نه‌کان له به‌ڕێوه‌بردنی رۆژاوا ،ده‌سه‌اڵتێکی سه‌قامگیرتر پێشان بده‌ن .چونکی نه‌ک هه‌ر سووریه ،به‌ڵکوو تورکیه‌و ئێرانیش که تا ئێستا چاویان به هه‌رێمێکی کوردی له باشوور هه‌ڵنه‌هاتووه؛ چاوه‌ڕوان ناکرێ ئیزن بده‌ن هه‌رێمێکی دیکهی کوردیش سه‌رهه‌ڵێنێ‌و ببێته هۆی زیاتر بزواندنی کورده‌کانی ئه‌و پارچانه‌ی داگیریان کردوون.
ئه‌وه‌ی جێی سه‌رسووڕمان‌و جێگه‌ی داخه ئه‌وه‌ی ه ک ه خه‌ڵکی ئێران بۆچی و تاکه‌ی ل ه ئاست ئه‌و هه‌موو نه‌هامه‌تییانه ی ئه‌م ده‌سه‌اڵتدارانه‌ی کۆماری ئیسالمی به‌سه‌ریان دێنن بێده‌نگ ده‌بن و ئه‌م جۆره ره‌فتاران ه زۆر ب ه ئاسایی وه‌رده‌گرن! ؟ ئایا ئێنقالبیان کرد له‌ده‌ست ناعه‌داڵه‌تی رزگاریان بێ ،یان به‌م چاره‌نووس ه تاڵ ه ک ه وه‌ک کۆیل ه و ژێرچه‌پۆکه بمێننه‌وه؟ کوێستان فتووحی
ئه‌گه‌رچی ئه‌ردۆغان دوای گه‌رانه‌وه‌ی بۆ تورکیه روانگه‌و سیاسه‌ته جیاوازه‌کانی تورکیه و ئێرانی له ناوچه‌که‌و به تایبه‌ت قه‌یرانی سووریه‌دا نه‌شارده‌وه ،به‌اڵم وێده‌چی له سیاسه‌تی نوێی دوای کۆبوونه‌وه‌کانی ژنێڤ‌دا ،تورکه‌کان شیمانه‌ی ئه‌وه‌شیان کردبێ که ره‌نگه سیاسه‌تی ئه‌م واڵته‌ش له هه‌مبه‌ر ئه‌سه‌ددا گۆڕانی به‌سه‌ردابێ .هه‌ر بۆیه وا زوو ده‌ست به‌کاربوون و نایانه‌وێ به‌رژه‌وه‌ندیی ئابووری خۆیان به قوربانی ئۆپۆزیسیۆنی ئه‌سه‌د بکه‌ن ک ه چاره‌نووسیان زۆر روون و دیار نی یه ته‌ها ره‌حیمی
ژماره626 :
سیاسی
6
30ی رێبه‌ندانی 1392 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
کۆیله هێشتنه‌وه‌ی خه‌ڵکی ئێران ،سیاسه‌تی 35ساڵه‌ی کۆماری ئیسالمی بووه!
کوێستان فتووحی گه‌اڵڵه‌ی دابه‌شکردنی «سبد کاال» بۆ خه‌ڵکی که‌م‌داهات له ئێران، کێشه‌ی نایه‌و ه و له‌هه‌مان‌کاتیش‌دا جۆرێک بوو له سووکایه‌تیی کردن به‌خه‌ڵکی هه‌ژار و که‌م‌داهات. دیارده‌ی هه‌ژاری له ئێران یه‌کێکه له‌و بابه‌تانه‌ی قسه‌وباسێکی زۆری له‌سه‌ر ده‌کرێ .به ڕوانینێک له روخساری دڵته‌زێن و هه‌ژارانه‌ی خه‌ڵک له سه‌فه‌کانی وه‌رگرتنی «سبد کاال» ،بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که بارودۆخی زۆربه‌ی خه‌ڵک له ئێران له‌بواری ئابوورییه‌وه له‌وپه‌ڕی خراپی دایه. دهوڵهتی رووحانی که پێشتر ته‌رحێکی داڕشتبوو که له «دهه‌ی فجر»دا وه‌ک جێژنانه و دیاریی 35ساڵه‌ی سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی خه‌ڵکی ئێران! هه‌روه‌ها به‌ناوی اڵت‌دا! که‌مبوونه‌وه‌ی هه‌ژاری له و هه‌ڵبه‌ت دوای 35ساڵ! هێندێک خاروبار به خۆڕایی به سهر خه‌ڵک‌دا دابه‌ش بکا .له 13ی رێبه‌ندان‌دا ده‌ست به جێبه‌جێ کردنی ئه‌م ته‌رحه کراو «سبد کاال» به‌سه‌ر خه‌ڵکی که‌م‌داهات‌دا دابه‌ش کرا، به‌اڵم چ دابه‌شکردنێک! ره‌فتارو هه‌ڵسوکه‌وتی دابه‌شکردنی کارمه‌ندانی خوارده‌مه‌نی له‌گه‌ڵ خه‌ڵک ،ئه‌و 10 خه‌ڵکه‌ی که به سه‌رمای
پله ژێر سیفر ریزیان به‌ستبوو ئه‌و خاروباره، بۆ وه‌رگرتنی ده‌رده‌که‌وێ که ئه‌وه‌ی به ناوی «سبد کاال» له به‌ره‌به‌ری 22ی شۆڕشی ساڵرۆژی رێبه‌ندان خه‌ڵکی ئێران وه‌ک «هه‌دیه» به خه‌ڵکی هه‌ژار درا ،جگه له بێرێزی کردن به‌و خه‌ڵکه هیچی دیکه نه‌بوو! له الیهکی دیکه‌ش ته‌نانه‌ت به‌جۆرێک خه‌ڵکه‌که بۆخۆشیان ره‌فتاریان له‌گه‌ڵ یه‌کتر ده‌کرد که هیچ نیشانه‌یه‌ک له رێزگرتن له‌یه‌ک و یه‌کتر قه‌بووڵکردنی پێوه دیار نه‌بوو .نۆره‌بڕی و پاڵه‌په‌ستۆ و لێدان‌و کوتانی یه‌کتر وای کرد که، دهوڵهتی رووحانی ره‌خنه‌ی زۆری له شێوه‌ی دابه‌ش کردنی ئه‌و سه‌به‌ته کاالیه هاته‌وه سهر .به‌تایبه‌ت له‌الیه‌ن باڵی توندئاژۆی رێژیمه‌وه هێرش کرایه سهر ده‌وڵه‌ته‌که‌ی رووحانی‌و به‌وه تاوانبار کرا که سووکایه‌تی به خه‌ڵکی شه‌ریفی ئێران کراوه! دیاره دیمه‌ن و وێنه‌کانی دابه‌شینی سه‌به‌تی کاال ئه‌م قسه‌ی ئه‌وانیشی پشت‌راست ده‌کرده‌وه ئه‌گه‌رچی ئه‌وان به نییه‌تێکی دیکه‌وه دڵسۆزییان! بۆ خه‌ڵک ده‌کرد. ئه‌م شێوه یارمه‌تییانه به‌خه‌ڵک هه‌ژاری چاره‌سه‌ر ده‌کا؟ له راستیدا دانی خاروبار له الیه‌ن هه‌رده‌وڵه‌تێکه‌وه بۆ خه‌ڵکی ده‌سته‌نگی واڵته‌که‌ی خۆی ،کارێکی باشه و له زۆر له واڵتانی دنیادا ئه‌م کارانه ده‌کرێن بۆ یارمه‌تی دان به هه‌ژاران .به‌اڵم ئه‌وه‌ی له ئێران رووی‌دا به‌وشێوه‌یه‌ی هه‌موومان له‌م رۆژانه‌دا وێنه‌و فیلمه‌کانمان له کاناڵه‌کانی راگه‌یاندن
و تۆڕه‌کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‌دا دیت! جگ ه له بێ‌هیوایی و نیگه‌رانی له داهاتووی ئه‌و واڵته‌و نانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵێک کێشه‌ی کۆمااڵیه‌تی ،هیچی دیکه‌مان پێ‌ناڵێ .کاتێک ده‌بینین خه‌ڵک بۆ 10 کیلۆ برنج 2 ،مریشک و شانه‌یه‌ک هێلکه و 2قوتوه په‌نیر له سه‌رمای 10پله ژێرسفردا له به‌رده‌بنه گیانی یه‌ک و بێڕێزی به‌یه‌کتری ده‌که‌ن، ده‌بێ چ داهاتوویه‌ک له چاوه‌ڕوانی ئه‌و واڵته و خه‌ڵکه‌که‌ی‌دا بێ؟! ئه‌گه‌ر هه‌موو ئه‌و ره‌فتار و هه‌ڵسوکه‌وتانه‌ش تاڕاده‌یه‌ک ئاسایی له کۆمه‌ڵگاکان‌دا به وه‌بگیرێن ،ناکرێ ئه‌وه‌ی رێژیمی ئێران به‌سه‌ر خه‌ڵکی ئه‌و واڵته‌ی‌دا دێنێ به ئاسایی وه‌رگیرێ! ئه‌گه‌ر چاوێک به رابردووی ژیانی خه‌ڵکی ئێران له ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتداره‌تیی کۆماری ئیسالمی‌دا بخشێنین، چاوله‌ده‌ستی، هه‌ر هه‌مووی برسیه‌تی ،بێکاری ،قه‌یران و ....ئه‌و دیاردانه‌ش ده‌توانێ رووداوی زۆر له‌وانه نه‌شیاوتر بقه‌ومێنێ که له نێو سه‌فی وه‌رگرانی سه‌به‌دی کاال دا روویان‌دا! که به داخه‌وه زۆر که‌س که‌وتنه‌به‌ر پێیان و ته‌نانه‌ت هه‌واڵه‌کان باسیان له مردنی چه‌ند به هۆی سه‌رماو و که‌سێک دابه‌شینی که‌وتنه‌به‌ر پێکرد. له ماوه‌ی ته‌مه‌نی «سبد کاال» کۆماری ئیسالمی‌دا رووداوێکی نوێ نیه .ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێیه‌نه‌وه نه‌ک بو دوور ،به‌ڵکوو هه‌ر له ده‌ورانی سه‌رکۆماریی ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد‌دا بوو له کاتی خۆپااڵوتنه‌وه‌ی بۆ ده‌وری دووهه‌می سه‌رکۆماری، ده‌گه‌ڕا به ناوچه و پارێزگاکانی
ئێراندا و ته‌لیسه یاره‌ڵماسی وه‌ک دیاریی! ده‌دا به‌خه‌ڵک تا به‌ڵکوو خه‌ڵک متمانه‌ی پێبده‌نه‌وه و ببێته‌وه به سه‌رکۆمار به‌ڵکوو له هه‌ژاری رزگاریان بکا! ئه‌م شێوه به‌ناو یارمه‌تییه پێش ئه‌وه‌ی یارمه‌تی بێ به‌خه‌ڵک بێرێزییه‌کی گه‌وره‌یه به کاسایه‌تیی توێژی هه‌ژاره‌کان. هه‌موو به‌م واڵتێک ده‌وڵه‌مه‌ندییه بۆچی خه‌ڵکه‌که‌ی ده‌بێ تا ئه‌و راده‌یه به هه‌ژاری بگا که له‌سه‌ر شانه‌یه‌ک هێلکه‌و دوو رۆنی یه‌ک لیتری!! به‌ربنه گیانی یه‌کتر؟ یان کارمه‌ندانی دابه‌شکردنی خاروبار به گاڵته‌وه شانه‌هێلکه‌یان
بۆ فڕێ بده‌ن و سه‌روچاو و روویان به زه‌ردێنه‌ی هێلکه‌کان زه‌رد بکه‌ن! ئه‌وه‌ی کۆماری ئیسالمی به‌سه‌ر خه‌ڵکی هێناوه پیشه‌ی هه‌میشه‌ییان بووه که به‌جۆرێک ره‌فتاریان له‌گه‌ڵ خه‌ڵک کردوه تاکه‌سایه‌تیی مرۆڤه‌کان بشکێنن و وه‌ک کۆیله و ژێرچه‌پۆکه بمێننه‌وه. جێی ئه‌وه‌ی به‌اڵم سه‌رسووڕمان‌و جێگه‌ی داخه ئه‌وه‌یه که خه‌ڵکی ئێران بۆچی و تاکه‌ی له ئاست ئه‌و هه‌موو نه‌هامه‌تییان هی ئه‌م ده‌سه‌اڵتدارانه‌ی کۆماری ئیسالمی به‌سه‌ریان دێنن بێده‌نگ ده‌بن و ئه‌م جۆره ره‌فتارانه
پێوه‌ندیی ئێران‌و تورکیه ،له سایه‌ی قه‌یرانی سووریه‌دا
ته‌های ره‌حیمی مێژووی ئه‌و دوویه که جوگرافیاییه‌ی هه‌نووکه به ئێران و تورکیه ناسراون ،پڕه له هه‌وراز و نشێو و ملمالنێ .له شه‌ڕو پێکدادانه‌کانی ئیمپراتۆرییه‌کانی سه‌فه‌وی و عوسمانییه‌وه بگره؛ هه‌تا ملمالنێی هێژمۆنی سیاسی‌و ئابووری و سه‌ربازیی ئاتاتورک و شایه‌کانی په‌هله‌وی .به دوای ڕووخانی ده‌سه‌اڵتی پاشایه‌تی له نیوی دوویه‌می سه‌ده‌ی بیستی زایینی‌داو ،به هاتنه سه‌رکاری حکوومه‌تێکی تۆخی ئیسالمی‌و شیعه له ئێران له‌سه‌ر ده‌ستی خومه‌ینی (که نه‌ک هه‌ر خۆی به ناوهندی رێبه‌ریی کردنی به‌ره‌ی شیعه‌ی جیهانی ئیسالمی ده‌زانی به‌ڵکوو بانگه‌شه‌ی رێبه‌رایه‌تی جیهانی ئیسالمیشی هه‌ڵگرت و تێکۆشا شۆڕشه‌که‌ی هه‌نارده‌ی واڵته ئیسالمییه‌کانی دیکه‌ش بکا) و هه‌بوونی ده‌سه‌اڵتێکی ته‌واو الئیک له
تورکیه‌ی که‌ماڵی ئه‌م دوو واڵته ئه‌وه‌نده‌ی دیکه له ئایدۆلۆژی‌دا قووڵ بوونه‌وه‌‌و که‌لێنیان که‌وته به‌ره‌وه .به هاتنه سه‌رکاری گرووپ و الیه‌نه ئیسالمگه‌راکان له تورکیه‌داو زیندووبوونه‌وه‌ی نۆستالۆژی و هه‌یبه‌تی رابردووی ئیمپراتۆری عوسمانی (که ئه‌ویش هه‌ر خه‌ون و خه‌یاڵی رێبه‌رێی جیهانی ئیسالم و ناوه‌نده‌ی خه‌الفه‌تی ئیسالمی له‌سه‌ردا ده‌په‌روه‌رێنێ) له بیرو هزری ئیسالمی میانه‌ڕۆی سیاسییه تورکه‌کان ،به تایبه‌تی به‌هاتنه سه‌رکاری پارتی ئاکه‌په که مودێلێکی ئیسالمی سیاسی نوێی جیهانی ئیسالمه‌و خه‌ون به رێبه‌ریی جیهانی سونه‌وه ده‌بینێ‌و ،ده‌گه‌ڵ ده‌سپێکی ناسراو به به‌هاری عه‌ره‌بی مودێلی هاوشێوه‌ی له توونێس و میسر بۆ به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ده‌سه‌اڵت له‌و واڵتانه دامه‌زران ،هێنده‌ی دیکهی که‌لێنی خسته نێوان ئێران و تورکیه‌وه .دوو مودێله ده‌سه‌اڵت به مێژوویه‌کی خوێناوی‌و دژ به‌یه‌ک و پێوه‌ندییه‌کی له‌رزۆک .به‌اڵم خاڵی تێک‌گیران و رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی ئابووری و جیاوازیی سیاسه‌ت و ستراتیژی ئه‌م دوو واڵته له قه‌یرانی سووریه و سه‌رهه‌ڵدانی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک له‌م واڵته‌دا به لووتکه گه‌یشت .چونکه له الیه‌که‌وه ده‌سه‌اڵتی به‌شار ئه‌سه‌د که که‌وتبووه به‌ر په‌الماری ڕاپه‌ڕیوان و جه‌ماوه‌ری ناڕازی به زۆرینه سوننه ،گرنگترین و نزیکترن دۆست و هاوپه‌یمانی ئێرانی دروشم‌هه‌ڵگری به‌ره‌ی
شیعه بووو ،شۆڕشگێڕانیش که سونن ه بوون و ،رێبه‌رانی ئاکه‌په‌ش به گوێره‌ی رووداوه‌کان و شۆڕشه‌کانی توونێس و میسر تووڕه‌که‌یان بۆ هه‌ڵدرووبوو؛ له‌بیری دامه‌رزاندنی ده‌وڵه‌تێکی سوننه و مودێلێکی دیکهی ئاکه‌په بوون له سنووره‌کانی خۆیان. ئه‌گه‌رچی تورکیه زۆر زووو ،به گوێره‌ی رووداوه‌کانی ئه‌و چه‌ند واڵته عه‌ره‌بییه‌ی پێشتر راپه‌ڕیبوون ،له‌هه‌مبه‌ر رووداوه‌کانی سووریه هه‌ڵوێستی وه‌رگرت ،به‌اڵم ئێران به‌بێ هیچ ئه‌مالو ئه‌والیه‌ک ناچار بوو بۆ له‌کیس‌نه‌دانی هه‌یمه‌نه و هێژمۆنی خۆی له ناوچه‌که‌داو به تایبه‌تی ڕایه‌ڵه‌ی پێوه‌ندیی میلیشا چه‌کداره‌کانی لوبنان و فه‌له‌ستین و سووریه به سه‌نگه‌ری پێشه‌وه‌ی خه‌باتی خۆی ده‌گه‌ڵ به‌ره‌ی دژبه‌ری له قهڵهم بدا. هه‌ر بۆیه‌ش زۆر جاران له گفت و لفتی به‌رپرسانی حکوومه‌تی و ته‌نانه‌ت دهوڵهتی ئه‌و واڵته‌ش‌دا ره‌نگی دایه‌وه ،که شه‌ڕی سووریه شه‌ڕی ئێرانیشه .که‌واته هه‌ر له سه‌ره‌تای ئاڵۆزییه‌کانی سووریه‌وه ئه‌م دوو واڵته به قووڵی له شه‌ڕی سووریه‌وه گالن و به تایبه‌ت ئێران بوو به یه‌كێك له الیه‌نه‌کانی شه‌ڕ .به گوێره‌ی هه‌واڵه‌کان له نێوخۆی ئێران ڕا ،ده‌رده‌که‌وێ که کوژراوێکی زۆر له به‌ره‌کانی شه‌ڕه‌وه، دههێنرێنه‌وه واڵت که له‌به‌ره‌کانی شه‌ڕی نێوخۆیی سووریه‌دا ده‌کوژرێن .تورکیه‌ش هه‌تا پێش کۆبوونه‌وه‌کانی ژنێڤ زۆر به توندی پشتی ئۆپۆزیسیۆنی سووریه‌ی گرتبوو و به هیچ جۆرێک له رووخاندنی
ده‌سه‌اڵتی ئه‌سه‌د دوودڵ نه‌بوو .رێکخستن و رێککه‌وتنی ئۆپۆزیسیۆن و زۆربه‌ی هه‌ره زۆری کۆڕو کۆبوونه‌وه‌کانی دژبه‌ران له تورکیه و به هه‌وڵ و تێکۆشانی ده‌سه‌اڵتدارانی تورک پێک‌ده‌هاتن .تورکیه له گۆڕینی ده‌سه‌اڵتی ئه‌سه‌ددا چه‌ند ئامانجێکی به‌دی ده‌کرد .هه‌روه‌ک وتمان دامه‌زراندنێکی شێوه ده‌سه‌اڵتێکی ئیسالمی میانه‌ڕۆ و حکوومه‌تێکی سوننه ،که جگه له گه‌رایشی به تورکیه و کردنه‌وه‌ی ده‌روازه‌ی بازاره‌کانی به‌ڕووی به‌رهه‌می تورکیه‌دا ،پێگه‌ی ئه‌ردۆغان و ئاکه‌په‌ی دوای ئاڵۆزییه‌کانی پارکی گه‌زی و ناڕه‌زایه‌تییه‌کانی ئانکارا و ئیستامبول و ئاشکرا بوونی گه‌نده‌ڵییه داراییه‌کانی ئه‌م دواییانه‌ی به‌رپرسانی پله‌‌به‌رزی ئاکه‌په دوو هێنده پته‌و ده‌کرده‌وه، هه‌روه‌ها پردی پێوه‌ندیی ئێران و حیزبوڵاڵی ده‌ڕووخاندو ئه‌و به‌ره‌یه‌ی به کرده‌وه شه‌ق ده‌کرد ،هه‌روه‌ها سووریه‌ی تازه ده‌بووه عێراقی دوای سه‌دام بۆ ئێران .چونکه هه‌روه‌ک بینیمان و به گوێره‌ی لێکدانه‌وه‌ی خاوه‌ن ڕایان و کارناسانی بواری سیاسه‌ت ده‌رده‌که‌وێ ،ئێران سه‌ره‌کی‌ترین براوه‌ی رووخانی سه‌دام و عێراقی نوێیه ،هه‌ر بۆیه به‌رپرسانی تورکیش به‌م جۆره له سووریه‌ی پاش ئه‌سه‌دیان ده‌ڕوانی‌و به گوێره‌ی لێکدانه‌وه‌کانی خۆیان پێیان وابوو ،ئاڵۆزی و سه‌رهه‌ڵدانی سووریه‌ش وه‌ک واڵتانی دیکهی عه‌ره‌بی زۆری پێ ناچێ .هه‌روه‌ها له ئه‌گه‌ری به ده‌سه‌اڵت گه‌یشتنی ئۆپۆزیسیۆن‌دا تورکیه به جۆرێک
زۆر ب ه ئاسایی وه‌رده‌گرن! ؟ ئایا ئێنقالبیان کرد له‌ده‌ست ناعه‌داڵه‌تی رزگاریان بێ ،یان به‌م چاره‌نووسه تاڵه که وه‌ک کۆیله و ژێرچه‌پۆکه بمێننه‌وه؟ دهوڵهتی رووحانی ئه‌گه‌ر ناشتوانێ به‌په‌له هه‌ژاری ریشه‌کێش بکا ،ئایا نه‌یده‌توانی ئه‌و خاروباره به‌سه‌ر خه‌ڵکی هه‌ژارو ده‌ستکورت‌دا دابه‌ش بکا به‌بێ ئه‌وه‌ی به‌م شێوه‌یه مانۆری له‌سه‌ر بدا ؟! سه‌رنج بده‌نه وێنه‌کان بزانن چمان پێ ده‌ڵێن!!
له جۆره‌کان ده‌یتوانی گوشارێکی تازه بۆ سهر پارتی کرێکارانی کوردستان بخولقێنێ که گه‌وره‌ترین کێشه‌کانی تورکیه‌و ده‌سه‌اڵتی ئه‌م واڵته‌ن .چونکه سه‌ره‌ڕای ئه‌و هی‌که ده‌سه‌اڵتی به‌عسی سووریه له کۆتاییه‌کانی سه‌ده‌ی رابوردووی زایینی‌دا له‌سه‌ر داوای تورکیه‌و نێونجێتی ئێران ئه‌و پارته دژبه‌ره‌و رێبه‌رییه‌که‌ی له خاکی خۆی وه‌ده‌رنابوو ،دیسانیش وه‌ک کارتێک دژی تورکیه‌ی به‌کار ده‌هێنا .هه‌روه‌ها هه‌روه‌ک وتمان ئێران هه‌ر له سه‌ره‌تاوه سیاسه‌تی له‌هه‌مبه‌ر قه‌یرانی سووریه‌دا دیاره و خۆی به ته‌واوی یه‌کالیی کردووه‌ته‌وه، که رووخانی ئه‌و ده‌سه‌اڵته به واتای نزیک بوونه‌وه‌ی کۆتایی ته‌مه‌نی کۆماری ئیسالمییه ،هه‌ر بۆیه حکوومه‌تی کۆماری ئیسالمی به هه‌ر چه‌شنێک بۆی کراوه هه‌تا ئه‌مڕۆش که زیاتر به سێ ساڵ به سهر سه‌رهه‌ڵدانی خه‌ڵکی سووریه و قه‌یرانی ئه‌و واڵته‌دا تێده‌په‌ڕێ ،جگه له تێچووی دارایی، تێچوویه‌کی گیانی زۆریشی داوه. به‌اڵم به دوای کۆبوونه‌وه‌کانی ژنێڤ‌داو، دانیشتنی رووبه‌ڕووی ئۆپۆزیسیۆن و نوێنه‌رانی ده‌سه‌اڵتی ئه‌سه‌د که له ئاستی جیهانی و به‌تایبه‌ت ناوچه‌یی‌دا شه‌پۆلێکی گه‌مه‌ی دیپلۆماسی به‌دوای خۆی‌دا هێناو، هه‌روه‌ها داشکانی دهوڵهتی رووحانی له‌سه‌ر به‌رنامه‌ی ناوکی واڵته‌که‌ی که ئه‌میش بووه هۆی ئه‌وه‌ی‌که گه‌مارۆکانی سهر ئێران هێندێک به‌ره‌و سووکی بباو، ئاسۆیه‌کی روون له داهاتووی پێوه‌ندیی ئه‌م واڵته و ده‌ره‌وه به‌تایبه‌ت رۆژئاوا نیشان بدا ،تورکه‌کانی ناچار کرد به سیاسه‌تی خۆیان دابچنه‌وه .هه‌ر بۆیه ل7
5
ژماره626 : 30ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
سیاسی
فه‌رهه‌نگستانی فارسی ئه‌رکی ئه‌وه‌ی ه مشوورێک لهوه بخوا ک ه زمانی فارسی نه‌بێت ه پاشکۆی زمانی عه‌ره‌بی و زمانانی دیکه .پێویست ه فکرێک لهوه بکاتهوه ئه‌و کولتووره ده‌وڵه‌مه‌نده‌ی فارسی وای لێ نه‌ی ه بۆ نه‌سله‌کانی داهاتوو نامۆ بێ ،پێویست ه زاراوه‌سازی بکاو وش ه فه‌رامۆش کراوه‌کانی فارسی زیندوو بکرێنه‌وه‌و به‌کار بێنرێن .فه‌رهه‌نگستان ده‌بێ هه‌وڵ بدا پالن بۆ زمان ه کارتێکراوه‌که‌ی فارسی دابڕێژێ .ل ه جیاتی ب ه فیڕۆدانی ئینێرژیی خۆی ل ه دژی زمانێکی دیک ه با ئه‌و ئینێرژیی ه له چارهسهری زمانی فارسی دا به‌کار بێنێ.
فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی مافی بڕیاردان له‌سه‌ر زمانی کوردیی نیه
مسته‌فا مه‌عرووفی له کاتی هه‌ڵبژاردنی یازده‌یه‌مین حه‌سه‌نی سه‌رکۆماری‌دا، ده‌وره‌ی رووحانی له به‌رنامه ته‌بلیغاتییه‌کانی‌دا ئاوڕێکی له کێشه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان دایه‌وه‌و هێندێک وه‌عدو به‌ڵێنی به تایبه‌تی له بواری خوێندن به زمانی زگماکیی ئه‌ون دا که له قانوونی ئه‌ساسییش‌دا ئاماژه‌ی پێ‌کراوه به‌اڵم هه‌تا ئێستا پشتگوێ خراوه. بۆ شه‌ش مانگ ده‌چێ حه‌سه‌نی رووحانی به کرده‌وه پۆستی سه‌رکۆماریی وه‌رگرتوه‌و هه‌رچه‌ند هیچکام له‌و وه‌عدو به‌ڵێنانه به‌دی نه‌هاتوون ،به‌اڵم هه‌ر ئه‌و وه‌عدوبه‌ڵێنانه ژماره‌یه‌ک نوخبه‌ی مه‌زنیخوازی فارسیی به تایبه‌تی له فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی تووڕه کردوه .له‌م دواییانه‌دا فه‌رهه‌نگستان داوای له رووحانی کردوه که به هیچ جۆر رێگا نه‌دا خوێندن به زمانی کوردی سهر بگرێ. ئهوه که فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی داوایه‌کی وا له ده‌وڵه‌ت ده‌کا، ئه‌رکی ئه‌م فه‌رهه‌نگستانه ،هۆی داوایه‌کی ئه‌وتۆو بێ‌بنه‌مایی ئه‌م داوایه له رووی زانستی و ئاکامه‌کانی ،له‌و بابه‌تانه‌ن که له‌م وتاره‌دا باسیان ده‌کرێ. ئه‌رکی فارسی
فه‌رهه‌نگستانی
زاراوه‌و ده‌ربڕینی عه‌ره‌بی گه‌لێک به‌کار دێ. ئه‌گه‌ر له کۆن‌دا له نێو زانایانی فارس‌دا باو بوو به‌رهه‌مه زانستییه‌کانیان به عه‌ره‌بی بنووسن ،له سه‌رف و نه‌حوی عه‌ره‌بی دا زۆر بچنه پێش ،ئه‌مڕۆ سیاسییه‌کان بۆ سه‌لماندنی شاره‌زایی ئایینیی خۆیان له به‌کارهێنانی وشه‌و رسته‌ی عه‌ره‌بی‌دا له پێشبڕکێ دان .ئیدی زمانی فارسی که‌وتۆته به‌ر ته‌وژمی شه‌پۆلی زمانی عه‌ره‌بی و تا راده‌یه‌کی زۆر سیمای زمانی عه‌ره‌بیی به خۆیه‌وه گرتوه. له الیهکی دیکه‌ش زمانی فارسی له بواره زانستییه‌کان‌دا ،ئه‌وه‌ی پێیان ده‌گوتن زانسته نوێیه‌کان ،وه‌ک شیمی، فیزیک ،پزشکی ،زانسته سروشتییه‌کان... هتد که‌وتۆته ژێر کاریگه‌ریی زمانانی
کوردی نه‌خوێندرێ؟
ئه‌م مه‌سه‌له‌یه دوو هۆی هه‌یه؛ ئه‌ندامانی مه‌زنیخوازیی یه‌که‌م فه‌رهه‌نگستان ،ئه‌گه‌ر نه‌ڵێین بیری شۆڤینیستیی ئه‌وان .ئهوه له واڵتانی
پێشکه‌وتوودا بۆته به‌شێک له مێژووی کۆن که ده‌سه‌اڵتدارانی سهر به نه‌ته‌وه‌ی حاکم پێیان وا بوو زمانی ئه‌وان ئه‌سڵه و زمانی خه‌ڵکی دیکه بایه‌خی نیه ،زمانی ئه‌وان زمانی ده‌سه‌اڵته‌و شایانی ئه‌وه‌یه سیاسه‌تی پێ بکرێ پێی بخوێندرێ...و به چاوێکی نزم سه‌یری زمانی خه‌ڵکی دیکه‌یان ده‌کرد .ئه‌و شێوه بیرکردنه‌وه‌یه ته‌نیا له پاوانخوازی و مه‌زنیخوازیی سیاسییه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ و فه‌رهه‌نگستان له بواری فه‌رهه‌نگی و کلتووری‌دا پێڕه‌ویی لێ‌ده‌کا .ئه‌و داوایه‌ی
به زمانی کوردی ه هڵ‌نایه ،به‌اڵم کاتێک ده‌بینن به‌و هه‌مووه ئیمکانات‌و ده‌سه‌اڵته‌ی له‌به‌ر ده‌ستیان نراوه و رێنوێنییه‌کانیان بۆ چارهسهری زمانی فارسی زۆر بڕ ناکا ،سیاسه‌تی حاشاو ئینکاری زمانه‌کانی دیکه ده‌گرنه به‌ر. داوای فه‌رهه‌نگستان له رووی زانستییه‌وه دروسته؟ ره‌نگه ئه‌ندامانی فه‌رهه‌نگستانی فارسی شاره‌زای زمانی کوردی نه‌بن، هه‌ربۆیه‌ش ناتوانن بڵێن زمانی کوردی زمانێکی سه‌ربه‌خۆ نیه ،ئه‌گه‌ر شاره‌زای زمانی کوردی بن ده‌زانن که زمانێکی سه‌ربه‌خۆیه .گیروگرفی ئه‌مانه ئه‌وه‌یه که پێیان وایه هه‌رکه‌س خه‌ڵکی ئێران بێ فارسه .وه‌ک سیاسییه‌کانیان وا بیر
ئه‌و رست ه ب ه ناوبانگه‌ی سه‌رده‌می ره‌زا شای په‌هله‌وی وه‌بیر دێنێتهوه ک ه له‌سه‌ر ده‌رگای قوتابخانه‌و ئیداره‌کان ده‌نووسرا « بجز فارسی سخن نگوئید» (ب ه فارسی نه‌بێ قسان مه‌که‌ن).
فه‌رهه‌نگستانی ده‌بێ زمانی فارسی بزانێ ک ه ل ه سه‌ده‌ی 17هوه زانستی زمان ئه‌و گومانه‌ی ره‌ت کردۆتهوه ک ه زمانێک ل ه زمانێکی دیک ه «چاکتر» ،زمانێک ل ه زمانێکی دیک ه «خۆشتر» ،زمانێک «ئه‌سڵ» و زمانێک «نائه‌سڵ» بێ.
ئاکامی ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی فه‌رهه‌نگستان چ ده‌بێ؟
زمانی
له کۆنه‌وه زمانی فارسی له‌ژێر کاریگه‌رییه‌کی زۆری زمانی عه‌ره‌بی دایه؛ چه‌ند ده‌نگ که له بنه‌ڕه‌ت‌دا ده‌نگی زمانی فارسی نین له رێگای وشه عه‌ره‌بییه‌کانه‌وه هاتوونه‌ت ه نێو زمانی فارسی و هاتوونه‌ته نێو ریزی ئه‌لف و بێی فارسی وه‌ک :ط،ث،ذ،ض،ص،ظ. به سه‌دان – ئه‌گه‌ر نه‌ڵێن به هه‌زار – وشه‌ی عه‌ره‌بی له زمانی فارسی دا هه‌ن .به تایبه‌تی پاش هاتنهسهرکاری کۆماری ئیسالمی له‌به‌ر الیه‌نی مه‌زهه‌بی گرنگییه‌کی تایبه‌تی به زمانی عه‌ره‌بی ده‌درێ .نێوه‌ڕۆکی ئایینی به‌سه‌ر کتێبه ده‌رسییه‌کان‌دا زاڵه‌و ده‌قه پیرۆزه مه‌زهه‌بییه‌کان له کتێبه‌کان‌دا یه‌کجار زۆرن ،له خۆتبه‌و تریبوونه ره‌سمییه‌کان‌دا
که زمانی فارسی ئه‌سڵه و ئه‌وانی دی نا ئه‌سڵ ،یان زمانی فارسی باشه‌و ئه‌وانی دی خراپ و وا بیر بکه‌نه‌وه که هه‌ر زمانی فارسی ده‌بێ رێگای پێبدرێ بخوێنرێ.
ئورووپا به تایبه‌تی فه‌رانسه‌یی .زمانی فارسی نه‌ک هه‌ر له وشه‌دا به‌ڵکوو له ئیدیۆم و ده‌سته واژه‌ش دا ئه‌و کاریگه‌رییه‌ی زۆر پێوه دیاره. فه‌رهه‌نگستانی فارسی ئه‌رکی ئه‌وه‌یه مشوورێک لهوه بخوا که زمانی فارسی نه‌بێته پاشکۆی زمانی عه‌ره‌بی و زمانانی دیکه .پێویسته فکرێک لهوه بکاتهوه ئه‌و کولتووره ده‌وڵه‌مه‌نده‌ی فارسی وای لێ نه‌یه بۆ نه‌سله‌کانی داهاتوو نامۆ بێ ،پێویسته زاراوه‌سازی بکاو وشه فه‌رامۆش کراوه‌کانی فارسی زیندوو بکرێنه‌وه‌و به‌کار بێنرێن. فه‌رهه‌نگستان ده‌بێ هه‌وڵ بدا پالن بۆ زمانه کارتێکراوه‌که‌ی فارسی دابڕێژێ. له جیاتی به فیڕۆدانی ئینێرژیی خۆی له دژی زمانێکی دیکه با ئه‌و ئینێرژییه له چارهسهری زمانی فارسی دا به‌کار بێنێ. ئه‌رکی فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی چارهسهری کێشه‌کانی زمانی فارسییه نه‌ک بڕیاردان له‌سه‌ر زمانی نه‌ته‌وه‌یه‌کی دیکه .ئه‌وه‌که زمانی کوردی‌و زمانی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه رێگایان پێ نادرێ سیاسییه‌و کێشه‌یه‌کی بخوێنرێن، پێوه‌ندیی به زانستی زمانه‌وه نیه، فه‌رهه‌نگستانی فارسی نابێ بۆ مه‌به‌ستی سیاسی پشت له ئه‌رکه زانستییه‌کانی بکا. فه‌رهه‌نگستان بۆ داواده‌کا زمانی
فه‌رهه‌نگستان راست ئه‌و رسته به ناوبانگه‌ی سه‌رده‌می ره‌زا شای په‌هله‌وی وه‌بیر دێنێتهوه که له‌سه‌ر ده‌رگای قوتابخانه‌و ئیداره‌کان ده‌نووسرا « بجز فارسی سخن نگوئید» ( به فارسی نه‌بێ قسان مه‌که‌ن).
دووه‌م؛ پوتانسیه‌لێکی به‌هێزی کورد بۆ ده‌وڵه‌مه‌ند کردن و گه‌شه‌پێدانی زمانی کوردی .ئه‌مه وای کردوه هه‌ستی
رقبه‌رایه‌تی له ده‌روونی مه‌زنیخوازانی فه‌رهه‌نگستانی فارسی‌دا بجوولێنێ. ئه‌وان پێیان خۆش نیه شاکاره‌کانی چه‌شنی عه‌لی ئه‌شره‌فی ده‌رویشیان، محه‌ممه‌دی قازی ،ئیبراهیمی یوونسی‌و... که کوردی فارسینووسن لهوه به دوا به کوردی بنووسرێن .گه‌شه‌کردنی زمان‌و فه‌رهه‌نگی کوردی و له ئاکامی ئه‌وه‌ش‌دا گه‌شه‌کردنی بیری نه‌ته‌وه‌یی کورد خه‌ونی مه‌زنیخوازانه‌یان ده‌شوێنێ. کاتێک ده‌بینن نووسه‌رانی کورد له جیاتی ئه‌وه‌ی به فارسی بنووسن ،به کوردی ده‌نووسن ،کاتێک ده‌بینن رۆڵه‌کانی کورد خۆبه‌خشانه و به ئیمکاناتی ماڵیی خۆیان‌و به‌بێ وه‌رگرتنی هیچ مووچه‌یه‌ک به پێکهێنانی کۆڕو ئه‌نجومه‌ن فێری خوێندن و نووسین به زمانی کوردی ده‌بن،ده‌رچوونی ئه‌و هه‌مووه رۆژنامه‌و کتێبه به زمانی کوردی ده‌بینن،چاویان
ده‌که‌نه‌وه که ئه‌گه‌ر قبووڵ بکه‌ن زمانی کوردی سه‌ربه‌خۆیه ،ده‌بێ قبوڵیش بکه‌ن له رووی سیاسییشه‌وه مافیان هه‌یه سه‌ربه‌خۆ بن .ته‌نانه‌ت زه‌حمه‌تی ئه‌وه‌نده‌ش به خۆیان ناده‌ن که بزانن واڵتی وا هه‌یه سی زمانی فه‌رمیی هه‌یه. پاشان جگه له‌وه‌ی که له زۆر واڵت دوو زمان و ته‌نانه‌ت سێ زمان به فه‌رمی ناسراون ،سیستمی دوو زمانه و چه‌ند زمانه له په‌رورده‌دا هه‌یه ،ته‌نانه‌ت مندااڵنی په‌نابه‌رانیش ئیمکاناتی فێرکردنی زمانی دایکیان بۆ دابین ده‌کرێ ،که‌چی نه‌ته‌وه‌یه‌کی چه‌ند میلیۆنی له واڵتی خۆی مافی خوێندن به زمانی خۆی نیه! له‌وه‌ش سه‌یرتر له ئێران ئهوه هیچ که ده‌رسی عه‌ره‌بی شانازییه ،زۆربه‌ی زمانانی زیندووی جیهان له رشته‌ی جۆراوجۆر دا ده‌خوێندرێن ،به‌اڵم منداڵی کورد له واڵتی خۆی مافی نیه به زمانی خۆی بخوێنێ. خۆ ده‌بێ فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی بزانێ که له سه‌ده‌ی 17هوه زانستی زمان ئه‌و گومانه‌ی ره‌ت کردۆتهوه که زمانێک له زمانێکی دیکه «چاکتر» ،زمانێک له زمانێکی دیک»خۆشتر» ،زمانێک «ئه‌سڵ»و زمانێک « نائه‌سڵ» بێ .هه‌موو زمانان خاوه‌نی ئه‌و تایبه‌تمه‌ندیانه‌ن که زمانێک هه‌یه‌تی .که وابوو بۆ ده‌بێ وا بیر بکه‌نه‌وه
هه‌لوێستێکی له‌م چه‌شنه النی که‌م دوو ئاکامی لێ ده‌بێته‌وه :یه‌که‌م، ئه‌گه‌ر دهوڵهتی رووحانی وه‌اڵمی فه‌رهه‌نگستان نه‌داته‌وه‌و سوور بێ له‌سه‌ر جێبهجێکردنی به‌ڵێنه‌که‌ی ،جگه له شکست‌و بێ ئیعتیبار بوونی فه‌رهه‌نگستان ئاکامێکی دیکهی نابێ .به تایبه‌تی که پێشتریش راسپارده‌کانی فه‌رهه‌نگستان به باشی پێڕو نه‌کراون،ئیدی ئه‌وکات فه‌رهه‌نگستان زۆر ده‌که‌وێته په‌راوێزه‌وه. دووه‌م ،ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت نه‌یه‌وێ به‌ڵێنه‌که‌ی به‌جێ بگه‌یه‌نێ یان بکه‌وێته ژێر کاریگه‌ریی داوای فه‌رهه‌نگستانه‌وه ،ئه‌و نرخ‌و بایه‌خه‌ی زمان‌و فه‌رهه‌نگی فارسی له نێو کورددا هه‌یبووه و هه‌یه‌تی زیانی پێ ده‌گا .کورد که هه‌میشه روانگه‌یه‌کی جیاوازی له به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵتی سیاسی له ناوه‌ندو ،نه‌ته‌وه‌و زمان‌و فه‌رهه‌نگی فارس‌دا هه‌بووه‌و حیسابی ئه‌و دووانه‌ی جیا کردۆتهوه ،ئه‌و کات روانینی بۆ زمان‌و فه‌رهه‌نگی فارسی ئه‌و روانینه ده‌بێ که بۆ ده‌سه‌اڵتی سیاسی له ناوه‌ند هه‌یه‌تی. ئاکام داوای فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی له ده‌وڵه‌ت بۆ پێشگیری له خوێندنی زمانی کوردی داوایه‌کی دژی فه‌رهه‌نگییه‌و له‌گه‌ڵ زانستی زمان یه‌ک ناگرێته‌وه‌و زیاتر داوایه‌کی سیاسییه .ئه‌م بۆچوونه بیرته‌سکانه‌یه زیان به ئێعتبار و نفووزی فه‌رهه‌نگ و ئه‌ده‌بیاتی فارسی ده‌گه‌نێ له نێو میلله‌تانی ده‌روبه‌ر به تایبه‌تی کورددا. نزیکه‌ی 100ساڵه ده‌سه‌اڵتدارانی شۆڤینیست پالن بۆ ئاسیمیله‌کردنی زمانی کوردی داده‌ڕێژن به‌اڵم زمانی کوردی زیاتر خۆی پاراستوه‌و ته‌نانه‌ت زیاتر په‌ره‌ی گرتوه .ئه‌زموونی واڵتانی پێشکه‌وتوو ده‌ری خستوه پێکهێنانی ده‌رفه‌تی ئازادانه بۆ زمان‌و فه‌رهه‌نگه جۆراوجۆره‌کان ئاکامه‌که‌ی گه‌شه‌کردنی فه‌رهه‌نگه جۆراوجۆره‌کان‌و به‌هێزبوونی گیانی پێکه‌وه ژیانی به ئاشتییه.
سه‌رنج بده‌ن! « کوردستان» هه‌موو ژماره‌یه‌ک هه‌ڵبژارده‌یه‌ک له‌و راپۆرت‌و هه‌وااڵنه‌ی له‌الیه‌ن ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی حیزب ،یان خوێنه‌رانی ئه‌م رۆژنامه‌ی ه به راگه‌یه‌نه‌کانی حیزب ده‌که‌ن له‌م الپه‌ڕه‌یه‌دا باڵو ده‌کاته‌وه .داوا ل ه خوێنه‌ران ده‌که‌ین له‌گه‌ڵ راپۆرت‌و هه‌واڵه‌کانیان‌دا
ه خوێنه‌رانه‌وه ل
وێنه‌ی پێوه‌ندیدار ب ه بابه‌ته‌که‌ش بنێرن.
سه‌رده‌شت – کچێک کۆتایی ب ه ژیانی خۆی هێنا شـ ـه‌وی 21ی رێــب ـه‌نــدان کیژێکی الوی سـه‌رده‌شــتــی لـ ه گ ـه‌ڕه‌کــی ســێــڕای مــاره‌غــان بــه‌نــاوی (مـه‌ســتــانـ ه ش ـه‌ریــف ـی‌ت ـه‌ڵ ـه‌ب) کچی ڕه‌حمان خه‌ڵکی ڕه‌زگه‌ی ناوچه‌ی سه‌رده‌شت له‌به‌ر کێشه‌ی بنه‌ماڵه‌یی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی ،ب ه خۆخنکاندن کۆتایی ب ه ژیانی خۆی هێنا. رێبین ل ه سه‌رده‌شت
بــــۆ ئــــاگــــاداریــــتــــان رۆژی یه‌کشه‌مم ه خه‌لیل پـه‌ســوه‌یــی ل ه ت ـه‌ورێــز ب ـه هــۆی ئیستی قه‌لبی ( راوه‌ســتــانــی دڵ) کــۆچـی‌دوایــی کرد .ناوبراو سه‌رۆکی (جامعه‌ی معلولین)ی م ـه‌هــابــاد ب ــوو .کاک خه‌لیل که‌سێکی زۆر خۆشناوو شۆرشگێڕ بوو .ناوبراو شوێنێکی به‌ناوی (نگهداری از معلولین که‌وین) دانابوو ک ه خزمه‌تێکی زۆری به مه‌علوولین‌و فه‌له‌جه‌کانی مه‌هاباد ده‌کرد. هیوا ل ه مه‌هاباد
دژایه‌تی کردن ل ه گه‌ڵ دانانی په‌یکه‌ره‌ی (هه‌ڵۆ) ل ه گوندێکی ناوچه‌ی هه‌وشار ب وتوویان ه سازکردنی ئه‌م ئیتالعاتی شــاری تیکا په‌یکه‌ره‌ی ه مه‌به‌ستی سیاسی ل ه پشته‌و ته‌عبیر ل ه پێشمه‌رگه دهکاو نابێ دانرێ. ئ ــی ــداره‌ی ئــتــاعــاتــی تــیــکــاب ب ـ ه خـه‌ڵــکــی ئــاوایــی راگه‌یاندو ه ک ه ئه‌م په‌یکه‌ر ه ده‌بێ بگۆڕن‌و ب ه جێی هه‌ڵۆ په‌یکه‌ره‌ی «بزن»ێک دابنێن. سووروسات ل ه هه‌وشاره‌وه
شه‌وی 92/11/22ژنێک ب ه ناوی نه‌شمیل کچی مراد خه‌ڵکی پیرانشار هاوسه‌ری خالید ل ه الیه‌ن دوو ل ه براکانی ده‌کوژرێ‌و جه‌نازه‌که‌ی ل ه نیزیک کارخان ه قه‌ندی فرێ ده‌درێ ،تا ئێستا هۆکاره‌که‌ی نه‌زانراو ه ک ه بۆ کوشتوویان ه ئه‌و دوو که‌سه‌ش هه‌اڵتوون. جه‌نگی ،ل ه پیرانشاره‌وه
کرێکارێکی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ب ه رووداوێکی کاری، له‌هه‌رێمی کوردستان گیانی له‌ده‌ست دا ئیبراهیم نیکبه‌خت ناوی باوک خدر کـ ه لـ ه غه‌ساله‌ی چــه‌وو لمی میره‌به‌گ سهر به شارۆچکه‌ی حاجیاوا ل ه رۆژی 2014/2/5ل ه کاتژمێر 9ی به‌یانییه‌و ه دیار نامێنێ‌و دواتر کاتژمێر 7ی ئێوار ه له‌و گۆماوه‌ی ک ه بۆ زه‌خیر ه کردنی ئاو به کار دێت ،له‌الیه‌ن تیمه‌کانی غه‌واسیی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی به‌رگریی شارستانیی «ڕاپـ ـه‌ڕی ــن» دوای 2کاتژمێر گــه‌ڕان
تـه‌رمـه‌کـه‌ی دۆزرایـــــه‌وه .شایانی باس ه ئه‌و گه‌نج ه القێکی ته‌واو نه‌بووو له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ی له‌و شوێن ه وه‌ک کرێکار کاریان کردوه. ت ـه‌م ـه‌نــی 56ســاڵ ـه‌و مــــاوه‌ی چه‌ند مانگێک ه ب ه مه‌به‌ستی کــارکــردن هاتۆت ه کوردستان.
برینداربوونی که‌سێک ب ه ته‌قه‌ی هێزی ئینتزامی رۆژی 92/11/14هــێــزی ئینتزامی ل ـ ه گوندی «زه‌ڵێ»ی ناوچه‌ی بان ه ته‌ق ه ل ه کاسبکاران ده‌که‌ن. ل ه ئاکام‌دا نه‌فه‌رێک به‌ناوی حه‌یده‌ر قادرپوور کوڕی جه‌الل خه‌ڵکی ماڵت ه ته‌مه‌نی 28ساڵ ه ب ه توندی بریندار ده‌که‌ن.
خانوو ه ئاپاڕتومانییان ه ته‌حویلیان دراون ،ده‌رده‌که‌وێ ک ه ل ه هه‌رچه‌شن ه پێداویستییه‌کی سه‌ره‌تایی بێبه‌شن ،بۆ وێن ه ئاو ،به‌رق ،گاز ،ته‌له‌فۆن ،که‌لوپه‌لی ئاشپه‌زخانه‌و سرویسی بێهداشتی ،داواک ــاران ده‌بــێ بۆخۆیان ئه‌م پێداویستییان ه دابین بکه‌ن .په‌یمانکار ،گه‌مارۆ ئابوورییه‌کانی رۆژئاوا دژی ئێرانی وه‌ک هۆی ته‌واو نه‌کردنی ئه‌م پرۆژه‌ی ه ناو بردوه.له‌م پێوه‌ندییه‌دا ،به‌رپرسانی پێوه‌ندیدار هیچ چه‌شن ه هه‌نگاوێکیان نه‌ناوه‌و واڵمێکیشیان ب ه داواکاران نه‌داوه‌ته‌وه.
رزگار
«مادد‌ه سڕکه‌ره‌کان _ هۆکار، زه‌ره‌ر و ئاکامه‌کانی» ل ه کۆبوونه‌وه‌یه‌ک‌دا
به‌شی په‌روه‌رد ه و راهێنانی کۆمیتهی نۆڕوێژی حیزبی دێموکراتی کوردستان کۆبوونه‌وه‌یه‌کی له‌ژێر نــاوی « مـــادد ه ســڕک ـه‌ره‌کــان _ هــۆکــار ،زه‌ره‌ر و ئاکامه‌کانی» بۆ هاشم رۆسته‌می ،کادری له‌مێژینه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان پێک‌هێنا. ل ـه‌و کــۆبــوونـه‌وه‌یـه‌دا ک ه ڕۆژی شه‌ممه 19 ،ی به‌فرانبار ب ه به‌شداریی ژماره‌یه‌ک له ئه‌ندامانی حیزب به‌ڕێو ه چوو ،هاشم رۆسته‌می ب ه ئاوڕدانه‌وه‌یه‌کی خێرا ل ه مێژووی چه‌ند سه‌د ساڵه‌ی به‌رهه‌مهێنانی مادد ه سڕکه‌ره‌کا‌و هه‌روه‌ها ناوه‌ند ه سه‌ره‌کییه‌کانی به‌رهه‌مهێنانی ئه‌و مادده‌ی ه ل ه سه‌رانسه‌ری جیهان‌و ناوچه‌ی رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاست ،به‌تایبه‌تی ئه‌فغانستان‌و ی به هۆکاره‌کانی چاندن‌و پـه‌روه‌رد ه ئێران؛ ئاماژه کردنی مادد ه سه‌ڕکه‌ره‌کان وه‌ک له‌باربوونی باری جوغڕافیایی هۆکاره‌کولتووری‌و ئابوورییه‌کان کرد. هاشم رۆســتـه‌مــی لـ ه درێ ــژی کــۆبــوونـه‌وه‌کـ ه دا هه‌روه‌ها باسی ل ه جۆر و شێوازه‌کانی به‌رهه‌مهێنانی مــــادد ه ســڕک ـه‌ره‌کــانــی ک ــرد و ،دواتــــر ن ــاوب ــراو ب ه شێوه‌یه‌کی تایبه‌تی تر باسی له مێژووی چاندن و پ ـه‌روه‌رده‌کــردن و دواتــر بازرگانی پێکردنی مادد ه سڕکه‌ره‌کان له ئێران کرد .هاشم رۆسته‌می ل ه به‌شی
30ی رێبه‌ندانی 1392 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
کۆتایی باسه‌که‌ی‌دا ب ه شێوه‌یه‌کی تایبه‌تی باسی ل ه سه‌رده‌می کۆماری ئیسالمی‌و سیاسه‌ته‌کانی رێژیم بۆ بازرگانی کردن به‌و مادد ه سڕکه‌ران ه کردو له‌و به‌شه‌دا باسی لـه‌و ه کرد ک ه کۆماری ئیسالمی له‌و ماددان ه وه‌ک چه‌کێک بۆ ده‌سته‌مۆ و کزکردنی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی له نێو گه‌النی ئێران که‌ڵک وه‌رده‌گــرێ و، هه‌میش له‌و رێگایه‌و ه به‌هره‌یه‌کی به‌رچاوی ئابووری ده‌ست ده‌که‌وێ. شایانی باس ه ل ـه‌و کــۆبــوون ـه‌وه‌ی ـه‌دا کۆمه‌ڵێکی به‌رچاو به‌شدارییان ل ه باسه‌که‌دا کردو ڕاو سه‌رنج‌و تێبینیی خــۆیــان خست ه س ـه‌ر بــاسـه‌کـه‌ی کۆڕگێڕی کۆبوونه‌وه‌که.
باوکی هه‌رێم ل ه بانه
به هۆی ته‌قه‌ی هێزه‌کانی رێژیم ،که‌سێکی بێتاوان کوژرا شه‌وی چوارشه‌مم ه ل ه سهر پێنج‌شه‌مم ه 16ل ه سـه‌ر 17ی رێبه‌ندان هێزه‌کانی ڕێژیم ل ه ناوچه‌ی
رۆژین مه‌له‌کی ل ه سه‌رده‌شت
قه‌رار بوو بینایه‌ی مه‌سکه‌نی مێهری دێواڵن ل ه مه‌یدانی په‌رچه‌م‌دا ،پاش ئه‌وه‌ی ته‌کمیل کرا ،بدرێ ب ه داواکــاران. ههرکام ل ه داواکارانی مه‌سکه‌نی مێهر دوای واریزکردنی 11میلیۆن تمه‌ن بـ ه جێی مه‌سکه‌نی مێهر ،چـــاوه‌ڕوان بوون ماڵه‌کانی خۆیان ته‌حویل بدرێ .به‌اڵم ئێستا ک ه ئه‌و
ه هواڵ و راپۆرت
نۆڕوێژ
ئێواره‌ی رۆژی 92/11/16که‌سێکی گوندی واوانی ناوچه‌ی سه‌رده‌شت به‌ناوی سۆران عه‌بدی کوڕی عه‌بدوڵاڵی مسته‌فایی ک ه ب ه ماشێن به‌ره‌و شارۆچکه‌ی نه‌اڵس ده‌چوو بێ‌ئه‌وه‌ی هیچ بارێکی قاچاخی پێ‌بێ ته‌قه‌ی لێ‌ده‌کرێ ،به‌اڵم وه‌به‌ر نای ه دوای ئه‌وه‌ی ئه‌و دوو جاشه‌ی ک ه ته‌قه‌یان لێ‌کردو ه ده‌یان‌ناسێ ل ه بــازاری نه‌اڵس پێیان ده‌ڵێ ک ه بۆ ته‌قه‌تان لێ‌کردم، ل ـه‌ب ـه‌ر چ ــاوی خـه‌ڵــک وه‌بـــه‌ر ده‌ســت‌رێــژی گولله‌ی ده‌ده‌ن‌و ده‌یکوژن. ناوی ئه‌و دوو جاشه‌ی ک ه ئه‌و الوه‌یان کوشتو ه بریتیی ه له _1 :مه‌هدی محه‌ممه‌دمه‌زرایی _2 ،ساالری کوێخا خدری سه‌رشیوێ.
چاره‌نووسی پرۆژه‌ی مه‌سکه‌نی مێهر ل ه دێواڵن
پیرانشار :دوو برا خوشکه‌که‌ی خۆیان کوشت
ژماره626 :
دوو جاش ل ه بارازی نه‌اڵس الوێکی بێ‌تاوانیان کوشت
کۆچی‌دوایی سه‌رۆکی کۆمه‌ڵه‌ی که‌م‌ئه‌ندامان له مه‌هاباد
ل ه کاتێک‌دا خه‌ڵکی ئاوایی (نه‌یکه‌نی) ل ه ناوچه‌ی ن هه‌وشار ب ه هاوکاریی شووڕاو دێهیاری ئاواییه‌که‌یا ویستوویان ه پـه‌یــکـه‌ره‌ی «هـه‌ڵــۆ»یـه‌ک لـ ه نــاوه‌نــدی ئاواییه‌که‌یان دابنێن ،ل ه گه‌ڵ دژایه‌تیی کۆمه‌ڵێک که‌سی خۆفرۆشی پشت ئه‌ستوور ب ه ئیتالعاتی رێژیم ل ه شاری تیکاب ڕووبه‌ڕوو بوونه‌ته‌وه. ئه‌م په‌یکه‌ره‌ی ه ک ه ب ه هاوکاریی شووڕاو خه‌ڵکی ئــاوایــی نه‌یکه‌نی ســازکــراوه ،بــڕی 7میلیۆن تمه‌نی تێچووه .به‌اڵم چه‌ند خۆفرۆشێک ب ه دنه‌دانی ئیداره‌ی
4
له‌یالخ – دێواڵن
ئاالن ته‌ق ه ل ه ماشێنێکی باری ده‌که‌ن به‌اڵم ماشێنه‌ک ه خاڵی بووه .ل ه ئاکام‌دا شۆفێری ماشێنه‌که ب ه ناوی سۆران خه‌ڵکی گوندی واوانی سه‌رده‌شت که خاوه‌نی 2منداڵ ه ده‌کوژرێت. کارزان ل ه سه‌رده‌شته‌وه
ده‌ستفرۆشه‌کانی مه‌ریوان به‌ره‌وڕووی په‌المارو هه‌ڕه‌ش ه بوونه‌وه ئ ـه‌مــڕۆ بـه‌یــانــی مـه‌ئــمــوورانــی شاره‌داریی مه‌ریوان ب ه هاوکاریی هــێــز ه ئینتزامییه‌کان ده‌ســتــیــان کــــرد بـ ـ ه کـــۆکـــردنـــه‌وه‌ی کـ ـ هل‌و پـه‌لــی ده‌ســتــفــرۆشــانــی نێوشارو هــــه‌ڕه‌شــــه‌یــــان لــــێ‌کــــردن .ئــه‌م کــرده‌وه‌ی ـه‌ی هێز ه ئینتزامییه‌کان
بــوو ه هــۆی نــاڕه‌زایــی ده‌ربڕینی ده‌ستفرۆشانی مه‌ریوانی ،به‌اڵم مه‌ئمووره‌کان ،سه‌رنجیان نه‌دای ه ناڕه‌زایی ده‌ربڕینی ئه‌وان. سه‌یوان _ مه‌ریوان
بڕانی ئاو ل ه گه‌ڕه‌که‌کانی «کانی سۆفی ته‌ها»و «ئه‌سحاب ه سپی» رۆژی یــه‌کــشــه‌مــمــ ه 20ی ڕێــبـه‌نــدان گـه‌ڕه‌کـه‌کــانــی « کانی سۆفی ته‌ها»و « ئه‌سحاب ه سپی» بـــڕاوه‌‌و خه‌ڵک ل ـه‌م سـه‌رمــایـه‌دا، ل ه کانی مام‌قه‌مبه‌رانه‌وه ،ئاویان هێناوه .ل ه حاڵێک‌دا ک ه به‌رپرسانی
ئـــــیـــــداره‌ی ئــــــاو ،ه ــی ــچ جــــۆر ه وه‌اڵمێکیان بۆ ئه‌م بڕانی ئاو ه ب ه خه‌ڵک نه‌داوه‌ته‌وه. مه‌هاباد :ژاکاو
بەرێوەچوونی ڕیورەسمی ٢ی ڕێبەندان ٦٨هەمین ساڵی دامەزراندنی کۆماری کوردستان لە والتی دانمارک ڕۆژی شــەمــمــە ریــکــەوتــی ١ی فــیــبــریــوار ٢٠١٤ی زایینی ریورەسمیکی پرشکۆ بە بۆنەی ســاڵ یــادی دامــەزرانــی کوماری کــوردســتــان لــە شـــاری گــریــوەی نـــاوچـــەی شــیــلــەنــدی دانـــمـــارک، بــە بــەشــداری ڕادەیــەکــی زۆر لە ئــەنــدامــان و الیــەنــگــرانــی حیزبی دیموکڕاتی کوردستان لە واڵتە بە رێوەچوو. ڕیورەسمەکە لە سەعاتی ٦ی ئیوارە بە ســروودی نەتەوایەتی ئەی رەقیب وخولەکیک بیدەنگی بو ریزگرتن لە گیانی پاکی شەهیدان دەستی پێکرد و پاشان پەیامی کومیتەی دانمارک لە الیەن خالید رەوانــدووســت بەرپرسی کومیتە ناوچەی شیالند خویندرایەوە. لـــــە بــــرگــــەیــــەکــــی دیـــکـــەی بەرنامەکەدا پارچە هونراوەیەک
لە الیەن کاک ئەبووکر مارەغانی ئەندامی کومیتەی حدک ،بە ناوی ئــیــرادەی کــۆمــار پێیشکەش کــرا. هــەروەهــا پەیامی یەکیەتیەکانی ژنــان و الوان لــە الیــەن ئــارەزو خالیدنژاد بەرپرسی ئەو یەکیەتییە پێشکەش کرا. پــاش پــشــوودان و خــواردنــی خ ــوان ــی شـــەو ک ــورت ــە فیلمئکی دیکۆمێنتی لــەســەر چڵۆنایەتی
دروســـــــت بــــــوون و رووخــــــان وئەزمون و دەسکەوتەکانی کۆمار بۆ ئامادە بووان نماییش کرا ریــورەســمــەکــە بــە مــوزیــک و گورانی وهەڵپەرکی بەشداران بە شکۆیەکی تــەواوە هەتا کاتژمێر ١٢ی شەو دریژەی کێشا.
3
شاندێکی په‌یه‌ده سه‌ردانی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکراتی کوردستانیان کرد ژماره626 : 30ی رێبه‌ندانی ١٣٩٢ 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
هه‌واڵ و راپۆرت
شاندێکی په‌یه‌ده سه‌ردانی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکراتی
رۆژی پێنج شه‌ممه17 ،ی رێبه‌ندان شاندێکی پارتی یه‌کیه‌تیی دێمۆکراتی
سووریه په‌یه‌ده به سه‌رپه‌رستیی جه‌عفه‌ر عه‌کاش ،به‌رپرسی پێوه‌ندییه‌کانی
په‌یه‌ده له هه‌رێمی کوردستان سه‌ردانی ده‌فته‌ری نوێنه‌رایه‌تی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان له شاری هه‌ولێریان کرد.
کوردستانی له شاری هه‌ولێر کرد
خالید عه‌زیزی :ئه‌وه‌ی میلله‌تێک ده‌کا به میلله‌ت‌و شوناسی نه‌ته‌وه‌ییان ده‌داتێ له پله‌ی یه‌ک هم‌دا زمانه کۆمیسیۆنی فێرکردن‌و پ ـه‌روه‌رده‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌بۆنه‌ی کۆتایی هاتنی پلینۆمی نۆیه‌می حیزبی دێموکڕات‌و شیکردنه‌وه‌ی باس‌و بڕیارو په‌سندکراوه‌کانی پلینۆم کۆبوونه‌وه‌یه‌کی بۆ کاک خالید عه‌زیزی ،سکرتێری گشتیی حیزب پێک هێنا. له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا ک ه به‌به‌شداریی ســــه‌دان کـ ـه‌س لــ ه کــــادرو پێشمه‌رگه‌و ئه‌ندامانی حیزب به‌ڕێو ه چوو ،سکرتێری گــشــتــیــی حــیــزب لـ ـ ه س ـ ـه‌ر گــریــنــگــتــریــن باسه‌کانی پلینۆم‌و بڕیارو راسپارده‌کانی دوایــیــن کــۆبــوونـه‌وه‌ی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ به‌شداران دوا. ک ــاک خــالــیــد عــه‌زیــزی قــسـه‌کــانــی ب ه ئ ــام ــاژ ه بــ ه ســاڵــوه‌گــه‌ڕێ سـه‌رکـه‌وتــنــی شــۆڕشــی ســاڵــی 57و هاتنهسهرکاری کۆماری ئیسالمی ده‌ست پێکردو ب ه تیشک خستنه‌سه‌ر چۆنیه‌تیی ڕووخانی رێژیمی پاشایه‌تی گوتی :ئه‌زموونی تێکه‌وه‌پێچرانی رێژیمی په‌هله‌وی‌و جه‌وهه‌ری ئه‌و شۆڕش ه ئـــه‌وه‌مـــان پــێ ده‌ڵـــێ کــه لــ ه ســه‌رده‌مــی ئێستاش‌دا ک ه سه‌رده‌می باڵوبوونه‌وه‌ی خێرای زانیارییه‌کان‌و گه‌شه‌ی شعوور‌و تێگه‌یشتنی کــۆم ـه‌اڵنــی خـه‌ڵــکـه ،هه‌موو ده‌سه‌اڵت ه سه‌ره‌ڕۆو دیکتاتۆرییه‌کان یان بــه‌ره‌وڕووی شــۆڕش‌و ئینقالب ده‌بنه‌وه، یان ب ه شێوه‌یه‌کی دیک ه تێدا ده‌چن ،هه‌ر بۆیه‌ش کۆماری ئیسالمیی ئێران ک ه 35 ساڵه ویــسـت‌و داوای کــۆمـه‌اڵنــی خه‌ڵک پشتگوێ ده‌خـــاو وه‌اڵمـــــده‌ری ویست‌و ئــیــڕاده‌ی خه‌ڵک نیه ،هـه‌ر ئـه‌و خه‌ڵک ه ب ه ئیڕاده‌ی خۆیان‌و ب ه شێوه‌یه‌کی گونجاوی خۆیان خه‌بات‌و تێکۆشانی خۆیان ب ه دژی ئه‌و رێژیمه درێژ ه پێ‌ده‌ده‌ن. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات هه‌ر له‌و به‌شه‌ی باسه‌که‌ی‌دا ب ه ئاماژ ه دوایــیــن گــۆڕانــکــاریــیـ ه سیاسییه‌کان ل ه ئ ــێ ــران‌و ت ـه‌م ـه‌نــی 6مــانــگ ـه‌ی ده‌وڵــه‌تــی ڕووحــانــی تیشکی خست ه ســه‌ر ئــه‌وه‌ی ک ه حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌ر ل ه
هاتن ه سه‌رکاری دهوڵهتی نوێش هه‌میش ه سیاسه‌ته‌که‌ی ئ ـه و ه بــوو ه ک ه س ـه‌ره‌ڕای خ ـه‌بــاتــی بــێــوچــانــی لــ ه دژی کــۆمــاری ئیسالمی ل ـ ه ســه‌ر بــنـه‌مــای خـه‌بــاتــی بۆ جێگیرکردنی ستراتیژیی حیزب‌و مافی نه‌ته‌وایه‌تی ،ل ه ته‌نیشت ئه‌وه‌ش‌دا هه‌وڵی داو ه ل ه هه‌ر ده‌رفه‌تێکی ڕه‌خساو ل ه پێناو وه‌دیهاتنی ویست‌و داخوازی خه‌ڵک که‌لک وه‌ربگرێ .ئێم ه له‌و هه‌ڵبژاردنان هش‌دا ک ه هاتنهسهرکاری حـه‌سـه‌ن ڕووحــانــی لێ که‌وته‌وه ،ئێم ه پێمان وانه‌بوو ه ک ه کێبڕکێی کاندیداکان ل ه سهر ویست‌و داوای مافی نه‌ته‌وایه‌تیی گه‌النی ئێران بووه ،به‌اڵم به له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌و ئه‌سڵه‌ی ک ه یه‌کێک لــه هــونــه‌ره‌کــانــی حــیــزبــێــکــی ســیــاسـی‌و نه‌ته‌وه‌یه‌کی خه‌باتکار ئه‌وه‌ی ه ک ه بتوانێ پرسه‌کانی خــۆی بکات ه بــاس‌و بابه‌ت‌و هه‌ر له‌و پێوه‌ندیی هش‌دا هه‌وڵی ئێم ه هه‌ر ئه‌و ه بووه‌و دوای هه‌ڵبژاردنیش هه‌وڵه‌کان ئــــه‌وه‌ن کــ ه حــه‌ســه‌ن ڕووحـــانـــی ده‌بــێ
ک ه له‌گه‌ڵ ئـه‌وه‌ی داواکردنی خوێندن ب ه زمانی دایک سه‌قفی داخوازیی کورد نیهو به‌مانای دابه‌زاندنی ویست‌و داوای حیزبی دێموکراتیش نیه ،به‌اڵم جه‌ختی کرده‌و ه ک ه ئه‌و باس ه زۆر گرینگه‌و ئه‌وه‌ی میلله‌تێک ده‌کــا ب ه میلله‌ت ل ه ده‌ره‌جـ ـه‌ی یه‌که‌م دا زمانه‌و ،ئه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک ک ه ب ه هه‌موو جۆراوجۆریی ه کلتووری‌و شێوه‌زاره‌کانی ئاخاوتنی ل ه ده‌وری یه‌ک کۆ ده‌کاته‌وه‌و یه‌کگرتوویان دهکاو ،شوناسی نه‌ته‌وه‌یان ده‌داتێ هه‌ر زمانه‌و ،زمان پایه‌و بنه‌مای پێناسه میلله‌تیکه. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات له‌و پێوه‌ندییه‌دا ئه‌و ئه‌رکه‌ی خست ه سهر شانی هه‌موو چین‌و توێژه‌کانی کۆمه‌ڵگا، ب ه تایبه‌ت چاالکانی سیاسی‌و مه‌ده‌نیی کــورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان بۆوه‌ی تــوانــاکــانــیــان بخه‌نه ســه‌ر یـــه‌ک‌و فشار بــۆ ده‌وڵ ـه‌تــی رووحــانــی بێنن‌و ئــه‌و ،ک ه به‌ڵێنێ ئ ـه‌وه‌ی ب ه کــورد داوه ،ناچار ب ه
وه‌اڵمــی واده‌و به‌ڵێنه‌کانی‌و یـه‌ک لـه‌وان جێبهجێکردنی خوێندن ب ه زمانی دایک بداته‌وه. له‌و به‌ش هش‌دا سکرتێری گشتیی حیزبی دێــمــوکــڕات تیشكی خست ه س ـه‌ر ئ ـه‌وه‌ی
بردنه‌سه‌رێی به‌ڵێنه‌که‌ی بکه‌ن. کاک خالید عه‌زیزی ل ه به‌شێکی دیکهی باسه‌که‌ی‌دا باسی ل ه گرینگیی رێکخستنی تواناو وزه‌کانی کۆمه‌ڵگا بۆ به‌دواداچوونی ماف‌و داخوازیی خه‌ڵکی کوردستان کردو
درێژەی:
به‌یاننامه :ل ه پێشوازی ڕۆژی جیهانیی زمانی دایکدا لە گەڵ دژایەتیی هێندێک ناوەندو دامەزراوەی نێو دەسەاڵت بەرەوڕوو بوونەتەوە.ئەم دژایەتییانە لە ژیر ناوی دڵسۆزی بۆ زمانی فارسی و یەکپارچەیی خاکی ئێران و ئاسایشی واڵت دا ،ئەنجام دەدرێن. نموونەی هەرە دیاری نوێترین دژایەتییەکان ،هێرشی ژمارەیەک لە دەمڕاستەکانی بە ناو فەرهەنگستانی زمان و ئەدەبی فارسی بۆ سەر داوای ڕەوای خویندن بە زمانە نافارسییەکانی ئێران بوو. حیزبی دیموکراتی کوردستان لە پێشوازی 21ی فێوریە دا ،پیرۆزبایی ڕۆژی جیهانیی زمانی دایک لە هەموو دڵسۆزان ،داواکاران و هۆگرانی مافە نەتەوەیی و زمانییەکان لە نێو نەتەوەی کورد و نەتەوە بندەستەکانی دیکەی ئێران دەکا .هەر بەم بۆنەیەشەوە دەستخۆش و سوپاس و پێزانینمان بۆ ئەو بەڕێزانە دەنێرین کە سااڵنێکی زۆرە سەرەڕای هەڕەشە و گوشاری جۆراوجۆر ،لە پاراستن وخزمەتی زمانی نەتەوەکەیان و هێنانە گۆڕی داخوازە نەتەوەیی و زمانییەکان ،غافڵ نەبوون.سوپاسێکی تایبەتیشمان بۆ ئەو مامۆستا و فێرکارانەی بە کەمترین ئیمکان و سەرەڕای گرفت وکەند و کۆسپی جۆراوجۆر ،شانیان داوەتە بەر ئەرکی پیرۆزی فێرکردنی خوێندنەوە و نووسینی کوردی لە نیو مندااڵن و الوانی کوردستان دا .بە پێویستیشی دەزانین وەبیر بێنینەوە کە خوێندن بە زمانی نەتەوە بندەستەکانی ئێران ،سەرەتاییترین و ڕەواترین مافی ئینسانی و نەتەوەیی ئەوانە نەک داوایەکی زێدەخوازانە .هەربۆیە ،لە بەرامبەرهێرش و هەڕەشەی دەسەاڵتدارانی شۆڤێنیست و ناوەند و دامودەزگاکانی سەر بەوان دا ،نابێ بکەونە پاشەکشێ وخاوبوونەوە ،نەک هەر ئەمە بەڵکوو پێویستە ڕاشکاوتر ،شێلگیرتر و یەکگرتووانەتر لە هەموو کات، داوای مافە نەتەوەیی و زمانییەکان بکەن. چاوەڕوانیی ئێمە ئەوەیە ،نەک هەرتێکۆشەرانی هەر کام لە نەتەوە بندەستەکان لە نێو خۆیان دا، بەڵکوو سەرجەم داواکارانی مافە نەتەوەیی و زمانییەکان -لە هەر نەتەوە و زمانێکن -لە ئاستی ئێران دا ،لە سەر بناغەی ئەم داوا ڕەوایانە یەک بگرن.نابێ چی دیکە ڕێگە بە نەیارانی سەرەتاییترین مافە نەتەوەیی و زمانییەکان بدرێ بە ناوی نیگەرانی لە داهاتووی زمانی فارسی و یەکپارچەیی واڵتی ئێران، ئەو مافانە لە نەتەوە بندەستەکانی ئێران زەوت و سەرکوت بکەن .با بە ڕاشکاوی و بە دەنگی بەرز ئەم پەیامەیان بە گوێ بگا کە بەردەوامیی یەکپارچەیی ئیران و پێکەوەمانەوەی نەتەوەکانی پێکهێنەری ئەو واڵتە ،لە گرەوی ڕێزگرتن لە زمان و ناسنامەی نەتەوەیی ئەوان و بە ڕەسمیناسینی مافەکانیان دایە. حیزبی دیموکراتی کوردستان ،پشتیوانیی خۆی لە خەبات و تێکۆشانی چاالکان و هەڵسووڕاوانی نیوخۆ بە مەبەستی بەڕەسمی ناسرانی زمانی نەتەوەکانی ئیران و خوێندن بەو زمانانە لە قوتابخانەکان، ڕادەگەیەنێ .هیوادارین ئەم ویستە پیرۆزە هەوێنی هاوخەباتی ،هاودەنگی و هاوکاریی ڕۆژبەڕۆژ زیاتری الیەنگران و داکۆکیکارانی مافە نەتەوەیی و زمانییەکان لە نێوخۆی ئێران دابێ و الیەنە سیاسییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسالمی لە دەرەوەی واڵتیش هاندەر و پشتیوانی خەبات بۆ ئەم مافە ڕەوایانە بن. حیزبی دیموکراتی کوردستان دەفتەری سیاسی 17ی فێوریەی 2014 28ی ڕێبەندانی 1392
له‌و بار ه گوتی مێژووی حیزبی دێموکڕات نیشانی داو ه ک ه بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه الیه‌نگری پێکهێنانی ک ــۆڕو کــۆم ـه‌ڵ ـه‌و ،یه‌کیه‌تی‌و هاوپێوه‌ندیی هه‌موو الیه‌نه‌کانی ب ه مه‌رج‌و بنه‌مای سه‌رکه‌وتن له‌و بواره‌دا ناوبرد. لێکدانه‌وه‌ی پرسی کورد ل ه به‌شه‌کانی دیکهی کوردستان‌و ڕاسپارده‌ی پلینۆم له‌و پێوه‌ندییه‌دا ته‌وه‌رێکی دیکهی قسه‌کانی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات بوو ک ه به‌ڕێزیان په‌ڕژایه س ـه‌ری‌و باسی ل ه خوێندنه‌وه‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بــۆ دوایــیــن ئــاڵــوگــۆر ه سیاسیه‌کانی ل ه خــۆراوا ،باشوورو باکووری کوردستان کرد. پرسی لێکنیزیکی حیزب ه سیاسییه‌کان ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ب ه تایبه‌ت پرسی دووالیه‌نی دێموکڕاته‌کان‌و زه‌ره‌رووتــی یــه‌کــخــســتــنــه‌وه‌ی ڕیـــزه‌کـــانـــی حــیــزبــی دێموکڕات دوای 7ساڵ دابڕان ته‌وه‌رێکی دیــک ـه‌ی قسه‌کانی کــاک خالید عـه‌زیــزی بــوو .به‌ڕێزیان له‌و به‌شه‌دا ئاوڕێکی ل ه هه‌وڵه‌کانی دوو الیــه‌ن بــۆ چــاره‌س ـه‌ری ئه‌و کێشه‌ی ه دای ـه‌و ه تیشکی خست ه سهر
سه‌ردانی شاندێکی نوێنه‌رایه‌تیی حیزب له هه‌ولیر ل ه پێوه‌ندییه‌کانی سازمانی خه‌باتی کوردستانی ئێران
شاندێکی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه هه‌ولێر س ـه‌ردانــی بنکه‌ی پێوه‌ندییه‌کانی سازمانی خه‌باتی کوردستانی ئێرانی کرد. رۆژی چــوارش ـه‌مــم ـه23 ،ی رێــبــه‌نــدان شاندێکی نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ل ه هه‌ولێر پێکهاتوو له ئیبراهیم زێوه‌یی ،نوێنه‌ری حیزب ل ه هه‌ولێر‌و حه‌سه‌ن کاکیلی ،کادری پێوه‌ندییه‌کان سه‌ردانی به‌شی په‌یوه‌ندییه‌کانی سازمانی خه‌باتی کوردستانی ئێرانی کردو ل ه الیه‌ن کامیل نورانی‌فه‌ر ،به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌کانی سازمانی خه‌باته‌و ه پێشوازییان لێ کرا. لـــه‌و دانــیــشــت ـه‌دا وێــــڕای نــوێــکــردنــه‌وه‌ی دیــــدارو چاوپێکه‌وتنه‌کان کۆمه‌ڵێک بابه‌تی په‌یوه‌ندیدار ب ه پرسی کــورد ب ه گشتیی‌و ب ه تایبه‌ت رۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان، ل ـه‌وان ـه‌ش پێویستیی لێکنێزیک بــوون ـه‌وه‌‌و هــاوکــاری‌و هاوهه‌ڵوێستیی زیاتری هێز ه سیاسییه‌کان باسیان لێ کراو تیشک خرای ه سهر چۆنیه‌تی گرێدانه‌وه‌ی کاروچاالکییه‌کانی هێزه سیاسییه‌کان ،ب ه کاروتێکۆشانی چاالکانی سیاسی‌و مه‌ده‌نی‌و فه‌رهه‌نگی نێوخۆی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و، له‌و باره‌و ه ئاڵوگۆری بیروڕایان له‌سه‌ر کرا.
به‌رنامه‌و میکانیزمه‌کانی حیزبی دێموکڕات بــۆ تێپه‌ڕین لــه‌و قــۆنــاغـ ه ب ـ ه مه‌به‌ستی ی ـه‌کــخــســتــن ـه‌وه‌ی دوو الیــه‌ن ــی حیزبی دێموکرات‌و له‌سه‌ر پێویستیی ته‌وافوق بۆ چارهسهری ئه‌و کێشان ه پێی داگرت. کــاک خالید لـه‌و به‌شه‌ی قسه‌کانی‌دا جــــه‌خــــتــــی کـــــــــــرده‌و ه کـــــ ه ئـــێـــمـــ ه ل ـ ه کۆبوونه‌وه‌کانمان ل ه هه‌موو ئاسته‌کان‌دا له‌گه‌ڵ هاوڕێیانی پێشوومان بــه‌رده‌وام ده‌بــی ـن‌و ل ـ ه س ـه‌ر پــرســی یه‌کگرتنه‌وه‌ی حیزب ئاماده‌ین ل ه ئاستی کۆبوونه‌وه‌ی ئه‌ندامانی کۆمیتهی ناوه‌ندیی دووالی ـه‌ن درێژ ه به دانیشتنه‌کانمان بده‌ین. شایانی باس ه دوایین به‌شی قسه‌کانی کــاک خالید عـه‌زیــزی ،سکرتێری گشتیی حــیــزبــی دێــمــوکــڕات بــۆ بـــاس لــ ه س ـه‌ر کۆمه‌ڵێک پرسی نێوخۆیی‌و ته‌شکیالتیی حیزب‌و ڕاسپارده‌کانی پلینۆمی نۆیه‌می حیزب لـ ه پێوه‌ندی لـه‌گـه‌ڵ ئ ـه‌و پرسان ه ته‌رخان کرابوو.
بەشداریكردنی هەیئەته‌کانی حیزبی دێموكراتی كوردستان لە ڕێوڕەسمی دامەزرانی كۆمەڵەکان‌دا سێ هەیئەتی حیزبی دێموكراتی كوردستان جیاجیا بــەشــداریــیــان لــە ڕێــوڕەســمــی یــادكــردنــەوەی دامــەزرانــی الیه‌نه‌کانی كۆمەڵەدا كردوه. رۆژی شەممە 26 ،ی ڕێبەندان هەیئەتێكی حیزبی دێموكراتی كوردستان بە سه‌رپه‌رستیی كەریم مەهدەوی، به‌رپرسی پێوه‌ندییه‌کانی حیزب ل ه سلێمانی‌و به هاورێیه‌تیی محەممەد شەهرەوان ،رەحمان سەلیمی و گەالوێژ پەیرەوان به‌شداری ل ه رێوڕه‌سمی دامه‌زرانی کۆمه‌ڵه‌دا کرد و پەیامی پیرۆزبایی حیزبی دێموكراتی كوردستان به‌و بۆنه‌یه‌ی ب ه كۆمەڵەی شۆڕشگیری زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران ڕاگەیاند.
هه‌ر له‌و پێوه‌ندییه‌دا رۆژی هەینی25 ،ی ڕێبه‌ندانیش هەیئەتێكی حیزبی دێموكراتی كوردستان بە سەرپەرستیی كەریم مەهده‌وی‌و هاوڕێیەتیی كوروش نوسرەتی ،شیالن قــوربــان ـی‌فــەر و ســەیــد جـــەالل ساڵحی بــەشــداریــیــان لە ڕێوەڕەسمی دامەزرانی حیزبی كۆمونیستی ئێران (كۆمەڵە) دا كرد و پەیامی پیرۆزبایی حیزبی دێموكراتیان بەو بۆنه‌یه، ب ه به‌ڕێوه‌به‌رانی ڕێوڕەسمە گەیاند. هـــەر لـــەم رۆژەدا هــەیــئــەتــێــكــی دیــكــەی حــیــزب بە سەرپەرستی خالید وەنەوشەو هاوڕێیەتیی سۆران نووری‌و خالید یووسفی ،میوانی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان بــوون‌و پەیامی پیرۆزبایی حیزب ب ه بۆنه‌ی ساڵڕۆژی دامه‌زرانی کۆمه‌ڵه‌یان پێشکێش ب ه خانه‌خوێ کرد.
سەردانی شاندێکی حدک لە مەکتەبی سیاسیی یەکگرتووی ئیسالمی رۆژی پێنج شه‌مم ه رێکه‌وتی 17ی رێبه‌ندانی 92هه‌یئه‌تێکی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ب ه سه‌رپه‌رستیی بەڕێز خالید عه‌زیزی ،سکرتێری ی بیسته‌مین ساڵیادی دامه‌زرانی گشتیی حیزب ،ب ه مه‌به‌ستی پیرۆزبای یه‌کگرتووی ئیسالمیی کوردستان ،سه‌ردانی باره‌گای مه‌کته‌بی سیاسیی
یه‌کگرتووی ئیسالمی ل ه هه‌ولێریان کرد و ل ه الیه‌ن مامۆستا محمد فرج ئه‌مینداری گشتیی یه‌کگرتوو ،پێشوازییان لێ‌کرا .له‌و دیدار ه دا ،کاک خالید عه‌زیزی پیرۆزبایی ساڵیادی دامه‌زرانی یه‌کگرتووی ئیسالمیی کوردستانی ل ه مامۆستا محمد فرج کرد و هیوای خواست ک ه ل ه خزمه‌ت ب ه گه‌ل و نیشتمان دا ،سه‌رکه‌وتوو بن. . له‌و دیدار ه دا ،ده‌فته‌ری نوێنه‌رایه‌تیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ل ه هه‌ولێر ،ئیبراهیم زێوه‌یی و حسن کاکیلی به‌شداری شانده‌که ،بوون.
راگه‌یه‌ندراو
ژماره626 :
2
30ی رێبه‌ندانی 1392 19ی فێوریه‌ی٢٠١٤
راگه‌یاندراو سه‌باره‌ت به پێکهاتنی نۆهه‌مین پلینۆمی کۆمیتهی ناوه‌ندیی حیزبی دیموکراتی کورستان کۆمیتهی نــاوه‌نــدیــی هـه‌ڵــبــژێــراوی کۆنگره‌ی پازده‌ی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له رۆژه‌کانی 19و 20ی رێبه‌ندانی 1392ی هه‌تاوی (به‌رامبه‌ر به 8و 9ی فێوریه‌ی 2014ی زایینی) نۆهه‌مین پلینۆمی خۆی به به‌شداریی ئه‌ندامانی ئه‌سڵی و جێگر و مــوشــاویــران و بـه‌رپــرســانــی به‌شێک له ئۆرگانه‌کانی حیزب به‌ڕێوه برد. له س ـه‌ره‌تــای پلینۆمدا پــاش ساتێک بێده‌نگی بــۆ رێــزگــرتــن لــه ی ــاد و بــیــره‌وه‌ریــی شه‌هیدانی رێگای رزگاریی کوردستان ،راپۆرتێكی سیاسی به مه‌به‌ستی لێکدانه‌وه‌ی ئاڵوگۆڕه سیاسییه‌کانی ههلومهرجی نێونه‌ته‌وه‌یی و ناوچه‌یی و نێوخۆیی له‌نێوان دوو پلینۆمدا له‌الیه‌ن به‌ڕێز خالید عه‌زیزی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانه‌وه پێشکه‌ش کرا که دواتر له‌الیه‌ن کۆمیتهی ناوه‌ندییه‌وه تاوتوێ و په‌سند کرا. راپۆرتی سیاسی وێــڕای خستنه‌ڕووی دوایین گ ـه‌ش ـه‌س ـه‌نــدن ـه‌کــانــی ســـه‌ر ئــاســتــی نــێــوده‌وڵ ـه‌تــی به‌تایبه‌تی ته‌رجیح دانی چارهسهری کێشه و ملمالنێ ناوچه‌ییه‌کان به دیالۆگ و بژاری سیاسی له‌الیه‌ن هێزه گه‌وره‌کانه‌وه ،کاریگه‌ریی ئه‌م فاکته‌ی له‌سه‌ر کۆماری ئیسالمیی ئێران و ئاینده‌ی حاکمییه‌تی ئه‌و رێژیمه خستبووه به‌ر باس .به بــاوه‌ڕی کۆمیتهی نــاوه‌نــدی کــاڵــبــوونــه‌‌وه‌ی هــه‌ڕه‌شــه‌ی ئه‌منیه‌تیی ده‌ره‌کــی بۆ سهر ئه‌و رێژیمه له کورتخایه‌ندا به مــانــای چــاره‌س ـه‌رکــرانــی کێشه‌کانی ئ ـه‌و رێژیمه له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی نیه و هــه‌وراز و نشێوه‌کانی پێشوه‌چوونی رێککه‌وتننامه‌ی ژنێڤ سه‌باره‌ت به پرۆگرامی ناوکیی ئێران نموونه‌یه‌کی باشی ئه‌م راستییه‌یه .له‌الیه‌ک س ـه‌ره‌ڕای هێندێک رێککه‌وتنی کورت و سنوورداری نێوان رێژیم و گرووپی 1+5جیاوازیی خوێندنه‌وه و لێکدانه‌وه‌ی الیه‌نه‌کان بۆ نێوه‌رۆکی رێککه‌وتنه‌که نیشانه‌ی درێژه‌کێشانی مـــه‌ودای گـــه‌وره لــه هه‌ڵوێست و مه‌رامه جه‌وهه‌رییه‌کانی ئێران و دنیای ده‌ره‌وه دایه، و له‌الیه‌كی دیکه‌شه‌وه مامه‌ڵه‌ی نێوان کۆماری ئیسالمی و کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی سـه‌بــاره‌ت به پ ـه‌روه‌نــده ئه‌منییه‌تی و سیاسییه‌کان (به‌تایبه‌تی دۆسیه‌ی ناوکی و قه‌یرانی سووریه و هه‌وڵه‌کانی وه‌گـه‌ڕ خستنه‌وه‌ی پرۆسه‌ی ئاشتیی ئیسرائیل و فه‌له‌ستینییه‌کان) بۆته بوارێک بۆ شكڵ گرتنه‌وه و
کۆمیتهی ناوهندی وێڕای به‌رزنرخاندن و پ ــش ــت ــی ــوان ــی لــــه هـــه‌وڵـــه‌کـــانـــی نیشتمانپه‌روه‌رانی مـه‌ده‌نــیــی کــورد له نێوخۆی واڵت ،ل ـه‌و بــــاوه‌ڕه‌دا بــوو که پێویسته ئ ـ ـه‌وان بـه‌لـه‌بـه‌رچــاوگــرتــنــی هه‌موو ڕه‌نگاوڕه‌نگییه‌کانیانه‌وه به‌شێوه‌ی یه‌كگرتوو و هه‌مه‌الگیر پێکه‌وه کار بکه‌ن؛ خوێندنه‌وه‌یه‌كی گونجاو و بنیاتنه‌ریان له جێگه و پێگه‌ی خۆیان له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی بزوتنه‌وه‌ی سیاسیی کورد له ئێراندا هه‌بێ؛ هه‌وڵ بده‌ن کار و به‌رنامه‌کانیان زۆرتر له خانه‌ی نه‌ته‌وه‌ییدا بێ و نەک هەر رێگ ه نه‌ده‌ن پرسی کورد له ئێران تێکه‌ڵی کێشه‌گه‌لی وه‌ک کێشەی شیعه و سوننی بکرێ ،بەڵکوو هــانــدەری یەکگرتوویی و یەکڕیزیی کورد بە هەموو جیاوازییە ناوچەیی ،ئایینی ودیالێکتەکانەوە بن.
ده‌سپێکردنه‌وه‌ی کێشه و ملمالنێی نێوان باڵه‌کانی رێژیم. سه‌باره‌ت به کارکردی دهوڵهتی رووحانی له چه‌ند مانگی رابردوودا ،راپۆرتی سیاسیی کۆمیتهی ناوهندی له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو که له ئاستی نێوخۆیی‌دا ئه‌وله‌وییه‌تدانی ئه‌و ده‌وڵه‌ته ته‌نیا به بواری ئابووری بۆته هۆی ئهوه که له‌بواری سیاسی و له‌پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ماف و ئازادییه‌کانی خه‌ڵک‌دا ئاڵوگۆڕێکی به‌رچاو و هه‌ستپێکراو ڕوو نه‌دا و له کوردستانیش ڕوانینی ئه‌منیه‌تی به قووه‌‌تی جارانی به‌رده‌وام بێ. له‌و باره‌وه کۆمیتهی ناوهندی له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو که مه‌ودای نێوان کارکردی دهوڵهتی ڕووحانی له‌گه‌ڵ به‌ڵێنه‌کانی سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردن هه‌رچه‌ندێک زۆر بێ و به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئهوه که حاکمییه‌ت و ده‌وڵـه‌ت چه‌نده ئاماده‌ی پاشه‌کشه له به‌رامبه‌ر خواسته‌كانی خه‌ڵک‌دان ،پێویسته کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک و بژارده‌کانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی له‌سه‌ر هێنانه مه‌یدانی خواست و داواکارییه ره‌واکانی خۆیان به‌شێوه‌ی جۆراوجۆر به‌رده‌وام و شێلگیر بن .سه‌رنجدانیش به کێشه‌ی نێوان الباڵه‌کانی رێژیم نه‌ک به مانای الیه‌نگری له‌م باڵ یا له‌و باڵ به‌ڵکوو ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌یه که کێشه و دمه‌ته‌قێ نێوخۆییه‌کانی ئه‌و رێژیمه بــوار و ده‌رفه‌تێکی گونجاوتر بۆ هێنانه گۆڕی ماف و ئازادییه‌کانی خه‌ڵك ده‌ڕه‌خسێنێ. ه ـه‌ر ل ـه‌و پێناوه‌دا کۆمیتهی نــاوه‌نــدی وێــڕای
له‌م بابه‌تانه‌ش به هیچ جۆر به‌و مانایه نیه که ئه‌و پرسانه سه‌قفی داواکانی کورد له ئێراندان به‌ڵکوو ده‌بێ له خانه‌ی به‌سته‌رسازیی درێژخایه‌ن و کار و تێکۆشانی ورد و هه‌نگاو به هه‌نگاودا چاو لێ بکرێ. س ـه‌بــاره‌ت بــه ئۆپۆزیسیۆنی ســه‌راســه‌ری له ئێراندا ،کۆمیتهی ناوهندی له‌و بــاوه‌ڕه‌دا بوو که س ـه‌ربــاری بـه‌رده‌وامــیــی پ ـه‌رش و بــاوی و شکڵ نه‌گرتنی ئه‌ڵترناتیڤێكی هـه‌مـه‌الگــیــر و تۆکمه‌ی گونجاو له‌گه‌ڵ ویست و چاوه‌ڕوانییه‌کانی خه‌ڵک به‌تایبه‌تی گه‌لی کورد ،پێویسته پێوه‌ندی و دیالۆگ له‌گه‌ڵ الیه‌نه جۆراوجۆره‌کانی ئۆپۆزیسیۆنی رێژیم به‌مه‌به‌ستی دروستکردنی تێگه‌یشتنێکی هاوبه‌ش له‌سه‌ر ئاینده‌ی سیاسیی ئێران که مافی نه‌ته‌وه‌کانی ئه‌و واڵته یه‌كێک له بنه‌ماکانی بێ درێژه بدرێ. له‌پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ پارچه‌کانی دیکهی کوردستاندا، کۆمیتهی ناوهندی وێڕای ئاماژه به درێژه‌ی پرۆسه‌ی سیاسیی نێوان کورده‌کانی باکووری کوردستان و دهوڵهتی تورکیه ،درێژه‌کێشان و سه‌رکه‌وتنی وه‌‌ها پرۆسه‌یه‌کی (بـه‌ده‌ر له خاڵه به‌هێز و الوازه‌کانی) بۆ جێکه‌وتنی ئه‌قڵییه‌تی چارهسهری سیاسییانه‌ی کێشه‌ی کورد له هه‌موو ناوچه‌دا به گرینگ زانی .له باره‌ی باشووری کوردستانه‌وه ،کۆمیتهی ناوهندی دۆخێکی نوێ له یه‌كڕیزی و ئارامی که له‌نێوان الیـه‌نــه سیاسییه‌کانی ئ ـه‌و به‌شه لــه کوردستاندا هاتۆته ئاراوه بۆ ئه‌م قۆناغه به شتێكی پۆزه‌تیڤ
بـــه‌رزنـــرخـــانـــدن و پــشــتــیــوانــی لـــه ه ـه‌وڵ ـه‌کــانــی نیشتمانپه‌روه‌رانی مـه‌ده‌نــیــی کــورد لــه نێوخۆی واڵت ،لــه‌و بـــــاوه‌ڕه‌دا ب ــوو کــه پێویسته ئــه‌وان به‌له‌به‌رچاوگرتنی هه‌موو ڕه‌نگاوڕه‌نگییه‌کانیانه‌وه بـه‌شــێــوه‌ی یه‌كگرتوو و هه‌مه‌الگیر پێکه‌وه کار بکه‌ن؛ خوێندنه‌وه‌یه‌كی گونجاو و بنیاتنه‌ریان له جێگه و پێگه‌ی خۆیان له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی بزوتنه‌وه‌ی سیاسیی کــورد له ئێراندا هه‌بێ؛ هـه‌وڵ بــده‌ن کار و به‌رنامه‌کانیان زۆرتر له خانه‌ی نه‌ته‌وه‌ییدا بێ و نەک هەر رێگه نه‌ده‌ن پرسی کورد له ئێران تێکه‌ڵی کێشه‌گه‌لی وه‌ک کێشەی شیعه و سوننی بکرێ، بەڵکوو هاندەری یەکگرتوویی و یەکڕیزیی کورد بە هەموو جیاوازییە ناوچەیی ،ئایینی ودیالێکتەکانەوە بن. سه‌باره‌ت به‌و بوار و بابه‌تانه‌ش که پێویسته کــاریــان ل ـه‌س ـه‌ر بــکــرێ ،کۆمیتهی نــاوه‌نــدی له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو که هه‌روه‌ک نموونه‌ی هاتنه به‌ر باسی خوێندن به زمانی دایک له مانگ و حه‌وتووه‌کانی رابردوودا نیشانی ده‌دا ،ئه‌مه و زۆر بواری دیکهی مافه سیاسی و مه‌ده‌نییه‌کانی مــرۆڤ و کێشه و گیروگرفته ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان و به‌گشتی هه‌موو ئه‌و سیاسه‌تی سه‌رکوت و هـه‌اڵواردنـه‌ی ده‌ره ـه‌ق به کورد ره‌چــاو ده‌كــرێ ده‌توانن بوار و بابه‌تی گونجاو بۆ ورووژاندن و به‌دواداچوون بن بۆ ئ ـه‌وه‌ی به‌مجۆره مه‌سه‌له‌ی کــورد زیاتر ببێته ده‌غده‌غه‌ی حاکمییه‌ته یه‌ك له‌دوای یه‌که‌کانی ئێران و سه‌رنجی بیروڕای گشتیی ده‌ره‌وه‌ش باشتر بۆ الی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه رابکێشرێ .هێنانه گۆڕی ههرکام
له قهڵهم دا و سه‌ره‌ڕای وه‌دره‌نگ که‌وتنی پێکهاتنی کابینه‌ی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ،ئه‌وه‌ی که هه‌موو الیه‌نه‌کان پێکه‌وه سه‌باره‌ت حکوومه‌تێکی بنکه فـــراوان لــه دیــالــۆگ و راوێــــژدان ،بــە مایەی هیواداری نرخاند .لەبارە رۆژئاوای کوردستانیشەوە کۆمیتهی ناوهندی وێڕای به دروست دانانی هه‌وڵی کورده‌کانی ئه‌و به‌شه له کوردستان بۆ جێ خستنی بنه‌ماکانی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری له ناوچه کوردییه‌کاندا، لــه‌و بــــاوه‌ڕه‌دا بــوو کــه س ـه‌رک ـه‌وتــن و هه‌رمانی ئــه‌و ئ ـه‌زمــوونــه نوێیه بــه بـه‌رجـه‌ســتـه‌کــردنـه‌وه‌ی پێناسه‌یه‌کی روون ــی نـه‌تـه‌وه‌یــی و هه‌ڵسوکه‌وتی ژیرانه له‌گه‌ڵ هاوکێشه دژبه‌یه‌كه‌کانی ئه‌و واڵته و له هه‌مووشی گرینگتر به‌هێزکردنی ئه‌زموونه‌که له رێگای وه‌خۆگرتن و به‌شدارکردنی هه‌موو الیه‌نه سیاسیه‌کانی کــورد لــه رۆژئـــاوا بـه‌ســتــراوه‌تـه‌وه. سه‌باره‌ت به هه‌مووی ئه‌م بابه‌تانه‌ی پێوه‌ندیدار به هه‌ر سێ به‌شی کوردستانیش کۆمیتهی ناوهندی نیگه‌رانیی خــۆی لـه‌مـه‌ڕ نه‌خشێکی تێکده‌رانه و به‌دخوازانه که کۆماری ئیسالمی ده‌توانێ بیگێڕێ، ده‌ربڕی. لــه بــڕگ ـه‌ی ـه‌كــی دیــکــه‌ی کــاره‌کــانــی پــلــیــنــۆم‌دا، کۆمیتهی ناوه‌ندیی حیزب پڕژایه سهر زه‌رووره‌تی به‌‌عه‌مه‌لی کردنی زیاتری تێگه‌یشتن و هاوکاریی نێوان الیه‌نه سیاسییه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان. لێره‌دا پاش هه‌ڵسه‌نگاندنێکی گشتی له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو هێزه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،کۆمیتهی ناوهندی دوایین گه‌شه‌سه‌ندنه‌کانی پرسی نێوان دێــمــوکــرات ـه‌کــانــی بـه‌تــایــبـه‌تــی لــه‌بــه‌ر روونــاکــایــی
راگه‌یەندراوی دوایین پلینۆمی هاوڕێیانی پێشوومان خسته به‌ر باس و له‌و پێوه‌ندییه‌دا سه‌باره‌ت به بنه‌ماکانی درێژه‌ی وتووێژی نێوان دوو الیه‌ن به پێویستی زانی هه‌ڵوێستی خۆی به شێوه‌ی خواره‌وه رابگه‌یه‌نێ : -ئ ـه‌وه که ئ ـه‌و هاوڕێیانه بڕیاریان داوه به
له‌پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ پارچه‌کانی دیکهی کــوردســتــان‌دا ،کۆمیتهی نــاوه‌نــدی وێــڕای ئاماژه به درێژه‌ی پرۆسه‌ی سیاسیی نێوان کورده‌کانی باکووری کوردستان و دهوڵهتی تورکیه ،درێژه‌کێشان و سه‌رکه‌وتنی وه‌‌ها پرۆسه‌یه‌کی (بــه‌ده‌ر له خاڵه به‌هێز و الوازه‌کــانــی) بۆ جێکه‌وتنی ئه‌قڵییه‌تی چارهسهری سیاسییانه‌ی کێشه‌ی کورد له هه‌موو ناوچه‌دا به گرینگ زانی دیدێکی ئه‌مڕۆیی‌تره‌وه چاو له پرسه‌که بکه‌ن و بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و گرفته له سه‌رده‌می ئێستادا چیدیکه په‌نا بۆ رێگاچاره تاقیکراوه‌کانی رابــــردوو نـه‌بـه‌ن و بــۆ ئ ـه‌و مه‌به‌سته‌ش بــاس له «ت ـه‌وافــوق» و «کۆنگره‌ی هــاوبـه‌ش» ده‌كــه‌ن به ئاڵوگۆڕێکی به‌جێ ده‌زانێ و پێشوازیی لێ ده‌کا. ته‌وافوق و هاوبه‌شی کاتێك جێبه‌جێ ده‌بێ کهههردوو الیه‌ن (سه‌رفه‌نه‌زه‌ر لهوه که خوێندنه‌وه‌یان بۆ لێکدابڕان چیه و به چ شێوه‌یه‌ک یه‌كتر ناو ده‌به‌ن) بوونی یه‌كتر وه‌ک واقیعێک قبووڵ بکه‌ن و وه‌ک دوو الیه‌ن به‌مه‌به‌ستی گه‌یشتن به ته‌وافوق و هاوبه‌شی به‌ره‌و الی یه‌كتر هه‌نگاو بنێن. گ ـه‌اڵڵ ـه‌ی ـه‌ک کــه ده‌فــتــه‌ری ساسیی حیزبیدی ــم ــوک ــرات ــی کـــوردســـتـــان بـــۆ یــه‌كــگــرتــنــه‌وه‌ی دێموکڕاته‌کان داوی ـه‌تــی ب ـه‌و هاوڕێیانه ،رێــک به دیدی گه‌یشتنی دوو الیه‌ن به ته‌وافوق و هاوبه‌شی نووسراوه .هه‌ربۆیه هیوادارین که ئه‌و هاوڕێیانه‌ش س ـه‌ره‌نــجــام گ ـه‌اڵڵــه‌‌ی ـه‌ک ئــامــاده بــکـه‌ن کــه ئامانج و بنه‌ما و قۆناغبه‌ندیی پــرۆس ـه‌ی گه‌یشتن به ته‌وافوق و هاوبه‌شی له دیدی وانه‌وه له خۆ بگرێ بۆ ئـه‌وه‌ی بتوانین له ئه‌نجامی تاوتوێی پێکه‌وه‌ی ه ـه‌ردوو گه‌اڵڵه‌دا به ئاکامی دڵخوازی ه ـه‌ردوو ال که یه‌کگرتنه‌وه‌یه‌کی پایه‌دار و واقیعی جێبه‌جێ بکا، بگه‌ین. به‌شێكی دیــکـه‌ی کــاره‌کــانــی پلینۆمی نۆهه‌می کۆمیتهی ناوهندی بۆ باس لە کار و چاالکیی چه‌ند مانگی رابــردووی به‌شێک له ئۆرگانه‌کانی حیزب له کوردستان و له ده‌ره‌وه‌ی واڵت و هه‌روه‌ها تێبینی و راسپارده‌کانی ده‌فته‌ری ساسیی حیزب له‌و پێوه‌ندییه‌دا ته‌رخان کرابوو که له‌و به‌شه‌شدا ڕاس ــپ ــاردە و ڕێنوێنیی پێویست،خرایە ڕوو و کۆمه‌ڵێک رێــکــار و بــڕیــار س ـه‌بــاره‌ت بــه چاالکتر کردنی به‌ستێنه جۆربه‌جۆره‌کانی کار و تێکۆشانی ئۆرگانه‌کان و بردنه سه‌ری ئاستی هه‌ماهه‌‌نگی و کارایی‌یان په‌سند کران. شیاوی ئاماژه پێکردنه که لـه‌م پلینۆمه‌دا ،به له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌سڵێک که له ئه‌ساسنامه‌ی حیزبدا هــاتــوه ،ســێ ک ـه‌س لــه تێکۆشه‌رانی حیزبی وه‌ک موشاویری ده‌فته‌ری سیاسی دیاری کران. ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێـموکڕاتی کوردستان 21ی رێبه‌ندانی 1392 ( 10ی فێوریه‌ی )2014
kurdistanukurd.com
ژماره ٦٢٦
عه‌لی خامنه‌یی :دانوستانه ئه‌تومییه‌کان ئاکامیان نابێ!
چوارشەممە
عه‌لی خامنه‌یی ،ڕێبه‌ری کۆماری ئیسالمیی ئێران به‌ر له ده‌سپێکی خولی نوێی دانوستانه‌کانی نێوان ئێران‌و زلهێز ه یاندوه جیهانییه‌کان له‌سه‌ر قه‌یرانی ئه‌تومیی ئه‌و واڵت ه ڕایگه هه‌ر وه‌ک پێشتریش گوتویه‌تی ب ه وتووێژه‌کان دڵخۆش نیهو ده‌زانێ ئه‌و دانوستان‌و وتووێژان ه ناگه‌ن ه ئه‌نجام ،به‌اڵم دژایه‌تیشیان ناکا. خامنه‌یی ڕۆژی دووشه‌ممه 28 ،ی ڕێبه‌ندان بێ ئه‌وه‌ی ناوی که‌س بێنێ ڕایگه‌یاند ک ه هه‌ندێ ل ه کاربه‌ده‌ستانی ئه‌م ده‌وڵه‌ت‌و ئه‌و ده‌وڵه‌ت پێیان وای ه ب ه دانوستان کێشه‌ی ئه‌تومیی واڵت چاره‌سه‌ر ده‌بێ ،به‌اڵم وه‌ک چۆن ل ه قسه‌کانی سه‌ره‌تای ساڵ‌دا گوتومه ،هیچ به‌و وتووێژان ه گه‌شبین نیم ،دژایه‌تیشی ناکه‌م.
٣٠ی رێبه‌ندانی1392 ١٩ی فێوریه‌ی ٢٠١٤
نرخ 150 :تمه‌ن kurdistanukurd.com
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێو هی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ دا
خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تی به‌رباڵوی زاگرۆس‌نشینانی ئێران، پاشه‌کشه‌ی به به‌رپرسانی کۆماری ئیسالمی کرد 5
به‌یاننام ه
ل ه پێشوازی ڕۆژی جیهانیی زمانی دایکدا داواکاران و هۆگرانی مافە نەتەوەیی و زمانییەکان لە کوردستان و سەرانسەری ئیران! حیزبی دیموکراتی کوردستان ،ل ه سه‌ره‌تای دامه‌زرانییه‌و ه تا ئێستا ،ب ه ڕه‌سمی ناسینی زمانی کوردی و خوێندن به‌و زمانه‌ی ،وه‌ک یه‌کێک له گرنگترین داخواز ه کانی خه‌ڵکی کوردستان ،سه‌یر کردوه. هه‌ر ل ه ده‌رچوونی به‌یاننامه‌ی دامه‌زرانی حیزبی دیموکراتی کوردستانەوە هه‌تا ئه‌مڕۆ ،داخوازی به‌ڕه‌سمی ناسینی زمانی کوردی ،به‌شێکی جیانه‌کراو ل ه به‌رنامه‌ی ئه‌م حیزبه بووه .له هه‌موو ئه‌و گه‌اڵاڵنه‌‌ش دا که حیزبی دیموکراتی کوردستان وه‌ک داخوازەکانی خه‌ڵکی کوردستان ل ه قۆناغی جۆراوجۆر دا ،به‌ره‌وڕووی ده‌سه‌اڵتدارانی ئێرانی کردوونه‌وه ،به‌ڕه‌سمیناسینی زمانی کوردی و خوێندن له قوتابخانه به‌و زمان ه و بەڕێوەچوونی کاروباری ئیداری ل ه کوردستان ب ه زمانی کوردی ،یه‌کێک له خاڵ ه سه‌ره‌کییه‌کان بووه. پرس و داخوازی خوێندن به زمانی نه‌ته‌و ه بنده‌سته‌کانی ئێران ،هه‌تا هاتو ه پتر ل ه نێو نه‌ته‌وه نافارسه‌کانی ئێران دا ،جێگای خۆی کردوه‌ته‌و ه و ئێستا ب ه خۆشییه‌و ه نه‌ک هه‌ر له کوردستان ،به‌ڵکوو ل ه نێو ئازه‌رییه‌کان ،به‌لووچه‌کان ،عه‌ره‌به‌کان و تورکمه‌نه‌کانیش دا،چاالکانی سیاسی، مه‌ده‌نی و کولتووری و داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ ،داوای خوێندن به زمانی نه‌ته‌وه‌که‌یان ده‌که‌ن .هێنانە گۆڕی ئه‌و داخواز ه ل ه هه‌لومه‌رجێک دای ه ک ه کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی و په‌یماننام ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان ،لە مێژ ساڵ ه ماف ه نه‌ته‌وه‌یی و مافه زمانییه‌کانیان ب ه ره‌سمی ناسیوه .جگه له‌مه‌ش هه‌ر ل ه ئاستی ئێران و ل ه به‌هاری رابردوودا ،حه‌سه‌ن ڕۆحانی،به‌ربژێری پۆستی سه‌رۆک کۆماریی ئێران،له به‌یاننامه‌کانی سه‌رده‌می هه‌ڵبژاردن دا به‌رعۆده بوو ک ه ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت بگرێت ه ده‌ست ،ئاوڕ له ماف ه نه‌ته‌وه‌یی و زمانییه‌کان دەداته‌و ه و به‌ند ه پشتگوێخراوه‌کانی یاسای بنه‌ڕه‌تیی واڵت له باره‌ی ئه‌و جۆره مافان ه جێبه‌جێ دەکا .هه‌ر به هۆی ئەم واد ه و به‌ڵێنانه‌ش بوو که ناوبراو زۆرترین ده‌نگی ل ه نێو نه‌ته‌و ه بنده‌سته‌کانی ئێران دا بۆ خۆی کۆ کرده‌وه. ئێستا لە کاتێک دا بەرەو 21ی فێوریە، «ڕۆژی جیهانیی زمانی دایک» دەچین کە نەک هەر نیشانەیەک لە جێبەجێبوونی وادە و بەڵێنەکانی سەرکۆمار لە پێوەندی لە گەڵ خوێندن لە قوتابخانەکان بە زمانی نەتەوە نافارسەکانی ئێران دیار نییە ،بەڵکوو داواکان و هەوڵەکان لەم پێوەندییە دا،
ل٣
فه‌رهه‌نگستانی زمانی فارسی مافی بڕیاردان له‌سه‌ر زمانی کوردیی نیه
6 کۆیله هێشتنه‌وه‌ی خه‌ڵکی ئێران، سیاسه‌تی 35ساڵه‌ی کۆماری ئیسالمی بووه!
6
پێوه‌ندیی ئێران‌و تورکیه، له سایه‌ی قه‌یرانی سووریه‌دا
7 دیسانیش سووکایه‌تی‌و بێ‌ڕێزیی پێ‌کردن! ئه‌م جاره‌یان ده‌نگ و ره‌نگی کۆماری ئیسالمی ل ه رێی زمانی هونه‌ره‌و ه ب ه باڵوکردنه‌وه‌ی زنجیره‌ی «سرزمین کهن» ،بێرێزی ب ه زاگرۆسنشینان کرد .ئه‌و زاگرۆس‌نشینانه‌ی ب ه کورد و لوڕ ده‌ناسرێن و ناو ده‌برێن ،ئه‌و دوو ه ل ه باری فه‌رهه‌نگی و دابونه‌ریت و شوناسه‌و ه هێند ه لێک‌ده‌چن ک ه جیا ناکرێنه‌وه، یان ئه‌گه‌ریش بکرێنه‌وه؛ زۆر دژواره .ئه‌و زاگرۆسنشینان ه ک ه ب ه شایه‌دی مێژوو ه باوه‌ڕپێکراو ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان وه‌ک مێژووی مه‌زن ،مێژووی شارستانییه‌ت ،مێژووی که‌ونار
محه‌ممه‌د جه‌عفه‌ری:
و .....به‌دی‌هێنه‌رو ئافرێنه‌ری ژیاری مرۆیین ،خاوه‌ن ئوستووره‌گه‌لێکی مه‌زنی وه‌ک عه‌لی‌قولی‌خانی سه‌ردار و ئه‌سعه‌دی به‌ختیارین .لوره‌کان ک ه هه‌ستیان کرد ل ه زنجیره‌ی «سرزمین کهن»دا سووکایه‌تی به مێژوو و شووناسیان شار ه لوڕنشینه‌کان ب ه جۆرێک کراوه ،ل ه زۆربه‌ی ناڕه‌زایه‌تی‌یان ده‌ربڕی ک ه خۆپێشاندان ه به‌رباڵوه‌کانیان ل ه ده‌ره‌وه‌و نێوخۆی ئێران ده‌نگی دایهو ه و بووه هۆی ئه‌وه‌ی ک ه زۆربه‌ی به‌رپرسانی رێژیم داوای لێ‌بووردنیان لێ بکه‌ن.
ئه‌رکی نوێنه‌ر‌ه کورده‌کان له مه‌جلیسی شورای ئیسالمی ئیران
9 ئاوڕێکی کورت له قۆناخه‌کانی ژیانی کۆماری ئیسالمی
ئه‌گه‌ر دوژمن هێرشی نیزامی بکا،
وازی لێ‌ناهێنین و تۆڵه‌یان لێ‌ده‌که‌ینه‌وه! فه‌رمانده‌ی سپای پاسداران گوتی: گوزینه‌ی نیزامیی دوژمن هێرشی مووشه‌کی و هه‌وایی ه بۆ ناوچ ه ناوکی و حه‌ساسه‌کانی ئێران ،به‌اڵم ئه‌وان خۆشیان ده‌زانن به‌مکاره‌یان وازیان لێ‌ناهێنین ل ه ناو واڵته‌که‌ی خۆیاندا تۆڵه‌یان لێ‌ده‌که‌ینه‌وه. ب ه پێی سه‌رچاوه‌ی راپۆرتی ده‌سته‌ی ئه‌منییه‌تیی به‌رگری هه‌واڵنێریی فارس، محه‌ممه‌د جه‌عفه‌ری فه‌رمانده‌ی گشتیی سپای پاسدارانی کۆماری ئیسالمی رۆژی 29ی رێنه‌ندان قسه‌ی بۆ کۆمه‌ڵێک ل ه خوێندکارانی دانشگای ئه‌فسه‌ری و په‌روه‌ردی پاسداری ده‌کرد ،له‌به‌شێک ل ه قسه‌کانی‌دا هه‌ڕه‌شه‌ی ل ه ئه‌مریکا کرد و گوتی« :دوژمن له‌وه‌ی ک ه هێرشی زه‌مینی
بکاته‌سه‌ر ئێران ترسی هه‌یه .بۆی ه گوزینه‌ی کییه بۆسه‌ر نیزامیی ئه‌وان هێرشی مووشه ناوچ ه هه‌ستیاره‌کانی ئێمه ،به‌اڵم ئه‌وان زۆر باش ده‌زانن به‌وکاره‌یان وازیان لێ‌ناهێنین‌و له‌ناوواڵته‌که‌ی خۆیاندا تۆڵه‌یان لێ‌ده‌که‌ینه‌وه». 21ی فێوریه ،رۆژی جیهانی زمانی زگماکی