ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137
ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
ه پێشوازی نه‌ورۆز و به‌هار و ساڵی نوێدا ل کوردستانی جوان ل ه گه‌ڵ دوژمنانی ئازادی ل ه خه‌بات‌و به‌ربه‌ره‌کانی دایه .بیکوژن زیندوو ده‌بێته‌وه ،بیخه‌ن هه‌ڵده‌ستێته‌وه‌‌و سه‌رکوتی که‌ن تێهه‌ڵده‌چێته‌وه .ئه‌گه‌رچی هه‌موو ساڵێ ل ه زۆر شوێن‌و ل ه زۆر الو ه به‌رده‌بن ه گیانی سروشته‌که‌ی‌و ده‌یسووتێنن، ل ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ڕۆژ نیی ه چه‌ند ڕۆڵه‌یه‌ک‌و چه‌ند ئازیزێکی نه‌ده‌ن ه به‌ر ده‌ستڕێژ‌و بۆ ئەشکەنجەگا‌کان په‌لکێشیان نه‌که‌ن ،بۆ ساڵی دواتر ل ه به‌ره‌به‌ری نه‌ورۆز دا جوانتر ل ه ڕابردوو خۆی ده‌ڕازێنێته‌و ه و ب ه گوڕتر ل ه پێشوو ئاالی خه‌بات ده‌شه‌کێنێته‌وه. ئه‌وا دیسان کوردستان باوه‌ش ب ه نهورۆزو به‌هار و ساڵێکی نوێدا ده‌کاته‌وه .گه‌لی کورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ساڵێکی دیکه‌ی ل ه ژیانی پڕ بێبه‌شی به‌اڵم تێکه‌ڵ بە هه‌وڵ‌و خه‌باتی ئازادیخوازانە ن و هەڵگرانی تێپەڕ کرد .هیوامان ئەوەیە هەموو نەورۆزدۆستا مەشخەڵی ئازادیخوازی وەک سااڵنی ڕابردوو ،بە شکۆیەکی تایبەتی و بە گیانێکی نەتەوەیی‌و ڕزگاریخوازانەوە بچنە پێشوازی جەژنی نەورۆز .چاوەڕوان‌و هیواخوازین نەورۆزی 2714ش ببێتە بۆنەیەکی دیکە بۆ وەڕێکەوتنی کارنەڤاڵی یەکدڵی‌و یەکگرتوویی‌و هاوپێوەندی لە سەرانسەری رۆژهەاڵتی کوردستان‌دا.
The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
NO: 628 20 march 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی نهورۆزو خه‌باتی نه‌ته‌وایه‌تی
بزووتنەوەی نەتەوەیی‌و ئازادیخوازی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان بێ ،لە ئێستاوە گەرمترین پیرۆزباییمان بە بۆنەی هاتنی نەورۆز، پێشکەشی ئێوە و سەرجەم خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان دەکەین. هەموو ڕۆژێکتان نەورۆز نەورۆزتان پیرۆز
نەورۆزدۆستان! ئازادیخوازان! بەو هیوایە کە ساڵی نوێ ،ساڵی پتەوتر بوونی پێوەندیی نێوان خەباتکارانی دەرو ژووری واڵت‌و ساڵی گەشە و بەرەوپێشچوونی
حیزبی دیموکراتی کوردستان کۆمیسیۆنی تەشکیالت 26ی ڕەشەمەی 1392 17ی مارسی 2014
ی ٢٠١٤دەبەخشرێتە ی سال ی مرۆڤ اڵتی ماف خه ی كوردستان چاالکێکی ژنی رۆژهه‌اڵت پــــەرویــــن زەب ــی ــح ــی چـــاالکـــی ژنــی ی رۆژهــه‌اڵتــی كــوردســتــان خ ـه‌اڵتــی ماف ی ٢٠١٤ی‌پێ‌به‌خشرا ی سال مرۆڤ رۆژی سێش ه مم ه 27ی ره‌شه‌مم ه ب ه رانبه‌ر ب ه 18ی مارس ل ه رێوره‌سمێک‌دا که له یه‌کێک ل ه ساڵۆنه‌کانی کۆنفرانسی ئــــورووپــــایــــی رێــــکــــخــــراوی نـــه‌تـــه‌و ه ی ـه‌کــگــرتــووه‌کــان لــ ه ژن ــۆ بــه‌ڕێــوه‌چــوو، ت به‌خشرای ه په‌روین زه‌بیحی .به‌اڵم خه‌اڵ به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌م ژنه چاالک ه نه‌یتوانیو ه سه‌فه‌ری ده‌ره‌وه‌ی واڵت بکا ،بۆی ه کاو ه کرماشانی به نوێنه‌رایه‌تی په‌روین زه‌بیحی خه‌اڵته‌که‌ی وه‌رگرت .خه‌اڵتی مافی مرۆڤی «ره ــا» لـ ه الیــه‌ن رێــکــخــراوی ئوتریشی « »SUDWINDبه ناوبراوو 5که‌سی
KURDISTAN
دیکه ل ه چاالکانی ئێران دراوه. ی شــەش ســال ل ه ی سیاس ی چاالكی هــو ی شار په‌روین زه‌بیحی ل ه دایكبوو ی زیندانی کۆماری ئیسالمی‌دا بوو ه .پاش ی بانه‌ی ه و دانیشتووی شــاری مه‌ریوانه .ئ ــازاد بوونیشی پ ـه‌رویــن لـه بواره‌كان خویندن ی مناالن‌و ژینگه‌پارێزی ی مرۆڤ ،ماف ی ل ه زانسته مرۆڤایه‌تییه‌كان ته‌واو ماف كردووه. دریژه‌ی به چاالکییهکانی داو ه . ی ئــێــران ،ب ه ی گ ـه‌الن ـ ی شــۆرش ـ دوا
رۆژژمێری « کوردستان» چاپ‌و باڵو کرایەوە
باڵوبوونه‌وه‌ی به‌رهه‌مێکی نوێ رۆمانی «کۆچی هەورەتریشقە» لە نووسینی مستەفا شێخە لەالیەن «خانەی موکریانی بۆ چــاپ و بــاوکــردنــەوە» باڵو کرایەوە. کەسایەتییەکانی ناو ئەم رۆمانە لە رۆژهەاڵتی کوردستان لە مــەودای نێوان سااڵنی ١٣٥٠تــا پێش ١٣٩٠ی هەتاوی لە گۆشەیەکی مێژووی ئەم چەند ساڵە دادەژین .لە پێرەنگی «کۆچی هەورەتریشقە»دا چەند رووداو و گێڕانەوە بەچڕی لە توێی ١٥٠الپــەڕەدا تێ‌هەڵکێشراون .ئەوه یەکەم ئەزموونی رۆمان نووسینی مستەفا شێخەیە پێشتر لە بواری ئەدەبیاتی گێڕانەوەدا چەند چیرۆکی کورتی لە گۆڤار و رۆژنامە ئەدەبیەکاندا باڵو کردۆتەوە.
ئه‌گه‌ر بۆ نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی غه‌یری کورد نه‌ورۆز ته‌نیا نمادی نوێبوونه‌وه‌‌و ده‌سپێکی ساڵێکی دیکه‌ی هه‌تاوییه‌‌و زیاتر وه‌ک نه‌ریتێکی کۆنی فه‌رهه‌نگی‌و کۆمه‌اڵیه‌تیی مێژوویی چاوی لێ‌ده‌کرێ ،ئه‌وا بۆ کورد‌و خه‌ڵکی کوردستان هه‌ر ل ه کۆنه‌وه‌‌و به‌تایبه‌ت له‌م چه‌ند ده‌یه‌ی دوایی‌دا وه‌ک هێمایه‌کی به‌ره‌نگاری‌و وریا رەحمانی به‌رخۆدانی نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتمانیی لێ‌هاتوه .نه‌ته‌وه‌یه‌کی زیندوو هه‌وڵ ده‌دا به‌رده‌وام خۆی ب ه پێێ هه‌لومه‌رج ه جۆراوجۆره‌کان‌و له‌گه‌ڵ هه‌ر ئاڵوگۆڕێکی نوێدا نوێ بکاته‌وه‌‌و هه‌روه‌ها بۆنهو نه‌ریت ه جیاواز ه مێژووییه‌کانیش ل ه ده‌روونی خۆی‌دا ب ه پێی بارودۆخه‌کانی سه‌رده‌م‌و زه‌رووره‌ته‌کانی زه‌مان ب ه شوناس‌و پێناسه‌یه‌کی گونجاو‌و نوێتره‌و ه به‌رهه‌م بێنێته‌و ه (باز تعریف بکاته‌وه) .به‌تایبه‌ت پاش کۆتایی هاتنی قۆناغی شه‌ری سارد‌و پێکهاتنی فه‌زایه‌کی کراوه‌تری ده‌رکه‌وتن ل ه جیهان‌دا به‌گشتی‌و ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستیش‌دا به‌تایبه‌تی‌و هه‌روه‌ها له‌بار نه‌مانه‌وه‌ی شێوازی خه‌باتی چه‌کداری ل ه به‌ش ه جیاوازه‌کانی کوردستان به‌گشتی‌و به‌تایبه‌ت ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستانو په‌ی بردن ب ه زه‌رفییه‌ت ه قووڵه‌کانی شێوازی خه‌باتی مه‌ده‌نی‌و جه‌ماوه‌ری بۆ گه‌یشتن‌و ده‌سته‌به‌ر کردنی ئامانج ه ره‌وا و میللی_ دێموکراتیکه‌کانی نه‌ته‌وه‌یی کورد ،نهورۆزو به‌رز کردنه‌وه‌ی ئااڵی کوردانه‌ی ی ل ه چوارچێوه‌ی نه‌ورۆز له‌م راستایه‌دا هه‌رچی زیاتر خۆی ده‌نوێنێ .بۆن ه خوڵقێن خه‌باتی مه‌ده‌نیی جه‌ماوه‌ری‌دا ده‌توانێ ده‌ورێکی کاریگ هر‌و به‌رچاوی هه‌بێ. زۆر گرینگ ه ک ه هه‌ڵوێستی سیاسیی کوردی ب ه ئه‌حزاب‌و الیه‌ن ه سیاسییه‌کان‌و هه‌روها جه‌ماوه‌ری خه‌ڵکی خه‌باتگێر‌و مافخوازی کوردستانه‌وه گرینگییه‌کی زیاتر ب ه نه‌ورۆزی کورده‌واری بده‌ن‌و ب ه دیدێکی فه‌زا نرخێنانه‌ی موسبه‌ته‌و ه له‌م به‌ستێنه‌دا هه‌وڵ بده‌ن ل ه زه‌رفییه‌ت ه ئازادیخوازانه‌‌و دێموکراتیکه‌کانی ئه‌م نه‌ریت ه کۆن ه که‌ڵکێکی دروست وه‌رگرن‌و بیکه‌ن ه به‌ستێنێکی له‌بار بۆ به‌رجه‌ست ه کردنه‌وه‌ی ویست‌و داخوازیی ه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان‌و راکێشانی سه‌رنجی ناوچه‌یی و جیهانی به‌ره‌و پرسی له‌مێژینه‌ی کورد ل ه رێگایه‌کی شارستانیانه‌‌و ئه‌کتیڤی ئه‌مڕۆیه‌وه .تا ئێستا نه‌ورۆز دوای زمانی کوردی توانیویه‌تی ده‌ورێکی هاوپێوه‌ندییانه‌ی باشی ل ه یه‌کگرتوویی‌و یه‌کبوونی نه‌ته‌وه‌یی کورد به‌تایبه‌ت ل ه ناوچ ه جۆراوجۆره‌کان و پارچ ه جیاوازه‌کانی کوردستان‌دا هه‌بێ‌و ئه‌و ه خود پووا‌نێکی یه‌کجار به‌نرخ‌و کاریگه‌ر ه ک ه کوردی ل ه په‌رته‌وازه‌یی‌و بێ مه‌یلی ب ه نیسبه‌ت یه‌که‌و ه دوور خستۆته‌وه .کورد ل ه هه‌ر کوێیه‌کی دنیا بێ هه‌وڵی داو ه ب ه نمادی کوردییهو ه به‌ره‌و پیری نه‌ورۆز بچێ‌و جیاوازی‌و سه‌ربه‌خۆیی نه‌ته‌وه‌یی خۆی له‌م ره‌هه‌نده‌و ه به‌گشت جیهانیان‌و به‌تایبه‌ت نه‌ته‌و ه بااڵده‌سته‌کانی واڵتانی داگیرکه‌ری کوردستان نیشان بدات .گرتنی جه‌ژنی نهورۆزو به‌ڕێوه‌بردنی رێوڕه‌سمی تایبه‌تی کوردی تێیدا ل ه شوێنه‌گه‌لێکی وه‌ک قه‌زاقستان ،ئه‌رمه‌نستان ،خۆراسان ،ئیستانبول ،لوبنان‌و هه‌ر چوار پارچه‌ی کوردستان ب ه شیوه‌ی جۆراوجۆر هیچ نه‌بێ ئاستی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تیی کوردیی راشکاوان ه به‌رزتر کرده‌و ه و بازنه‌ی بیری نه‌ته‌وایه‌تیشی ب ه شێوه‌یه‌کی حاشا هه‌ڵنه‌گران ه به‌رفراوانتر‌و به‌رینتر ل ه جارانی خۆی کردۆته‌وه .ل ه راستی‌دا ده‌رفه‌ت ه نه‌ته‌وه‌یی ه مێژووییه‌کان هه‌میش ه ب ه شێوه‌یه‌کی دڵخوازانه‌‌و له‌بار هه‌ڵناکه‌ونه‌وه‌‌و نه‌ته‌وه‌یه‌کی زیره‌ک‌و زیندوو ئه‌وه‌ی ه ک ه ب ه باشترین شێوازی مومکین که‌ڵکیان لێ وه‌رده‌گرێ .ره‌نگ ه هه‌میشه‌ش وا هه‌ڵنه‌که‌وێته‌و ه ک ه هێزو هه‌ڵوێستی سیاسیی کوردی بتوانێ جه‌ماوه‌رێکی مافخوازی به‌بیر‌و باوه‌ڕ ل ه بۆنه‌یه‌کی تایبه‌ت‌دا ل ه ده‌وری یه‌ک کۆ بکاته‌وه .هه‌ر بۆیه‌ش پێویست ه هه‌ڵوێستی سیاسیی کوردی به‌تایبه‌ت هێز و الیه‌ن ه کاریگه‌ره‌کانی نێو بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی کوردستان هه‌وڵێکی جیددی بده‌ن بۆوه‌ی ک ه ب ه باشترین شێوه‌‌و ب ه شێوازێکی ئاشتیخوازانه‌‌و مه‌ده‌نیشه‌و ه له‌و کۆبوونه‌وانه‌ی نه‌ورۆزانه‌ی خه‌ڵکی کوردستان له‌پێناوی گه‌یشتن ب ه ئامانج و داخوازیی ه نه‌ته‌وه‌یی ه ره‌واکانی کورد که‌ڵکێکی زیاتر وه‌ربگرن .پێویست ه نه‌ورۆز له‌و تاک ره‌هه‌نییه‌ی ئێستای ده‌ربێنن‌و وێڕای پاراستنی شوناس ه فه‌رهه‌نگی‌و مێژووییه‌کانی هه‌وڵێکی جیددیتر وه‌گه‌ڕ بخه‌ین بۆوه‌ی ب ه تێگه‌یشتنێکی باشترو ئه‌مڕۆییانه‌تر ل ه زه‌رفییه‌ت ه گونجاوه‌کانی، شوناسێکی خه‌باتگێرانه‌‌و مافخوازانه‌ی ره‌هه‌ندی مه‌ده‌نی‌و جه‌ماوه‌ریی خه‌بات و بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی کوردستانیشی پێ ببه‌خشین .ل ه مه‌یدان بوون ،گه‌مه‌ی به‌رده‌وامی ده‌وێ‌و نه‌ورۆز له‌و باشترین هه‌النه‌ی ه ک ه کورد ده‌توانێ بۆ حزوور و گه‌م ه سیاسییهکانی خۆی ل ه مه‌یدانی خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی به‌رامبه‌ر ب ه حکوومه‌ت ه داگیرکه‌ره‌کانی کوردستان که‌ڵکی باشی لێ وه‌رگرێ.
ژماره628 :
هەڵەچێنی
29ی ڕەشەممەی1392
٢٠ی مارسی 2014
فۆلکلۆر ،گه‌نجینه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی‌و سامانێکی فه‌رهه‌نگی
عەلی لەیالخ
ب ه بڕوای کارناسانی بواری زمانناسی‌و ئه‌ده‌بیات ئه‌وه‌ی ک ه پێشگیری کردوو ه له‌ناوچوونی زمانی کوردی تائێستا به‌شێکی زۆری ده‌گرێته‌و ه بۆ گه‌نجینه‌ی زێڕینی ئه‌ده‌بی فلکلۆریکی کوردی .چۆنک ه مێژوویی نووسین ب ه زمانی کوردی ب ه به‌راورد ل ه گه‌ڵ زمانه‌کانی دیک ه ئیگجار که‌م‌والوازه .به‌اڵم هه‌ر ب ه پشت به‌ستن به‌م سامان ه فه‌رهه‌نگی‌و نه‌ته‌وه‌ییه ،زۆری نه‌خایاند ک ه زمان‌و ئه‌ده‌بی کوردی هه‌م بووژایه‌و ه هه‌میش ب ه دنیای ده‌ره‌و ه ناسرا .بۆ نموون ه ل ه سه‌رده‌می ئه‌ده‌بی رۆمانتیزم به‌مالوه شاعیرانی کورد وازیان ل ه السایی کردنه‌وه‌ی وه‌زن‌و عرووزی بێگان ه هێناو گه‌ڕانه‌و ه به‌ره‌والی ریتم‌و ئاهه‌نگی شێعری
فۆلکلۆر ،که ل ه دوو وشه‌ی ( )folkب ه مانای مرۆڤ‌وده‌سته‌وخزم‌و نه‌ته‌وه‌یه‌‌و هه‌روه‌ها ()lore یش ک ه ب ه مانای زانست‌وزانیارییه .ک ه وات ه ده‌بێت ه زانست‌و کلتووری نه‌ته‌وه‌یه‌ک که بریتییه: هه‌ڵبه‌ست‌و شێعر ئه‌فسانه ،چیرۆک ،قسه‌ی نه‌سته‌ق‌و پهندیپێشینیان. داب‌ونه‌ریت‌وشێوه‌ی ههڵسوکهوتیمرۆڤهکان ک ه ل ه جوغرافیایه‌کی هاوبه‌ش‌دا ده‌ژین‌و خاوه‌نی که‌لتوورو زمانی هاوبه‌شن. یه‌که‌مجار ل ه ساڵی « 1846ئامبرۆز مێرتێن» بۆ سه‌ردێری وتارێک ک ه تێیدا باسی دابونه‌ریت‌و ئه‌ده‌بیاتی زاره‌کی کردبوو ،ناوی «فۆلکۆری»داناوه‌و له‌مه‌وبه‌دوا ب ه مانای کۆمه‌ڵێک ل ه باوڕ‌و هه‌ڵسوکه‌وت‌و شێوه‌ی به‌رێو ه بردنی رێوره‌سمه جۆربه‌جوره‌کانی هه‌ر واڵتێک ،ل ه الیان کارناسانی بواری «دیمۆگرافیه‌وه« په‌سه‌ند کراو ئێستاش هه‌ر ئه‌و مانایه‌ی هه‌یه. سروشتیی ه ک ه ب ه پێی جیاوازیی ه کلتووریی‌و زمانیه‌کان ،فۆلکۆری هه‌ر واڵتێک ل ه به‌راورد ل ه گه‌ڵ واڵتێکی دیک ه جیاوازی هه‌بێ ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ک ه نێو هه‌موو نه‌ته‌وه‌کان‌دا بۆت ه خاڵی هاوبه‌ش ئه‌مه‌یه ک ه خاوه‌نی ئه‌سڵی‌و بنهڕهتی فۆلکلۆری هه‌ر واڵتێک ،خه‌ڵکی ئه‌و واڵته‌یه‌و هه‌ر له‌الیه‌ن ئه‌وانه‌و ه خاوه‌نداریه‌تی ده‌کرێ.که‌وای ه ده‌توانین بڵێن؛ فۆلکلۆر به‌شێکی ئیگجار گرنگ ه ل ه پێناسه‌ی هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک .ئه‌گه‌رچی ره‌نگ ه ب ه هۆی ره‌وتی ژیان‌وگورانکاریی ه کۆمه‌اڵیه‌تی ،ئابووری‌و فه‌رهه‌نگیه‌کان به‌ر ه به‌ر ه دابونه‌ریت‌وسوننه‌ته‌کان ئاڵوگۆری به‌سه‌رداهاتبێت به‌اڵم ب ه لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی زانستی ده‌رده‌که‌وێت ک ه هه‌رکام ل ه به‌ش ه جیاجیاکانی «فۆلکلۆر»ره‌گ‌و ریشه‌ی قووڵی ل ه مێژووی گه‌الن‌دا ههیهو ب ه درێژایی مێژوو سین ه به‌سینه له نه‌وه‌یه‌ک گۆزراوه‌ته‌و ه بۆ نه‌وه‌یه‌کتر. فۆلکلۆری هه‌ر میلله‌تێک ژێرخانی فه‌رهه‌نگی‌و خه‌زینه‌ی به‌نرخی ئه‌ده‌ب‌وکلتووری
فۆلکلۆریک ک ه هه‌مان وه‌زنی بڕگه‌ییه (هجایی). ک ه ئه‌م شێو ه ریتم‌وموسیقای شێعریی ه ریشه‌ی ل ه شێعرو هه‌ڵبه‌ستی کۆنی فۆلکلۆریک‌دا هه‌یه.ک ه ل ه ناوچه‌ی ئه‌رده‌اڵن پێی ده‌گووترێ «گورانی»یان به‌یتی فۆلکلۆریک. هه‌روه‌ها له به‌شی ئاوازو موسیقای ره‌سه‌نی کوردی گه‌لی کورد خاوه‌نی ژێرخانێکی ئیگجار ده‌وڵه‌مه‌نده‌‌‌‌‌‌‌و تا ئێستا زۆرێک ل ه هونه‌رمه‌ندان‌و ژه‌نیاران‌وگورانی بێژانی کورد ب ه جوانی له‌م میرات ه ب ه نرخ ه که‌ڵکیان وه‌رگرتووه.ک ه باس ل ه ره‌سه‌نایه‌تی هونه‌رێک ده‌کرێ فۆلکلۆر له‌م باره‌و ه رۆڵ‌و نه‌قشێکی به‌رچاوی ههیهو ماناوه‌ی هه‌ر
ئه‌و واڵته‌ی ه و ئه‌مرۆ ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ری ئه‌و نه‌ته‌وه‌ی ه سه‌رکه‌وتووتر ه ک ه له‌م گه‌نجین ه ب ه سوود ه که‌ڵکی وه‌رگرتووه .هه‌روه‌ها ره‌سه‌نایه‌تی خۆیان ب ه گه‌شه پێدان‌و پاڕاستنی دابونهریتهکانی فۆلکلۆریک بخات ه پێش چاوی واڵتانی دیکه.که‌وات ه ئه‌و گه‌له‌ی ک ه فۆلکلۆری ده‌وڵه‌مه‌ندتره ،خاوه‌نی رابردوویه‌کی زیاتر‌و شوناسێکی ب ه هێزتری هه‌یه گه‌لی کورد ب ه گشتی خاوه‌نی که‌له‌پوورو فۆلکلۆرێکی ئیگجار ده‌وڵه‌مه‌نده .به‌تایبه‌ت ل ه به‌شی فۆلکلۆر»بیر»یان هه‌مان (به‌رهه‌می سه‌ر زاری خه‌ڵک) وه‌کوو؛ به‌یت‌وباو ،هه‌ڵبه‌ست،گورانی، مه‌ته‌ڵ‌وقسه‌ی نه‌سته‌ق....
واڵتێکیش گرێدراو ه ب ه پاراستن‌و رێزگرتن ل ه ئه‌د هب‌و هونه‌رو نه‌ریتی فۆلکلۆریک .ئه‌گه‌رچی ب ه هۆی گوڕانکاریی ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‌و خه‌مۆکی گه‌لی کورد ل ه رۆژهه‌اڵت ب ه پێی سیاسه‌تی دژ ه فه‌رهه‌نگییه‌کانی کۆماری ئیسالمی زۆرێک ل ه دابونهریتهکانی کورده‌واری وه‌کوو رێوره‌سمی به‌رێوه‌بردنی نهورۆزو ،ئاگرکردنه‌وه‌ی سه‌ری ساڵ‌وخۆشی‌و شایی ده‌ربڕین‌و زۆرێک ل ه به‌ڕاستی ئایینی‌وکلتوورییه‌کان مه‌راسم ه که‌مره‌نگ‌و ل ه ئاستی ل ه ناوچوون دایه. ب ه سه‌رنجدان ب ه هه‌موو ئه‌وانه‌ی باس کران ،ل ه ناوچوونی هه‌ر به‌شێک ل ه دابونه‌ریتی باب‌وداپیرانی ئێم ه خه‌سارێک ه ل ه
عەبدوڵال شەریعەتی
فه‌رهه‌نگ‌وکلتووری ئێمه.که‌وای ه ئه‌رکی سه‌رشانی هه‌موو گه‌لی کورد ه ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌تایبه‌ت کۆمه‌ڵگه‌ی فه‌رهه‌نگی‌و هونه‌ری ک ه هه‌موو هه‌وڵ‌و توانای خۆیان وه‌گه‌ڕ بخه‌ن بۆ پاراستن‌و به‌رگری کردن ل ه فه‌وتانی خزینه‌ی به‌نرخی فۆلکلۆر .جێگای خۆیه‌تی به‌راستی ئێم ه وه‌کوو نه‌وه‌ی ئه‌مرۆیی به ته‌واویی ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ری فۆلکلۆریک تومار بکه‌ین‌و بێ که‌م‌وکوری ڕاده‌ستی به‌ره‌ی داهاتووی بکه‌ین‌و ئه‌م گه‌نجینه‌یان بپارێزین .ئه‌گه‌رچی ب ه هۆی سیاست ه ناحه‌زه‌کانی ده‌یان ساڵه‌ی کۆماری ئیسالمی‌و داسپاندنی بیرۆکه‌ی مه‌زهه‌بی به‌شێوه‌ی ناڕاوا ،به‌شێکی زۆر ل ه فلکلۆری گه‌النی ئێران به‌تایبه‌ت گه‌لی کورد ل ه
کا بەرات نوورانی مه‌ترسی ل ه ناوچوون دایه .به‌اڵم ئه‌رک ه له‌سه‌ر شانی هه‌موو رێکخراوه‌یه‌کی فه‌رهه‌نگی‌و مه‌ده‌نی ک ه بۆ پاڕاستنی ئه‌م سامان ه نه‌ته‌وه‌یی ه هه‌وڵ بدات و زیاتر له‌م بوارهدا خۆیان ماندوو بکه‌ن.ک ه هه‌م به‌ربه‌ره‌کانیی ه ل ه گه‌ڵ سیاسه‌ت وسیستمی داسپاو ،هه‌میش گه‌ش ه پێدانێکی فه‌رهه‌نگی‌و نه‌ته‌وه‌ییه. *** به‌داخه‌و ه ل ه دوایین رۆژه‌کانی زستانی ئه‌مساڵ‌ول ه یه‌که‌م چرکه‌کانی هاتنی به‌هاروساڵی نوێ دوو که‌س ل ه که‌ڵ ه هونه‌رمه‌ندانی بواری ئاوازوموسیقای فۆلکلۆریکی کوردی له‌شاری «سنه« کۆچی دوایان کرد. مامۆستا عه‌بدوڵاڵ شه‌ریعه‌تی ل ه دایکبووی گوندی «گه‌زگه‌زاره‌ی» ناوچه‌ی له‌یالخ ژه‌نیاری ب ه ئه‌زموون‌و به‌توانای «سوڕنا»و»نه‌رم ه نه‌ی» دوای 50ساڵ خزمه‌ت به ئاوازومه‌قامی کوردیو به‌شداری کردن ل ه ده‌یان فستیڤاڵی هونه‌ریی ناوخۆو ده‌ره‌وه‌ی واڵت ل ه رێکه‌وتی15ی ره‌شه‌مه‌ی ساڵی 1392ل ه ته‌مه‌نی 81ساڵه‌یی ل ه شاری سن ه کۆچی دوایی کرد .دوابه‌دوای مه‌رگی ئه‌م ژه‌نیار ه خۆشه‌ویست ه کاک «به‌رات نوورانی»ژه‌نیاری دیرینی ده‌هۆڵ ل ه رێکه‌وتی 18ی ره‌شه‌م ه دوای نزیک ب ه 60ساڵ خزمه‌ت له‌و بوارهدا دڵی ل ه لێدان که‌وت‌و ماڵئاوایی ل ه هونه‌رو ژیان کرد. ک ئه‌م دوو که‌سایه‌تیه‌ی شایانی باسه «ده‌هووڵ»و «سورنای»کوردی توانیویان له‌م ماوه‌ی ژیانیان به‌شێکی زۆر ل ه مه‌قام‌و ئاوازی ره‌سه‌نی کوردی زیندوو بکه‌نه‌وه‌و هه‌روه‌ها ب ه به‌شداری کردنی هونه‌رمه‌ندانه‌یان ل ه فستیڤاڵه‌کانی ده‌روه‌ی واڵت( ،یونان ،ئاڵمان، هونه‌رو ئاستی رووسیا،فه‌رانسه‌وعیراق).. موسیقای فۆلکلۆریکی کوردی ب ه جیهانیان بناسێنن .جێی ئاماژه‌ی ه ک ه نه‌مر «کاک به‌رات»خاوه‌نی دوکتواری فه‌خری ل ه ئاکادمیای موسیقای فه‌رانسه بوو. بهو هیوای ه هه‌موومان به‌رانبه‌ر ب ه که‌لتوورو فه‌رهه‌نگی ره‌سه‌نی کوردی ئه‌مه‌گ ناس بین‌و هه‌رده‌م خه‌می پاڕاستنی‌مان هه‌بێ.
یادی زگچوونی تیپی زەیتوون دەکرێتەوە پێش ئەوەی مەکتەبخانە بگاتە گوند‌و شارۆچەکە‌و شارەکانی ئێمە ،دەوڵەمەند‌و زەنگین‌و پارەدار‌و ئاغاوەتی دەست رۆیشتوو، کەسێکی خوێندەواریان دەدۆزیەوە‌و الی خۆیان رایاندەگرت .بە تەغار‌و پووت‌و بار‌و کەویژ‌و عەربە ،گەنمیان دەدایە‌و منداڵەکانیان دەنایە بەردەستیان‌و ئەوانیش فێری خوێندن‌و خوێندنەوەیان دەکردن. مسته‌فا شێخه هێندێک کەسیش منداڵە نازدارەکانیان دەنایە بەردەستی مامۆستای ئاوایی .مامۆستاش ئەو مندااڵنەی بە نیوەمەالی لەخۆی کەم خوێندەوارتر دەئەسپارد‌و نیوەمەالکە موستەعیدیان پێدەگوت‌و فێروخوازەکانیش بە سوختە نێودێر دەکران. سوختە دەکەوتە بەردەستی موستەعید‌و موستەعید لەبەردەست مامۆستا دابوو .ئەگەر مەال لەماڵەوە لەگەڵ مەالژن‌دا نێوانی خۆش بوایە، ئەوە بە قازانجی موستەعید بوو .بەاڵم موستەعیدەکان بە پڕۆسەی پڕ لەهەوراز‌و نشێوی هاوسەرگیری‌دا تێنەپەڕیبوون .لە ئەنجام‌دا سوختە ناچار بوو بەشێک لە قورسایی بێ مەالژنیی موستەعیدیش بخاتە سەرشان .فێرخوازانی بەردەستی مەال لە ژوورێکی نزیک مزگەوتی ئاوایی بەناوی حوجرە دەرسیان دەخوێند‌و مندااڵنی بەردەستی میرزای بەکرێگیراوی ئاغاوات‌و دەوڵەمەندەکانیش لە سووچێکی دیوەخان لەبەردەم کابرای خۆێندەوار لە سەر ئەژنۆیان دادەنیشتن‌و دەرسیان دەخوێند .فێرخوازانی هەردوو بوارەکە لە خوێندنی دوو کتێبی گوڵستان‌و بوستانی سەعدیی شیرازی‌دا هاوبەش بوون .ئەوکات‌و دوای دامەزارانی مەکتەبخانەی مۆدێرن‌و سیستەمی پەروەردەو فێرکردنی مۆدێرنیش، بەشی هەرە زۆری باوکان بەو تەمایە کوڕەکانیان دەنایە بەرخوێندن کە کاتێک دەچنە شاران‌و بە واڵتان‌دا دەگەڕێن ،وەک کوێران نەبن. باوکان پاساویان ئەوەبوو ،دەیانگوت :تا ئێستا خۆمان نەخوێندەوارین‌و وەک کوێرین .واباشە منداڵەکانمان النیکەم فێری خوێندنەوە بن‌و ئەگەر چونە شاران بتوانن تابلۆی شەقام‌و سەر نۆڕینگەی پزیشکان‌و ئیدارە حکوومیەکان بخوێننە‌و ناچار نەبن پرسیاری هەموو شوێنێک لەخەڵکی شارەکە بکەن. دوای ئەوە قوتابخانەی مۆدێرن لە شارو گوندان دروست کران‌و کچان‌و کوڕان بە لێشاو چوونە بەرخۆێندن‌و خوێندن ،پەروەردەی نوێ پسپۆڕ‌و ماموستای بوارە جیاوازەکانی بەرهەم هێنا .خەڵک پۆل پۆل‌و دەستە دەست ه وەک مێگەلە مەڕی نێریکێش کراو سەریان بە ژووری پۆلی زانکۆکان‌دا کردو خوێندەواری پلە بەرزی قەپۆز بەرانیی لووت بڵند لەم خوێندنگایەنەوە گەڕانەو ه ناو کۆمەڵگا. زمانیش وەک سەرکی‌ترین کەرەستەی پەیوەندی گرتنی مرۆڤەکان‌و کانگای بیرو ئەندیشە‌و فەرهەنگ‌و تێگەیشتن کەوتە بەر تیشکی لێکۆڵینەوە‌و گەلێک مرۆڤی شارەزا لەبارەی زمان‌دا بەڵگەنامەی بەرزیان لە زانکۆکان وەرگرت. لەم چەند رۆژەی رابردوودا لە خزمەت کۆمەڵێک لە ماموستا‌و نووسەران‌دا بووم .لەو شوێنەی لێی بووین ،لەناکاو لەسەر دەرگای ژوورێک‌دا چاوم بەم رستەیە کەوت: «هۆڵی یادەوەری رەوانکردنی تیپی زەیتوون». چەندی لەخۆم نووسام‌و فشارم بۆ ئەم چەندگرامە شلەپه‌تەی ناو کاژەاڵکم هێنا ،ئەویش هیچی بەدەستەوە نەدا ،هەر دەیگوت تێی ناگەم. هەر لەو شوێنە کۆڕێکی گەورەی ئەدەبی بۆ نووسەرانی پایەبەرزی کورد گیرابوو .نووسەر‌و شاعیر‌و رەخنەگری یەکەیەکە و بەناوبانگ و ناوبەدەروەی لێ‌بوون .هەر بە رێکەوت چەند دانەیەکم هەڵبژارد‌و بەرەو ئەم دەراگایە رۆیشتم‌و گوتم ببوورن ماموستایان ،چەندی دەکەم لەم رستەیە ناگەم! هیچکامیان واڵمێکی وەک ئەوەی دیکەی پێ نەبوو. ئەو ماموستایانەی دەمبردنە بەر ئەو دەرگایەی ئەم رستەیەی لەسەر نووسرابوو ،پێکەنینێکی تاڵیان دەهاتێ .بەرەو رستەکە گڕ دەبوونەوە‌و پشتیان تێ‌دەکرد‌و دەڕۆیشتن .لەدوورەوەش ئاوڕێکیان وێدەدا‌و بە بزەیەکی تاڵترەوە رێگەیان دەگرتەوەبەر .بە موبایلەکەم وێنەیەکی رستەکەم گرت‌و بردم پێشانی سەرۆکی یەکێک لە زانکۆ بەرزەکانی کوردستانم‌دا‌و ئەویش گوتی تێی ناگەم. بە ناچاری هەر خۆم بیرم لێکردەوە .لە دەروونی خۆم‌دا گوتم هۆڵ یانی»هاڵ ،ژوورێکی گەورە ،قاعە ،حەوشەی ماڵ» ،یادەورەیش یانی «بیر هێناوە‌و بیر کەوتنەوە و وەبیر هێناوە» .راونکردنیش وشەیەکە زۆر هەڵ‌دەگرێت« :ناردن بەڕێکردن ،تووشی زگچوون کردن ،لەبەر کردن‌و شتی دیکەش» .تیپی زەیتوونێش بەو بەشە لە سوپای کۆریای باشوور دەگوترێت کە شان بەشانی سوپای ئەمریکا لە عێراق دژی سەدام و کەسوکار و حیزبەکەی جەنگان. دوای لێکدانەوەیەکی زۆر بەم ئاکامە گەیشتم ئەمە مانای ئەم رستەیە بێت: «هۆڵی وەبیرهێنانەوەی تووشی زگچوون کردنی تیپی زەیتوون» ئەگەر واش بێت ،دیارە هۆڵە خاوێن کرابۆوە ،چونکە لەوێ کەس هەستی بە بۆنی ناخۆش نەکرد.
10
سیاسی
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره٦٢٨ :
سزای سێدارە ،کلیلی دەوڵەتی روحانی!
مەجيد موشيدی لــە زۆربــــەی واڵتــانــی جــیــهــان ســزای لــەســێــدارەدان قورسترین ســزا لە بەشی تــاوانــنــاســی ـی‌دا دانـــــراوە .رێــکــخــراوەکــانــی مافی م ــرۆڤ‌و کەسایەتییە ئاکادێمیک‌و ه ــون ــەری ــی ــەک ــان ســااڵنــێــکــە ڕەخـــنـــە لە بەرێوەبردنی سزای سێدارەدان دەگرن‌و هــەوڵــەکــانــی ئــــەوان بــۆ الب ــردن ــی ســزای سێدارە لە یاسای بنەڕەتی واڵتەکانیان‌و لــە ئاستی جــیــهــانـی‌دا جێگەی ستایشە‌و بزووتنەوەی دژی لەسێدارەدان بەرەبەرە لە زۆربەی واڵتانی پێشکەوتوو پێک‌هاتووە. لە زۆربەی واڵتانی ئورووپای نێوەراست ســزای لــەســێــدارەدان البـــردراوە .زۆرێــک لە بیرمەندان وەک سزار بێکاریا* سزای لەسێدارەدانیان بــەدژی تیۆری پەیمانی کــۆمــەاڵیــەتــی دەزانــــی ،ئــەو لــە کتێبەکەی خــــۆی‌دا بــە تــونــدی ڕەخــنــەی ل ـه جــۆری ســزای قــورس و توندوتیژ بۆ تاوانباران و چۆنیەتی دادوەری دادگاکانی سەدەی هــەژدەیــەم گــرت .ئەو خــوازیــاری البردنی هەرچەشنە هەاڵواردن و توندوتیژی قەزایی بــوو .ڕوانینی بێکاریا بەجۆرێک لەسەر بنەمای پەیمانی کۆمەاڵیەتی دانرابوو .ئەو هاوپەیمانێکی کۆمەاڵیەتی بەچەشنێک بە پەیمانی ڕاستەوخۆ یــان ناراستەوخۆی مرۆڤەکان بۆ ژیانی کۆمەاڵیەتی پێناسە دەکا .بەوپێیە گرینگترین کاریگەرییەکانی تاوانناسانی ئــەو جیهانبینییە بــۆ ســزای کەیفەری بریتین لە: .١پێکهاتنی کۆمەڵگە لــە سەربنەمای رێکەوتن .٢ئەرکی یاسادانان بۆ کۆمەڵگە .٣هاوسەنگکردنی سزاکان .٤توندی‌و لێبراوەیی لە بەریوەبردنی سزاکان .٥بەرێوەبردنی خێرای سزاکان .٦پێشگرتن لە ڕوودانی تاوان .٧البردنی سزای لەسێدارەدان .٨یاسایی بوونی تاوان‌و سزا ئ ــەو بــاســانــە لــە ئــاســتــی رێــکــخــراوی نەتەوە یەکگرتووەکانیش کراوە .یەکێک لە بەرچاوترین هۆکارەکانی دژایەتی لەگەڵ سزای سێدارەدان هۆکاری ئەخالقییە کە ئاماژە بە خراپی بەکارهێنانی توندوتیژی دەکەن‌و بە ئاکامێکی گۆنجاو گەیشتوون کە «توندوتیژی لە دژی توندوتیژی باش نیە». لەسێدارەدان لەگەڵ هەستی مرۆڤدوستی‌و رووحــی شارستانییەتی ئێستا کە رێز لە مافی ژیــان بۆ هەموو مرۆڤەکان دەگرێ ناتەبایە .ســزای لــەســێــدارەدان ،کــردەوەی کوشتن ،بــەرێــوە دەچــێ کــە بڵێ کوشتن خراپە ،هەر بۆیە بڕیاری کوشتنی مرۆڤێک
ه هواڵ و
بەپێچەوانەی مرۆڤدوستییە .ویکتۆر هۆگۆ لــەو پێوەندییەدا دەلــێ کــە ئایا پێتانوایە کــە لــەســێــدارەدان دەبێتە مــایــەی دەرس وەرگــرتــن؟ بــۆچــی؟ چ شتێکمان فێرمان دەکــا؟ ئاخۆ بەو کــارە چ فێر دەبــن؟ ئەوە کە نابێ مرۆڤێکی دیکە بکۆژن؟! چۆن فێرە «نەکوشتن» دەبن؟ بە کوشتنی مرۆڤێکی دیــکــە؟ هۆگۆ پــێـی‌وابــوو کــە بەکارهێنانی تــونــدوتــیــژی پــــەرە ب ــە ئ ــەخ ــاق ل ــە نێو کۆمەڵگەدا نادا .یەکێکی دیکە لەو ڕەخنانەی ڕووبەروی سزای سێدارەدان دەکرێتەوە، پێکهێنانی هــەســتــی تــۆڵــەســەنــدنــەوە و توندوتیژی لە نێو کۆمەڵگە‌و تاکەکان دایە. دژبــەرانــی سێدارە لــەبــواری ئەخالقییەوە ڕەخــنــە لــە دەرئــەنــجــامــەکــانــی ئــەو سزایە دەگــرن .ئــەوان لــەو بــڕوایــەدان کە سزای له‌سێدارەدان تەنیا کوشتن یاسایی دەکا. ڕوونــە کە ســزای لـه‌ســێــدارەدان کوشتنی بــە ئەنقەستی کەسێکی دیــکــەیــە .پێشتر بڕیاری ئەوە دەدەن کە کەسێک لە رۆژێکی دیــاریــکــراو‌و لــە رەوتـــی رێــورەســمــێ ـک‌دا بکۆژن .ئەوانەی کە دژی کوشتنی مرۆڤێکی دیکەن دەبــێ دژایــەتــی ســێــدارەش بکەن‌و خوازیاری البردنی سێدارەش بن .سزای ســێــدارە دژایــەتــی لــەگــەڵ خاڵی پێنجەمی ڕاگــەیــەنــدراوی مافی مــرۆڤ لەپێوەندی لەگەڵ ئەشکەنجە‌و ئ ــازاری جەستەیی‌دا هەیە .ئەو پارادۆکسە لە کاتی بەرێوەبردنی سزای سێدارە دەردەکەوێ ،چونکە لە کاتی بەرێوەبردنی سێدارە بە هــەر شێوەیەک وەکـــــوو بــەکــارهــێــنــانــی تـــەنـــاف ،شــۆکــی ئێلێکتریکی ،خنکاندن بە گــاز و ...دەبێ ئازاری جەستەیی بەکاربێنن‌و لە باشترین دۆخ ــیــش‌دا تــووشــی ئــــازاری جەستەیی تاوانبار دەبــن .هــەروەهــا لێکۆلینەوەکان دەریــانــخــســتــووە کــە ئــەو کــەســانــەی ئەو سزایانە بەرێوە دەبەن کاریگەری رووحی زۆر خــراپــیــان لــە ســەر دەبـــێ‌و ئــەوەش خەسار بە کۆمەڵگە دەگەیەنێ. لە ڕوانــگــەی ئیسالم ،سێدارە بە سێ شێوە پێناسە کــراوە :سێدارەی قەساس، لەسێدارەدانی حەد ،لەسێدارەدانی تەعزیری .١لەسێدارەدانی بەشێوەی قەساس: کاتێک کەسێک کەسێکی دیکەی بە ئەنقەست کــوشــتــب ـێ‌و لــە بــــواری بــەرێــوەبــردنــەوە پێویستی بە بارودۆخێکی تایبەت هەیە کە دەبێ بنەماڵەی کۆژراو لەوێ ئامادە بن. .٢لــەســێــدارەدان بە شێوەی حەد: س ــزای مــەرگــە بــۆ کەسێک کــە لــە الیــەن حاکیمی شەرع دیاری کراوە‌و ناکرێ کەم بکرێتەوە کە دەکری ئاماژە بە تاوانگەلێک وەک سێکسی ناموسلمان لەگەڵ موسلمان، سێکس لەگەڵ مەحرەم و ...بکەین .هەروەها تاوانگەلێک وەک نێربازی ،دژایەتی لەگەڵ ئایین‌و تەناهی کۆمەاڵیەتی سزای حەددی هەیە. .٣لەسێدارەدان بەشێوەی تەعزیری: سزای سێدارە کە لە الیەن دادوەر دیاری
دەکرێ. ڕاگەیاندروای مافی مرۆڤی ئیسالمی کە لە الیەن رێکخراوی کۆنفرانسی ئیسالمی لە ٥ی ئوتی ١٩٩٠لە قاهیرە پەسند کراو زۆرتـــر وەک کـــاردانـــەوەی ئیسالمی بە ڕاگەیاندراوی مافی مرۆڤ لە دوای شەری جیهانی دووهــەم لە ساڵی ١٩٤٨لەقەڵەم دەدرێ ،لە بەشی ئەلف مــاددەی دووەم ئاماژە بەوە دەکا کە ژیان مافێکی ئیالهییە کە بۆ هەر مرۆڤێک دیاری کراوە‌و لەسەر هەموو حکوومەتەکانە کە پشتگیری ئەو مافە بکەن .کوشتنی کەسێک بە بێ ئیزنی شــەرعــی نـــارەوایـــە‌و کوشتن بەشێوەی بــەردبــاران‌کــردن ،بڕینی دەســت‌والق و ... زۆر توندوتیژ‌و نامرۆڤانەیە. لە خاڵی ،١٤مــاددەی ٥بەندی یەکی یــاســای ســـزای ئیسالمی ئــێــران هــاتــووە کە دژبــەران‌و نــارەزایــان لەژێر ناوگەلێک وەکــوو زینا ،دژایەتی لەگەڵ خــودا ،هەوڵ بۆ تێکدانی تەناهی نەتەوەیی ،شۆرش بە دژی نیزام‌و ...لەسێدارە بدا .لە راپۆرتی مانگی دیسامبەری ٢٠١٣رێکخراوەکانی داکۆکیکاری مافی مرۆڤ نیشان دەدا کە لە یاسای 13واڵتی موسلمان بۆ کەسانێک کە
کۆمەڵناسان پێیانوایە کە لەسێدارەدان لەبەرچاوی خەڵک ڕادەی تاوان لە کۆمەڵگەدا پەرە پێ دەدا‌و ئەنجامدانی تاوان ،توندوتیژی‌و تۆڵەسەندنەوە لە نێو خەڵک‌دا ئاسایی دەکاتەوە. بروایان بە خودا نیە یان هیچ بڕوایەکیان بە ئایین نیە ،ســزای لەسێدارەدان دیاری کــــراوە .ئــێــران ،ئــەفــغــانــســتــان ،پاکستان، مالیزیا ،مالدیو ،موریتانی ،نیجێرییە ،قەتەر، عەرەبستانی سعوودی ،سوماڵی ،یەمەن‌و ئیماراتی عەرەبی ئەو واڵتانەن کە سزای ئێعدام بۆ کەسانی بێ بڕوا بە خودا دیاری کراوە .سەرۆکی دەزگای دادوەری ئێران، سادقی الریجانی لە دانیشتنی چوارشەممە ٢٦رەزبـــەری ١٣٩١لــە پێوەندی لەگەڵ راپـــۆرتـــی تــایــبــەتــی رێــکــخــراوی نــەتــەوە یەکگرتووەکان دەڵێ :بابەتی ئەو راپۆرتە بە نیسبەت ئێعدامەکانی ئێران لە دژی یاسای ئیسالمییە کە نەک لە ئێران بەڵکوو لە هەموو واڵتانی ئیسالمی بوونی هەیەو لە راستی‌دا بەهای ئیسالمی هەموو موسڵمانانی جیهانە .بەاڵم پرسیار ئەوەیە کە بۆ تەنیا گۆشار دەخەنە ســەر ئێران‌و کاریان بە واڵتانی دیکە نییە. « الریــجــانــی جــەخــت لــە س ــەر ئــەوە دەکاتەوە کە لە کۆماری ئیسالمی‌دا هیچ کەسێک بــە هــۆکــاری سیاسی لەسێدارە نـــــادرێ ،ئـــەوانـــەی ل ــەس ــێ ــدارە دەدرێــــن ی ــان قــاچــاخــچــی مــــاددەی ســڕکــەرن یــان دەستدرێژیان بۆ مــاڵ‌و نامووسی خەڵک کردوە» .الریجانی لە درێژەی قسەکانی‌دا دەڵــێ « هێندێک لە یاساکانی تایبەت بە لــەســێــدارەدان تەنیا تایبەت بــە کۆماری
راپۆرت
ه سمینارێکی ه بریتانیا ل به‌شداریی نوێنه‌ری حیزب ل نوێنه‌رایه‌تیی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان‌دا لەیادی ٢٦سالەی بۆمبارانی شیمیایی هەڵەبجەدا سمینارێك لــەالیــەن نــوێــنــەرایــەتــیــی حــکــوومــەتــی هــەرێــمــی کــوردســتــان ـه‌و ه بەرێوەچوو. ڕۆژی دووشەممە 19 ،ی ڕه‌شه‌مم ه نوێنەرایەتی حکومەتی هەڕیمی کوردستان لە بریتانیا ،لە یەکێك لە سالۆنەکانی پارلمانی ئەو واڵتەدا ،سمینارێکی بەمەبەستی خەسارەناسیەکانی بۆمبارانی شیمیایی هەڵەبجەو و هەروەها پاشماوەی شوێنەوارەکانی لەسەر خەڵکی ئەو ناوچەو دەوروبەری پێک هێنا. ئه‌و سمینار ه ب ه قسه‌کانی نەدیم زەهاوی ،ئەندامی بەرەچەڵەک کــوردی پارلمانی بریتانیا ده‌ستی پێکردو دواتــر خاتوو بەیان سامی عەبدوڵڕەحمان ،نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان قسه‌کانی ب ه پیزانین ب ه هه‌وڵی دۆستانی بیانیی کورد بۆ ئیمزا کۆکردنەوە‌و بۆ بەڕەسمی ناسینی کارەساتی بۆمبارانی شیمیایی شــاری هه‌ڵه‌بج ه ده‌ســت پێکرد .بەشێکی دیکه‌ی ئـه‌و سمینارە تەرخان کرا بۆ پیشاندانی فیلمێکی « گیون ڕۆبێرت» درهێنەر و رۆژنامەنووسی ناسراوی بریتانی ،کە له‌سه‌ر ئه‌و کارەساتە و خەڵکی لێقەومانی ئەو ناوچەیە ئامادە کردبوو .لەم سمینارەدا چەندین پسپۆر و لیکۆلەر له‌سه‌ر ئه‌و پرس ه دوان و ڕاو بۆچوون و پێشنیارەکانیان خستنە روو .له به‌رده‌وامیی کاری سمیناره‌که‌دا
ئیسالمی ئێران نیە‌و هەموو موسڵمانان بڕوایان پێی هەیەو واڵتانی ئیساڵمی دەبێ لەبەرامبەر ئەو دەستتێوەردانانە بێ دەنگ نەبن». بەرپرسانی کــۆمــاری ئیسالمی باش دەزانــن کە ســزای لــەســێــدارەدان بە هۆی ترسێک کە لە نێو خەڵک‌دا دروستی دەکا، دەتوانێ کاریگەری بەسەر ڕای گشتی‌دا هەبێ .هەر بۆیە لەسێدارەدان گرینگییەکی تایبەتی لە نێو نیزام‌دا بووەو هەیە .بەاڵم ئــەو تــرســەی کــە ســێــدارە لەنێو خەڵک‌دا پێکی دێنێ هەمیشە ئامانجی رێژیم بووە. تــاکــوو ئێستا لــەســێــدارەدان لــە ئاستێکی ب ــەرف ــراوان لــە الی ــەن کــۆمــاری ئیسالمی وەک ئامرازێکی سه‌ره‌کی بەکارهاتووە‌و لــە دژی ئــازادیــخــوازان‌و زەحمەتکێشان بەڕێوەیان بــردوە .هەرکات پێویستیان بە پاراستنی نیزام بووبێ ،سزای لەسێدارەیان بە توندترین شێوە لەبەرچاوی خەڵک‌دا بــەکــارهــێــنــاوە .دەبــێ ئــەوە لــە بیر بکەین کە دەســەاڵت لە نێو کۆماری ئیسالمی‌دا بتوانێ بە بێ ســزای لەسێدارەدان درێژە بــە ژیــانــی خ ــۆی بـــدا .ئێمە دەزان ــی ــن کە کوشتنی بە کۆمەڵی زیندانیانی سیاسی
دۆستان‌و هاوکارانی ریچارد بێستۆن ،ڕۆژنامه‌نووسی به‌ناوبانگی بریتانیا کە ٢٥ساڵ لەمەوبەر توانیبووی لەنیزیکەوە ئەو هەواڵە دلتەزێنە بگوازێته‌وه ،له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ت ه قسه‌یان کرد .لەکۆتایی ئــەم سمینارەدا کــامــەران حەیدەر یەکێک لــەو کەسانەی کە لە بنەماڵەکەیان دا تەنیا ئەو زیندوو ماوەتەوە ،بەگێرانەوەی بەشێک له بیره‌وه‌ریی ئەو رۆژانەی کاره‌ساته‌که‌ی باس کرد. شایانی باس ه ک ه مەلوود ســوارە ،ئەندامی ڕێبەری حیزبی دێموکراتی کوردستان لەبریتانیا ئامادەی ئەم سمینارە بوو ،نابراو ل ه په‌راوێزی سمیناره‌که‌ش‌دا له‌گه‌ڵ دۆستانی به‌شداربووی حیزب له‌و سمیناره‌و که‌سایه‌تیی ه سیاسی‌و بیانییه‌کانی به‌شدار دیدارو چاوپێکه‌وتنی بوو.
رۆژنامەی رێــژیــم بــێ .لــە ریــزبــەنــدی جــیــهــانـی‌دا بە نیسبەت رێژەی بەرێوەبردنی لەسێدارەدان، کۆماری ئیسالمی لە ساڵەکانی ٢٠٠٩تا ٢٠١٣پــلــەی دووهــەمــی بـــووە .حەسەنی رووحانی کە دەوڵەتی خۆی بە دەوڵەتی «تەدبیر‌و ئومێد» ناو دەبا ،لەگەڵ گرفتی نێوخۆیی ب ــەرەورو بــووە‌و دەبــێ جەخت لەسەر رەهەندی ئەمنییەتی نێوخۆیی بکا. بێگومان زیــادکــردنــی لــەســێــدارەدانــەکــان لــەچــەنــد مانگی ڕابــــــردوودا‌و سەرکوتی زیاتر نیشانەی ترسی رێژیم لە خەڵکە. بە بــڕوای کارناسان کە سەرکوتی خەڵک بەدەستی کۆماری ئیسالمی‌و دەستکردنەوە بە گرتن‌و لەسێدارەدانی بەرفروانی خەڵک نەک نیشانەی بەهێزی ،بەڵکوو نیشانەی الوازی رێژیمە .کلیلی دەوڵەتی ڕووحانی لــەســێــدارەدان‌و سەرکۆتە .کارناسان لەو بڕوایەدان کە سزای لەسێدارەدان بە هۆی ئەو ترسەی لە نێو خەڵک‌دا دروستی دەکا تا سااڵنێکی دوورودرێ ــژ کاریگەری هەر دەمێنێتەوە .تەنانەت ئەگەر رێژیمیش سزای لەسێدارەدان البــەرێ ،هیچ گارانتییەک بۆ ئارامبوونی خەڵک نیە .بەو پێیە رێژیم لە لەسێدارەدان بۆ ترساندنی خەڵک پشتیوانی دەکا‌و خوازیاری بەرێوەبردنی قورسترین سزای ئیسالمییە. کۆمەڵناسان پێیانوایە کە لەسێدارەدان لـــەبـــەرچـــاوی خــەڵــک ڕادەی تـــــاوان لە کۆمەڵگەدا پــەرە پــێ دەدا‌و ئەنجامدانی تــــاوان ،تــونــدوتــیــژی‌و تــۆڵــەســەنــدنــەوە لە نــێــو خــەڵــک‌دا ئــاســایــی دەکـــاتـــەوە .بــەاڵم بــەرپــرســانــی رێــژیــم ل ــەو بـــڕوایـــەدان کە «لەسێدارەدان لەبەرچاوی خەڵک خەساری جیددی بە خەڵک یــان واڵت ناگەیەنێ». ئەزموونی ئه‌و ٣٥ساڵە نیشانی داوە کە کۆماری ئیسالمی لە هەوڵی کۆکرنەوەی سەرمایە‌و بەتااڵن‌بردنی خەڵک‌و واڵتـە‌و لەو رێگەدا لە هیچ تاوانێک ،لە رەشەکوشی، زیندان‌و ئەشکەنجە جەستەیی‌و رووحی، سڵ ناکاتەوە .دەوڵەتی رووحانیش وەک بەرێوەبەری سیاسەتەکانی بانکی جیهانی‌و سندووقی نێودەوڵەتی پوول ،نە دەتوانێ‌و نــە دەیــهــەوێ هەنگاوێک بــۆ دابینکردنی مافەکانی خەڵک هەڵ‌بگرێ‌و نابێ خەڵک هەڵبخەلەتێن‌و ئومێدیان بە ئەو بێ .تاکە رێــگــەی بــەرەنــگــاربــوونــەوەی سیاسەتە دواکـــەوتـــووەکـــانـــی جــیــهــان ـی‌و رێــژیــمــی سەرەرۆی کۆماری ئیسالمی ،یەکگرتوویی زیاتری هێزەکانی خەڵکی‌و پێشکەوتوو بۆ بنیاتنانی حکوومەتێکی دێمۆکراتیکە. )١ســزار بکاریا ،مافناسی ئیتالیایی ،لە ساڵی ١٧٣٨لەدایک بووەو لە ساڵی ١٧٩٤ کۆچی دوایی کردوە .ئەو لە ریزی پێشەوی ئەو مافناسانە بوو کە سەرنجی هەمووانی بۆ پێویستی سوودمەندی سزایەک ڕاکێشا. بــکــاریــا کتێبێ جــــۆراوجــــۆری هــەیــە کە «تاوانەکان و سزاکان» لە بەناوبامگترین نووسینەکانی ئەوە .ئەو کتێبەی لە ساڵی ١٧٦٤باڵو کرایەوە کە بــووە هۆی ئەوە لە تەمەنی ٢٨ساڵی لە ئاستی جیهانی‌دا بناسرێ.
لە هاوینی ساڵی ١٣٦٧تەنیا بۆ پاراستنی رێژیم ئەنجام درا‌و بەو تاوانە ،کۆمەڵگەی ناڕازی دوای شەڕیان کۆنترۆل کرد .ئەو کــات ب ــەرەی ســەرمــایــەداریــی جیهانی کە پشتیوانی رێژیمی کۆماری ئیسالمی بوو، بێ دەنگی لەو تاوانە کرد .رێژیمی کۆماری ئیسالمی دوژمنی ئازادی‌و مرۆڤە‌و کاتێک کە مەسەلەی پاراستنی نیزام لەگۆرێ‌دا بێ، لە کوشتن‌و لەسێدارەدانی خەڵک گومان نــاکــا .ئێمە دوای سااڵنێک دەبینین کە رێــژەی لەسێدارەدانەکان دەچێتە سەرێ. لــە کــۆتــایــی دەورانــــی ئــەحــمــەدی نــیــژاد‌و ســەرەتــای دەســت بەکاربوونی رووحانی ڕادەی لەسێدارەدانەکان بە بیانووی جیاواز چۆتە ســەرێ .تاکوو ئێستا گوشارەکانی بــیــرورای گشتی‌و رێــکــخــراوەکــانــی مافی مرۆڤ بە نیسبەت کەمکردنەوە یان البردنی ســزای لەسێدارەدان بێ ئاکام ماوەتەوە. رێژیمی کۆماری ئیسالمی لە رێگەی ئەو لــەســێــدارەدانــە هەرەمەکییانە هــەوڵ دەدا دەسەاڵتی خۆی لە ئاستی کۆمەڵگە دیسان بــەرهــەم بێنێتەوە‌و ئــەو پەیامە بە خەڵک بــدا کــە لــەســێــدارەدان دەتــوانــێ ســزایــەک بێ لەبەرامبەر هەرچەشنە دژایەتییەکی کۆماری ئیسالمی .هەر بۆیە بەرپرسانی کــۆمــاری ئیسالمی بــە ئــەزمــوون بۆیان وه‌رگـــێـــڕان بــۆ کـــــوردی :رێــبــوار دەرکــەوتــووە کە سەرکوتی خەڵک ،دەبێ بەشێکی جیانەکراو لە سیاسەتی ئەمنییەتی مەعروف‌زادە
کۆبوونه‌وه‌ی کۆمیتەی نۆڕوێژی حیزبی
دێموکڕات له‌گه‌ڵ حیزبی ڕاستی ئه‌و واڵته پارڵمانی نــۆروێــژ کۆبوونه‌وه‌یه‌کی نێوان کۆمیتەی نــۆڕوێــژی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له‌گه‌ڵ حیزبی ڕاستی دەسەاڵتداری ئه‌و واڵت ه به‌ڕێوه چوو. ڕۆژی سێ شەممە 20 ،ی ڕه‌شه‌مم ه هه‌یئه‌تی کۆمیتەی نۆڕوێژی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان پێکهاتوو لە ئەسعەد خــزری ،بەرپرسی کۆمیتەو ،ناسر قادرپور بەرپرسی پەیوەندییی بیانییه‌کانی حیزب لە نۆروێژ سه‌ردانی پاڕلمانی ئه‌و واڵته‌یان کردو لە الیەن « تورد بەرگەسن» ڕاوێژکاری سیاسیی بەشی دەرەوەی حیزبی ڕاستی ده‌سه‌اڵتداری نۆڕوێژه‌و ه پێشوازیان لێ‌کرا. له‌و کۆبوونه‌وه‌یه‌دا له‌الیه‌ن هه‌یئه‌تی حیزبه‌و ه باس له‌سه‌ر دۆزی کورد بە گشتی‌و کێشەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان بە تایبەتی کراو ،هەیئەتی حیزب ئەمەی بێرهێنایەوە کە واڵتانی دێمۆکراتی بە گشتی‌و نۆروێژ بە تایبەتی‌و پارتەکانی بەشدار لە پارلمان‌و؛ لــەســەرووی هــەمــووان ئێوە وەک پارتی دەســەاڵتــدار پێویستە لە بەرانبەر هەرچەشنە پێشێلکردنێکی مافی مرۆڤ لە ئێران دا هەڵوێستی روون وئاشکراتان هەبێ. تورد بەرگەسەن ،له‌و دیداره‌دا بەڵێنی دا کە ئەم باسە لە کۆبوونەوەی حیزبی راستی دەسەاڵتدار لە نۆروێژدا بێنێت ه بەرباس .ناوبراو ئەوەشی خستەروو کە ئەوان لە مەڕ ئەم بابەتانە بە گشتی‌و پرسه‌کانی پەیوەندیدار بە کۆماری ئێساڵمی بە تایبەتی ،هەردم هەڵویستی ڕوونیان هەبووە و لە داهاتووشدا هەربەم چەشنە دەبێ. ل ه کۆتایی ئه‌و دیــداره‌دا الیه‌نی خانه‌خوێ خۆشحاڵیی خۆی بۆ ئه‌و دیدار ه ده‌ربڕی‌و خه‌جت له‌سه‌ر به‌رده‌وامیی پێوه‌ندی‌و چاوپێکه‌وتنه‌کان کرایه‌وه.
9
سیاسی
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره٦٢٨ :
رۆژنامەی
بۆمبارانی پیرانشار ل ه 17ی ره‌شه‌مه‌ی 1363دا ،زامێکی سارێژ نه‌بوو
مستەفا مەعروفی سه‌عات 3و چاره‌گی پاش نیوه‌ڕۆ بوو .به‌قه‌د نووشتوویه‌ک هه‌ورت ب ه ئاسمانێ‌و ه نه‌ده‌دی .له‌پڕ هاڕه‌ی فرۆکان ته‌شقی بێدنگی ئاسمانێی شکاند .جموجۆڵ ل ه نێو خه‌ڵکی‌دا په‌یدا بوو .ده‌نگی داخرانی ده‌ڕابه‌ی دووکانه‌کان ل ه هه‌ر الیه‌ک ده‌بیسرا ،تا ده‌هات هه‌نگاوه‌کان به‌ره‌و ماڵێ توندتر ده‌بوون .بۆ هیچ که‌س جێی شک‌و گومان نه‌بوو ئه‌وان ه ده‌بێ فرۆکه‌ی شه‌ڕیی رێژیمی به‌عسی عێڕاق بن .له‌و رۆژانه‌دا باو بوو ده‌وڵه‌تی عێڕاق‌و ئێران شه‌ڕێکی پیسیان ل ه دژی هاونیشتمانانی بێدیفاعی یه‌کتر وه‌ڕێ خستبوو .هه‌ردووال شاره‌کانی یه‌کتریان کردبوو ه ئامانجی هێرشی فڕۆکه‌و مووشه‌که‌کانیان .سه‌یر ئه‌و ه بوو ده‌وڵه‌تی عێڕاق ناوی ئه‌و شارانه‌ی راده‌گه‌یاند ک ه قه‌رار بوو بۆمب‌بارانیان بکا .له‌وه‌ش سه‌یرتر ئه‌و ه بوو ک ه ناوی «پیرانشار»هاتبوو ،زۆر که‌س پێی وابوو مه‌به‌ست «ئیرانشار»ه. هه‌ر ک ه ده‌نگی فرۆکه‌کان هات ،شک‌و گومانه‌کان ره‌وینه‌وه‌و ترسه‌ک ه وه‌ڕاست گه‌ڕا .هه‌موو نیشانه‌کان ده‌ریان ده‌خست کاره‌ساتێکی گه‌وره به‌ڕێوه‌یه. زۆری نه‌برد ده‌نگی لووره‌ی فرۆکه‌کان‌‌و شریخه‌و گرمه‌ی بۆمبه‌کان هه‌موو جێیه‌کی ته‌نیه‌وه؛ خرمه‌ی شووشه‌ی ده‌رگاو په‌نجه‌ران ،شریقه‌ی بانی خانوو ه شیروانییه‌کان ،قیژه‌و هاواری ژن‌و منداڵ ل ه هه‌موو الیه‌ک ده‌بیسرا ،ده‌نگی فڕۆکه‌کان پسانه‌وه‌یان بۆ نه‌بوو و په‌یتا په‌یتا بۆمب‌و راکێت هه‌ڵ‌ده‌وه‌رین .دووکه‌ڵ‌و ته‌م‌تومان به‌ری ئاسمانێی گرتبوو .که‌متر ل ه سه‌عاتێکی خایاند ،ئینجا بێده‌نگی زاڵ بۆوه.
به‌ر له‌وه‌ی شه‌و دابێ ،ل ه ترسی رۆژی دواترو دووباره‌بوونه‌وه‌ی بۆمبارانه‌کان، ئاپۆرای خه‌ڵک روویان کرد ه دێهاتی ده‌وروبه‌ر‌و شاری نه‌غه‌ده‌و شنۆ .به‌شێک ل ه خه‌ڵک خه‌ریکی هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی جه‌نازه‌کان‌و پێڕاگه‌یشتن ب ه برینداره‌کان بوون. به‌شێکیان خه‌ریکی هه‌ڵدانه‌وه‌و پشکنینی داروپه‌ردووی تێکڕماوی ماڵه‌کان بوون. که‌متر ئامبواڵنست وه‌به‌رچاو ده‌که‌وت، به‌اڵم ماشێن ه بارییه‌کان جێگای به‌تاڵی ئامبوالنسه‌کانیان تا راده‌یه‌ک پڕ کردبۆوه. ی توانای ئه‌گه‌ر ب ه نێو شاری‌دا رۆیشتبا سه‌یرکردنی شوێن ه بۆمباران کراوه‌کانت هه‌بووایه،الیه‌نه‌کانی کاره‌ساته‌که‌ت زیاتر بۆ ده‌رده‌که‌وت .ده‌با دیمه‌ن ه جه‌رگبڕو دڵته‌زێنه‌کانی ئه‌و رووداو ه هه‌ر ل ه مێشک‌و زه‌ینی ئه‌وانه‌دا بمێنێته‌وه که ئه‌و «جومعه» ره‌شه‌یان ب ه چاوی خۆیان دی. ل ه شه‌ڕی نێوان ده‌وڵه‌تانی زاڵ به‌سه‌ر کوردستان‌دا کوشتارو ماڵوێرانی تاق ه به‌رهه‌می خه‌ڵکی کوردستانه ،له‌و هش‌دا خه‌ڵکی پیرانشار نه‌ی زانی به‌ر‌هه‌مه‌که‌ی چه‌ند بووه! هه‌ر که‌سه‌و ب ه برینی خۆی ده‌زانی ،به‌اڵم بۆ خه‌ڵکی ب ه ته‌واوی روون بۆوه قوواڵیی برینی شاره‌ک ه چه‌نده .ئی نه وای ه باسی 500 -400شه‌هید‌و بریندار ده‌کا، ئی وای ه باسی 200که‌س ده‌کا 200 .یان 400 ته‌نیا ئاماره‌و که‌متر یان زیاتر ،ل ه قوواڵیی کاره‌ساته‌ک ه که‌م ناکاته‌وه .روونکردنه‌وه‌ی الیه‌نه‌کانی ئه‌م رووداو ه له‌ستۆی حکوومه‌ت یان رێکخراوێکی سه‌ربه‌خۆی ه ک ه ل ه ئێراندا ،النیکه‌م ل ه کوردستان ،ئیزنی تێکۆشانی پێ نادرێ .رێژیم ده‌توانێ بزانێ ئه‌ندامانی ئۆپۆزیسیۆن له‌م شار ه یان هه‌موو شاره‌کانی کوردستان کێن‌و چه‌ندن، به‌اڵم نه‌ویستو ه بزانێ ژماره‌ی ئه‌و خه‌ڵکه‌ی ب ه هۆی شه‌ڕێک ک ه ده‌وڵه‌تی عێڕاق هه‌ڵی‌گیرساندو بۆخۆشی 8ساڵ درێژه‌ی پێ‌دا ،چه‌ندن .له‌و رووداوانه‌دا ک ه کار ده‌گات ه ئاست کوردستان بێ‌مه‌سئوولیه‌تیه‌که‌و پشتگوێ خستنه‌که ده‌گات ه ئه‌وپه‌ڕی خۆی.
29ساڵ به‌سه‌ر ئه‌م رووداو ه تاڵه‌دا تێ‌ده‌په‌ڕێ .بۆ که‌س روون نه‌بۆوه رێژیمی به‌عسی عێڕاق بۆچی ئه‌م تااڵوه‌ی ب ه گه‌رووی خه‌ڵکی پیرانشاردا کرد؟ ل ه شه‌ڕی 8ساڵه له‌گه‌ڵ ئێراندا بۆمبارانی شاره‌کان، ب ه تایبه‌تی شار ه کوردنشینه‌کان وه‌ک
ده‌یان بنکه‌و باره‌گای نیزامی ل ه ناوچه‌ی پیرانشار هه‌بوون .له‌و رۆژه‌دا مه‌سه‌له‌ن بۆمب ل ه نێوه‌ڕاستی شار وه‌نێوه‌ڕاستی بلواری ئازادی که‌وتبوو به‌اڵم تاق ه یه‌ک بۆمب و ه هیچکام له‌و پادگانان ه نه‌که‌وت! ته‌نیا ئه‌و به‌ش ه ل ه هێز ه نیزامییه‌کانی ئێران
ئامانجی سه‌ره‌کی له‌م بۆمبارانه‌دا کوشتنی خه‌ڵکی بێدیفاع بوو ،هه‌ردووال له‌و ئامانجه‌دا ل ه پێشبڕکێ دابوون .له‌و پێشبڕکێیه‌دا ئه‌وه‌نده چوون ه پێش کار گه‌یشت ه بۆمباران‌و مووشه‌ک‌‌بارانی پایته‌خته‌کانی یه‌کتر .به‌اڵم باری قورسی ئه‌م خه‌سار‌ه گیانی‌و ماڵیی ه له‌سه‌ر شانی کورد ل ه نێوان سنووری ئه‌م دوو ده‌وڵه‌ته‌دا بوو سه‌رده‌شت ،بان ه مه‌هاباد ،سه‌رپێل ،قه‌سری شیرین‌و ...چ خێرێکی بۆ ئه‌و تێدابوو؟ چ زیانێکی ب ه کۆماری ئیسالمی ده‌گه‌یاند؟ پیرانشار سێ پادگان ( معسکر)ی گه‌وره‌ی لێن :پادگانه‌کانی ناسراو ب ه پیرانشار ک ه ل ه قه‌راغ شاره ،په‌سوێ‌و جه‌ڵدیان .ب ه
وه‌به‌ر که‌وتن ک ه پێگه‌کانیان ل ه کوردستان ده‌خزێنن ه نێو خه‌ڵکی مه‌ده‌نیه‌وه تاکوو بۆ سه‌رکوتی خه‌ڵک به‌کاریان بێنن .ل ه الیه‌کی دیکه‌ش له‌و هێرش ه ئاسمانی ه خه‌سته‌دا ،له‌سه‌ر 3پادگاناڕا تاق ه یه‌ک فڕۆکه‌ش نه‌که‌وت ه خواره‌وه .بۆمب‌بارانه‌ک ه
نەورۆز ،لە سروشتەوە بۆ پانتایی سیاسەت
ئەیوب شەهابی راد بەر لە هەر هێما یان نیشانەیەک، گۆڕانی وەرز ،ژیانەوەی دووبارەی سروشت‌و هاتنی بەهار لە ئاماژە نەگۆڕ‌و سروشتییەکانی سەری ساڵی کوردین کە بە جێژنی نەورۆز پێناس ه کراوە. کوردیش بەپێی مێژوو و شارستانییەتی خۆی خاوەنی گەلێک کلتووری تایبەت بەخۆیەتی کە لە مێتۆد‌و ئایین‌و بۆنەی جۆراوجۆردا سەریان هەڵداوە‌و هاوشانی هەڵکشانی مێژووی ئەم نەتەوەیە ،بوونیان بەردەوام بووە .یەکێک لەو بۆنە رەسەن‌و مێژوویییانە جێژینی نەورۆزە کە ئەگەریش بەتەنیا هی کوردان نەبێ ،بەاڵم بە لەبەچاو گرتنی رەگەزە سروشتی‌و کلتوورییەکانی نەورۆز ،بێگومان پشکی هەرە زۆری وەبەر کورد دەکەوێ‌و وەک دیاردەیەک کە زادەی ژینگەی کلتووری – سروشتی کوردستان بێ ،دێتە ئەژمار. ئەگەر فەلسەفەی دروست بوون‌و رەهەندە جۆراوجۆرەکانی پەیامی نەورۆز بخەینە بەر خوێندنەوەیەکی شیکاری، بێگومان نەورۆز بەدەر لە هەموو ئەم چەمک‌و بۆچوونانە ،تەنیا رووداوێکی سروشتی رووت بەپێی ژینگەی جوغرافیایی ژیانی کوردانە .بەاڵم لە هەمان کات‌دا نابێ ئەم خاڵە گرینگە وەبەرچاو نەگرین کە داهێنانی وەها بۆنەیەک کە پڕە لە مانا‌و تەفسیری جۆراوجۆر ،دەرخەری بوونی باکگراوندێکی شارستانیی دەوڵەمەند بە بیرو هەستی ژیان دۆستی – ژینگە دۆستی
ئەقڵیەتی کورد لەو سەردەم دا بووە. بەراوردێک لە نێوان توخم‌و پەیامە رەسەنەکانی بۆنەی نەورۆزو روانگە‌و خوێندنەوەی کۆمەڵگای ئەمڕۆکەی کورد لە نەورۆز ،بەرچاوروونی باشترمان پێ دەدا تا لەوە تێ‌بگەین کە ئاراستە‌و کاریگەری ئەم چەمکانە لە رەوتی مێژووی کۆن‌و هاوچەرخی کوردا بە چ شێوەیەک‌و لە چ
ئەم چەمک‌و توخمانە تا چەند لە واقعی ژیانی ئەم کۆمەڵگایانە رەنگدانەوەی پێویستیان هەبووە یان رەسانەیەتی‌و رەسالەتی خۆیان پاراستوە ،یان تا چەند بۆ نێو پانتایی ژینگەی کۆمەاڵیەتی -سیاسی، ئەقڵیەت‌و رەفتاری ئەم کۆمەڵگایانە خۆیان تەرجومە کردۆتەوە. ئەگەر جێژنی نەورۆز بۆ نەتەوەکانی
ئاستێک‌دا بوون. نەورۆز ،وەک بۆنەیەکی کلتووری‌و مێژوویی بەدەر لەوەی کە هی چ نەتەوە یان چ ناوچەیەکی جوغرافیایی بێ ،هەڵگری کۆمەڵێک توخمی وەک :ژیانەوەی دووبارەی سروشت ،ئاگر ،بەزم‌و شایی ،خوو‌و رەوشتی ژیانی رۆژانە ،نوێ‌کردنەوەو پتەوترکردنی پێوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانە کە ئەگەر بە شێوەیەکی رواڵەتی‌و فەرمیش بێ ،تا ئێستاش بوون‌و شوێنەواریان لە نێو نەتەوەکانی ناوچەو بەتایبەت نەتەوەی کورددا هەر ماوە‌و بەردەوامن .بەاڵم ئایا
تری ناوچە ،تەنیا بۆنەیەکی مێژووییە بەاڵم بۆ نەتەوەی کورد جگە لە رەهەندی مێژوویی – کلتووری ،رەهەندێکی سیاسیشی بەخۆوە گرتوە کە دەتوانین بڵێین ئەم رەهەندە بۆتە شوناسێکی نەتەوەیی .رەنگە نەورۆز بە تەنیا خۆی نەبووبێتە هۆکارێک بۆ ئەوەی وەک یەکێک لە توخمە گرینگەکانی شوناسی نەتەوەیی دەربکەوێ ،بەڵکوو ئاوێتە بوونی دوو رەهەندی ،داگیرکراوی خاکی کوردستانو بوونی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردان لەگەڵ پەیامە مرۆڤ دۆستانە و مەدەنییەکانی نەورۆزن کە لە
ئێستادا تێکەڵ بە رەوتی گەشەسەندنی ناسیۆنالیزمی کوردی بوون. لێرەدا دەبینین کە بۆنەی نەورۆز بۆ کورد ،لە ژینگەی سروستیی خۆیەوە گۆازراوەتەوە بۆ پانتایی ژیانی سیاسی ئەم کۆمەڵگایە .بەاڵم هەروەک پێشتریش ئاماژەمان پێکرد ئایا پەیامەکانی نەورۆزو هەروەها دەرکەوتنی وەک توخمێکی گرینگی شوناسی نەتەوەیی تا چەند لە بیرکردنەوە‌و هەڵسوکەوتی سیاسی – کۆمەاڵیەتی کۆمەڵگای کوردی دا رەنگی داوەتەوە .هەرچەند ئەم بابەتە پێویستی بە لێکۆڵینەوە‌و خەسارناسی بەرفراونی کۆمەڵگای کوردستان هەیە ،بەاڵم ئەوەی لە واقع دا بە روخساری کۆمەڵگاوە دیارە، هیچکام لە ئاست رەسالەتی پەیام‌و بەهاکانی نەورۆزدا نین .هێماکانی هاوپێوەندیی، یەکگرتوویی‌و روحی نەتەوەیی ئەگەرچی لە تا رادەیەک لە ژیانی سیاسی کۆمەڵگادا رەنگی داوەتەوە بەاڵم تا هەنووکەش وەک چەمکێکی جێگرتوو لە بیرکردنەوە‌و رەفتاری سیاسی ئێلیتی کورد‌و بزووتنەوەی سەرانسەری کوردستان دا بە شێوەیەکی واتادار بوونی نیە‌و دەتوانین بڵێین روانگەی بزووتنەوەی سەرانسەری‌و بەتایبەت دەسەاڵتی کوردی لە چوارچێوەی کەڵک وەرگرتنێکی ئامرازی لە نەورۆز تێپەر نەبووە .رەنگە هەر ئەمجۆرە روانگەیەی ئێلیتی سیاسی‌و دەسەاڵتی کوردیو هەروەها نەبوونی کیانێکی یەکگرتوو ،یەکێک لە هۆکارە سەرەکیەکانی جێگیر نەبوونی کلتوور‌و پەیامەکانی نەورزۆ بۆ نێو پانتایی کۆمەڵگای کوردی تا هەنووکەش بەشێوەی پێویست بێ. نەورۆز ،لەگەڵ ئەوەی کە کۆمەڵێک لە نەتەوەکانی ناوچەش خۆیانی لێ بەخاوەن دەزانن ،بەاڵم بەپێی هەموو
بۆسه‌ر پردێک یان رێگایه‌کی ستراتیژیی ده‌وڵه‌تی ئێرانیش نه‌بوو .کارگه‌و ناوه‌ندێکی سه‌نعه‌تییش نه‌بوو ک ه زه‌بر ل ه توانای ئابووریی ئێران بدرێ .ئامانجی سه‌ره‌کی له‌م بۆمبارانه‌دا کوشتنی خه‌ڵکی بێدیفاع بوو ،هه‌ردووال له‌و ئامانجه‌دا ل ه پێشبڕکێ دابوون .له‌و پێشبڕکێیه‌دا ئه‌وه‌ند ه چوون ه پێش کار گه‌یشت ه بۆمباران‌و مووشه‌ک‌‌بارانی پایته‌خته‌کانی یه‌کتر .به‌اڵم باری قورسی ئه‌م خه‌سار ه گیانی‌و ماڵیی ه له‌سه‌ر شانی کورد ل ه نێوان سنووری ئه‌م دوو ده‌وڵه‌ته‌دا بوو .دوای ته‌واوبوونی شه‌ڕیش ئینجا هه‌ردوو ده‌وڵه‌ت ل ه جیاتی پێڕاگه‌یشتن ب ه کوردستانی وێرانکراو ،هێزه‌کانیان بۆ سه‌رکوتی کوردی واڵتی خۆیان چڕ کرده‌وه .وه‌ک ب ه درێژایی مێژوو سه‌لماوه، له‌و شه‌ڕانه‌دا ک ه له‌سه‌ر خاکی کوردستان ده‌کرێن ،ن ه له‌کاتی ئاشتی دا کورد ئاشتی ده‌یگرێته‌وه ،ن ه ئه‌گه‌ر ده‌سکه‌وتێکیش هه‌بێ، کورد به‌شێکی به‌ر ده‌که‌وێ. ئێران ده‌وڵه‌تی ههڵسوکهوتی له‌گه‌ڵ رووداوی 17ی ره‌شه‌مه‌ی 1363 ل ه پیرانشار ،چۆنیه‌تیی پێڕاگه‌یشتن ب ه قوربانیانی کاره‌ساته‌که ،ب ه وێرانییه‌کانی شار ،ب ه که‌س‌وکاری شه‌هیده‌کان‌و ب ه خۆگێلکردنی بێده‌نگی‌و برینداره‌کان، حکوومه‌ت ل ه ئاست ئه‌و کاره‌ساته‌دا ل ه دوای رووداوه‌که ،الیه‌نێکی تاڵی دیکه‌ی ئه‌م رووداوه‌یه. له‌م سااڵنه‌ی دوایی‌دا چاالکانی بواری فه‌رهه‌نگی‌و کۆمه‌اڵیه‌تیی شاری پیرانشار یادی ئه‌و رۆژ ه ره‌ش ه ده‌که‌نه‌وه ،هه‌رچه‌ند ناتوانن باس ل ه هۆی ه سیاسییهکانی بکه‌ن ،به‌اڵم قورساییان خستۆت ه سه‌ر بواری ئه‌ده‌بی‌و له‌م ریگه‌یه‌و ه رێز ل ه یادوبیره‌وه‌ریی قوربانیانی ئه‌و کاره‌سات ه ده‌گرن‌و نیشانی ده‌ده‌ن ک ه یادو بیره‌وه‌ریی هاوشارو دراوسێکانیان ل ه ویژدانی ئه‌وان‌دا زیندوویه.
بەڵگە مێژووییەکان ،کورد هەقی خۆیەتی خاوەندارێتی لێ‌بکا‌و دەتوانین بڵێین لە ئێستادا بۆ ئێمە کورد ،هەم بۆتە ئەمرێکی واقع‌و هەم بۆتە هێما و رەمزێک بۆ خەبات‌و بەرخودانی نەتەوەیی بە دژی ستەم و داگیرکاری .بۆیە لە ئێستادا پێویستە ئەم بۆنە مێژوویی و نەتەوەییە لە سێ تەوەری
نەورۆز ،وەک بۆنەیەکی کلتووری‌و مێژوویی بەدەر لەوەی کە هی چ نەتەوە یان چ ناوچەیەکی جوغرافیایی بێ ،هەڵگری کۆمەڵێک توخمی وەک: ژیانەوەی دووبارەی سروشت ،ئاگر، بەزم‌و شایی ،خوو‌و رەوشتی ژیانی رۆژانە ،نوێ‌کردنەوەو پتەوترکردنی پێوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانە کە ئەگەر بە شێوەیەکی رواڵەتی‌و فەرمیش بێ، تا ئێستاش بوون‌و شوێنەواریان لە نێو نەتەوەکانی ناوچەو بەتایبەت نەتەوەی کورددا هەر ماوە‌و بەردەوامن سەرەکی دا کاری جیددی بۆ بکرێ: بە فەرمی ناسین‌و بەنەتەوەییترکردنی. کەڵک وەرگرتن‌و پەرە دان بەالیەنە کلتوورییەکانی (مرۆڤدۆستی – ژینگە دۆستی)و جێگیر کردنی ئەم بەها و پەیامانە لە ناخی هەڵسووکەوتی کۆمەاڵیەتی کۆمەڵگا. پێداچوونەوە بە رێورەسم‌و ئایینەتایبەتییەکانی نەورۆزو بەخشینی فۆرمێکی سەردەمیانە لە پێناو بە جیهانی کردنی.
8
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
کۆمەاڵیەتی
ژماره٦٢٨ :
پەرەگرتنی توندوتیژی لە کۆمەڵگەی ئێراندا
عومەر باڵەکی
رێکخەری کۆمەڵگە هەمان دەوڵــەت بە بیانووی جۆراوجۆرو داسەپاندنی بیرو هزری خۆی به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌دا خـــۆی ل ــە ئ ــەرک ــەک ــەی بــدزێــتــەوەو تــەنــانــەت خەڵکی لەسەرەتایی‌ترین مافەکانی ژیان بێ‌بەش بکا کە کۆماری ئیسالمی یەکێک لەو دەسەاڵتانەیە کە نەک نەی‌توانیوە کەرەسەی ئارامی‌و ئاسایشی ژیــان بۆ تاکی کۆمەڵگەی ئــێــران دەســتــەبــەر بــکــا ،بــەڵــکــوو بە زۆری چەک‌و ئێعدام‌و زیندان هەوڵی داوە ئەو فەرهەنگە کە خۆی باوەڕی پێیەتی بەسەر خــەڵـک‌دا فــەرز بکاو ئەوە لە نێوان پێداویستی‌و نیازەکانی خەڵک لــەالیــەک‌و ئامانجی کۆماری ئیسالمی لەالیەکی دیکەوە ئاڵۆزی‌و شێواوی لە کۆمەڵگەدا دروست دەکا. دوای شـــۆرشـــی ســـاڵـــی ٥٧و رووخــــانــــی ن ــی ــزام ــی پــاشــایــەتــی‌و هاتنەسەرکاری کــۆمــاری ئیسالمی، کۆمەڵگەی ئێران لەگەڵ ئاڵوگۆڕێکی ســـاخـــتـــاری گـــــــەورە بــــــــەرەوروو بـــوو ک ــە بــەرهــەمــی ئـــەو شــۆرشــە ئاڵوگۆڕێکی بەربەرینی فەرهەنگی‌و ئایدۆلۆژی لە چوارچێوەی گشتی‌و نــاوەنــدی کــرداری دەوڵ ــەت‌و هەموو
کــۆمــەڵــگــەی ئــیــنــســانــی لــەســەر ئــــەســــاســــی نــــەزمــــێــــک ئـــــیـــــدارە دەکــــرێ کــە بــەهــۆی نــــۆرم‌و بەها کۆمەاڵیەتییەکانەوە رێــک دەخــرێ. ب ــەه ــا کــۆمــەاڵیــەتــیــیــەکــان وێــنــەو شێوەکانی دیـــاری کــردنــی هەڵس‌و کــەوتــی مــرۆڤــەکــانــن لــە ئۆلگوکان‌و کـــردەوەی کارلێک‌کەر لە بەرامبەر یــەکــتــری‌دا کــە پــێــڕەوکــردنــی ئــەوانــە دەبێتە هۆی پێکهێنانی هاوسەنگی‌و نــەزم لە کۆمەڵگەدا .هەرتاکێک ئەو نــۆرم‌و بەها کۆمەاڵیەتییانە توانای رێـک‌خــســتــنــی خــۆیــان لــە کۆمەڵگە لــەدەســت‌داو تــاکــەکــان بــەرامــبــەر بە بوونی بەها کۆمەاڵیەتییەکان بێ‌الیەن بــوون ،سروشتییە کۆمەڵگە تووشی هەل‌ومەرجێکی ئاڵۆزی کۆمەاڵیەتی‌و ئەخالقی ببێ .یا ئەگەر بە شێوەیەکی دیکە باس لەو مەسەلەیە بکەین دەبێ تــوێــژیــنــەوە لــە س ــەرخ ــودی مــرۆڤ بــکــەی ـن‌و ئـــەو کـــات بــاشــتــر بــۆمــان روون دەبێتەوە کە ئاڵۆزییەکانی نێو کۆمەڵگە زۆر جـــاران دەبــنــە هۆی پێکهێنانی فــەزایــەکــی توندوتیژی کۆمەڵگە زیانێکی زۆری بەر دەکەوێ. مــــــــرۆڤ لـــــە زاتــــــــی خــــــۆی‌دا بـــــوونـــــەوەرێـــــکـــــی بـــەتـــەمـــاحـــەو ئارەزووەکانی قەت لەبن نایەن ،بەاڵم لە هەمان حاڵ‌دا مرۆڤ بوونەوەرێکی کۆمەاڵیەتییەو لە کــۆمــەڵ‌دا دەژی‌و کــۆمــەڵ بــۆ ئــــەوەی بــەرێــک‌و پێکی بــژی پێویستی بە رێکخستن هەیەو رێکخستنی کۆمەڵگە پێویستی بە هێندێک رێــکــخــەر هــەیــە کــە بتوانێ پــێــوەنــدیــیــە کــۆمــەاڵیــەتــیــیــەکــان رێــک بخاو ئەوە هێزە رێکخەرە کە هەمان دەوڵــــەتــــی ســــەردەمــــی ئــێــمــەیــە کە لەالیەن خودی کۆمەڵگەوە دەسەاڵتی پێ‌دەدرێ ،ئەو هێزە رێکخەرە مزگێنی ژیانێکی مام ناوەندی‌و ئاسوودە بە هەموو تاکێکی کۆمەڵگە دەدا بەاڵم لــە کــــردەوەدا دەبینین بــە درێــژایــی مێژوو ئەو بەڵێنە نەهاتۆتە دی چونکە کــەرەســەی دەس ــت راگــەیــشــتــن بەو ئامانجە کە دروست‌کردنی ژیانێکی رێکخراوەکانی کۆمەڵگە پێک‌هێناو ئەو لــەبــارو دادپ ــەروەران ــە لە کۆمەڵگادا ئاڵوگۆڕە بەربەرینە تێکەڵ بوو لەگەڵ ب ــێ ب ــە ش ــێ ــوەی یــەکــســان نــاگــاتــە شەڕی ئێران‌و عێراق کە فەرهەنگی «جــنــگ ،جــنــگ تــا پـــیـــروزی» پــەرە پێدەداو نەبوونی بەرنامەیەکی تۆکمە بــۆ زیــاتــربــوونــی حــەشــیــمــەت‌و زۆر ئاڵوگۆڕی دیکە کە سیاسەتی خاریجی مــــــرۆڤ لــــە زاتــــــی خـــــۆی‌دا «صـــدور انــقــاب» تــووشــی ئــێــران‌و بـ ــوونـ ــەوەرێـ ــکـ ــی ب ــەت ــەم ــاح ــەو خەڵکانی ئێرانی کرد ،فەزای کۆمەڵگەی ئێرانی بە تــەواوی گــۆڕێ‌و هەر لەو ئارەزووەکانی قەت لەبن نایەن ،ســەردەمــە پێشکەوتنی کۆمەڵگەی ب ــەاڵم لــە هــەمــان حـــاڵ‌دا مــرۆڤ مرۆڤایەتی بە رادەی ــەک خێرا بووە کــە جــاری وایــە جێگەی ب ــاوەر نیە. بوونەوەرێکی کۆمەاڵیەتییەو لە ئینقالبی پێوەندی‌و ئێرتباتات بەهۆی سەتەالیت‌و ئینتێرنێت بە شێوەیەکی کۆمەڵ‌دا دەژی‌و کۆمەڵ بۆ ئەوەی خێراو چ ــاوەڕوان نەکراو سنووری بــەرێــک‌و پێکی ب ــژی پێویستی هەموو واڵتانی بــەرێ‌و ئێرانیش لە شەپۆلەکانی ئەو ئینقالبە ئێرتباتاتیە بــە رێکخستن هــەیــەو رێکخستنی بێ‌بەش نەبووە .دەسەاڵتدارانی ئێران کۆمەڵگە پێویستی بــە هێندێک لەگەڵ دروست کردنی هەموو کەندو کۆسپێک ،ناتوانن‌و نەیانتوانیوە پێش رێکخەر هەیە کە بتوانێ پێوەندییە بــەو شەپۆلە تکنۆلۆژی‌و زانستیانە بــگــرن‌و کاتێک فــەرهــەنــگــی غــەرب‌و کۆمەاڵیەتییەکان رێک بخاو ئەوە دنیای پێشکەوتی سەنعەتی دەگاتە هێزە رێکخەرە کە هەمان دەوڵەتی ئــێــران لــەگــەڵ فــەرهــەنــگــی کــۆمــاری ئیسالمی کە مــاوەی ٣٥ساڵە کاری سەردەمی ئێمەیە کە لەالیەن خودی بــۆ دەکـــا تــووشــی تــێـک‌هــەڵــچــوون‌و ناتەبایی دەبه‌ن‌و کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران بۆ کۆمەڵگەوە دەسەاڵتی پێ‌دەدرێ، قۆناخێکی بــاش س ـه‌ری لێ‌ده‌شێوێ و تـــووشـــی شـــێـــواوی ف ـه‌ره ـه‌نــگــی ده‌بــێ‌و هــەر ئــەوە دەبێتە یەکێک لە هۆکارەکانی تێک‌هەڵچوونی رۆژانەی خەڵک لەسەر شەقامەکان. دەست هەموو الیەک‌و ئەوە دەتوانێ رۆژانە لە هەواڵەکان‌دا دەبیستین دەسپێکی دروست‌بوونی نائارامی‌و کــە رادەی کــــردەوەی توندوتیژی‌و پەشێوی بێت لە کۆمەڵگەداو کاتێک شەڕی سەرشەقامەکان لە کۆمەڵگەی ئــــەوە زی ــات ــر خـــۆی دەردەخــــــا کە ئــێــران‌دا روو لــە زیــادبــوونــە .بەپێی
راپۆرتێک کە بەرپرسانی «سازمان پــزشــکــی قــانــوونــی» ئــێــران لــە سێ مــانــگــی یــەکــەمــی س ــاڵ ــی ١٣٩٢دا بــاویــان کـــردۆتـــه‌وه ١٦٥ ،هـــەزارو ٣٦٥شــەڕو پێک‌هەڵپرژان لە نێوان تاکەکانی کۆمەڵگەی ئێراندا روویان داوەو ئــــەوە ب ــە بــــــەراورد لــەگــەڵ ئــامــاری ساڵی پێشتر هــەر لــەو سێ مانگەدا بە رادەی ٦١٧هەزارو ٣٥٨ پــەروەنــدەی شــەڕو تێک‌هەڵچوونی سەرشەقام زیادی کردوە .ئەوە تەنیا بــاس لــەو پەروەندانەیە کە لە کاتی بــریــنــداربــوون‌و کـــوژران‌دا رەوانــەی نەخۆشخانەکانی فریاکەوتن کراون. بەاڵم لێکۆڵینەوەکان باس لەوە دەکەن کە ئــەو رادەیــە بە چەند بەرابەرێک زیاترە لەو رادەیە کە وەک ئامار باسی لێ‌کراوە چونکە بەشێکی بەرچاو لەو تێک‌هەڵچوون‌و شــەروپــێـک‌دادانــانـه رێــگــەیــان نــاکــەوێــتــە نەخۆشخانەو مەحکەمەو دادگ ــاو رێگەی سوڵحی بنەماڵەیی‌و عەشایری چــارەســەری کێشەکان دەکرێن. زان ــای ــان ــی بـــــواری کــۆمـه‌ڵــنــاســی ل ـه لێکۆلێنه‌وه‌و نوسینی خــۆیــان‌دا ســــه‌بــــاره‌ت بـ ـه تــونــدوتــیــژی س ـه‌ر
_ کوشتاری به کۆمه‌ڵی زیندانیانی ســیــاســی ل ـه ســاڵـه‌کــانــی 62و 67ک ه هـــه‌زاران ک ـه‌س به تــاوانــی جیابیری ئــێــعــدام کــــران‌و تــیــرۆر‌و پــاکــســازی نێو ده‌زگــای حاکمه له الیــان خودی ده‌سه‌اڵتدارانه‌وه. _ په‌ره‌پیدانی فه‌رهه‌نگی ئێعدام ل ـه ســه‌ر شـه‌قــامـه‌کــان ب ـه مه‌به‌ستی چاوترساندنی خه‌ڵک ،به‌اڵم ئیستا وا بۆته شتێکی عادی که خه‌ڵک ته‌نیا بۆ سه‌یر کردن‌و کات تێپه‌رکردن ده‌چنه سه‌یری ئێعدامه‌کان‌و ئه‌و ئێعدامانه نه‌ک پێشگیری نه‌کردوه له زیاد بوونی تاوان ،به‌ڵکوو رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ زیاتر تاوان‌و تاوانکاری په‌ره ده‌ستێنێ. _ گــیــروگــرفــت ـی ئــــابــــووری به هه‌موو لق‌و پۆیه‌کانیه‌وه وه‌ک گرانی، بێکاری‌و چه‌ند کاره‌یی بۆ دابینکردنی خــه‌رج‌و تێچووی ژیانی رۆژانــ ه که بــه‌هــۆی ســیــاسـه‌تــی نــاتـه‌نــدروســتــی ده‌رکـــــی «خ ــاری ــج ــی» ده‌وڵـــه‌تـــه‌وه تووشی کۆمه‌ڵگای ئیران بووه. _ ده‌ســــت تـــێـــوه‌ردانـــی بـێ‌جــێ لـه ژیــانــی تایبه‌تی تاکه‌کان له‌الیان ده‌سـه‌اڵتـه‌وه‌و به‌رته‌سک کردنه‌وه‌ی مافه‌کانی مروڤ به بیانووی پروپووچ
شه‌قامه‌کان ده‌گـه‌نــه ئ ـه‌و ئه‌نجامان ه که خه‌ڵک به هۆکاری جۆراوجۆری ئــابــووری‌و سیاسیی‌و کۆمەاڵیەتی تـــووشـــی دڵـــــه‌راوکـــــێ‌و تـــووڕه‌یـــی ده‌روونی ده‌بن. پــای ـه‌و بــنــاخـه‌ی فــکــری جینایه‌ت له دژایــەت ـی‌و کێبه‌رکیێ نێوان دوو ئامانجی جــیــاوازدا په‌یدا ده‌بــێ واته بــریــتــیـه لــه یــــاری‌و ده‌س ـت‌وپ ـه‌نــج ـه نه‌رمکردنی دوو هێزی دژ به یه‌ک که ئه‌نجامه‌که‌ی ده‌بێته جینایه‌ت. بۆ زیاتر روون‌بــوونــەوە لەسەر هۆکاری شێواویی کۆمەڵگەی ئێران ده‌توانین چه‌ند نموونه‌یه‌ک له ده‌یان نــمــوون ـه لــێــره بـــاس بــک ـه‌یــن کــه له کومه‌ڵگای ئێراندا له ئێستادا ده‌بنه هۆی په‌ره‌گرتنی توندوتیژی‌و شه‌ڕو تێکهه‌ڵچوونی سه‌رشه‌قامه‌کان. نمونه‌کان: _ به‌جێمانی ئــاس ـه‌واری شه‌ڕی ئێران _ عێراق له بــواری ره‌وان ـی‌و ئـــابـــووری‌و جـه‌ســتـه‌یــیـه‌وه ک ـه هـه‌ر ک ـــام ل ـ ـه‌و س ــێ بـــــواره کــاریــگــه‌ری راســـتـــه‌وخـــۆیـــان هــه‌یــه لـــه ژیــانــی تاکه‌کانی نێو کۆمه‌ڵگا .هه‌مووان باش ده‌زانین که شه‌ڕی 8ساڵه‌ی ئێران _ عێراق چ ئاسه‌واریه‌کی کاولکاری‌و مــاڵــوێــرانــی لــه دوای خـــۆی به‌جێ هێشتوه .بـه هــــه‌زاران ک ـه‌س بوونه قوربانی‌و نه‌گه‌ڕانه‌وه بۆ ماڵه‌کانیان‌و به هه‌زاران ژن هاوسه‌ریان له‌ده‌ست دا ،به ه ـه‌زاران منداڵ بێسه‌رپه‌رست بوون ،به هه‌زاران که‌س که‌مئه‌ندام‌و نقوستان ب ــوون ک ـه ه ـه‌مــوو ئـه‌وانـه لـه ســااڵنــی دوای شــه‌ڕدا لـه بــواری روحی‌و ئابوورییه‌وه ئاسه‌واریان له کۆمه‌ڵگای ئێراندا ده‌رکه‌وت.
وه‌ک «ته‌هاجومی فه‌رهه‌نگی». _ ئــــــالــــــوده‌بــــــوون بـــــه مـــــاده ســـڕکـــه‌ره‌کـــ هن‌و پــه‌ره‌گــرتــنــیــان به شــێــوه‌ی ـه‌ک کــه کـ ـه‌م بــنـه‌مــاڵـه هه‌یه کـه‌ســێــکــی خـــۆی یــا خــزمــی نزیکی تووشی ئه‌و نه‌خۆشییه ماڵوێرانکه‌ره نه‌بووبێ‌و ته‌نانه‌ت به قسه‌ی خودی بـه‌رپــرســانــی کــۆمــاری ئیسالمی له زیندانه‌کان‌دا ئاسانترده‌ست ده‌که‌وێ هه‌تا ده‌ره‌وه‌ی زیندان. _ کاغه‌ز بازی‌و فه‌سادی ئیداری ئـه‌وه‌نــده زیــادی کــردوه که بێ دانی به‌رتیل یا وه‌رگرتنی به‌رتیل کار له ئیداراتی ده‌وڵه‌تی دا ناچێ‌به‌ڕێوه. ئ ـه‌وانــه‌‌و ده‌یـــان نــمــوونـه‌ی دیکه ده‌تــوانــن هــۆکــار بــن بــۆ هه‌ڵچوونی ده‌روونی و په‌ره‌گرتنی توندوتیژی له نێو کۆمه‌ڵگادا .هه‌رکام له‌و نموونانه‌ی باسمان کــردن ئــاسـه‌واری ره‌وان ـی‌و ئابووری له دوای خۆیان به جێ‌دێڵن کــه ڕاســتــه‌وخــۆ کــاریــگــه‌ری هه‌یه لـه س ـه‌ر فه‌رهه‌نگی پێکه‌وه ژیــان‌و یه‌کتر ته‌حه‌مول کــردن بۆ دروســت بــوون‌و بایه‌خ دان بهو نۆرم و به‌ها کۆمه‌اڵیه‌تییانه که ده‌توانن نـه‌زم به کۆمه‌ڵگا ببه‌خشن. هه‌روه‌ک له سه‌ره‌تادا باسمان کرد ئه‌گه‌ر ئه‌و نۆرم‌و به‌ها کۆمه‌اڵیه‌تییانه لــه‌الیــان ریــکــخ ـه‌ری کــۆم ـه‌ڵــگــاوه که هه‌مان ده‌وڵه‌ته بایه‌خی پێ‌نه‌درێ‌و ئــــه‌و نـــه‌زمـــه کـــه لـــه کــۆمــه‌ڵــگــا بۆ گه‌شه‌کردن‌و مانه‌وه‌ی خۆی پێویستی پێیه‌تی دان ـه‌م ـه‌زرێ ،کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و ئـه‌و شێواوییه ده‌ڕوا که کۆمه‌ڵگای ئێستای ئێران پێی‌دا تێ‌ده‌په‌رێ.
رۆژنامەی
درێژەی:
ئایا کریم ه جیهان به‌ره‌و گرژی زیاتر ده‌با؟
دیمۆکراسی له جیهان داو به‌تایبه‌ت گۆڕینی سیستمی ئه‌و ده‌سه‌اڵتانه‌ی له‌سه‌ر ره‌وتی پێشوو و سیستمی ملهوڕی هه‌نگاو ده‌نێن ،نه‌سڵه‌مێنێته‌وه .بۆ وێنه پێوه‌ره‌کانی یه‌کیه‌تیی ئورووپا بۆ وه‌رگرتنی ئه‌ندامان ،وێڕای پێکانی ئامانج‌و مه‌به‌ستی دیکه، خۆی له خۆی‌دا هه‌وڵ‌و تێکۆشانه بۆ په‌ره‌پێدانی دیمۆکراسی‌و جێگیرکردنی قانوون له ده‌وروبه‌ری ئه‌م وشکاڕۆیه‌دا. ناکۆکی ئه‌م الیه‌نانه له‌سه‌ر چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌کان له ئاستی جیهانی‌و ناوچه‌یی‌دا ،قه‌یرانه‌کانی له قه‌باره‌ی خۆیان بردوه‌ته ده‌ر‌و قه‌یرانێکی وه‌ک سووریه که ئه‌مه سێ ساڵی تێپه‌ڕاندو له چواره‌مین ساڵی خۆی دایه ،یه‌کێکه له‌م پرسانه‌ی ئه‌م دوو به‌ره‌یه سه‌ره‌ڕای هه‌موو هه‌وڵ‌و تێکۆشانه‌کان هیچ چاره‌سه‌رییه‌کی جیددی‌یان بۆ ب ـه‌دی ن ـه‌کــردوه‌و الیه‌نه‌کان سه‌ره‌ڕای خوڵقانی کاره‌سات‌و قه‌یرانی مرۆیی له جه‌مسه‌ری ژیئۆپۆلتیکی رۆژهه‌اڵتی ناڤین ،هیچ کام له ئاستی داخوازی‌و داواکــانــی خۆیان دانه‌به‌زین‌و هێشتاش ب ـه‌رده‌وام ـه‌و رۆژانـه گیانی مرۆڤ له‌پێناو لوت‌به‌رزی‌و بـه‌رژه‌وه‌نــدی چاوچنۆکی خۆی‌دا له‌خوێن ده‌گه‌وزێ. ده‌گه‌ڵ هه‌ڵواسراویی ئه‌م قه‌یرانه‌و ورده قه‌یرانه‌کانی دیکه‌ی وه‌ک به‌رنامه‌ی ناوکی ئێران‌و پرسی فه‌له‌ستین و ،....له پاڵ سنووره‌کانی هێمای ب ـه‌ره‌ی رۆژهـــه‌اڵت‌و میراتگری بلۆکی جیهانی کۆمۆنیزم رووسیه جیهان شایه‌دی ئـه‌م رووداوه گرنگه‌ی ئۆکراین بــوو ،کـه ده‌ک ــرێ بڵێین زیــاتــر لـه هه‌موو رووداوه‌کــانــی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایــی کاریگه‌ریی له سه‌ر داهاتووی پێوه‌ندیی ئه‌م دوو به‌ره‌یه له‌سه‌ر ئاستی جیهان هه‌بوو و ده‌بێ‌و ،ته‌نانه‌ت تاڕاده‌یه‌ک یه‌کالکه‌ره‌وه‌یه بۆ به‌چۆک داهاتن و پاشه‌کشه‌ی یه‌کێک له الیه‌نه‌کان‌و چه‌قینی ئایدیای الیه‌نێکی دیکه له خاک‌و به‌ستێنێکی وشک‌دا .ئۆکراینی یانکڤیچی سه‌ر به رووسیه ،س ـه‌ره‌ڕای به‌رین بوونی پانتایی خاکی و سنوورێک له‌نێوان رووسیه‌‌و ئورووپا ،هێمای هێژمۆنی پۆتین بوو به‌سه‌ر یه‌که فیدراڵه‌کانی پێشووی یه‌کیه‌تیی سۆڤییه‌ت. هه‌ر بۆیه له‌ده‌ست چوونی ئه‌م واڵته که به دوویه‌مین واڵتی گ ـه‌وره‌ی یه‌کیه‌تیی ئورووپا ده‌ژمــێــردرێ‌و دوومین سوپای به‌هێزی سنووری ئورووپای هه‌یه ،زبرێکی قوورسه بۆ سه‌ر رووسیه. به‌گشتی هه‌لسوکه‌وتی رووسیه له ئاست رووداوه‌کــانــی ئــۆکــرایـن‌و داگــیــرکــردنــی هه‌رێمی خــۆب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌ری کریمهو ترسی داگیرکردنی رۆژهه‌اڵتی ئۆکراین بــووه بۆ مۆته‌که‌ی بیرو هزری واڵتانی رۆژهه‌اڵتی ئورووپاو به‌تایبه‌ت واڵتانی بالتیک‌و ئه‌و واڵتانه‌ی مێژوویه‌کی تاڵ‌و بیره‌وه‌ری ناخۆشیان له یه‌کیه‌تی سۆڤییه‌ت هه‌یه .پوتین به‌بێ گوێدان به داخوازی جیهانی له‌سه‌ر چــۆل کردنی کریمهو به فه‌رمی نه‌ناسینی راپرسی کریمه ،له هه‌وڵی بـه‌رفــراوان کردنه‌وه‌ی رووب ـه‌ری رووســیـه‌دایـه .پرۆپاگه‌نده‌ی بـه‌ر له رۆژی راپــرســی کریمه
ئهمریکاو رۆژاوا نیگه‌رانی خۆیان له‌م هه‌ڵسوکه‌وته‌ی رووسی ه نه‌شاردۆه‌ته‌وه‌و هه‌ر کام دژایه‌تی خۆیان ده‌ربڕیوه. پرسه هه‌اڵواسره‌کانی جیهان چاره‌نووسی نادیاری کێشه‌و هه‌رچی زیاتر لێڵ‌و ناڕوونتر ده‌نوێنن‌و گه‌مه‌ی سیاسی زلهێزه‌کان له‌پێناو ئیمتیازی زیاتر له‌م کێش ه و ئارێشانه‌دا وێناچێ ئاسۆیه‌کی روون به‌دی‌بێنن. بۆ لکان به رووســی ـه‌وه‌و مۆڵدانی هێزه‌کانی پوتین له‌پشت سنووره‌کانی ئۆکراین هێنده‌ی دیکه ترسی خستوه‌ته دڵی ئه‌و واڵته ئورووپاییانه که که‌مینه‌یه‌کی رووسی له خاکه‌که‌یان‌دا بوونی هه‌یه. به‌گوێره‌ی راپۆرتی هه‌واڵده‌رییه‌کانی رووسیه راپرسی رۆژی 16ی مــارس له‌سه‌ر لکانی کریمه به رووســی ـه‌وه به سه‌رکه‌وتوویی‌و به‌شداری به‌رینی خه‌ڵک به‌ڕێوه‌چوو .ئه‌م راپرسی‌یه له الی ـه‌ن واڵتانی رۆژئــاوای ـی‌و ئۆکراین‌و تاتار‌و که‌مینه‌ی ئۆکراینی نیشته‌جێی دورگه‌ی کریمه بایکۆت کرابوو و کۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌کانیش رایگه‌یاندوه به‌فه‌رمی ناناسن .ده‌گه‌ڵ ئه‌و هش‌دا ئهمریکاو رۆژاوا نیگه‌رانی خۆیان له‌م هه‌ڵسوکه‌وته‌ی رووسیه نه‌شاردۆه‌ته‌وه‌و هه‌ر کام دژایه‌تی خۆیان ده‌ربڕیوه. چاره‌نووسی نادیاری کێشه‌و پرسه هه‌اڵواسره‌کانی جیهان هـه‌رچــی زیــاتــر لێڵ‌و نــاڕوونــتــر ده‌نــوێــنـن‌و گـه‌مـه‌ی سیاسی زلهێزه‌کان له‌پێناو ئیمتیازی زیاتر له‌م کێشه و ئارێشانه‌دا وێناچێ ئاسۆیه‌کی روون به‌دی‌بێنن .ئایا پوتین سووری ه ده‌کاته قوربانی ئۆکراین‌و کریمه ،یان ئۆکراین کریمه بیانوویه‌کن بۆ کڕێنی کات و وه‌رگرتنی ئیمتیاز له به‌ره‌ی رۆژاوادا له کێشه‌کانی دیکه‌ی نێوانیان .هه‌رچییه‌ک بێ ،نه رووسیه‌‌و نه‌ک ئه‌مریکاش زه‌برێکی ئه‌وتۆ نابینن ،جگه له به‌ده‌ستهێنان‌و له‌ده‌ستدانی کۆمه‌ڵه ئیمتیازێک ،به‌ڵکوو ئهوه ته‌نیا تۆلێرانس‌و پێکه‌وه‌ژیانی خه‌ڵکی ئــه‌م نــاوچــانـه‌یـه ک ـه ده‌بێته قــوربــانــی زێــده‌خــوازیــی زلهێزه‌کان.
7
سیاسی
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره٦٢٨ :
یەکەمین سەفەری خانمی کاترین ئەشتۆن بۆ ئێران
حەسەن حاتەمی لــە رۆژی ٨مــارس ( ١٧رەشەممە)، خانمی کاترین ئەشتۆن دیپلۆماتی پایە بــەرزی یەکیەتیی ئــورووپــا -کە سەرۆکی کـــــاروبـــــاری س ــی ــاس ــەت ــە دەرەوەیـــــــــی‌و ئەمنیەتییەکانی یەکیەتیی ئورووپا -یە لەگەڵ وتەبێژەکەی -ئاغای مایکل مان -و خانمی هێلگاشمید -جێگرە ئاڵمانییەکەی ،-بۆ سەفەرێکی کورتی دوو رۆژ‌و نیوە ،گەیشتنە تاران‌و لە لەیان عەباس عێراقچی -جێگری وەزیــــری دەرەوەی ئــێــران ،-پێشوازیان لێ‌کرا .خانمی ئەشتۆن‌و تیمەکەی لە الیەن واڵتــانــی 5+1مەئموورییەتیان پـــێ‌دراوە لــەگــەڵ کاربەده‌ستانی دەوڵــەتــی کۆماری ئیسالمی سەبارەت بە چوار مەسەلە گفتوگۆ بکەن .مەسەلەی ئەتۆمی‌و مووشەکی ،مافی مرۆڤ‌و کێشەکانی رۆژهەاڵتی نێوڕاەست. ه ــەروەه ــا ج ــەوه ــەری ئــەســڵــی ســەفــەری ئ ــەو هــەیــئــەتــە بــۆ ئــێــران ،هەڵسەنگاندی وەزعەکە‌و ئامادەیی ئێران بۆ ئەنجامدانی به‌ڵێنه‌کانی ئیمزای کاتی رێککەوتننامەکەی ژنێڤ‌یشە .ئەو دیــدارە لە حاڵێک دایە کە، دوای هەڵبژاردنی حەسەن رووحــانــی بە یازدەیەمین سەرکۆمار‌و گرینگی دان بە کێشەی ١٠ساڵەی ئەتۆمی ئێران‌و هەوڵدان بۆ سیاسەتێکی نوێی دەرەوەییە .سیاسەتی دەرەوەی ــی ئێران لە دەورانــی داسەپاندنی سەرکۆماریی ئەحمەدی نیژاد‌و تیمەکەی بە پشتیوانی بەیتی رێبەری‌و عەلیی خامنەیی‌و شپرزەیی وەزعــی ئابووری ئێران به‌هۆی زۆرب ــوون ــی گــەمــارووکــان لــە ســێ ساڵی رابـــــردوودا ل ـ ه الیــه‌ن رۆژئـــــاواوه ،ئێرانی بەروە وەزعێکی نالەبار دەبــرد .رووحانی بەیاوەری محەممەد جەواد زەریف -وەزیری دەرەوە -دەم بەپێکەنین و تا رادەیــەک رێئالیست ،-و بە پشتیوانی خامنەیی بە تێزی «نەرمنوێنی پالەوانانە» (نرمش قهرمانانە)، رێكکەوتننامەیەکی مێژویی کاتی لەنێوان ئــێــران‌و پێنج واڵتــی ئــەنــدامــی هەمیشەیی شـــــووڕای ئــەمــنــیــیــەت‌و ئــاڵــمــان لــە ٢٤ی نوامبری ٢٠١٣دا ،ئیمزا کرد .ئەوان هەوڵ دەدەن رێگاچارەیەکی کەم تێچوو بۆ قەیرانە جیدیەکانی خۆیان ببینەوە .ئەو قەیرانانەی لە دەرەوە‌و لەنێوخۆ ،دەسەاڵتبەدەستانی نابەرپرسی تــووشــی چەند قۆڵی کــردوە. خانمی ئاشتۆن‌و هاوسەفەره‌کانی کە لەالیەن زەریــف وە بانگهێشتن کــراون ،دەیانهەوێ لـــەو هــەلــە بــۆ دانــوســتــانــدی بــازرگــان ـی‌و ئابووریش کەڵک وەرگرن .بوونی کەسانێک لەنێو ئەو هەئیەتە‌دا ،بەسەپەرستی خانمی ئەشتۆن لــەبــواری پــەرەپــێــدانــی ئــابــووری
یەکیەتیی ئورووپا بەو مەبەستەیە .خانمی ئەشتۆن ساڵی داهاتوو ئەو بەرپرسایەتییەی لــە یەکیەتیی ئــورووپــا دا ،نامێنێ .بۆیە گەرەکییەتی وێــڕای قسەکردن سەبارەت بــە نیگەرانیەکانی کۆمەڵگای جیهانی لە پــێــوەنــدی لــەگــەڵ کــردوەکــانــی نێوخۆیی‌و دەرەویی کۆماری ئیسالمی ،هەوڵ بدا هەتا ئــەو جێیەی ئیمکانی هەیە ،بەستێنەکانی پێکهاتنی کاتی سه‌باره‌ت ب ه پرسی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران‌و واڵتانی 5+1بە ئاکام بگەیەنێ. هــەروەهــا ئــەو ه ــەوڵ دەدا ،رێــگــایــەک بۆ چاوخشاندنەوە بە زەرفییەتە بەهێزەکان بۆ رێخۆش کردنی گرێبەستە لەبیرکراوەکانی هاوکاری بازرگانی‌و هەناردەکردنی نەوت‌و گازی ئێران خۆش بکا؛ هەتا واڵتانی کڕیاری سووتەمەنی ئورووپا لە رووسیە کەم نیاز بکا .هاوڕێی پتری ئێران بۆ هەوڵەکانی ئاشتی ئیسرائیل‌و عەرەبەکان‌و هاوسۆزی نیشان دان لــەگــەڵ هــەوڵــە ناوچەییەکان بۆ لەنێوبردنی کارەساتە مرۆییەکان کە هۆیەکەی بــەردەوامــیــی شــەڕی نێوخۆیی سووریەیە ،وەک بەشێک لە چاوەڕوانییەکانی نوێنەری بــەرزی یەکیەتیی ئورووپا ،وەک پــێ ـش‌مــەرجــەکــانــی پــەرەگــرتــوویــی نــێــوان ئورووپاو ئێران لەسەر میزی وتووێژەکان ب ــن .جگە لــەوانــە بــە پێی رووداوەک ــان ــی ئۆکراین‌و کریمە‌و دەرگیربوونی رووسیە لەو دەڤەرە ،مەسەلەی سووریە‌و ئەمنییەتی نـــاوچـــەی رۆژهــــەاڵتــــی ن ــێ ــوەڕاس ــت -کە ئــیــســامــی ســیــاســی ئــێــرانــی کــاریــگــەریــی دی ــاری تــێـی‌دایــە ،-دەتــوانــێ باسێکی نوێ بــێ کــە لــە ئــەگــەری رووداوە چـ ــاوەڕوان نەکراوەکان ،رەنگدانەوەیەکی پتر لە جارانی لــەســەر گــفــتــوگــۆکــان ه ــەب ــێ .مــەســەلــەی پێتاندنی ئوڕانیوم‌و ئەو شوێنانەی گومانی بەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی‌یان لێ‌دەکرێ بەتایبەتی ،ئاوی قورسی ئــەراک ،فۆردۆ و پارچین ،نیگەرانی ئەو واڵتانەی ئەشتۆن نوێنەرایەتیان دەکـ ـا‌و واڵتــانــی ع ــەره‌ب و ئیسرائیلیشیان لەگەڵ بێنێتە بەرباس .چونکە کاربەده‌ستانی ئێران چوونە نێو گەمەکان‌و وەک پێشوو زۆریان مەودای مانوڕدان‌و کات کڕین نیە .لەوپێوەندییەدا ،ئێستا مەسەلەی تــەیــارکــردنــی مــووشــەکــە دوور‌و نزیک هاوێژەکانی سپای پاسداران‌و مەترسییەکانی سپای قودیسش ،نیگەرانییەکانی پتر کردوە. بۆیە راسپاردەکانی واڵتی پێنج زیدە یەک، لــەم بــاریــەوە دەتــوانــێ باسێکی گرینگی سەفەری ئەو هەیئەتە بێ. مەسەلەی پێشێل کارییەکانی مافی مرۆڤ لە ئێراندا ،بۆ کۆڕو کۆمەڵە نێونەتەوەیی‌و ئازادیخوازەکان ،زۆر جێی سەرنجە .بۆیە خانمی ئاشتون ،لە باڵویزخانەی ئوتریش لە رۆژی ٨ی مارس دا رۆژی نێونه‌ته‌وه‌یی ژن ،چاوی بە ٧کەس لە خانمە چاالکه‌کانی
کۆمه‌ڵگای مەدەنی لە تاران کەوتوە .لەنێو ئــەوان دا ،کە خانمی نێرگس محەممەدی- وتەبێژ و جێگری کۆمەڵی چاالکانی مافی مــرۆڤــە ،-بۆتە هــۆی نــاڕەزایــەتــی بەشیک لــە کــاربــەدەســتــانــی رێ ــژیـ ـم‌و بــەتــایــبــەتــی تــونــدئــاژۆکــان کــە خانمی محەممەدی بە «فعال فتنە» ،ناو دەبن .خانمی مەرزیەی ئــەفــخــەم -وتــەبــێــژی وزارەتــــی دەرەوەی ئــێــران ،-ئــەوکــارەی لە دەرەوەی بەرنامە فەرمییەکان داناو ئیدانەی کرد .ئەو کوتێ: ئ ــەوک ــارە خــوێــنــدنــەوەیــەکــی هــەڵــبــژێــراوی سیاسیی جیاوازە لە دوو بۆچوونی گرینگی مافی مروڤ دا .ئەو کردەوانە ده‌بنە هۆی گومانی خەڵکی ئێران لە رۆژئاوا‌و یارمەتی بــە چوونه‌پێشی پێوەندییەکانی ئــێــران و ئورووپا ناکا .بەاڵم خانمی ئەشتۆن دەڵێ: دەمویست لــەو رۆژەدا ،ژنــانــی تێکۆشەر
محەممەد جواد زریف -وەزیری دەرەوە،- عەلی شەمخانی -ده‌بیری شووڕای بەرزی تەناهی نەتەوەیی ،-عەلی ئەکبەر ویالیەتی- راوێژکاری کاروباری نێونەتەویی رێبەر،- سەعید جەلیلی -نوێنەری رێبەر لە شووڕای بەرزی ئەمنییەتی میللی‌و بەرپرسی پێشووی تیمی وتــووێــژی ئەتۆمی -چاوپێکەوتنیان ئەنجام دا .رۆژنامەی «اعتماد» دەنووسێ: ســەفــەری وەزیــــری ده‌ره‌وه‌ی یەکیەتیی ئورووپا ،بەپێچەوانەی توندرۆکانی نێوخۆ‌و دەرەوەی ئــێــران لــەالیــەن واڵتــانــی 5+1 بــە گرینگ زانــــراوە .خانمی ئەشتۆن بە رووحــانــی وتــوە :ئــەو هاتۆتە ئێرانێ هەتا بزانێ قسەکانی ئاغای رووحانی لە کنفڕانسی داڤووس کردونی ،چەندی پێشکەوتن هەبوە. پاشان دەڵــێ :من بە پەیامی حوسنینییەتی ٢٨واڵتی ئورووپایی کە نوێنەریانم هاتوومە
سه‌فه‌ره‌که‌ی خانمی ئەشتۆن‌و هەیئەتەکەی ،پێوه‌ندیی ب ه نیگەرانییەکانی کۆمەڵگای جیهانی لە پێوەندی لەگەڵ مافی مرۆڤ لە ئێراندا ،راگرتنی ئێعدامە بەرباڵوەکان ،ئازادی زیندانییە سیاسییەکان ،کەم کردنەوەی پشتیوانیی تاران لە رێژیمی بەشار ئەسەد‌و دیتنەوەی رێگاچارەیەکی دەوڵەتی گواستنەوە لە سووریە‌و هاوکاری بۆ سەرخستنی بەڵێنیەکانی نێو رێککەوتنەکە دا ،بوون
ببینم کــە بــزانــم وەزعــەکــە چــۆنــە .ئــەوەش جێی لێوردبوونەوەیە کە پێش دیدار لەگەڵ بەرپرسانی دەوڵەتی‌و ئەمنییەتی کۆماری ئیسالمی ،چاوپێکەوتنی لەگەڵ چاالکوانانی ژن لە رۆژی نێونەتەویی خۆیان دا ،ئەنجام دا .خانمی ئەشتون‌و هاوسەفەرەکانی لەگەڵ حــەســەن رووحــانــی -ســەرکــۆمــار ،-عەلی الریجانی -سەرۆکی مەجلیس‌و بەرپرسی دەورەیــــــەک وت ــووێ ــژک ــاری هــەســتــەیــی،-
ته‌های ره‌حیمی درێــــــــــــژه‌ی شـــــــــه‌ڕی جــــه‌مــــســــه‌ر ه ئایدیۆلۆژییه‌کان ل ـه ئاستی جــیــهــان‌داو، شــۆڕبــوونــه‌وه‌ی ئــه‌م ئایدیایه بــۆ هــزرو بیری تاکه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی مــرۆڤـه‌کــان له نــاوچــه‌و ،واڵتــه ج ــی ــاوازه‌ک ــان‌دا ،جیهانی کــردوه به دوو بـه‌ره‌و یان زیاتر له چه‌ند به‌ره؛ که ده‌گه‌ڵ گرژبوونه‌وه‌ی ته‌نگه‌ژه‌و ملمالنێی زلهێزه‌کان له‌سه‌ر ئاستی جیهان، لک‌و پۆپه‌کانیان‌و یان باشتر بڵێین واڵت و ده‌س ـه‌اڵت ـه‌کــانــی ســه‌ر ب ـه بـه‌ره‌کــانــیــش کێشه‌کانیان قووڵتر ده‌بێته‌وه. رووداوه خ ــێ ــراک ــان ــی ئــــه‌م چ ـه‌نــد ساڵه‌ی راب ــردوو زیاتر له ج ــاران‌و وه‌ک سه‌رده‌می شه‌ڕی هێژمۆنی ئیمپریالیزم‌و
کۆمۆنیزم خۆ ده‌نوێنن .له‌هه‌ر شوێنێکی ئـــه‌م جــیــهــانــه رووداوێـــــــک یـــان پرسێک ل ـه ئــــارادا ه ـه‌بــێ ،بـێ‌گــومــان جێ‌په‌نجه‌ی زلهیزه‌کانی جیهانیشی لێ دیــاره‌و که‌متر کێشه ،له‌م گۆی زه‌وی‌ی ـه‌دا به‌دی ده‌کرێ که مرۆڤی خاوهن پرس ،خۆی ده‌ستی له چاره‌سه‌ری‌و به‌دی‌‌هێنانی دابێ .ره‌نگه ئه‌م کێشه‌و ئارێشانه له‌بنه‌ڕه‌ت‌دا به‌جۆرێک له جۆره‌کان ئاکامی هه‌ڵه‌ی چه‌ندین جاره‌ی ئ ـه‌و ده‌س ـه‌اڵتــان ـه بــن کـه مــاوه‌یـه‌کـه به‌بێ دڵ‌و خواستی خاوهن خاک‌و که‌وشه‌نه‌کان، ل ـه پــێــنــاوی ب ـه‌رژه‌وه‌نــدیــی ـه‌کــانــی خــۆیــان گۆڕان به‌سه‌ر جوگرافیای جیهان‌دا دێنن. ئه‌گه‌رچی له پاش ساڵی 1991ه‌وه به‌دوا کێشه‌و ته‌نگه‌ژه‌کانی زلهێزه‌کانی جیهان ل ـه س ـه‌رووشــیــان ـه‌وه ئهمریکاو رووســیـه هێند گــرژ نـه‌بــووه‌تـه‌وه ک ه جیهان بخه‌نه به‌رمه‌ترسی پێکدادانێکی قورسه‌وه به‌اڵم سه‌ره‌تاکانی ده‌یه‌ی دووه‌می نیوه‌ی یه‌که‌می س ـه‌ده‌ی بیست‌و یه‌که‌م ،به‌هۆی چه‌ندین هۆکاری سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی و .....هتد له‌وه ناچێ مێژوویه‌کی هێمن‌و له‌سه‌ره‌خۆ بۆ جیهانی نه‌وه‌کانی داهاتوو تۆمار بکه‌ن.
ئێران سەبارەت بە ،هەوڵدانەکان لە بواری رۆژنــامــەنــووســی ،یارمەتی بە پەنابەرانی ئەفغانی‌و بەشە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگای مەدەنی ،قسەم کرد. بەگشتی سه‌فه‌ره‌که‌ی خانمی ئەشتۆن‌و هەیئەتەکەی ،پێوه‌ندیی ب ه نیگەرانییەکانی کــۆمــەڵــگــای جیهانی لــە پــێــوەنــدی لــەگــەڵ مافی مــرۆڤ لە ئێراندا ،راگرتنی ئێعدامە بەرباڵوەکان ،ئازادی زیندانییە سیاسییەکان، کەم کردنەوەی پشتیوانیی تاران لە رێژیمی بەشار ئەسەد‌و دیتنەوەی رێگاچارەیەکی دەوڵەتی گواستنەوە لە سووریە‌و هاوکاری بۆ سەرخستنی بەڵێنیەکانی نێو رێککەوتنەکە دا ،بوون. زانــیــاری‌گــەلــێــک ســەبــارەت بــە خانمی کاترین مارگارێت ئەشتۆن .خانمی ئەشتون تــەمــەن ٥٧ســاڵــەی دەم بــەپــێــکــەنــیــن ،لە دایکبووی النکشایری ئینگلیسە‌و دوو منداڵی هەیە .ژنی دوویەمی پیتر کلینێر ٦٧ ،ساڵەیە‌و رۆژنــامــەنــووس‌و لــێــکــدەرەوەی سیاسی‌و مــودیــری ماڵپەڕێکی بەناوبانگی راپرسی ئینگلیس تانە .لە هیچ هەڵبژادنێک دا ،تا ئێستا بەشداری نەکردوە .ئەو چاالکییەکانی خۆی لە دەیەی ٨٠یانی ٤٠ساڵ لەمەوبەر، لــە گــرووپــێــکــی دژبــــەری دامــاڵــیــنــی چەکە ئۆمییەکان لە ئینگلیستان دەســت پێکرد. ئــەو ئەندامی حیزبی کرێکارە -کە ئێستا کەمینەیە .-بە پشتیوانی ئەو حیزبە عینوانی بارۆنس(نوێنەری هــەرەبــەرز)ی لە الیەن مەلەکەی ئینگلیسەوە پێ‌دراوە .لە ساڵی ٢٠٠٩ جێی خاویەر سۆالنای گرتەوە .ئەشتۆن لە واڵتەکەی خۆشی دا ،زۆر ناسراو نەبوو. لە کاتی ســەرۆک وەزی ــری تۆنی بلێڕ دا، جێگری وەزیر بوو .ئەو ژنە سیاسەتمەدار ه مووچەکه‌ی پتر لە نیو میلیون دۆاڵره .شکڵ گرتنی «بــەهــاری عــەرەبــی» لــەســەرەتــای سالی ٢٠١١دا ،گەمارۆکانی یەک الیەنەی ئەمریکا و ئورووپا دژی ئێران لەسەرەتای ساڵی ٢٠١٢و بەدوای ئەودا ،وتووێژە یەک لــەداوی یەکەکان لەگەڵ تــاران و بێ ئاکام بوونیان .ســەردان لە محەممەد مۆڕسی- سەرکۆماری پێشووی میسر -دوای الدرانی لەدەسەاڵت لە شوێنێکی نهێنی و بۆ دڵنیا بوون لە لەشساغی ئەو و هەروەها بەڕیوانی سەرکەتووی مانگی ئاوریلی ساڵی ٢٠١٣ی نێوان سێربستان و و کۆسۆڤۆ -کۆمارە پێشووەکانی یۆگۆساڵوی ،-ئــەو هەواڵنە بوون بۆ ده‌رکەوتنی خانمی کاترین ئەشتۆن وەک سیمایەکی نێونەتەوەیی .لوتکەی کاری ئــەو خانمە ،بــەربــژار کرانی بۆ وەرگرتنی پێدانی خەاڵتی نۆبێلە ،کە لەالیەن ژمارەیەک لــە نوێنەرانی کۆنگرەی ئەمریکا ئەنجام درا .لەوانەیە ئیمزای رێککەوتنی کاتی ٢٤ ی نــوامــبــری گــرووپــی 5+1لــەگــەڵ ئێران کارێگەریی بۆ ئەو کاندیدا کردنە بوو بێ.
خزمەتت .ئەوە یەکەمین فرسەتە کە جگە لە مەسەلەی ئەتۆمی لەگەڵ کاربەدەستانی ئێرانی گفتوگۆ دەک ــەم .ئــەوە دەسپێکێکە بۆ پەرەگرتوویی هاوکاری لەنێوان ئێران و یەکیەتیی ئورووپا دا .خانمی ئەشتۆن لە .سەرچاوەکان :ماڵپەڕه‌کانی بی بی سی، بەشێکی بەیاننامەی کۆتایی سەرفەکەیان‌دا، گوتوویەتی :کەس نابێ پێی سەیر بێ کە رادیو فەردا ،ئێران پرێس نیوز ،ویکی پێدیا لەو سەفەرە دا ،من تیشکی پترم خستە سەر پرسی مافی مرۆڤ‌و لەگەڵ ژنانی چاالک لە
ئایا کریمه ،جیهان به‌ره‌و گرژی زیاتر ده‌با؟ پــرسـه‌کــانــی دابــه‌ش‌بــوونــی گورجستان‌و الساریی رووسیه به‌هۆی جیاکردنه‌وه‌ی دوو هه‌رێمی ئابخازیا‌و ئۆستیا له‌و واڵته، سه‌ربه‌خۆیی کۆزۆڤۆ ،دامه‌زراندنی قه‌ڵغانی مووشه‌کی ئه‌مریکا له لێواره‌کانی ئورووپا و نزیک سنووره‌کانی رووسیه ،به‌رنامه‌ی نـــاوکـــی‌و مــوشــه‌کــی کـــــۆره‌ی ب ــاک ــوور‌و کۆماری ئیسالمی‌و بگره ناکۆکی به‌ره‌ی رۆژاواو رووسیه‌‌و چین و ئێران‌و ...له‌سه‌ر دیارده‌ی جیهانی عه‌ره‌بی ،واتا ئه‌و شۆڕشه سیاسی_کۆمه‌اڵیه‌تی‌یه‌ی زۆربه‌ی واڵتانی عـه‌ره‌بــی گــرت ـه‌وه‌و بــوو به هــۆی گۆڕینی سیستمه‌کانیان ،سـه‌ره‌ڕای درێژکێشانیان، هێنده‌ی شۆڕشی مه‌یدانی سه‌ربه‌خۆیی (اســتــقــال) کییه‌ڤ جیهانی نه‌شڵه‌قاند و ئه‌ه‌و دوو به‌ره‌ی رۆژاواو رۆژهه‌اڵتی له‌گژ یه‌کتر روا نه‌کردبوو .سه‌رهه‌ڵدانی به‌هاری عه‌ره‌بی که زیاتر ده‌کــرێ بڵێین واڵتانی نزیک له به‌ره‌ی رۆژهه‌اڵتی کرده ئامانج؛ ملمالنێی و که‌لێنی نێوان ئهمریکاو رووسیه له الیه‌ک‌و الیه‌نگرانی سه‌ر به ئه‌م به‌رانه‌ی له ناوچه‌که‌دا له الیه‌کی دیکه زیاتر کردو ده‌گه‌ڵ رووداوه‌کانی ئۆکراین له‌وه ده‌چێ
رۆژنامەی
دانوستانه‌وه کێشه‌کانی نێوانیان ده‌گـه‌ڵ به‌ره‌ی به‌رانبه‌ر چاره‌سه‌ر بکه‌ن‌و هه‌روه‌ها ی ـه‌کــا بـــوونـــه‌وه‌ی کــێــش ـه‌و ئــارێــش ـه‌کــان
ب ـه‌ره‌و شپرزی بباو ره‌وتــی رووداوه‌کــان ل ـه ئاستی جیهانی‌و نــاوچ ـه‌یــی و ...ب ه بـه‌گــوێــره‌ی ههڵسوکهوتی ئ ـه‌م مــاوه‌یـه‌ی پاشه‌کشه‌و شکستی الیه‌نێک‌و سه‌رکه‌وتنی دوایــی رووسیه کاریگه‌ریی له‌سه‌ر پرسه الیه‌نێک ئه‌ژمار نه‌که‌ن .ده‌گه‌ڵ ئه‌و هش‌دا هـه‌اڵوه‌ســراوه‌کــانــی پێشووش به جیددی وێــــڕای ل ـه‌ب ـه‌رچــاوگــرتــنــی بـــه‌رژه‌وه‌نـــدی هه‌بێ. خۆیان له‌سه‌ر به‌ربه‌رین‌کردنه‌وه‌ی پانتایی ئ ـه‌گ ـه‌رچــی ئـه‌مــریــکـا‌و رۆژاواو زۆر ل٨ جاران هه‌وڵیان داوه له‌ڕێگه‌ی دیپلۆماسی‌و
6
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
پەیام
ژماره٦٢٨ :
رۆژنامەی
قادر وریا :
ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ شایسته‌ی ناوی درێژه‌ده‌رانی ڕێگای پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د‌و کۆماری کوردستان بین ،ده‌بێ ل ه پێوه‌ندی له گه‌ڵ ژنانیش دا وه‌ک ئه‌وان عه‌مه‌ل بکه‌ن له ڕێوره‌سمی 68ساله‌ی دامه‌زرانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکراتی کوردستان‌دا ژنانی خۆڕاگر! هاوڕییانی به‌ڕێز! میوان ه خۆشه‌ویسته‌کان! ئه‌ندامانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکرات! لـ ه الیــه‌ن ده‌فــت ـه‌ری سیاسیی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،ب ه بۆنه‌ی 68ساڵه‌ی دامه‌زرانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکراتی کوردستان ه‌پڕ ب ه دڵ پیرۆزبایی ل ه ئێو ه ئاماده‌بوان‌و هه‌موو ئه‌ندامان‌و الیه‌نگرانی ئه‌و یه‌کیه‌تیی ه ده‌کـــه‌م .بــۆ یه‌کیه‌تیی ژنــانــی دیموکراتی کوردستان به‌رده‌وامی‌و به‌ره‌وپێشچوونی زیاتر ل ه تێکۆشان‌و بۆ ئێوه‌ش ساڵمه‌تی‌و سه‌رکه‌وتن ب ه ئاوات ده‌خوازم. دامه‌زرانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکراتی کوردستان ل ه 24ی ره‌شه‌مه‌ی 1324ی هه‌تاوی(مارسی ،)1946له‌و رووداوان ـه‌ی مێژووی نوێی نه‌ته‌وه‌که‌مانن ک ه شایانی یادکردنه‌وه‌‌و ڕێزلێنانن .بۆمان هه‌ی ه بڵیین یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکراتی کوردستان یه‌که‌م ڕێکخراوی تایبه‌ت ب ه ژنان ه ک ه ل ه کوردستان پێک هاتوه .ئه‌م ڕووداو ه ل ه چه‌ند بــاره‌و ه جێگای لێ‌وردبوونه‌وه‌یه .ل ه پێش‌دا لــه ڕووی ڕچه‌شکێنی‌و پێشه‌نگبوونی رۆژه ـه‌اڵتــی کوردستانو حیزبی دیموکراتی کوردستانو کۆماری کوردستان له بایه‌خدان ب ه پرسی ژنان له کۆمه‌ڵ‌دا. یه‌کیه‌تیی ژنان ل ه سه‌رده‌می کۆماری کوردستان‌دا پێک هاتوه .ئه‌م ده‌وله‌ت ه ته‌مه‌ن کورته‌ی نه‌ته‌وه‌ی کورد ل ه ماوه‌ی 11مانگ ته‌مه‌نی خۆی‌دا ،سه‌رچاوه‌ی زۆر ڕووداو‌و ده‌سکه‌وتی گرنگ بوو ه بۆ کورد .ل ه بۆنه‌کانی دیــکــه‌‌دا زۆر بــاســی ئ ـه‌و ده‌ســکـه‌وتــانـ ه کـــراون .من ت ب ه نێوه‌رۆکی لێرهدا ته‌نیا ده‌مه‌وێ ئاماژه‌یه‌کی کور ده‌ولــه‌مــه‌نــدی ڕوانــیــنــی کــۆمـه‌اڵیـه‌تــیــی ئــه‌و ده‌وڵ ـه‌ت ـ ه کوردییهو سه‌رۆکه‌که‌ی وات ه پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د بکه‌م .ده‌زانین که ل ه سااڵنی 1324و 1325دا ،الوانیش وه‌ک ژنان ،ڕێکخراوی تایبه‌ت ب ه خۆیان بۆ پێک هات‌و یه‌کیه‌تیی الوانی دێموکراتی کوردستانیش ،هه‌ر ئه‌و کات دامه‌زرا .هه‌روه‌ها ده‌زانین ک ه مندااڵنیش ل ه سه‌رده‌می پڕ فه‌ڕڕ‌و به‌ره‌که‌تی کۆمار‌دا ،ل ه بیر نه‌کرابوون .جگ ه له‌و هه‌موو ه ئاوڕه‌ی ل ه بواری په‌روه‌رده‌‌و فێرکردنی خۆرایی‌و خوێندن ب ه زمانی زگماکی لێیان درایـه‌وه، ببوون ه خاوهن باڵوکراوه‌ی تایبه‌ت ب ه خۆیان‌و،گۆڤاری ی ئه‌و سه‌رده‌مه‌یه. «گروگاڵی مندااڵنی کورد» یادگار کۆماری کوردستانو ل ه ســه‌ره‌وه‌ی ئه‌م کۆماره، پێشه‌وا قــازی محه‌ممه‌د ،نــرخ‌و بایه‌خی گرنگیدان ب ه توێژ ه جۆراوجۆره‌کانی کۆمه‌ڵیان ده‌زانــی .باش له‌م راستیی ه ئاگادار بوون ک ه ئه‌گه‌ر بیانه‌وێ کۆمه‌ڵگا پێش بکه‌وێ ،ده‌بێ گرنگی ب ه به‌شداریی ژنان ل ه کاروباری کۆمه‌الیه‌تی‌و کولتووری‌و سیاسیی کوردستان بده‌ن. ده‌بێ ڕێگا خۆش بکه‌ن ک ه ژنان ل ه چوارچێوه‌ی ماڵ بێن ه ده‌ر .ده‌بــێ پــــه‌روه‌رد ه ببن‌و ئـه‌رکــیــان بکه‌وێت ه سه‌رشان وبه‌شداری کاروباری کۆمه‌ڵ بن .هه‌ر له‌م روانگه‌یه‌شه‌و ه بوو ،ل ه کۆماری کوردستان‌دا بایه‌خ ب ه خوێنده‌واریی کچان‌و ژنان درا .هه‌وڵ درا ژنان بێن ه نێو ڕێوڕه‌سم‌و بۆنهو کۆبوونه‌وه‌کان‌و وتار و قسه‌ی خۆیان هه‌بێ .پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د ،بۆ خۆی پێشه‌نگ بوو ل ه هێنانی هاوسه‌ره‌که‌ی ،مینا خانم بۆ نێوکاری ســیــاسـی‌و رێــکــخــراوه‌ی ـی‌و هــانــده‌ری کاربه‌ده‌ستانی کۆمار‌و هاوکاران‌و هاوخه‌باتانی خۆی بوو ه بۆ ئه‌وه‌ی ژن‌و کچی خۆیان ل ه کارو چاالکیی سیاسی ،نیشتمانی‌و نه‌ته‌وه‌یی‌و کۆمه‌اڵیه‌تی‌دا به‌شدار بکه‌ن. نــــاوی مــیــنــا خــانــم ،هـــاوســـه‌ری پــێــش ـه‌وا قــازی محه‌ممه‌دی سه‌رکۆماری کوردستانم هێنا .لێرهدا جێی خۆیه‌تی ب ه ڕێــزه‌و ه ســاوی بۆ بنێرین ،چونک ه جگ ه له‌وه‌ی خانمی یه‌که‌می یه‌که‌م ده‌وڵه‌تی مودێرنی کوردی بــوو ،یه‌که‌م به‌رپرسی یه‌که‌م ڕێکخراوه‌ی تایبه‌ت ب ه ژنانی کورد بووه ،ڕێکخراوێک ک ه تا ئه‌مڕۆش ل ه کۆڕی تێکۆشان‌دا ئامادهیهو ئه‌مڕۆ ئێم ه لێر ه ب ه بۆنه‌ی 68 ساله‌ی دامه‌زرانییه‌وه ،جێژن‌و مراسممان گرتوه .مینا خانم ل ه دوای شه‌هاده‌تی کۆماری کوردستانو پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌دیشه‌وه ،تا دواساته‌کانی ژیانی ک ه ساڵی 1998بوو ،وه‌فا‌و خۆشه‌ویستیی خۆی بۆ ڕێگا‌و ڕێبازی کۆمار و پێشه‌وا قازی محه‌ممه‌د،ک ه ئه‌وینی کوردستانو ئازادیی نه‌ته‌وه‌ی کورد بوو ،هه‌ر پاراست. ک ه باسی ڕووداوی دامه‌زرانی یه‌که‌م رێکخراوی تایبه‌ت ب ه ژنان ل ه نێو کورددا ده‌که‌ین ،جێی خۆیه‌تی ل ه سه‌ر دوو خــاڵ ،هه‌ڵویست ه بکه‌ین .یه‌که‌م ئـه‌و ه ک ه ئه‌و کات ئه‌گه‌ر ل ه نێو نه‌ته‌وه‌کانی ده‌وروبـه‌ر ،شتێکی
ئ ـه‌وتــۆش کــرابــێ ،لـ ه شارێکی وه‌ک ت ــاران ب ــووه ،ل ه ئه‌ستانبووڵ بووه ،ل ه به‌غدا بووه .ئه‌وان ه شاری گه‌وره‌‌و پڕحه‌شیمه‌ت بوون‌و ده‌یان ساڵ بوو ناوه‌ندی جووڵه‌و رووداوی سیاسی ب ــوون‌و لـه نــێــوان کاربه‌ده‌ستان، رووناکبیرانی دانیشتووی ئه‌و شارانه‌و شارو پێته‌خت ه گ ـه‌وره‌کــانــی ڕۆژاوا ،هــاتــوچــۆ ه ـه‌بــوو ک ـ ه هـه‌مــووی ئه‌وان ه ده‌ور و ته‌ئسیری خۆیان هه‌بوو ه ل ه کرانه‌و ه و پێشکه‌وتنی عه‌قڵ‌و بیرکردنه‌وه‌ی کاربه‌ده‌ستان‌و دانیشتوان دا .به‌اڵم زۆر گرنگه ل ه شارێکی بچووکی
ئه‌و ڕووداو‌و ده‌سکه‌وتانه‌ی نه‌ته‌وه‌ی کورد ل ه سااڵنی 1945و 1946دا ،شایه‌دیان بووه ،هه‌ڵقوواڵوی به‌رنامه‌ی پێشکه‌وتانه‌ی حیزبی دێموکراتی کوردستانو به‌رهه‌می روانــیــن و بــیــرکــردنـه‌وه‌ی ئینسانی‌و سه‌رده‌مییانه‌ی ڕێبه‌رانی ئه‌م حیزب ه ل ه سه‌رووی هه‌مووانه‌و ه قازی محه‌ممه‌د ،پێشه‌وای ئه‌م حیزبه بوون. دیار ه بۆ یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکراتی کوردستانو بۆ حیزبی دیموکراتیش ب ه دڵنییایه‌و ه جێگای خۆشحاڵیی ه که خاوه‌نی ئه‌و جێگه‌‌و پێگه‌یه‌ن ل ه ده‌سپێشخه‌ری ل ه
با له یه‌ک ڕاستییش غافڵ نه‌بین .هه‌ر ئهوه ک ه ئه‌م یه‌کیه‌تییه ،یه‌که‌م رێکخراوی تایبه‌ت ب ه ژنان ل ه نێو کورد دایه‌‌و هه‌ر ئهوه ک ه حیزبی دیموکرات یه‌که‌م حیزبی کوردیی ه ڕیکخراوی تایبه‌ت ب ه ژنانی پێک هێناوه ،چاوه‌ڕوانیی کۆمهڵگهو خه‌ڵک له‌وانی زیاتر کردوه .ئه‌گه‌رل ه ڕۆژگاری ئهمڕۆدا به‌ڕێوه‌به‌ری‌و تێکۆشه‌ران‌و ئه‌ندامانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکرات ل ه کوردستانو ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،ل ه هه‌موو کات چاالکتر نه‌بن‌و ڕۆڵ‌و ده‌وریــان ل ه کۆکردنه‌وه‌ی ژنانی کورد‌و پێگه‌یاندنیان‌و کارکردن بۆ پرسی یه‌کسانی به‌رچاو نه‌بێ ،ئه‌گه‌ر گۆڤار‌و ماڵپ هڕ‌و سمینار‌و کۆنفرانسه‌کانیان ده‌وڵه‌‌مه‌ند‌و شوێندانه‌رنه‌بن، به‌م رابردووه‌و‌ه جێگای ره‌خن ه ده‌بن‌و شانازیکردن به رابردوو ،دادیان ناد‌ا‌و فریایان ناکه‌وێ
ئه‌وکاتی کوردستان ،ل ه مه‌هاباد‌و ل ه الیه‌ن ده‌سه‌التێکی کوردییه‌وه ،ل ه پێوه‌ندی ل ه گه‌ڵ ژنان‌دا کارێک بکرێ‌و هه‌نگاوێک بنرێ ک ه له تــاران‌و به‌غدا‌و ئه‌ستانبوول‌و قاهره‌ش دا ،ب ه تازه‌یی کرابوون یا ده‌کران .ئه‌مه ته‌نیا پێشکه‌وتوویی فکریی‌و موته‌مه‌ددین بوونی ڕیبه‌رانی کۆماری کوردستانو ب ه تایبه‌تی سه‌رۆکی ئه‌و کۆمار ه ده‌گه‌یه‌نێ. خاڵێکی دیک ه ک ه ئه‌مڕۆ ب ه ده‌رفه‌تی ده‌زانــم لێر ه بیڵێم‌و لـ ه مێژیش ه لـ ه دڵــم دای ــه ،هه‌ڵویسته‌کردن ل ه ـه زۆر الیــه‌ن بـ ه ئه‌نقه‌ست خۆل ه س ـه‌ر راستییه‌ک ه کـ درکاندن‌و دانپێدانانی ده‌بوێرن .ڕاستییه‌ک ه ئه‌وه‌ی ه که راست ه کۆماری کوردستان ،ده‌سکه‌وتێکی نه‌ته‌وه‌یی‌و گشتی بوو ،به‌اڵم خۆ ئه‌و ه هیچ له‌م راستیی ه ناگۆڕێ ک ـ ه خــــاوه‌ن‌و دامــه‌زرێــنــه‌ری خــۆی هــه‌بــوو ،ئه‌ویش حیزبی دیموکراتی کوردستانه .حیزبی دیموکراتی کــوردســتــان ،دامــه‌زرێــنــه‌ری کــۆمــاری کــوردســتــانــه‌‌و، ڕێبه‌رانی کۆمار‌و زۆربه‌ی خوڵقێنه‌رانی شانازییه‌کانی ئه‌و سه‌رده‌مه ،تێکۆشه‌ر‌و سه‌رمایه‌‌و موڵکی حیزبی دیموکراتی کوردستان بــوون .ئـه‌وانـه‌ی پێیان حه‌یف ه دان به‌م راستییه‌دا بنێن ،ناحه‌قی نه‌ک هه‌ر ل ه حیزبی دیموکراتی کوردستان ،به‌ڵکوو ناحه‌قی ل ه کۆماری کوردستانو ناحه‌قی ل ه مێژوو و حه‌قیقه‌تیش ده‌که‌ن.
دامـه‌زرانــی ڕێکخراوی تایبه‌ت ب ه ژنــان‌دا .ب ه تایبه‌تی کـ ه ه ـه‌ر دوویـــان ،دواتــریــش لـ ه س ـه‌ر هـه‌مــان ڕێچک ه رۆیشتوون‌و ل ه قۆناغه‌کانی دیکه‌ی تیکۆشان‌و خه‌بات‌دا، چاالکی‌و تێکۆشان له نێوژنان‌و گرنگیدان ب ه پرسی ژنانیان ل ه به‌رنامه‌ی کــاری خــۆیــان‌دا هـه‌بــووه .به‌اڵم با له یـه‌ک ڕاستییش غافڵ نه‌بین .هـه‌ر ئ ـه‌و ه ک ه ئه‌م یه‌کیه‌تییه ،یه‌که‌م رێکخراوی تایبه‌ت ب ه ژنان ل ه نێو کورد دایــه‌‌و هه‌ر ئـه‌و ه ک ه حیزبی دیموکرات یه‌که‌م حیزبی کوردیی ه ڕیکخراوی تایبه‌ت ب ه ژنانی پێک هێناوه، چاوه‌ڕوانیی کۆمهڵگهو خه‌ڵک له‌وانی زیاتر کــردوه. ئه‌گه‌رل ه ڕۆژگاری ئهمڕۆدا به‌ڕێوه‌به‌ری‌و تێکۆشه‌ران‌و ئه‌ندامانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکرات ل ه کوردستانو ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،ل ه هه‌موو کات چاالکتر نه‌بن‌و ڕۆڵ‌و ده‌وریان ل ه کۆکردنه‌وه‌ی ژنانی کورد‌و پێگه‌یاندنیان‌و کــارکــردن بۆ پرسی یه‌کسانی بـه‌رچــاو نه‌بێ ،ئه‌گه‌ر گۆڤار‌و ماڵپه‌ڕ‌و سمینار‌و کۆنفرانسه‌کانیان ده‌وڵه‌‌مه‌ند‌و شوێندانه‌رنه‌بن ،به‌م رابردووه‌و ه جێگای ره‌خن ه ده‌بن‌و شانازیکردن به رابردوو ،دادیان ناد‌ا‌و فریایان ناکه‌وێ. گرنگ ئه‌وه‌ی ه ئـه‌مــڕۆش وه‌ک راب ــردوو پێشه‌نگ بن ل ه خزمه‌تکردنی پرسی ژنانی کــورد له رۆژهـه‌اڵتــی کوردستانو به‌ره‌وپێشبردنی دا.
به‌شدارانی به‌ڕێزی ئه‌م ڕێوره‌سمه! یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکراتی کوردستان ب ه تایبه‌تی ل ه 3ده‌یه‌ی ڕابردوو‌دا قوتابخانه‌ی هک‌و مه‌یدانێک بوو ه بۆ کار تێ‌داکردن و تێکۆشانی سه‌دان‌و هه‌زاران ژن. حیزبی دیموکراتی کوردستان له‌م ڕۆژه‌‌دا ب ه ڕێزه‌و ه ئاوڕ ل ه تێکۆشانی ئـه‌وان‌و یه‌کیه‌تییه‌که‌یان ده‌داتـه‌وه. به‌اڵم ده‌مـه‌وێ وه‌بیریش بێنمه‌و ه که پێوه‌ندیی ژنانی کوردستانو ژنانی دێموکرات ب ه حیزبی دیموکراته‌وه، هـه‌مــووی هـه‌ر ل ه کاناڵی یه‌کیه‌تیی ژنــانـه‌و ه نه‌بووه. ل ه سااڵنێک‌دا ک ه یه‌کیه‌تیی ژنانیش وه‌ک ڕێکخراوێک ل ـ ه مـ ـه‌ی ــدان‌دا نــه‌بــووه ،ژنـــان ل ـ ه ڕیـــزی ڕێکخستن ه نهێنییه‌کان ،ل ه ڕیزی پێشمه‌رگه‌کان ،ل ه ڕیزی یه‌کیه‌تیی الوانی دیموکرات‌و ل ه ڕیزی تێکۆشه‌ران‌و بنه‌ماله‌کانی تێکۆشه‌رانی حیزب‌دا ،هه‌بوون .ئه‌گه‌ر ل ه بیرتان بێت هاوینی ڕاب ــردوو هـه‌ر لـه‌م شوێن ه نزیکه‌ی 100ژنی دیموکرات ڕێزیان لێ‌نرا ک ه زۆربه‌یان زیاتر ل ه 20ساڵ بوو ،ته‌نانه‌ت تێیان دابوو ک ه 30ساڵ‌و 40ساڵ زیاتر بــوو ،ئـه‌نــدام‌و پشتیوان‌و یــاوه‌ری خه‌مخۆری حیزبی دیــمــوکــرات‌و تێکۆشه‌رانی ل ه سه‌ختترین قۆناغه‌کان دابوون .که‌وای ه ژنان ل ه ڕێره‌وی حیزبی دیموکراته‌وه، هه‌موو کات به‌شێک بوون ل ه بزووتنه‌وه‌ی نیشتمانی‌و رزگاریخوازانه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌یان ،به‌شێکی گرنگ بوون له‌و هیزه ئینسانییه‌ی ک ه خه‌بات و تێکۆشانی حیزبی ئێمه‌یان بــه‌ره‌و پێش ب ــردوه .ل ه راســت ـی‌دا حیزبی دیموکراتی کوردستان قـ ـه‌رزداری ژنانهو هه‌رچی بۆی کردبن‌و بۆیان بکا ،زۆری نه‌کردوه. لێر ه ب ه ده‌رفه‌تی ده‌زانــم ڕه‌خنه‌یه‌کیش ل ه پیاوانی سه‌ر ب ه حیزبی دیموکرات ،هه‌ر ل ه ئه‌ندامانی ڕێبه‌رییه‌و ه تا ده‌گات ه کادره‌کان‌و پێشمه‌رگه‌کان‌و ئه‌ندامانی ساده‌ی حیزب بگرم .من زۆر جار ک ه باس ل ه روانینی حیزبی دیموکرات بۆ پرسی ژن‌و مافه‌کانی ژنانو ئه‌رکه‌کانی حیزب ل ه پیوه‌ندی ل ه گه‌ڵ ژنان‌دا ده‌که‌م ،ب ه سه‌ربه‌رزییه‌و ه له‌م باره‌یه‌و ه ده‌دوێم .چونک ه به‌رنامه‌و پێڕه‌وی نیوخۆی حیزبی دیموکرات‌و ئه‌ده‌بیات‌و په‌سه‌ندکراوه‌کانی ئه‌م حیزبه‌و قسه‌و نووسینه‌کانی ڕیبه‌رانی حیزب ،گرنگیدان ب ه ژنانیان تێدا بووه .ل ه مه‌یدانی کرده‌و هش‌دا زۆر جار داموده‌زگا حیزبییه‌کان ،ب ه داکۆکی ل ه مافه‌کانی ژنانو بـه‌رپـه‌رچــدانـه‌وه‌ی ئ ـه‌و سته‌مانه‌ی ل ه ژنــان ده‌کرێن، کــاریــان کـــردوه .بــه‌اڵم هێشتا زۆر ل ـه‌و پــیــاوانـه‌ی ل ه ئاستی جۆراوجۆر ل ه حیزبی دیموکرات‌دا تیکۆشانیان هه‌یه ،ئه‌و بایه‌خه‌ی پێویست ه ب ه تێکۆشانی ژنان و ب ه مافه‌کانی ژنانی بده‌ن ،تێیان دا به‌دی ناکرێ .هێشتا زۆر پیاوی وامان هه‌ن عه‌قڵیی هت‌و بیرکردنه‌وه‌یان ل ه باره‌ی ژنانو تواناکانیانه‌وه ،پێشکه‌وتوانه‌‌و دیموکراتان ه نیه. یا ل ه باشترین حاله‌ت‌دا ،پێیان وایه پرسی نه‌هێشتنی ی ژنــان ،پرسێکی نــابـه‌رابـه‌ری‌و سته‌م‌و چـه‌وســانـه‌و ه ژنــانـه‌یــه‌‌و ئــه‌وان نابێ ڕۆڵێکیان تــێ‌دا هـه‌بــێ .ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ شایسته‌ی ناوی درێژه‌ده‌رانی ڕێگای پێشه‌وا قــازی محه‌ممه‌د‌و کۆماری کوردستان بین ،ده‌بــێ ل ه پیوه‌ندی ل ه گه‌ڵ ژنانیش‌دا وه‌ک ئه‌وان عه‌مه‌ل بکه‌ن. ل ه س ـه‌ر بیرکردنه‌وه‌‌و روانینی خۆمان کــار بکه‌ین‌و هه‌ست‌و عه‌قڵیه‌تی خۆمان ل ه رسووباتی کۆنه‌په‌رستانه‌‌و دواکه‌وتوانه ،پاک بکه‌ینه‌وه .هاندانی ژنان بۆ نێو کارو تێکۆشان‌و بزووتنه‌و ه ب ه ئه‌رکی خۆمان بزانین ،بایه‌خ ب ه پـه‌روه‌رده‌کــردنــیــان بده‌ین ،ڕێگایان بۆ بکه‌ینه‌وه‌‌و پشتیوانی ل ه تێکۆشان‌و خه‌باتیان بکه‌ین .ل ه بیرمان بێت چۆنیه‌تی روانین بۆ مافه‌کان ژنانو پرسی ژن‌و جۆری بایه‌خدان به‌م پرس ه گرنگه ،خه‌ریک ه ده‌بیت ه پێوه‌رێکی جیهانی بۆ کارابوون‌و سه‌رده‌میان ه بوونی نه‌ک هه‌ر حــیــزب‌و ڕێــکــخــراوه‌کــان به‌لکوو بــۆ هــی تاکه‌کانیش. هه‌ر بۆی ه بارهێنانی ئه‌ندامانی حیزب ب ه کولتوور و ڕۆشنبیرییه‌کی ئینسانی‌و یه‌کسانیخوازانه ،ل ه هه‌موو کات زیاتر ده‌بێ ببێت ه به‌شێک ل ه په‌روه‌رده‌‌و پێگه‌یاندنی حیزبیمان. جارێکی دیک ه پیرۆزبایی ئه‌م یاد ه ل ه ژنانی دیموکرات بـ ه تایبه‌تی ئه‌ندامانی یه‌کیه‌تیی ژنــانــی دیموکراتی کوردستان ده‌که‌م .هیوام سه‌رکه‌وتن‌و به‌ره‌وپێشچوونی ئــه‌م یه‌کیه‌تییه‌‌و بــزووتــنــه‌وه‌ی یـه‌کــســانــیــخــوازی ل ه کوردستانو ل ه نێو نه‌ته‌وه‌ی کورد دایه. سه‌رکه‌وتوو بن
5
سیاسی
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره٦٢٨ :
رۆژنامەی
بکه‌ن‌و ،ل ه ئاکامدا سیستمی ده‌سه‌اڵتدار ب ه جۆرێک ئاڵۆزو قه‌یراناوی بکه‌ن که ،زۆر جــاران ته‌نانه‌ت بچوکترین گۆرانیش ،ب ه گشتی سیستم بله‌رزێنێ .له‌م بارودۆخه‌دا ســـه‌ره‌ڕای دروشــم ـه‌کــان ،ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تی گرینگه‌کانی وه‌ک به‌ری گۆڕانکاری بنهڕهتی تاز ه بیشی‌هه‌وێ چاکسازیی بکا هه‌روه‌ک ل ه لــه‌و تاکتیک ه هه‌ستیارو ستراتژی‌یانه‌ی کــۆمــاری ئیسالمی گرتبا ک ـ ه راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندییان ب ـ ه م ــان‌و نه‌مانی سیستمی گرینگترین دووره‌دیــم ـه‌نــی ساڵی92 ده‌سه‌اڵتداره‌و ه هه‌یه .له‌م الشه‌و ه دروشم ه پڕوپاگه‌ندی‌یه‌کانی حه‌سه‌نی روحــانــی ل ه ئه‌وه‌ی ه ک ه ئه‌مساڵیش نموونه‌ی 35ساڵ کاتی هه‌ڵبژاردن‌دا ،ک ه کۆمه‌ڵگ ه چاوه‌ڕوانی ده‌سه‌اڵتی کۆماری ئیسالمی‌یه‌و ،ده‌وڵه‌تی وه‌دیهاتنی بــوو ،سیستمی ده‌س ـه‌اڵتــداری ناچاری کرد مل بۆ النی که‌م گۆڕانکاری‌یه‌کان روحــان ـی‌و ده‌وڵـه‌تـه‌کــانــی پێش ئ ـه‌وو، رابکێشێ .پاش هه‌ڵبژاردن‌و هاتن ه سه‌رکاری ده‌وڵــــه‌تــــی روحـــانـــی ســـــــه‌ره‌ڕای ره‌دی ته‌نانه‌ت که‌سانی وه‌ک میرحوسه‌ینی سه‌الحیه‌تی چه‌ند به‌ربژێری سه‌ره‌کی ئه‌و مــوس ـه‌وی‌و مێهدی کـه‌ڕووبــیــش بــڕوایــان وه‌زیــرانـه‌ی روحانی پێشنیاری کردبوون، ده‌وڵــه‌ت ب ه دابه‌شینی رێــژه‌یــی کــاره‌کــان‌و بــه پــاراســتــن‌و بـ ـه‌رگ ــری لــ ه کــۆمــاری رێککه‌وتن ده‌گــه‌ڵ خامنه‌یی‌و دامـــه‌زراو ه ئیسالمی ههیهو چونک ه ماف‌و داخوازیی ه ئوسولگه‌راکان ده‌ستی به‌کار کرد. ده‌وڵه‌تی روحانی له‌چاو ده‌وڵه‌تی پێشتر راسته‌قینه‌کانی کۆمه‌ڵگ ه که ،داخوازی‌و ل ـ ه بیاڤی سیاسه‌تی ده‌ره‌کــــی دا ده‌ســت ئاوڵه‌تر بوو ،چونک ه فایلی دانوستانی ناوکی ویستی رێکخراو ی نه‌ته‌و‌ه یه‌کگرتووه‌کان‌و ل ه ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئاشایشی نه‌ته‌وه‌ی‌یه‌و ه راگــوســتــ ه وزاره‌تــــــی ده‌ره‌وه‌و ئ ـه‌م ـه‌ش دامه‌زراو‌و رێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤیشن، نشانه‌ی پشتڕاستکردنه‌وه‌ی تێکۆشانه‌کانی ده‌گ ـ ـه‌ڵ مــانــی کــۆمــاری ئیسالمی وێــک کۆماری ئیسالمی بوون بۆ ده‌ربازبوون ل ه گوشاره‌کانی رۆژاواو کۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی .هه‌ڵناکه‌ن ،کـه‌واتـ ه ئـه‌گـه‌ر ده‌وڵـه‌تــی عه‌لی خامنه‌ییش بـ ه جه‌خت کــردن ـه‌و ه ل ه ســه‌ر مــیــتــۆدی «نــرمــش قــهــرمــانــانـه« ک ه روحانی ب ه شانسی کۆمه‌ڵگ ه بۆ چاکسازی کــۆتــای‌یـه‌کــانــی خ ـه‌رمــانــان ،وه‌ک بــڕیــاری دابنێین ،ئه‌م ده‌وڵه‌ت ه ده‌بێ ده‌ست بکا
ساڵی ،1392ساڵی قه‌یران‌و سیاسه‌ت زیاتر ده‌رک ـه‌وت‌و هه‌ر ئه‌مه‌ش بوو ه هۆی ئـه‌وه‌ی خه‌ڵکی ئێران تێچویه‌کی سیاسی‌و ئابووری زیاتر شانیان بچه‌مێنێ. ل ه ماوه‌ی 8ساڵ سه‌رکۆماری ئه‌حمه‌دی ن ــژاددا ،ل ه بــواری ئــابــووری ،ئه‌سڵی 44ی قانوونی بنهڕهتی جه‌ختی کرایه‌وه سه‌ری‌و ئارەش لۆرستانی ت ـه‌و‌ه‌ری سه‌ره‌کی چاالکییهکانی ده‌وڵـه‌ت ئه‌م وتار ه بنچینه‌ی قه‌یران‌و کاروکرده‌و ه بوو. سیاسییهکانی کۆماری ئیسالمی ب ه تایبه‌ت ئه‌سڵی 44ی قانوونی بنهڕهتی به‌م ده‌وڵـــه‌تـــی یـــازده‌یـــه‌م لــ ه ســاڵــی 1392دا ب ـ ه کــورتــی راڤـــه ده‌کــــاو ده‌پــرژێــت ـ ه سـه‌ر گوێره‌یه: «کهرتی ده‌وڵه‌تی هه‌موو پیشه‌سازی‌یه بنه‌ما ســتــره‌کــتــۆری‌یـه‌کــانــی قـه‌یــرانـه‌کــان‌و ته‌نیا راپـــۆرت‌و شی کــردن ـه‌وه‌ی قه‌یران‌و گـــه‌وره‌کـــان ،بــازرگــانــی ده‌ره‌کـــــی ،کانگ ه گــه‌وره‌ک ــان ،بــانــکــداری ،بیم ه (سیگۆرتا)، رووداوه‌کان نیه. لـ ه ده‌ستپێکی ساڵی 1392دا ئێران‌و وزه ،ئــاوب ـه‌نــده‌کــان‌و ت ــۆڕی ئــاوگــه‌‌یــانــدن، سیستمی کۆماری ئیسالمی ده‌گه‌ڵ کیشه‌و رادیــوو تیڤی ،پۆسته‌و تلێگراف‌و ته‌له‌فۆن، ئــارێــشـه‌ی زۆر جــیــددی رووبــــه‌روو بــوو .فــڕۆکــه‌وانــی ،پــاپــۆره‌وانــی ،رێــگــاوبــان ب ه قه‌یرانی ئابووری ،کێشه‌ی ناو‌کی‌و گه‌مارۆ گشتی‌و ...هتد ده‌گه‌ڕێته‌و ه ک ه خاوه‌نداری نێونه‌ته‌وه‌ی‌یه‌کان ،هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری ،گشتین‌و ل ه ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌ت دان» .به‌اڵم پرسه‌کانی پێوه‌ندیدار ب ه مافی مرۆڤ ،پرس ه ئه‌م ئه‌سڵ ه ب ه پێی لێکدانه‌وه‌ی رێبه‌ریی ک ه ئیکۆسیستمی‌یه‌کان ،قه‌یرانی پــه‌روه‌رده‌ی پووشپه‌ڕی 1385خرای ه به‌رباس‌و سه‌پێنرا، زانکۆکان ،هه‌ڵکشانی ل ه ڕاده‌به‌ده‌ری تاوان‌و ل ه الیه‌ن کۆڕی دیاریکردنی به‌رژه‌وه‌ندیی جینایه‌ت ،کۆنترۆڵی حه‌شیمه‌ت‌و په‌ره‌گرتنی سیستم ن ــووس ــراب ــوو ،ده‌وڵــه‌ت ــی نــاچــار شارنشینی ،قه‌یرانی ئیتالعاتی‌و ئه‌منییه‌تی ک ــرد ســـه‌دا هـه‌شــتــای پشکی ده‌وڵــــه‌ت ب ه بۆ کۆنترۆڵی کۆمهڵگهو ته‌نانه‌ت هه‌ناوی کهرتی تایبه‌ت بــدا ،ک ه له راستی‌دا پێدانی سیستمی ده‌ســه‌اڵتــبــه‌ده‌ســت ،هه‌ڵکشانی پشکه‌کانی کهرتی ده‌وڵه‌تی به‌تایبه‌ت به‌شی پیشه‌سازی مه‌زن (صنایع بزرگ) ب ه کهرتی ناڕه‌زایه‌تی کۆمه‌اڵیه‌تی‌و کۆچ به‌شێکن ل ه
کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران‌و ده‌وڵه‌تی یازده‌یه‌م ناله‌بار کرد ،چونک ه ئه‌م پشتیوانیان ه پێویستیان ب ه سـه‌رچــاوه‌ی ئــابــووری‌و مرۆیی به‌ربه‌رین هه‌بوو بۆی ه سروشتیی ه ک ه له‌م بارودۆخ ه قه‌یراناویی ه نێوخۆیی‌و ده‌ره‌کی‌یه‌ی کۆماری ئــیــســام ـی‌دا بـــارودۆخـــه‌کـــ ه دووهــێــنــده‌و زیاتریش ئاسته‌نگتر بکا که هه‌تا ئه‌مرۆکه‌ش درێژه‌ی هه‌یه. لــ ه ئـــاکـــام‌دا ئـــه‌م هــه‌م ــوو کـــــرده‌وه‌ی نــادروســتــه‌ی ده‌ســــه‌اڵتــــدار ،تێچوویه‌کی راسته‌وخۆی زۆری به‌سه‌ر خه‌ڵک‌دا سه‌پاند، بــه‌اڵم خه‌ڵک کـ ه زانییان تــوانــای گۆرینی سیستمیان نیه‌و هه‌روه‌ها بۆ دابینکردنی بنه‌ڕه‌تی‌ترین‌و سه‌ره‌کی‌ترین پێویستی‌و پێداویستی‌یه‌کان ژیـــان ،تــووشــی ته‌نگ‌و چه‌ڵه‌مه‌ی زۆر ده‌بن ،له‌رووی ناچاری‌یه‌و ه پشتیوانیان ل ه ره‌وت‌و الیه‌نگه‌لێک کرد ک ه ره‌نگه بیر ل ه چاکسازی سیستم بکه‌نه‌وه‌و هــــه‌روه‌ک دیــتــمــان ل ـ ه ه ـه‌ڵــبــژاردنــی خولی 11یه‌می سه‌رکۆماری‌دا ،حه‌سه‌نی روحانی سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌م قه‌یرانانه ب ه دروشمی «تدبیرو امید»ه‌و ه هات ه مه‌یدان‌و دانی ب ه ناکارامه‌یی‌یه‌کانی پێشوو دانـــاو رێگه‌ی ده‌رب ــازب ــوون ــی کــۆمـه‌ڵــگـه‌و ده‌ســه‌اڵت ــی ب ه لــێــکــدان ـه‌وه‌ی دروســــت‌و هــیــوا ب ـ ه گ ــۆڕان بـه‌ســتـه‌وه‌و ئاکامی هـه‌ڵــبــژاردنــی ب ــرده‌وه. سه‌رکه‌وتنی روحــانــی ئاکامی پشتیوانی
قه‌یرانه‌کانی سه‌ره‌تای ساڵ 1392ی کۆچی هه‌تاوی. ســـــه‌ره‌ڕای ئـــه‌م گــیــروگــرفــتــان ـ ه عه‌لی خــامــن ـه‌یــی رێ ــبـ ـه‌ری ک ــۆم ــاری ئیسالمی، ساڵی 92ب ه ساڵی «حه‌ماسه‌ی سیاسی‌و ئابووری» ناودێر ده‌کا .پۆلێنی ئه‌م قه‌یران ه ل ـ ه دوو گــرووپــی ســیــاس ـی‌و ئ ــاب ــووری‌دا کــ ه دوو کــۆڵ ـه‌ک ـه‌ی ســه‌ره‌ک ــی ساڵمه‌تی کۆمه‌ڵگه‌ن ،نیشانی‌دا کۆماری ئیسالمی بۆ ده‌سـه‌اڵتــدارێــتــی کۆمه‌ڵگ ه ده‌سته‌ویه‌خه‌ی قه‌یرانی بنه‌ڕه‌تی‌تره ،ه ـه‌روه‌وه‌هــا کاتێک چــه‌مــک‌و زاراوه‌ی «حــه‌مــاســه« ب ـه‌کــار ده‌هــێــنــدرێ کــه؛ چـــــاوه‌ڕوان بین خه‌ڵک‌و ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵگ ه -چ خه‌ڵکی ئاسایی‌و چ هێزه‌کانی بـه‌ده‌سـه‌اڵت -فیداکاریی بک هن‌و ب ــارودۆخ ــی ئـه‌ســتـه‌م ل ـ ه گــــۆرێ‌دا هه‌بێ، تــاق ـه‌ڕێــگ ـه‌ی ده‌ربــازبــوونــیــش ل ـ ه ق ـه‌یــران «حه‌ماسه«و له‌خۆبوورده‌یی بێ. لـه‌الیـه‌کــی دیــک ـه‌ش ـه‌وه ئـه‌حــمـه‌دی نــژاد تایبه‌تی دژایه‌تی‌و پارادۆکسی ده‌گه‌ڵ 44ی قانونی بنهڕهتی کۆماری ئیسالمی هه‌یه ،ک ه زیره‌کانه‌و ب ه مه‌به‌ستی ته‌رخانی سه‌چاو ه ماکرۆ ئابووری‌یه‌کانی واڵت بۆ سوپای پــاســداران‌و هه‌روه‌ها که‌م‌ڕه‌نگ کردنه‌وه‌و ئه‌م هه‌موو کرده‌وه‌ی نادروسته‌ی ســـنـــوورداری ده‌وڵــه‌ت ــی ئ ـه‌حــم ـه‌دی‌‌نــژاد‌و ده‌سه‌اڵتدار ،تێچوویه‌کی راسته‌وخۆی ده‌وڵه‌ته‌کانی دوای ئه‌و ،جێبهجێ کرا. کـــــۆنـــــتـــــرۆڵ نـــــه‌کـــــردنـــــی ســـامـــانـــ ه زۆری ب ـه‌س ـه‌ر خ ـه‌ڵ ـک‌دا سه‌پاند، ئ ــاب ــووری‌یــه‌ک ــان ــی واڵت لـ ـ ه سـ ـه‌رده‌م ــی ئه‌حمه‌دی‌نژاد ،ب ه کــرده‌و ه بــارودۆخــی بۆ ب ـه‌اڵم خه‌ڵک ک ه زانییان توانای ده‌وڵه‌تی دوای خۆی -ده‌وڵه‌تی روحانی - گۆرینی سیستمیان نیه‌و هه‌روه‌ها ئه‌سته‌مترو ئاسته‌نگتر کرد. گه‌نده‌ڵی‌یه دارایــی ـ ه سیستماتیکه‌کانی بــۆ دابــی ـن‌کــردنــی بــنـه‌ڕه‌تـی‌تــریـن‌و سه‌رده‌می سه‌رکۆماری ئه‌حمه‌دی‌نژاد ل ه بـــواری ئــابــووری ،فه‌رهه‌نگیی‌و ته‌نانه‌ت ســـــه‌ره‌کـــــی‌تـــــریـــــن پ ــێ ــوی ــس ــتــی‌و سیاسیدا ،گه‌یشتبوون ه قۆناغی ئاناریشتی‌و هـه‌ره‌ج‌و مه‌ره‌جی ده‌وڵه‌تی‌و ،ل ه سه‌ره‌تای پێداویستی‌یه‌کان ژیـــان ،تووشی ساڵی 92ش‌دا داڕمـــان‌و ناکاریی سیستم ته‌نگ‌و چه‌ڵه‌مه‌ی زۆر ده‌بن ،له‌رووی زیاتر روون ده‌بوویه‌وه ،هه‌ر بۆی ه پێویستی نــۆژنــکــردن ـه‌وه‌ی پێکهاته‌و ســتــره‌کــتــۆری ناچاری‌یه‌و‌ه پشتیوانیان ل ه ره‌وت‌و بیاڤ ه نێوخۆیی‌و ده‌ره‌کییه‌کانی که‌وت ه به‌ر چاوپێداخشاندنه‌وه‌ی سیستمی ده‌سه‌اڵتدار. الیه‌نگه‌لێک کرد ک ه ره‌نگ ه بیر ل ه بارودۆخی قه‌یراناوی سیاسیی کۆماری چاکسازی سیستم بکه‌نه‌وه ئیسالمی ،ره‌وش ــی ق ـه‌یــرانــاوی ئــابــووری، هه‌ماهه‌نگ نه‌بوون‌و چاالکی دژه‌کۆمه‌اڵیه‌تی س ــێ ده‌ســــه‌اڵتــــی ده‌وڵـــــــه‌ت ،پ ــارلــه‌م ــان‌و دادوه‌ری ،گ ـه‌مــارۆ نــێــونـه‌تـه‌وه‌ی‌یـه‌کــان‌و کێشه‌ی نــاوک ـی‌و ه ـه‌روه‌هــا پشتیوانی بێ ســـه‌رۆک کــۆمــاری ئــه‌وکــات ،ل ـ ه لــێــدوان‌و ئـه‌مــاوالی کۆماری ئیسالمی ل ه ده‌وڵه‌تی ئاخاوتنه‌کانی سه‌ری ساڵی خۆی‌دا نیشانی به‌شار ئـه‌سـه‌د ،ل ه سه‌رکوتی خه‌ڵکه‌که‌ی دا ن ـه‌ک ه ـه‌ر کێشه‌ی بــنـه‌ڕه‌تـی‌و بنه‌مایی داو ســپــۆنــس ـه‌ری ئــــابــــووری ،ســیــاســی، ده‌گه‌ڵ خامنه‌یی هه‌یه ،به‌ڵکوو خۆی هێڵ‌و ســه‌ربــازی‌و زانــیــاریــی کــۆمــاری ئیسالمی مکانیزمی تایبه‌ت ب ه خــۆی هه‌یه .کێشه‌و ل ـ ه گــرووپــه تــیــرۆریــســتـی‌یـه‌کــانــی جیهان، ئارێشه‌کانی نێوان ئه‌حمه‌دی نژادو خامنه‌یی به‌تایبه‌ت ل ه نــاوچـه‌ی رۆژه ـه‌اڵتــی ناڤین‌و ل ه دوو ساڵی دوایــی سه‌رکۆمارییه‌که‌ی‌دا ئه‌فریقا هه‌ل‌ومه‌رجه‌که‌ی هێنده‌ی دیک ه بۆ
ئیسالحته‌ڵه‌به‌کانی وه‌ک محه‌ممه‌دی خاته‌می‌و مــح ـه‌م ـه‌دره‌زا ع ــارف‌و کۆنزه‌رڤاتیڤه‌کانی وه‌ک ئه‌کبه‌ری هاشمی ره‌فسه‌نجانی‌و باڵی الیانگری بــوو ،چونک ه ده‌ســه‌اڵت چه‌ندین رێکخستن‌و کاری موهه‌ندیسی بۆ دانه‌شکان به‌ره‌و گۆڕان کردبوو. هاوکات‌کردنی هه‌ڵبژاردنی شووڕای شاره‌کان ده‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنی سه‌رکۆماری، ده‌رنه‌چونی ئه‌وکه‌سانه‌ی خوازیاری گۆڕان بوون ل ه پاڵوێنه‌ی شووڕای نیگابان‌و ته‌نانه‌ت ئـه‌کــبـه‌ری هاشمی ک ـ ه ئ ـه‌وکــات سـه‌رۆکــی کــــۆری دیــاریــکــردنــی بــه‌رژه‌وه‌نــدێــکــانــی سیستم ب ــوو ،هێنانه‌مه‌یدانی 6کاندیدو پاڵێوراوی ئوسوولگه‌را ل ه به‌رامبه‌ر دوو ئیسالحته‌له‌ب‌و کۆنزه‌رڤاتیڤ‌دا ـ میانه‌ره‌وـ درێژه‌خایاندنی ئاکامی هـه‌ڵــبــژاردن ،ئیزن ن ـه‌دان ب ه زۆربــه‌ی نوێنه‌رانی روحانی بۆ چـــاوه‌دێـــری ســنــدووق ـه‌کــان ،ســانــســۆری راگــه‌یــانــدن‌و ده‌نــگــی دژبـ ـه‌ران ــی ل ـه تــۆڕ ه کۆمه‌اڵیه‌تێکان‌دا ،پچڕاندنی ئینترنێت ل ه زۆربـــه‌ی ناوچه‌کانی ئــێــران ،ئیزن ن ـه‌دان ب ه چــاوه‌دێ ـر‌و میدیا نێونه‌ته‌وه‌یی‌‌یه‌کان‌و ئه‌منیه‌تی کردنی واڵت‌و ته‌نانه‌ت گرووپ ه بـــاوه‌ڕپـــیـــکـــراوه‌کـــانـــی خـــــودی ســیــســتــم، گرینگترین کارکرده‌وه‌کانی ده‌سه‌اڵت بوون ل ه پێناو کاناڵیزه‌و مهه‌ندیسی هه‌ڵبژاردنی خولی یازده‌یه‌می سه‌رۆک کۆماری ،دیار ه س ـه‌ره‌ڕای ئه‌م هه‌موو تووند کــردن‌و توند گــرتــن ـه ،دیــســانــیــش ب ـ ه ه ــۆی نــاڕه‌زای ـه‌تــی قووڵی خه‌ڵک‌و ئه‌و حاڵه‌ت ه ته‌قینه‌وه‌یه‌ی ک ه کۆمهڵگهو سیستمی ده‌سه‌اڵتداری تووشی هاتبوو ،عه‌لی خامنه‌یی‌و گه‌وره‌به‌رپرسانی رێــژیــمــی نــاچــار کــرد دان به‌سه‌رکه‌وتنی روحانی‌دا بنێن. بــه‌ڕێــوه‌بــه‌ری قــه‌‌یــران ده‌بــــووا کێش ه
ب ه پێکهاته‌شکێنی تا کۆمه‌ڵگ ه پشتیوانی بێ.
حکومه‌تی (حکم حکومتی) خستیی ه به‌رباس، رێگه‌ی بۆ کاری ده‌وڵه‌تی روحانی‌و تیمی دانوستانی ناوکی خۆش کــرد .دانوستانی له‌گه‌ڵ رۆژاواو خۆشحالی ل ه ڕاده‌ب ـه‌ده‌ری گه‌وره‌به‌رپرسانی سیستم ل ه رێککه‌وتنه‌کانی سه‌ره‌تای دانوستان ،سه‌ره‌ڕای کارشکه‌نی‌و ناڕه‌زایه‌تی ئوسوولگه‌راو توندڕه‌وه‌کانی نێوخۆی سیستم ،به‌روونی په‌رده‌ی له‌سه‌ر ده‌بـــێ‌و نــابــێ (خــط و نــشــان کشیدنهای) شــانــۆی‌یـه‌کــانــی کــۆمــاری ئیسالمی الداو نیشانی دا ئه‌و سه‌ر‌که‌وتنه‌و ده‌بێ تا قۆناغی کۆتایی رێگه‌یه‌کی زۆر بپێوێن‌و له‌هه‌مان کاتیش‌دا رێگه‌ی بۆ ده‌وڵه‌تی روحانی خۆش کـــرده‌و ه تــا لـ ه بیاڤ ه نێوخۆی‌یه‌کانیش‌دا، شوێندانه‌ر بـێ‌و ئـه‌و گۆڕنانه‌ی ک ه مان‌و ن ـه‌مــانــی سیستم نــاخ ـه‌ن ـ ه ب ـه‌رم ـه‌تــرس ـی‌و هه‌ڕه‌شه‌وه ،ب ه شێوه‌یه‌کی رێژه‌یی‌و به‌هه‌مان دروشمی (اعتدال)ه‌و ه جێبهجێ بکا. قه‌یران‌و کێشه‌کانی سیاسه‌تی نێوخۆیی زۆر لــ ه ســیــاس ـه‌تــی ده‌ره‌و ه ئــاڵــۆزتــرو قه‌یراناویترن .راده‌ی زۆری دامـــه‌زراوو رێــکــخــراو ه ئــوســولــگـه‌را پــاوانــخــوازه‌کــانــی وه‌ک به‌یتی رێــبـه‌ری ،سوپای پــاســداران‌و به‌سیج‌و کارتێل ه شــاراوه‌کــانــیــان ،حــوزه‌ی علمیه‌‌و ئــیــمــامــانــی جــومــع ـه ،پــارلــمــان ک ه زۆریــنـه‌ی ئوسولگه‌ران ،هێزی دادوه‌ری، کــۆڕی دیاریکردنی ب ـه‌رژه‌وه‌نــدی سیستم، شــــووڕای نــیــگــابــان ،مه‌جلیسی زانــایــانــی ڕێبه‌ری ،راگه‌یه‌نه‌کان ک ه نزیک ه زۆربه‌یان لــ ه کــۆنــتــرۆڵــی ئــوســولــگ ـه‌رایــان دان و... هتد ،بــوون به‌هۆی ئه‌وه‌ی‌ک ه هه‌رکام له‌م گرووپانه ،خۆیان‌و به‌پێی توانایی خۆیان لــ ه مــــاوه‌ی ئـــه‌م 35ســاڵــه‌ی رابـــــردوودا سنوورێکی تایبه‌ت بخه‌نه ژێر ده‌سه‌اڵته‌وه‌و ب ه شێوه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆیان هاوته‌ریب کار
نیوه‌ی دووه‌می کۆتایی ساڵ‌دا ده‌رکه‌وت ک ه به‌کرده‌و ه کاری جیددی بۆ نه‌کراوه ،ده‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ل ه هێندێک بواردا ورده‌چاکسازی‌یه‌ک کرا ،به‌اڵم ئه و کارو چاکسازی‌‌و گۆڕانان ه ل ه دروشمه‌کانی روحانی ،کاتی پرۆپاگه‌نده‌ی پێش هه‌ڵبژاردن له‌سه‌ر ماف‌و داخوازیی ه راسته‌قینه‌کانی کۆمه‌ڵگ ه زۆر لێک دوورن. گرینگترین دووره‌دی ــمــه‌ن ــی ســاڵــی92 ئه‌وه‌ی ه ک ه ئه‌مساڵیش نموونه‌ی 35ساڵ ده‌سه‌اڵتی کۆماری ئیسالمی‌یه‌و ،ده‌وڵه‌تی روحانی‌و ده‌وڵه‌ته‌کانی پێش ئه‌وو ،ته‌نانه‌ت که‌سانی وه‌ک میرحوسه‌ینی مــوسـه‌وی‌و مێهدی که‌ڕووبیش بڕوایان ب ه پاراستن‌و به‌رگری ل ه کۆماری ئیسالمی ههیهو چونک ه ماف‌و داخوازیی ه راسته‌قینه‌کانی کۆمه‌ڵگ ه ی نه‌ته‌و ه که ،داخــوازی‌و ویستی رێکخراو یه‌کگرتووه‌کان‌و دامـه‌زراو و رێکخراوه‌کانی مــافــی مــرۆڤــیــشــن ،ده‌گـــه‌ڵ مــانــی کــۆمــاری ئیسالمی وێــک هه‌ڵناکه‌ن ،ک ـه‌وات ـ ه ئه‌گه‌ر ده‌وڵــه‌تــی روحــانــی ب ـ ه شانسی کۆمه‌ڵگ ه بۆ چاکسازی دابنێین ،ئه‌م ده‌وڵه‌ت ه ده‌بێ ده‌ســت بکا ب ه پێکهاته‌شکێنی تا کۆمه‌ڵگ ه پشتیوانی بێ. ل ه ئاکامدا ده‌بێ بڵێین پارلمان‌و هیزی دادوه‌ری‌و دامــــه‌زراو ه ئوسولگه‌راکان ل ه ســاڵــی 92دا هیچ مه‌یلێکیان بــۆ باشتر کردنی بــارودۆخ‌و چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌کان ل ه خۆ نیشان نــه‌داوه ،هه‌روه‌ها کارکردی 220رۆژه‌ی ده‌وڵـه‌تــی روحانی ل ه بــواری ســیــاسـه‌تــی ده‌ره‌وه‌دا تــا ئێستا ئه‌رێنی هه‌ڵسه‌نگاندراوه ،به‌اڵم ل ه بواری سیاسه‌تی نێوخۆیی‌و ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تی‌دا کارێکی شایانی بۆ باشترکردنی بارودۆخه‌که ،ماف‌و داخوازی به‌رهه‌قی خه‌ڵک نه‌کردوه ،که‌وات ه ساڵی 93ڕه‌وشه‌ک ه بۆ ده‌وڵه‌تی روحانی ئاڵۆزتر ده‌بێ ،چونکی قه‌یران‌و کێشه‌کانی پێشوو ده‌گـه‌ڵ پێداویستێکانی کۆمه‌ڵگ ه ل ه ساڵی تــازه‌دا واڵمــی جیددی‌و ده‌موده‌ست ده‌خـــوازێ کـ ه ئـه‌گـه‌ر کارێکی پۆزه‌تیڤ‌و ئه‌رێنی بــۆ بــه‌دی هاتنی مــاف‌و داواکــانــی کۆمه‌ڵگ ه نه‌کرێ ،ڕه‌نگ ه ده‌نگی ئه‌م زه‌نگی مه‌ترسی‌یه‌ی ئه‌مڕۆ ،ل ه داهاتوودا داڕمان‌و لێکهه‌ڵوه‌شانی هـه‌نــگــاو ب ـ ه ه ـه‌نــگــاو ،یان رووخانی ل ه پڕتاوی سیستمی لێ بکه‌وێته‌وه. ئاڵه‌شین کردووی ه ب ه کوردی :
4
نەتەوەیی
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره٦٢٨ :
چەند دیمەنێکی درەوشاوەی رۆژهەاڵتی کوردستان
عەبدوڵال بەهرامی لەوە دەچێ رۆژهەاڵتی کوردستان بە کۆمەڵێک ترووسکەی پڕ لە هیواەوە بەرەو پیلی نەورۆزی نەتەوەیی بڕواو بیەوێ ئەو تۆزی ماندوویەتی‌و بێ‌هیواییەی لەسەری نیشتوە لــە خــۆی بتەکێنێ .رەنــگــە ئەو تەعبیرە لە بارەی هێندێک لە نەورۆزەکانی دیکەشەوە بە جۆرێک راســت بــێ .بەاڵم ئــــەوەی لــە بـــەرەبـــەری ئ ــەم نـــــەورۆزەدا دەیبینین لە زۆر بارەوە جیاوازترە ،بۆیە دەشکرێ بڵێین هیوابەخشترە. رەوتی شکاندنی تابۆی تێکۆشانی سیاسیی کورد هەرچەند رەنگە رەوتی شکاندنی تابۆی تێکۆشانی سیاسیی کورد چ لە رۆژهەاڵتی کــوردســتــان‌و چ لە نــاوەنــدی دەسەاڵتی سیاسیی ئــێــران ،لــە ســەردەمــی دەوڵــەتــی ریفۆرمخوازە حکوومەتییەکانەوە دەستی پێ‌کردبێ ،وا هەست دەکــرێ ئــەم رەوتــە لە پێش هەڵبژاردنی سەرکۆمارییەوە تا ئێستا خێراتر بەرەو پێش چوە .هەوڵدان بۆ پێکهێنانی حیزبێکی قانوونی ،خستنەرووی داخوازەکانی کورد لە دەوڵەتی رووحانی، هــەوڵــدان بــۆ جێبەجێکرانی بەشێک لەو وادەو بــەڵــێــنــانــەی لــە بــــارەی مافەکانی نەتەوە نافارسەکان دابــووی بەشێک لەو تابۆشکێنییەن .تابۆشکێنی بــەم واتــایــە تێکۆشەرانی سیاسیی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان دەیانەوێ بە دوور لە هەموو ئەو تۆمەتانەی پێشتر دەخرایە پاڵیان ،ئەم مافە بۆخۆیان بپارێزن کە ئەوانیش مافی خۆیانە لە جەرگەی گۆڕەپانی سیاسیی ئ ــێ ــران‌و رۆژهـــەاڵتـــی کـــوردســـتـــان‌دا بە میکانیزمی تایبەت بە خۆیان لە تێکۆشانی سیاسییان هەبێ. لە پێوەندی لەگەڵ چاالکیی سیاسیدا بابەتێکی دیکەی گرنگ ئەوەیە کە چاالکانی سیاسی بەتایبەت لە دوای هەڵبژاردنی سەرکۆمارییەوە بە شێوەیەکی لێبڕاوتر لــە پــێــشــوو بــــەدواداچــــوون بــۆ داخــــوازە سیاسییەکان‌و ئەو وادەو بەڵێنانە دەکەن کە حەسەن رووحانی لە پێش هەڵبژاردن‌دا لە پێوەندیی لەگەڵ مافەکانی نەتەوەکان و
ه هواڵ و
کەمایەتییە ئایینییەکان‌دا دابوونی. دیــــارە ح ــەق وایـــە ل ــەم پــێــوەنــدیــیــەدا ئاماژەیەکیش بــە روانــگــەی واقعبینانەی بەشێک لە حیزبە سیاسییەکان بکرێ کە بە هێنانە گۆڕێی روانگەیەکی نوێ‌و رچەشکێنانە یارمەتییان بەم رەوتــە کــردوە .هەڵگرانی ئەم روانگەیە کە گرنگی بە لێک‌بەسترانی خەباتی تێکۆشەرانی کورد لە تاراوگەو لە نێوخۆی واڵت دەدن ،پێیان وایە کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان کاتێک دەتوانێ ببێتە هێزی فشار بۆ سەر دەسەاڵتی ناوەندی کە بتوانێ لە بەستێنە جۆراوجۆرەکان‌دا هێزی کۆمەاڵیەتیی کۆمەڵگەی کوردستان بجوڵێنێ .سەرەکیترین رێــگــاش بــۆ ئەم مەبەستە یارمەتیکردن‌و بەستێن خۆشکردن بۆ تێکۆشان لە نێوخۆی واڵت دایە .بۆیە لە روانگەی ئەوانەوە پشتیوانی لە چاالکانی سیاسی ،مــەدەن ـی‌و فەرهەنگیی نێوخۆی واڵت ،کە دەتوانن بە تێچوویەکی کەمترەوە کـــار بــکــەن‌و دەرفـــەتـــە لــەدەســتــچــوەکــان وەدەســـت بێننەوەو دەســـەاڵت نــاچــار بە پاشەکشە بکەن ،گرنگییەکی تایبەتی هەیە. لـــەم پــێــوەنــدیــیــەدا خــاڵــێــکــی دیــکــەی سەرنجراکێش ئەوەیە کە تابۆی بڤەبوونی دەرکــەوتــن لــە میدیای کــوردیــی تــاراوگــە (میدیای حیزبە کــوردیــیــەکــان) بەتایبەت لە پێوەندی لەگەڵ پرسە سیاسییەکان‌دا تارادەیەک درزی تێکەوتوەو بێگومان لە درێژەی ئەم رەوتەدا دەشکێ. نیشانەکانی بووژانەوەی چاالکییە سیاسی‌و مەدەنی‌و فەرهەنگییەکان دەرکــەوتــنــی نیشانەکانی بــوژانــەوەی چاالکییە سیاسی‌و مەدەنی‌و فەرهەنگییەکان دوای ئـــەو داکــشــانــەی لــە دوای ساڵی ١٣٨٨ەوە باڵی بە سەر بزاوتە فەرهەنگی‌و مەدەنییەکانی کوردستان‌دا کێشابوو ،یەکێک لەو نیشانە هیوابەخشانەیە .ئەگەرچی بەشی زۆری چاالکانی خوێندکاری‌و مەدەنی‌و فەرهەنگیی نیوەی دووەمــی دەیــەی ٧٠و نیوەی یەکەمی دەیــەی ٨٠ی هــەتــاوی لە ئاکامی ســەرکــوتــی کــۆمــاری ئیسالمی‌دا تووشی بەندیخانەو هەڵبژاردنی ژیــان لە تاراوگە بوون یان ناچار بوون ناچاالک بن، بەاڵم ئەمڕۆ دەبینین ئەو بەشە لە خاوەن ئەزموونەکانی ئەو سەردەمە کە لە واڵت دەژین‌و بەرەی نوێ بە هێزو پوتانسیەلێکی گــەورەتــرەوە دەیــانــەوێ بە کەلکوەرگرتن
لە ئەزموونەکانی پێشترو سوودوەرگرتن لە دەرفەتە چووکەکان درێژە بە تێکۆشان بدەن. بـــوژانـــەوەی چــاالکــیــی خــوێــنــدکــارانــی کورد بە تایبەت لە زانکۆکانی کوردستان، چاالکتربوونەوەی ئەنجومەنە ئەدەبییەکان، گەشەسەندنی گــرووپــە شاخەوانییەکان، رێکخراوە ژینگە پارێزەکان‌و فێرگەکانی فێرکردنی زمــانــی کـــوردی ،ئەگەرچی لە هــەمــوو شــارو نــاوچــەکــان لــە یــەک ئاست دانێن ،بەو حاڵەش جێگای هیوان. لــەم پێوەندییەدا خاڵی سەرنجراکێش ئەوەیە کە دەبینین تێکۆشانی خوێندکاری‌و مەدەنیی رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان دوای ئ ــەو هــەمــوو زیــانــەی بــە ه ــۆی دەزگـــای
ئــەگــەر تێکۆشانی زیــاتــری لــە پشت ب ێ دەکــرێ دەسکەوتی باشتریشی هەبێ .بۆ وێنە ئەگەر دەسەاڵت بیەوێ جێبەجێکرانی مــــاددە قــانــوونــیــیــەکــانــی پــێــوەنــدیــدار بە زمانی نەتەوە نافارسەکان لە فێرکردنی ئــەو زمــانــانــەدا کــورت بکاتەوەو نەیەوێ پــرۆســەی پــــەروەردەو فــێــرکــردن‌دا بەکار بهێنرێن ،پێویستە حیزبە سیاسییەکان، رێــکــخــراوە م ــەدەنــی‌و فەرهەنگییەکان‌و بەگشتی تــێــکــۆشــەرانــی ئ ــەم ب ــواران ــە بە هەموو توانایانەوە کــار بکەن بۆ ئــەوەی مافی رەوای خوێندان بە زمانی زگماکی بەتەواوی بچەسپێ. بەڵنیاییەوە ئــەو بەرەوپێشچوونەش بەشێکی بەرچاوی بەرهەمی ئەو روانگە
دیارە حەق وایە لەم پێوەندییەدا ئاماژەیەکیش بە روانگەی واقعبینانەی بەشێک لە حیزبە سیاسییەکان بکرێ کە بە هێنانە گۆڕێی روانگەیەکی نوێ‌و رچەشکێنانە یارمەتییان بەم رەوتــە کــردوە .هەڵگرانی ئەم روانگەیە کە گرنگی بە لێک‌بەسترانی خەباتی تێکۆشەرانی کورد لە تاراوگەو لە نێوخۆی واڵت دەدن ،پێیان وایە کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان کاتێک دەتوانێ ببێتە هێزی فشار بۆ سەر دەسەاڵتی ناوەندی کە بتوانێ لە بەستێنە جۆراوجۆرەکان‌دا هێزی کۆمەاڵیەتیی کۆمەڵگەی کوردستان بجوڵێنێ .سەرەکیترین رێگاش بۆ ئەم مەبەستە یارمەتیکردن‌و بەستێن خۆشکردن بۆ تێکۆشان لە نێوخۆی واڵت دایە
س ــەرک ــوت ــەوە لــێــی‌کــەوتــوەو ســــەرەڕای درێــژەی فشارە ئەمنییەتیەکان دیسان بە وزەو تــوانــای بەرەیەکی نــوێ لە الوانو بە کەلکوەرگرتن لە ئەزموونی چاالکانی خاوەن‌ئەزموونی بــوارە جۆراوجۆرەکان خەریکی بوژانەوەیە. داوای خوێندن بە زمانی زگماکی ئەوە کە پرسی جێبەجێکرانی بەشێک لە ماددەکانی قانوونی بنەڕەتیی کۆماری ئیسالمی ئــەمــڕۆ لــە رۆژەڤـــی وەزارەتـــی پـــەروەردەو فێرکردن دایــەو بۆتە خەمی چــاالکــانــی ســیــاس ـی‌و مــەدەنــیــی کـــورد‌و تەنانەت نەتەوەکانی دیکەش بە هەنگاوێک بەرەوپێش دەژمــێــردرێ .بەدڵنیاییشەوە
پراگماتیستییەی سیاسەت لە رۆژهەاڵتی کوردستانە کە لەم سااڵنەی دوایی‌دا زیاتر قووڵ بۆتەوە ،بە چەشنێک کە ئەو بەشە لە حیزبە سیاسییەکانی کە هەڵگری ئەم روانگەیەن لە چاالکانی سیاسی‌و مەدەنیی رۆژهەاڵتی لێک نزیک کردۆتەوە .کارکردن لە سەر بنەمای ئەو خوێندنەوەیەو داوای جێبەجێکردنی مــاددە پێوەندیدارەکان بە زمــانــی نــەتــەوە نــافــارســەکــان ،ســـەرەڕای هــەمــوو تــانــەو تــەشــەرە نــێــوخــۆیــیــەکــان، لەراستی‌دا قامکدانان بوو لەسەر خاڵێکی گرنگ. رەنگدانەوەی ئەو داوایــە کە بەشێکە لە ویستەکانی بزووتنەوەی کوردستان، لە کۆمەڵگەی رۆژهەاڵتی کوردستان ئەم
رۆژنامەی سیگناڵەی بە گوێی دەسەاڵتداران گەیاندوە کــە نــاکــرێ چــی دیکە النیکەمی داخ ــوازە رەواکانی نەتەوە نافارسەکان کە تەنانەت لە قانوونی بنەڕەتیی ئــەم سیستمەش‌دا ددانی پێدانراوە پشت گوێ بخەن. گەشەی فەرهەنگی ژینگەپارێزی پێکهاتنی رێکخراوە ژینگەپارێزەکان خــەریــکــە دەبــێــتــە یەکێک لــە سیما هــەرە پێشکەوتوەکانی کۆمەڵگەی رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان .بــە خۆشییەوە ئــەم دی ــاردە شارستانییە خەریکە لە زۆربەی شارەکانی کوردستان پەرە دەستێنێ .بێگومان چاالکانی ژینگەپارێز بە چاالکییە جۆراوجۆرەکانیان تــوانــیــویــانــە ه ــەم لــە پــاراســتــنــی ژینگەی کوردستان‌دا جێ‌پەنجەیان دیار بێ‌و هەم لــەوەش گرنگتر توانیویانە بە پێی توانای خــۆیــان فــەرهــەنــگــی ژیــنــگــەپــارێــزی پــەرە پێبدەن. راوچییەکان راو وەالدەنێن ئــــەوە ک ــە بــەشــێــک ل ــە راوچــیــەکــانــی کــوردســتــان چـــەک‌و تــەڵــەو تەپکەکانیان وەالناو قەفەسەکانیان ئاگرتێبەرداو بەشێک لە داربڕەکان تەورەکانیان شکاندو وەالنا، هەم هەواڵێکی خۆشەو هەم نیشانەیەکی زەقــی گەشەی فەرهەنگی لە رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــانــە .ئ ــەم دەســکــەوتــە بێگومان بەرهەمی تێکۆشانی بێدریغی چاالکانی ژیــنــگــەپــارێــزە کــە لــەم ســااڵنــەی دوایـــی‌دا سەرەڕای فشارە ئەمنیەتییەکان لە پێناوی پاراستنی سروشت‌و جێخستنی فەرهەنگی پێشکەوتوانەی ژینگەخۆشویستن لە خۆیان مایەیان داناوە. بـــەرەو نــەورۆزێــکــی نــەتــەوەی ـی‌و درەوشاوە نەورۆزو رێورەسمە نەورۆزییەکان لە کوردستان لە تــەواوی مــاوەی دەسەاڵتی کــۆمــاری ئیسالمی‌دا هەمیشە دەرفەتێک بوون بۆ خستنەرووی شوناسی نەتەوەیی. بەتایبەت لەم سااڵنەی دوایی‌دا کە کەم تا زۆر دەرفەت بۆ پێکهاتنی رێورەسمە جەماوەرییە نەورۆزییەکان خوڵقاوە ،ئەم راستییە زۆر بە زەقی خۆی دەرخستوە .ئەمساڵیش بە پێی ئەو زانیارییانەی وەدەست کەوتوون، خەڵک لە رۆژهەاڵتی کوردستان خۆیان بۆ نەورۆزێکی نەتەوەیی‌و درەوشــاوە ئامادە دەکەن .دیارە لەم پێوەندییەش‌دا رێکخراوە فەرهەنگی‌و مەدەنییەکان هەر وەک سااڵنی پێشوو لە هەوڵ دان دەوری کاریگەریان لە بەڕێوەبردنی رێورەسمەکان‌دا هەبێ.
راپۆرت
به‌شداریی شاندێکی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ه ساڵیادی کۆمه‌ڵکوژیی هه‌ڵه‌بجه‌دا ل شاندێکی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه ساڵیادی کۆمه‌ڵکوژیی هه‌ڵه‌بجه‌دا دا به‌شداری کرد.
هه‌یئه‌تێکی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ڕۆژی یه‌کشه‌ممه 25 ،ی ڕه‌شه‌ممه ل ه ڕێوڕه‌سمی بیست‌و شه‌شه‌مین ساڵڕۆژی بۆمبارانی شیمیایی شاری هه‌له‌بجه‌‌دا به‌شداریی کرد ک ه ب ه به‌شداریی هه‌زاران که‌س ل ه ته‌نیشت مه‌زاری شه‌هیدان‌و مۆنۆمێنتی هه‌ڵه‌بجه‌دا به‌ڕێو ه چوو. هه‌یئه‌تی حیزب ک ه ل ه هاوڕێیان که‌ریم مه‌هده‌وی ،نوێنه‌ری حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ل ه سلێمانی‌و؛ محه‌ممه‌د شه‌هره‌وان‌و سیامه‌ک وه‌کیلی پێکهاتبوو ،تاجه‌‌گوڵینه‌ی وه‌فایان له‌سه‌ر مه‌زاری شه‌هیدان داناو په‌یامی هاوخه‌میی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانیان ب ه به‌ڕێوه‌به‌رانی ڕێوره‌سمه‌که ڕاگه‌یاند.
به‌ڕێوه‌چوونی رێوره‌سمی یادی 68ساڵه‌ی دامه‌زرانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکڕاتی کوردستان یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان رۆژی شه‌ممه24 ،ی ره‌شه‌مه‌ی 1392ی هه‌تاوی ل ه رێوڕه‌سمێکی تایبه‌ت‌دا یادی 68 ساڵه‌ی دامه‌زرانی خۆی به‌رز راگرت. ئه‌م رێوره‌سم ه ب ه ساتێک بێده‌نگی بۆ رێزگرتن ل ه گیانی شه‌هیدانی رێگای ئـــازادی ،ده‌ستی پێ کــردو دواتــر په‌یامی کۆمیته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ریی یه‌کیه‌تیی ژنان بهو بۆنه‌یه‌و ه ل ه الیه‌ن حه‌لیمه ره‌سووڵی ،سکرتێری ئه‌و رێکخراوه‌یه پێشکه‌ش کرا. ل ه به‌شێکی ئه‌و په‌یامه‌دا به ئاماژ ه ب ه دامه‌زرانی ئه‌و ڕێکخراوی ه ی ل ه سه‌رده‌می کۆماری کوردستان‌دا هاتبوو ک ه شانازییه‌ك ی ی كۆمار ی زێڕێن ی ئه‌و ریکخراو ه ئه‌وه‌ی ه ك ه ل ه ده‌وران گه‌وره كوردستان دامه‌زراوه .هه‌تا ئه‌وكات ژنان [ل ه کوردستان] خاوهن ی كاریگه‌ریان ل ه ی تایبه‌ت ب ه خۆیان نه‌بوون‌و رۆڵێك رێكخراوێك ی كۆمه‌ڵگادا نه‌بوو، ی سیاسی ،كولتووری و كۆمه‌اڵیه‌تی بواركان ی ژنان ێ ل ه خه‌بات و تێكۆشان ی نو به‌اڵم به‌م هه‌نگاو ه قۆناغێك ده‌ست پێكرا. حه‌لیمه ڕه‌سووڵی ل ه به‌شێکی په‌یامه‌که‌ی رێکخراوه‌که‌یان‌دا ئاماژه‌ی ب ه دوو قۆناغی خه‌باتی یه‌کیه‌تیی ژنان کردو گوتی 68 : ساڵ ل ه ته‌مه‌نی یه‌کیه‌تیی ژنان تێ‌ده‌په‌ڕێ ،دوو قۆناغی ره‌شی دیکتاتۆری ب ه رێژیمی پاشایه‌تی و کۆماری ئیسالمی زه‌برێکی قورسیان له بزووتنه‌و ه ژنان داوه .... ئه‌و په‌یام ه تیشکی خستبۆ سه‌ر ئـه‌وه‌ی ک ه ب ه خۆشییه‌و ه یه‌کیه‌تیی ژنانی دیموکراتی کوردستان ب ه پشتیوانیی حیزبی دیموکراتی کوردستان هه‌روا له مه‌یدان دایه. ب ه دوای په‌یامی یه‌کیه‌تیی ژنان سروودی 24مۆمی گه‌شاوه‌ی له الیه‌ن کۆڕسی یه‌کیه‌تیی ژنانو به هاوکاری کۆڕی هونه‌ری
پێشکه‌ش کرا . ل ه بڕگه‌ی دواتــری به‌رنامه‌که‌دا په‌یامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له‌الیه‌ن کاک قادر وریا ،ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسی حیزبه‌و ه پێشکێش کرا .ده‌قی په‌یامه‌ک ه هه‌ر له‌م ژماره‌یه‌ی «کوردستان»دایه. ب ه دوای په‌یامی ده‌فته‌ری سیاسیدا سروودێکی دیک ه ل ه الیه‌ن کۆرسی کچانی ئه‌ندام یه‌کیه‌تیی ژنانهو ه پێشکه‌ش کرا و دواتر خه‌دیجه مه‌عزوور بهو بۆنهو ه وتارێکی خوێنده‌و ه . شایانی باس ه ئه‌و به‌رنامه‌ی ه ب ه خوێندنه‌وه‌ی ده‌قێکی شێعری ل ه الیه‌ن جیهان بێتووشی ،گۆرانی شیالن ه به‌ده‌نگی حه‌مه‌ده‌مین که‌ریمی‌و ،گۆرانی به‌له‌نج ه ب ه ده‌نگی سه‌عید کامیارانی درێژه‌ی پێ درا.
3
هه‌واڵ و راپۆرت
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره٦٢٨ :
رۆژنامەی
ڕێزلێنان له 65ساڵ خه‌باتی جه‌لیل گادانی له 80ساڵه‌ی له دایکبوونی‌دا
ل ه ڕێوڕه‌سمێکی تایبه‌ت‌‌و ل ه 80ساڵه‌ی له‌دایکبوونی تێکۆشه‌ری کورد جه‌لیل گادانی‌دا ،ڕێز ل ه 65ساڵ خه‌بات‌و تێکۆشانی ئه‌و ل ه پێناو ڕزگاری‌و ئازادیی کورددا نرا. ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌بۆنه‌ی 80ساڵه‌ی ل ه دایکبوونی تێکۆشه‌ری له‌مێژینه‌ی حیزب ،کاک جه‌لیل گــادانــی ،ڕێــزی لــه 65ســاڵ خه‌باتی شــاروشــاخ‌و نێو زیندانه‌کانی ڕێژیمی پاشایه‌تیی ناوبراو گرت. له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا ک ه ڕۆژی پێنجشه‌ممه 22 ،ی ڕه‌شه‌مم ه ل ه بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانو به‌به‌شداریی ده‌یان که‌سایه‌تیی سیاسی‌و ڕووناکبیریی کورد‌و سـه‌دان که‌س ل ه کــادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان به‌ڕێوه‌چوو ،چه‌پکه‌گوڵ‌و ڕێزنامه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان پێشکێش ب ه کاک جه‌لیل گــادانــی ،تێکۆشه‌ری دێرینی بزووتنه‌وه‌ی کــورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان کرا. ل ه س ـه‌ره‌تــای ئ ـه‌و ڕێــوڕه‌ســمـه‌دا کــاک خالید عه‌زیزی، سکرتیری گشتیی حیزب باسێکی له‌م پێوه‌ندییه‌دا پێشکه‌ش کرد. کــاک خالید عـه‌زیــزی ل ه س ـه‌ره‌تــای قسه‌کانی‌دا وێــڕای باسێکی کورت ل ه مێژووی تێکۆشانی سیاسیی کاک جه‌لیل گوتی شانازی بهو ه ده‌که‌م ئه‌ندامی حیزبێکم ک ه ده‌یان که‌سی وه‌ک کاک جه‌لیلی گادانی له‌نێو مه‌کته‌بی خۆی‌دا په‌روه‌رد ه کردوه. سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕات باسی ل ه تێکۆشانی سیاسیی کاک جه‌لیل ل ه سه‌رده‌می کۆمار ،دوای ڕووخانی کــۆمــار ،ل ـ ه نێو زیــنــدانـه‌کــانــی ڕێــژیــمــی پــاشــایـه‌تـی‌و دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی گه‌النی ئێران‌و ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی ب ه ئاشکرای خه‌باتی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان کردو گوتی؛ ل ه دنیای ئهمڕۆدا له‌و واڵتانه‌ی کیانی سیاسیی خۆیان هه‌یه، ل ه زۆر ڕێــگـه‌وه ،ل ه ڕێگه‌ی جۆره‌ها سه‌نعه‌ت‌و وه‌رزش‌و وه هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان پیشان ده‌ده‌ن، سه‌مبولی تایبه‌ته به‌اڵم کورد ک ه تائێستا ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ی پێ نه‌دراو ه ده‌وڵه‌تی خۆی هه‌بێ ،خه‌بات‌و تێکۆشانه‌که‌ی سه‌رچاوه‌ی شوناس‌و که‌سایه‌تییه‌کانیه‌تی‌و؛ بۆی ه روخساره‌کانی بزووتنه‌وه‌ی ئێمه، خه‌باتکاران‌و تێکۆشه‌رانی مه‌یدانی کوردایه‌تی ل ه هه‌موو
به‌شه‌کانی کوردستانو ئه‌وانه‌ی وه‌ک کاک جه‌لیلن ،به‌شێک ل ه شوناسی ئه‌و میلله‌ته‌ن. کاک خالید عه‌زیزی جه‌ختی کرده‌و ه ئێم ه ناتوانین باس ل ه مێژووی حیزبی دێموکڕات بکه‌ین ،به‌اڵم ئاماژ ه ب ه ناوی کاک جه‌لیل‌و ده‌یان کاک جه‌لیلی دیک ه نه‌ده‌ین ک ه ب ه خه‌بات‌و کارو تێکۆشانی خۆیان ئه‌و حیزبه‌یان تا ئێر ه هێناوه‌و ئێم ه ل ه حیزبی دێموکراتی کوردستان‌دا شانازی ب ه بوونی کاک جه‌لیل گادانی ده‌که‌ین. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا مامۆستا عه‌بدوڵال حه‌سه‌ن‌زاد ه بهو بۆنه‌یه‌و ه وته‌یه‌کی پێشکێش کردو باسێکی ل ه مێژووی خه‌بات‌و تێکۆشانی سیاسیی کاک جه‌لیل گادانی‌و بنهماڵهی ،گادانی کرد. مامۆستا ل ه قسه‌کانی‌دا ئاماژه‌ی بهو ه کرد ک ه ماڵی حاجی ئه‌حمه‌دی گادانی بـه‌ر ل ه دام ـه‌زرانــی کۆماری کوردستان قوتابخانه‌ی خوێندن‌و نووسین و په‌روه‌رد ه بوون ب ه زمانی کوردی بووه‌و دوای دامه‌زرانی کۆماری کوردستانیش ک ه قوتابخان ه ڕه‌سمییه‌کان دامــه‌زران ،ئه‌و ماڵ ه تێکۆشه‌رێکی ی دیکه‌ی به‌ناوبانگی کوردی گرت ه خۆی ک ه مه‌ال مسته‌فا بارزان بوو؛ مامۆستا گوتی بنهماڵهی گادانی‌و ئه‌و تێکۆشه‌ران ه تا دوایین هه‌ناسه‌یان وه‌فاداری گه‌له‌که‌یان‌و خه‌باتی نه‌ته‌وه‌که‌یان بوون. مامۆستا عه‌بدوڵال ح ـه‌س ـه‌ن‌زاد ه پاشان پـه‌ڕژایـ ه سه‌ر به‌شێک لـ ه تێکۆشانی سیاسیی کــاک جه‌لیل لـ ه مه‌یدانی سیاسی‌و زیندان‌و دوورخــران ـه‌وه‌ی بۆ تــاران‌و ل ه به‌شێکی دیکه‌ی قسه‌کانی‌دا له‌سه‌ر تایبه‌تمه‌ندیی ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانی کاک جه‌لیل گادانی بۆ به‌شداران دوا. مامۆستا له‌و به‌شه‌ی قسه‌کانی‌دا گوتی کاک جه‌لیل ل ه بن سه‌ری هه‌موو نه‌خۆشه‌کانمانه ،ل ه شایی هه‌موو کوڕو کچانمان‌دا ئامادهیهو ل ه سه‌ر گڵکۆی شه‌هیدان‌و ئازیزانی کۆچکردوومان هه‌میش ه حازره‌و ،ده‌رگای ماڵه‌که‌شی هه‌میش ه بۆ میوان له‌سه‌ر پشته. مامۆستا حه‌سه‌ن‌زاد ه ل ه دوایین به‌شی قسه‌کانی‌دا تیشکی خسته‌سه‌ر الیه‌نی تێکۆشانی ئه‌ده‌بیی کاک جه‌لیل گادانی‌و باسی ئه‌و کتێب‌و په‌رتووکانه‌ی کرد کاک جه‌لیل نووسیونی یان به‌شێک ل ه وه‌رگێڕانه‌کانی به‌ڕێزیانه.
ه بۆنه‌ی 8ی مارس به‌ڕێوه‌چوونی رێوره‌سم و سمینار ب فینالند کومیتەی فینالند یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان بە بۆنەی ٨ی مارس رۆژی جیهانی ژن سیمینارێکی پێک هێنا. ئه‌و سمینار ه ک ه به‌بەشداری گواڵڵە شەرەفکەندی‌و کاوە ئاهەنگەری؛ ئەندامانی کمیتەی ناوەندی حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان لــە ش ــاری تــورکــو بــەرێــوەچــوو ،بــە ڕاگرتنی خولەکێک بێدەنگی بۆ رێز لێنان لە گیانی پاکی شە هیدانی رێگای رزگاری ،ده‌ستی به‌کاره‌کانی کرد. ل ه به‌شی یه‌که‌می سمیناره‌که‌دا گواڵڵە شەرەفکەندی باسێکی له‌باره‌ی ژن‌و پێگەی ژن لە کۆمەڵگای کوردیدا هێنایە گـــۆڕێ‌و لــە بەشێکی دیــکــەی بــاس ـه‌ک ـه‌ی‌دا تیشکی خسته‌سه‌ر چۆنیەتی خۆراگریی ژن‌و هەڵوێستی ژن لە بەرامبەر هەالواردنی نەتەوەیی‌و رەگەزی ،کە ل ه ئێستادا ب ه سەرەکیترین کێشەی ژنی کورد داده‌نرێن. لە پانێلی دووهــەمــی سمیناره‌کش‌دا کــاوە ئاهەنگەری ڕاو وبۆچونی چەند بــەشــداربــووی لەسەر ژن‌و کێشەی ژن و کۆمەڵگای پیاوساالری‌و کارتێکەریی ئایین‌و سوننەت وەرگرت‌و پاشان بە شێوەیەکی زانستی شرۆڤەی باسەکەی کرد کە سەرنجی میوانان‌و بەشداربوانی راکێشا. لە برگەکانی دیکەی بەرنامەکەدا چەند پارچە موزیک لە الیــەن دوو الوی هونەرمەند دیــار و پێشەوا میرسەیدی پێشکێش کــران‌و چەند دیمەنی جوانی هەلپەرکێ لە الیەن گروپی هەڵپەرکێێ الوانەوە پیشان درا. شایانی باس ه بەشێکی دیکەی رێوڕه‌سمه‌ک ه بۆ پێشاندانی جل‌و بەرگی ڕەسەنی کوردی لە الیەن کۆمەڵێک لە ژنانو پیاوان ته‌رخان کراو لەکۆتایی‌دا لەالیەن یه‌کیه‌تیی ژنانەوە چه‌پکه‌گوڵی ڕێزلێنان پێشکەش ب ه گواڵڵە شەرەفکەندی‌و کاوە ئاهەنگەری کرا. ئاڵمان -کۆڵن بەشداریی هه‌یئه‌تێکی کومیته‌ی ئاڵمانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان لە ڕێوڕه‌سمی رۆژی 8ی مارس لە کۆڵنی ئاڵماندا به‌شداری کرد. ڕۆژی شه‌ممه8 ،ی مارس بەبەشداری بەشێكی بەرچاوو لە کۆرو کۆمەڵە سیاسی‌و سینفییەکان‌و هەروەها ڕێکخراوە سیاسییەکانی سەرانسەری‌و کوردستانی ،رۆژی جیهانیی ژن لەشاری کۆڵنی ئاڵمان بەرێوە چوو. له‌و رێوڕه‌سمه‌دا ک ه نوێنەرایەتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە ئاڵمان له‌سه‌ر بانگهێشتی هه‌یئه‌تی به‌ڕێوه‌به‌ریی ڕێوڕه‌سمه‌که‌و ه به‌شدار بــوو ،په‌یامی حیزبی دێموکراتی کوردستان لەالیەن کاک خالید حەسەنپور ،ئەندامی رێبەریی حیزبه‌و ه پێشکێش بە بەشداران کرا. لــە پــەیــامــەکــەدا وێــــرای پــیــرۆزبــایــی لــە ژنــانــی ئــێــران بەگشتی‌و کــوردســتــان بەتایبەتی ،تیشک خــرابــوو ه سەر بارودۆخی نالەباری ژنانو ئەو زوڵم و چەوسانەوەی کە لە ژێرحاکمێەتی کۆماری ئیسالمی ،ڕوووبەڕووی ئەو بەشە لەکۆمەڵ دەبێتەوە. سۆئێد کۆمیتەی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان لە سوئێد بە مەبەستی ڕێزلێنان لە ڕۆژی ٨ی مارس ڕۆژی جیهانی‌و نێونەتەوەیی ژن سمینارێکی بە بەشداری چەندین کەسایەتیی دیارو خوازیارانی یەکسانی لە شاری ستۆکهۆڵم
بەرێوە برد. ـه ڕۆژی شەممە 17 ،ی ڕه‌شه‌مم ه ل ـه‌و سمیناره‌دا کـ به‌ڕێوه‌چوو ،لە یەکەم پانێل‌دا ماریان رێدیگ ،کۆمەڵناس‌و؛ سەلمە ئاکان کۆمەڵناس باسیان لە توندوتیژی دژی ژنان کرد. ماریان رێدیگ باسی لە تووندوتیژی خێزانی و توندوتیژی شاراوە لە نێو ژنان دا کرد ،کە زیاتر لە چوارچێوەی خێزان‌و لە الیــەن کەسانی نزیکەوە ئەنجام دەدرێ‌و ،لە بەشێکی دیکەی باسەکەی دا ئاماژەی بە توندوتیژی سێکسوالی کردو لە کۆتایی باسەکەشی‌دا کۆمەڵێک ئامارو داتــای لە سەر پێشێلکردنی مافەکانی ژنان خستە ڕوو. پاشان سەلمە ئاکان لە باسێکی کورت دا باسی ئەزموونە پراکتیکیەکانی خۆی لە پێوەندی لەگەڵ دیاردەی توندوتیژی دژی ژنان کــردو ،پێی وابــوو کە ئەوانەی توندوتیژییان بە دژ دەکرێ سەر بە هەموو چین‌و توێژە کۆمەاڵیەتییەکانن‌و ئەو دیاردەیە پێوەندی بە ڕادەی خوێندەواری و پلەو پایەی کۆمەاڵیەتییەوە نیە. هەر لەم بەشه‌ی به‌رنامه‌کانی سیمینارەکەدا بۆدیل سێبا لویس ئەندامی پەرلەمانی سوئێد لەسەر لیستی پارتی ژینگە، لە ڕوانگەی خۆیەوە باسی لە توندوتیژی کردو ڕۆلی پیاوانی لە کەمڕەنگ کردنەوەی ئەو دیاردەیەدا بە گرینگ لە قەڵەم دا. لە بەشی دووەمی سیمینارەکەدا سیسیێال بالنکۆ ،وتەبێژی پــارتــی فێمێنیستی سوئێد باسی لــە بــەرنــامــەو پرۆگرامی پارتەکەی کرد وەک ڕێکخراوێکی نوێ لە گۆڕەپانی سیاسەتی سوئێد دا کە جاری دووهەمە بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەن و سیاسەتەکانی ڕێکخراوەکەیانی لە پێوەندی لەگەڵ کێشەی کۆچبەران و سیاسەتیی دەرەوە ،ڕوون کردەوە. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و سمیناره‌دا کارۆخ محەممەدپوور وێرای یارمەتیدان بە وتاربێژانی سوئێدی‌و وەرگێرانەوی قسەکانیان بە کوردی هاوکات هەندێک بابەتی کۆمەڵناسی لە سەر مەسەلەی ژنــان باس کــردن‌و هــەوڵ درا لە نیوان کۆرگێڕان و بەشداربووان دیالۆگێکی ئازاد پێک بێ. ل ه درێــژه‌ی به‌رنامه‌کانی سمیناره‌که‌دا لەالیەن خاتوو شلێر حەسەن‌پوور ،بەرپرسی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان لە سوئێد پەیامێک بەو بۆنەوە پێشکەش کرا. دوایین کۆڕگێڕی بەشی دووهەمی ڕێوڕەسمی ڕێزگرتن لە ٨ی مارس ،دوکتوری یاریدەدەر سۆزان فەتحی بوو کە باسێکی زانستی لەسەر شێرپه‌نجه‌ی ڕەحەم لە نێو ژنان دا پێشکەش کرد. ل ه به‌شێکی دیکه‌ی ئه‌و سمیناره‌دا سەید عەزیز نژادیان چەند قسه‌یه‌کی لەسەر هەڵبژاردنەکانی چەند مانگی داهاتووی واڵتی سوئێد و چۆنیەتی بەشداربوونی خەڵک لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکان دا کردو دواتر لە الیەن جەمیلە کرمانجه‌و ه سوپاسنامەی یه‌کیه‌تیی ژنــانــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان پێشکەش کرا ک ه تێیدا بە گەرمی سوپاسی هەموو ئەو کەس و الیەنانەی کردبوو کە هاوکاریان بوون بۆ بەرێوەبردنی ئەو سمینارە. شــایــانــی بــاس ـ ه ل ـه بــەشــی هــونــەری ســمــیــنــارەکــەش‌دا هونەرمەندی الو ڕەهێڵ قــادرو بەهرەمەندانی دەنگخۆش بــاوان کەریمی و سیروان ڕافیپوور ب ه چه‌ند گۆرانییه‌ک کۆڕه‌که‌یان پتر ڕازانده‌وه. نۆڕوێژ کومیته‌ی نۆروێژ یەکیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان به‌بۆنه‌ی 8ی مارس ،ڕۆژی جیهانیی ژن ڕێوڕه‌سمێکی پێک
خوێندنه‌وه‌ی چه‌ند په‌یامی که‌سایه‌تی‌و الیه‌ن ه سیاسییهکان، خوێندنه‌وه‌ی شێعرو په‌یام له‌الیه‌ن غه‌ریب پشده‌ری ،سوار ه قه‌اڵدزه‌یی ،عه‌بدوڵال مام عه‌لی‌و سه‌الح شێخ‌شه‌ره‌ف چه‌ند بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و ڕێوڕه‌سم ه بوون‌و ل ه درێژه‌دا په‌یامی یه‌کیه‌تیی نه‌ته‌وه‌یی خوێندکاران له‌الیه‌ن ره‌حمان سه‌لیمی‌و، شێعرێکی مامۆستا بێبه‌ش ل ـه‌الی ـه‌ن خه‌دیج ه م ـه‌عــزوور خوێندرایه‌وه. ل ه بڕگه‌ی سه‌ره‌کیی ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا ڕێزنامه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان له‌الیه‌ن کاک خالید عه‌زیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبه‌و ه پێشکێش ب ه کاک جه‌لیل گادانی کراو به‌ڕێزیان ڕێزنامه‌یه‌کیشی ل ه ده‌ستی مامۆستا عه‌بدوڵال حــه‌ســه‌ن‌زاد ه وه‌رگــــرت‌و؛ لـ ه درێـــژه‌دا میوانان‌و به‌شداران دیاریی خۆیان بهو بۆنه‌ی ه پێشکێش ب ه کاک جه‌لیل کرد.
پاشان کاک جه‌لیل ل ه قسه‌و په‌یامێکی کورت‌دا هه‌ست‌و سۆزی خۆی به‌بۆنه‌ی ئه‌و جێژن ه ده‌ربڕی‌و گوتی ژیانێک ل ه پێناو ژیان‌و ژینه‌وه‌ی گه‌ل‌و ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ی واڵت‌دا نه‌بێ، بێ‌بایه‌خه‌و به‌فیڕودانی ته‌مه‌نه. کاک جه‌لیل وێڕای ده‌ربڕینی سپاسی خۆی بۆ ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕات به‌بۆنه‌ی پێکهێنانی ئه‌و بۆنه‌یه‌و ئــامــاده‌بــوونــی بــه‌ش ــداران گــوتــی ئــاواتــم ڕزگــــاری کــوردو کوردستان ب ه نرخی یه‌کگرتوویی‌و یه‌کده‌نگی‌و درێژه‌دانی خه‌بات دژی داگیرکه‌رانی نیشتمان‌و ،له‌بیرنه‌کرانی خوێنی شه‌هیدان له‌و پێناوه دایه. شایانی باس ه ئه‌و کۆڕیاد ه ب ه خوێندنه‌وه‌ی شێعرێک له‌الیه‌ن ئه‌رسه‌الن عه‌باس نیاو گۆرانییه‌ک ب ه ده‌نگی سه‌عید کامیارانی‌و ل ه نێو خۆشی‌و پیرۆزبایی‌گوتنی به‌شداران ب ه کاک جه‌لیل گادانی بهو بۆنه‌ی ه کۆتایی پێهات.
هێنا. له‌و ڕێوڕه‌سه‌مه‌دا ک ه رۆژی شەممە١٧ ،ی رەشەممە، بەبەشداریی سەدان کەس لە چەندین نەتەوەی به‌ڕێوه‌چوو، رێز له خه‌باتی ژنان له پێناو یه‌کسانی‌و به‌رامبه‌ری گیرا. ل ه سه‌ره‌تای ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا»ئینگە ئۆسە» ،لەالیەن شارەوانیی شێشمۆ چەند قسه‌یه‌کی لە مــەڕ ٨ی مارس پێشکەش بە بــەشــداربــوان کــردو پەیامی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان بەو بۆنەوە لەالیەن مەحبوب رەحیمی، بەرپرسی کومیته‌وه خوێندرایه‌وه. شایانی باس ه ک ه دوایین بەشی جێژنەکە شایی‌و به‌زمی خۆشیی به‌شدارانی رێوڕه‌سمه‌ک ه بوو. دانمارک کومیتەی یەکیەتیی ژنانی دیمۆکراتی کوردستان لــە دانــمــارک بــە هــاوکــاریــی کۆمیتەی حیزبی دیمۆکراتی کوردستان لەو واڵتە سمینارێکی بە بۆنەی ٨ی مارس رۆژی نێونەتەوەیی ژنان لە شاری گریوێ پێک هێنا. سمینارەکە بــە ســــروودی نــەتــەوەیــی ئــەی رەقــیــب و رێزگرتن لە شەهیدانی کورردستان دەستی پێکرد .بە دوای ئەودا پەیامی کۆمیتەی یەکیەتیی ژنان لە دانمارک لەالیەن سنوور محمدزادەو پەیامی بەشی پـــەروەردەی کۆمیتەی حدک لەالیەن ئاسۆ ئامادەوە خوێندرایەوە. لە بڕگەیەکی دیکەی بەرنامەکانی سمینارەکەدا دوو بابەت لەالیەن عەبدوڵاڵ بەهرامی و شاهۆ پیرانییەوە پێشکەش کرا. عــەبــدوڵــا بــەهــرامــی ئــەنــدامــی کــۆمــیــتــەی نــاوەنــدیــی حیزبی دیمۆکراتی کوردستان لە باسەکەی‌دا لە ژێر ناوی دەرفەت‌و ئاستەنگەکانی بەردەم بەشداریی ژنان لە مەیدانە جۆراوجۆرەکان‌دا ئاوڕی لەو دەستکەوت‌و بەرەوپێشچوونانە دایەوە کە ژنان لە رۆژهەاڵتی کوردستان بوویانە. دوای ئەو باسە شاهۆ پیرانی ،ماجستێری کۆمەڵناسی باسێکی لە ژێر ناوی سەرهەڵدان و گەشەی بزووتنەوەی فمینیستی لە ئەمریکاو ئورووپاو دەسکەوتەکانی پێشکەش کرد. لە بەشی کۆتایی ئەو سمینارەدا ژیاننامەی دوو ژنی تێکۆشەری نێو ریزەکانی حیزبی دیمۆکراتی کوردستان و یەکیەتیی ژنــان ،خاتوو جەمیلە مومەنی و خاتوو ئەستی موەفەق ئەدیب بۆ بەشداران خوێندرایەوە. ه -بنکه‌ی ده‌فته‌ری سیاسیی کۆی حیزبی دێموکراتی کوردستان یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان رۆژی 5شه‌مم ه رێکه‌وتی 15ی ره‌شه‌مه‌ی 1392سیمینارێکی بۆ به‌رز نرخاندنی یــادی 8ی م ــارس ،رۆژی نێونه‌ته‌وه‌یی بــۆ د. نه‌زه‌ند به‌گیخانی ،نووسه‌ر وپسپۆڕ ل ه بواری ڕه‌گه‌ز ل ه ژێر ناوی» توندو تیژی به‌رامبه‌ر ب ه ژن ب ه بیانووی شه‌ڕه‌ف ل ه کوردستان» پێک هێنا . سه‌ره‌تای سێمیناری 8ی مارس ب ه ده‌قیقه‌یه‌ک وه‌ستان بۆ رێز گرتن ل ه گیانی پاکی ئه‌و ژنانه‌ی ک ه بۆ وه‌ده‌ســت هێنانی مافی خۆیان و دابی بوونی یه‌کسانی گیانیان ل ه ده‌ست داوه ،ده‌ستی پێ کــردو پاشان په‌یامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان له الی ـه‌ن کــاک قــادر وریــا، ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبه‌وه پێشکه‌ش کرا. ب ه دوای په‌یامی ده‌فته‌ری سیاسی حیزبی دێموکراتی کوردستان‌دا راگه‌یه‌ندراوی هاوبه‌شی ٦رێكخراوی ژنانی رۆژهه‌اڵتی كوردستان ،ب ه بۆنه‌ی ٨ی مارس ،رۆژی جیهانی ژن ل ه الیه‌ن گه‌الوێژ په‌یڕه‌وان ئه‌ندامی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ریی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستانه‌وه خوێندرایه‌وه.
لـ ه به‌شێکی دیــکـه‌ی ئ ـه‌و سمیناره‌دا دوکــتــور نه‌زه‌ند به‌گیخانی باسه‌که‌ی پێشکێشی ئاماده‌بووان کرد ک ه باسێک بوو له‌سه‌ر توندوتیژی به‌رامبه‌ر ب ه ژنان ،ب ه تایبه‌ت ژن‌کوژی له کوردستان ب ه بیانووی پارێزگاری له شه‌ڕه‌ف. دوکتور نه‌زه‌ند باسی ئه‌و هۆکارانه‌ی کرد ک ه ده‌بێت ه هۆی توندوتیژی دژ ب ه ژنانو نه‌بوونی قانوونه‌کانی به‌رگرتن لـ ه تــونــدو تــیــژی‌و هــــه‌اڵواردن ،یــان دامـ ـه‌زراوه‌یـ ـه‌ک کـ ه ب ه تایبه‌تی‌و ب ه شێوه‌یه‌کی زانستیان ه له‌و بابه‌ت ه بکۆڵێته‌وه‌و هه‌وڵی چاره‌سه‌ر کردنیان بدا . ب ه بڕوای د .نه‌زه‌ند ئه‌و پێناسه‌ی ک ه له کوردستان بۆ ش ـه‌ڕه‌ف» ده‌کــرێ و ژن ب ه شه‌ڕه‌فی پیاوان داده‌نــدرێ‌و، جه‌سته‌ی ژن وه‌ک شه‌ڕه‌فی ئه‌وان سه‌یر ده‌کرێ ل ه جێگای خۆی‌دا نیه‌و ده‌کرێ پێناسه‌ی شه‌ڕه‌ف ل ه زۆر شتی دیکه‌دا ببیندرێ . دوکتور نه‌زه‌ند دکتۆرای ل ه زانکۆی سۆڕبۆنی پاریس وه‌رگرتوه‌و ئێستا وه‌ک لێکۆله‌ری بااڵ ل ه زانکۆی برستیل کار ده‌کاو ،وه‌ک داکۆکیکاری مافی مرۆڤ ب ه تایبه‌تی کاری لێکۆڵینه‌و ه ل ه س ـه‌ر پرسی ژنــان ده‌کــا‌و دوا کتێبیشی ب ه زمانی ئینگلیسی چاپ کراو ه ک ه تایبه‌ت ه ب ه «توندوتیژی ل ه سه‌ر بنه‌مای شه‌ڕه‌ف :ئه‌زموون و ستراتیژیه‌تی به‌ره‌وروو بوونه‌وه ل ه کوردستانی باشووردا» سویس کۆمیته‌ی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان لە والتی سویس به‌بۆنه‌ی ٨ی مارس ،ڕۆژی نێونه‌ته‌وه‌یی ژنانو 24 ی ڕه‌شه‌مه ،ساڵڕۆژی دامه‌زرانی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکڕاتی کوردستان ڕێوڕه‌سمێکی پێک هێنا .ئه‌و رێوڕه‌سمه ک ه رۆژی شەممە 24 ،ی ڕه‌شه‌مم ه ل ه شــاری بێرن‌و به‌به‌شداریی کۆمه‌ڵێکی به‌رچاو ل ه ئه‌ندامانی حیزب‌و یه‌کیه‌تیی ژنانو نوێنه‌رانی چه‌ند حیزبێکی سیاسی بەڕێوە چوو ،بە سروودی نەتەوایەتیی ئەی رەقیب‌و ڕاگرتنی دەقەیەک بێدەنگی بۆ گیانی پاکی شەهیدان دەستی پێکرد .له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا په‌یامی یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان بهو بۆنه‌ی ه لەالیەن چیمەن بارام‌میرزا خوێندرایه‌وه‌و زاهیر شاعیری ،به‌رپرسی کومیته‌ی حیزبیش بهو بۆنه‌ی ه وتارێکی پێشکەش کردو ل ه ی هونه‌ری درێــژه‌ی کــاری ریوڕه‌سمه‌که‌دا چه‌ند بڕگه‌یه‌ک پێشکێش کران.
2 درێژەی:
پەیام
٢٩ی رەشەممەی ٢٠ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره٦٢٨ :
پەیامی نەورۆزیی خالید عەزیزی سکرتێری گشتیی حیزبی دیموکراتی کوردستان
زه‌مانێک ئێم ه دەتوانین ل ه نێوخۆی واڵت له زیندوویه‌تیی کۆمه‌ڵگه‌ی خۆمان ،ل ه زیندویه‌تیی خه‌ڵکه‌که‌ی خۆمان، ل ه فیداکاری‌و ئاماده‌یی ئێو ه که‌ڵک وه‌ربگرین ک ه ل ه نێو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا هه‌موو الیه‌کمان یه‌کگرتوو بین .چونک ه هه‌موو الیه‌کمان ده‌زانین کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستان کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی موته‌نه‌وویعه، ئایین‌و ئایینزای جۆراوجۆری تێدا هه‌یه ،زاراوه‌ی جۆراوجۆری تێدا هه‌یه .زه‌مانێک ک ه هه‌مووی ئه‌و ته‌نه‌ووه‌عات ه یه‌کگرتوو بێ ،له‌سه‌ر وه‌حده‌تی نه‌ته‌وه‌یی ده‌توانین واڵمی کۆماری ئیسالمیمان دابێته‌وه‌و چی‌دیک ه مەجال ب ه کۆماری ئیسالمی نه‌ده‌ین ک ه ئێم ه وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان ته‌حقیر بکا، بەڵکو ب ه یه‌کگرتوویی خۆمان‌و قۆستنه‌وه‌ی مه‌جال‌و فورسه‌ته‌کان‌و ئیستفاد ه کردن ل ه هه‌مووی ئه‌م ده‌رفه‌تان ه ده‌توانین ب ه کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران بلێین ک ه ئێمه‌ی کورد به دوای مافه‌کانی خۆمانه‌وه‌ین‌و ئاوڕدانه‌و ه ل ه مافه‌کانی ئێم ه فورسه‌تێک ه بۆ کۆمه‌لگه‌ی ئێران ک ه ورد ه ورد ه به‌ره‌و دێموکراسی بچێ .هیوادارم ل ه ساڵی داهاتوودا هه‌موو الیه‌کمان ب ه یه‌که‌وه ،ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی ک ه غه‌یری کوردن ل ه ئێران ،تێیان بگه‌یه‌نین‌و «متوجه»ی داخوازییه‌کانی خۆمانیان بکه‌یین[،بەڵکوو] به‌وجۆر ه ل ه نێو خه‌ڵکی غه‌یر ه کوردیش دۆستانێکی زۆر بۆخۆمان په‌یدا بکه‌ین. ل ه یه‌ک ساڵی رابردوودا حیزبی دێموکراتی کوردستان هه‌وڵی دا ل ه مه‌یدانه جۆراوجۆرەکان‌دا‌ویست‌و داواکانی ئێو ه ب ه کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی بگه‌یەنێ .هه‌وڵی داو ه ب ه نیسبه‌ت به‌هێزکردن‌و پشتیوانی کردن ل ه خه‌بات‌و چاالکیی ئێو ه ل ه نێوخۆی واڵت بێته‌فاوه‌ت نه‌بێ‌و له‌و مه‌یدانه‌‌دا پیشتوانی ئێو ه بێ .ل ه ئاستی نێوده‌وڵه‌تی‌دا ک ه ئێستا کۆماری ئیسالمی تێ‌ده‌کۆشێ ب ه مه‌شغوڵ کردنی دنیای ده‌ره‌و ه ب ه کێشه‌ی ئه‌تۆمی ،مه‌سه‌له‌ی ی مرۆڤ ل ه په‌راوێز بخا ،مه‌سه‌له‌ی ویست‌و ماف داخوازییه‌کانی نه‌ته‌وایه‌تی ئێم ه ل ه پەراوێز بخا ،ئێم ه هه‌ڵمانداو ه ک ه ئه‌و مه‌وزوعات ه ل ه جێگای خۆی بێنین ه گۆرێ. خه‌بات‌و چاالکیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ل ه نێوخۆ (و دەرەوەی واڵت) چ ل ه ئاستی نهێنی‌و چ ل ه ئاستی ئاشکرا ،هه‌میش ه پشتوانێک بوو ه بۆ چاالکی‌و فه‌عالیه‌تی ئێوه .هه‌میش ه هه‌وڵمان داو ه له‌م مه‌جال‌و ده‌رفه‌تان ه ک ه ئیمکانی ههیهو بۆ ئێو ه بگونجێ، فورسه‌ت دروست بکه‌ین .ئێم ه ل ه ساڵی داهاتووشدا تێ‌ده‌کۆشین ب ه بایه‌خ‌و ئه‌همییه‌تێکی زۆره‌و ه چاو ل ه کارو تێکۆشان‌و چاالکیی ئێو ه ل ه نێوخۆی واڵت بکه‌ین. یه تا ئه‌و جێگایه‌ی پێوه‌ندیی ب ه به‌شی راگه‌یاندنه‌و ه هه ئێم ه تێکۆشاوین ب ه راگه‌یاندنی خۆمان چ ب ه فارسی چ ب ه کوردیو چ ب ه زمانه‌کانی دیک ه بۆ جارێکی
دیک ه مه‌وزوعاتی رۆژهه‌اڵتی کوردستان بخه‌ین ه نێو باسه‌کانی پێوه‌ندیدار ب ه ئێران‌و بیخه‌ین ه نێو باسه‌کانی پێوه‌ندیدار به قه‌زیه‌ی کورد ب ه گشتی‌یه‌وه. هاوواڵتیانی خۆشه‌ویست! ئێم ه له حالێک‌دا ک ه ده‌بینین پارچه‌کانی دیک ه به‌خۆشییه‌و ه که‌م‌و زۆر مه‌وزوعاتیان ل ه گۆرێ‌دا هه‌یه ،مه‌سه‌له‌ی کورد ل ه پارچه‌یه‌ک ل ه رێگای گفت‌وگۆ‌و وتوێژەوە به‌ره‌و چاره‌سه‌ر بوونه، دیکه ب ه ته‌واوی به‌ره‌و جێ‌به‌جێ‌بوونه، ل ه پارچه‌یه‌کی ل ه پارچه‌یه‌ک ک ه ئینکار ناکرێ به‌اڵم کۆماری ئیسالمی به هه‌موو هه‌وڵ‌و تێکۆشانی دیپلۆماسی‌و تێ‌ده‌کۆشێ میدیایی‌و ناوچه‌یی خۆی قه‌زیه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه په‌راوێز بخا .ئه‌و ه ئه‌رکی ئێمه‌یه ،ئه‌رکی تاک تاکی چاالکانی سیاسی ،مه‌ده‌نی ،کۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی ،ژنان، الوانو خوێندکاران ل ه هه‌موو مه‌یدانه‌کانی رۆژهەاڵتی کوردستانو ئێران‌و هه‌موو کوردستانو هه‌ر شوێنێک
زه‌مانێک ئێم ه دەتوانین ل ه نێوخۆی واڵت ل ه زیندوویه‌تیی کۆمه‌ڵگه‌ی خۆمان ،ل ه زیندویه‌تیی خه‌ڵکه‌که‌ی خۆمان ،له فیداکاری‌و ئاماده‌یی ئێوه که‌ڵک وه‌ربگرین ک ه ل ه نێو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا هه‌موو الیه‌کمان یه‌کگرتوو بین.
ک ه هه‌ن ک ه کار بکه‌ن بۆ رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،بۆ ئه‌وه‌ی ک ه قه‌زیه‌ی کورد له رۆژهه‌اڵتی کوردستان، له ئاڵوگۆره‌کانی ناوچ ه وا ب ه راحه‌تی ل ه په‌راوێز نه‌خرێ .ئه‌و ه ئه‌رکی ئێمه‌ی ه وه‌ک حیزب ه سیاسییهکان ب ه لێک نیزیک بوونه‌و ه ل ه یه‌کتر ،ب ه چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کانمان ،ب ه هاوخه‌باتی ،ب ه کۆده‌نگی ،ب ه یه‌ک ده‌نگی ،ئێنرژییه‌ک‌و وزه‌یه‌کی تازه ل ه ساڵی داهاتوودا به کۆمه‌ڵگه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان بده‌ین .بهو جوره قه‌زیه‌ی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،شوێنێک ک ه کۆماری کوردستانی تێدا ل ه دایک بوو ،شوێنێک ک ه کوردایه‌تی ب ه شێوه‌یه‌کی زۆر مۆدێرن‌و موته‌مه‌ددین جێ که‌وت ،بێته‌و ه جێگای خۆی‌و بەم جۆره پرسی رۆژهه‌اڵتی کوردستان بخه‌ینه‌و ه نێو ده‌ستووری کاری رۆژانه‌ی خه‌ڵکی ئێران ،خه‌ڵکی کوردستان ،کۆمه‌لگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ،ماس مێدیا‌و ڕاگەیەنە گشتییەکان و هه‌موو الیه‌ک .له‌و پێوه‌ندیه‌دا حیزبی دێموکراتی کوردستانی هه‌وڵی داو ه گوفتمانێک‌و بۆچوونێک‌وسیاسه‌تێک به‌رێت ه پێشێ که کۆمه‌ک ب ه ته‌بایی‌و یه‌کریزی‌و لێک نیزیک بوونه‌وه‌ی هه‌مووی ئه‌وان ه ده‌کا .ئێم ه به‌لێنتان پێ ده‌ده‌ین ک ه ل ه ساڵی نوێش‌دا هه‌ر ئه‌و سیاسه‌ت ه
دیداری هەیئەتێكی حیزبی دێموكراتی كوردستان لە ڕێکخراوی كوردستانیی حیزبی كۆمۆنیستی ئێران کۆمەڵە
لـ ه دیـــدارو چاوپێکه‌وتنی دوو شــانــدی حیزبی دێموکڕات‌و کۆمه‌ڵه‌ی کوردستانیی حیزبی کۆمۆنیستی ئــێــران‌دا بــاس ل ـ ه دوایــیــن ئــاڵــوگــۆر ه سیاسییهکانی کوردستانو ئێران کرا. رۆژی چــوارشــەمــمــە ،ڕێــكــەوتــی 21ی ڕەشەممە هــەیــئــەتــێــكــی حــیــزبــی دێــمــوكــراتــی ك ــوردس ــت ــان بە سەرپه‌رستیی کاک خالید عەزیزی ،سكرتێری گشتیی حیزب ،ســەردانــی كۆمەڵە ،رێكخراوی كوردستانیی حیزبی كۆمۆنیستی ئێرانیان كردو لە الیەن هەیئەتێكی ئەم حیزبەوە بە سەرپەرستیی کاک ئیبراهیم عەلیزادە، سكرتێری حیزبی خانه‌خوێ پێشوازییان لێ‌كرا. لەم دیدارەدا هەر دوو هەیئەت دوایین بارودۆخی سیاسی ،ئابووری ،كێشەی ئەتۆمی ،مافی مرۆڤ‌و كێشە نێوخۆییەكانی نێو دەسەاڵتی ڕێژیمی ئێرانیان تاوتوێ
ده‌بەینه پێشێ .ل ه ساڵی رابردوودا هه‌ر وه‌کی هه‌مووالیه‌کتان ئاگادارن به‌خۆشیەوه دانیشتن به‌ینی دێموکراته‌کان بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌و کێشه‌یه ،کارکردن بۆ یه‌کریزی ل ه نێوان دێموکراته‌کان‌و یه‌کگرتنه‌وە، [درێژەی هەبوو] .تا ئه‌و جێیه‌ی پێوه‌ندی ب ه حیزبی ئێمهو ه هه‌ی ه له‌سه‌ر ویست‌و داخوازی ئێو ه ک ه ده‌زانم زۆر‌تان پێ‌خۆشه ،کاری بۆ ده‌که‌ن،ل ه له‌تبوونی حیزبی دێموکرات ناراحه‌تن‌و هه‌وڵ ده‌ده‌ن حیزبی دێموکرات ببێته‌و ه بە حیزبێکی یه‌کگرتوو -ئێم ه کارمان بۆ کردوه .هه‌ر له‌و پێوه‌ندییه‌دا کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی ئێمهو ئه‌ندامانی ئێم ه ب ه له‌به‌ر چاوگرتنی بیرو بۆچوونی ئێوه، گه‌اڵڵه‌یه‌کی هێنایە گۆڕێ ک ه له‌و گه‌اڵله‌یه‌دا له‌سه‌ر ئه‌ساسی ئێعتراف ب ه یه‌کتر‌و ب ه رووحی هاوبه‌ش، پێشنیارمان کردو ه له‌گه‌ڵ یه‌کتر کار بکه‌ین ،ب ه شێوه‌ی ته‌وافوقی به‌ره‌و کۆنگریه‌کی هاوبه‌ش بچین ،بهو جۆر ه
كردو لە درێژەدا باسێكی تێرو تەسەلیان لەسەر دۆزی ئێستای رۆژهەاڵتی كوردستان هێنا گۆڕێ‌و ،ئاڵوگۆڕی بیروڕایان له‌سه‌ر کرد. لە بەشێكی دیكەی ئەم دیدارەدا دوایین ئاڵوگۆڕەكانی ب ــاش ــووری كــوردســتــان‌و كــێــشــەی نــێــوان هەرێمی كوردستان‌و بەغداو بــارودۆخــی كــورد لە رۆژئــاوای كوردستان‌و دوایین هەوڵەكانی دانووستان لە نێوان كورد لە باكووری كوردستان‌و دەسەاڵتدارانی توركیە چه‌ند ته‌وه‌رێکی دیكەی باسه‌کانی ئەم چاوپێكەوتنە بوو. له‌و دیــداره‌دا هەر دوو هەیئەت وێــڕای پێداگریی لــەســەر هـــاوكـــاری زی ــات ــری حــیــزبــە كــوردیــیــەكــانــی رۆژهــەاڵتــی كوردستان ،جەختیان لەسەر هاوكاریی زیاتری ئەم دوو حیزبە كردەوە.
له نێو ریزه‌کانی خۆمان‌دا مه‌سه‌له‌ی یه‌کگرتنه‌وه‌ی ن دێموکراته‌کان‌و وه‌سه‌ریه‌ک خستنه‌وه‌ی دێموکراته‌کا [دەبەینە پێشێ] ،هیوادارم ل ه ساڵی داهاتوودا کاری بۆ بکه‌ین‌و ئه‌و پرۆسه‌ی ه ب ه شێوه‌یه‌کی باش پچێت ه پێش. حه‌تمه‌ن ل ه داهاتوویه‌کی نیزیک‌دا ده‌قی گه‌اڵڵه‌که‌ی ئێمهو نێوه‌رۆکی گه‌اڵڵه‌که‌ی ئێمه ،ئێوه‌ش لێی ئاگادار ده‌بنه‌و ه و ئێمه‌ش هه‌روا چاوه‌ڕوان ده‌که‌ین ک ه هه‌موو الیه‌ک له‌و پێوه‌ندیه‌دا کار بکه‌ن بۆئه‌وه‌ی ک ه ئه‌م پرۆسه‌یه به باشی پچێت ه پێشێ. خۆشک‌و برایانی ئازیز! ئێم ه ل ه کاتێک‌دا ساڵی تازه‌ی کوردی ده‌ست‌پێ‌ده‌که‌ین ک ه ئاڵوگۆره‌کانی نێوده‌وڵه‌تی ،ئاڵوگۆره‌کانی ناوچه، داهاتووی قه‌زیه‌ی کورد ،داهاتووی ئاڵوگۆر ل ه ئێران زۆر ب ه گه‌شبینییه‌و ه چاو لێ‌ده‌که‌ین .ئێم ه پێمانوای ه کۆماری ئیسالمی تا ئێستا ل ه موقابیل ویست‌و داخوازی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک (ئابووری،کۆمه‌اڵیه‌تی، سیاسی ،فه‌رهه‌نگی)دا ب ه داخه‌و ه واڵمێکی نه‌بووه. هه‌رچه‌ند ئاغای رووحانی‌و ده‌وڵه‌ته‌که‌ی ب ه جۆرێک قس ه ده‌که‌ن ک ه به‌رامبه‌ر ب ه ویست‌و داخوازه‌کانی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵک ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی ک ه دابوویان ،ئه‌و
رۆژنامەی
ئینتزاراته‌ی ک ه له‌نێو کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران‌و کوردستان دروستیان کردبوو بێ ته‌فاوه‌ت نابن ،ئه‌گه‌رچی تا ئێستا له‌و پێوه‌ندیه‌دا هه‌نگاوێکیان ه هڵ‌نه‌هێناوه‌ته‌وه، ئێم ه هه‌روا چاوه‌ڕوان ده‌که‌ین ک ه کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران ب ه گشتی‌و رۆژهه‌اڵتی کوردستان بە تایبەتی هه‌وڵ بده‌ن ،فشار بێنن ،ویست‌و داخوازیه‌کانیان ته‌رح بک هن، ل ه مه‌جاله‌کان که‌ڵک وه‌ربگرن ،له‌سه‌ر داواکانی خۆیان ن سوور‌بن بۆ ئه‌وه‌ی ک ه بهو داوایان ه کۆمه‌ڵگه‌ی ئێرا ی لێ‌بێ ،چ ده‌سه‌اڵتداران‌و چ ئه‌وانه‌ی متوجە بێ‌و گوێ ل ه ته‌نیشت ده‌سه‌اڵت هه‌ن ،هه‌میش ه گۆێ‌یان لێ‌بێ ک ه کورد ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک یه و ل ه هیچ حاله‌تێک دا واز ویست‌و داخوازی خۆی هه ل ه داخوازه‌کانی خۆی ناهێنێ‌و خه‌بات‌و تێکۆشان ل ه پێناو جێبهجێ بوونی ئه‌و ویست‌و داخوازییان ه به‌ردوام ده‌بات ه پێشێ .بۆ ئه‌وه‌ی ک ه ئه‌و گه‌شبینی‌و خۆشبینی ه هه‌مووی جێ بکه‌وێ‌و ل ه مه‌یدان‌دا ،ببێت ب ه ئه‌مری واقع ،بۆ جارێکی دیکه‌ش پێویستی ب ه هاوخه‌باتی‌و هاوده‌نگی هه‌یه ،پێویستی ب ه کارو تێکۆشان هه‌یه. بۆی ه ل ه ساڵی داهاتوودا هه‌موو الیه‌کمان ده‌بێ ئه‌و ئینتزاره‌مان ل ه یه‌کت ر هه‌بێ ک ه ته‌واوی کێشه‌کانی رابردوو وه‌ال بنێین ،خاڵ ه ناخۆشییه‌کان وه‌ال بنێین ،ئه‌و شوێنانه‌ی ک ه هه‌ڵه‌مان لێ‌کردوە ده‌رسیان لێ‌وه‌رگرین، ئه‌و شوێنانه‌ی ک ه که‌ڵکیان هه‌بووه ،بۆ جارێکی دیک ه سوودیان لێ وه‌رگرین‌‌و له‌ژێر رووناکایی ئه‌و ئاڵوگۆڕانه‌‌و ده‌رس وه‌رگرتنانه‌‌و ئه‌و ته‌جروبان ه ساڵێکی باش‌و به پیت‌و به‌ره‌ک هت ،ب ه خێر‌و خۆشی بۆ هه‌مووالیه‌ک ده‌ست‌پێ‌بکه‌ین ک ه له‌و ساڵه‌دا ب ه هه‌موو الیه‌کمان بتوانین زه‌مینه‌یه‌کی باشتر بۆ هێنانه‌گۆری ویست‌و داخوازه‌کانمان جێبهجێ بکه‌ین. ل ه کۆتایی‌دا بۆ جارێکی دیک ه جه‌ژنی نه‌ورۆزتان هه‌ر پیرۆزبێ .ل ه هه‌مووی الوەکان ب ه کچ‌و کوڕه‌وه، ل ه هه‌موو خه‌ڵکی کوردستان [بەو هیوایە] ک ه به‌هار ن .هیوادارم ئێم ه ب ه خۆشی‌و شادی ده‌ست‌پێ ده‌ک ه لەو رۆژه‌دا ب ه لیباسی کوردییهو ه ل ه رۆژانی یه‌که‌می ی و ته‌ئکید نهورۆزو ته‌واوی ساڵ ب ه ئاهه‌نگی کورد کردن له‌سه‌ر قس ه کردن ب ه زمانی کوردی ،ئه‌و زمانه‌ی ک ه نەتەوەی ئێمه‌ی پێ ده‌ناسرێته‌وه‌‌و شوناسی ئێمه‌یه، له‌سه‌ر ئه‌ساسی وه‌حده‌تی هه‌موو الیه‌ک ،ئه‌و ساڵ ه ده‌ست‌پێ بکه‌ین‌و وه‌کی سااڵنی پێشوو ئیدام ه بده‌ین ب ه ده‌سکه‌وتێکی زیاتره‌وه .بۆی ه بۆ جارێکی دیکه‌ش پیرۆزبایتان لێ‌ده‌که‌م‌و بۆ هه‌موو الیه‌کتان داوای ساغی‌و ساڵمه‌تی ده‌که‌م‌و هیوادارم نه‌ورۆزێکی خۆشمان هه‌بێ و ل ه ساڵی نوێدا،هه‌موو الیه‌کمان خۆمان ل ه پێناو جێخستنی ماف ه نه‌ت هو‌ایه‌تییه‌کانمان ئه‌رکدار ببینین. هه‌ر ساغ‌و سالمه‌ت بن .
سەردانی هەیئەتێکی KNKلە دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموکراتی کوردستان هەیئەتێکی کۆنگرەی نەتەوەیی کــــورد( )KNKبە سەرپەرەستیی هــاوســەرۆکــی کــۆنــگــرە ســەردانــی دەفــــــتــــــەری س ــی ــاس ــی ــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــانــی ک ــردو لــە الیــەن هەیئەتێکی حــیــزبــەوە بە سەرپەرەستیی سکرتێری گشتیی حیزبەوە پێشوازی لێ کرا. رۆژی شەممە24 ،ی رەشەممە، هەیئەتێکی کــۆنــگــرەی نــەتــەوەیــی کـــــورد( )KNKبــە سەرپەرەستیی خاتوو نیلووفەر کۆچ ،هاوسەرۆکی کۆنگرە بە مەبەستی تاوتوێ کردنی بارودۆخی پرسی کورد لە رۆژاوای کوردستان سـه‌ردانــی سکرتاریای حــیــزبــی دێــمــوکــڕاتــی کــوردســتــانــی کــردو ،لەالیەن هەیئەتێکی حیزبی دێ ــم ــوک ــرات ــی کـــوردســـتـــانـــەوە بە ســەرپــەرەســتــیــی خــالــیــد عــەزیــزی، سکرتێری گشتیی حیزب پێشوازی لێ کرا. ل ــە ســـەرەتـــای ئـــەم دیـــــدارەدا هەیئەتی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد وێــڕای بــەرز نرخاندنی هەڵوێستە سیاسییەکانی حیزبی دێموکرات لە پێوەندی لە گەڵ پرسە نەتەوەییەکان دا ،بــە خــوێــنــدنــەوەی بــارودۆخــی پرسی کورد لە رۆژاوای کوردستان، داوایــــــان لــە حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی
کــوردســتــان کــرد کــە یــارمــەتــی بە بەرەوپێشچوونی ئەم پرسە بدەن. لە درێــژەی ئــەم دیـــدارەدا کاک خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حـــیـــزب وێــــــڕای بــەخــێــرهــێــنــانــی هەیئەتی میوان ،بە کورتی ئاوڕێکی لــە بـــارودۆخـــی پــرســی کــــورد لە رۆژاوای کوردستانو هەڵوێستی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان و پێوەندییەکان ئــەم حیزبەی لە گــەڵ هــێــزو الیــەنــەکــانــی رۆژاوای کوردستان بە بێ جــیــاوازی کردو جەختی لە ســەر ئــەوە کــردەوە کە حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان پشتیوانی خۆی لە پرسی کورد لە سووریە دەربڕیوەو لەم سیاسەتەش بەردەوام دەبێ. بەڕێزیان لە درێژەی قسەکانی دا روو بە هەیئەتی کۆنگرەی نەتەوەیی
کــورد گوتی ک ه کــورد لە رۆژاوای کــوردســتــان‌و هێزە سیاسییەکانی پێویستە ریزەکانیان رێــک بخ ەن‌و وتیان کە ئەوەی دەتوانێ لە ئەساس دا یــارمــەتــی بــە بەرەپێشچوونی پرسی کورد لەم بەشە لە کوردستان دا بکا ،یەکریزی هێزەسیاسییەکانی ئــەم بەشە و دووری کردنیان لە دابــەشــبــوون بــە س ــەر هێزەکانی ناوچەکەدایە. لە کۆتایی ئەم دیدارەدا هەیئەتی KNKبـــە خــۆشــحــاڵــیــیــەوە ڕاو سەرنجەکانی هەیئەتی حیزبیان بە گرینگ و جێی بــایــەخ وەرگـــرت و پێداگرییان لە سەر پێوەندییەکانیان لە گەڵ حیزبی دێموکراتی کوردستان کردەوە.
نەورۆزتان پیرۆز «کوردستان»ی ئەمجارە ،دەست لە نێو دەستی نەورۆزو بەهار‌و دەسپێکی ساڵی ٢٧١٤ی کوردیدا دەبێتە میوانی ئێوە خوێنەرانی خۆشەویست .هەر بۆیە بە دابی پیرۆزبایی ،چەپکێک نێرگز‌و وەنەوشەی چیاکانی کوردستانتان پێشکەش دەکا‌و بۆ ئێوە‌و هەموو کوردستانیان ،نەورۆزو بەهار‌و ساڵێکی پڕ لە خۆشی بە ئاوات دەخوازێ. هەموو ڕۆژێکتان نەورۆز نەورۆزتان پیرۆز 29ی ڕەشەمەی 1392 20ی مارسی 2014
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ دا
پێنجشەممە ٢٩ی ڕەشەممەی ٢٠ _ ١٣٩٢ی مارسی ٢٠١٤
ژماره ٦٢٨
www.kurdistanukurd.com
خالید عەزیزی لە پەیامێک‌دا بە بۆنەی هاتنی نەورۆزەوە:
پرسی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،نابێ چیتر پەراوێز بخرێ پەیامی نەورۆزیی خالید عەزیزی سکرتێری گشتیی حیزبی دیموکراتی کوردستان هاوواڵتانی خۆشه‌ویست! خوشکان‌و برایانی ئازیز! بنهماڵهی سه‌ربه‌رزی شه‌هیدان! که‌س‌و کاری زیندانیانی سیاسی‌و بنهماڵهی پێشمه‌رگه‌کان! به بۆنه‌ی جه‌ژنی نه‌ورۆز ده‌سپێکی ساڵێ تازه‌ی کوردی پڕبه‌دڵ پیرۆزباییتان لێ‌ده‌ک هم. هیوادارم هه‌موو الیه‌کمان ب ه یه‌که‌وه بتوانین ل ه ساڵی داهاتوودا زه‌مینه‌‌و به‌ستێنێک دروست بکه‌ین ک ه تاکی کوردی ،بنهماڵهی کوردی، کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیو نه‌ته‌وه‌ی کورد ب ه گشتی ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،ب ه هیممه‌ت‌و کاری هه‌مووالیه‌کمان فورسه‌ت‌و مه‌جالێکی باش بۆ نه‌ورۆزه‌کانی داهاتوو دروست بکه‌ین‌و به‌وجۆر ه بتوانین ب ه مافه‌کانی خۆمان بگه‌ین. بۆ ئه‌وه‌ی باشترو ب ه به‌رچاو روونییه‌کی زۆرترەوە بتوانین ساڵی تازه ده‌ست پێ‌بکه‌ین‌‌و رک بۆخۆمان دیاری بکه‌ین ،ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک ئه بۆ یه‌ک ساڵی رابردوو له‌جێگای خۆی دایه. ل ه یه‌ک ساڵی رابردوودا ،ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و له‌و واڵتانه‌ی که که‌م‌و زۆر مه‌وزوعی کوردیان ههیهو یا ل ه کوردستان نزیکن ،ئاڵوگۆڕەکان ب ه خۆشییه‌و ه ئه‌وه‌یان ک ل ه داهاتوودا ده‌رخستو ه ک ه هه‌ر ئاڵوگۆرێ بێت ه گۆڕێ ،ناکرێ مه‌سه‌له‌ی کورد نادید ه خۆشییه بگرێ‌و خودی کوردیش ب ه توانیویه‌تی ئه‌و مجال ه بۆ خۆی پێک بێنێ که ل ه مه‌وزووعه‌کان‌دا بێ ته‌فاوه‌ت نه‌بێ‌و بچێت ه نێو کێشه‌کان ،بۆیه له‌و بابه‌ته‌و ه جێگای هیوایه. ل ه یه‌ک ساڵی رابردوودا لە رۆژهه‌اڵتی کوردستانیش ،سەرەڕای سااڵنێکی زۆر زوڵم‌و زۆری کۆماری ئیسالمی و لەگەڵ ئه‌وه‌ی کۆماری ئیسالمی ب ه چاوی ئه‌منییه‌تی چاو ل ه کوردستان ده‌کا ،به‌اڵم دیسانیش [ دیتمان] لە ڕەوتی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆماریدا، کۆمه‌ڵگه‌ی زیندووی نێوخۆی رۆژهه‌اڵتی کوردستان ،چاالکانی سیاسی ،چاالکوانانی مه‌ده‌نی ب ه ژن‌و پیاوەوە سه‌ره‌ڕای هه‌مووی ئه‌و فشارو زه‌خته‌ی لە سەریانە ،بە خۆشیەوە توانیویان ه تا راده‌یه‌کی زۆر ل ه بواره‌کانی جۆراوجۆردا هێزو ئنیرژییه‌کی باش‌و مناسب ب ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان بده‌ن‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی زیندوو دروست بکه‌ن .دڵنیام ل ه رۆژهه‌اڵتی کوردستان ب ه کارو تێکۆشان‌و فه‌عالیه‌تی هه‌موو الیه‌ک ئێمه ده‌توانین ل ه ساڵی داهاتوودا مه‌جالێکی باشتر بۆ هێنانه‌گۆری ویست‌و داخوازه‌کانی نه‌ته‌وایه‌تیی خۆمان بڕه‌خسێنین‌و به‌مجۆر ه کۆماری ئیسالمی ک ه هه‌میش ه ب ه چاوی ئه‌منییه‌تی چاو ل ه کوردستان ده‌کا، مه‌جبوور بکه‌ین ل ه بەرامبەر ویست‌و داواکانی ئێمه هه‌ر‌ئاوا بێ ته‌فاوه‌ت نه‌بێ.
ل٢
چەند دیمەنێکی درەوشاوەی رۆژهەاڵتی کوردستان
4
ساڵی ،1392ساڵی قه‌یران‌و سیاسه‌ت
5 وتاری قادر وریا بەبۆنەی ساڵیادی دامەزرانی یەکیەتیی ژنان
٦
یەکەمین سەفەری خانمی کاترین ئەشتۆن بۆ ئێران
رۆژهه‌اڵتی کوردستان – کردنه‌وه‌ی ئاگری چوارشه‌مه‌سووری
٧
رێوره‌سمی کردنه‌وه‌ی ئاگری چوارشه‌مه‌سووری ل ه رۆژهه‌اڵتی کورستان ل ه کاتێک‌دا به‌ڕێو ه چوو ک ه هیێز ه ئه‌منییه‌تییه‌کانی رێژیمی کۆماری ئیسالمی ل ه چه‌ند حه‌وتوو له‌مه‌وبه‌ره‌و ه ه هه‌ڕه‌شه‌یان له‌خه‌ڵیک کردبوو و پێیان راگه‌یاندبوون ئه‌م کاران ه دژی بایه‌خ ه ئیسالمییه‌کانن‌و ته‌نانه‌ت وه‌ک دژایه‌تی له‌گه‌ڵ ئه‌منییه‌تی واڵت سه‌یر ده‌کرێن .به‌اڵم خه‌ڵکی کوردستان به‌بێ گوێدان به هه‌ڕه‌شه‌ی هێزه‌کانی رێژیم به‌ره‌وپیلی نه‌ورۆز چوون.
بۆمبارانی پیرانشار ل ه 17ی ره‌شه‌مه‌ی 1363دا، زامێکی سارێژ نه‌بوو
كۆتایی خولی سەرەتایی وتووێژی ناوكیی ئێران و گرووپی 5+1لە وییەن خولی سەرەتایی وتووێژی ناوكیی ئێران و گرووپی 5+1لە وییەن كۆتایی پێهات. وەزیری دەرەوەی ئێران‌و بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكیەتیی ئورووپا رۆژی سێشەممە 27ی ڕەشەممە چاویان پێك كەوت و بەدوای ئه‌ودا وتووێژی ئێران و گرووپی 5+1 لە وییەن ده‌ستی پێکرد ،به‌اڵم په‌راوێزه‌کانی ئه‌و دانیشتن ه بوون ه جێی سه‌رنجی کۆڕو کۆمه‌ڵه سیاسییهکان. بەپێی راپۆرتەكان بۆ یەكەم جار لە مێژووی وتووێژی ناوكیی ئێران‌و کۆمه‌ڵگای جیهانی ،شاندی وتووێژكارانی ناوكیی ئێران و نوێنەری گرووپی 5+1پێش دەسپێكی وتووێژەكان وێنەی یادگارییان نه‌گرت‌و نه‌هاتن ه پێش چاوی کامێراو کاناڵه‌کانی ڕاگه‌یاندن. محەممەد جەواد زەریف رۆژی دووشەممە لە دەرگای چوونەژووری فڕۆكەخانەی وییەن لە نێو كۆڕی هەواڵنێراندا گوتی ،ئەو تەوەرانەی باسیان لەسەر دەكەن بریتین لە چۆنیه‌تیی پیتاندنی ئورانیوم ،راكتوری ئاوی قورسی ئەراك، هاوكاریی ئاشتیخوازانەی ناوكیی و نەهێشتنی گەمارۆكان، بەاڵم ڕوونی كردەوە كە وتووێژی رۆژی سێ شەممە ته‌نیا لە ئاستی بیروڕا گۆڕینەوەدا بووەو بڕیاری له‌سه‌ر نه‌دراوه.
دیمەنێکی نەورۆزیی رۆژهەاڵتی کوردستان
٩