چاالکیی به‌رینی ته‌بیلیغی به بۆنه‌ی 25ی گه‌الوێژه‌وه
ئه‌مساڵ به‌رینتر ل ه سااڵنی پێشوو ،ئەندامان و الیەنگرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان ب ه بۆنه‌ی هاتنەوەی ٢٥ی گەالوێژ ،ساڵڕۆژی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،چاالکیی تەبلیغی‌یان کرد و ئەو رۆژە مێژووییه‌‌یان لە مێژووی بزووتنەوەی کورد لە رۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌رزو پیرۆز راگرت. ئەندامان و الیەنگرانی حیزبی دێموکرات لەو چاالکی‌یە تەبلیغی‌یانه‌‌دا بە باڵوکردنەوەی وێنەی رێبەرانی شەهید،
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ه چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ‌دا
تراکت و دروشمی تەبلیغیی حیزب رێزیان لە مێژووی... ل2 ژماره686 :
یەکشەممە 31ی گەالوێژ 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
www.kurdistanukurd.com
خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزب لە رێوڕەسمی 25ی گەالوێژ‌دا:
فەلسەفەی دامەزرانی حیزبی دێموکرات ،پێکهێنانی حکوومەت و ئیدارەی واڵتە ڕای بــەڕێــزان مستەفا مــەولــوودی، جێگری سکرتێری حــدک و جەلیل گادانی ،کەسایەتیی دیار و تێکۆشەری دێــریــنــی دێــمــوکــرات ســـەبـــارەت بە کاریگەریی دامەزرانی حیزب لەسەر بزاڤی کورد ل5
دەقی قسەکانی کاک خالید عەزیزی لە رێوڕەسمی 25ی گەالوێژ‌دا:
25ی گەالوێژ لە روانگەی نووسه‌رانی رۆژنامه‌ی «کوردستان»()1324ه‌وه
هاوڕێیانی خۆشه‌ویست! ئـــه‌نـــدامـــان و کــــادره‌کــــان و پێشمه‌رگه‌کانی دێموکرات! خه‌ڵکی تێکۆشه‌ر و ئه‌مه‌گناسی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،ئه‌و شوێنه‌ی ک ـه 71س ــاڵ پــێــش ئێستا یه‌که‌مین حیزبی کوردی لێ دامه‌زرا و به ئیراده و ویستی ئێوه حیزبی دێموکراتی کوردستان له سـه‌ر ده‌ستی پیشه‌وا قازی محه‌ممه‌د راگه‌یه‌ندرا. بۆیه به‌م بۆنه پیرۆزه‌وه پێشه‌کی ســه‌ری رێــز و نـــه‌وازش داده‌نوێنین بۆ دامه‌زرێنه‌ری حیزبی دێموکرات، پــێــشــه‌وا قــــازی مــح ـه‌مــم ـه‌د ره‌ئــیــس جمهوری کــوردســتــان ،ه ـه‌روه‌هــا بۆ رێــبـه‌رانــی شه‌هید د .قاسملوو و د. ش ـه‌ره‌فــک ـه‌نــدی درێـــــژه‌ده‌ری رێــگــا و رێ ــب ــازه‌کـ ـه‌ی ،هـــه‌روه‌هـــا ل ــێ ــره‌وه له قه‌اڵی دێموکراته‌وه ،له نێو ئازیزان و پێشمه‌رگه‌کانی ئێوه‌وه رێز و ساڵو بۆ بنه‌ماڵه‌ی س ـه‌رب ـه‌رزی شه‌هیدان، زیــنــدانــیــانــی ســیــاســی ،هــه‌مــوو ئ ـه‌و تێکۆشه‌رانه‌ی که له رێبازی پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌ددا ،به درێژایی ئه‌و 71 ساڵه ده‌وریــان هه‌بووه و زه‌حمه‌تیان کێشاوه و به‌شدار بوونه و شه‌هیدیان داوه .هه‌روه‌ها لێره‌وه سالو و پێزانین بۆ زۆرێک له‌و ژن و پیاوانه که ره‌نگه لــێــره حـــزووریـــان ن ـه‌بــێ و هێندێک له‌وانه‌ش ناویشیان دیار نه‌بێ که له کاروانی حیزبی دێموکراتی کوردستان زه‌حمه‌تیان کێشاوه و ئه‌و حیزبه‌یان هه‌تا ئه‌مڕۆ هێناوه .حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان ،فه‌لسفه‌ی دامـه‌زرانــدنــی بۆ ئیداره‌ی واڵت و دروســت کردنی کــۆمـه‌ڵــگـه‌ی مــه‌ده‌نــی بـــوو .زۆربـــه‌ی زۆری کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک له چه‌ندوچۆنی ن ـه‌ت ـه‌وه‌ســازی له کوردستانی ئێران و لـه ده‌وڵ ـه‌تــســازی‌دا ب ـه‌شــدار بــوون و ده‌یانهه‌وێت به‌شدار بــن ،که ئه‌وه بــیــرۆک ـه‌ی حــیــزبــی دێــمــوکــرات بــوو. رێــز و ســاو ده‌نێرم بۆ هه‌موو ئه‌و تێکۆشه‌رانی نێوخۆی واڵت ،کـه به شــێــوازی جــۆراجــۆر لـه ژێــر زوڵــم و زۆری کۆماری ئیسالمی ته‌حموولی موشیکالتی زۆر ده‌که‌ن به‌اڵم دیسان کۆڵ نــاده‌ن ،خه‌باتی مه‌ده‌نی ده‌که‌ن، له ده‌رفه‌ته‌کان که‌ڵک وه‌رده‌گ ــرن ،به هه‌ر شێوه‌یه‌ک بۆیان بکرێ ،له بواری فه‌رهه‌نگی ،له بواری مه‌ده‌نی ،له بواری ئه‌ده‌بی ،له بواری ژینگه‌‌پارێزی ،وه له هه‌موو ئه‌وانه گرینگتر له بۆنه‌کانی جۆراوجۆر که حیزب داوایان لێ‌ده‌کا، یان به بۆنه‌ی نه‌ورۆز ،که رۆژی پێناسه و ده‌ربڕینی هه‌ستی کوردایه‌تی‌یه...، ل4
عومەر باڵەکی
ل6
دیاردەی رەخنەی دەروون پارادایمی رزگار ئەمین‌نژاد
ل9
وێنەی رێوڕەسمی 25ی گەالوێژ
لە رێوڕەسمێکی پڕشکۆدا کە لە بنکەی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان بەڕێوەچوو ،یاد و بیرەوەریی ٧١ساڵەی دامەزرانی حیزبی دێموکرات بەرز راگیرا. ئــەو رێــوڕەســمــە ئــێــوارەی رۆژی دووشــەمــمــە، ٢٥ی گەالوێژ ،بە بەشداریی سەدان کەس لە کادر و پێشمەرگە و ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان بەڕێوەچوو. یــادی ٧١ساڵەی دامــەزرانــی حیزبی دێموکراتی
کوردستان بە ســروودی نەتەوایەتیی ئەی رەقیب لە ت و، الیەن کۆرسی کۆڕی هونەریی حیزبی دێموکرا رێزلێنان لە یاد و بیرەوەریی شەهیدانی کوردستان دەستی پێکرد و بە وتاری خالید عه‌زیزی ،سکرتێری گشتیی حیزب درێژەی پێدرا. دوابەدوای قسەکانی کاک خالید عەزیزی سروودی «من ئەستێرەی گەالوێژم» لە الیەن کۆرسی کۆڕی هونەریی حیزبەوە پێشکێش کرا و پەیامی هاوبەشی یــەکــیــەتــیــی الوان و یــەکــیــەتــیــی ژنــانــی دێــمــوکــراتــی کوردستان لە الیــەن پێشه‌وا عەلیپوور ،سکرتێری
رێگری کردن ل ه ناردنی که‌ماڵی شه‌ریفی بۆ نه‌خۆشخانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی زیندان
کاربەدەستانی زیندان بە بڕیاری ناوەندە ئەمنیەتی‌یەکان لــە نــاردنــی كــەمــاڵ شەریفی، بەندكراوی سیاسیی كورد لە زیندانی میناب بۆ نەخۆشخانەی دەرەوەی زیندان خۆ دەبوێرن. بەپێی راپۆرتی ناوەندی دێموكراسی و مافی مرۆڤ لە كوردستان ،كەماڵ شەریفی لە زیندانی میناب ،ماوەیەك لەوەپێش بە هۆی ددان ئێشە و جارێكی دیكەش بە هۆی نەخۆشیی دەزگای
ناـــ شارۆمەندی سۆران عەلیپوور شارۆمەندیی فۆرمی نــوێ و مۆدێرنی رێکخستنی پەیوەندیی نێوان دەس ــەاڵت و تاکە ،پۆستێکی یاسایی و سیاسی‌یە... ل7
«پاراستنی ژینگە ،پاراستنی ژیانە»
هەرەس و ریخۆڵ ه بۆ ناوەندی پزیشكیی زیندان گواستراوەتەوە و ســەرەڕای ئاگادارکردنەوەی پزیشک بــۆ چــارەســەرکــردنــی لە نەخۆشخانەیەکی دەرەوەی زیندان ئەو مافەی پێ نادرێ. کــــێــــشــــەی هـــــــــــەرەس و نــەخــۆشــیــی ریـــخـــۆڵـــه‌ی ئــەم بــەنــدكــراوە تەمەن ٤٣ساڵەیە لـــە س ــاڵ ــی ٨٧وە بــــــەردەوام ب ــووە و بــــەدوای مانگرتن لە خــواردنــی درێــژمــاوە تووشی ئــەم نەخۆشی‌یە هاتووە .ناوبراو بەم نەخۆشی‌یەوە لە نێو بەندی زیندانیانی عادی و ماددەی هۆشبەردا راگیراوە و تا ئێستا تەنیا یەك جار چاوی بە دایكی كەوتووە. ناوبراو لە كاتی مردنی باوكیشی‌دا لە زینداندا بوو و مەرەخەسیان پێ‌نەدا كە بۆ دوایین جار جاوی بە باوكی بکەوێ... . ل2
پرۆسەی دروستبوونی دەوڵەتی مۆدێڕن رەسووڵ سێلەکە
«دەوڵـــــــــــەت فـــۆڕمـــێـــکـــە لــە رێ ــک ــخ ــراوی ســیــاســی ل ــە نــێــوان ل8 رێکخراو ه‌کانی‌تردا»... ،
الوانەوە خوێندرایەوە. گەشتێکی گۆرانیی فۆلکلۆر لە الیەن کۆڕسی کۆڕی هونەری ،گۆرانی‌یەکی هاوبەشی هونەرمەندان شیرین شەریفی و حەمەدەمین کەریمی ،چەند تابڵۆیەکی هەڵپەرکێی گرووپی باران و دوو گۆرانی و مەقام لە الیەن هونەرمەندان ئاوات بۆکانی و رێبوار حەسەنی بڕگەکانی دیکەی ئەو رێوڕەسمە بوون. رێوڕەسمی ٧١ساڵەی دامەزرانی حیزبی دێموکرات بە شایی و شادیی بەشداران کۆتایی پێهات.
لە شاری دێوالن چاالکی‌یەکی ژینگەپارێزی الوانی ئەم شارەی لە دەوری یەک کۆ کردەوە. رۆژی هەینی٢٢ ،ی گەالوێژ کۆمەڵێک لە ژینگەخۆشەویستەکانی شاری دێوالن بە دروشمی «پاراستنی ژینگە ،پاراستنی ژیانە» لە ک و خاوێنیی ئەو شوێنەیان پارکی اللەی ئەو شارەدا چاالکی‌یەکی پا بەڕێوە برد. ئەوەی لەو چاالکی‌یەدا جێی سەرنج و مایەی خۆشحاڵی بوو، بەشداریی کچان و مندااڵن بوو کە بە دڵەوە هاتبوون بۆوەی بەشیان بەو چاالکی‌یەوە هەبێ.
ئاوڕێک لە ژیان و خه‌باتی برایم چووکەڵی هەیاس کاردۆ شـــــه‌و بــــــوو .نـــــه‌ک هـــــه‌ر شــــه‌و، تاریکه‌سه‌التێکی ئه‌نگوسته‌چاو .ناڵه‌ی هه‌ور گوێی ئاسمانی که‌ڕ ده‌کرد و... ل10
«فەرمان» دژ بە کوردان رەزا محەممەد‌ئەمینی رۆژی ٢٨ی گــەالوێــژ ،رۆژێــکــی مێژووی‌یە لە دیرۆکی گەالنی ئێران بەگشتی و گەلی کورد لە رۆژهەاڵتی... ل11
2
31ی گەالوێژ 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
درێژە لە الپەڕەی ()1ـەوه چاالکیی به‌رینی ته‌بیلیغی به بۆنه‌ی 25ی گه‌الوێژه‌وه
دوور و درێژی خەباتی حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ وەدەستهێنانی مافی نەتەوەی کورد لە ئێران گرت. به‌شێک له‌و شار و ناوچانه‌ی ک ه چاالکیی ته‌بلیغی‌یان تێدا کراو ه بریتین له:
ئیالم ،کرماشان ،سنه ،پاوه ،مه‌ریوان ،دیوانده‌ره ،دێوالن ،سه‌قز ،بۆکان، مهاباد ،نه‌غه‌ده ،شنۆ ،پیرانشار ،بانه ،ناوچه‌ی هه‌وشار و هتد. کۆمیسیۆنی تەشکیالتی حیزبی دێموکراتی کوردستان بەو بۆنەیە دەسخۆشی لە ئەندامانی هەڵسووڕ و بە جەرگی حیزب کردوە کە سەرەڕای کەشی ئەمنیەتیی توندی زاڵکراو بە سەر کوردستان‌دا ،بە چاالکیی تەبلیغی دڕیان بەو شەوەزەنگە داوە و پەیمانیان لەگەڵ حیزبی دێموکراتی کوردستان نوێ کردۆتەوە.
هەواڵ‌و راپۆرت
شاندێکی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان سەردانی سکرتاریای حیزبی دێموکراتی کرد شاندێکی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان سەردانی سکرتاریای حیزبی دێموکراتی کرد و لەو دیدارە رووداوەکانی ئەم دواییانەی کوردستان و ئێران هەڵسەنگێندران. پێش نێوه‌ڕۆی رۆژی دووشه‌ممه18 ،ی گه‌الوێژ ،هەیئەتێکی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان بە سەرپەرستیی کاک عومه‌ر ئیلخانی‌زاد ه سەردانی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستانیان کرد و ل ه الیەن هەیئەتێکی رێبەریی حیزبەوە بە سەرپەرستیی کاک خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبەوە پێشوازییان لێکرا. له‌م کۆبوونه‌وه‌یه‌‌دا دوای به‌خێرهاتنی وه‌فدی میوان له‌الیه‌ن کاک خالید عه‌زیزی‌یه‌وه ،کاک عومه‌ر ئیلخانی‌زاده خوێندنه‌وه‌یه‌کی ل ه کۆماری ئیسالمی کرد و گوتی :کۆماری ئیسالمی ل ه قه‌یران دای ه و ل ه هه‌ر روویه‌که‌و ه لێی بڕوانی دۆخێکی سه‌قامگیری نییه .به‌ڕێزیان ل ه درێژه‌ی قسه‌کانی‌دا ب ه ئاماژ ه کردن به‌وه‌ی ک ه پێده‌چێ ل ه داهاتوو‌دا گوشاره‌کانی ده‌ره‌کی ل ه سه‌ر ئێران زیاتر بێ و ،ل ه سۆنگه‌یه‌و ه پرسی کورد ل ه ئێراندا زیاتر ل ه هه‌نووک ه ببێت ه رۆژه‌ڤ .سکرتێری کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشان وێرای پێداگری ل ه سه‌ر هه‌ماهه‌نگیی نێوان الیه‌نه‌کانی رۆژهه‌اڵت ،هه‌رچه‌شن ه لێک‌نزیک‌بوونه‌وه‌یه‌کی الیه‌نه‌کانی رۆژهه‌اڵتی ب ه قازانجی پرسی کورد ل ه ئێراندا دای ه قه‌ڵه‌م .ناوبراو هه‌روه‌ها هاوئاهه‌نگی و به‌رنامه‌داڕێژی الیه‌نه‌کانی بۆ بردنه‌پێشی خه‌باتی کورد له رۆژهه‌اڵت ب ه پێویست زانی. ل ه درێژه‌ی ئه‌م دانیشتنه‌دا کاک خالید عه‌زیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،بۆچوونی خۆی و حیزبی سه‌باره‌ت ب ه پرسه‌کانی ئێران و کوردستان هێنای ه ئارا .به‌ڕێزیان وێرای ئاماژه‌دان به‌وه‌ی ک ه ئێران ل ه بازنه‌ی ئه‌منییه‌تی‌دا بۆ دنیای ده‌رو ه کێشه‌سازه، گوتی :ئێران ل ه فاکته‌ری مه‌زهه‌بی ب ه قازانجی خۆی که‌ڵک وه‌رده‌گرێ و ل ه ئاڵوگۆڕه‌کانی رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاست‌دا و ب ه تایبه‌ت ل ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ داعش‌دا یاری ده‌کا و ب ه قازانجی خۆی که‌ڵکی لێ‌وه‌رده‌گرێ. کاک خالید عه‌زیزی ل ه درێژه‌ی باسه‌که‌ی‌دا گوتی :به‌ره‌وپێش‌چوونی
بەم پێی ئەم راپۆرتە ئەم بەندەی كە كەماڵ شەریفیی تێدا راگیراوە هەر چەند رۆژێك لەناكاو كۆمەڵێك لە زیندانبانەكان بە پۆتین ،شۆكی بەرقی و باتووم و بە بیانوووی بوونی مادەی هۆشبەر ،چەقۆ و موبایل خۆیان لەپاڵ داوێن و رووتیان دەكەنەوە و كەلوپەلەكانیان لێ لێكدەدەن. كەماڵ شەریفی كوڕی بایز رۆژی ٥ی جۆزەردانی ساڵی ٨٧لە ماڵی یەكێك لە رەفیقەكانی خۆی لە شاری سەقز گەمارۆ درا و لە الیەن هێزی ئینتزامی دەسترێژی لێکرا و پاشان دەسبەسەر کرا .ئەو پاشان لە الیەن دادگای شۆڕش لە شاری سەقز بە سەرۆكایەتیی قازی شایەق حوكمی ٣٠ساڵ زیندان لە دوورخراوەیی بەسەردا دەسەپا و بەڕێی زیندانی میناب کرا.
محه‌ممه‌د عه‌بدوڵاڵهی دابندرێ
ی ی قه‌زایی ورمــێ دوای ئ ـه‌وه‌ی جێبەجێکردنی حوکم كاربه‌ده‌ستان ی ی چوون ی محه‌ممه‌د عه‌بدواڵهی‌یان پشتڕاست کردەوە ،سه‌رەڕا ئێعدام ی بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی ته‌رمه‌كه‌ی ،به‌اڵم كاربه‌ده‌ستانی به‌ندیخان ه بنه‌ماڵه‌كه بە دەستی بەتاڵ بەڕێیان کردنەوە.
ی ی زیندانه‌كان جگ ه ل ه پێنه‌دانه‌وه ی قه‌زایی و رێكخراو كاربه‌ده‌ستان ی محه‌ممه‌د ب ه بنه‌ماڵه‌كه‌یان راگەیاندوە ك ه ئیزنی ئەوەیان پێ‌نادرێ ته‌رم ی پرس ه و سه‌ره‌خۆشیی ل ه هیچ مزگه‌وتێک بۆ دابنێن، کە رێوڕه‌سم ی ی محه‌ممه‌د عه‌بدواڵهی تا دایین ساته‌كان ئه‌م ه ل ه حاڵێكدای ه ك ه پارێزه‌ر ی ی سه‌باره‌ت ب ه ناعاداڵنه‌بوون و تێنه‌په‌ڕاندن ی حوكمه‌كه جێبه‌جێكردن ی ی ئێعدامه‌كه ی حوكم ی راگرتن ی قه‌زایی ناڕازیەتیی دەردەبڕی و داوا ره‌وت كردبوو. ی ی عه‌بدوڵاڵهی ده‌ڵــێ سه‌رۆك ی نیزیك بـ ه بنه‌ماڵه سـه‌رچــاوه‌یـه‌كـ ی گوتبوو ك ه ی محه‌ممه‌د ی رابــردوو ب ه بنه‌ماڵه به‌ندیخان ه به‌یانیی رۆژ ی نــاردووە بچن وه‌ری ی خومه‌ین ی محه‌ممه‌دمیان بۆ نه‌خۆشخانه ته‌رم ی ته‌رمه‌كه‌یان لێ ی وه‌رگرتنه‌وه ی به‌ڵگه بگرنه‌وه .نه‌خۆشخانه‌ش داوا ده‌كا .كاتێك ده‌گه‌ڕێنه‌و ه بۆ دادگا بۆ لقێكیان ده‌نێرن ك ه هیچ پێوه‌ندیی ی ئه‌وانه‌و ه نیی ه و له‌وێش پێیان ده‌ڵێ كوڕه‌كه‌تان ئێعدام كراو ه ب ه كاره‌كه ی كوڕه‌كه‌تان ناده‌ینه‌وه. ی بۆ دابنێن؛ به‌اڵم ته‌رم ی خۆتان پرسه بچن ل ه ماڵ ی ورمێ له‌گه‌ڵ ٦ ی سیاسیی به‌ندیخانه محه‌ممه‌د عه‌بدواڵهی به‌ندكراو ی گه‌الوێژ ئێعدام كران. ی ١٨ به‌ندكراوی دیكه به‌یانیی رۆژ
خه‌بات ل ه رۆژهه‌اڵت‌دا و ،له‌م نێوه‌دا هه‌رچه‌شن ه حه‌ره‌که‌تێکی خه‌باتکاران ه ل ه فازێکی گه‌وره‌تر‌دا ،پێویستی ب ه هه‌ماهه‌نگی و هاوکاریی نێوان الیه‌نه‌کان هه‌یه .بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش پێویست ه هه‌موو الیه‌نه‌کانی رۆژهه‌اڵت ب ه جیددی هه‌وڵ بۆ دروست کردنی میکانیزمێکی گونجاوی هه‌ماهانگی و هاوکاری ل ه نێوان خۆیان‌دا بده‌ن. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ئاماژه‌ی به‌و ه کرد ک ه الیه‌نه‌کانی رۆژهه‌اڵت ده‌بێ خوێندنه‌وه‌یه‌کی واقیع‌بینان ه بۆ توانا و پتانسیه‌له‌کانیان بکه‌ن و وێرای توندوتۆڵ کردنی پێوه‌ندی‌یان له‌گه‌ڵ نێوخۆی رۆژهه‌اڵت ،کاری جیددی بۆ هاتن ه مه‌یدانی زیاتری خه‌ڵک و به‌هێزکردنی خه‌بات له نێوخۆ‌دا بکه‌ن. کاک خالید عه‌زیزی ل ه کۆتایی باسه‌که‌ی‌دا وێڕای ئاماده‌یی حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ هه‌رچه‌شن ه هاوکاری و هه‌ماهه‌نگیی نێوان الیه‌نه‌کان ،ل ه سه‌ر ئه‌و ه پێی داگرت ک ه پێویست ه ک ه ئاڵوگۆڕه‌کانی کۆمهڵگهی ئێران و کوردستان ل ه به‌رچاو بگرین و به‌رده‌وام خۆمان ئاپده‌یت بکه‌ینه‌و ه و میتۆدی نوێی خه‌بات بێنیه ئارا.
سەردانی شاندێکی حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان لە سکرتاریای حیزبی دێموکراتی کوردستان
رێگری کردن ل ه ناردنی که‌ماڵی شه‌ریفی بۆ نه‌خۆشخانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی زیندان
ی سه‌ره‌خۆشی بۆ ئیزن نه‌درا رێوڕه‌سم
ژماره686:
رۆژنامەی
شاندێکی حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان سەردانی سکرتاریای حیزبی دێموکراتی کوردستانی کرد و لە دیدارێک‌دا لە نێوان دوو الیەن
باس لە دوایین ئاڵۆگۆرەکان لە کوردستان و ئێران کرا. رۆژی چوارشەممە٢٠ ،ی گەالوێژ ،شاندێکی حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان بە سەرپەرستیی بەهمەن حوسێن ،ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتیی ئەو حیزبە سەردانی سکرتاریای حیزبی دێموکراتی کوردستانی کرد و لەالیەن شاندی حیزب بە سەرپەرەستیی کاک خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبەوە پێشوازییان لێکرا. پرسە سیاسی‌یە بەڕۆژەکان لە باشوور و ڕۆژهەاڵتی کوردستان، پرسی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان و ئاڵوگۆرەکان لەو بەشەی کوردستان ،ئێران و رۆڵی لە هاوکێشەکانی رۆژهەاڵتی نێوەڕاست تەوەری سەرەکیی چەند باسێکی ئەو کۆبوونەویە بوون. لەو دیدارەدا دووالیەن پێیان وابوو کە حیزبەکانی رۆژهەاڵت و باشووری کوردستان چ لە نێوخۆی هەر کام لەو بەشانەی کوردستان و چ لەگەڵ یەکتری لە بەشەکانی دیکەی کوردستان دەبێ نیزیکی و هاوپێوەندیی زیاتریان لەگەڵ یەکتر هەبێ و یەکبوونی ماڵی کورد تەنیا گەرەنتیی کورد بۆ پاراستنی دەسکەوتەکانی تا ئێستا و دەسخستنی دەسکەوتی زیاتر بۆ لەمەودوایەشە.
سەردانی هەیئەتێکی رێبەریی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە سەرکردایەتیی حیزبی شیوعیی کوردستان لە دیدار و کۆبوونەوەی هەیئەتێکی رێبەریی حیزبی دێموکراتی کوردستان لەگەڵ هەیئەتێکی مەکتەبی سیاسیی حیزبی شیوعیی کوردستان‌دا پرسە سیاسی‌یەکانی کوردستان ئاڵوگۆڕی بیروڕایان لەسەر کرا. رۆژی سێشەممە٢٦ ،ی گەالوێژ هەیئەتێکی حیزبی دێموکراتی کوردستان بە سەرپەرستیی کاک خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزب سەردانی مەکتەبی سیاسیی حیزبی شیوعیی کوردستانیان لە شاری هەولێر کرد و لەالیەن شاندی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتیی حیزب بە سەرپەرستیی کەماڵ شاکر ،سکرتێری ئەو حیزبە پێشوازییان لێکرا. لەو دانیشتنەدا باسەکانی پێوەندیدار بە دۆخی سیاسیی کوردستان، شەڕی داعش و پرسی کورد بە گشتی لە بەشە جۆراوجۆرەکانی کوردستان هاتنە بەرباس و ئاڵوگۆڕی بیروڕایان لەسەر کرا. لەو باسانەدا دووالیەن پێیان وابوو لە باشووری کوردستان دەرفەتێکی مێژوویی بۆ کورد رەخساوە کە بتوانێ دۆزی کورد لەو بەشەی کوردستان بگەیەنێتە دوا وێستگەی خۆی ،بەاڵم ئەو سەرکەوتنە پێش هەموو شتێک پێویستیی بە یەکڕیزیی نێوماڵی کورد هەیە و دەبێ هەموو الیەک خۆی لە بەرامبەر ئەو پرسە گەورەیەدا بە ئەرکدار بزانێ.
رۆڵی ئێران لە هاوکێشەکانی هەرێمی کوردستان و ناوچە و باس لە دۆخی سیاسی و کۆمەاڵیەتیی ئێران و رۆژهەاڵتی کوردستان بە تیشک‌خستنەسەر چۆنیەتیی خەبات و تێکۆشانی حیزبە سیاسی‌یەکانی ئەو بەشەی کوردستان تەوەرێکی دیکەی ئەو دانیشتنە بوو.
ی ئیبراهیم عیساپوور گرت ن دادگاییكردنەوە پێشیان به دیسا ی ته‌ورێز پێشیان ب ه دیسان دادگاییكردنی ئیبراهیم عیساپوور ل ه زیندان گرت. ی ت ـه‌ورێــز بـ ه ئیبراهیم ی به‌ندیخانه ل ـه‌م دوایــیــانــهدا كاربه‌ده‌ستان ی ئیتالعات پێشی بـه داوای عیساپووریان راگـه‌یــانــدبــوو كـ ه وه‌زاره‌ت ـ ـ پێداچوونەوە ب ە دادگاییكردنی ناوبراودا گرتوە. ی ی ته‌ورێز پێیان راگه‌یاندوە ك ه ته‌نیا رێگه ی به‌ندیخانه كاربه‌ده‌ستان ی ئیتالعات ه ل ه ی ئیداره وەگەڕخستنەوەی پــەروەنــدەکــەت ،هاوكاركردن ی سیاسیی پێوه‌ندیدار ب ه «ته‌وابی»یه‌كان. ی موسته‌نه‌د ی دروستكردن رێگه ی بنه‌ڕه‌تیی ی حوكم ل ه قانوون پێویست ب ه وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی ه ك ه پێدان ی ئیتالعات ی قه‌زایی ه و وه‌زاره‌ت ی ده‌زگا ی ئیسالمیی ئێران ل ه ئه‌ستۆ كۆمار ی ی له‌سه‌ر حوكمی قەزایی و هیچكام ل ه قۆناخه‌كان نابێ هیچ كاریگه‌ری‌یه‌ك دادگاییكردندا هه‌بێ.
ئ ـه‌م ب ـه‌نــدكــراو ه سیاسیی ه كـــورد ه ئێستاشی ل ـه‌گ ـه‌ڵ بــێ ل ـ ه مافی ی مه‌ره‌خه‌سی بێ‌به‌ش ه و ته‌نانه‌ت بۆ یه‌ك جاریشیان بۆ نه‌خۆشخان ه ی زیندانیان نه‌ناردوه. ده‌ره‌وه ی ١٣٩٠ل ه الیه‌ن ی ساڵ ی پووشپه‌ڕ ی ١٦ ئیبراعیم عیساپوور رۆژ ی ی ئیتالعات ده‌سبه‌سه‌ر كرا .ناوبراو له الیه‌ن دادگا ی وه‌زاره‌ت هێزه‌كان ی یه‌كێك ل ه حیزب ه ی هاوكاریكردن شۆڕش ل ه شاری مه‌هاباد ب ه تۆمه‌ت ی به‌سه‌ردا ی ئێعدام ی ئیسالمی حوكم ی كۆمار ی به‌رهه‌ڵستكار كوردی‌یه‌كان ی ئێران هه‌مان حوكم ته‌ئیید كرایه‌وه‌و ب ه ی بااڵ ی دیوان سه‌پا و ل ه لقی ٣١ ی راگه‌یه‌ندرا. پارێزه‌ره‌كه ی ی نـه‌اڵســی سـه‌ربـ ه شــار ئ ـه‌م بـه‌نــدكــراو ه سیاسیی ه ك ــورده خه‌ڵك سه‌رده‌شته.
3
31ی گەالوێژی 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
هەواڵ‌و راپۆرت
ژماره686 :
رۆژنامەی
پەیامی خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکرات بە بۆنەی ١٢ی ئاگۆست ،رۆژی جیهانی الوان الوانی نیشتمانپەروەری کوردستان کچان و کوڕانی رۆژهەاڵتی کوردستان بە بۆنەی رۆژی جیهانی الوان پر بە دڵ پیرۆزباییتان لێ‌دەکەم و هیوادارم لەم رۆژە جیهانی‌یە‌دا بتوانن پەیامی ویست و داخوازییەکانتان بگەیەننە کۆڕ و کۆمەڵە نێونەتەوەییەکان و خواست و داخوازییەکانتان هەم بۆ توێژی الو ،هەم بۆ کورد وەک مافەکانی و هەم بۆ کۆمەڵگ ه وەک دێموکراسی ،لە گۆڕەپانی گەورەی نێودەوڵەتی‌دا ببیسرێ و کاری بۆ بکرێ. لــە ســەردەمــێ ـک‌دا کــە ســەردەمــی بەجیهانی‌بوونە ،دی ــاری کــرانــی رۆژێــکــی جیهانی بــۆ الوان لــە الیــەن نەتەوەیەکگرتووەکان بەو واتایە دێت کە الوان بە تەبیعەتی تەمەنیان چاالکن و هێزێکی کاریگەرن لە گۆڕانکاری‌یەکان و ئەمەش دەسکەوتێکە بۆ چاالکی لە زۆربەی شوێنەکانی دنیا ،بەتایبەت لەو شوێنانەی کە الوان لە مافەکانیان بێ‌بەشن ،ئەو رۆژە دەرفەتێکە کە بە چاالکی و تێکۆشان ،پەیامی خەباتی خۆیان بگەیەنن بە کۆمەڵگه‌ی نێودەوڵەتی. الوانی رۆژهەاڵتی کوردستان! میژووی خەباتی نەتەوەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان و تێکۆشانی حیزبی دێموکرات بۆ بەدەستهێنانی مافی نەتەوایەتی ،غائیب نەبوە لە بەشداریی الوان ،سەردەمی کۆماری کوردستان ،پێشەوا قازی محەممەد سەرۆک کۆماری کوردستان و پێشەوای حیزبی دێموکرات بە رێزەوە بیری لە داهاتووی الوان دەکردەوە و لە سەردەمێک‌دا کە بیری عەشیرەیی زاڵ بوو و کۆمەڵگ ه زۆربەی بێ‌سەواد بوون ،پێشەوا قازی زۆر وردبینانە لە فکری پەروەردەکردنی الوان‌دا بوو بۆ داهاتووی کۆمەڵ و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگە .هەر لەسەر ئەو بنەما فکری و فەلسەفی‌یەی پێشەوا قازی ،یەکیەتیی الوان کەوتە نێو جەریانی خەباتی حیزبی دێموکرات و هەر ئەمەش بوو بە هۆکار کە چارەنووسی سیاسیی نەتەوەی کورد و حیزبی دێموکرات لە رۆژهەاڵت یەکیەتیی الوانیشی گرتەوە ،هەر بۆیەش بیرۆکەی سیاسیی یەکیەتیی الوان و هێنانە گۆڕی پەیام بۆ داهاتووشیان بێ‌رەبت نییە بە سیاسەتەکانی حیزبی دێموکرات .تەنانەت یەکیەتیی الوان لە سەردەمی بەرگری چەکدارانەی حیزبی دێموکرات کە هێزی پێشمەرگە بە شێوەی نیزامی دیفاعی لە کوردستان و نەتەوەی کورد و ویست و داخوازی‌یەکانیان دەکرد،
ئەندامانی یەکیەتیی الوان لە ریزی هێزی پێشمەرگەدا هەوڵیان داوە الوان بە رێکخستن بکەن و پۆل پۆل ئاشنایان بکەن بە حیزبی دێموکرات و بەرنامە و سیاسەتەکانی ئەم حیزبە و یەکیەتیی الوان. کچان و کوڕانی رۆژهەاڵتی کوردستان! پێویستە لە سەردەمی ئیستادا کە سەردەمی مۆدێرنیزاسیۆنە ،کەڵک وەرگرتن لە مێدیا ،بەتایبەت سۆشیال میدیا و سۆشیال نێتوۆرک وەک گۆڕەپانێکی گشتیی بۆ هێنانە گۆڕی ماف و داخوازییەکانتان بەهێز بکەن و پەرەی پێ بدەن و بە چاالکیی ژینگە پارێزی و زمان پارێزی و پێکهێنانی گرووپی شاخەوانی و گرووپگەلی دیکەی مەدەنی ،رۆژی جیهانی الوان بکەنە دەرفەتێک بۆخۆتان کە لەو رۆژەدا بە شێوەی مەدەنیانە ویست و داخوازی‌یە نەتەوەییەکانتان مەترەح بکەن و لە فەزای داخراوی سیاسیی ئێران و رۆژهەاڵتی کوردستان‌دا لە بچوکترین دەرفەتەکان بۆ هێنانە گۆری ویست و داخوازیەکانتان کەڵک وەربگرن و هیچ هەلێک بۆ هێنانە گۆری ویست و داخوازیەکانتان لەدەست مەدەن. لە کۆتایی‌دا هیوادارم الوان وەک داینەمۆی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد و هیوای دوارۆژی نەتەوەکەمان، ببنە هۆی ئاشتەوایی نیوان الیەنە سیاسی‌یەکان و هەروەها ببنە ئاسۆی گەیشتنی کوردان بە ئاواتە دێرینەکەی نەتەوەی کورد واتا رزگاریی نەتەوەیی. جارێکی تر بە بۆنەی رۆژی جیهانی الوان پڕ بە دڵ پیرۆزبایی بە هەموو الوانی کوردستان بە گشتی و رۆژهەاڵت بە تایبەتی دەڵێم. ساغ و ساڵمەت و سەرکەوتوو بن
داعش ل ه شاری «مەنبەج»ی سووری ه ده‌رکرا ی ل ه بریتانیای ه ی مافی مرۆڤ ل ه سووریه ك ه مه‌قه‌ڕه‌كه چاوێران رایگه‌یاند كه داعش به‌گشتی ل ه شاری مەنبەج ده‌ركرا. ی دژ ه داعش کە زۆربەیان کوردن ب ه پشتیوانیی ی به‌ره هێزه‌كان ی مەنبەجیان كۆنتڕۆڵ كرده‌وه. ی شار ئه‌مریكا نزیك به ته‌واو ی سه‌ره‌كیی ی بە پایه‌گا ی مەنبەج و جاده‌كانی ده‌ورووبه‌ر شار ی ی دێموكراتیك ی سه‌ره‌كیی ڕه‌ق ه دادەنرێ و هێزه‌كان داعش و رێگه ی داعش ی ٩٠ئه‌م ناوچه‌ی ه ل ه هێزه‌كان سووری ه توانیویانە سه‌د پاك بكه‌نه‌وه. ی سووری ه ی دێموكراتیك ی ب ـه‌ره شەرڤان ده‌روێــش وته‌بێژ ی داعــش له‌م ی شه‌ڕ و پێكدادان ل ه نێوان ب ـه‌ر ه و هێزه‌كان گوت ناوچه‌یه به‌رده‌وامه. ی پ گ»، ی سووری ه ك ه ل ه كورده‌كان « ی دێموكراتیك هێزه‌كان ی ی دوو مانگ ی و عه‌ره‌ب پێك هاتوو ه ل ه ماوه ی ئاشوور شه‌ڕكه‌ران ی منبج ل ه ی ئه‌مریكا توانیان شار رابردوودا ب ه پشتیوانیی تایبه‌ت
خالید عەزیزی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان 2016/08/11
پەیامی یەکیەتیی الوان بە بۆنەی ١٢ی ئاگۆست رۆژی جیهانی الوان الوانی سەربەرزی رۆژهەاڵتی کوردستان ئەمساڵ لە کاتێک‌دا رۆژی جیهانی الوان بەرز رادەگرین کە رێکخراوەکەتان ،یەکیەتیی الوانی دێموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان خۆی ئامادە کردوە بۆ قۆناغی نوێی تێکۆشان و بە سەرنجدان بە دۆخی ناوچە و رۆژهەاڵتی کوردستان و قەیراناوی بوونی دۆخەکە، دەور و کاریگەری‌یەکانی الوان زۆر زیاتر لە جاران بەرچاو دەکەون.
ده‌ست هێزه‌كانی داعش ده‌ربێننه‌وه. ی داگیر ی مەنبەج ی ٢٠١٤شار ی باس ه ك ه داعش ساڵ شایان كرد.
ی ٢٠به‌ندكراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ئێعدامكردن سوننی مه‌زهه‌بی كور د ل ه ئێرانی مه‌حكوم كرد
ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بۆ ی ڕێكخراو ی بــااڵ كۆمیساریا ی ی ڕه‌وت ی ئاماژ ه ب ه ناعاداڵنه‌بوون ی مافی مرۆڤ وێڕا كاروبار ی ی سونن ی ٢٠بـه‌نــدكــراو ی قـه‌زایــی لــە پــه‌روه‌نــده لێكۆڵینه‌وه مه‌زهه‌بی كورددا ،ئێعدامكردنی ئەوانی مه‌حكوم کرد. ی محه‌ممه‌دجه‌عفه‌ر مونته‌زێری ،داواک ــاری گشتیی كۆمار ی مه‌زهه‌ب ی سونن ی ٢٠به‌ندكراو ئیسالمیی ئێران ئێعدامكردن ی كه‌ره‌جی پشتڕاست كرده‌وه ك ه له‌م ی ڕه‌جایی شار ل ه زیندان ماوه‌ی دوایی‌دا لە دار دران. ی مافی مرۆڤ رایانگه‌یاندو ه ك ه ئێعدامكراوه‌كان رێكخراوه‌كان
ل ه كاتی دانپێدانان‌دا له ژێر فشاردا بوون. ی ب ه تۆمه‌تگه‌لی وه‌ك هه‌وڵدان ی ئیسالمی ئه‌م كه‌سانه كۆمار ی رێژیم ،ئه‌ندامەتی ل ه نده دژ ی ئه‌منیه‌تی میللی ،پڕوپاگه دژ ی خودا، ی و شه‌ڕ دژ ی سه‌له‌فی ،فەساد له‌سه‌ر عەرز گرووپه‌كان ی ی ئیسالمی ،شه‌ڕ ی كــۆمــار ئه‌ندامەتی ل ە حیزب ه دژبـه‌ره‌كــانـ ی ی سونن ی مامۆستایان ی له‌گه‌ڵ دەوڵــەت و تیرۆركردن چه‌كدار ی مه‌زهه‌ب ئێعدام كــردوه؛ به‌اڵم زه‌ید ڕعد حوسێن ،كۆمیسێر ی ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ،به‌ده‌ركردن ی ڕێكخراو ی مافی مرۆڤ بااڵ به‌یاننامه‌یه‌ك دەڵــێ ئــەو کەسانە بە ناڕوونیی تۆمه‌ته‌كان و ی گه‌وره‌یان لێكراوه. ی دادگایی كردنیان زوڵمێك ناعاداڵنه‌بوون ی نــه‌تــه‌وه ی رێ ــك ــخ ــراو ی مــافــی م ــرۆڤــ ی بــــااڵ كــۆمــیــســێــر یه‌كگرتووه‌كان هه‌روه‌ها ده‌ڵێ ،النیكه‌م یه‌كێك ل ه ئێعدامكراوان ی ی لێدان و كوتان كاغه‌ز ی شه‌هرام ئه‌حمه‌دی ب ه زه‌بر ب ه ناو ی به‌درۆیان سپییان پێ ئیمزا كردبوو و پاشان بۆخۆیان دانپێدانان بۆ نووسیبۆوه. ی جیهان‌دا زیاترین ی ئیسالمیی ئێران ل ه نێو واڵتان كۆمار ی ئێعدام له واڵته‌كه‌ی جێبه‌جێ ده‌كا. حوكم ی ب ه پێی راگه‌یاندنی چاودێریی مافی مرۆڤیش ل ه سه‌ره‌تا ی ٨مانگدا ٢٣٠ ی زایینی‌یه‌و ه تا ئێستا وات ه له‌ماوه ی ٢٠١٦ ساڵ كه‌س ل ه ئێران ئێعدام كراون.
ی شه‌ڕی نێوخۆیی سووریه راگه‌یه‌نرا ژمارەی كوژراوان ی ی مافی مرۆڤ ل ه سووری ه ك ه ناوه‌نده‌كه گرووپی چاودێران ی رابردوودا ی ٢مانگ ی بریتانیای ه رایگه‌یاند ته‌نیا ل ه ماوه ل ه واڵت ی سووری ه كــوژراون .ئه‌م ناوەندە دەڵێ ١٠هه‌زار كه‌س ل ه واڵت ی سووری ە تا ئه‌مڕۆ ل ه ی نێوخۆ ی شه‌ڕ ژمارەی گشتیی كوژراوان ٢٩٠هه‌زار كه‌س زیاتر رۆیشتووە. ی ی مافی مرۆڤ ل ه سووری ه ده‌ڵێ ل ه مانگ گرووپی چاودێران ی پێكرد ی سووری ه ده‌ست ی نێوخۆ ی ٢٠١١ك ه شه‌ڕ مارسی ساڵ ی سووری ه ی ئه‌مساڵ ژمارەی كوژراوان ی ژووئیه تا كۆتایی مانگ خــۆی ل ە ٢٩٢ه ـه‌زار و ٨١٧كـه‌س داو ه ك ه ٨٤ه ـه‌زار و ٤٧٢ ی و ١٤هه‌زار و ٧١١كه‌سیان منداڵ بوون. ی مه‌ده‌ن كه‌سیان خه‌ڵك ی مافی مرۆڤ ل ه سووریه‌دا ی گرووپی چاودێران ل ه راپۆرت ی به‌شار ی سه‌رب ه ده‌وڵه‌ت هاتوو ه ژمارەی كوژراوان ل ه نێو هێزه‌كان ئه‌سه‌د تا ئێستا ١٠٤هه‌زارو ٦٥٦كه‌س بوو ه ك ه له‌م رێژه‌ی ه ٥٧ ی ئه‌رته‌شی سووری ه بوون. هه‌زارو ٩٠٩كه‌سیان سه‌رباز ی ئه‌م شــونــاســی ٣هـــه‌زار و ٥٩٤كــه‌س کــــوژراوی دیــك ـه
شه‌ڕ ه ناڕوون ه و هێشتا ب ه ه ـه‌زاران كه‌سی دیكه‌ش ونبوون و ی ئه‌و ه ده‌كرێ ك ه ل ه الیه‌ن دوو چاره‌نووسیان ناڕوونه و ،شیمانه الیه‌نی شه‌ڕ به دیل گیرابن.
هەر لەو سۆنگەیەوە یەکیەتیی الوانی دێموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان شێلگیرانەتر لە جاران و بە بەرنامە و پالنی گونجاو لەم وەرزەدا ،تێکۆشانی خۆی لە بوارەکانی سیاسی، تەشکیالتی و پەروەردەی کادر پەرە پێدا و خۆی بۆ قۆناغی نوێی تێکۆشان ئامادە کردوە. الوان لە یەکیەتیی الوان لەسەر دوو بنەمای نیشتمانپەروەری و هەروەها ئەخالقی ئینسانی و نەتەوەیی پــەروەردە دەکرێن هەر بۆیەش ئەندامانی یەکیەتیی الوان لەسەر بنەمای ئاشتیی کۆمەاڵیەتی و سیاسی و ریزگرتن لە خاک و خەڵکی کوردستان خەبات خۆیان درێژە دەدەن تا گەیشتن بە مافی ئینسانی و نەتەوەییەکانیان. الوانی تێکۆشەری رۆژهەاڵت بە ئاڵوگۆڕ لە سیستمە سیاسی‌یەکانی دەوڵەتی ناوەندی لە تاران و تەجرووبەی دوو سیستمی بەڕێوەبەری لە ئێراندا بەداخەوە بەشی کورد هەر بێ ئیمکاناتی و زیندان و ئەشکەنجە و کوشتووبر بــووە و بەتایبەتی لە سەردەمی حکومەتی ئاخوندی‌دا کە بەشێوەیەکی سیستماتیک مادەی هۆشبەر بەسەر الوان‌دا باڵو دەکرێتەوە وبە لەسێدارەدانی الوانی چاالک لە بوارەکانی سیاسی و مەدەنی دەیانهەوێ الوان چاوترسێن بکەن ،بەاڵم الوانی رۆژهەاڵت بە ورەیەکی بەرز و چوونە نێو زانکۆکان و بەردەوامی لە تێکۆشانی مەدەنی‌یانە خەریکی خۆ رێکخستنن و بەدوای مافە نەتەوەییەکانیان‌دا دەگەڕێن. لە رۆژی جیهانی الوان‌دا کە الوانی واڵتان ئەو رۆژە دەکەنە دەرفەتێک بۆ بەدەستهێنانی مافە سنفی‌یەکانیان ،ئەوە الوانــی نیشتمان داگیرکراوی جیهان دەبێ ئەو رۆژە بکەنە بیانوو بۆ مەترەح کردنی داوا و ویستە نیشتمانی و نەتەوەییەکانیان و الوانی کوردیش دەتوانن لەم رۆژەدا ئاماژەیەک لە خەبات و تێکۆشانی نەتەوەیی و سنفی‌یان بدەنە کۆڕ و کۆمەڵە جیهانی‌یەکان و داوای پشتگیری نێونەتەوەیی بکەن و ئەمە پێویستی بە هاوکاری و هاوئاهەنگی زیاتری نێوان الوانی نێوخۆی رۆژهــەاڵت و رێکخراوەکەی خۆیان واتا یەکیەتیی الوانی دێموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان هەیە و ئێمەش بەڵێن دەدەین کە وەک رابردوو هەموو پرسگەلی مەدەنی و سیاسیان بگەیەنینە کۆڕ و کۆمەڵە نیونەتەوەییەکان و نوێنەر و داکۆکیاری مافەکانیان بین. هەر بە بۆنەی رۆژی جیهانی الوان کە هاوکاتە لەگەڵ تەواو بوونی خوولی کادری سیاسی و هەروەها خولی نیزامی و چەکوچۆڵ بۆ ئەندامانی یەکیەتیی الوان ،جارێکی تر پێبەندبوونمان بە ئەسڵ و پڕەنسیپە نێونەتەوەییەکان دووپات دەکەینەوە و هاوکات بە سەرنجدان بەم ئوسوولە نیونەته‌وه‌ییان ه کە دەرگای پاراستنی رەوا لەسەر خۆمان دانەخەین و دیفاعی چەکدارانە بە مافی بێ‌ئەمالوئەمالی نەتەوەکەمان دەزانین و هەر لەو سۆنگەیەوە ئێمەی الوان ئامادەی بەڕێوەبردنی هەر ئەرکێکی پێشمەرگانەین لە ریزەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌دا. لە کۆتایی‌دا بە بۆنەی ١٢ی ئاگۆست رۆژی جیهانی الوان ،پڕ بەدڵ پیرۆزبایی بە الوانی کورد و رۆژهەاڵت دەڵیین و الوانی کورد دڵنیا دەکەینەوە کە تا گەیشتن بە مافە ئینسانی و نەتەوەییەکانی کورد لە خەبات بەردەوام دەبین. یەکیەتیی الوانی دێموکراتی رۆژهەاڵتی کوردستان هەیئەتی ئیجرایی ١١ی ئاگۆستی ٢٠١٦
4
31ی گەالوێژ 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
درێژەی
سیاسی
ژماره686:
رۆژنامەی
دەقی قسەکانی کاک خالید عەزیزی لە رێوڕەسمی 25ی گەالوێژ‌دا:
زه‌حمه‌ت ده‌کێشن و کار ده‌که‌ن و رێگه و رێبازی پێشه‌وا قــازی محه‌ممه‌د درێ ــژه ده‌ده‌ن؛ ســاوتــان لێ بێ و حیزبی دێموکرات له نێوخۆ بۆیه دروســت بوو که کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک خۆی تێدا ببینه‌وه و به هاوکاری حیزبی دێموکرات عه‌قڵییه‌ت و سیاسه‌ت له نێو کۆمهڵگهدا نه‌هادینه بکه‌ن .هه‌ر ئه‌وه بوو بیرۆکه‌ی دروست کردنی حیزبی دێموکرات .پیشه‌وا قازی محه‌ممه‌د له‌و رێبه‌ره تێکۆشه‌رانه بوو ،له‌و سیاسه‌تمه‌داره دووربینانه بوو ،که له ماوه‌یه‌کی کورت‌دا خوێندنه‌وه‌یه‌کی تێروته‌سه‌لی بۆ قه‌زیه‌که‌ی ئێمه کرد .ره‌نگه خوێندنه‌وه‌یه‌کی ئه‌وه بووبێ که به کۆتایی‌هاتنی شه‌ڕی دووهه‌می جیهانی ،هیچکام له داخوازییه‌کانی ئێمه له چوارچێوه‌ی حکوومه‌تی پاشایه‌تی جێبه‌جێ نابێ .ب ـه‌اڵم هه‌وڵی ئـه‌و ئ ـه‌وه بــوو بنه‌مایه‌ک دابمه‌زرێنێ ،هۆوییه‌تێک دابمه‌زرێنێ و خه‌ڵک فێر بکا که ئێمه‌ش ده‌توانین خۆمان ئیداره بکه‌ین ،ئێمه‌ش ده‌توانین له‌گه‌ڵ یه‌کتر واڵت ئیداره بکه‌ین ،ئێمه‌ش ده‌توانین بچینه نێو پرۆسه‌ی به‌نه‌ته‌وه‌کردنی خۆمان و بێینه نێو ئه‌و مه‌یدانه و وه‌ک کورد دیفاع له مافه‌کانی خۆمان بکه‌ین و بیانپارێزین. پێشه‌وای حیزبی دێموکرات کاتێک دێته گۆره‌پانی سیاسه‌ت یه‌که‌م کاری ئه‌وه ده‌بێ چۆن له ده‌رفه‌ته‌کان که‌ڵک وه‌رگرێ .کۆمه‌ڵه‌ی «ژ.ک» کانوونی ئــاڵــوگــۆڕی بــیــروڕای فــکــری ،شوێنی پێگه‌یاندنی ناسیونالیزمی کــوردی ،شوێنێک بوو که تێکۆشه‌رانی کورد هه‌وڵیان ده‌دا له‌وێ کوردایه‌تی له باری فکری‌یه‌وه گه‌اڵڵه بکه‌ن .کاتێک پێشه‌وا هه‌ست ده‌کا که ده‌رفه‌تێک ه ـه‌ڵــک ـه‌وتــووه ،ده‌رف ـه‌ت ـه‌ک ـه ده‌قــۆزێــت ـه‌وه و مه‌سه‌له‌ی بیر و فــکــری کــوردای ـه‌تــی ل ـه کــانــوونــی فــکــری دێنیته ده‌رێ و ده‌یخاته نێو گۆڕه‌پانه‌که و زۆر زوو حیزبی دێموکرات داده‌مه‌زرێنی .حیزبی دێموکرات بنه‌مایه‌ک و چوارچێوه‌یه‌که له شکڵی حیزبایه‌تی‌دا ،خه‌ڵکانێکی زۆر خۆیانی تێدا ده‌بینه‌وه و پێڕه‌و و پڕۆگرامی بۆ داده‌نێ. خۆ حیزبی بۆ ئه‌وه دانه‌نا که ئێمه حیزبایه‌تیمان پێ‌خۆشه، حیزبی بۆ ئه‌وه دانا که حکوومه‌ت دابمه‌زرێنێ .حیزبی بۆیه دروســت کرد زوو ده‌رفه‌ته‌که بقوزێته‌وه .حیزبی دێموکراتی بۆیه راگه‌یاند ،حکوومه‌تداری بکا ،کابینه‌ی
،،
هــــه‌وڵــــی پـــێـــشـــه‌وا ئـــــه‌و ه ب ــوو بــن ـه‌مــای ـه‌ک دابــم ـه‌زرێــنــێ ،هۆوییه‌تێک دابمه‌زرێنێ و خه‌ڵک فێر بکا که ئێمه‌ش د ه‌توانین خۆمان ئیدار ه بکه‌ین ،ئێمه‌ش د ه‌تــوانــیــن ل ـه‌گ ـه‌ڵ یه‌کتر واڵت ئــیــدار ه بــکـه‌یــن ،ئــێــمـه‌ش د ه‌تــوانــیــن بچینه نێو پــرۆس ـه‌ی ب ـه‌ن ـه‌ت ـه‌و ه‌کــردنــی خــۆمــان و بێینه نێو ئ ـه‌و مـه‌یــدانـه و و ه‌ک کــورد دیــفــاع ل ـه مــافـه‌کــانــی خــۆمــان بکه‌ین و بیانپارێزینن
،،
هه‌بێ ،کــورد ره‌ئیس‌جمهوری هه‌بێ و وه‌زیــری هه‌بێ و به‌م شێوه بچێته نێو گۆره‌پانی سیاسه‌ت و گه‌مه‌ی سیاسیی ئه‌و سه‌رده‌مه .هه‌رچه‌ند ماوه‌که کورت بوو، ئیفتخاراتی دامه‌زراندنی کۆماری کوردستان که به حیزبی دێموکراتی کوردستان بڕا ،زه‌مانێکی کورت بوو ،به‌اڵم ئێستاش به شانازییه‌وه له هه‌موو پارجه‌کانی کوردستان، کۆماری کوردستان و پێشه‌وای کوردان ره‌ئیس جمهوری کوردستان هێمایه‌کی به‌هێزی نه‌ته‌وه‌یی ئێمه‌یه .هه‌وراز و نشێوه‌کانی حیزبی دێموکرات له زیندان و ده‌ربه‌ده‌ری ،له تارواگه ،ئه‌و هه‌موو قوربانی و فیداکاریانه‌ی که داومانه، ئه‌و ئیفتخاراتانه‌ی که له ژیانی سیاسی به نسیبمان بووه، هه‌رگیز وه‌ک کارنامه‌یه‌کی رۆشن له نێو کۆمه‌النی خه‌ڵک له‌بیر ناچێته‌وه .ئێمـه له فورسه‌تێک‌دا باسی ئه‌وه ده‌که‌ین کـه پێشه‌وا قــازی محه‌ممه‌د فورسه‌ته‌که‌ی قــوزتـه‌وه، به‌خۆشی‌یه‌وه ئێستا ل ه باشووری کوردستان ده‌رفه‌تێکی باشتر له ئه‌و وه‌خت بۆ ئێمه‌ی کورد هه‌ڵکه‌وتووه .ئه‌من
دڵنیام ئه‌گه‌ر کۆماره ساواکه‌ی کوردستان که حیزبی دێموکرات دایمه‌زراند ،ئ ـه‌وه‌ی ئێستا که ده‌رئه‌نجامی قوربانی و فیداکاری و ته‌جروبه‌‌یه‌کی ناخۆشی نه‌ته‌وه‌یی له ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه و هه‌زاران ئیعدام و سه‌دان گوندی وێــرانــکــراوه ،به هیممه‌ت و به ئیحساسی مه‌سئولیه‌ت و به ژیــری هه‌موو حیزبه‌کانی باشووری کوردستان و ،به‌دووربینی‌یه‌کی گ ـه‌وره که ئه‌مڕۆ له رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاست بۆ قه‌زیه‌ی کورد هه‌ڵکه‌وتووه ،هیوادارین ئه‌م ده‌رفه‌ته بگوازرێته‌وه بۆ هه‌لومه‌رجێکی باشتر و ،کوردی باشووری کوردستان بتوانێ به کیانی نه‌ته‌وایه‌تیی خۆی بگا .قازی محه‌ممه‌د له ئیداره‌ی کۆماری کوردستان زۆر به حه‌وسه‌له بوو له چۆنیه‌تی ته‌عامول کــردن له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌ی وه‌ک ئه‌و بیریان ن ـه‌ده‌کــرده‌وه ،زۆر به حه‌وسه‌له بــوو له‌گه‌ڵ فره‌چه‌شنی کوردستان ،به ژن و پیاو ،به عه‌شیره‌ت وبێسه‌واد و فه‌قیر و شــاری و کرێکار و خوێنده‌وار ...بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌وانه له‌گه‌ل خۆی بخا ،ئه‌گه‌ر بیهه‌وێ مه‌به‌ستێکی گه‌وره جێبه‌جێ بکا و کیانی کوردی دابنێ .بۆیه چــاوه‌ڕوان ده‌کرێ که به‌ڕێوه‌به‌رانی باشووری کوردستان هه‌موو ئه‌وانه‌ی مه‌سئولیه‌تیان هه‌یه ،هه‌موو ئه‌و حیزبانه‌ی که خۆیان به به‌رپرس ده‌زانن ،به دانیشتن له‌گه‌ڵ یه‌کتر و به سازش له‌گه‌ڵ یه‌کتر و به هیممه‌تی هه‌موو الی ـه‌ک ،باشووری کوردستان به ئاخرین ئیستگه‌ی کــاروانــی خــۆی بگا. حیزبی دێموکراتی کوردستان له سه‌ر بنه‌ما و باوه‌ڕێکی پته‌وی نه‌ته‌وه‌یی ،هه‌ر ده‌سکه‌وتێک له هه‌ر پارچه‌یه‌کی کوردستان که راسته‌وخۆ خزمه‌ت ده‌کا به مه‌به‌سته‌کانی کورد له پارچه‌کانی دیکه ،به ئیحساسی مه‌سئولیه‌ته‌وه هه‌ڵسوکه‌وتی له‌گه‌ڵ هه‌لومه‌رجی باشووری کوردستان کــردوه .له مــاوه‌ی چه‌ند حه‌وتووی رابــردوودا ئێمه به ئاشکرا ده‌بینین جمهوری ئیسالمی ئێران که تا ئێستاش نه‌یتوانیوه کێشه‌ی کورد له ئێران چاره‌سه‌ر بکا و له
هه‌موو بــواره‌کــان که‌ڵک وه‌رگــریــن .له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی کۆمهڵگهی کورده‌واری ،کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی فره‌چه‌شنه بیروڕای جیاوازی تێدا هه‌یه ،خوێندنه‌وه‌ی جیاواز بۆ چاره‌سه‌ری هه‌یه ،کۆمه‌ڵگه‌یه‌که که له حاڵی شکۆفایی دایه ،کۆمه‌ڵگه‌یه‌که که سه‌ره‌ڕای زوڵم و زۆری کۆماری ئیسالمی کۆڵ نادا و به‌دواداچوون ده‌کا و خه‌مسارد نیه و به نووسین و ده‌ربڕینی بیروبۆچوونی خۆێ و به شێوازی جیاجیای خه‌باتی مه‌ده‌نی تێدهکۆشێ رێگه‌چاره ببینێته‌وه و هه‌وڵ ده‌دا کۆماری ئیسالمی به چالش بکێشێ، هیچ دوور نیه که بیروبۆچوونی جیاوازیش له چۆنیه‌تی ته‌عامولی ئێمه دژی کۆماری ئیسالمی له مه‌یدانی خه‌بات وسیاسه‌ت له گ ــۆڕێ‌دا بــێ .جیاوازیی بیروبۆچوون، خوێندنه‌وه‌ی جیاواز له رابردوو ،هه‌ڵسه‌نگاندن و دروست کــردنــی ئاسۆیه‌کی روون بــۆ داهــاتــوو کـه ئێمه چون رووبــه‌ڕووی کۆماری ئیسالمی ببینه‌وه ،خوێندنه‌وه‌ی جــیــاواز بــۆ ئـ ـه‌وه‌ی کـه چــۆن بـه سیاسه‌تی کــه‌الن که زۆربـه‌ی خه‌ڵک تێیدا به‌شدار بن ،سیاسه‌تی ئێمه بووه و هه‌میشه به‌شیک بووه له مێژووی حیزبی دێموکراتی کوردستان .حیزبی دێموکرات حیزبیکی ئیدولۆژێک نیه، حیزبی گرووپێکی تایبه‌ت نیه ،حیزبی چینێکی دیاریکراو نیه ،حیزبی هه‌موو تێکۆشه‌رانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان به ژن و پیاو ،خوێنده‌وار و نه‌خوێنده‌وار ،ب ه هه‌موو ئایین و ئایینزاکان ،هی هه‌موو چین و توێژه‌کانه .له‌به‌ر ئه‌وه‌یه وه‌ک حیزبێکی سیاسی بیروڕای جیاوازی سیاسیشی تێدا هه‌یه. به‌اڵم ئێمه هه‌موو ئه‌وانه به ده‌رفه‌ت چاو لێ‌ده‌که‌ین و که‌ڵکیان لێ‌وه‌رده‌گرین که خه‌باتی خۆمان له‌دژی کۆماری ئیسالمی ده‌وڵـه‌مـه‌نــدتــر بکه‌ین .ئـه‌گـه‌ر ئ ـه‌و جیاوازیی بیروبۆچوونانه جاروبار له الیه‌ن حیزبه‌کانی به‌شدار له گۆڕه‌پانی سیاسی له دژی کۆماری ئیسالمی بۆچوونی جــیــاوازی لـێ‌ده‌کـه‌وێــتـه‌وه ،ل ـه‌وی ـش‌دا ئێمه وه‌زیفه‌مانه
ته‌عامول کردن له‌گه‌ڵ کێشه‌ی کورد ته‌نیا په‌نا ده‌بات ه به‌ر کوشتن و ئیعدام و به‌ئه‌منییه‌تی کردنی کوردستان. تـه‌نــانـه‌ت لــه‌و پــێــوه‌نــدیــیــه‌‌دا تێدهکۆشێ سنووره‌کانی کوردستان نائه‌من بکا و تێدهکۆشێ فه‌زای کوردستان نائه‌من‌تر بکا و به‌م جۆره کێشه بۆ هه‌رێمی کوردستان دروست بکا .حیزبی دێموکرات و پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکرات و حزووری ئێمه بکاته فاکتۆرێک له‌و مه‌یدانه، بۆ جارێکی دیکه ئێمه لێره‌وه رایده‌گه‌ێنین که ئه‌سبابی کێشه‌کان ل ه نزیک سنووره‌کان له بژیوی کۆڵبه‌رانه‌وه بگره هه‌تا نائه‌من کردنی کوردستانی ئێران هه‌تا نائه‌من کــردنــی ســنــووره‌کــان هـه‌تــا بــۆمــبــارانــی ســنــووره‌کــان، هه‌مووی ئه‌وانه خه‌تای کۆماری ئیسالمی‌یه .کۆماری ئیسالمی له جیاتی ئه‌وه‌ی ئاوڕ بداته‌وه له چاره‌سه‌ری کێشه‌یه‌ک که له رۆژی دروست بوونی حکوومه‌ته‌که‌یه‌وه له‌گه‌ڵی دایه ،ئێعدام و سه‌رکوت و ،زیندان و ئه‌شکه‌نجه و بۆمباران و ئه‌منییه‌تی کردنی کوردستان و تێک‌دانی ژیان له کوڵبه‌رانی هه‌ژاری کوردستانی هه‌ڵبژاردوه .ئێمه دڵنیاین ئه‌و سیاسه‌ته‌ی کۆماری ئیسالمی ناتوانێ تاسه‌ر ئێدامه‌ی هه‌بێ .هیوای ئێمه ئه‌وه‌یه که خه‌ڵکی تێکۆشه‌ری نێوخۆی والت ،الیه‌نه سیاسی‌یه‌کان به لێکتێگهیشتن بتوانین به کۆده‌نگی‌یه‌ک و به لێک‌حاڵیبوونێکی گشتی بگه‌ین که زۆربه‌ی زۆری الیه‌نه‌کان و خه‌ڵک له نێوخۆی واڵت خۆیان تێدا ببینه‌وه و به‌و جۆره کۆماری ئیسالمی له نێوخۆی واڵت به به‌شداریی خه‌ڵک و به شیوازی جۆربه‌جۆری خه‌بات ،به چالش بکێشرێ .هه‌وڵی کۆماری ئیسالمی ئـه‌وه‌یـه هه‌تا بــۆی بکرێ فــه‌زای کوردستان نائه‌من بکا ،کێشه‌ی تێدا دروســت بکا بیانوو بۆ خۆی ببینێته‌وه که هێزی ئه‌منی له‌وێ زیاد بکا .پێشگیری بکا له پرۆژه‌ی ئابووری و به‌هانه بدۆزێته‌وه بۆ زیندانی کردنی خه‌ڵک .بـه‌اڵم هه‌مووی ئه‌وانه له 37ساڵی رابــردوودا که ئێمه ته‌جروبه‌مان کــردوه هه‌رگیز ئیمه‌ی کــورد له ئێران پاشگه‌ز ناکاته‌وه له خه‌بات و تێکۆشانی خۆمان له پێناو جێ‌خستنی مافه‌کانی خۆمان؛ ئه‌وه کارنامه‌ی حیزبی دێموکراته ،ئ ـه‌وه مێژووی حیزبی دێموکراته. ئه‌وه‌ی له دژی حکوومه‌تی پاشایه‌تی کرا ،له ده‌ورانی کۆماری ئیسالمیش‌دا ئێمه هه‌ر ئه‌وه‌مان کــردووه ،هه‌ر حکوومه‌تێکی دیکه‌ش دوای کۆماری ئیسالمی به شه‌ڕ یان به ئالوگۆڕ ،به خۆشی یان به ناخۆشی بێته سه‌ر ده‌سه‌اڵت ،ئه‌گه‌ر به‌رانبه‌ر به مافه‌کانی ئێمه بێ‌ته‌فاوه‌ت بێ ،دڵنیا بێ هه‌ر چاره‌نووسی حکوومه‌ته‌کانی پێشووی ده‌بێ و خه‌ڵکی کورد له کوردستان کوڵ ناده‌ن و ئێمه هه‌تا به ئامانجه‌کانی خۆمان ده‌گه‌ین تێ‌ده‌کۆشین له
جۆرێک ته‌عامول له‌گه‌ڵ بۆچوونی جیاوازی یه‌کتر بکه‌ین که ئیحترامی یه‌کتر بپارێزین .هه‌مووی ئه‌و بۆچوونانه له بـه‌ره‌ی خه‌بات دژی کۆماری ئیسالمی‌دا هه‌یه .ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ی که پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د له سه‌رده‌مێکی هه‌ستیار ،له واڵتێکی نه‌خوێنده‌واری 71ساڵ پێش هه‌وڵی بۆ ده‌دا و له کۆمهڵگهدا دروستی ده‌کــا ،هه‌موو که‌س هه‌قی هه‌بوو رای خۆی ده‌رببڕێ و که‌س بێ‌حورمه‌تی پێ نه‌ده‌کرا .ته‌نانه‌ت هه‌واڵنێرانی ده‌روه‌ش ده‌یانگوت له کاتێک‌دا له زۆر شوێنی ئێران خه‌ڵک ئیعدام ده‌کرێ ،خه‌ڵک بێ حورمه‌تی پێ ده‌کرێ ،له‌و شوێنه چووکه ،له کۆماره ســاواک ـه‌ی کــوردســتــان‌دا ،فه‌رهه‌نگی «تعامل» له‌گه‌ڵ بیروبۆچوونی جیاواز تا راده‌یه‌کی زۆر جێ‌که‌وتووه. به‌شێک له سیاسه‌تی حیزبه‌که‌ی پێشه‌وا و شه‌خسی پێشه‌وا دروســت کردنی ئه‌و فه‌رهه‌نگه بــوو .هیوادارم ئێمه حیزبه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان له‌سه‌ر جیاوازیی بیروبۆچوون هێرش نه‌که‌ینه سه‌ر یه‌کتر ،له‌سه‌ر جیاوازیی بیرکردنه‌وه په‌نا نه‌به‌ین بۆ ئیتالعیه و ئیعالمیه دان له دژی یه‌کتر .کاتێک بیروبۆچوونێک دێته گوڕێ ،بیروبۆچوونی به‌شێک له تێکۆشه‌رانی گۆڕه‌پانی سیاسه‌تی ئێرانه. زه‌مانێک ده‌کرێ باشتر که‌ڵکی لێ وه‌ربگرین و هه‌مووی له خانه‌ی دیالۆگ و دیتنه‌وه‌ی چــاره‌سـه‌ری هاوبه‌ش بیروبۆچوونیان بۆ بکه‌ین و هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ بکه‌ین. ده‌مێکه حیزبی ئێمه رایگه‌یاندوه له خه‌بات و تێکۆشان دژی کۆماری ئیسالمی له هیچ قوربانی و فیداکاری‌یه‌ک کۆتاییمان نه‌کردوه و کۆتاییش ناکه‌ین .له‌مه‌وبه‌دوا له هه‌موو شێوازه‌کانی خه‌بات ،هه‌موو ره‌هه‌نده‌کانی خه‌بات له هه‌موو بوراه‌کان‌دا که‌ڵک وه‌رده‌گرین .به‌اڵم به‌ردی بناغه‌ی ئه‌و بۆچوونه فره‌ره‌هه‌نده ئه‌وه‌یه که له نێوخۆی واڵت خه‌ڵکی نێوخۆی واڵت ،هه‌رگیز بێ‌ته‌فاوه‌ت نه‌بن و به شێوازی جۆراوجۆر له مه‌یدان‌دا بن .ئاڵقه‌ی پێوه‌ندیی ئێمه و ئه‌وان خوێندنه‌وه‌ی جۆراوجۆره که ئه‌و پێوه‌ندی‌یه له دژی کۆماری ئیسالمی به‌هێز ده‌کا .حیزبی ئێمه له‌و بواره‌‌دا هه‌وڵی داوه تێبکۆشێ به‌تااڵیی و بۆشاییه‌ک که له مــاوه‌ی ته‌مه‌نی کۆماری ئیسالمی‌دا ،هه‌میشه هیچ ئاڵترناتیڤێک به‌رانبه‌ر به خۆی نه‌بینێ ،ئۆپۆزیسیۆنی به‌هێز له به‌رانبه‌ر خــۆی‌دا نه‌بینێ ،ئێمه هه‌وڵمان داوه ل ـه‌گ ـه‌ڵ الی ـه‌ن ـه سیاسی‌یه‌کانی ئــێــران تێ‌بکۆشین که لێکتێگهیشتن و لێک‌حاڵیبوونێک هه‌بێ ،کۆمه‌کمان کردبێ ئاڵترناتیڤێک له به‌رانبه‌ر ئێران دروست بێ و ئادره‌سێک له هه‌مبه‌ر کۆماری ئیسالمی بۆ خه‌ڵکی ئێران دروست بێ .هیوادارم رۆژێک له رۆژان زۆربه‌ی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک له ئێران که ده‌ڵێن :کۆماری ئیسالمی»نا» ،به‌و ئاڵترناتیڤه
بڵێین« :ئــا» .ئــه‌وه‌ش کــاری ده‌وێ و زه‌مــانــی ده‌وێ، که حیزبه‌که‌ی پێشه‌وا قــازی محه‌ممه‌د به ئیحساسی مه‌سئولیه‌ته‌وه له ماوه‌ی چه‌ند ساڵی رابردوودا ئه‌وه‌ی له توانای بووه کردوویه‌تی و له‌مه‌وبه‌دواش ده‌یکا .حیزبی ئێمه هه‌وڵی داوه لێک‌حاڵیبوون و عه‌قاڵنییه‌تێک له نێو
،،
کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک که بیروبۆچوونی جیاوازی تێدا هه‌یه ر ه‌نگه له داهاتو و‌دا بێجگه له پێنج حیزب و شش حیزب، د ه حــزبــیــشــی تــێــدا بــێ ،د ه‌بـــێ عــاد ه‌ت بیروبۆچوونه ب ـه‌و ه بگرین که له‌گه‌ڵ جیاواز ه‌کا ن بحاوێینه‌و ه .د ه‌بێ عاد ه‌ت به‌و ه بگرین کاتێک جیاوازیی سیاسی دێته گۆڕێ ،کۆمهڵگهی خۆمان وا فێر بکه‌ین به ئیحترامه‌و ه له‌گه‌ڵ بیروڕای جیاواز هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن
،،
ماڵی کــوردی له کوردستانی ئێران به‌هێز بکه‌ین .ئێم ه هه‌ر شتێک بمانهه‌وێ له دژی کۆماری ئیسالمی بیکه‌ین، به خه‌باتی خۆمان هه‌ر مێتۆد و شێوازێک بهێنینه گۆڕێ، ئیحتیاجمان به‌وه هه‌یه که ئادره‌سێکی به‌هێز بۆ کورد له کوردستانی ئێران له حیزبه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان دروس ــت بکه‌ین .ل ـه‌و حاڵه‌ته دایــه کـه ئێمه ده‌توانین پێوه‌ندی‌یه‌کی بــاش له نێوان تێکۆشه‌رانی تــاراوگـه و تێکۆشه‌رانی الیه‌نه سیاسی‌یه‌کان و چاالکانی سیاسی و مه‌ده‌نی له نێوخۆی واڵت دروست بکه‌ین .حیزبی ئێمه له ژێر روناکایی زه‌رووره‌تی کارکردن بۆ ئه‌وه‌یه که هه‌وڵی داوه له‌گه‌ڵ الیه‌نه سیاسی‌یه‌کان ئـه‌و بابه‌تانه بێنیته گــوڕێ .ئه‌گه‌ر تائێستاش به نه‌تیجه‌یه‌ک نه‌گه‌یشتووین به‌اڵم ئێمه نائومێد نین ئێمه هیوادارین .له کۆمه‌ڵگایه‌ک که حیزبی «متنوعی» هه‌یه زۆر ئاساییه که هاوکاری له‌گه‌ڵ یه‌کتر هه‌بێ و ئه‌گه‌ر جیاوازییه‌ک هه‌بێ ئێم ه ده‌توانین خاڵێکی هاوبه‌ش ،مکانیزمیکی هاوبه‌ش و رێگه‌حه‌لێکی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ یه‌کتر ببینینه‌وه .به‌اڵم زه‌مانێک له‌وه‌دا سه‌رده‌که‌وین که ئێمه حیزبه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان، جیاوازیی سیاسی له دژی یه‌کتر نه‌که‌ین به به‌هانه.کاتێک له‌وێدا سه‌رده‌که‌وین که‌وای دابنین که کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک که بیروبۆچوونی جیاوازی تێدا هه‌یه ره‌نگه له داهاتوو‌دا بێجگه له پێنج حیزب و شش حیزب ،ده حزبیشی تێدا بێ ،ده‌بێ عاده‌ت به‌وه بگرین که له‌گه‌ڵ بیروبۆچوونه جیاوازه‌کان بحاوێینه‌وه .ده‌بێ عاده‌ت به‌وه بگرین کاتێک جیاوازیی سیاسی دێته گۆڕێ ،کۆمهڵگهی خۆمان وا فێر بکه‌ین به ئیحترامه‌وه له‌گه‌ڵ بیروڕای جیاواز هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن .کاتێک ده‌توانین ئه‌وه‌بکه‌ین که ئه‌ندامانی حیزبه‌که‌ی خۆمان فێربکه‌ین له «تعامل» و چۆنیه‌تی به‌دواداچوون و دروســـت کــردنــی پ ــردی هــاوبـه‌شــی جــیــاوازیــیـه‌کــان، ئه‌و ئیحترامه له «رواب ــط»دا بپارێزین .من دڵنیام به پاراستنی ئـه‌وه ده‌توانێ متمانه و ئیعتمادێکی زۆر له نێو ئێمه‌‌دا دروست بکا و ئه‌مه ده‌توانێ ته‌مرینێکی باش بێ بۆ داهاتووی کۆمهڵگهی کوردستانی ئێران که ئه‌و فره‌چه‌شنی‌یه‌ی که تێیدا هه‌یه بتوانین به یه‌کحاڵیبوون و تێگه‌یشتن ده‌سه‌اڵتێکی به‌هێز بۆ خۆی دروست بکا. بۆجارێکی دیکه له یــادی 71یـه‌ک ساڵه‌ی دامـه‌زرانــی حیزبی دێموکراتی کوردستان په‌یمان نوێ ده‌که‌ینه‌وه له‌گه‌ڵ هه‌موو تێکۆشه‌رانی دێموکرات ،له‌گه‌ڵ هه‌موو الیه‌نه سیاسی‌یه‌کان ،له‌گه‌ڵ تێکۆشه‌ران و چاالکانی کورد له نێوخۆی واڵت ،له‌گه‌ڵ بنه‌ماله‌ی شه‌هیدان و زیندانیانی سیاسی ،که خه‌بات وتێکۆشانی هه‌مووی ئێمه له پێناو گه‌یشتن به مافه‌کانی خۆمان بــه‌رده‌وام ده‌چێته پێش. کاروانی خه‌باتی حیزبی دێموکراتی کوردستان له 71 ساڵ به‌و الوه که کاروانی خه‌بات و تێکۆشانی ئێوه‌یه، به هیممه‌ت و به‌شداری و له یه‌کحاڵیبوونی هه‌موو الیه‌ک به‌هێزتر ده‌بێ .هه‌روه‌ها دیسان سه‌ری رێز بۆ پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د داده‌نوێنم که ده‌رفه‌ته‌که‌ی قۆزته‌وه و حیزبه‌که‌ی ئێوه و ئێمه ،حیزبی هه‌موو الیه‌کی دامه‌زراند و ده‌ڵێم رێزت هه‌یه ،هه‌تا ئێمه بیر له کوردایه‌تی و خه‌بات ده‌که‌ینه‌وه بیر له گه‌وره‌یی وعه‌زه‌مه‌تی تۆش ده‌که‌ینه‌وه، بیر له دڵه گه‌وره‌که‌ت ده‌که‌ینه‌وه ،بیر له دڵه گه‌وره‌که‌ت ده‌که‌ینه‌وه که هه‌موو هه‌وڵێکت دا به ئاشتی ،به موزاکره، به دیپلۆماسی کێشه‌که چاره‌سه‌ر بێ وخه‌ڵکێکی زۆر تێیدا به‌شدار بن .به‌اڵم کاتێک قه‌زا و قه‌ده‌ر و ئاڵوگۆره‌کان ل ـه‌گ ـه‌ڵ بــۆچــوونـه پــیــرۆزه‌ک ـه‌ی تــۆ ن ـه‌بــوو ،هه‌ڵتبژارد ئیعدام بکری له رێگه‌ی نیشتمانه‌که‌ت‌دا .به ئیعدام و له‌سێداره‌دانت توانیت سیمایه‌ک بۆ ئێمه دروست بکه‌ی که به ئیفتخاره‌وه ئێستاش شانازیت پێوه بکه‌ین. یادت به‌رز و پیرۆز بێ گوڵه‌که‌ی بیابان!
5
31ی گەالوێژی 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
سیاسی
ژماره686 :
رۆژنامەی
له 25ی گه‌الوێژ ،ساڵرۆژی دامه‌زرانی حیزبی دێموکراتی کوردستا ن‌دا یه‌کێک له‌و پرسیارنه‌ی که د ه‌کرێ بێته‌ئارا ئه‌و ه‌یه که کاریگه‌ریی دامه‌زرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان له سه‌ر بزووتنه‌و هی کورد چیه؟ دامه‌زرانی حیزب چ و ه‌رچه‌رخانێکی له بزاڤی کور د‌دا دروست کرد؟ مــســتـه‌فــا مـــه‌ولـــوودی ،جێگری سکرتێری گشتیی حیزب
هـه‌رچـه‌نــد لـه ه ـه‌ر بــوارێــک ـه‌و ه سه‌یری بکه‌ین له کــادری شــار ه‌زا و ئیمکاناتی
مستەفا مەولوودی
،،
به واقیع‌بینیی سیاسی‌یه‌و ه دروشمی حیزبی دێموکرات ئاوا فۆرموله کرابوو؛ «دێموکراسی بۆ ئێران و خودموختاری بــۆ کــوردســتــان» .یــان ئــه‌و هی پــاش کــۆنــگــر هی 13ی حیزب بــاس لـه فیدراڵی کــردنــی ئــێــران د ه‌کــا .ئ ـه‌و دروشــمـە ئێستا ته‌نیا دروشــمــی حیزبی دێــمــوکــرات نــیـه ،به‌ڵکوو دروشــمــی زۆرب ـه‌ی هێز ه سیاسی‌یه‌کان له رۆژهـه‌اڵتــی کوردستانه و ته‌نانه‌ت کورد ه‌کانی باشووری کوردستان له سه‌ر بنەمای ئه‌و سیستمه له حکوومه‌ت واتـە «حکوومه‌تی ئیتیحادی»، ئیدار هی کوردستان د ه‌که‌ن و له‌گه‌ڵ حکوومه‌تی ناو ه‌ند ی‌دا لە بەڕێوەبردنی واڵ ت‌دا بەشدارن
،،
دامــه‌زران ــدن ــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کوردستان له 25ی گه‌الوێژی 1324ی هه‌تاو ی‌دا خاڵێکی و ه‌رچه‌رخانی گرینگ لــه م ــێ ــژووی ب ــزووت ــنـ ـه‌و هی سیاسیی کوردستان بووە. هه‌رو ه‌ک د ه‌زانین له پێش دامه‌زرانی حــیــزبــی دێ ــم ــوک ــرات ،س ـه‌رکــردای ـه‌تــیــی ســیــاســیــی بــزووتــنــه‌و هی نـه‌تـه‌وایـه‌تــیــی خـه‌ڵــکــی کــوردســتــان ب ـه زۆری لـه‌سـه‌ر د ه‌ســــتــــی کـــه‌ســـایـــه‌تـــی‌یـــه‌کـــی دیـــــاری کــوردســتــان (مــه‌زهــه‌بــی ،کــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی و عـه‌شــیــر ه‌یــی) بـــوو ه .ب ـه نـه‌مــانــی ئه‌و که‌سایه‌تی‌یه ،جوواڵنه‌و ه‌که‌ش تووشی نسکۆ و تێک‌شکان هاتووە .بەاڵم بەهۆی ئەوە ی‌کە حیزبی دێموکرات له رێبه‌ری کــردنــی جــوواڵن ـه‌و ه‌دا گــۆڕانــی دروســت کردبوو ،نەک ڕێباز و ئامانجەکانی ئەو حیزبە لە گەشە و برەو نەکەوتن ،بەڵکوو حیزبەکە سەرەڕای ئەوەی چەندین جار تووشی نسکۆ هاتووە ،بەاڵم هەروا لە مەیدا ن‌دا ماوەتەوە و بەرگری لە ئامانجە نــەتــەوە ی‌یــەکــانــی کــورد لــە رۆژهــەاڵتــی کوردستان کردوە .هه‌رچه‌ند به‌داخه‌و ه له ر ه‌وتی رووداو ه‌کــا ن‌دا ،چار ه‌نووسی پێشه‌وای حیزبی دێموکرات و کۆماری کوردستان و ه‌ک زۆرێــک له رێبه‌رانی سیاسیی بزووتنه‌و هی کوردستان بوو. به‌اڵم پاش پێشه‌وا قازی محەممەدیش، حیزبی دێموکرات به حه‌یاتی سیاسی خــــۆی درێــــــژه دا و ئــێــســتــاش پــاش ح ـه‌فــتــاوی ـه‌ک س ــاڵ تــێــکــۆشــان ،حیزبی دێــمــوکــرات یه‌کێک لـه حیزبه چــاالک و شوێندانه‌ر ه‌کانه. زۆر نموونه و بەڵگە دەر ی‌دەخەن کە حیزبی دێموکرات له مێژووی هاوچه‌رخی بزووتنه‌و هی خه‌ڵکی کوردستان جێگ ه و پێگه‌ی تایبه‌تیی خــۆی هه‌یه و زۆر جــیــاواز د ه‌رکـــه‌وتـــوو ه .ئــەم حــیــزبـه ل ه مــاو هی ـه‌کــی زۆر کـــه‌م‌دا حکوومه‌تێکی خـــۆمـــاڵـــی(کـــۆمـــاری کــــوردســــتــــان)ی راگ ـه‌یــانــد ،ئــیــدار هی کــوردســتــانــی لـه‌و بــه‌شــه‌ی کــوردســتــان بــه ه ــۆی د ه‌زگ ــا و دامــــەزراوەی د ه‌وڵ ـه‌تــی بــەڕێــو ه‌بــرد.
حکوومه‌تدار ی‌دا زۆر که‌مایه‌سی هه‌بوو، به‌اڵم لە ماو هی که‌متر له یه‌ک سا ڵ‌دا، نــمــوون ـه‌ی ـه‌کــی ســه‌رکــه‌وت ــووی جــوانــی لـه خــۆی نیشان دا .ل ـه‌و مــاو ه که‌مه‌دا خه‌ریکی فه‌رهه‌نگ‌سازی و په‌ر ه‌پێدان ب ه کلتووری رەسەن و باش بوو .د ه‌زگای نیشتمانی جــۆراوجــۆری و ه‌ک سوپای میللی کوردستان(هێزی پێشمه‌رگه)ی دروست کرد ،ئااڵی کوردستانی هه‌ڵکرد و چه‌ندین دامــه‌زراو هی کۆمه‌اڵیه‌تی و په‌رو ه‌رد ه‌یی بنیان نا. حــیــزبــی دێ ــم ــوک ــرات لــه بــه‌ش ــداری کوردانی نیشتمانپه‌رو ه‌ر و به‌توانا بۆ خزمه‌ت کــردن به کۆماری کوردستان جــوانــتــریــن نــمــوون ـه‌ی خــســتــۆتــە روو. کـــــوردانـــــی بـــــاشـــــوور بــــه رێــــبــــه‌ری خوالێخۆشبوو م ـه‌ال مسته‌فا بــارزانــی به‌شداری چاالکانه‌یان پێ کرا ،به د ه‌یان شــار ه‌زا له بــواری فه‌رهه‌نگ و نیزامی ته‌نانه‌ت له شوێنه‌کانی دیکه‌ش‌ڕا به‌شدار کــراون .هه‌ر ئه‌و ه وایکردو ه مه‌رحووم مه‌ال مسته‌فا بارزانی له‌سه‌ر نموونەی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،پارتی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان ل ـه بــاشــووری ک ــوردس ــت ــان دامـ ـه‌زرێ ــن ــێ و د ه‌زان ــی ــن ئــه‌و حیزبه ل ـه درێـــژ هی جــوواڵنــه‌و هی رزگ ــاری ــخ ــوازی ــی ک ــوردس ــت ــا ن‌دا چــۆن تێکۆشاو ه و ئێستا چ نه‌خش و د ه‌ورێکی له کوردستان به‌گشتی و له باشووری کوردستان به‌تایبه‌تی‌دا هه‌یه. حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان، ل ـه ب ـه‌ر ئ ـه‌وە ی‌ک ـە ل ـه «رێــبـه‌ر ی‌کــردنــی بــــەکــــۆمــــەڵ» کــه‌ڵ ــک ــی و ه‌رگـــــرتـــــووه؛ واقــی ـع‌بــیــنــان ـه ســیــاس ـه‌تــی کــــــردوه .تا دامـــه‌زرانـــدنـــی حــیــزبــی دێــمــوکــرات ب ه زۆری تێکۆشانی خه‌ڵكی کــوردســتــان بـه‌گــشــتــی بــۆ دامـــه‌زرانـــدنـــی د ه‌وڵــه‌تــی کــوردی بــوو .ب ـه‌اڵم حیزبی دێموکرات بــه ل ــه بـ ـه‌رچ ــاو گــرتــنــی ه ـه‌لــوم ـه‌رجــی سیاسیی ئەوکاتی دونیا و ناوچه و ئەو واڵتانەی که کوردیان له نێودا دابه‌ش ک ــراو ه و هــەروەهــا تــوانــا و ئیمکاناتی کورد له هه‌موو بارێکه‌و ه ،له‌سه‌ر ئه‌و بنەمایە کاری کــردو ه که کورد ه‌کان ل ه
چــوارچــێــو هی واڵتێک که تێیدا د ه‌ژیــن بــۆ داخـ ــوازە ن ـه‌ت ـه‌و ه‌یــی ،فــەرهــەنــگــی و کۆمه‌اڵیه‌تی‌یه‌کانی خۆیان تێبکۆشن. ب ـه‌و واقیع‌بینی‌یه سیاسی‌یه دروشمی حیزبی دێموکرات ئاوا فۆرموله کراوه؛ «دێموکراسی بۆ ئێران و خودموختاری ب ــۆ کـــوردســـتـــان» .یـــان ئــــه‌و هی پــاش کۆنگر هی 13ی حیزب باس له فیدراڵی کردنی ئێران د ه‌کا .ئه‌و دروشمە ئێستا ت ـه‌نــیــا دروشـــمـــی حــیــزبــی دێــمــوکــرات نــیـه ،به‌ڵکوو دروشــمــی زۆربـــه‌ی هێز ه سیاسی‌یه‌کان له رۆژهه‌اڵتی کوردستان ه و تــه‌نــانــه‌ت کـــورد ه‌کـــانـــی ب ــاش ــووری کوردستان له سه‌ر بنەمای ئه‌و سیستم ه لـــه حـــکـــوومـــه‌ت واتـــــە «حــکــوومــه‌تــی ئــیــتــیــحــادی» ،ئــــیــــدار هی کــوردســتــان د ه‌که‌ن و له‌گه‌ڵ حکوومه‌تی ناو ه‌ند ی‌دا لــە بــەڕێــوەبــردنــی واڵ ت‌دا ب ــەش ــدارن. ئ ـه‌و ه ه ـه‌ر بـه رۆژهـ ـه‌اڵت و بــاشــووری کــوردســتــان نــه‌و ه‌س ــت ــاو ه ،ب ـه‌ڵــکــوو ل ه بــاکــوور و رۆژئـــــاوای کــوردســتــانــیــش خ ـه‌ریــک ـه دروش ــم ــی خــۆبــەڕێــو ه‌بــه‌ری ل ـه چــوارچــێــو هی نــیــزام و سیستمێکی دیموکراتیک‌دا جێگیر د ه‌کرێ. حــیــزبــی دێـــمـــوکـــرات زۆر کـــاری دیکه‌شی کــردوون که د ه‌کــرێ له کاتی وادا ئــامــاژەیــان پــێ بــکــرێ :فه‌رهه‌نگی پــلــۆرالــیــزم و نــیــزامــی چـه‌نــدحــیــزبــی ل ه ئــێــران و کــوردســتــان .هــه‌ر چ ـه‌نــد ه بێ که‌موکوری نه‌بوو ه ،به‌اڵم توانراو ه ئه‌و به‌ستێنه دروست بکرێ که حیزبه‌کان ل ه کوردستان به یه‌که‌و ه به‌شداری خه‌بات بــکــه‌ن و ج ــۆرێ ــک هــاوکــار ی‌یــشــیــان ب ـه‌ی ـه‌ک ـه‌و ه ه ـه‌بــێ .جیا لــه‌و ه چۆنیه‌تی پ ـه‌یــو ه‌نــدیــی بـه‌شـه‌کــانــی کــوردســتــان و جــۆری خـه‌بــات و تێکۆشانی کــورد ل ه هه‌موو به‌شه‌کان و چەشنێک هاوکاری و خه‌مخۆری بۆ یه‌کتری به‌بێ ئه‌وەی د ه‌ست بخه‌نه نێو کاروباری یه‌کتری لە ئارادا بووە .له‌گه‌ڵ د ه‌وڵه‌تانی ناوچه‌ش پــه‌یــو ه‌نــدیــی ســیــاســی‌یــان هـــه‌بـــووە و تەنانەت کورد له ناکۆکی و کێشمه‌کێشی نێوان ئه‌و د ه‌وڵه‌تانه ،توانیویەتی وەک د ه‌رفـــــه‌ت ئــیــســتــفــاد ه بــکــا و ســـوودی لــێ و ه‌رب ــگ ــرێ .ئـــه‌و ه ســیــاسـه‌تــێــکـه ک ه حیزبی دێموکرات رەچــاوی کــردووە و له درێــژ هی کاروتێکۆشانی 71ساڵه‌ی خۆ ی‌دا په‌یڕ ه‌وی لێ‌کردوو ه. حیزبی دێــمــوکــرات و ه‌ک حیزبێکی ســیــاســی بــه‌رپ ــرس ،ن ـه‌خــش و د ه‌وری گرینگی له تێکۆشانی کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستا ن‌دا هه‌بوو .واقیع‌بینانه ویستی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌و خه‌ڵکه‌ی ل ه دروشمەکانی خۆ ی‌دا فورموله کردوو ه. بــــه‌و جـــــۆر ه کـــه د ه‌ڵـــــێ «مـ ـه‌سـ ـه‌لـ ـه‌ی کـــورد م ـه‌س ـه‌ل ـه‌ی ـه‌کــی ســیــاسـی‌یـه بۆی ه د ه‌بــــێ چــــارەســــەری ســیــاســی هــه‌بــێ. دەبــێ بـه وتــووێــژ و قــسـه‌کــردن له‌گه‌ڵ دەســەاڵتــدارانــی ئــێــران ،کێشه‌ی کــورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان به یەکجاری چــار ه‌سـه‌ر بکرێ» .خه‌ڵکی کوردستان دەب ــێ ب ـه ئــاواتــی ســیــاســی ،فەرهەنگی و کۆمه‌اڵیه‌تی خۆیان بگه‌ن و حیزبی دێموکراتیش هــەر له‌سه‌ر ئـه‌و بنەمایە خه‌باتی کردوو ه .بۆ گه‌یشتن به ئامانجیش ی ـ ـه‌ک ر ه‌ه ـ ـه‌نـ ــدی خــه‌بــاتــی نـــه‌کـــردو ه، ه ـه‌رچ ـه‌نــد وت ــووێ ــژ و دیــالــۆگــی و ه‌ک ئه‌سڵ دانــاو ه .به‌اڵم که‌ڵکی له د ه‌رفه‌ت و مه‌جاله‌کانی یاسایی و ه‌رگــرتــوو ه .ل ه هـه‌ر به‌ستێنێک که خه‌ڵکی کوردستان به ئازایه‌تی خۆیان -ســه‌ر ه‌رای زۆر ته‌نگ‌وچه‌ڵه‌مه لە بواری خەباتی مه‌د ه‌نی و نار ه‌زایه‌تی دەربڕین‌دا نواندبێتیان، ئــەم حــیــزبــە پشتیوانی لــێ‌ک ــردوو ه ،تا د ه‌گاته خه‌باتی چه‌کداری و پێشمه‌رگان ه که حیزبی دێموکرات پشکی شێری پێ بڕاو ه .کاری رێکخستن و دیپلۆماسی و هتد ...له الیەن حیزبی دێموکراتەوە بۆ و ه‌سەریەکخستنەوەی تێکۆشان و پربار کردنی خه‌باتی خه‌ڵکی کوردستان بووە بۆ گه‌یشتن به ئامانجەکانیان. بــه هــیــوای ئـــه‌و رۆژە ی ئــامــانــجــی خه‌ڵکی کوردستان و ه‌دی بێت و حیزبی دێموکراتیش ه ـه‌ر وا ئااڵهه‌ڵگری ئه‌و خه‌باته ر ه‌وایه بێ. جه‌لیل گادانی ،که‌سایه‌تیی دیار و
تێکۆشه‌ری دێرینی حیزبی دێموکراتی کوردستان حیزبی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان ب ه که‌ڵک و ه‌رگرتن له د ه‌رفه‌تێک پێکهات، که بۆ کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستان هه‌لێکی مێژوویی بــوو و لـه راســتـی‌دا بۆ یه‌که‌مجار گه‌لی کــورد ئ ـه‌و هه‌له‌ی ێ ق ــۆس ــتــه‌و ه و ،کــه‌ڵــکــی پــێــویــســتــی ل و ه‌رگرت. ئـــه‌و حــیــزب ـه کــه م ـه‌وجــوودیــی ـه‌تــی خۆی له 1324/8/1ی هه‌تاوی راگه‌یاند ه ـ ـه‌ر لـ ـه یـ ـه‌کـ ـه‌م ئــیــعــامــی ـه‌ی خـ ــۆ ی‌دا بـــه کــه‌ڵ ــک و ه‌رگــــرتــــن لـــه ئــه‌زمــوونــی گـــه‌النـــی رزگـــــاربـــــووی جــیــهــان لـــه 8 مــــادده‌‌دا زۆربـــه‌ی مــافــی چین وتــوێــژه جۆرواجۆر ه‌کانی کوردستان و هه‌رو ه‌ها مافی که‌مه‌نه‌ته‌و ه‌کان و چه‌وساو ه‌کانی له به‌رچاو گرت و ئه‌م شێوه به‌رنامه ل ه کوردستا ن‌دا هه‌رنه‌بوو ه ،یان که‌م‌وێن ه بوو. به‌دوای ئه‌و ه‌دا که حیزب کۆنگر هی یه‌که‌می گرت ،به‌رنامه‌یه‌کی 22ماد ه‌یی بـه ته‌سویب گه‌یاند کـه لـه رۆژهـه‌اڵتــی ن ــێ ــو ه‌ڕاسـ ـت‌دا نــمــوونــه‌ی نــه‌ب ــوو .ل ـه‌و ب ـه‌رنــام ـه‌دا مــافــی ســیــاســی ،فه‌رهه‌نگی، ئــابــووری و کۆمه‌اڵیه‌تیی هـه‌مــووان له به‌رچاو گیرابوو. ته‌نانه‌ت بۆ یه‌که‌مجار به شێویه‌ک باس له دێموکراسی کرا ،که هیچ کات لـه چــوارچــێــو هی د ه‌وڵــه‌ت وحکوومه‌تی دیکتاتۆری داگــیــرکـه‌ری کــوردســتــا ن‌دا، نــــه‌ک هــــه‌ر بـــاســـی لـ ــێ ن ـ ـه‌کـ ــرا بـ ــوو! به‌ڵکوو لـه‌گـه‌ڵ تــه‌واوی مــاد ه‌کــانــی ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ش دژایه‌تی‌یان هه‌بوو. هه‌ر له‌به‌ر پڕنیو ه‌رۆک بوونی ئه‌و به‌رنامه نو ێ‌یه ،خه‌ڵک پێشواز ی‌یه‌کی گه‌رمیان لێ‌کرد و له ماو ه‌یه‌کی کور ت‌دا
،،
خه‌ڵک به‌خشی و وتــار و شیکردنه‌و ه خه‌ڵکیان به‌ر ه‌و برایه‌تی وته‌بایی برد و ناکۆکی‌یه‌کان ر ه‌وینه‌و ه .بۆیه پێشه‌وا ل ه وتاری ئیستقاللی کۆماردا فه‌رمووی: «هه‌تا دوێنی دوژمنان وایان ته‌فر ه‌قه وئیختالف ل ـه نــێــودا ســازد ه‌کــردیــن ک ه ته‌بایی له نێو چین وتوێژ ه‌کان و عێڵ وتــایــفـه‌کــان ن ـه‌مــابــوو ،بــه‌الم ئێستا ک ه هه‌موومان ته‌با وهاود ه‌نگین و ئه‌مرۆ سه‌ربه‌ستیی کوردستان راد ه‌گه‌یه‌نین». دامــه‌زران ــدن ــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کـــوردســـتـــان هــه‌ســتــی نـــه‌تـــه‌و ه‌یـــی و ب ــاو ه‌ڕ‌بــه‌خ ــۆب ــوون ــی ئـــه‌و ه‌نـــد ه بــزوانــد و بــه‌هــیــزی کــــرد ،کـ ـه لـ ـه مــاو ه‌یــه‌کــی کــور ت‌دا ئــااڵی کــوردســتــان بـه شێو هی ر ه‌ســمــی هـه‌ڵــکــرا ،کــۆمــاری کوردستان ئــیــعــام ک ــرا ،سیستمیکی مــونــاســب بۆ ئه‌و کۆمار ه پێکهات ،هێزی پێشمه‌رگ ه پێکهات ،هێزی عه‌شایر ته‌نزیم کــرا و بۆ یه‌که‌مجار خوێندن به زمانی زگماکی د ه‌س ــت ــی پـ ـێ‌ک ــرد و ،وانــــه بـ ـه زمــانــی کــوردی د ه‌گــوتــراو ه ،حیزبی دێموکرات ب ـه تــایــبـه‌تــی ب ـه هـه‌ڵــکــردنــی ئ ــااڵی سێ ر ه‌نــگــی کــوردســتــان و دامــه‌زران ــدن ــی سیستمی دێموکراتیکی کۆماری له نێو واڵتێکی پــاشــایـه‌تـی‌دا ن ـه‌ک ه ـه‌ر بزاڤی کــــوردی ب ـه‌هــێــزکــرد ،ب ـه‌ڵــکــوو ک ــوردی پارجه‌کانی دیکه‌شی شیلگێرتر کرد ل ه خه‌با ت بۆ دێموکراسی و و ه‌النانی بیری عه‌شیر ه‌گه‌رایی. زۆربـــــه‌ی حــیــزب ـه ن ـه‌ت ـه‌و ه‌یــی ـه‌کــانــی کـ ــوردسـ ــتـ ــان ،یــــه‌ک لــــــه‌وان «پ ــارت ــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــانــی عــیــراق» ب ه ئیلهام و ه‌رگــرتــن له حیزبی دێموکرات پیکها ت . من پێم وایـه تێکۆشانی بێوچان و پڕبه‌هر هی حیزبی دێموکرات و ته‌مه‌نی
جەلیل گادانی
تێکۆشانی بێوچان و پڕبه‌هر هی حیزبی دێموکرات و ته‌مه‌نی کورتی 11مانگه ،به‌اڵم پڕد ه‌سکه‌وتی کۆماری کوردستان، بوو به هۆی په‌ر ه‌سه‌ندنی خه‌بات و تێکۆشانی بێ‌پسانه‌و هی گه‌لی کورد له رۆژهه‌التی کوردستان و په‌ر ه‌سه‌ندنی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی له هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان
،،
نه هه‌ر له رۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌ڵکوو ل ـه بـه‌شـه‌کــانــی دیــک ـه‌ی کــوردســتــانــیــش، پــۆلــێــک رۆشــنــبــیــر و تــێــکــۆش ـه‌ر هاتن ه رۆژهه‌الت. هــــــــــــه‌رو ه‌ک لــــــه مــــــــــــادد هی 2ی مه‌رامنامه‌ی پـه‌سـه‌نــدکــراوی کۆنگر هی ی ـه‌ک ـه‌م‌دا هــاتــوو ه ،حیزب لـه س ـه‌ر سێ پایه‌ی بنه‌ڕ ه‌تیی «هه‌قیقه‌ت ،عه‌داڵه‌ت، ته‌مه‌ددوون» دامه‌زراو ه. ئــه‌و م ـه‌س ـه‌الن ـه داخـــــوازی واقــعــیــی خه‌ڵک بوون ،هه‌ر بۆیه هه‌موو که‌س ب ه حیزبی خۆی د ه‌زانی و به گوێر هی توانا چاالکیی خۆیان تێدا د ه‌نواند. دامــــه‌زرانــــی ئـــه‌و حــیــزب ـه بــــه‌دوای چـــه‌نـــدیـــن نـــه‌هـــامـــه‌تـــی کــــه بــــه سـ ـه‌ر کــــور د‌دا هــاتــبــوو ،هــیــوایـه‌کــی نــوێــی ب ه
کورتی 11مانگه ،ب ـه‌اڵم پڕد ه‌سکه‌وتی ک ــۆم ــاری ک ــوردس ــت ــان ،بـــوو بــه هــۆی پــه‌ر ه‌ســه‌نــدنــی خــه‌ب ــات و تــێــکــۆشــانــی بێ‌پسانه‌و هی گه‌لی کورد له رۆژهه‌التی کــوردســتــان و پ ـه‌ر ه‌س ـه‌نــدنــی هه‌ستی نــه‌تــه‌وایــه‌تــی لــه هـــه‌ر چـــوار پــارچ ـه‌ی کــوردســتــان .جگه لـ ـه‌و ه‌ش حیزبایه‌تی به شێو هی مودێرن و دێموکراتیک ،ل ه الیه‌ن حیزبی دێموکراتی کوردستانه‌و ه بوو به باو ،که د ه‌بینین ئه‌مرۆ زۆربه‌ی هــــه‌ر ه زۆری حــیــزب ـه‌کــان لــه رێــگ ـه‌ی هــه‌ڵــبــژاردن و کــۆنــگــر ه‌و ه ئ ـه‌نــدامــانــی به‌ڕێو ه‌به‌ر ی‌یان هه‌ڵد ه‌بژێرن و به‌رێو ه د ه‌چــن و ،رێکخستن و ســازمــانــدان ب ه رێگه‌ی بنه‌ر ه‌تیی خه‌بات د ه‌زانن.
6
31ی گەالوێژ 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
سیاسی
ژماره686:
رۆژنامەی
25ی گەالوێژ لە روانگەی نووسه‌رانی رۆژنامه‌ی «کوردستان»()1324ه‌و ه عومەر باڵەکی
25ی گەالوێژ ،رۆژی دامەزراندنی حیزبی دێموکراتی کوردستانە و لە ماوەی ٧١سالی رابردوودا گەلێک وتار و بابەت لەسەر حیزبی دیموکراتی کوردستان نووسراون و پێویستیی دام ــەزران و کار و تێکۆشانی ئەو حیزبە لە روانگەی جۆراوجۆرەوە خوێندنەوەی بۆ کراوە و لە نێو ئەو کۆمەڵە بابەت و وتارانە‌دا چەندین بابەت لەسەر پێویستیی دامــەزرانــی حیزبی دێــمــوکــرات و کــار و تێکۆشانی ئــەو حیزبە دوای دامەزرانی لە رۆژنامەی «کوردستان»ی سەردەمی کۆماری کوردستان‌دا چاپ و باڵو بــوونــەوە و گرینگیی ئــەو بابەتانە لــەوە دایە کە نووسه‌رەکان خۆیان لەگەڵ هەلومەرجی ئەوکاتی کوردستان ژیاون و پێویستی و نیازی نێو کۆمەڵگه‌یان لە نزیکەوە هەست پێ‌کردوە و لەگەڵ هەڵوێست و ئیحساسی خەڵک بە نیسبەت حیزبی دێموکراتی کوردستان ئاشنا بوون کە ئەوە بە روونی لە وتار و شێعری شاعیران‌دا دەردەکــــەوێ .لــێــرەدا هــەم بــۆ ســەرنــجــدان بە هەلومەرجی ئەوکات و هەم وەک رێزدانانێک بۆ نووسه‌رانی ئەوکات کورتەی چەند بابەتێک دەخــەیــنــە بــەرچــاوی خــوێــنــەرانــی رۆژنــامــەی «کوردستان». 71ساڵ لەوە پێش پێشەوا قازی محه‌ممەد و رێبەرانی کۆمەڵەی (ژـ کــاف) و کومەڵێک نیشتمانپەروەر و رووناکبیر ،حیزبی دێموکراتی کوردستانیان دامەزراند .حوسەین مەدەنی لە کتێبی «کوردستان و ستراتیژی دەوڵەتان» سەبارەت بە دامەزراندنی حیزبی دێموکراتی کوردستان و هەڵوەشاندنەوەی کۆمەڵەی (ژـ کاف) ئاوا دەنووسێ: «قـــازی محەممەد دوای گ ــەڕان ــەوەی لە ســەفــەری باکۆ کۆبوونەوەیەکی بەناوبانگی ک ــۆم ــەڵ ــەی (ژـ کـــــاف)ی پــێــک هــێــنــا و لــەو کــۆبــوونــەوەیــەدا مــەســەلــەی دوایـی‌هــێــنــان بە تێکۆشانی کۆمەڵەی هێنایە گۆرێ و پێشنیاری ک ــرد لــە جــێــگــای ئ ــەو رێــکــخــراوەیــە لــەســەر ئەساسی رێزلێنان لە ئازادی‌یە دێموکراتیەکان و دابینکردنی مافی چارەنووس بۆ گەلی کورد بناغەی حیزبێک بە ناوی حیزبی دێموکراتی کوردستان دابڕێژن .دوای ساغ‌بوونەوە لەسەر پێویستیی بوونی ئەو ئاڵوگۆڕە تۆمارێکی چەند گەزی‌یان لە قوماش ئامادە کرد بۆ پشتیوانی لە دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان بە نێو خەڵک‌دا گێڕایان ئیمزای بکەن ،خەڵکێکی زۆر تۆمارەکەیان ئیمزا کرد». بە دوای ئ ــەوەدا گــۆڤــاری «کوردستان» ژمارە ،1الپەڕە )1324(11لەسەر دامەزرانی حــیــزبــی دێــمــوکــرات دەنـــووســـێ« :ل ــە دوای هــەوەڵــی مــانــگــی خـــەزەڵـــوەر(آبـــان)ی 1324 حیزبی دێموکراتی کوردستان لە مهاباد داندرا و بەیاننامەی خۆی باڵو کردەوە و لە رۆژی 1324/8/2هەوڵ کۆنگرەی خۆی کە تێکەڵ بوو لە سەران و نوێنەرانی کورد پێک هێنا». هــەر لە گــۆڤــاری کــوردســتــان‌دا ژمــارە ،1 الپــەڕە 5وتارێکی تێدایە بە قەڵەمی «ع.خ» کــە بــاســی دامـــەزرانـــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کوردستان دەکا« .تەشکیلی حیزبی موقەدەسی دێموکراسی و خودموختاری کوردستان بە هەموو ئەهالی رەشید و جانبازی کوردستان تەبریک عــەرز دەکــەم و بە دەلیلێکی هێزدار دەڵیم وەرن خائینان وەدەرنــێــن و لە نێویان بەرین و بزانین تەشکیالتی حیزبی بۆ کەسب و مەنفەعەت‌تەڵەبی نییە .بەڵکە یەک سازمانی میللی کە مەقسوود و مەرامی ئەو حیزبە تأمینی ئـــازادی و ئــابــڕو و قــودرەتــی میللی کــوردە. مەرام و ئارەزووی حیزبی دێموکرات نەجاتی کوردستان لە جەهل و نفاق و دوژمنایەتی خۆبەخۆیە». ... بــە دوای دامــەزرانــی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان ،گــۆڤــاری «کــوردســتــان» جێگای خۆی دا بە رۆژنامەی «کوردستان» کە هەم زمانحاڵی حیزبی دیموکرات بوو و هەم بڕیار و قەرارەکانی حکوومەتی کۆماری کوردستانی تێدا باڵو دەبوونەوە و تاکە‌سەرچاوەی رەسمی بــوو کــە توانیویەتی پــردی پــەیــوەنــدی نێوان خەڵک و بەڕێوەبەرانی کۆماری کوردستان بێ. لە رۆژنــامــەی «کوردستان»دا گەڵیک بابەت لەسەر پیویستیی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان و ئــەرک و وەزیــفــەی ئــەو حیزبە
نــووســراون کــە پیشاندەری ئــەو راستی‌یەن کە رێــبــەران و ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە ماوەیەکی کەمی زەمەنی‌دا چەندە کاریگەری‌یان لەسەر تووڕهەڵدانی فەرهەنگ و داب و نەریتی خــراپ هـه‌بــووه و ،بــۆ ئەو ناوچەیه‌ی کە حیزبی دێموکراتی کوردستانی تێدا لە دایک بوو ،سەرکەوتنێکی گەورە بوو.
،،
لـــــــــــــــە رۆژنـــــــــــامـــــــــــەی «ک ــوردس ــت ــان»دا گــەڵــیــک بــابــەت لــەســەر پــیــویــســتــیــی دامـــەزرانـــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان و ئــەرک و وەزیــفــەی ئــەو حیزبە نـــــووســـــراون کـ ــە پ ــی ــش ــان ــدەری ئــەو راســت ـی‌یــەن کــە رێــبــەران و ئــەنــدامــانــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان لــە مــاوەیــەکــی کەمی زەمــەن ـی‌دا چــەنــدە کاریگەر ی‌یان فەرهەنگ لەسەر تووڕهەڵدانی و داب و نەریتی خــراپ هه‌بوو ه و ،بۆ ئەو ناوچەیه‌ی کە حیزبی دێموکراتی کوردستانی تێدا لە دایک بوو ،سەرکەوتنێکی گەورە ب ــوو .کــار و تــێــکــۆشــانــی حیزبی دی ــم ــوک ــرات ــی کـــوردســـتـــان ،ئــەو ناوچەیه‌ی لە بواری پێگەیشتوویی سیاسی ،ئــابــووری و فەرهه‌نگی لە باقی ناوچەکانی دیکەی ئیران جیا دەکردەوە
،،
کار وتێکۆشانی حیزبی دیموکراتی کوردستان، ئەو ناوچەیه‌ی لە بواری پێگەیشتوویی سیاسی، ئــابــووری و فەرهه‌نگی لــە باقی ناوچەکانی دیکەی ئیران جیا دەکردەوە. لەو بارەوە «سەید محەممەدی حەمیدی» ســەرنــووســەری رۆژنــامــەی کوردستان لە ژ ،1لە بابەتی «ئامانجی ئێمە»دا دەنووسێ: شەهریوەری 1320هاتە پێش ،ئێمە لە زنجیری دیلی رزگاریمان بوو و دەستی بەستراومان کـــراوە ،چــاوی نوستوومان وەخــەبــەر هــات. کۆمەڵێک لە الوان و گەنجانی کوردستان کۆ بوونەوە ،دەستی برایەتی و یەکێتییان دا دەست یەک ،بێوچان سەعییان بە خەرج دا تا حیزبی دیموکراتی کوردستانیان بە وجوود هێنا و هەر بەرهەڵەست و خائینێک کە لە نێو کوردستان‌دا هەبوو لە نێویان هەڵگرت ،حێزبی دێموکرات لە مەودایەکی کەم‌دا توانی لکی خۆی لە تەواوی شارەکانی کوردستانی ئێراندا بکاتەوە ،ئێستا لە کــوردســتــان‌دا نێوی مەنگوڕ و مامەش و زەرزا و دێبوکری و ...هەر پیتێکی کە بۆنی جودایی لێ بێ ،ناکوترێ هەموو بە یەکدەنگ دەڵێن ئیمە کوردین و کوردمان دەوێ ،ئیمرۆ سەرکزیمان بە سەربڵیندی و هەژاریمان بە دەوڵەمەندی و دووبەرەکیمان بە یەکگرتوویی گۆریوەتەوە .هاونیشتمانان بە چاوێک تماشا دەکەین و هەموومان بۆ میلەت کار دەکەین و بە زمانی شیرینی کوردی دەخوێنین». ... پێشەوا قازی محەممەد لە وتــاری رۆژی راگەیاندنی کۆماردا کە لە ژ ،10ل ،4رۆژنامەی «کــوردســتــان»دا بــاو بــۆتــەوە ســەبــارەت بە هەلومەرجی ئەوکات و پێویستیی دامەزرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان بەو شێوەیە بۆ ئامادەبوانی کۆبوونەوەکە دەدوێ: « ...لــە شــەهــریــوەری 1320دا فریشتەی ئـــازادی دەســتــگــای دیــکــتــاتــۆری و فاشیستی رەزاخانی تێک‌شکاند کورد سەری لەو هەموو فــشــار و ئەزیتە کەمێک ف ــارغ ب ــوو ،فــەوری ئیحساسی کــرد چــۆن دەب ــێ لــەو فورسەتە ئیستفادە بکا؟ پیاوانیکی بە بیر و هــۆش و بە شەرەف کە زۆر لەمیژ بوو خوێناوی دڵی خۆیان دەخـ ــواردەوە بۆ زەلیلی ئــەو میللەتە
دووکەڵ لە ده‌رونیان دەهاتە دەرێ ،زۆر زوو تەشخیسیان دا کە وەختی کار و فورسەتە، دەبێ بهرە وەرگیرێ و ئەوە ئەو رۆژەیــە کە پشتاو‌پشتمان چــاوەڕوانــی بــوون .یەکجار بە خێرایی و بێوچان و بێ راوەستان دستیان بە کار کرد و حیزبی دێموکراتی کوردستانیان تەشکیل دا و بە دەست‌وبرد خەریکی کاروباری میللی بــوون و بە چاوێکی ورد و بەدیقەت ئیحتیاج و پێداویستیی کوردیان تەشخیش دا و بەدی کرد ... .نێوی عەشیرەت و تایەفە و هەرچی ئەسبابی نفاق و پرش‌وباڵوی بوو فڕێ درا و عمومەن لە ژێر ناوی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌دا کۆبوونەوە ،یەک‌دڵ و یەک‌زمان تێکرا بەرەو ئامانجی ئازادی کەوتنە رێ». ... یەکێکی دیــکــە لــەو بــابــەتــانــەی کــە لە رۆژنامەی «کوردستان»دا سەبارەت بە حیزبی دێموکرات و کار و کردوەکانی نووسراوە بە قەڵەمی «احمد الهی»یە ،نووسەر لە سەرەتا‌دا هەڵسەنگاندن بۆ نێوخۆی تەشکیالتی حیزب و شێوەی پەیوەندی تاکەکان لەگەڵ یەکتر و تــاک لەگەڵ حیزب ده‌کــا و بە زمانێکی زۆر ســادە دەڵــێ« :حیزبی دێموکراتی کوردستان لەگەڵ ئەحزابی دیکە بەراورد ناکرێ ئەندامانی نێوەندی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان لە نــێــو تــــەواوی مەنتیقەی کــوردســتــانــی ئــازاد هەڵبژێردراون و بە نێوی کومیتەی مەرکەزی یان هەیئەتی حیزب نێو دەبردرێن ... .لە نێو کومیتەی مــەرکــەزی‌دا هەرکەس دارای یەک رای‌یە و هیچ نوعە پارتی‌بازی بەکار نایە .لەو ماوەکەمە‌دا حیزبی دێموکراتی کوردستان بە پیرۆزێکی زۆر گەورە گەیشتووە کە وێنەیەک و عــەرز دەکـ ــەم ».نــاوبــراو دەسکەوتەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە چەند خاڵ‌دا دەستنیشان دەکــا « :وەک دروســت بوونی یەکێتی نەتەوەیی و نەمانی نیفاق ودووبەرەکی، خــوێــنــدن بــە زمــانــی کــــوردی و کــردنــەوەی دەرگــــای قــوتــابــخــانــەکــانــەکــان ،دامــەزرانــدنــی چاپخانەی کــوردســتــان ،دابینکردنی نــەزم و ئەمنیەتی گشتی ،هەڵکردنی ئااڵی کوردستان و دەست‌نیشان‌کردن و دانانی قازی محەممەد وەک پێشەوای حیزبی دێموکراتی کوردستان». نووسه‌ر لە کۆتایی وتــارەکــەی‌دا دەنووسێ: «ئەو چەند نموونەیە ئەسبات دەکا کە حیزبی دیموکراتی کوردستان بە ئیمان و باوەرێکی قائیم بە گیان و بە ماڵ بۆ پێشکەوتنی میللەتی خۆی تێ دەکۆشێ »...دڵشاد رەسووڵی یەکی دیــکــە لــەو نــووســەرانــەیــە کــە لــە رۆژنــامــەی کوردستان‌دا لەسەر بابەتی جۆراوجۆر وتاری نوسیووە و سەبارەت بە حیزبی دێموکراتی کوردستانیش لە دوو ژمــارە‌دا لە ژێــر ناوی «حیزبی دێموکراتی کوردستان» بەو شێوەیە باس لە حیزبی دێموکرات دەکا: «حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان هەمان حیزبە کە پارێزگاری واڵتە ،هەمان دێموکراتە کــە ســـەرچـــاوەی خــۆشــبــەخــتــی و نیشانەی ئینسانیەتە». ... ناو براو لە وتارێکی دیکەدا لە ژێر ناوی «خدماتی حیزبی دێــمــوکــرات» کە لە ژمــارە 92ی کوردستان‌دا باڵو بۆتەوە دەنووسێ: « ...حــیــزبــی دێــمــوکــرات کــوردســتــان بۆ پەرەپێدانی مەرامی دێموکراسی کۆششیکی فراوانی کرد و لە رێگای باڵو کردنی ئەو مەرامە موقەدەسە و ئاشنا کردنی میللەتی کــورد بە ئــازادی ،فەخرێکی گــەورەی وەدەســت خست. کوردی لە تەنگ‌وچەڵەمە و زیندان و دیلی هێنا دەر ،کــوردی بە کــوردی خوێندن و نووسین ئاشنا کرد و دووبەرەکی و نیفاقی لە نێو واڵت‌دا نەهێشت ...حیزبی دێموکرات کوردستان فکری کــردەوە بۆ زیندوو کردنەوەەی واڵت ئەوەی رێــگــای ح ــەق و ع ــەداڵ ــەت ب ــوو گــرتــیــە پێش و ئــەوەی بــۆ مەساڵحی نیشتمان چــاک بوو گرتیەبەر ،ئــەوەی گوتیشی بە کــردار بردیە سەر و میللەتی لە ژێر باری دیلی هێنا دەر». ... لە کۆتایی‌دا پێویستە ئەوە بڵێم کە دوای تێپەر بوونی ٧١سال بە سەر دامەزرانی حیزبی دیــمــوکــراتــی کــوردســتــان ،ئەوحیزبە بەهۆی ئەوەی که به رێبازه‌که‌ی وفادار بووە و کۆسپ و گیروگرفته‌کان لەمپەر نەبوون لەسەر رێگای خەباتی تیکۆشەرانی ئەو حیزبە و ،لە خەبات بۆ وەدەســت هینانی مافەکانی گەلی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان بــه‌رده‌وام بــووه ،هەر بۆیە ئیستاش خۆشەویستیی کۆمەاڵنی خەلکی کوردستانە.
ل ه نه‌بوونی سیستم‌دا! تا راده‌یــه‌ک کۆده‌نگی هه‌ی ه ک ه کۆماری ئیسالمی سیستمێکی بــاو(ی نێونه‌ته‌وه‌یی) نییه؛ کۆمه‌ڵێک تایبه‌تمه‌ندی ئـه‌و سیستم ه لــ ه ســیــســتــمـه‌کــانــی بـــاو لــ ه جــیــهــان‌دا جیا ده‌کاته‌وه .ل ه سه‌ر ئه‌م بڕوایه‌شم ک ه کۆماری ئیسالمی مۆدێلێکی حکوومهتداریی ه ک ه تا راده‌یــه‌ک خۆماڵی کــراو ه و ئـه‌و مۆدێل ه ل ه حەسەن شێخانی حکوومه‌تداری پشت ب ه ئه‌ندیشه‌یه‌کی سیاسیی که‌ڵه‌که‌بووی شیعه ده‌به‌ستێ ک ه بنج و بناوانی بۆ سه‌فه‌ویه‌کان ده‌گه‌رێته‌و ه و له‌و کاته‌و ه ب ه ره‌وتێکی گۆڕانکاری‌دا تێپه‌ڕیو ه و تا دواجار ل ه سیستمی ویالیه‌تی فه‌قیه‌دا فۆڕمی گرتووه .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش‌دا ئه‌م سیستم ه نه‌یتوانیو ه وه‌ک ئۆلگوویه‌کی سه‌رکه‌وتووی حکوومه‌تداری ده‌رکه‌وێ و خۆی بسه‌لمێنێ. راست ه کۆماری ئیسالمی ب ه پشت‌به‌ستن به‌و سیستم ه توانیویه‌تی ده‌وام بێنێ و ل ه هه‌ندێک بواریش‌دا پراکسیسی تایبه‌ت بۆ خۆی خوڵقاندووه ،به‌اڵم ب ه سه‌رنجدان ب ه کارکرد و کارنامه‌ی نزیک ب ه 38ساڵی ته‌مه‌نی ،ب ه لێبڕاوی ده‌توانین بڵێین ک ه ئه‌م سیستم ه خاوه‌نی درزی گه‌ور ه و نه‌بوونی یه‌کانگیریی پێویست ه و هه‌ر ئه‌مه‌ش وایکردوو ه ک ه نه‌توانێ ل ه پراکتیک‌دا سه‌رکه‌وتوو بێ و وه‌ک خۆیان ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر ب ه تایبه‌ت ل ه بواری ئابووری‌دا نه‌توانن ئۆلگوویه‌کی سه‌رکه‌وتوو بێنن ه ئارا ئه‌و ه تووشی شکست ده‌بن .شکستێک ک ه پێش هه‌موو شتێک ،شکستی گوتار و ئه‌و مۆدێله‌ی ه ک ه بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌که‌ن. له‌وانه‌ی ه سه‌ردێڕی ئه‌م وتار ه جێی سه‌رسووڕمان بێ و بگوترێ ک ه ئه‌و ه نی ه خۆمیش ده‌ڵێم «سیستمی کۆماری ئیسالمی» ،جا ئه‌گه‌ر ئه‌و سیستم ه «نامتعارف»یش بێ! مه‌به‌ست له‌م سه‌ردێڕ ه ئه‌وه‌ی ه ک ه ل ه دنیادا و ل ه سیستم‌گه‌لی سه‌رکه‌وتوو‌دا به‌شه‌کانی سیستم ل ه سه‌ر هێڵه گشتی‌یه‌کانی حکوومه‌تداری و چوارچێو ه سه‌ره‌کی‌یه‌کانی هه‌نگاونانی حکوومه‌ت کۆده‌نگی‌یان هه‌ی ه و کارکردی هه‌رکامیان به‌شه‌که‌ی‌تر ته‌واو ده‌کا و تایبه‌تمه‌ندیی یه‌کتر به‌هێز کردن و ته‌واوکه‌ری یه‌کتریان هه‌یه .لێره‌دای ه ک ه ده‌سته‌واژه‌ی «هه‌یئه‌تی ده‌سه‌اڵتدار» واتا په‌یدا ده‌کــا .هه‌یئه‌تێکی چه‌ند هـه‌زار که‌سی ک ه ئیجماعی فه‌لسه‌فی‌یان هه‌ی ه و ل ه سه‌ر پره‌نسیپ ه گشتی‌یه‌کانی په‌ره‌سه‌ندنی واڵت کۆک و یه‌کانگیرن .به‌م شیکاری و پێناسه‌یه‌و ه ئایا کۆماری ئیسالمی سیستمێکی له‌و چه‌شنه‌یه؟ ب ه شیکردنه‌و ه و ب ه پشت‌به‌ستن ب ه هه‌ندێک داتا و فاکت، ده‌رده‌کـه‌وێ ک ه کۆماری ئیسالمی له‌و پێناسه‌یه(سیستم ب ه مانای ئیجماعی هه‌یئه‌تی ده‌سه‌اڵتدار ل ه سه‌ر پره‌نسیپ ه گشتی‌یه‌کانی په‌ره‌سه‌ندنی واڵت و تایبه‌تمه‌ندیی یه‌کتر ته‌واو‌کردنی به‌ش ه جیاجیاکان) مه‌ودایه‌کی واتادری هه‌یه. له‌به‌ر ئه‌وه‌شه کارناسانێکی ئێرانی ده‌ڵێن «تا هه‌نووک ه نه‌مانتوانیو ه سیستم دروست بکه‌ین و ئه‌مه‌ی ه رازی په‌ره‌نه‌سه‌ندوویی ئێران». کۆماری ئیسالمی ل ه هه‌ناوی خۆیدا هه‌ڵگری پێک‌ناکۆکی و دژبه‌یه‌کی‌یه. ئه‌مه‌ش سه‌رچاوه‌که‌ی ل ه یاسای بنه‌ڕه‌تیی رێژیم‌دا شاراوه‌ی ه و ل ه بواری جیاجیا‌دا خۆی ده‌رده‌خا .به‌ش ه حاکمیه‌تی‌یه‌کان و شێوه‌‌هه‌ڵبژێردراوه‌کان ل ه ناکۆکی دان و یه‌کتر ده‌سوون .ب ه تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ئۆرگان ه شێوه‌‌هه‌ڵبژێردراوه‌کان له‌گه‌ڵ ناوکی سه‌ختی سیستم ،ب ه ته‌واوی کۆک نه‌بن ئه‌و ه له‌گه‌ڵ کۆسپ و قه‌یرانگه‌لی زۆر به‌ره‌وڕوو ده‌بن ب ه چه‌شنێک ک ه ناتوانن ئه‌و به‌رنامانه‌ی ک ه ل ه کاتی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن‌دا به‌ڵێنی‌یه‌که‌یان ب ه خه‌ڵک داوه ،جێ‌به‌جێی بکه‌ن. ئه‌زموونی ده‌وڵه‌ته‌کانی محه‌ممه‌دی خاته‌می و حه‌سه‌ن روحانی سه‌لـینه‌ری ئه‌م ئیدیعایه‌یه .هه‌نووک ه به‌شگه‌لی به‌هێزی نێو سیستم کار ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی حه‌سه‌ن روحانی سه‌رکه‌وتوو نه‌بێ. ساڵی داهاتوو ل ه مانگی بانه‌مه‌ڕدا خولی دوازده‌یـه‌مــی هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رکۆماری ل ه ئێران به‌ڕیو ه ده‌چــێ .ب ه سه‌رنجدان به‌و پرسه ،به‌شگه‌لی به‌هێزی نێو سیستم ل ه هه‌ر رێگه‌یه‌ک یاسایی و زۆرتــر نایاسایی ،که‌ڵک وه‌رده‌گرن ک ه روحانی بکه‌ن ه سه‌رکۆمارێکی یه‌ک‌خولی .ئه‌م به‌شان ه هه‌موو هه‌وڵی خۆیان خستۆته‌گه‌ڕ ک ه پێگه‌ی جڤاکی ده‌وڵه‌ت ناهومێد بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ب ه ئامانجه‌که‌یان ک ه هێنانه‌خواری روحانی‌ی ه ل ه سه‌ر ته‌ختی سه‌رکۆماریی، بگه‌ن. دوای رێککه‌وتنی ناوکی ،ئێران بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ سه‌رمایه‌گوزاری ده‌ره‌کی بۆ ئێران راکێشێ بێجگ ه ل ه کۆمه‌ڵێک ده‌ستکاری پێکهاته‌یی و شه‌فاف‌سازی، پێویستی ب ه ژینگه‌یه‌کی ئــارام هه‌ی ه بۆ ئ ـه‌وه‌ی سه‌رمایه‌گوزاری ده‌ره‌کــی هه‌ست ب ه سه‌قامگیری‌یه‌ک ل ه ئێراندا بکا و بۆ سه‌رمایه‌گوزاری ل ه ئێراندا بڕیار بدا .به‌اڵم ئه‌و به‌ش ه ده‌سرۆیشتووانه‌ی نێو سیستم هه‌موو هه‌وڵی خۆیان بۆ نائه‌من کردن(پیشاندان)ی فه‌زای ئێران ده‌ده‌ن که هه‌م به‌ڵێنی‌یه‌که‌ی روحانی نه‌یه‌ت ه دی و هه‌م ئه‌نگه‌ل‌ئاسا ل ه که‌یکی ده‌سه‌اڵت و ئابووریی ئێران زیاتر به‌هره‌مه‌ند بن .پرسی گرێبه‌ست ه نه‌وتی‌یه‌کانی ناسراو ب ه ئای پی سی، ره‌هه‌ندێکی له‌م چه‌شنه‌شی هه‌یه .خویای ه ک ه هه‌مووی ئه‌م کێشمه‌کێشان ه ره‌هه‌ندێکی کولتووریشی هه‌ی ه و بۆ په‌ره‌نه‌سندوویی یان باشتر ه بڵێم بۆ دواکه‌وتوویی فه‌رهه‌نگی سیاسیی باڵه‌کانی نێو سیستمیش ده‌گه‌ڕێته‌و ه ک ه له‌گه‌ڵ کولتووری گفتوگۆ مه‌ودایان هه‌یه .ئه‌وه‌ی ئێم ه ل ه فه‌زای سیاسی و راگه‌یاندنی ئێراندا ده‌یبینین زیاتر شانتاژ و پاشقول ل ه یه‌کتر گرتن و شه‌ڕی ره‌وانی‌ی ه تا کێبه‌رکێ‌یه‌کی ساغڵه‌می سیاسی. له‌وان ه واوه‌تر ئه‌گه‌ر بواری ئابووری ل ه به‌رچاو بگرین تێڕوانینی سیاسی و جناحی له‌م بــوارهدا بێداد ده‌کــا و ناهه‌ماهه‌نگی و رواڵ هت‌بینی و دیدی ناکارناسان ه زۆر به‌رچاو ده‌که‌وێ .ئه‌وه‌نده‌ی پێوه‌ندی ب ه بواری ئابووری‌یه‌و ه هه‌ی ه ئابووریی ئێران قوربانی سیاسه‌ت ه و بێجگ ه له‌وه‌ش ئه‌و به‌شه‌ی ک ه پێی ده‌ڵێن ئابووری ناڕه‌سمی ،رۆڵی تێکده‌رانه‌ی ئابووریی ره‌سمی و یاسایی هه‌یه .ل ه ئابووری‌دا به‌شی تاریک ک ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی یاسا گه‌ش ه ده‌کا له‌گه‌ڵ ئامانجی په‌ره‌سه‌ندنی ئابووریی ئێران ناکۆکه. زۆر بوار و به‌شی کۆماری ئیسالمی خاوه‌نی پێک‌ناکۆکی و نایه‌کگرتووین و ئه‌مه‌ش وایکردوو ه تاهه‌نووکه‌ش په‌ره‌سه‌ندن و په‌ره‌سه‌ندوویی ل ه ئاستی خه‌ون‌دا بمێنێته‌و ه و نه‌بێت ه واقیع .کۆماری ئیسالمی سیستمێک نیی ه ک ه هه‌موو به‌شه‌کانی یه‌کتر ته‌واو بکه‌ن و تایه‌تمه‌ندیی «هم‌افزایی»یان بۆ یه‌کتر هه‌بێ؛ به‌ڵکوو وه‌ک ئاماژه‌ی پێ‌کرا یه‌کتر ده‌ســوون و یه‌کتر «خنثی» ده‌که‌نه‌وه. ئه‌مه‌ش واتای نه‌بوونی سیستم یان سیستمێکی ته‌ندروست و کارایه.
31ی گەالوێژی 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
7
سیاسی
ژماره686 :
رۆژنامەی
نا ـ شارۆمەندی
سۆران عەلیپوور شــارۆمــەنــدیــی فــۆرمــی نــوێ و مۆدێرنی رێکخستنی پەیوەندیی نێوان دەسەاڵت و تاکە، پۆستێکی یاسایی و سیاسی‌یە وەک ئەندامێتی لە دەوڵەتێک‌دا .بە واتایەکی دیکە شارۆمەندیی هەموو ئەو ئەرک و مافانە لە خۆدەگرێ کە لە بەستێنێکی سیاسی و کۆمەالیەتیی دیاریکراودا لە رێگەی یاسا ،پێناسە و فۆرمولە دەکرێن. مــۆدێــلــی ب ــاو و ب ــەرچ ــاوی ئ ــەو شــێــوازە لە پەیوەندی نێوان تاک و دەسەاڵت لە سیستمی دەوڵەت_نەتەوەدا خۆی دەبینێتەوە ،بێجگە لەو رەهەندە یاسایی و سیاسی‌یەی کە ئەو چەمکە هەیەتی ،وەک جۆرێک لە پێگە یان پرێستیژ تەماشا دەکــرێ و کەڵکی لـێ‌وەردەگــیــرێ ،کە رەوایەتی بە ئەندامێتی تاکێک لە نێو گروپێکی گەورەتردا دەدا و دەیکاتە خاوەن ناسنامەیەکی دیاریکراو.
،،
ئــــەگــــەر لــــە الیــــەکــــەوە شارۆمەندی دەرفەتێکە بۆ گەیشتن بە مافەکان و ئەنجامدانی ئەرکەکان لــە چــوارچــێــوەی یــاســادا ،ئــەوە لە الیەکی دیکەشەوە نا ـ شارۆمەندی ئــامــرازێــکــی کــاریــگــەرە بــە دەســت دەسەاڵتەوە بۆ خستنە ژێر پرسیار، ســنــووردارکــردن و پیشێل کردنی مافی تاکەکەن بە بیانووی جیاوازی وەک رەنــگــی پێست ،نــەتــەوە یان ئایین...
،،
ب ــەو پــێــیــە کــە تــێــروانــیــنــی دەوڵـــەتـــان بۆ ش ــارۆم ــەن ــدی و چــۆنــیــەتــیــی هــەڵ ـس‌وکــەوت کردنیان لە ئاست ئەو چەمکەدا جیاوازە ،لە پراکتیک‌دا مۆدێلی جیاواز لە شارۆمەندی هەیە. ئەگەر لە الیەکەوە شارۆمەندی دەرفەتێکە بۆ گەیشتن بە مافەکان و ئەنجامدانی ئەرکەکان لە چوارچێوەی یاسادا ،ئەوە لە الیەکی دیکەشەوە نــا ـ شــارۆمــەنــدی ئــامــرازێــکــی کــاریــگــەرە بە دەســت دەســەاڵتــەوە بۆ خستنە ژێــر پرسیار، سنووردارکردن و پیشێل کردنی مافی تاکەکەن بــە بــیــانــووی جــیــاوازی وەک رەنــگــی پێست، نــەتــەوە یــان ئــایــیــن ...لــە واڵتــانــی تۆتالیتاردا شــارۆمــەنــدی لــە مــافــە شــارســتــانــی ،سیاسی، ئابووری و کۆمەاڵیەتی‌یەکان دادەبــڕێ و لە هێندێک ئەرک و مافی رواڵەتی و بێ‌نێوەرۆک یــان هێندیک رۆتین و کــاغــەزکــاری بـێ‌واتــادا کــورت دەکــرێــتــەوە ،ئــەو دیــوارانــەی لە نێوان تــاک و دەســــەاڵت‌دا دروســـت دەکــرێــن ،زۆر زیــاتــرن لــەو پــردانــەی کــە پــەیــوەنــدی نێوان ئەو دووانــە رێک دەخــا .حاڵەتێکی ئاڵۆزتر و ترسناک ئەوەیە کە لە نێو واڵتێکی تۆتالیتێر‌دا خـــــودی چــەمــکــی شـ ــارۆمـ ــەنـ ــدی دەکــرێــتــە بەربەستێک لە ب ــەردەم گروپێکی ئیتنی یان خاوەن ناسنامەیەکی جیاواز بۆ گەیشتن بەو مافە سەرەتاییانەی هەر شارۆمەندێک دەبێ هەیبێ .ئەنجامێکی هــەرە ئاسایی ئــەو دۆخە هــەاڵواردن و لێک‌دابڕانی پێکهاتەی سیاسی‌یە کە دەبێتە هۆی دروستبوونی شارۆمەندی پلە دوو یان دەرکەوتنی دیاردەیەک بە ناوی ناـ شارۆمەندی .مەبەست لە نا ـ شارۆمەندی لەو وتــارەدا ئەو کەسەیە کە دەکەوێتە نێوان شوێن و ستراکتۆرەوە ،بە پێی جەبرێک دەبێ لە شوێنێک لە دایک بێ و ئەو خەسڵەتە زمانی و ئیتنیکیانە بگوازێتەوە کە لە باوانەوە بۆی بــەجــێ دەمــێــنــێ ،هــەر ئـــەوەش دەبــێــتــە رێگر لەوەی‌کە بێتە نێو ستراکتۆرێکی دیاریکراوە کە لەگەڵ جیاوازبوونەکەی‌دا کێشەی بنەڕەتیی هەیە ،ئەو لە الیەکەوە ناتوانێ دەسبەرداری خــەســڵــەتــە خــودی‌یــەکــانــی بــێ و لــە الیــەکــی دیکەشەوە هەر ئەو خەسڵەتانە دەبنە سنووری دوورخستنەوەی لە پێکهاتەی سیاسی؛ دیارە ئــەوە بەو مانایە نیە کە ناتوانێ رۆڵ بگێڕی یان لە مەیدانە جیاوازەکان‌دا خۆی ببینێتەوە
یا کەسێکی پاسیڤ بێ ،بەاڵم دەرفەتی رێبەر ی کردن یان بڕیاردان لە سەر چارەنووسی خۆی پێ نادرێ .کەسێک لە نێوان سیستم و زگماک‌دا، نــە دەتــوانــێ خەسڵەتە زگماکیەکانی خۆی ئەزموون بکا وەک زمان و دابونەریت و هتد، نە دەتوانێ بێتە نێو سیستم و لە ئیدارەکردنی ژیانی کــۆمــەڵ‌دا رۆڵ ببینێ .بە دەربڕینێکی دیکە ناشارۆمەند کەسێکە لە نێوان دووری و نزیکی‌دا .بە روانگەیەک نزیکە ،چونکە لێرەیە و دەبــیــنــرێ ،لــە کــاتــێـک‌دا مــەودایــەکــی زۆری لەگەڵ نەهاد و دامــەزراوەکــان‌دا هەیە و بەو جــۆرەی کە دەبــێ شارۆمەندێک ببینرێ ئەو هەستی پێ‌ناکرێ .شارۆمەندی بێگانە یان نا ـ شارۆمەندی زیاتر لە شارۆمەندیکی ئاسایی رووبەرووی خەسار دەبێتەوە و ئەو دیوارەی کــە لــە دەوری ــەت ــی ،زۆر کــورتــتــرە لــەوەی‌کــە بــەرامــبــەر بــە مەترسی و ســەرەڕۆی‌یــەکــانــی دەســەاڵت یان فاشیزمی کلتووری بیپارێزێ. ئ ــەو ئــاکــتــۆرە الوازە بــە ئــاســانــی لــە گەمە سیاسی‌یەکان‌دا بەکار دەهێنرێ ،بۆ ئــەوەی دیدی خەڵکی ئاسایی لە سەر کێشەکانی رۆژانە دوور بخرێتەوە ،نا ـ شارۆمەند وەک مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی دەخرێتە روو ،یان بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆن و جیابیران چاوترسێن بکرێن ،هیچ کەس لە ناشارۆمەند شیاوتر نیە تا بکرێتە قوربانی. تایبەتمەندیەکی دیکەی نا ـ شارۆمەندی ئەوەیە کە وەک تاکێکی سەربەخۆی بڕیاردەر، خــاوەن ناسنامە و جیاواز تەماشا ناکرێ و هەمیشە وەک گــرووپ و لە پێوەندی لەگەڵ تایبەتمەندی‌یە گشتی‌یەکان‌دا پێناسە دەکرێ، تاکێکی ک ــورد لــە ئــێــران‌دا بــە دەگــمــەن وایــە کە وەک خــۆی یــان وەک تاکێکی سەربەخۆ ببینرێ ،زیاتر لەگەڵ گروپە ئیتنی و خەسڵەتە گــشــتـی‌یــەکــانـی‌دا لــێــک گ ــرێ دەدرێـــتـــەوە ،لە روانگەی گوتاری زاڵەوە ئەگەر شارۆمەندێکی بێگانە تاوانێک ئەنجام بدا و بە رێکەوت ئەو کــەســەش ک ــورد بــێ ،ئــەو رووداوە گشتگیر دەک ــرێ و هــەمــوو کــوردەکــانــی پــێ دەخرێنە ژێر یەک چەتر ،بەو دەربرینە کە ئەوە هەموو کوردەکانن کە تایبەتمەندی تاوانکاری‌یان هەیە، نــەک ئــەو کەسە بە شێوەیەکی سەربەخۆ و دیاریکراو.
،،
مەبەست لە نا ـ شارۆمەندی لەو وتارەدا ئەو کەسەیە کە دەکەوێتە نــێــوان شوێن و ســتــراکــتــۆرەوە ،بە پێی جەبرێک دەبــێ لە شوێنێک لە دایــک بێ و ئەو خەسڵەتە زمانی و ئیتنیکیانە بگوازێتەوە کە لە باوانەوە بــۆی بــەجــێ دەمــێــنــێ ،هــەر ئــەوەش دەبــێــتــە رێــگــر ل ــەوەی‌ک ــە بێتە نێو ستراکتۆرێکی دیاریکراوە کە لەگەڵ جیاوازبوونەکەی‌دا کێشەی بنەڕەتیی هــەیــە ،ئ ــەو لــە الی ــەک ــەوە نــاتــوانــێ دەسبەرداری خەسڵەتە خودی‌یەکانی بــێ و لــە الیــەکــی دیــکــەشــەوە هــەر ئ ــەو خــەســڵــەتــانــە دەبــنــە ســنــووری دوورخـــســـتـــنـــەوەی ل ــە پــێــکــهــاتــەی سیاسی
،،
ئۆبژێکت ب ــوون خەسڵەتێکی دیــکــەی نا ـ شــارۆمــەنــدە ،وەک ژمــارەیــەکــی بێ روح لە هەڵبژاردن و گەمە سیاسی‌یەکان‌دا ئامرازئاسا کەڵکی لێ وەردەگــیــرێ ،لە دام‌و‌دەزگــاکــان‌دا وەک فەرمانبەرێکی بێ‌هەڵوێست یان رۆبۆتێکی بێ‌پرسیار شوێنی پێ دەدرێ ،هەر هێندە کە بیهەوێ رۆلــی بــڕیــاردەر بگرێتە دەســت یان گومان و پرسیار دروســت بکا ،ئــەوا پۆست و تەنانەت ژیانیشی دەکەوێتە مەترسی‌یەوە. ئۆبژێکت‌بوونی نــاشــارۆمــەنــد ،بــەو مانایەیە کــە لــە نــاـ شــوێ ـن‌دا دەمێنێتەوە و دەکەوێتە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی و ئابووری‌یەوە، هەڵبەت ناکرێ پێمان وابێ کە ئەو پەیوەندی‌یە بە تەنیا پەیوەندی‌یەکی فیزیکی و جەستەییە، ئەو پەیوەندی‌یە لە الیەن رایەڵکەیەکی ئاڵۆزی ئیدۆلۆژی بە شێوەیەکی سیستماتیک درێژە دەدرێ و بەڕێوە دەبــردرێ .لەو پەیوەندی‌یە
ئاڵۆزەدا دەسەاڵت و شارۆمەندە ئاساییەکان کە بەشێوەیەک هاوڕەنگیەکیان لەگەڵ دەسەاڵت‌دا هەیە رۆڵی نێوەند دەگێرن و رۆڵی پەراوێزیش دەدرێ بە ناشارۆمەند ،ئەو پەراوێز کردنە لە ئاستی گوتار‌دا تیۆریزە دەکرێ و لە مەیدانە جۆراوجۆرەکان‌دا پراکتیزە دەکرێ .بۆ نموونە شـ ــارە ک ــوردی‌ی ــەک ــان لــە رووی ئــابــووری و فــەرهــەنــگـی‌یــەوە دەخــرێــنــە پــەراوێــزە و لە سیاسەتیش‌دا ناتوانن رۆڵ بگێڕن. ئــەگــەر ئــێــران وەک واڵتــیــکــی تۆتالیتێر و کــوردەکــان وەک نــمــوونــەیــەک بهێنینەوە، لەوانەیە دیدێکی روونترمان بۆ ئەو دۆخە پڕ لە پارادۆکسە هەبێ ،کــوردەکــان لەو واڵتــەدا دەتــوانــن ببنە خــاوەن ناسنامە و پاسپۆرت، لــە هــەڵــبــژاردن و پــرۆســەی ســیــاسـی‌دا وەک ئۆبجێکت بــەشــداری بــکــەن ،هێندێک لــە مافە کلتوری‌یەکانیشیان پــراکــتــیــزە بــکــەن ،بــەاڵم هەموو ئەوانە ناتوانن رووی ئەو هەاڵواردنە بــشــارنــەوە کــە بــە شێوەیەکی هــۆشــیــارانــە و بەرنامە‌بۆ‌داڕێژراو هەم لە ئاستی دامەزراوەیی و هــەم لە ئاستی کــلــتــووری‌دا بــەڕێــوەدەچــێ. دەسەاڵت روانگەیەکی ئەمنیەتی و پۆلیسی بۆ کوردستان هەیە و ئەو دۆخــەش دەرفــەت بە ئاکتۆرە نافەرمی و تەنانەت فەرهەنگیەکانی دیکەش دەدا کە بە سەر دیــواری کورتی ناـ شــارۆمــەنــدیــی کـــــوردان‌دا بــاز ب ــدەن و مافە سەرەتاییەکانیان سنووردار یا پێشێل بکەن. ئــەگــەر بــاســەکــە لــە نموونەیەکی زەق و بــەرچــاودا کــورت بــکــەیــنــەوە ،ئــەوا کۆڵبەری ئ ــاوێ ــن ــەی بــااڵنــوێــنــی نـ ــاـ ش ــارۆم ــەن ــدی‌ی ــە، کۆڵبەری لە کوردستان‌دا بە تەنیا دەرکەوتەی کۆنتێکستێکی ئابووری نیە ،بەڵکو دەرەنجامی ئەو دۆخەیە کە کورد تێیدا دەبێتە نا ـ شارۆمەند و دەکەوێتە ناـ شوێنەوە ،ئەنجامی پرۆسەیەکی دوورودرێــــژی دیسکریمینەیشن و بێ‌بەری کــردنــە ،کاتێک نــا ـ شــارۆمــەنــدی جــۆرێــک لە ئەزموون کردنی بەرزەخە و مانەوەیە لە نێوان سیستم و خ ــود‌دا ،لــە بــەرامــبــەردا کۆڵبەریی گواستنەوەی کااڵیە لە نێوان دوو شوێنگە‌دا کە کۆڵبەر سەرەرای هەبوونی پەیوەندی‌یەکی روحی بەو خاکەوە ،سەر بە هیچ کامیان نیە، بەشدار‌بوونە لە بازاڕێک‌دا کە ئەو تەنیا هەقی ئۆبجێکت بوونەکەی دەخاتە گیرفانی و قازانجی گــەورە وەبــەر ئاکتۆرە بەهێزەکانی ئابووری دەکـــەوێ ،بــۆ کوردێکیش هاتنە نێو بازنەی پــرۆســەی ئــابــووری نێوخۆ کارێکی ئەستەم دەبێ و بەناچاری رێگەیەک تاقی دەکاتەوە کە ســەرەڕای مەترسی‌یەکان لە فۆرمێکی دیکەدا نــا ـ شــارۆمــەنــد بــوونــی خــۆی درێ ــژە پــێــدەدا، لــێــرەدا دیــوارەکــانــی دەوری نــا ـ شارۆمەند هێندەی دیکەش کورت دەبنەوە و ئەوجار نەک هەر مافەکانی زەوت دەکرێن بەڵکو گیانیشی دەکەوێتە مەترسیەوە .کۆڵبەری کە دیوێکی دیکەی ترسناکی نا ـ شارۆمەندیه لە نێو نەهاد و دامـ ــەزراوەکـ ــان‌دا هــەوڵــی چــارەســەری بۆ نادرێ ،کۆڵبەریش دەرفەتی ئەوەی پێ‌نادرێ کە بگەڕێتەوە یان بیگەڕێننەوە بۆ ئەو پرۆسە بەناو دادوەریــەی لە ئێراندا هەیە ،بێ‌سپەری کۆڵبەر لە ئاست هێژموونی بێڕەحمی سیستم‌دا وادەکا کە سەربازێکی ئاسایی سەر سنوور لە یەک کاتدا تاوانبار بوونی کۆڵبەر دەستنیشان بکا ،سزاکەی بۆ دیاری بکا و جێبەجێشی بکا. ئەو نموونەیە کورتکراوەی ئەو کەشە ئەمنیەتی و پۆلیسیەیە کە بە سەر هەموو کوردستان‌دا زاڵە ،تا باری نائاسایی و پۆلیسی لە کوردستان بەردەوام بێ ،دیوارەکانی دەوری نا ـ شارۆمەند کورتتر و لەرزۆکتر دەبن ،بە پێچەوانەشەوە تا نا ـ شارۆمەندیی مۆدێلی دڵخوازی دەسەاڵت بێ بۆ پێناس کردنی گروپێکی ئیتنیکی ،ئەوا رەوایەتیی بە درێژکردنەوەی باری نائاسایی و میلیتاریزەکردن دەدرێ.
،،
کۆڵبەری ئاوێنەی بااڵنوێنی ن ــاـ شــارۆمــەنــدی‌یــە ،کــۆڵــبــەری لە کــوردســتــان‌دا بە تەنیا دەرکــەوتــەی کۆنتێکستێکی ئــابــووری نیە ،بەڵکو دەرەنجامی ئــەو دۆخەیە کە کورد تێیدا دەبێتە نا ـ شارۆمەند و دەکەوێتە ناـ شوێنەوە ،ئەنجامی پرۆسەیەکی دوورودرێــــژی دیسکریمینەیشن و بێ‌بەری کردنە
،،
وەرزش و قارەمانەتیی وەرزشی ،رێگایەک بۆ دەربڕینی هەستی نەتەوایەتی کــورد یا هــەر نەتەوەیەکی ژێــردەســت ،تا ئەو کاتەی نەبێتە خاوەنی کیانی خۆی ،بژاردەکانیشی لە ئاستی نێونەتەوەیی‌دا دەرفەتی نیشاندانی توانایی و ناساندنی نەتەوەکەی خۆیان نییە و زەحمەت و تاهیر قاسمی ماندوبوونیان بــە نــاوی دەســەاڵتــی داگــیــرکــەر یان نــەتــەوەی ســەردەســت تـــەواو دەبـــێ .ب ــەاڵم لەگەڵ پەرەگرتنی هەستی نەتەوەیی و خواستی گەیشتن بە ئامانجە نەتەوەییەکان، قارەمانانی وەرزشیی رۆژهەاڵتی کوردستان لە هەر دەرفەتێک بۆ خۆنیشاندان وەک کورد و بۆ دەربڕینی هەستی نەتەوایەتیی خۆیان کەلک وەردەگرن .لە یاری‌یەکانی ئۆلەمپیکی ریۆ ،کە لە واڵتی بێرێزیل بەڕێوە دەچێ ،وەرزشکارانی کوردیش لە نێو کاروانی وەرزشیی واڵتانی داگیرکەری کوردستان ،یا ئەو واڵتانەی لە چنگ زەبروزەنگی داگیرکەر پەنایان بۆ بــردوە ،جێیان هەیە .بەشێک لەوان تا ئێستا توانیویانە سەرکەوتنی باش بە دەست بێنن .لە نێویشیان‌دا کیانوش رۆستەمی وەرزشکاری کرماشانی ،ئەم رۆژانە ناوێکی درەوشاوەیە .ئەو لە بواری وەرزشی کێشهەڵگری‌دا توانی میداڵی زێڕی ئۆلەمیپک بۆخۆی دەستەبەر بکا .کیانوش لە یەکەم لێدوانی دوای ئەم سەرکەوتنە ،بە زمانی کوردی بۆ مێدیاکان دوا ،ساڵو و رێزی بۆ کوردان نارد و میداڵەکەی پێشکەش بە کوردانی سەرانسەری دنیا کرد. سەباح شەریعەتی وەرزشوانێکی دیکەی بەشدار لە یاریەکانی ئۆلەمپیکی ریۆیە. سامان خەڵکی شاری سنەی رۆژهەاڵتی کوردستانە و لە وەرزشی زۆرانبازی‌دا ناوبانگی جیهانی هەیە .ئەو وێڕای ژمارەیەک لە هاوڕێ وەرزشوانەکانی لە شاری سنە ،مــاوەی چەند ساڵە کە دژ بە سیاسەتە چەوتەکانی کۆماری ئیسالمی لە حاند وەرزشکارانی کورد ،لە واڵتی ئازەربایجان گیرساوەوەتەو لە سەر ناوی ئازەربایجان یاری دەکا .سەباح لە یاری‌یەکانی ئۆلەمپیکی ریۆدا پلەی سێهەمی بە دەست هێنا و توانی میداڵی بڕۆنزی یاری‌یەکان بۆخۆی دەستەبەر بکا .سامان تەهماسبی‌ش کە هــاوشــاری و هاوچارەنووسی سەباحە ،پلەی پێنجەمی ئەم یاری‌یانەی بە دەست هێنا. کچانی شاخەوان بە سەر لووتکە بەرزەکانی جیهانەوە لە ژمــارەی پێشوودا باسم لە سەرکەوتنی گروپی شاخەوانیی سامڕەندی نەغەدە بۆ سەر لوتکەی دەماوەند کرد کە یەک لە ئامانجەکانیان دەربڕینی دەنگی ناڕەزایەتی و دژایەتی لەگەڵ کوشتاری کۆڵبەرانی کورد بوو .هەر لە درێژەی چاالکیی شاخەوانان ،دوو کچە وەرزشوانی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستانەوە، بە جیا ،بەرەو دوو لوتکەی بەرزی جیهانیان وەڕێکەوتن .لە ئیالمەوە سەعیدە سەفەریان توانی بەرزەلوتکەی پێنج هەزار میتریی کاژیک لە تاجیکستان ببڕێ. هەر لەو سەروبەندەش‌دا هێرۆ ئەرجومەند لە مەهابادەوە بۆ سەر لوتکەی 6900 میتریی «کۆمۆنیزم» لە واڵتی تاجیکستان سەرکەوت بەاڵم بە هۆی خراپیی کەش‌و هەوا تووشی «بەفرکوێری» هات .تا دوا جار تیمەکانی فریاکەوتن توانیان رزگاری بکەن. پاسکیل سواری ،کەرەسەی نافەرمانیی مەدەنی ژنانی کورد نەک هەر لە ئاستی جیهانی و لە سەر بەرزە لوتکەکانی جیهانەوە بەڵکو لە نێو شارەکانی کوردستانیش لە وەرزش وەک دەرفەتێک بۆ نیشاندانی هەستی نەتەوەیی و ئەمجارە نافەرمانیی مەدەنی کەلکیان وەرگــرت .لە ماوەی رابــردوودا حزووری هەراوی ژنانی پاسکیل‌سواری مەریوان لەگەڵ دژایەتی و دژکردەوەی ناوەندە ئەمنیەتی و مەزهەبیەکانی کۆماری ئیسالمی بەرەوڕوو بۆوە. کەمپەینی «سێشەممەی بێ ماشێن» لە ماوەی چەند ساڵی رابــردودا هەوڵێکی چاالکانی ژینگەپارێزیی مەریوان بووە بۆ رێزگرتن لە ژینگە و هەوای خاوێن .بەاڵم پێشوازی و بەشداریی بەرینی کچان و ژنانی ئەو شارە لەم کەمپەینەدا دەمێک بوو ناوەندە ئەمنیەتی ،ئینتزامی و مەزهەبیەکانی کۆماری ئیسالمی تووڕە کردبوو .تا دوا جار هێزە ئینتزامیەکان بەرەنگاری ئەو هەنگاوە مەدەنی‌یە بوونەوە و پێشیان بە بەشداریی ژنــان لەو کەمپەینەدا کــرد .چەند کەس لە کچانی پاسکیل سوار دەستبەسەر کران .بەاڵم هەموو ئەم هێرش و دەستبەسەرکرانە هەنگاوەکانی ژنان و کچانی ئەو شارەی شل نەکردەوە و بە شێوەی جۆراوجۆر و لە ژێر پشتیوانی و پاڵپشتی پیاوانی یەکسانیخوازی ئەو شارە ،لە بەشداریی خۆیان بەردەوام بوون. ئەم سەرکوت و گوشارە هاوکات ناڕەزایەتی خەڵکی لێ کەوتەوە .لەوانە نامەی ناڕەزایەتیی ١٤٠٠کەس لە چاالکانی مەدەنی بۆ ناوەندە پێوەندیدارەکانی کۆماری ی كورد ب ه ی ل ه مافی پاسکیل‌سواریی ژنان ی پشتیوان ئیسالمیی ئێران بوو کە وێڕا ی قانوون ،ره‌گه‌ز ی گشتی ،به‌پێ تایبه‌ت ل ه مه‌ریوان رایانگەیاند کە «چاالكی ل ه فه‌زا ی ره‌گه‌زیی ناناسێ و مافی هه‌ر تاكێك ه به بێ جیاوازیی ره‌گه‌زی و و هه‌اڵواردن ی قانوون‌دا ،چاالكیی رۆژانه‌ی هه‌بێ». جوغرافیا ل ه چوارچێوه کۆڵبەری و قاتڵێکی دیکە بە ناوی جادە جادەکانی ئێران وەک قاتڵێک بۆ رێبواران سەیر دەکرێن .رۆژ نییە چەندین رووداوی هاتوچۆ لە جادە و رێگاوبانەکانی ئەو واڵتە روو نەدا و سااڵنە بە سەدان و هەزاران کەس لە خەڵک لەم رووداوانەدا گیان و ماڵ لە دەست دەدەن یان نوقوستان دەبــن .لەم نێوەش‌دا رۆژهەاڵتی کوردستان چ لە چوارچێوەی سیاسەتی پەڕاوێزخستن و دواخستن لە الیەن دەسەاڵتەوەو چ بە هۆی کوێستانی و شاخاوی بوونی ناوچەکە ،پشکی زۆری بەر دەکەوێ .رووداوی هاتووچۆ لە جادەکانی ئێراندا ئەوەندە زۆر و دووپاتەیە کە بۆ مێدیا و راگەیەنەرەکان وەک هەواڵێکی روتینی و رۆژانەی لێ هاتوە .بەاڵم کوژران و بریندار بوونی کۆڵبەرانی کورد لە رووداوێکی هاتووچۆ ،لە سنووری مەریوان و لە حەوتووی رابردوودا، رووداوێک نەبوو کە مێدیا ناوچەیی و سەراسەری‌یەکان بتوانن هەر وا بە سانایی لێی تێ‌پەڕن .ئێوارەی ڕۆژی دووشەممە١٨ ،ی گەالوێژ ب ه هۆی پێکدادانی دوو ماشێن ١٢ ،کۆڵبه‌ری خه‌ڵکی ئاوای «ده‌ره‌ناخێ»ی سه‌ر ب ه شاری مه‌ریوان ک ه به‌دوای پەیداکردنی بژیوی ژیان بۆ ماڵ و منداڵیان هەڵوەدا بوون ،بوونە قوربانی. لەوانە چوار که‌س گیانیان لە دەست دا و ٩کەسی دیکەش بە سەختی بریندار بوون .ســەرەڕای ئەم رووداوە دڵتەزێنە ،رەوتی کوشتاری کۆڵبەرانی کورد لە الیەن هێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بە درێژایی دوو حەوتووی رابردووش هەروا درێژەی هەبوو .ئەوەش هاوکات بوو لەگەڵ ئەو ئامارەی کانوونی پارێزەرانی مافی مرۆڤی کوردستان سەبارەت بە کوشتاری کۆڵبەرانی کورد باڵوی کردەوە. بە پێی ئەو ئامارە لە ماوەی ٥مانگی رابــردوودا ٥٣کۆڵبەری کورد کوژراو و بریندار بوون.
8
31ی گەالوێژ 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
ژماره686:
رۆژنامەی
ئەندیشە
پڕۆسەی دروستبوونی دەوڵەتی مۆدێڕن رەسووڵ سێلەکە
«دەوڵـــەت فۆڕمێکە لــە رێــکــخــراوی سیاسی لە نێوان رێکخراو ه‌کانی‌تردا» ،ئیدەیەک کە لە پێناسە حقووقی‌یەکەی وەرگیراوە .پێناسە حقووقی‌یەکانی دەوڵەت سێ پێوەری سەرەکی‌یان بە بنەما گرتووە: خاک ،خەڵک و دەسەاڵتی سیاسی .هەر بە پێی ئەو بنەمایانە ئەمڕۆکە زیاتر لە ١٩٠دەوڵەت لە جیهان‌دا بوونیان هەیە .ئــەو فۆڕمە لە رێکخراوی سیاسی ئەمڕۆ پەسند کراوە و وەک باشترینیان لە بەرچاو گیراوە .ئەو هەڵسەنگاندنە ئەرێنی‌یە لە دەوڵــەت لە بیرۆکەکانی «ماکس وێبێر»دا دەبینرێ کە هەمان دەوڵـــەتـــی مــۆدێــڕنــە وەکــــو گــرووپــێــکــی سیاسیی سەرووتر. لە دەیــەی ١٩٦٠دا «گابریێل ئەلمۆند» تیئۆری پــەرەســەنــدنــی هــێــنــایــە ب ــەر بـــاس ،کــە پــێــی واب ــوو مۆدێلی دەوڵــەت بووە بە مۆدێلێکی جیهانی و ئیتر تایبەت بە شوێنێکی دیاریکراوە نیە ،هەروەها ئەو مێژووی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی وەکوو مێژوویەکی دیاریکراوی تێپەڕین لە کۆمەڵگەی نەریتی‌یەوە بۆ کۆمەڵگەی دەوڵــەتــی هێنایە بــەربــاس ،بــە پێی ئەو تیۆر ی‌یە ،هەموو کۆمەڵگاکان دەبــێ بۆ هەبوونی دەوڵەتێکی ئیدەئالی سیاسی هەوڵ بدەن. بــەاڵم چلۆن و لەبەرچی مۆدێلی سازمانی سیاسیی دەوڵەت شکڵی گرت؟
،،
هەرچەندە پــڕۆســەی پێکهاتنی دەوڵــەت لە هەموو بەشەکانی رۆژئــاوا یەک ریتمی بنەڕەتی‌یان نەبووە بەاڵم بەو حاڵەش هەموویان فۆڕمێکی سازمانی هاوبەشیان بە نــاوی دەوڵــەت هەیە کە سێ تایبەتمەندیی سەرەکی لەخۆ دەگرن: یــەکــەم ،بەتایبەتی کــردنــی کــردەوەکــان و پیشەکان .دووهـــەم ،بەناوەندکردنی ئیجبار و بە هیرارشیکردنی نۆڕمەکان. سێهەم ،بەدامەزراوە کردنی دەسەاڵت و البردنی دەسەاڵتی تاک
،،
لــە راســتــی‌دا زۆر کــۆمــەڵــگـه هــەن کــە خــاوەنــی دەوڵەت نین ،لە زۆر جێگاش کە دوڵەت هەیە پێشتر بــوونــی نــەبــووە .لــەوانــەیــە بکرێ پشت بــە هەندێک بەرهەمی ئەو مێژوونووس و کۆمەڵناسانە ببەسترێ کە کەمتر ورد دەبنەوە سەر رووداوە مێژووییەکان، بەاڵم لە راستی‌دا ئەوە پڕۆسە سیاسی‌یەکان و مەنتقە سیاسی‌یەکانن کە ئەمڕۆ بوون بە تایبەتمەندی‌یەکانی پێکهێنانی دەوڵ ــەت« .نۆبێر ئێلیاس» کۆمەڵناسی ئاڵمانی لە لێکدانەوەکانی خۆی لە کتێبی دینامیکی رۆژئـــــاوادا پــێــی وایـــە کــە دروســتــبــوونــی دەوڵــەتــە رۆژئاواییەکان ،بەرهەمی هاتنە دەری پلە بە پلە لە سیستمی فیۆدالی نێو سنوورەکانی ئیمپڕاتۆری رۆمی رۆژئاوا بوو .ئەو پێی وایە کە دروستبوونی دەوڵەت بریتی‌یە لە پڕۆسەیەکی دووالیەنەی هەڵوەشان و رێکخستنەوەی دووب ــارەی پێکهاتەکانی کۆنتڕۆڵی زەوی .ئــەم شێوە لێکدانەوە ئــەوە نیشان دەدا کە دەوڵەت ،نە پێویستی‌یەکی مێژوویی و نە بەرهەمی ستراتێژ ی‌یەکی لەپێشدا داڕێــژراو بــووە .ئەوە ی‌کە ئێلیاس نیشانی دەدا ئەوەیە کە ،دەوڵــەت ئەنجامی زنجیرەیەک کــردەوەی مرۆڤ بــووە ،تێکەڵەیەک لە رووداوەک ــان کە بە شێوەی یەک لە دوای یەک لە یەکتر گرێدراون و بەرەبەرە بوون بە هۆی پێکهاتنی دەوڵەت. هاتنە دەر لە سیستەمی فیۆدالی و چڕبوونەوەی دەســـــــەاڵت :ســیــســتــەمــی فـــیـــۆدالـــی لـــە ئــەنــجــامــی هەر ه‌سهێنانی ئیمپڕاتۆریی رۆم لــە ساڵی ٤٧٦ی زایینی هاتە کایەوە .تایبەتمەندی ئەو سیستمە لەت لەتبوونی دەسەاڵت بوو ،دەسەاڵتی فەرمان‌پێکردن پەیوەندی بە خاوەندارێتی زەو ی‌یەوە هەبوو .کەسێک کە خاوەنی زەو ی‌یەک با ،مافی ئەوەی هەبوو فەرمان بە هەموو ئەو کەسانە بکا کە نیشتەجێی ئەو زەوی‌یە بــوون .هەروەها ئەو دەسەاڵتەش میراتی بوو .لەو سیستمەدا بە پێچەوانەی سیستەمێکی لێکگرێدراوی هیرارشی ،هەر یەک لە لەتە دەسەاڵتەکان خاوەنی جۆرێک لە ئۆتۆنۆمی بوون و دەسەاڵتێکی ناوەندی بوونی نەبوو کە خۆی بە سەر ئەوانی‌تردا بسەپێنێ
یان ئەوانی‌تر بە جۆرێک پەیڕەوی لێ‌بکەن .زۆرێک لــە پــاشــاکــان کــە بــە شــێــوەی تــیــۆری دەســەاڵتــی سەرووتریان هەبوو بــەاڵم بە کــردەوە بەهێزتر لە ئەربابەکانی‌تر نەدەبینران .تەنیا دوای الوازبوونی سیستمی فــیــۆدالــی و کــەمــبــوونــەوەی دەســەاڵتــی ئەربابەکان بوو کە رێگا بۆ پێکهاتنی دەوڵەت خۆش بوو. بەاڵم لەبەر چی و چلۆن ئەو دەسەاڵتانە الواز بوون؟ فــاکــتــەری ئـــابـــووری :گــەشــەکــردنــی ئــابــووری یەکێک لــە هــۆکــارە ســەرەکـی‌یــەکــانــی الوازبــــوون و کەمڕەنگبوونەوەی سنوورەکانی نێوان فیۆدالەکان بوو بە تایبەت مامەڵە و گۆڕینەوەی کااڵ لە نێوان دانیشتوا ن‌دا. فاکتەری نیزامی :یەکێکی دیکە لە هۆکارەکان، رەکابەری نیزامی بوو .مەیل و ئیرادەی ئەربابەکان بۆ فراوانکردنی قەڵەمڕەوی خۆیان وایکرد کە کۆمەڵێک لە ئەربابەکان بکەونە ژێر دەسەاڵتی کۆمەڵێکی‌تر، ئەوەش بووە هۆی ئەوە ی‌کە بەرباڵویی دەسەاڵتەکان وردەوردە کەم بێتەوە .لەو رکابەر ی‌یانەدا پاشا کە هەر وەکوو ئەربابەکانی دیکە بوو ،بەاڵم ئیمتیازێک کە هەیبوو ئەوە بوو کە لە نێوان ئەربابەکانی دیکەدا خــاوەن کەسایەتی‌یەکی پیرۆز بــوو کە لە کۆنەوە بۆی مابۆوە ،ئەوەش یارمەتیدەری بوو کە کۆمەڵێک لــە ئــەربــابــەکــان پەیوەست بــە دەســەاڵتــی پاشا بن. بــەو شێوەیە پاشا تــوانــی وردەوردە بەهێزتر بێ و ناوەندێکی سیاسیی دەســـەاڵت دابــمــەزرێــنــێ کە دوو پڕۆسەی پاوانکردنی لەخۆ گرتبوو :پڕۆسەی پاوانی ماڵی کە پێکهاتبوو لە شێوەیەکی رێکوپێکی داهــات کە جیاواز بوو لە شێوە کۆنەکان ،ئەویش ماڵیات بوو کە بــووە هۆی بەرزبوونەوەی داهاتی پاشا و پێدانی پاداشت بەو ئەربابانەی خزمەتیان بــەو دەکــرد ،دیــارە پاشا بە هیچ شێوەیەک زەوی وەک ــوو پــاداشــت نــەدەبــەخــشــی .پــڕۆســەی دووهــەم پــڕۆســەی پــاوانــی نــیــزامــی بـــوو ،بــە ه ــۆی ئ ــەوەی شا توانیبووی زۆریــنــەی ئەربابەکان بهێنێتە ژێر دەسەاڵتی خۆی ،هیچکام لە ئەربابەکانی‌تر توانای رووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵی‌دا نەبوو و زۆربەیان خێرا تەسلیم دەبوون و پەیوەست بە دەسەاڵتی شا دەبوون .ئەو دوو پڕۆسەیە هەرکامیان خۆراک بوو بۆ ئــەو ی‌تــر ،لــەو رووەوە کە پاوانی ماڵی مووچە و پێداویستی‌یەکانی هێزی نیزامی دابــیــن دەکــرد، لە بەرامبەریش‌دا هێزی نیزامی زەمانەتێک بوو بۆ وەرگرتنی ماڵیات بە شێوەیەکی رێکوپێک .بەر ە‌بەرە وای لێهات کە ئەربابەکان دەبــوایــە هەموو کــار و کردەوەیەکیان لە راستای بەرژەوەندیی شا بوایە نــەک خۆیان کە دواتــر بە هــۆی بــەرفــراوان بوونی ناوچەی بەڕێوەبردن لە الیەن شاوە ،کۆمەڵێک لەو ئــەربــابــانــە وەک راوێــژکــار و نــوێــنــەری شــا لــە نێو خەڵکی ناوچە جۆراوجۆرەکان دەستنیشان کران ،کە دوای دامەزراندنی پاشایەتی ،ئەربابەکان جێگەیان بە کەسانی زانا ،ئایینی و تایبەت گیرایەوە کە ئەوانیش لە نێو شووڕای جۆراوجۆر بۆ مەسەلەی جۆراوجۆر سازمان دران وەکــوو کــاروبــاری ماڵی ،دەرەوە و هــتــد .ئــەو شــووڕایــانــە یــەکــەم نــوتــفــەی سیستەمی بەڕێوەبردن بوون کە دواتر پەرەیان پێدرا. قــۆنــاغــێــکــی دیــکــە لــە پ ــڕۆس ــەی دروســتــبــوونــی دەوڵــەت ،پەرەگرتنی تواناسازیی سیاسی بــوو کە سیاسەتی کرد بە کردەوەیەکی تایبەت و جیا لە کردەوەکانی کۆمەاڵیەتی ،ئایینی ،نیزامی و ئابووری کە ئەوەش دوو رێچکەی گرتە بەر :یەکەمیان هێنانە دەری دەسەاڵت لە مڵکی کەسیی بوو و دووهەمیان جیاکردنەوەی لە ئایین بوو .بزووتنەوەی تواناسازی پڕۆسەیەکی جیاکردنەوە بوو لە نێوان خاوەندارێتی کەسیی و خاوەندارێتی گشتی ،واتە مڵکی شەخسیی شــا و مــڵــکــی گشتیی پــاشــایــەتــی ،ئــــەوەش لــەگــەڵ دێــســانــتــڕاڵــیــزم لــە پــێــوەنــدی‌دا ب ــوو ،لــەبــەر ئــەوەی لەگەڵ زۆربوونی ناوەندەکانی دەسەاڵتی پاشایەتی لــە شــوێــنــە جــیــاجــیــاکــانــی واڵت ،شــا ب ــەرەب ــەرە لە بەڕێوەبردنی راستەوخۆ دوور بۆو ه و ئیتر کۆمەڵێکی زۆر ناوەندی بەرباڵو نوێنەرایەتیی شایان دەکرد. ئەو رووداوانــە هاوکات خۆراکی فکریشیان لەگەڵ بــوو ،بەتایبەت دوو کەس لە بیرمەندانی بیرۆکەی دەوڵــەت لە ســەدەی شازدەهەمی زایین بریتین لە «ماکیاڤێلی» و «بودن» کە ئەوان یەکەم کەسانێک بوون چەمکی دەوڵەتیان بەکار هێنا. تواناسازی لە بەرامبەر ئایین‌دا :ئایینی مەسیح لــە س ــەدەی چــوارەمــەوە خــۆی بــەســەر کۆمەڵگه‌ی رۆژئـــاوادا سەپاندبوو ،دواتــر کلیسا و دەسەاڵتی سیاسی بۆ بەرژەوەندیی خۆیان کەوتنە نێو پەیمانێکی دووالیــــەنــــەوە ،لــە ســــەدەی هــەشــتــەمــەوە پــاشــای مەسیحی هاتنە ســەر دەس ــەاڵت و وەک نوێنەری خودا لە سەر زەوی حوکمیان دەکــرد ،بەوشێوەیە هەم دەسەاڵتی پاشا پاریزراوتر ببوو ،هەم کلیساکان بۆ رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئایینەکانی‌تر پشتیان قایمتر ببوو... . ل10
رەوتی ئیسالمی سیاسی و رێکخراوە گرینگەکانی لە ئێراندا(بەشی پێنجەم) حەسەن حاتەمی ئه‌نجومه‌نی دژی به‌هاییه‌ت (حوججه‌تییه) پێش ئه‌وه‌ی رێکخراوی دژی به‌هاییه‌ت ل ه ئێران دامه‌زرێ ،که‌سانێکی روحانی و غه‌یر ه روحانی به‌اڵم ن ده‌کرد .ب ه بۆچوونی ئەوان دامه‌زرانی رێکخراوێکی به‌ڕواڵه‌ت ده‌مارگرژی ئیسالمی ،نکوڵیان لە بەهاییا خێرخوازی دژی بەهایی ،مه‌زهه‌بی شیعه‌ی به‌هێزتر و چوارچێوەی تێکۆشانیان بەربه‌رین‌تر دەکرد. ل ه دوایین ساڵه‌کانی ده‌یە‌ی 1320ی هەتاوی‌دا ،به‌هاییه‌کان به‌شێوه‌ی ئاشکرا و ب ه پشتیوانی ده‌وڵه‌ت ،چاالکی‌یان ئه‌نجام ده‌دا .روحانییه‌تی شیعه به‌توندی له‌و مه‌سه‌له‌ی ه ناره‌حه‌ت بوون .ئه‌وان شاهیدی په‌ره‌گرتوویی ئه و فیرقه‌یه‌ش بوون و پێویستیان ب ه رێکخراوێک و تەشکیالتێک هەبوو ک ه له‌گه‌ڵ کارتێکه‌ری(نفوذ)ی به‌هایی هت‌دا، خه‌بات بکا. نوذری ،عزت الله ،تاریخ احزاب سیاسی در ایران ،شیراز ،نوید شیراز ،1380 ،ص- 140دوای سەرکەوتنی کوودتای شوومی 28ی گه‌الوێژی ساڵی ، )1953( 1332زۆربه‌ی چاالکانی سیاسی که به‌شێوه‌یه‌ک بوو که له‌گه‌ڵ هه‌رچه‌شن ه جموجۆڵێکی و مه‌زهه‌بی ده‌ستیان ل ه تێکۆشان هه‌ڵگرت .وه‌زعه دژی حکوومه‌ت ب ه توندی هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کرا .له‌و هه‌لومه‌رجه‌دا ،به‌شێک ل ه هێز ه ئیسالمی‌یەکان روویان ل ه خه‌باتی نا‌سیاسی و به‌تایبه‌ت فه‌رهه‌نگی و مه‌زهه‌بی کرد. هه‌مان سه‌رچاوه الپه‌ڕه‌کانی 140و- 141ئایەتوڵاڵ برووجێردی – مه‌رجه‌عی شیعه‌کانی ئه‌وکاتی ،-ب ه تێکه‌اڵوبوونی روحانی‌یەکان له‌گه‌ڵ سیاسیه‌ت موخالیف بوو .ئه‌و ته‌نیا جارێک چاالکی‌یه‌کی سیاسی له دژی به‌هاییه‌ت له‌ساڵی ،)1955( 1334ئه‌نجام دا. کدیور ،جمیله؛ تحول گفتمان سیاسی در ایران ،تهران ،طرح نو ،1378 ،ص- 358ئەنجومەنی حوججەتییە ،لە الیەن روحانی‌یەکی مامۆستای حەوزەی عیلمەی مەشهەد بە ناوی شێخ «محمود ذاکر زادەی توالیی» ناسراو بە شێخ «محمود حلبی» دامەزرا .حەڵەبی له‌کاتی الوی‌دا ،خه‌تیبێکی ناسراو و چاالکی سیاسی ل ه مه‌شهه‌د بو و و ل ه رادیۆی ئه‌و شاره‌دا ،قسه‌ی ده‌کرد .گرینگترین کاری حه‌ڵه‌بی ل ه دوای خه‌رمانانی )1941(1320دا ،دژایه‌تی له‌گه‌ڵ به‌هاییه‌کان له تریبوون و شوێنه‌کانی قس ه لێکردنی بوو. شێخ مه‌حموود حه‌ڵه‌بی له‌گه‌ڵ هاوپۆلێکی -لە فەقێ یەتی دا ،-ب ه ناوی سه‌ید عه‌بباسی عه‌له‌وی – ل ه الیه‌ن مامۆستاکه‌یان ،میرزا مێهدی ئیسفه‌هانی ،-راسپێردران لێکۆلێنه‌و ه له‌سه‌ر به‌هاییه‌ت بکه‌ن .ل ه به‌دواداچوونی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌دا ،عه‌له‌وی ده‌بێت ه به‌هایی و حه‌ڵه‌بیش ئیحساسی مه‌ترسی پتر ل ه الیه‌ن به‌هاییه‌کان ده‌کا و ده‌بێته دژی به‌هایی و ئه‌نجومەنێک داده‌مه‌زرێنێ. ویکی پێدیا-ئه‌و ئەنجومەنە سەرەتا ،به‌ناوی ئه‌نجومه‌نی دژی به‌هاییه‌ت ل ه ساڵی )1952(1331لە مەشهەد دامه‌زرا. پاشان ل ه ساڵی )1957(1336به نووسینی پێڕه‌و(ئه‌ساسنامه) ،ب ه ناوی «انجمن خیریه‌ی حجتیه‌ی مهد‌وی»، چاالکی ده‌ست پێکرد. ل ه پێڕه‌وەکەی‌دا ،ئامانج له دامه‌زرانی ئه‌و ئه‌نجومه‌نه ،ته‌بلیعی دینی ئیسالم و مه‌زهه‌بی جه‌عفه‌ری و له خاڵ ه گرینگه‌کانیشی‌دا ،ب ه دیفاعی زانستی له‌و ،به‌پێی پێویستی‌یه‌کانی زه‌مان راده‌گه‌یه‌ندرێ .ل ه به‌شێک ده‌خاڵه‌ت نه‌کردن ل ه سیاسه‌ت‌دا و به‌رپرس نه‌بوونی ل ه ئه‌ندامه‌کانی -ئه‌گه‌ر کاری سیاسی بکه‌ن-؛ هه‌روه‌ها چاالکی‌یه‌کانی خۆی له چوارچێوه‌ی یاسای واڵت‌دا ،له به‌رچاو دەگرێ ،ئاماژ ه کراوه. سایت ،آیندە ء روشن-یه‌که‌م جار پڕۆژه‌ی حه‌ڵه‌بی ل ه مه‌شهه‌د به‌ڕێو ه چوو .پێشکه‌وتن له‌و شوێن ه جێی ئومێد نه‌بوو .ماوه‌ی 6 مانگی پێچوو هه‌تا حه‌ڵه‌بی توانی یه‌ک خوێندکاری جیدی دا‌مه‌زرینێ و په‌روه‌رده‌ی بکا .حه‌ڵه‌بی هات ه تاران و له‌گه‌ڵ وه‌زعێکی باش به‌ره‌وڕوو بوو .سه‌ره‌تا ژمارەیەک قوتابی بازاڕی و کاسبکارانی مه‌زهه‌بی کۆ کرده‌وه. ئه‌وان توانیان له‌نێو قوتابیانی زیرک و خوازیاری مه‌کته‌بی دینی ل ه راده‌ی دواناوه‌ندی(دەبیرستانی سیکل بۆ سەرێ) دا ،که‌سانێک بۆ الی خۆیان راکێشن. بیروڕا بیروبۆچوونی ئه‌نجومه‌نی حوججه‌تییه شتێک زێده‌تر ل ه بیروڕای شیع ه نییه .ئه‌وان بڕوایان ب ه 12ئیمامی دوای محەممەد پێغه‌مبه‌ر هه‌یه و دوازده‌هه‌مین ئیمام ب ه زیندوو ده‌زانن و به ناوی «ار‌جمند مهدی» ده‌یناسن. بەاڵم ئه‌وان موخالیفی دامه‌زرانی حکوومه‌تی ئیسالمی و ده‌خاڵه‌تی زانایانی دینی له سیاس هت‌دا بوون - .ب ه پێی به‌ڵگه‌ی « ،جلد 8ی کافی ،ص 295 ،و «وسایل الشیعه« ج 15ص 52و «مشترک الوسایل» ج ،11ص -.34و به پێێ» رایت» (ئااڵ) ،پێیان وابوو ه ک ه هه‌ر ئااڵیه‌کی ده‌وڵه‌تی ئیسالمی ،پێش هاتنی ئیمامی زه‌مان به‌رز بێته‌و ه سه‌رکه‌وتوو نابێ ،چونکە خاوەنەکەی (طاغوت) یە .هه‌روه‌ها ب ه پێی به‌ڵگ ه و ره‌وایه‌ته‌کانی «امام صادق» ،دامه‌زرانی حکوومه‌تی ئیسالمی ته‌نیا ل ه زه‌مانی مێهدی‌دا دروسته. ب ه پێی بۆچوونی شێخ حه‌ڵه‌بی :شیع ه ل ه زه‌مانی غه‌یبه‌تی ئیمامی زه‌مــان‌دا ،جیهادی نیه .بۆ؟ چونک ه ئـه‌و بۆچوون ه کـه :حاکمی ئیسالمی ده‌بــێ پاک(معصوم) بــێ؛ راســت ده‌رنــایـه .حوججەتییە سیاسه‌تی چاوه‌ڕوانی(انتظار)یان پێ دروستتر بوو. چوارچێوه(ساختار) ل ه دوای ده‌یـه‌ی 40ی هه‌تاوی‌دا ،جیلی دوویه‌می تاز ه فێرکراوان( نو آمــوزان)ی ئه‌نجومه‌ن ،چوون ه زانستگاکان و هه‌وڵیان بۆ مۆدێڕنیزە و ستانداردکردنی ئه‌نجومه‌ن دا .ل ه سه‌ره‌تای1350دا ،ئاڵۆگۆرێکیان پێک هێنا و کاره‌کانیان دابه‌ش کرد .دوای ئامووزش سه‌باره‌ت ب ه به‌هاییه‌ت و ئیالهییات ،چوون ه نێو گرووپ ه لێزان(تخصصی)ه‌کان .بۆ وێن ه حوسینییەی ئیر‌شاد -کە لە ساڵی )١٩٦٧(١٣٤٦دامەزرا . -له‌وه‌ێ دەمەتەقەیان له‌گه‌ڵ ته‌بلیغات‌چی‌یه‌کانی به‌هایی ده‌کرد و داوایان لێ‌ده‌کردن ،ببن ه موسوڵمان .مه‌به‌ستیان پووچه‌ڵ کردنه‌وه‌ی چاالکی به‌هاییه‌کان بوو .ئه‌نجومه‌ن ،چه‌ند گرووپی پێک هێنابوو که بریتی بوون له: گرووپی ده‌رس گوتن و نووسین :ئه‌و ده‌سته‌یه ،نووسراوه‌کانی ئه‌نجومه‌نیان به‌شێوه‌ی تایپ و پۆلیکۆپی بۆ پۆله‌کانی ئه‌نجومه‌ن ده‌نارد .پۆل(کالس)ه‌کان ،حه‌وتووی جارێک ل ه ماڵ ه ئه‌ندامه‌کان ل ه سه‌رانسه‌ری ئێراندا، به‌ڕێو ه ده‌چوون .نووسراوه‌کان بۆ ماوه‌ی حه‌وتوویه‌ک ده‌درا ب ه ئه‌ندامه‌کان و لێیان وه‌رده‌گێرا‌وه .ئه‌ندامه‌کان ئیزنیان نه‌بوو نووسراوه‌کان نیشانی خه‌ڵک بده‌ن یان باسیان له‌سه‌ر بکه‌ن. گرووپی قسەکردن :ئەوان حه‌وتوانه ،ل ه شوێن ه جۆراوجۆره‌کان قسه‌یان ده‌کــرد؛ هه‌وڵیان ده‌دا به‌هۆی گرووپی لێکۆڵینه‌وه(تحقیق) وه‌ک« :ستون» ی پێنجه‌م ،بچن ه نێو به‌هاییه‌کان و له‌وێ چاالک بن .ئه‌وان ده‌یانتوانی به‌ئارامی و ل ه نێ و پل ه جۆراوجۆره‌کانی به‌هاییان‌دا ،جێ بگرن .به‌وجۆر ه بێ ئه‌وه‌ی به‌هاییه‌کان پێ بزانن ،ژماره‌یه‌ک ل ه ئه‌ندامەکانیان ببون به موبه‌لیغانی مه‌زهه‌بی!؟ پسپۆڕانی سه‌روو(متخصصان ارشــد)ی ئه‌نجومه‌ن :وه‌ک ،سوخه‌نڕان ،چــاالک ،مامۆستا و لێکۆله‌ر، ده‌ناسێندران .ئه‌وان له کۆبوونه‌وه‌کانی حه‌وتوانه‌دا ،دوو ئه‌رکیان پێ‌ده‌سپێردرا: -1کۆکردنه‌وه‌ی زانیاری له‌سه‌ر دژکردوه‌ی به‌هاییه‌کان. -2گرتن ه پێشی وه‌زعییه‌تی به‌ربه‌ره‌کانی ،به خۆپارێزی له باسه‌کان‌دا. چاالکی‌یه‌کانی ئه‌نجومه‌ن ،رێکخراوه‌که‌یانی به‌ربه‌رین کرد .دوای ماوەیەک ل ه سه‌رانسه‌ری ناوچ ه شیع ه نشینه‌کانی ئێران و واڵتانی پاکستان و هیندوستانیش ،حوججەتییە په‌ره‌ی گرت. ل ه کاتی دامه‌زرانی ئه‌و ئه‌نجومه‌نە‌دا ،هه‌تا سه‌ره‌تای ساڵی - 1350نزیکه‌ی 20ساڵ ،-زۆربه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رانی کۆماری ئیسالمی ل ه فێرکارییە‌کانی ئه‌و ئه‌نجومه‌نه ،که‌ڵکیان وه‌رگرتوه .هه‌روه‌ها ،ئه‌و رێکخراوه‌ی ه ل ه ماوه‌ی هه‌ڵسووڕانی‌دا ،جێگه‌ی په‌سندی « مه‌رجه‌عه‌کانی شیعه« بوه .پاساو هێنانه‌و ه بۆ ئه‌و کاره‌ی ئایه‌توڵاڵکان ل ه پاشان ،ئه‌وە بو و ک ه :چونک ه که‌س پێش بینی نه‌ده‌کرد ،رێژیمی شا بڕووخێ ،چاالکی دژی به‌هاییه‌ت ،دیتوانی کارێکی ،باش و به‌سوود و له ریزی پێشه‌وه‌ی ئه‌رکه‌کان بێ. سایت آینده‌ء روشن- -
سیاسی
31ی گەالوێژی 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
9
ژماره686 :
رۆژنامەی
دیاردەی رەخنەی دەروون پارادایمی رزگار ئه‌مین‌نژاد
٢٥ی گــەالوێــژی ئــەمــســاڵ ٧١ ،ساڵ ب ــەس ــەر تــەمــەنــی حــیــزبــی دێــمــۆکــراتــی کوردستان‌دا تێدەپەڕێ ٧١ .ساڵەی تەمەنی حیزبێکی سیاسی دەبێ ئەو دەرفەتەمان بــۆ بــرەخــســێــنــێ کــە لــە کــاتــی نــرخــانــدی مــێــژووی ئــەو حیزبەدا ،رۆڵــی کەمتر بە هۆکارە عاتیفی‌یەکان بدەین .کەواتە کاتێ ئــاوڕ لــە مــێــژووی ٧١ســاڵــەی حیزبێکی سیاسی دەدەینەوە ،پێویستە لەسەر دوو شت ساغ بینەوە :تێروانینی رۆمانتیکانە و لێکۆڵینەوەی مێتۆدۆلۆژیانە .کاتێ باس لە
،،
ئەم وت ــارە هــەوڵــدەدا بە شرۆڤەیەکی کۆگنێتیڤانە ئــاوڕ لە دیــاردەی رەخنەی «دەروون پ ــارادای ــم ــی» بـــداتـــەوە کــە دوو جـــار رۆڵــــی چــارەنــووســســازی لــە م ــێ ــژووی حــــدک‌دا هــەبــووە. بــۆ ئــــەوەی زەمــیــنــەی مــژارەکــە هــەمــوارتــر ب ــێ ،ســەرەتــا هــەوڵ دەدەم باسێکی کـــورت لــەمــەڕ «ماهیەت» و زەروورەتی حیزب بەگشتی بکەم .دواتر «کارکرد» یــاخــۆ فۆنکسیۆنەکانی حیزبی سیاسی بخەمە بەرباس و ،دواجار باس لە کارایی رەخنەی «دەروون پــارادایــمــی» وەک پێشمەرجێکی گرنگ بۆ چــاالک کردنی نیهادە سیاسی‌یەکان بکەم
،،
تێروانینی رۆمانتیکانە دەکرێ سروشتی‌یە کـــە لـــە بـــەرامـــبـــەریـــشـــی‌دا تــێــڕوانــیــنــی رەخــنــەگــرانــەش هــەبــێ .ئــەگــەر روانــگــەی عاتیفی و رەخنەگەرانە وەک ماف رەچاو بکەین ،ئەوا زۆر سروشتی‌یە کە ئەو مافە بە هــەردوو ال بدەین کە چۆن دەڕواننە دیاردەکان ،بەاڵم کاتێ باس لە لێکۆڵینەوە دەکەین ئیدی لەگەڵ کانسێبتێکی دیکەدا بــەرەوڕوو دەبینەوە .لێکۆڵینەوە مێتۆدە، پرۆژەیەکی سیستماتیک و پالنداڕێژراوە، پشت بە فاکت و داتــا دەبەستێ ،سوود لە دیزاین و تیۆر وەردەگرێ و هتد .ئەم فاکتۆرانە پێمان دەڵێن کە کاری لێکۆڵینەوە پرۆسەیەکی قــورس و درێــژخــایــەنــە ،لە هەمان‌حاڵ‌دا مەجاڵی ئەوەش هەیە کە بە پێی زانیاریی نوێ یاخۆ میتۆدی نوێ رەت بکرێتەوە .هەڵبەت ئەم وتارە لێکۆڵینەوە نییە ،بەڵکە بابەتێکی شرۆڤەکارانەیە و، کاتێ بــاس لە شرۆڤە دەکــەیــن پێویستە روونی بکەینەوە کە لە چ گۆشەنیگایەکەوە ئـــــاوڕ لـــە مـــێـــژوو ی ــاخ ــۆ دیــــاردەکــــان دەدەینەوە .لە کاری شرۆڤەکاری‌دا ئێمە لــەگــەڵ دوو گۆشەنیگادا ئاشنا دەبــیــن: یەکەم شرۆڤەیەکی کۆگنێتیڤانەیە؛ واتە دیــاردەکــان وەک ئــەو ج ــۆرەی کــە هەن شــرۆڤــە بــکــرێــن ،دووهــــەم شرۆڤەیەکی نۆرماتیڤانەیە؛ واتە دیاردەکان وەک ئەو جــۆرەی کە دەبوایە ببێ شرۆڤە بکەین. یەکێک لــە مــەتــرسـی‌یــەکــانــی خۆخەریک کــردن بە شــرۆڤــەی نۆرماتیڤ لــەوەدایــە کە کۆنتێکستی رووداوەکــــان لەبەرچاو ناگرێ و هەروەها لە پێشەوەی سەردەمی دیاردەکان‌دا دەڕوا .ئەم وتارە هەوڵدەدا بە شرۆڤەیەکی کۆگنێتیڤانە ئاوڕ لە دیاردەی رەخنەی «دەروون پارادایمی» بداتەوە کــە دوو جــار رۆڵـــی چــارەنــووســســازی لە مێژووی حــدک‌دا هــەبــووە .بۆ ئــەوەی زەم ــی ــن ــەی مــــژارەکــــە هـــەمـــوارتـــر بــێ،
ســەرەتــا هـــەوڵ دەدەم باسێکی کــورت لەمەڕ «ماهیەت» و زەروورەتــی حیزب بەگشتی بــکــەم .دواتــر «کــارکــرد» یاخۆ فۆنکسیۆنەکانی حیزبی سیاسی بخەمە ب ــەرب ــاس و ،دواجـــــار بـــاس لــە کــارایــی رەخــنــەی «دەروون پــارادایــمــی» وەک پێشمەرجێکی گرنگ بــۆ چــاالک کردنی نیهادە سیاسی‌یەکان بکەم. ستاین روکــان ( )١٩٨٧کۆمەڵناس و سیاسەتناسی نــۆروێــژی ،زەروورەتــــی دامــــەزرانــــی حــیــزب وەک دەرەنــجــامــی دەرکەوتنی کەلێنی کۆمەاڵیەتی پێناسە دەکــا .کەواتە کاتێ بمانەوێ لێکۆڵینەوە لەسەر دیاردەی حیزب یاخۆ کارکردەکەی بکەین ،پێویستە سەرەتا لێکۆڵینەوە لەسەر کەلێنە کۆمەاڵیەتی‌یەکان و هاودژەکانی نێو ئەو کۆمەڵگایە بکەین ،چونکە حیزب لە روانگەی کۆمەڵناسی‌یەوە بەرگری لە مــاف و بــەرژەوەنــدی‌یــەکــانــی چین یاخۆ الیەنێکی نێو کۆمەڵگه دەکا کە دەسەاڵتی سیاسی پێشێلی کــردووە یاخۆ رەچــاوی ناکا .ئەمەی باس کرا باسێکی «ماهیەتی» بــوو ،بــەاڵم کاتێ بــاس لــە «کــارکــردی» حیزب دەکرێ -بە پێی بۆچوونی روکان، ئێمە لــەگــەل دوو دیــــاردەدا بــــەرەوڕوو دەبینیەوە واتە؛ پارتی -سیستم و پارتی- کولتوور .مەبەست لە پــارتــی -سیستم؛ تەعامولی دەرەکی حیزبە ،واتە چۆنایەتی مــامــلــەکــردنــی حــیــزب لــەگــەڵ دەســـەاڵت یاخۆ ملمالنەی سیاسی بۆ بەدەستهێنانی دەسەاڵتە .لە وەها دۆخێک‌دا حیزب وەک میدیۆمێک لە نێوان دەسەاڵت و ئەو چین و توێژەی کە حیزبەکە نوێنەرایەتی دەکا، ک ــارک ــردی هــەیــە .مــەبــەســت لــە پــارتــی- کولتوور؛ تەعامولی دەروونیی نێو حیزب و کۆمەڵگه‌یە کە بە پێی دێموکراسیی نێو حیزب و ئاستی پەروەردەی ئەندامەکانی مەزندە دەکرێ. ســیــاســەتــی دەوڵـــــــەت -نـــەتـــەوە لە سەردەمی رەزاخانی میرپەنج‌دا نەک هەر زەمینەخۆشکەری کەلینی کۆمەاڵیەتی بــوو لە ئــێــران ،بەڵکە زەمینەخۆشکەری هەاڵواردنی نەتەوەییش بوو .ئەگەر مانای کەلێنی کۆمەاڵیەتی هـــاودژی و شــەڕی بــەرژەوەنــدی‌یــەکــان بــێ ،ئــەوا سیاسەتی هــــــــەاڵواردن پــێــوەنــدیــی بـــە شــکــانــدنــی کەرامەتی مــرۆڤــەوە هەیە .هەڵبەت ئێمە دەزانین کە ئازادی ،دادپەروەری ،ناسنامە و کولتوور چوار عونسووری گرنگن کە کەرامەتی مرۆڤایەتی پێ پێناسە دەکرێن. لــە سیاسەتی ه ــەاڵواردن ــی نــەتــەوەی ـی‌دا ئێمە لە گەڵ دوو مەترسی‌دا بــەرەوڕوو دەبـــیـــنـــەوە :ی ــەک ــەم م ــەت ــرس ــی؛ دەس ــت بــردن بۆ ک ــردەوەی توندوتیژییانەیە بە مەبەستی «سەپاندنی» یەک زمان ،یەک کولتوور و یــەک ناسنامە بەسەر گشت پێکهاتە کــولــتــووریــی و زمــانـی‌یــەکــانــی دیکەدا و ،دووهەم مەترسی؛ حاشاکردن و واقعپێنداری‌یە کــە خــۆی لــە پــرۆژەی «سەلماندنی» رەوەندی ته‌ک کولتووری، تەک زمانی و تەک ناسنامەیی‌دا دەردەخا و ،ئەم پرۆژەیە بە شێوەی سیستماتیک و لە رێگەی مــێــژووســازی و سیاسەتی پەروەردەوە هەوڵ بۆ سڕینەوەی زاکیرەی نەتەوەیی دەدا. لە یەکەم بەیاننامەی حدک دا (،)١٣٢٤ بــاس لە زەروورەتــــی دامــەزرانــی حیزب وەک دەرەنجامی هــەاڵواردنــی نەتەوەیی کـــراوە و ،لــە هــەمــان کـــات‌دا رێکارێکی دێموکراتی‌یانە لــە توێی ٨مـــاددەدا بۆ چارەسەری پرسی کــورد و نەتەوەکانی دیکەی ئێران پێشکەش کراوە .کەواتە ئەم بەیاننامەیە لە دوو بەش پێکهاتووە :یەکەم باس لە ماهیەتی دامەزرانی حیزب دەکا و ،دواتــر کارکردی حیزب (واتــە پارتی- سیستم و پارتی-کولتوور) لە ٨ماددەدا دیاری دەکا .پێشتر باسمان لە دیاردەی پارتی-کولتوور کرد و ئەم دیاردەیەمان لــە سۆنگەی تەعامولی دەروونــیــی نێو حیزب هێنایە بەر باس .لێرەدا بە پیویستی دەزانــم ئاماژە بە رەهەندی کۆمەاڵیەتیی پارتی -کولتووریش بــدەم کە پێوەندیی بە ئاستی رۆشنبیریی کۆمەڵ و رەوەندی
گــەشــەکــردنــی ســاخــتــاری کــۆمــەاڵیــەتــی هــەیــە کــە ل ــەو س ــاخ ــت ــارەدا ،پێکهاتە و چین و توێژەکان لە رێگه‌ی رێکخستن و بەمانیفێست کردنی داواکانیان هەول بــۆ وەدیــهــێــنــانــی ئــامــانــج و دابــیـن‌کــردنــی بەرژەوەندی‌یەکانیان دەدەن .لە دەیەی ٢٠ لە ئێراندا ئێمە نیشانەکان و زەمینەکانی سەرهەڵدانی نیهادی سیاسی دەبینین و هەر لەم پێناوەدا دامەزرانی حدک ،وەک وەاڵمدانەوەیەکی پۆزیتیڤ بەم رەوەندە دێموکراتیکە جێگه‌ی تێڕامانە .کە دێینە ســەر بــاســی پارتی-سیستم ،وەک ئەو جــۆرەی لەم بەیاننامەیەدا دەردەک ــەوێ، دامەزرانی حدک لە راستی‌دا هەنگاوێکە بــۆ تــەعــامــول کـــردن لــەگــەڵ دەســەاڵتــی سیاسی بە مەبەستی چارەسەری‌یەکی دێــمــوکــراتــیــانــە بــۆ پــرســی دەســــەاڵت لە ئێراندا .دۆخی سیاسی و دەســەاڵت لەو ســەردەمــەدا کــە حــدک دامــەزرانــی خۆی رادەگەیەنێ ،زۆر شێواو و ناموتەمەرکیز بــــــووە و ،ن ــەخ ــش ــەرێ ــگـ ـه‌ی حـــــدک لــە راستی‌دا هەوڵدانێک بوو بۆ چێ کردنی هاوسەنگی‌یه‌کی نوێ و دێمۆکراتیک.
،،
یــەکــەمــیــن نیشانەکانی رەخــنــەی دەروون پارادایمی لە کــۆنــفــرانــســی سێهەمی ()١٣٥١ حدک دا دەردەکەون کە زەمینەی گــۆڕانــکــاری‌یــەکــی بــنــەڕەتــی بۆ کـــۆنـــگـــرەی س ــێ ــه ــەم ()١٣٥٢ هەموار دەکــا .لــەم کۆنفرانسەدا زەمــیــنــەســازی ب ــۆ دیــالــۆگــێــکــی دێمۆکراتیک لــەنــێــوان روانــگــەی چــەپ و روانــگــەی ناسیۆنالیزم دەکــــرێ و لــە ئــەنــجــامــدا حــدک (ئێران) هیچ کامیان فیدای ئەوەی دیکە ناکا ،بەلکە ئەم دوو روانگەیە وەک دوو پتەنسیەڵی گرنگ لە بــەرچــاو دەگــرێ و ،بــەم چەشنە ل ــەدوای سێنتێزێک دەگ ــەڕی بۆ چارەسەریی ئەم ناکۆکی‌یە کە من لەم وتارەدا ئەم سێنتێزە بەناوی «سێکۆچکەی دێموکرات» ناوزەد دەکەم
،،
تا ئێرە باسمان لە زەمینە و زەروورەتی دامــەزرانــی حیزبی سیاسی بە گشتی و حدک بەتایبەتی کرد .لەم میانەیەدا بابەتێکی گرنگ دێتە ئاراوە کە پێوەندی بە چاالکی و بردنەپێشی سیاسەتەکانی حیزبەوە هەیە. ئێمە دەزانــیــن کە ســەردەمــی دامــەزرانــی حــیــزب ســەردەمــی هــیــوا و گەشبینی‌یە، بۆیە ئەم دەورانە بە دەورانی رۆمانتیکی حیزب ن ــاوزەد دەک ــرێ .سروشتی‌یە کە لــەم قــۆنــاغــەدا ئــامــانــج و دروشــمــەکــانــی حیزبیش لەژێر سڕیمەی وەها دۆخێک‌دا بــن .بــەاڵم کاتێ حیزبی سیاسی قۆناغی رۆمانتیزم تێدەپەرێنێ و بەرەو دەورانی رێئالیزم دەچــێ ،لە وەهــا دۆخێکدایە کە زەمینەکانی خوێندنەوەی نوێ بۆ ماهیەتی حیزب دەست پێ‌دەکا .لەم قۆناغەدایە کە ناکۆکی لەنێوان روانگەی ترادیشۆنی و روانگەی مۆدێرن‌دا سەرهەڵدەدا .مەبەست لە روانــگــەی ترادیشۆنی؛ پاراستنی ئەو بنەما نەگۆڕانەن کە لە ماهیەتی حیزب‌دا رەنگی داوەتــەوە و لە ئاکام‌دا ئەم الیەنە وەک باڵی کۆنسەرڤاتیڤی حیزب پێناسە دەکرێن ،مەبەست لە روانگەی مۆدێرن؛ تێگێشتنێکی پراگماتیستیانەیە بۆ سیاسەت. ئێمە دەزانــیــن کە سیستم و کــاردکــردی حیزب لە روانگەی پراگماتیستی‌دا بە پێی ئاکام هەڵدەسەنگێندرێ ،واتە کاتێ دەڵێین سیستمێک کارایە کە ئاکامی لێ‌دەستکەوێ. ئەمەی کە باس کرا زەمینەیەک بوو بۆ
تێگێشتن لە رەخنەی دەروون پارادایمی کە زۆرجار لە سیاسەت دا باسی لێکراوە. مــەبــەســت لــە پـ ــارادایـ ــم؛ ئــۆلــگــوو یاخۆ مۆدێلێکی بیرکردنەوەیە کە بۆ ماوەیەکی زۆر بەسەر فــەزای حیزبێکی سیاسی‌دا زاڵ دەبــێ و ئەندامانی حیزب عادەتی پــێــدەگــرن .تــا ئــەو کــاتــەی ئــەم پارادایمە توانای واڵمــدانــەوەی هەبێ کــاری خۆی دەکــا ،بــەاڵم کاتێ ئەم پارادایمە نەتوانێ والمدەری بۆچوونی نوێ و پرسیارەکانی سەردەم بێ ،ئەوا زەمینە بۆ سەرهەڵدانی پارادایمێکی دی هەموار دەبێ. لە مــەودای نێوان رووخانی کۆماری کوردستان ( )١٣٢٥و بەستنی گۆنگرەی دووهــەمــی حــدک ( ،)١٣٤٣نزیک بــە ٢٠ ساڵ تێدەپەڕێ .لەم ماوەیەدا بەشێک لە رێبەرانی حدک لە سێدارە دراون ،بەشێکی بەرچاویش حوکمی زیندانیان بەسەردا بــڕاوەتــەوە و ،کــادره‌کــانــی حیزبیش لەم ماوەیەدا یا لە زیندان ،یا ئاوارەی شار و گوندەکانی ئێران و یا پەرتەوازەی عێراق بوون .لە وەها دۆخێک‌دا زۆر سروشتی‌یە کــە حیزبیکی ســیــاســی تــووشــی گرفتی سیاسی و رێکخستن بێ .لە مــاوەی ئەم ٢٠ســاڵــەدا کۆمهڵگهی کوردستانیش چ لەباری چۆنایه‌تی و چ لەباری چه‌ندایه‌تی گــۆڕانــکــاری بــەســەردا هــاتــووە ،کەلێنە کۆمەالیەتی‌یەکانیش زیاتر دەرکەوتوون و لە ئەنجامدا فەزای سیاسیی کوردستان لەگەڵ مەفاهیمی نوێ‌دا ئاشنا دەبن .لەم قۆناغەی مــێــژووی ح ــدک‌دا ئێمە لەگەڵ ناکۆکییەکی «ماهیەتی»دا ئاشنا دەبین کە ئەم حیزبەی بەسەر دوو باڵی چەپ و ناسیۆنالیست‌دا دابەش کردبوو .یەکێک لــەو هــۆکــارانــەی کــە مــەجــالــی ن ــەدا ئەم ناکۆکی‌یە ببێت بە بەستێنێک بۆ بەحسی دەروون پارادایمی لە کۆنگرەی دووهەم‌دا، لـــەراســـتـــی‌دا چــۆنــایــەتــی مــامــلــەکــردنــی رێــبــەرایــەتــی ئــەوکــاتــی ح ــدک بـــوو .بــەم چــەشــنــە فــــەزای قــورســی ناسیۆنالیزم و بــەتــایــبــەت هــێــژمــۆنــی پــارتــیــزم (پ د ک) دۆخــەکــەی بــە قازانجی ریبەرایەتی ئەوکاتی حدک هەموار کرد و بوو بەهۆی لە مەیدان دەرکــردنــی ئــەو کــادرانـه‌ی کە دەیانتوانی بەشێکی کارا بن لە رەخنەی دەروون پارادایمی دا (بۆ زانیاریی زیاتر برواننە :نیوسەدە تێکۆشان ،حەسەنزادە؛ .)١٣٧٤ نــیــشــانــەکــانــی یــەکــەمــیــن رەخ ــن ــەی دەروون پـــارادایـــمـــی ل ــە کــۆنــفــرانــســی سێهەمی ( )١٣٥١حــدک دا دەردەکـــەون کــە زەمینەی گۆڕانکاری‌یەکی بنەڕەتی بــۆ کــۆنــگــرەی سێهەم ( )١٣٥٢هــەمــوار دەکــا .لەم کۆنفرانسەدا زەمینەسازی بۆ دیالۆگێکی دێمۆکراتیک لەنێوان روانگەی چەپ و روانگەی ناسیۆنالیزم دەکرێ و لە ئەنجامدا حــدک (ئــێــران) هیچ کامیان فیدای ئــەوەی دیکە ناکا ،بەلکە ئەم دوو روانگەیە وەک دوو پتەنسیەڵی گرنگ لە بەرچاو دەگــرێ و ،بــەم چەشنە لــەدوای سێنتێزێک دەگــەڕی بۆ چارەسەریی ئەم ناکۆکی‌یە کە من لەم وتارەدا ئەم سێنتێزە بـــەنـــاوی «ســێــکــۆچــکــەی دێ ــم ــوک ــرات» نــاوزەد دەکــەم .مەبەست لە سێکۆچکەی دێــمــوکــرات؛ فــۆرمــولــە کــردنــی روانــگــەی دەروون حیزبی و تەتبیق کردنیان لەگەڵ واقــیــعــە کــۆمــەاڵیــەتــی و جیهانی‌یەکانە کــە لــە ســێــکــۆچــکــەی مــافــی نــەتــەوەیــی، دێمۆکراسی و دادپەروەریی کۆمەاڵیەتی‌دا تــیــۆریــزە کـــــراوە .مــافــی نــەتــەوەیــی لە فــۆرمــی خــودمــوخــتــاری بــۆ کــوردســتــان پێناسە کـــراوە و ،بــۆ دەســتــەبــەرکــردنــی دادپــــەروەریــــی کــۆمــەاڵیــەتــیــش ب ــاس لە سوسیالیزمێک دەکــرێ کە لەگەڵ دۆخی کــوردســتــان‌دا بــێــتــەوە .ئــەم سێنتێزە بە رواڵەت حدک (ئێران) بەرەو پارادایمێکی نوێ دەبا ،بەاڵم کاتێ پاشگری «تطبیقی» بە سوسیالیزمەوە زیاد دەکرێ نیشانەی ئەوەیە کە ئیبهام یاخۆ تێگێشتنی جیاواز لەو ئیدەیەدا هەیە .ئەم بابەتە لە خۆیدا زەمینە بۆ رەخنەیەکی دیکەی دەروون پارادایمی خۆش دەکا و ،دواجار کۆنگرەی شەشەمی ( )١٣٦٢حیزب‌دا کۆتایی بەم ئیبهامە هێنا« .کــورتــە باسێک لەسەر
سوسیالیزم» سەردێڕی نامیلکەیەک بوو کە زەمینەی پــارادایــم شیفتی بۆ حیزب هەموار کرد و بەم چەشنە حیزب بەرەو درەکێکی دێمۆکراتیک لە دادپــەروەریــی کۆمەاڵیەتی هەنگاوی نا. هەلبەت رەخنەی دەروون پارادایمی بــێ زەرەریــــش نییە بــەتــایــبــەت لــەبــاری چــه‌نــدایــه‌تــی‌یــه‌وه ،بـــەاڵم کــاتــێ چ ــاو لە چوونەسەری کەیفییەتی سیاسیی حیزب دەکــەیــن ،گرنگیی ئــەم چەشنە رەخنەیە زیاتر دەردەکــــەوێ .هۆکارەکانیش سێ شتن :سەرەتا دیاریکردنی ستراتیژی‌یەکی نــوێ‌یــە ،دواتــــر راکــێــشــانــی پێرسۆنێلی چــاالکــە و ،دواجـــار قۆناغی عەمەلیاتی کردنی پارادایمی نوێیە .بۆ نموونە لە کۆنفرانسی سێهەم‌دا( )١٣٥١رێبەرایەتی ن حــیــزب لــە ئەنجامی رەخــنــەی دەروو پارادایمی‌دا هــەوڵ بۆ دارشتنی بەرنامە و ئــەســاســنــامــەیــەکــی ن ــوێ دەدا ،دوات ــر پێداگری لەسەر بەشدارکردنی کۆمەڵێ نوخبەی چــاالک دەکــا و دواج ــار حیزب بەرنامەکانی قۆناغی نوێی خەبات دیاری دەکا .دەرەنجامی ئەم پارادایم شیفتە چ لە کتێبی نیوسەدە تێکۆشان (ن .حەسەنزادە) و چ لە کتێبی پەنجا ساڵ خەبات دا (ن. گــادانــی) وەک خاڵێکی وەرچــەرخــان لە مێژووی حدک دا باسی لێ کراوە. وەک ئاماژەی پێدرا ،لە مێژووی ٧١ ساڵەی حدکدا دوو جار رەخنەی دەروون پارادایمی هاتۆتە ئــارا ،هــەردوو جاریش رۆڵێکی گرنگی هەبووە لە بردنەسەری کەیفیەتی سیاسی و هــەروەهــا چــاالک کــردنــەوەی رێکخراوەکانی ئــەو حیزبە. وەک لەم وتارەدا ئاماژەی پێدرا ،رەخنەی دەروون پارادایمی لە پێوەندی بە ماهیەتی حیزب‌دا سەرهەڵدەدا و سروشتی‌یە کە دەست بردن بۆ بەحسی ماهیەتیی ،چەمکی نوێ و روانگەی مۆدێرن لەگەڵ خۆیدا دەهێنێ .دوا بە دوای کۆنگرەی شەشەم ئێمە لە حدکا و دواتر لە حدکیش‌دا ،رەوتێک بــەنــاوی رەخــنــەی دەروون پــارادایــمــی نابینینەوە ،بەڵکە لــەگــەڵ دیــاردەیــەکــی دیــکــەدا ئاشنا دەبــیــن بــە ن ــاوی کێشەی دەروون پارادایمی کە بەداخەوە زەرەر و زیانی بۆ حیزب زۆر بووە .ئەگەر رووی رەخنەی دەروون پارادایمی لە ماهیەتی حیزب بێ ،ئەوا کێشەی دەروون پارادایمی رووی لە کارکردی حیزبە .ئەگەر ماهیەتی حیزب وەک نەرمئامێر پێناسە بکەین ،ئەوا کارکردی حیزب بابەتێکی سەخت‌ئامێری‌یە و لــە پلەی دووهــەمــدایــە .لــە ٧١ساڵەی دامـــەزرانـــی حــدکــدا جــێــی خــۆیــەتــی ئــەم پرسیارە بێتە ئاراوە کە داخوا کاتی ئەوە نەهاتووە حیزب زەمینە بۆ رەخنەیەکی دیکەی دەروون پارادایمی خۆش بکاتەوە؟
،،
لە مــێــژووی ٧١ساڵەی حدکدا دوو جار رەخنەی دەروون پارادایمی هاتۆتە ئــارا ،هــەردوو جاریش رۆڵێکی گرنگی هەبووە لە بردنەسەری کەیفیەتی سیاسی و هــەروەهــا چ ــاالک کــردنــەوەی رێکخراوەکانی ئەو حیزبە .وەک لـــەم وتـــــارەدا ئـــامـــاژەی پــێــدرا، رەخــنــەی دەروون پارادایمی لە پــێــوەنــدی بــە ماهیەتی حــیــزب‌دا ســەرهــەڵــدەدا و سروشتی‌یە کە دەست بردن بۆ بەحسی ماهیەتیی، چەمکی نوێ و روانگەی مۆدێرن لەگەڵ خۆیدا دەهێنێ
،،
10
31ی گەالوێژ 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
ژماره686:
بیرو ڕا
به‌رجام ،بیانوویه‌ک بۆ کڕینی کات مه‌نووچێهر پووردڵ
ئاوڕێک لە ژیان و خەباتی تێکۆشەر برایم چووکەڵی
ســووکــەئــاوڕێــک ب ـ ە ســه‌ر تێپه‌ڕبوونی نواندی ئه‌مریکا ل ه به‌رانبه‌ر ئه‌و هه‌موو داواکاری یه‌کساڵه‌ی رێککه‌وتننامه‌ی ئێران و واڵتانی و لێدوانان ه سه‌باره‌ت ب ه پێشێل کردنی بڕیار ه پێنج ک ۆ یه‌ک ل ه پەیوەندی لەگەڵ پرسی وزه‌ی گونجاوه‌کانی نێو رێککه‌وتنی ناوکیی ئێران و هەیاس کاردۆ ئه‌تۆمی ل ه ماوه‌ی یه‌ک ساڵی رابردوو تائێستا 1+5ناتوانێ هێچ هۆکارێکی جگه له‌مه هه‌بێت. نیشان دەدەن کە کۆماری ئیسالمی ئێران هه‌ر هه‌رچه‌ند ه پێش‌بینی ئه‌وه‌ی ک ه پاش کۆتایی شــــه‌و بـــــوو .نــــه‌ک هــــه‌ر شـــــه‌و ،تــاریــک ـه‌س ـه‌التــێــکــی ب ـه‌رده‌وام بووە و وازی لە پیتاندنی ئۆرانیۆم هاتنی کاتی س ـه‌رۆک کۆماری و ده‌نگدان بۆ و دواجـــــار دەسـ ــت پــێــڕاگــەیــشــتــن بــە چەکی ســـه‌رۆک کــۆمــاری لـ ه ئه‌مریکا کــام هێز له‌م ئه‌نگوسته‌چاو .ناڵه‌ی هه‌ور گوێی ئاسمانی که‌ڕ ده‌کــرد و واڵت ه ده‌سه‌اڵت ده‌گرێت ه ده‌ست زۆر دژوار بێ ،گریانیشی ،هـه‌ردی وه‌ئامان دێنا .ئاسمان ،ره‌شه هه‌وری کۆمەڵکوژی ئەتۆمی نەهێناوە! وه‌به‌ر قامچی ده‌دا ،هه‌ور ده‌ینااڵند و به هه‌ر شریخه‌یه‌کی زه‌وی وه‌له‌رزین ده‌خست .هه‌موان لێک به‌ڕق داچووبوون و بۆ به‌چۆک‌داهێنانی یه‌کتر له ته‌قه‌ال‌دا بوون .ئاسمان بێ به‌زه‌ییانه هه‌وری قامچی‌‌باران ده‌کرد و هه‌وریش رێژنه‌ی له‌و دواییانه‌‌د‌ا تڕامپ ،مایک پێنس حاکمی ویالیه‌تی ئیندیانا ک ه یه‌کێک تۆفان و بۆرانی به‌سه‌ر هه‌رددا ده‌ڕشت .رقی ئاسمان ،گریانی له‌و که‌سان ه بوو ک ه ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر ب ه ئاراسته‌کردنی نام ه بۆ ئۆباما، هه‌ور و له‌رزینی زه‌وی ،قیامه‌تێکیان ساز کردبوو مه‌پرسه. کڕێوه و باڕن ،سه‌رما وسه‌خڵه‌ت ،شریخه‌ی به‌سامی هه‌ور ناڕه‌زایه‌تیی خۆی ل ه به‌رانبه‌ر ئه‌و پێکهاتن ه ده‌ربڕیبوو و ئێستاش دژ ه ل ه و تاریکه‌سه‌التی قه‌ترانی ،ورتـه و جووڵه‌ی له زینده‌وه‌ر به‌رانبه‌ر ئه‌و رێککه‌وتنامه‌یه ،وه‌ک جێگری یه‌که‌می خۆی دیاری کردووه. بڕیبوو .هه‌موو به باڵدار وبێ باڵه‌وه ،به‌ئینسان وحه‌یوانه‌وه، ب ـه‌گ ـه‌وره و چــووک ـه‌وه ،به‌نێر و مێوه ،به ده‌س ـه‌اڵتــدار و ئه‌مه‌ش ده‌ری ده‌خا که ل ه سه‌رکه‌وتنی تڕامپ ل ه ده‌نگدانی مانگی یازده‌ی بێ‌ده‌سه‌اڵته‌وه بۆ خۆ رزگار‌کردن له وه‌یشوومه‌ی سه‌رما ئه‌م واڵت ه زۆرینه‌ی کابینه‌ی ئه‌و واڵت ه ل ه دژبه‌رانی رێککه‌وتنامه‌ی ساڵی و په‌الماری تۆفان په‌نا و په‌سیویان کردبۆوه حه‌شارگه .ئه‌و شه‌وه ،کۆڕی شه‌ش که‌سیی بنه‌ماڵه‌یه‌ک وه‌ک باقیی خه‌ڵکی رابردووی ئێران و 1+5پێک دێن دیکه له سه‌رمان و له ترسان خۆیان خزاندبۆوه ژێر لێفه کورسی و که‌س زاتی جووڵه‌ی نه‌بوو .کابرای خاوه‌ن‌ماڵ هه‌ر ل ـ ه نوێترین لــێــکــۆڵــیــنـه‌ویــان‌دا ،نــاوه‌نــدی به‌اڵم ب ه هاتنی هه‌ر کام ل ه کۆماری‌خوازه‌کان جار‌نا‌جارێک سه‌ری هه‌ڵده‌بڕی و به نیشانه‌ی ناڕازی‌بوون نێوده‌وڵه‌تیی زانستەکان و به‌شی ئاسایشی یان دێمۆکراته‌کان زۆر روون ـ ه ک ه ل ه ماوەی بۆڵه‌یه‌کی ده‌هاتێ .ئه‌و له‌دوو شت داخدار بوو :رقی سروشت نێوده‌وڵه‌تیی ئەمریکا ،راپۆڕتێکیان ل ه سه‌ر ته‌واو‌بوونی دەساڵتدارێتی ئۆباما تاوه‌کوو ب ه و بوونی مۆڵگه‌ی هێزه‌کانی دوژمن له‌سه‌ر ته‌پۆڵکه‌ی پشت هه‌نگاوه‌کانی دوای پێکهاتنی «برجام» ل ه الیه‌ن فه‌رمی ده‌ست به‌کاربوونی حیزبی سه‌رکه‌وتوو ئــاوایــی .ئــەو ده‌یــزانــی پ ـه‌المــاری سروشت کاتی‌یه ،به‌اڵم کۆماری ئیسالمی ئێران و واڵتانی به‌رانبه‌ری‌دا ،لـه‌م رک ـه‌ب ـه‌ری‌یــه‌‌دا ،ده‌رفه‌تێکی زۆر بــاش بۆ وجوودی ئه‌و ناله‌بارانه درێژخایه‌نه .دوای ورته و بۆڵه‌یه‌کی سـه‌بــاره‌ت ب ه بەردەوامیی کۆماری ئیسالمی ئێران پێک دێ ک ه په‌ر ه ب ه کاره‌کانی خۆی بدا زۆر ،له‌پڕ ده‌نگی ب ـه‌رز کــرد و گوتی« :ئــای پێشمه‌رگه بۆ درێژەپێدان بە پرۆگرامە ناوکی‌یەکەی باڵو ک ه به‌داخه‌و ه ئه‌و ه دیسان هه‌ڵکه‌وتنی کاتێکی له‌کوێی؟ به‌ڕاستی شه‌و شه‌وی تۆیه .ئێستا «عه‌جه‌م» له کــرۆتـه‌وه؛ ک ه دواتــر ئاڵمانیش ل ه راپۆرتێک‌دا زێڕین ه ب ۆ سه‌رکه‌وتنی ئێران بۆ وه‌ده‌ست هێنانی ترسان هه‌موو خۆیان مه‌اڵس داوه و ده‌کرێ هه‌ر به ده‌ست باسی ل ـه‌و ه کــرد ک ه ئێران ل ه حەولی کڕینی کات ،هه‌رچه‌ند ه دۆناڵد تڕامپ وه‌ک به‌ربژێری بیانگرن .نازانم ئه‌و رۆڵه به‌جه‌رگانه بۆ دیار نین؟ ئه‌دی بۆ پێداویستی بۆ به‌رنام ه ناوکی‌یەکەیەتی .ئه‌و کۆمارێ‌خوازه‌کان ب ه پێی ئاشکرا‌کردنی به‌شێک زۆر جار هه‌ر ده‌ڵێی له عه‌رزی هه‌ڵ‌ده‌قوڵێن؟ .»...ئه‌زقه‌زا ناوه‌ندان ه ل ه باڵوکراوه‌یه‌کی فه‌رمی‌دا ئاماژه‌یان له سیاسه‌ته‌کانی خۆی سه‌باره‌ت ب ه کاروباری زۆری پێ‌نه‌چوو قرمه‌ی چه‌کی پێشمه‌رگه ،گرمه‌ی هه‌وری بـه‌و ه کــردووە که ئێران ب ـه‌دوای کڕینی چه‌ند ده‌ره‌وه‌ی واڵته‌که‌ی ده‌ری‌خستو ه ک ه دژ به‌و به‌چۆک داهێنا و مۆڵگه‌ی دوژمنیشی وێران کرد .دواتر ،هه‌م رێککەوتنامه‌یه‌ی ئێران و 1+5راده‌وه‌ستێ و کابرا و هه‌م بنه‌ماڵه و هه‌م خه‌ڵکی دیکه خه‌وێکی خۆشیان تۆن فیبری که‌ربۆن‌دا ده‌گه‌ڕێ! لــە الیــەکــی‌تــرەوە بــانــکــی م ــۆن ســەرۆکــی ل ه به‌رژه‌وه‌ندی واڵته‌که‌ی‌دا نایبینێ و ته‌نانه‌ت به‌نسیب بوو. رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان ل ه دوایین ل ـه‌و دوایــیــانــهدا تــڕامــپ ،مایک پێنس حاکمی وتاری خۆیدا ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر نیگه‌رانی و ویالیه‌تی ئیندیانا ک ه یه‌کێک له‌و که‌سان ه بوو دڵەڕاوکێی جیددی خۆی له سه‌ر تاقیکاری‌یە ک ه ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر ب ه ئاراسته‌کردنی نام ه مووشه‌کی‌یه‌کانی ئــێــران راگ ـه‌یــانــد .بــه‌اڵم ل ه بۆ ئۆباما ،ناڕه‌زایه‌تیی خۆی ل ه به‌رانبه‌ر ئه‌و الیـه‌ن واڵتـ ه یه‌کگرتووەکانی ئەمریکا تائێستا پێکهاتن ه ده‌ربڕیبوو و ئێستاش دژ ه ل ه به‌رانبه‌ر بــاس لــەمـ ە نــه‌کــراو ه و تـه‌نــانـه‌ت جــان کێری ئه‌و رێککه‌وتنامه‌یه ،وه‌ک جێگری یه‌که‌می خۆی وه‌زیـــری ده‌ره‌وه‌ی ئەمریکا هــەمــوو کــات ل ه دی ــاری کـــردووه .ئـه‌مـه‌ش ده‌ری ده‌خــا کـ ه ل ه ب ـه‌رانــب ـه‌ر هـه‌نــگــاوه‌کــانــی ئــێــران بــۆ راگرتنی سه‌رکه‌وتنی تڕامپ ل ه ده‌نگدانی مانگی یازده‌ی به‌رنام ه ناوکی‌یه‌که‌ی خۆشحاڵی ده‌رده‌بــڕێ و ئــه‌م واڵتــ ه زۆریــنــه‌ی کابینه‌ی ئــه‌و واڵتــ ه ل ه هه‌نگاوه‌کانی ب ه ئه‌رێنی ده‌قه‌بڵێنێ .ل ه راستی‌دا دژبه‌رانی رێککه‌وتنامه‌ی ساڵی رابردووی ئێران تێڕامان له‌م بابهت ه گه‌لێک پرسیار هه‌ڵده‌گرێ و 1+5پێک دێن .ل ه کۆی گشتی ئه‌و باسه‌‌دا و ب ه به‌اڵم ناشکرێ ک ه ل ه وشه‌ی ( بۆ ) ب ه ساکاری پێی زۆر فاکته‌ر ده‌رده‌که‌وێ ک ه ئێران سوور ه تێپه‌ڕین .ره‌نگ ه به‌رچاوترین هۆکار بۆ به‌ساردی ل ه سه‌ر درێژ ه پێدان ب ه به‌رنام ه ناوکی‌یه‌کانی و تێپه‌ڕینی ویالیه‌ت ه یه‌کگرتۆکان له‌م پرسیار و هه‌ر ل ه ئێستاش‌دا ب ه پێی ئه‌و لێکۆڵینه‌وان ه ئێران داواکــاری‌یــانـ ه بگه‌ڕێته‌و ه بۆ نزیک‌بوونه‌وه‌ی هه‌ر به‌دوای قۆستنه‌وه‌ی ده‌رفه‌ت ه و باش ده‌زانێ هێزی خــاوه‌ن‌ده‌ســه‌اڵت ل ه کۆتایی‌هاتنیان ل ه چۆن ده‌رفه‌ته‌کان بقۆزێته‌و ه و ل ه به‌رژه‌وندیی مــاوه‌ی یاسایی خۆیان ل ه حکووم هت‌دا ک ه ب ه کرده‌و ه تیرۆریستی‌یە‌کانی به‌کاریان بێنێ. برایم چووکەڵی ورد ه بز ه زۆر ب ه نه‌رمی به‌سه‌ر رووداوه‌کان‌دا شه‌قاو هه‌ڵدێنن .چونک ه زۆر روون ه ک ه نه‌رمی
،،
،،
درێژەی
پڕۆسەی دروستبوونی دەوڵەتی مۆدێڕن
بەاڵم ئەو پەیمانەش بێ کێشە نەبوو ،چونکە هەر کامیان خۆی بە دەسەاڵتدارتر و بە نفوزتر لەوی‌تر دەبینی ،ئەو کێشانە و گەشەکردنی ئەقڵ وایکرد کە ئەو پەیمانە لەمێژینە بەرەبەرە بپچڕێ و دەسەاڵتی سیاسی ،هاوکاری کلیساکان وەال بنێ. بە کورتی دروستبوونی دەوڵــەت بە پێکهاتنی دەســەاڵتــی پاشایەتی کۆتایی نەهات، بەڵکوو لە ســەدەی نۆزدەهەمدا ،بەڕێوەبردنی دەوڵــەت بە شێوەیەکی پیشەییانە پەرەی پێدرا .هەروەها لە ســەدەی هاوچەرخیش‌دا تواناسازی بەشێوەی تیۆریک بەهێز بووە، بۆ نموونە هاتنە کایەی چەمکی دەوڵەتی یاسا .هەرچەندە پڕۆسەی پێکهاتنی دەوڵەت لە هەموو بەشەکانی رۆژئــاوا یەک ریتمی بنەڕەتی‌یان نەبووە بەاڵم بەو حاڵەش هەموویان فۆڕمێکی سازمانی هاوبەشیان بە نــاوی دەوڵــەت هەیە کە سێ تایبەتمەندیی سەرەکی لەخۆ دەگرن :یەکەم ،بەتایبەتی کردنی کردەوەکان و پیشەکان .دووهەم ،بەناوەندکردنی ئیجبار و بە هیرارشیکردنی نۆڕمەکان .سێهەم ،بەدامەزراوە کردنی دەسەاڵت و البردنی دەسەاڵتی تاک .ئەو تایبەتمەند ی‌یانە دەچنە چوارچێوەی سیستمی «بیرۆکراسی»یەوە ،کە دوو روانگەی سەرەکی لەسەره :روانگەی یەکەمیان کە روانگەیەکی ئەرێنی‌یە و لە الیەن «ماکس وێبێر»ـەوە پەرەی پێدراوە ،پێی وایە کە بۆ پاراستنی دێموکراسی لە واڵت‌دا دەبێ بیرۆکراسی پەیڕەو بکرێ .روانگەی دووهەمیش کە روانگەیەکی نەرێنی‌یە لە بیرۆکراسی و لە الیەن هەندێک کۆمەڵناسی ئەمریکی‌یەوە پەرەی پێدراوە ،پێی وایە کە بیرۆکراسی الوازە و ناتوانێ بە خێرایی خۆی لەگەڵ گۆڕانکار ی‌یەکان سازگار بکا و سیستمێکی دەست و پێ گیرە .ئەوەش باسی زیاتر هەڵدەگرێ و لە چوارچێوەی ئەم بابەتەدا ناگونجێ.
رۆژنامەی
که به‌سه‌رهاتی چووکه‌ڵی ده‌خوێنیه‌وه ،له قوواڵیی ناعه‌داڵه‌تی‌یه‌کانی کۆمه‌ڵ و ئازاری ئینسانه‌کان ده‌گه‌ی .ک ه بڕیاری چووکه‌ڵی بۆ به‌ربه‌ره‌کانی ده‌بینی ،بڕیار‌دانت بۆ هاسان ده‌بێ و پێت‌خۆشه هه‌موو مه‌ترسی‌یه‌ک تاقی که‌یه‌وه. که ره‌وتی خه‌بات و فیداکاری‌یه‌کانی برایم چووکه‌ڵی تاقیب ده‌که‌ی ،رقت له دوژمن زیاتر و دڵسۆزیت به‌رانبه‌ر خه‌ڵک و نیشتمان چه‌ند هێنده ده‌بێ .که له زمانی چووکه‌ڵی‌یه‌وه ناوی ئه‌و هه‌موو قاره‌مان و تێکۆشه‌ره ده‌بیسی ،حه‌سره‌تی نه‌ناسینی ئـه‌وان به‌ربینگت پێ ده‌گــرێ و ئــازارت ده‌دا .که چووکه‌ڵی مه‌یدانی شه‌ڕی پێشمه‌رگه و هێزی دوژمنت بۆ ته‌رسیم ده‌کا ،ژینڕاڵه سه‌رسینگ پڕ له میداڵه‌کانت لێ ده‌بێته هیچ .که باری قورسی سه‌رشانی برایم چووکه‌ڵی ده‌بینی، خۆت له‌به‌رچاو ده‌که‌وێ .له یه‌ک قسه‌دا :که تێکۆشانی برایم چووکه‌ڵی ده‌بینی ،له مانای راستینی خه‌بات ده‌گه‌ی و هه‌ر بۆیه پێشمه‌رگه‌ت به هه‌یبه‌تتر دێته به‌ر چاو. کاتێک تێکۆشه‌ر برایم چووکه‌ڵی بڕیاری په‌یوه‌ست‌بوون به خه‌باتکارانی رێی ئــازادی ده‌دا و به‌و ته‌مه‌نه که‌مه‌وه خۆی له نێو مه‌یدانی تاقی کردنه‌وه‌‌دا ده‌بینێ ،کوردستان به شار و گوندی‌یه‌وه له ژێر ئاگری بێ‌ئه‌مانی دۆژمن‌دا بوو. له راستی‌دا یه‌کێک له هۆیه‌کانی ئه‌و بڕیاره گرینگه‌ی کاک برایمیش هه‌ر ئه‌وه بوو .بۆ خۆی ده‌ڵێ :کە‌له سه‌ره‌تای پاییزی 1360بۆكان له الیه‌ن داگیركه‌رانی كۆماری ئیسالمی‌یه‌وه داگیر كرا ،گوندەکەمان ،داشبەند ،به چه‌ندین جار له الیه‌ن رێژیمه‌ه‌وه به شه‌و و رۆژ په‌المار درا .ئه‌وه له حاڵێك‌دا بوو گونده‌كه پایه‌گای لێ بوو .هه‌موو جارێ زۆریان له خه‌ڵك ده‌دا و ته‌نانه‌ت ته‌قه‌یان له‌خه‌ڵك ده‌كرد .بۆیه منیش بڕیارم
دا ،یه‌كجار به سه‌ربه‌رزی له رێگای ئازادیی نه‌ته‌وه‌كه‌مدا بمرم باشتره تا هه‌موو رۆژێ جارێك بمرم .»...له‌و رۆژه بـه‌دواوه ئیتر چاره‌نووسی چووکه‌ڵی ده‌گه‌ڵ چاره‌نووسی گه‌له‌که‌ی لێک ده‌درێ و هه‌تا گه‌ل زیاتر تووشی ده‌رد و مه‌ینه‌ت دێ ،له‌ش و بیری برایم زۆرتر ئازار ده‌کێشێ .له یه‌که‌م ساته‌کانی پۆشینی به‌رگی پیرۆزی پیشمه‌رگایه‌تی‌دا چووکەڵی ده‌گــه‌ڵ قاره‌مانانی وه‌ک :س ـه‌عــدوون بــارزان، محه‌مه‌د برایم ئۆف و ناسری باریک رووب ـه‌روو بووه که ئوبووهه‌ت و ئازایه‌تی‌یه‌که‌یان شوێنی قووڵی له‌سه‌ر داناوه و ده‌رسی نه‌ترسانی فێر کردوه. ره‌وتی به‌ره‌و پێشه‌وه‌چوونی رووداوه‌کان و سه‌خت و خوێناویتر‌بوونی خه‌بات ،هه‌روه‌ها چوونه‌‌سه‌ری ته‌مه‌ن و زانیاری‌یه‌کانی برایم چووکه‌ڵی ،ئه‌ویان له کڵ ده‌رێنا و بۆ به‌رده‌وامیی خه‌بات و خۆڕاگری به ته‌واوی ئاماده‌یان کرد. رۆژ و مانگ و ســاڵ دێــن و ت ـێ‌ده‌پ ـه‌ڕن .له الی ـه‌ک ئاشی ل هش‌هاڕین و خوێن‌ڕشتنی ده‌زگای سه‌رکوت خێراتر ده‌بێ و له الیه‌کی دیکه‌ش هێزی به‌ره‌نگاریی کورد رێکخراوتر و به‌‌به‌رنامه‌تر مه‌یدانداری ده‌کا .له نێو ئه‌و پێچ و خه‌مه‌ی «مــه‌رگ و ژیـــان»دا ،ئه‌سپی سه‌رکێشی برایم له وچان ناکه‌وێ و هه‌تا «گۆم قووڵتر ده‌بێ چاکتر مه‌له‌ی ده‌کا». له هه‌موو ئـه‌و ساڵه سه‌خت و له‌‌بیرنه‌کراوانه‌‌دا ،کوڕی کوردی نێو سه‌نگه‌ر تفه‌نگ‌له‌شان ،ره‌خت و ده‌راغ له‌‌قه‌د، کۆڵه‌پشتی له‌‌پشت ،پووزه‌وانه هه‌ڵکێشراو ،له‌سه‌ر هه‌ست و چاو به‌مۆله‌ق ،ئه‌م شاخ و ئه‌و دۆڵ ده‌کا ،سه‌ری گوندان ده‌دا ،له جادان ده‌په‌ڕێته‌وه ،باریکه رێی مین رێژکراو تاقی ده‌کاته‌وه ،که‌مین داده‌نێ و که‌مینی دوژمن تێک ده‌شکێنێ، پێشی په‌الماری سوپای داگیرکه‌ر ده‌گرێ و له سه‌نگه‌ری به‌ربه‌ره‌کانی‌دا قاره‌مانانه راده‌وه‌ستی ،به سه‌ختی بریندار ده‌بێ و له کاروان به‌جێ ده‌مێنێ ،ته‌رمی هاوڕێی شه‌هیدی به‌سه‌ردا ده‌مێنێته‌وه و له تاوی ئه‌و ژانی برینی خۆی له‌بیر ده‌چێته‌وه ،ره‌حــم و دڵفره‌وانیی خه‌ڵکه خۆشه‌ویسته‌که‌ی ده‌بینێ و ده‌گه‌ڵ ئازار و ماڵ وێرانی‌یه‌کانیان ئاشنا ده‌بێ ،له هاوڕێی نێو سه‌نگه‌ری به رق‌دا ده‌چێ و دواتر ده‌گه‌ڵی ئاشت ده‌بێته‌وه ،هه‌تا قوواڵیی دڵی دوژمن نفووز ده‌کا و له شیرین خه‌ودا به‌دیلیان ده‌گرێ ،له ژێر قورسایی ره‌هێڵه‌ی تۆپ و خۆمپاره و کاتیۆشا‌دا ناچار پاشه‌کش ه ده‌کا و رێی چه‌ند رۆژان به چه‌ند کاتژمێر ده‌بڕێ و ...به‌ڵێ ئه‌وانه و ده‌یان و سه‌دان تابڵۆی سه‌رنج‌راکێشی دیکه به‌شێک بوون له ژیانی برایم چووکه‌ڵی و هاوخه‌باتانی که خوازیارانه ئه‌و رێگایه‌یان هه‌ڵبژاردبوو ،ئازایانه بڕیان و سه‌ربه‌رزانه درێژه‌یان دا. باسی ئه‌و ناوچانه‌ی لێ ده‌پرسم که له‌و مــاوه دوور و درێــژه‌دا خزمه‌تی تێدا کــردوون .وه‌المــی چووکه‌ڵی به‌م جۆره‌یه« :به‌شی هه‌ره زۆری پێشمه‌رگایتی من له ده‌ورانی سه‌خت‌دا له بۆكان بووه .له 1360/8/18بوومه پێشمه‌رگه، ساڵی 63بوومه سه‌رپه‌ل ،ساڵی 66بوومه فه‌رمانده‌ی لك و هه‌ر زستانی ئه‌و ساڵه بووم ه ئه‌ندامی كومیته شارستانی بــۆكــان ،دوو ســاڵ ه ـه‌م ئه‌ندامی كومیته شارستان هه‌م فه‌رمانده‌ری لك بــووم .ساڵی 69و 70سه‌رلك و ساڵی 1371له الیه‌ن ده‌فته‌ری سیاسی‌یه‌ه‌وه وه‌ك سه‌رپه‌رستی هێزی 2ی رێبه‌ندان دیــاری كــرام .ساڵه‌كانی 72و 73و 74وه‌ك فه‌رمانده‌ری هێزی به‌یان كارم كرد ،ساڵی 75و 76تا كۆنگره‌ی 11فه‌رمانده‌ری هێزی پارێزگاری و دوای كۆنگره‌ی 11وه‌ك به‌رپرسی كومیت هی شارستانی بۆكان دیاری كرام له ساڵی 78وه‌ك فه‌رمانده‌ری تیپی ناوه‌ندی 2 دیاری كرام .له‌و پۆسته‌دا كارم كرد تا ساڵی ،1385دوای له‌تبوونی حیزب بوومه به‌رپرسی فێرگ هی سیاسی -نیزامی و له كۆنگره‌ی 14بوومه جێگری كۆمیته ناوه‌ندی و به‌رپرسی فێرگه‌ی سیاسی -نیزامی». چــووکــه‌ڵــی هـــه‌ر بـ ـه شــه‌ڕکــه‌رێــکــی نــێــوس ـه‌نــگ ـه‌ر و فه‌رمانده‌رێکی به‌وه‌ج و کادرێکی ته‌شکیالتی نه‌ناسراوه .ئه‌و هه‌وڵی داوه له کاروان جێ نه‌مێنێ و خۆی ده‌گه‌ڵ ره‌وتی زه‌مان بگونجێنێ .ناوبراو له بواری دیکه‌شدا خۆی و بیر و قه‌ڵه‌می تاقی کردۆته‌وه که چه‌ند به‌رهه‌می لێ‌که‌وتۆته‌وه و وه‌ک بۆخۆی ده‌ڵێ هی دیکه‌شیان به‌دوودا دێ« :له وه‌ختی بێكاری‌دا خه‌ریكی نووسینی خاتراتم 3 .كتێبم به‌و ناوانه چاپ ی موكریانه‌وه بوون 1ـ چه‌پكێك گواڵڵه سووره 2ـ له چیاكان ی له تا ده‌شتی كۆیه 3ـ ئه‌زمونه‌كانی مودیرییه‌تی فه‌رمانده‌ه شه‌ڕی پارتیزانی دا .ئێستاش كتێبی «قه‌اڵی به‌رخۆدان» و هه‌روه‌ها «قاره‌مانانی نه‌ته‌وه‌ی ژێر ده‌ست» ئاماد هی چاپن ئه‌گه‌ر ده‌ره‌تان بێ چاپیان ده‌كه‌م». تێکۆشه‌ر بــرایــم چــووکـه‌ڵــی پــاش 28ســاڵ خـه‌بــات و خۆماندوو کردن له پێناو ئامانجه به‌رزه‌کانی گه‌له‌ک هی‌دا و دوای دووجــار بریندار بوون له شه‌ش جێگای له‌شی‌یه‌وه و القێکی س ـه‌ق ـه‌ت ،ئێستا هـه‌ڵــگــری کۆڵێک بــیــره‌وه‌ریــی خۆش و ناخۆش و ده‌ریایه‌ک زانیاریی به‌نرخه .به‌رێزیان خێزانداره و به‌رهه‌می ژیانی هاوبه‌شی دوو کچ و کوڕێکه که هیوای ته‌مه‌ن درێژی و به‌خته‌وه‌ری‌یان بۆ ده‌که‌م .من له خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و به‌شه که‌مه‌ی ژیان و خه‌باتی کاکه برایم تێر نه‌بووم و ده‌زانم ئێوه‌ش چێژی لێ وه‌رده‌گرن .هه‌ر بۆیه هیوادارم هه‌موومان (من جارێکی دیکه و ئێوه‌ش بۆ یه‌که‌م جار) له «مێژووی زیندوو»دا بیخوێنینه‌وه .هه‌تا ئه‌و کات شادی بۆ هه‌مووتان.
11
سیاسی
31ی گەالوێژی 21 _ 1395ی ئاگۆستی 2016
ژماره686 :
رۆژنامەی
نائەمن بوونی ئێران ،بابەتێک بۆ سەرکوتی خەڵکی ئازادیخواز لە ئێراندا!
ئاگری باڵەکی گرینگترین شت کە بەرپرسانی ئێران و لەو نێوەدا رێبەری ئێران باسی لێوە دەکەن لە سەرەتای ئینقالبەوە دابین کردنی ئەمن و ئاسایش تەواو ه لە ئێراندا ،لە حالێک‌دا کە ناوچەکە و رۆژهەاڵتی نێوەراست پڕە لە کێشە و قەیران! بەس هیچ کات باس لەوە ناکەن کە بەشی زۆری ئەو قەیرانانە کاری راستەوخۆ و ناراسته‌وخۆی کۆماری ئیسالمیی ئێرانە! ئــەوان لە نائەمن کردنی دراوسێکانیان هیچ راوەستانێکیان نــیــە! لــەو الشـــەوە بــاس لە ئەمن‌بوونی ئێران دەکەن! کۆماریی ئیسالمیی ئێران لە سەرەتای هاتنه سه‌رکاری‌یه‌و ه بە دروشمی دابینکردنی ئارامی و ئاسایش بۆ ئێرانی‌یەکان و هێنانی سیستمی ئاسودەیی هــاوواڵتــیــان ،شۆرشی گەالنی ئێرانیان لە ساڵی ١٣٥٧دزی و بە بەکارهێنانی چەکی دیــن ،توانیان بێنە سەر ســفــرەی ئــامــادە و دەســتــیــان ک ــرد بــە پــەل هاویشتن بۆ هەموو الیەک. لە سه‌ره‌تای شۆڕشەوە ده‌سه‌اڵتدارانی نــوێ لە ریفراندۆمێکی کــارتــۆنـی‌دا لە ١٢ی خاکەلێوەی ١٣٥٨سیستمی ئیسالمی‌یان بەسەر ئــێــران‌دا سەپاند .پاشان بە دەست‌ئاوه‌اڵیی زۆرەوە هــەمــوو جــۆرە بیر و بۆچوونێکی جیاوازیان سەرکوت کرد .کۆماری ئیسالمی هەر بە سەرکوتی جیابیران رانەوەستا و لە سەرەتاکانی ساڵی ١٣٥٨ه‌وه هێرشی کردە سەر رۆژهەاڵتی کوردستان و بە هەموو چەک و هێزێکەوە رووبەڕووی ئازادیخوازانی کورد بۆوە ،ک ه ته‌نیا داخوازی‌یان خۆبه‌ڕێوه‌بردن له چوارچێوه‌ی ئێراندا بوو .دەسەاڵتدارانی
کــۆمــاری ئیسالمی پێیان وابـــوو کــە ئه‌م ه پایەکانی دەسەاڵتیان دەلەرزێنێ ،بۆیە زوو بــە هێزی نیزامی سەرکوتیان کــرد .ترسی نائەمن بوونی ئێران لە الیەن دەسەالتدارانی کۆماری ئیسالمی هەمیشە بەهانەیەک بووە بۆ سەرکوت و ئازاری خەڵکی ئازادیخواز.
بپارێژێ. فەرماندەی قەرارگای «حمزە سید الشهدا» له لێدوانه‌کانی ئه‌م دواییانه‌ی‌دا باسی لە پالنی واڵتانی ده‌ره‌کــی کــردوە و عه‌ره‌بستانی ب ه دنه‌دان و هان‌دانی هێزه‌کانی دژبه‌ری کۆماری ئیسالمی بۆ تێک‌دانی ره‌وشی ئاسایشی ئێران
،،
کۆماری ئیسالمی هەر بە سەرکوتی جیابیران رانەوەستا و لە سەرەتاکانی ساڵی ١٣٥٨ه‌وه هێرشی کردە سەر رۆژهەاڵتی کوردستان و بە هەموو چەک و هێزێکەوە رووبەڕووی ئازادیخوازانی کورد بۆوە ،که ته‌نیا داخوازی‌یان خۆبه‌ڕێوه‌بردن له چوارچێوه‌ی ئێراندا بوو .دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمی پێیان وابوو کە ئه‌مه پایەکانی دەسەاڵتیان دەلەرزێنێ، بۆیە زوو بە هێزی نیزامی سەرکوتیان کرد .ترسی نائەمن بوونی ئێران لە الیەن دەسەالتدارانی کۆماری ئیسالمی هەمیشە بەهانەیەک بووە بۆ سەرکوت و ئازاری خەڵکی ئازادیخواز
،،
کــوردســتــان وەک نــاوچــەیــەک هەمیشە ناوەندی ناڕەزایەتی‌یەکان بووە ،بۆیە کۆماری ئیسالمی بە بەهانەی نائەمن‌بوونی ناوچەکە کەمترین خزمه‌تگوزاریی ئابووری و فەرهەنگی لــەو نــاوچــەی ـه‌دا ئــەنــجــام داوە ،حکوومەت ئــەوەنــدەی ل ـه فــکــری نــاوەنــدە ئەمنیەتی و نیزامی‌یەکانی خۆی دابــووە ئەوەندە هەوڵی ن ــەداوە کە ژینگەیەکی ئــارام و ئــاســودە بۆ خەڵکەکەی دروســت بکا .بە پێی ئامارەکانی هه‌ژماری ناوەندە ئەمنیەتی و نیزامی‌یەکان لە رۆژهەاڵتی کوردستان نزیک بە ١٠هەزار ناوەندە ،بەاڵم هه‌ژماری ناوەندەکانی فێرکردن کەمتر لە ٥هەزار ناوەندە .ئەوە نیشاندەری ئەوەیە کە حکوومه‌ت هەوڵ نادا کە لە کێشەی خەڵک تێ‌بگا و گوێ بۆ داواکاری خەڵک شل ناکا ،بۆیە دەیهەوێ بە هێزی چەک دەسەاڵتی
تۆمه‌تبار کــردووه .ئەو باسی لــەوە کرد کە لە مــاوەی چەند مانگێک‌دا دەیــان گرووپی چه‌کداریان لە رۆژئــاوا و رۆژهەاڵتی ئێران تێک‌شکاندوە! ئـــەو وت ــان ــەی بــەرپــرســانــی نــیــزامــی و ئەمنیەتیی ئێران شتێکی تــازەیــان تێدا نیە، چونکە کۆماری ئیسالمی له سه‌ره‌تای هاتن ه ســه‌رکــاریــه‌و ه بــە بــەهــانــەی ج ــۆراوج ــۆر و ئەمنیەتی ،ماف و ئازادی‌یه‌کانی خه‌ڵکی پێشێل کردووه. ئامارەکان نیشاندەری ئەوەن کە کۆماری ئیسالمی تــوانــای بــەرێــوەبــردنــی واڵتــی نیە! مۆدێلی حکوومهتداریی ئایەتوڵاڵکان شکستی هێناوه بەاڵم بەهۆی زه‌بروزه‌نگی نیزامی و ئەمنیەتی ،جوواڵندنی پایەکانیان کارێکی ئاسان نیە! ئەوان لە سه‌ره‌تای دەست‌بەکاربوونیان ل ه
ته‌نیشت هیزی ئه‌رته‌ش ،هێزگه‌لی دیکه‌ی وه‌ک سپای پاسداران و به‌سیجیان دامه‌زراند .به‌م پێیه هێزی ئه‌رته‌ش که‌م کراوه‌ته‌و ه و هێزی سپا و به‌سیج به پشت به‌ستن به‌و پاره‌ی ل ه به‌رده‌ستیان دایه ،زۆر زیاد بووه. حکوومه‌ت تــه‌واوی ئابووریی واڵتــی ل ه ئیختیاری راپه‌راندنی كاروباری خۆی داناوه. هه‌رچه‌ند ئــێــران خــاوه‌نــی کانگا و سامانی سروشتی زۆره ،بــه‌اڵم لـه خزمه‌تی خه‌ڵک که‌ڵکیان لێ‌وه‌رناگیرێ .سه‌رمایه و داهاتی زۆرزه‌وندی ئێران ده‌چێت ه گیرفانی ئۆلیگارشی حاکم ل ه ئێراندا و ئه‌و ئۆلیگارشی‌یه ئه‌وه‌نده‌ی چاوی بڕیوه‌ت ه دروســت كردنی ئیمپراتۆری ئیسالمی ،ئه‌وه‌نده بیری له چاره‌سه‌ری کێش ه نێوخۆی‌یه‌کان و دانــی مافی نه‌ته‌وه‌كان ل ه چوارچێوه‌ی ئێراندا نه‌كردۆته‌وه .سه‌رمای ه و داهاتی خه‌ڵکی ئێران رێژه‌یه‌كی زۆری بۆ هــاوكــاری گــرووپـه چـه‌كــداره‌كــان و گرووپ ه تــونــدڕه‌و ه ئیسالمی‌یه‌کان ته‌رخان ده‌کــرێ. ده‌سه‌اڵت زیاتر بیر له زیاد‌كردنی ده‌سه‌اڵت و پاراستنی ده‌كاته‌و ه تا پێشكه‌وتنی واڵت. ل ه الیه‌کی دیکه‌ش سه‌روه‌ت و سامانی واڵت ب ـ ه شێویه‌کی نــاعــادیــانـه دابـــه‌ش ده‌ک ــرێ. رۆژنــــامــــه‌ی «نـــــــوروز» لـ ـ ه ســاڵــی 1380 ئامارێکی باڵو کردبۆوه ك ه به پێی ئه‌و ئامار ه به‌درێژایی هه‌شت ساڵی ده‌سه‌اڵتی هاشمی ره‌فسنجانی رێژه‌ی سه‌رمایه‌ی به‌كارهێنراو له پارێزگای كرمان 300به‌رابه‌ر زیاتر بوو ل ه سه‌رمایه‌ی به‌كارهاتوو ل ه پارێزگاكانی ورمێ و ئازه‌ربایجانی رۆژهه‌اڵت و ئه‌رده‌بیل و زه‌نجان. ئــــەوەی خـــــوارەوە تــازەتــریــن ئــامــاری جــیــهــان ـی‌یــە ل ــەس ــەر ئــەمــن و ئــاســایــش لە ئێراندا و لەوێ‌دا باس لە ئاسایش و ئازادی ه تاکەکەسی‌یەکان لە ئێراندا کراوه. ئاسایش :ئێران لە ساڵی ٢٠١٥لە نێو ١٤٢واڵتی جیهان لە بواری ئاسایش‌دا پلەی ١٢٠ی گــرتــوە ،ساڵی ٢٠١٤ش ئێران پلەی
١٢٦ی هــەبــووە و لــە ســاڵــەکــانــی ٢٠١٣و ٢٠١٢دا پلەی ١٢٣و ١٢٥ی بۆخۆی تۆمار کـــردوە .لــە ب ــواری ئاسایش و پاراستنەوە ئێران لەوپەڕی خراپی‌دایە .لە ئێراندا رێژەی کاری خراپ و توندوتیژی رۆژ لەگەڵ رۆژ روو لە زیاد‌بوونە ،گەندەڵیی ئیداری بنچینە و بناغەی هێزە ئەمنی‌یەکانی ئێرانی کۆڵیوە ،بە پێی ئامارەکان لە ساڵی رابــردوودا نزیک بە ١میلیۆن شەڕی سەرجادە لە الیەن خەڵکی ئیرانەوە لە دادگاکانی ئێراندا تۆمار کراون، بەشی هەرە زۆری شەڕەکانیش دەگەرێتەوە بۆ ئــەوە کە نوێنەرانی قــانــوون و ئاسایش ئەرکی خۆیان بە باشی بەجێ نەگەیاندوە. ئازادی‌یە تاکەکەسی‌یەکان :ئێران ساڵی ٢٠١٥لە نێو ١٤٢واڵتــی جیهان لە بــواری ئــازادی‌یــە تاکەکەسی‌یەکان‌دا پلەی ١٣١ی گرتوە ،ئەوە لە حالێک دایە کە لە ساڵی ٢٠١٤ ئێران پلەی ١٢٨ی هەبووە و لە ساڵەکانی ٢٠١٣و ٢٠١٢پلەی ١٢٦و ١٢٥ی بۆخۆی تۆمار کردوە. ئــــــێــــــران لــــــە بـــــــــــواری ئـــــــازادی‌یـــــــە تــاکــەکــەس ـی‌یــەکــان‌دا لــە خــراپــتــریــن واڵتــانــی جیهان دێــتــە ئــەژمــار .ئــێــران لــە سەرکوتی ئازادی‌یە تاکەکەسی‌یەکان‌دا دووهەم واڵتە لە جیهان‌دا .ئێران لە ئاخرین بــەراوەرددا تەنیا چەند پلە لە ســەرەوەی سووریە و یەمەن و ئەفغانستانە .لە ئاخرین ریزبەندیی رێکخراوی رۆژنامەنووسانی بێ‌سنووردا ،ئێران لە کۆی ١٨٠واڵتی جیهان پلەی ١٧٣ی گرتوە کە ئەو رێژەیە لە خوار عێراق و سومالی‌یە .ئیران گەورەترین زیندانی رۆژنامەنووسانە .لە چەند ساڵی رابردوودا بە دەیان ناوەندی چاپەمەنی و رۆژنــامــە داخ ــراون .ئێستا لە ئــیــران‌دا ٥٠ رۆژنامەنووس لە زیندان دان.
«فەرمان» دژ بە کوردان
ره‌زا محه‌ممه‌دئه‌مینی رۆژی ٢٨ی گەالوێژ ،رۆژێکی مێژووی‌یە لە دیرۆکی گەالنی ئێران بەگشتی و گەلی کــورد لە رۆژهــەاڵتــی کوردستان بەتایبەتی. ل ــەو رۆژە و لــەســاڵــی ١٣٣٢دا دەســـت و پێوەندەکانی محەممەدرەزا شا بە چاوساغی و هاوکاری راستەوخۆی ئه‌مریکا ،کوودتایان بەدژی حکوومەتی گەلیی دوکتور محەممەدی مــوســەدیــق ئــەنــجــام داو بـــە م چــەشــنــە بۆ جارێکی دیکە دیکتاتۆری باڵی بەسەر ئێراندا کێشایەوە .دوابــەدوای ئەم کوودتایە ،گرتن و لەسێدارەدانی هەڵسووڕاوە سیاسی‌یەکان لە ئێراندا دەستی پێکرد و لە کوردستانیش تــەشــکــیــات و رێــکــخــســتــنــەکــانــی حــیــزبــی دێمۆکراتی کوردستان لە زۆربــەی شــار و گوندەکانی کوردستان کەوتنە بەر پەالماری هێزە سەرکوتکەرەکانی رێژیمی پاشایەتی و دەیــان کەس لە کــادر و ئەندامانی حیزب دەسبەسەر و رەوانەی بەندیخانەکان کران. ئــەو رۆژە هــەروەهــا بۆ گەلی کــورد لە رۆژهــەاڵتــی کوردستان بۆیە مێژووی‌یە کە رێک ٢٦ساڵ دواتر ،واتە لە ٢٨ی گەالوێژی ١٣٥٨ی هـــەتـــاوی ،خــومــەیــنــی ،رێ ــب ــەر و دامــەزرێــنــەری کــۆمــاری ئیسالمی ،فەرمانی جــیــهــادی بـــەدژی گــەلــی ک ــورد دەرکــــرد .لە مێژووی کۆن و هاوچەرخی نەتەوەکەمان‌دا دەبینین زۆر جــاران فــەرمــان لــەدژی کورد دەرکـــــراوە و نــەتــەوەکــەمــان کــەوتــۆتــە بەر قــڕکــردن و کوشتاری بەکۆمەڵ و هێرشی بێگانە و داگــیــرکــەر و دەســەاڵتــە ســەرەڕۆ و داپــڵــۆســێــنــەرەکــان .هــۆکــاری ئــەو هێرش و پــەالمــارانــە ئــەوە نــەبــووە کــە گەلی کــورد هــێــرشــی کــردبــێــتــە ســـەر دراوســێــکــانــی و «تــەعــەدا»ی لێ‌کردبن ،بەڵکوو بەپێچەوانە کورد بۆیە فەرمانی لێدراوە کە کورد بووە و داوای ســەرەتــایـی‌تــریــن مافەکانی خۆی
کردوە .فەرمانی جیهادی خومەینیش بۆ سەر کوردستان و ،کورد و کوفر بە چاوێک سەیر کردن ،رێک لەبەر مافخوازی نەتەوەی کورد و ملنەدان بۆ سەرەڕۆیی و دیکتاتۆریی کۆماری ئیسالمی بووە.
لەگەڵ دەرچــوونــی ئەو فەرمانە ،وێڕای گەمارۆی هەمەالیەنەی کوردستان ،سەدان هەزار کەس لە هێزەکانی ئەرتەش و سپای پاسداران و بەسیج ،بە هەموو کەرەستەیەکی پێشکەوتووی شەڕەوە ،هێرشیان کردە سەر کوردستان و شەڕێکی خوێناویان هەڵگیرساند. لەو هێرشەدا زۆربەی شارەکانی کوردستان لە الیەن فرۆکەکانی رێژیم بۆردومان کران و گوندەکانیش کەوتنە بــەر ئاگری تــۆپ و کاتیۆشا .جگە لەوەش دەیان کەس لە الوانی بێتاوانی کورد بە بێ هیچ بەڵگەیەک و تەنیا بە تاوانی کوردبوون بەدەستی جەلالدی بەدناو، خەڵخاڵی خوێن‌رێژ ،له پاش داگیرکردنەوەی شــار و گوندەکانی کوردستان کۆمەڵکوژ کران. دی ــارە ئــەو هێرش و تــاوانــانــە لــە الیــەن گ ــەل ــی راپــــەڕیــــوی کـــــورد و پــێــشــمــەرگــە فیداکاره‌کانی ب ـێ‌وەاڵم نەمایەوە و لە شەڕ و بەربەرەکانێ‌یەکی کەم‌وێنەدا کە بە شەڕی سێ مانگە ناسراوە ،گەلی کورد و رۆڵەکانی، توانیان وێــڕای لێدانی زەبــری کوشەندە لە هێزە سەرکوتکەرەکان ،هێرشی دڕنــدانــەی کۆماری ئیسالمی تێک بشکێنن .ل ه پاش ئەو
خۆڕاگری و بەربەرەکانی‌ی ه کەم‌وێنەیەدا بوو کە خومەینی ناچار بوو لە ٢٦ی خەزەڵوەری ،٥٨واتــــە س ــێ مــانــگ دوای دەرکـــردنـــی فەرمانەکە ،پیامێکی بەڕواڵەت ئاشتی‌خوازانە بۆ گەلی کورد بنێرێ و داوای دانوستان و
چــارەســەری کێشەی کــورد لە رێــی وتووێژ بکا .دیارە هەروەک دواتر دەرکەوت پەیامی خومەینی و راگرتنی شەڕ لە الیەن کۆماری ئیسالمی ،کەمترین نیازپاکی پێوە دیار بوو و لە راستی‌دا دەسەاڵتدارانی رێژیم لە الیەک توانای خۆڕاگریان لە بەرانبەر دژە‌هێرشی پێشمەرگەی کــوردســتــان‌دا نــەمــابــوو و لە الیەکی دیکەش لە کات و دەرفــەت دەگــەڕان بــۆ خۆڕێکخستنەوە و خــۆتــەیــار کــردن بۆ هێرشێکی بەرین‌تر و بەرباڵوتر. ســـــەرەڕای نــەرمــی نــوانــدنــێــکــی زۆری نــوێــنــەرانــی ک ــورد و حیزبی دێــمــۆکــرات لە دانوستان و وتوووێژەکان لەگەڵ نوێنەرانی کۆماری ئیسالمی لە پێوەندی لەگەڵ ویست و داخــوازەکــانــی ک ــورد ،رێــژیــم بــۆ جارێکی دیکە هێرشی کردەوە سەر شار و گوندەکانی کوردستان و شەڕێکی خوێناوی بەسەر گەلی کورددا سەپاند .ئەو شەڕە نیشانی دا کۆماری ت و ئیسالمی لە تەواو‌یەتی خۆیدا زەرفییه توانای چارەسەری ئاشتیانەی کێشەی کورد و نەتەوەکانی دیکەی ئێرانی نیی ه و لەجێ‌دا بـــاوەڕی بــە نــەتــەوە و مافە نەتەوه‌ییه‌کان نــیــیـه .دیــــارە لــەگــەڵ هــێــرشــی دووبـــــارە بۆ
سەر کوردستان وەک مەکۆی خۆڕاگری لە سەرانسەری ئێران ،هێرش بۆ سەر حیزب و رێــکــخــراوە ســیــاسـی‌یــەکــان و ئــازادی‌یــە تاکەکەسی و کۆمەاڵیەتی‌یەکانیش دەستی پێکرد .رێژیمی تــازە بــەدەســەاڵت گەیشتوو ل ـ ه پــاش هەڵگیرسانی ئــاگــری شــەڕ لەگەڵ عێڕاق ،لە الیەک هەر دەنگێکی ئازادیخوازانەی کــۆمــەاڵنــی خەڵکی ئــێــرانــی کــپ کــرد و بە م چەشنە جێگە و پێگەی سەرەڕۆیانەی خۆی پتەوتر کــرد و ل ه الیه‌کی دیکەش بیروڕای گشتیی جیهان و کۆمەڵگه‌ی نێونەتەوەیی لەو جینایەتانەی کە لە کوردستان و دەرحەق بە نــەتــەوەی کــورد دەیکرد ب ــەالرێ‌دا بــرد .لەو م ــاوەی هێرشی بــەربــاوی رێــژیــم بــۆ سەر کوردستان سەدان گوند و الدێی کوردستان خاپوور کران و دەیان هەزار کەس لە خەڵکی بێتاوانی کوردستان بە دەستی جینایەتکارانی کۆماری ئیسالمی کۆمەڵکوژ کران و هەزاران کەسیش لە زیندانەکان ،بەبێ دادگایی کردن لەسێدارە دران .لە راستی‌دا جینایەتکارانی رێژیم توانیان فەرمانی جیهادی خومەینی بۆ قڕکردنی کوردستان و سەرکوتی بێ‌بەزەیانەی نەتەوەکەمان بەباشی بەڕێوەبەرن. ئێستاش له پاش تێپەڕینی ٣٧ساڵ بەسەر فەرمانی جیهادی خومەینی ،سیاسەتی گشتیی کۆماری ئیسالمی لە پێوەندی لەگەڵ گەلی کورد نەگۆڕاوە و سەرکوت و کوشت و بڕ هــەروا بــەردەوامــە .رۆژ نیی ه لە زیندانەکانی رێژیم الوانــی کــورد لەسێدارە نەدرێن و ل ه سه‌ر سنوورەکان کۆڵبەرانی کورد نەکرێنە ێ نیشانەی چـه‌کــدارانــی رێــژیــم و گیانیان ل نەستێندرێ .سیاسەتی دژایەتی لەگەڵ گەلی کــورد و داخــوازەکــانــی هــەر بــە رۆژهــەاڵتــی کوردستانەوە نەبەستراوەتەوە و هــەروەک دەبینین کــۆمــاری ئیسالمی دژایــەتــی لەگەڵ دابــیــن کــردنــی مــافــی پــارچــەکــانــی دیــکــەی کوردستانیش دەک ــا و ب ـ ه هــه‌ر شێوەیەک بـــۆی بــکــرێ نــەخــشــی تــێــکــدەرانــەی خــۆی دەگــێــڕێ .ئــەو رێژیمە س ــەرەڕای مەحکووم کرانی لە الیــەن رێکخراوەکانی داکۆکی‌کار لە مافی مــرۆڤ ،لە پێوەندی لەگەڵ پێشێل
کــردنــی ســەرەتــایـی‌تــریــن مــاف و ئــازادی‌یــە ئینسانی‌یه‌کان ،لە سەرکوتی گەالنی ئێران و درێـــــژەدان بــە ســەپــانــدنــی دیــکــتــاتــۆری و سەرەڕۆیی به‌رده‌وامه. لــە یـــادی ٢٨ی گ ــەالوێ ــژ و ٣٧ســاڵــەی دەرچوونی»فەرمان» بەدژی گەلەکەمانەوە، وەبیر هێنانەوەی چەند راستی‌یەک ،هەرچەند رەنگە ئازاردەریش بێت بەجێ‌یە؛ سەرەڕای بــەربــەرەکــانــی و خ ــۆڕاگ ــری قــارەمــانــانــەی پێشمەرگەکانی حیزبی دێمۆکرات و حیزب و رێکخراوە سیاسی‌یەکانی دیکەی کوردستان، بێ‌گومان ئەگەر کێشە و شــەڕی نێوخۆیی نەبووبا و حیزب و رێکخراوە سیاسی‌یەکان لە بەرەیەکی یەکگرتوودا بەگژ دووژمــن‌دا چووبانەوە ،گەلەکەمان دەیتوانی بە ورەتر و بەگوڕتر لە بەرانبەر کۆماری ئیسالمی‌دا بوەستێتەوە و دوژمــن نەتوانێ سەرکوتی بکا .جگە لەوەش دەبینین لەو ماوەیەدا نەک هەر ئەو حیزب و رێکخراوانە نەیانتوانیوە لە بــەرەیــەک‌دا کۆببنەوە ،بــەداخــەوە وێــڕای دوورکەوتنەوە لە مەیدانی خەباتی راستەقینە لە نێوخۆی والت ،تووشی پــرش‌و‌بــاوی و لێکترازان و لێکدابران بــوون .ئەو حیزب و رێکخراوانە ،بە حیزبی دێمۆکراتیشەوە ،ئەگەر بە هەر هۆیەک بێ نەیانتوانیوە وەک سااڵنی سەرەتای شــۆرش بەربەرەکانی چەکدارانە یان خەباتی چەکدارانە بکەن ،توانای هێنانە سەرشەقامی خەڵک و بەهێز کردنی خەباتی مەدەنیشیان ســنــووردار بــوو ه و به راده‌ی پێویست له‌م بــوارهدا چاالک و سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون .شک لەوەدا نییه داهاتووی تێکۆشانی حیزب و رێکخراوە سیاسی‌یەکان لە گرەوی ئەکتیڤ‌بوونی گەلی کــورد لــە رۆژهــەاڵتــی کوردستان دایە و حیزبەکانی رۆژهەاڵت دەبێ تێبکۆشن ل ه الیه‌ک هزر و شوناسی نەتەوەیی لە نێو کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان‌دا بەهێز بکەن و لـ ه الیـه‌کــی دیــکــەش لــە هــەمــوو هێز و تواناکانی خۆیان بۆ بردنەسەری ورەی خەباتگێڕانەی خــەڵــک لــە پێناو خــەبــات بۆ رزگاریی نەتەوەیی کەڵک وەرگرن.
ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11642
ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4 Radiodk59@gmail.com
KURDISTAN The Official Organ Democratic Party ofParty-Iran Kurdistan - I ran The Organ of Kurdistan Democratic
NO: 686 21 August 2016 No: 493 5 Sep 2008
رێوڕەسمێک بە بۆنەی ساڵیادی دامەزرانی کوردکاناڵ بەڕێوەچوو کۆمیسیۆنی راگەیاندنی حیزبی دێموکراتی کوردستان بەبۆنەی ٩ساڵە دەسبەکاربوونی تەلەڤیزیۆنی «کورد کاناڵ» رێوڕەسمێکی بەڕێوە برد. لەو رێوڕەسمەدا کە بەیانیی رۆژی شەممە١٦ ،ی گەالوێژ بە بەشداریی دەیان کەس لە کارگێڕانی کوردکاناڵ گیرا ،رێز لە تێکۆشانی ٩ساڵەی کوردکاناڵ و ستاف و بەشە جۆراوجۆرەکانی ئەو میدیایەی حیزبی دێموکراتی کوردستان گیرا. لەو رێوڕەسمەدا سەرەتا کاک بەرپرسی عەبدوڵالپوور، هەژیر بەڕێوەبەریی لەالیەن کوردکاناڵ کوردکاناڵەوە پیرۆزبایی ساڵیادی دامەزرانی کوردکاناڵی لە بەشداران کرد و پاشان کاک کەماڵ کەریمی ،بەرپرسی کۆمیسیۆنی راگەیاندنی حیزب بەو بۆنەیەوە وتارێکی پێشکێش کرد. کاک کەماڵ کەریمی لە سەرەتای قسەکانیدا باسێکی لە سەردەمی دامەزرانی کورد کاناڵ کرد و بە ئاماژە بە بارودۆخی حیزب لەو کاتدا کە تووشی دوولەتبوون هاتبوو ،گوتی :حیزبی دیموکراتی کوردستان لە سەرەتای ئەم قۆناغە نوێیە لە تێکۆشانی خۆی هەم لە رووی داراییەوە دۆخێکی دژواری هەبوو ،هەم لە گەڵ هێرشێکی میدیایی ناڕەوا و پڕ لە ناڕاستی بەرەوڕوو بوو ،هەر بۆیەش قورسایی ئەرک و
ئەو غەدرەی بگرە هەر لە کورد دەکرێ عەلی بداغی
بەرپرسایەتی‌یەکانی کوردکاناڵ دیار و بەرچاو بوو و ،کارگێڕانی کوردکاناڵیش توانییان بە هیممەتی بەرزی خۆیان بەباشی شان وەبەر ئەو بەرپرسایەتییە بدەن. ئەندامی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکرات لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا تیشکی خستە سەر ئەوەی کە لە ئێستادا کوردکاناڵ تەنیا دەنگی رۆژهەاڵتی کوردستانە کە نوێنەرایەتیی بیری نەتەوەیی و مافەکانی گەلی کورد لە ئێراندا دەکا. کاک کەماڵ کەریمی لە درێژەی باسەکەیدا باسی لە هێلە گشتی‌یەکانی سیاسەتی راگەیاندنی حیزبی دێموکرات و رنگدانەوەی لە بەرنامەکانی کوردکاناڵ‌دا کرد و لە بەشی کۆتایی قسەکانیدا سپاسی ئەو کەسانەی
کرد کە توانیویانە لەو ماوەیەدا ئەو دەنگ و رەنگە بۆ خەڵکی کوردستان بێڵنەوە .کاک کەماڵ گوتی :کوردکاناڵ لە ٩ساڵی رابردوو دا ،بە پشتیوانی و هیممەتیی ماڵیی دۆستان و دڵسۆزانی حیزبی دیموکراتی کوردستان بە تایبەتی ئەندامانی ئەم حیزبە لە دەرەوەی واڵت، توانیوێتی بەردەوام بێ. لە بڕگەیەکی دیکەی ئەو رێوڕەسمەدا کاک خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان وتەیەکی کورتی پێشکێش کرد و لە قسەکانیدا دەسخۆشیی بە کارگێڕان و بەڕێوەبەرانی کوردکاناڵ گوت و هیوای بەردەوامیی بۆ خواستن.
شه‌هرام نازری ٣٧ :ساڵه نه‌یانهێشتووه بچمه سه‌دا و سیما
ی شه‌هرام و حافز ی نوێی كۆنسێرت ه هاوبه‌شه‌كان وه‌رز ی نوێ» بە بەشداریی ی ب ه کۆنسێرتی «نا گفته ،فه‌سڵ نازر ی پێكرد. ی میالد ده‌ست زیاتر ل ه ٤هه‌زار كه‌س ل ه بورج ی ی له‌م كۆنسێرته‌دا گله‌یی ل ه ده‌نگ و ڕه‌نگ شه‌هرام نازر ی ٣٧ساڵ ه نایانهێشتوو ه بچم ه ی ئیسالمی کرد و گوت كۆمار «دەنگ و رەنگی میللی».
ی ب ه سپاس ی خۆ ی ل ه سه‌ره‌تادا قسه‌كان شه‌هرام نازر ی ی به‌شداربووان ده‌ست پێكرد و گوتی ،به‌شداری و پێزانین ی گه‌ورە نزیك ب ه ٤هه‌زار كه‌س له‌م كۆنسێرته‌دا ،وانه‌یه‌ك ی ی ئێوه‌ی ه کە سه‌ره‌ڕا بوو بۆ من و ئه‌م ه تایبه‌تمه‌ندی و لوتف ت هه‌موو ئیمكاناتێك هه‌یه ،من و ی واڵ ی ل ه ده‌ره‌وه ئه‌وه ی دیك ه ب ه گیان و دڵ ئه‌م کێشان ە قه‌بووڵ هه‌موو هونه‌رمه‌ندان ده‌كه‌ین و نیشتمانه‌كه‌مان جێ ناهێڵین. ی گله‌یی ی قسه‌كانیدا وێڕا ی دیكه ی ل ه به‌شێك شه‌هرام نازر ی ئیسالمیی ئێران گوتی ٣٧ ،ساڵ ه ی كۆمار ل ه ده‌نگ و ره‌نگ نه‌یانهێشتوو ه پێ ل ه سه‌دا و سیما بنێم ،لەم سااڵنەدا زۆر سه‌ختیم كێشاو ه به‌اڵم ب ه عێشق و خۆشه‌ویستیی خه‌ڵك ٥٠ ی ئێرانم کردوە. به‌رهه‌مم تۆمار كردو ه و پێشكه‌ش ب ه خه‌ڵك ی ب ه ل ه كۆتایی كۆنسێرتەکەش‌دا ،حافز نازری ئاماژه ی زۆرمان ی كرد و گوت ی بیان ی ژه‌نیاران رێگری ل ە به‌شداریكردن ی ی موزیك هه‌وڵ دا به‌اڵم به‌داخه‌و ه ئیزنیان نه‌دا ئه‌ستێره‌كان جیهان به‌شداریی ئه‌م كۆنسێرته بكه‌ن.
کۆچی دوایی كاك مه‌حموود شکاک‌نژاد نووسەر و نیشتمانپه‌روه‌ری کورد لە مەهاباد رۆژی شەممە١٦ ،ی گەالوێژی ١٣٩٥ی هەتاوی کاک مەحموود شکاک‌نژاد ،نووسەر ،لێکۆڵەر و کەسایەتی ناسراو و نیشتمانپەروەری کورد لە شاری مەهاباد بە هۆی نەخۆشی کۆچی دوایی کرد. کاک مەحموود شکاک‌نژاد کە لە دایکبووی گوندی دەلکداشی شاماتی مەهاباد بوو ،خاوه‌نی گه‌لێک بابهت و لێکۆڵینه‌و ه له‌سه‌ر فۆلکلور و داب و نه‌ریتی کورد بوو کە کاتی خۆی به‌شێک له‌و به‌رهه‌مان ه ل ه گۆڤاری سروه‌دا باڵو بوونه‌وه. كاک مه‌حموود ل ه کاتی دامه‌زرانی
به‌ر له مااڵوایی
رادیو مهاباد ده‌ورێکی به‌رچاو و دیاری لە پەرەدان بە فەرهەنگ و زمانی کورد‌‌یدا گێڕا و ب ه سه‌دان به‌رنامه‌ی فه‌رهه‌نگی و ئه‌ده‌بیی بە مەبەستی ئاشناکردنی هاونەتەوە و هاوزمانەکانی بە هونەر و داب و نەریتە رەسەن و کەوناراکانی کورد ،باڵو کردەوە. حیزبی راگەیاندنی ناوەندی دێموکراتی کوردستان بەو بۆنەیە سەرەخۆشی لە بنەماڵە و کەسوکاری مەحموود شکاک‌نژاد دەکا و خۆی بە شەریکە خەمیان دەزانێ.
هەواڵێکە و چەند رۆژێک لە سەر رووپەڕی هیندێک لە ماڵپەڕەکان دێت و دەچێ؛ «لە ماوەی 5مانگی سەرەتای ئەمساڵ‌دا هەر نەبێ 53 کاسبکاری کورد لە ناوچە سنوورییەکان کوژراون یان بریندار بوون». ئیدی چەند کەس ئەو هەواڵە دەخوێنێتەوە و ژان دەیگرێ ،یان چەند رۆژ لە سەر ماڵپەڕەکان دەمێنێتەوە و دوایە دێتە خوارێ باسێکە ،بەاڵم ئەوەی تاهەتایە دەمێنێتەوە برینێکە بە جەستەی نیشتمانەوە ،هاواری ئەو دایکە جەرگسووتاوەی کوڕەکەی لە پێناو پارووە نانێک‌دا لە دەست داوە ،ژانی بێ کۆتایی ئەو ژنەی مەینەتی‌یەکانی هەموو ژیانی بەسەردا رووخاوە و ،خەمی قووڵی ئەو منااڵنەی نازیان لێ شێواوە و دەبێ بە هەتیوی گەورە بن ،هەتا هەمیسان جێی باوکیان بگرنەوە. لە سەر رووداوی کوژران و برینداربوونی کۆڵبەرانی کورد رۆژ نییە هەواڵ و راپۆرت لە میدیاکان‌دا باڵو نەبنەوە ،بەاڵم بێ وەاڵمدانەوە بە چەند پرسیارێک ناکرێ ئەو پرسە بە الیەک‌دا بخرێ؛ یەکەم کێن ئەوانەی روو لە کۆلبەری دەکەن؟ خەڵکی کوێن؟ بۆ دەدرێنە بەر دەستڕێژی گوللە؟ کێن ئەوانەی سیلەیان لێ دەگــرن؟ بنەماڵەی قوربانیان هانا و سکااڵیان بۆ کوێ بەرن؟ بەردەوامیی ئەو تڕاژیدییانە خەمی کێن و دەبێ خەمی کێ بن؟ وە دواجار قەرارە هەتاکەی دەبێ درێژەیان بێ؟ ئەوانەی کۆڵبەریان پێ‌دەڵێن پێچەوانە ئەو ناوەی بەسەریان‌دا بڕیون و وەک قاچاغچی ناویان دێنن ،کەسانێکی هەتا بڵێی زەحمەتکێشن و لە هەموو توێژەکانی کۆمەڵگه‌ن ،پیر، الو ،ژن ،منداڵ و تەنیا شتێک ئەوان هەموو ئەوان دەگرێتەوە بێ دەرەتانی لە رووتێکردن لــەو پیشە پڕمەترسی‌یەیە .ئــەوان خەڵکی واڵتێکن هــەژاری بــەردەرکــەی پێگرتوون، کوردستانەکەیان لە چاو ناوچەکانی دیکەی ئێران لە دواکەوتوویی ئابووری‌دا راگیراوە، چاو لە چوار دەور و پشتی خۆیان دەکــەن کارخانەیەک بەدی ناکەن ،رێگای هەموو کاسبی‌یەکیان لێ گیراوە ،تەنانەت کرێکاریشیان دەست ناکەوێ و چەرمەسەری‌یەکانی ژیان وای‌لێ‌کردوون سڵ لە گووللە و تەقینەوەی مین و هەڵدێران لە شاخیش نەکەن. ئەوان بە بیانووی هێنانی کااڵی قاچاغ دەدرێنە بەر گوللە ،لە حاڵێک‌دا نە ئەوەی ئەوان لە کۆڵیان ناوە باری قاچاغە و نە ئەگەر قاچاغیش بێ بایی ئەوەندەیە لەسەری بکوژرێن. لە حکومەتێک‌دا کە گەندەڵی بینەقاقای واڵتی گرتوە ،قاچاغی کااڵ بێ‌گومان یەکێک لە خۆرکەکانی ئابووریی واڵتە ،بەاڵم پرسیار ئەوەیە بڕی قاچاغی کااڵ لە ئێران چەندەیە و ئەوەی بە کۆڵی کۆڵبەران و لەسەر پشتی ئەسپەکان دێتە ئەمدیوی کوردستان چەندە کە ئەوان ئەو خەباتە خوێناوییەیان لە دژی وەڕێ خستوە! ئامار ه ره‌سمی‌یه‌کان ده‌ڵێن بایه‌خی قاچاغی که‌لوپه‌لی نێوماڵ له ئێران ل ه ساڵ‌دا ل ه ٢٠میلیارد دۆالر زیاتر ه و ،قاچاغی ده‌رمان ،ماشێنی لوکس و سووته‌مه‌نیش خۆی ل ه ١٦میلیارد دۆالر ده‌دا .واتە لە ساڵ‌دا بایی 36میلیارد دۆالر کااڵ بە قاچاغ دێتە نێو خاکی ئێرانەوە ،کاربەدەستان نایشارنەوە کە ئەو قاچاغکردنە لە ئێران شێوازی تەواو سیستماتیکی هەیە و زیاتر لە سەدی 95ی کااڵی قاچاغ لە ئێران لە دەروازە سنووری‌یە رەسمی و فڕۆکەخانەکانەوە دێتە نێوخۆی واڵتەوە؛ ئەوانەش کە لە پشتی ئەو کارتێل و قاچاغە سیستماتیکەن ،ناوەندە ئەمنیەتی‌یەکان ،هێزە چەکدارەکان و کاربەدەستانی پایەبەرزی رێژیمن ،بەاڵم لەو نێوەدا نە هیچ الیەک بە گژیان‌دا دەچێتەوە و نە کەس خوێنی لە لووتی دێ؛ کەچی ئەوە هەر رۆڵەی کوردە لەسەر تاوانی نەکردوو خەڵتانی خوێن دەکرێ .وەک بڵێی هێنانی تەلەڤیزیۆنێک بە کۆڵی کۆڵبەرێکی کورد یان هەندێ کەلوپەلی نێوماڵ لەسەر پشتی ئەسپێک گورزێکی وەها گورچکبڕی لە ئابووریی ئەو واڵتە دابێ کە ناچاری کردبن ئاوا توندوتیژ بە گژیدا بچنەوە ،بەاڵم قاچاغی زیاتر لە 35میلیارد دۆالریی ناوەندە ئەمنیەتی‌یەکان ،یان گەندڵی‌یە چەند هەزار میلیارد تمەنییەکان کە هەر چەند مانگ جارێک یەکێکیان لێ ئاشکرا دەبن تۆزی با بن. لەوەش بترازێ خۆ ئەگەر ئەو کاسبی‌یەی کۆڵبەرانی کورد بە ناچار هەڵیان‌بژاردوە قاچاغیش بێ ،بێ ئەوەی باس هۆکار و بەستێنەکانی پەنابردن بۆ کۆلبەری لە کوردستان و دوو جۆر ڕەفتاری دژ بەیەکی قانوون و حاکمییەت لە پێوەندی لەگەڵ قاچاغ لە ئێراندا بکەین ،دیسانێکیش ئەوە غەدرێک و جینایەتێکی یەکجار گەورەیە چونکی هیچ هاوسەنگی‌یەک لە نێوان تاوان و سزادا نییە .تۆمەتبارێک کە دەتوانی بیگری و زیندانیی بکەی ،دادگایی بکەی و بەپێی قانوون لێی بپرسیتەوە رێک کەوکوژی بە دڵییەوە دەنێی، ئەوە تەنیا دەتوانێ تەعبیر لە سیاسەتی دوژمنایەتیی لەبن‌نەهاتووی کۆماری ئیسالمی دەرحەق بە گەلی کوردی و لەزەتکوژیی پیاوکوژانی ئەو رێژیمە بکا .وەک دەبینین کە تا ئێستا هیچ بکوژێک لە هێزە چەکدارەکان سەبارەت بە کوشتنی بێتاوانی کاسبکاران سزا نەدراوە و تەنانەت هەندێ بنەماڵە کە لە دەزگای قەزایی شکایەتیان کردوە ،یەک جوابیان نەداونەوە بگرە پووڵی ئەو فیشەکانەشیان لێ ستاندوون کە رۆڵەکانیانی پێ کوژراوە. بە کورتی قسە ئەوەیە ،ئاخۆ ئەگەر حکومەت سیاسەتی ئەمنیەتی لە کوردستان هەڵگرێ، وەک هەموو ناوچەکانی ناوەندی ئێران ئاوڕ لە کوردستان بداتەوە ،کۆتایی بە سیاسەتی هەاڵواردنی کوردستان بێنێ ،ناوچە ئازادە سنوورییەکان بکاتەوە ،پەرە بە ژێرخانی ئابووریی ئەو بەشە لە ئێران بداتەوە و قەرەبووی هەموو ئەو پاشکەوتنانە بکاتەوە ،هەلی کار بۆ بێکارانی کوردستان پێکبێنی و وەک هاوواڵتیی پلە دوو و پلە سێ سەیریان نەکا، تۆ بڵێی کەس لە خۆڕا بیەوێ سینگی خۆی بە گوللەوە بنێ؟