ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا: ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان ،رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی: +9647508578190 Tashkilat.kdp92@gmail.com
www.kurdistanukurd.com info@kurdistanukurd.org info@kurdistanukurd.com www.kurdch.tv Hotbird:6 13 MHz 11137 polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4
كۆچی دوایی ڕەشەی قاچاغچی ،ئەندامی دێرینی حیزبی دێموكراتی كوردستان ڕەشید فەالحی که لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە ڕەشەی قاچاغچی‌و لــە بــاشــوور ب ـ ه ڕەشــیــد ساباڵغی ده‌نــاســرا ،لە سەرەتای دامه‌زرانی كۆماری كوردستانەوە پێوەندیی لەگەڵ یەكیەتیی الوانی ئەو كات كردو پاشان بوو بە پێشمەرگەو ل ه دوای تێكچوونی كۆماری کوردستان بوو بە ئەندامی نهێنیی حیزبی دێموكرات .ناوبراو ساڵی 1327لەگەڵ كۆمەڵێك لە هاوڕێیانی‌و عەزیز یووسفی بۆ ماوەی دوو ساڵ لە زیندانی مەهاباد‌و ورمێ‌دا گیران. ڕەشید فەالحی پاش ئازادكرانیشی كۆڵی نــەدا‌و لە دژی کــۆدێــتــای 28ی گــەاڵوێــژ دژی مــوســەدیــق هــەســتــایــەوەو بۆ جارێكی دیكەش لە زیندان کرایه‌وه‌و ساڵی 1338كە ساواكی سەردەمی شا پەالماری تۆڕە نهێنییەكانی حیزبی دێموکراتی دا ،ئەویش یەكێك لەم كەسانە بوو كە لە زیندان کرایه‌وه پاش دەربازبوونیان خوالێخۆشبوو ڕووی لە باشووری كوردستان كردو لەوێش پێوەندیی به حیزبی دێموکڕات کــرده‌وه‌و زۆر جاران پێداویستیی مەقەڕەكانی پێشمەرگەی دابین ده‌کرد. رەشید ساباڵغی پیاوێكی خەباتكار ،دڵفراوان و ئازا بوو، ناوبراو لە كۆنگرەی 2ی حیزبی دێموكراتی كوردستاندا بە
NO: 637 6 august 2014 No: 493 5 Sep 2008
به‌ر له مااڵوایی ( ئاماژە بە دوو شەڕو دوو ئاکامی تاڵ بۆ کورد) بێژان
ئەندامی چاودێریی بەرز هەڵبژێردرا. خوالێخۆشبوو هەمیشە خۆی بە پێشمەرگەی وەفــاداری حیزب دەزانی ،لە دوایین ساڵەكانی ژیانیدا بە بنەماڵەوە ڕوویان لە واڵتی نۆڕوێژ كردو لەم واڵتە گیرسانەوە ،به‌اڵم بەداخەوە دوای نەخۆشییەكی چەند مانگە ،ئێوارەی رۆژی 9ی گەالوێژ لە نەخۆشخانەی شاری درامێنی نۆڕوێژ ب ه یه‌کجاری مااڵوایی لە بنه‌ماڵه‌و حیزبی دێموكراتی كوردستان كرد.
ل ه درێــژه‌دا کۆڕگێڕ ب ه وردی پڕژای ه سه‌ر باسی عیرفان‌و ته‌سه‌وف و گوتی پهیامی عیرفان ئه‌وه‌ی ه ک ه ئینسان بوون ل ه س ـه‌رووی هه‌موو ئایین ،ره‌گ ـه‌ز ،میلیی هت‌و هه‌موو شتێکه‌وه‌یه. کۆڕگێڕ ل ه به‌شی ئاخری قسه‌کانی‌دا ب ه ئاماژ ه ب ه فه‌لسه‌فه‌ی سوقرات‌و ئه‌فالتوون‌و شیکردنهوهی بیردۆزی ناودارانی فه‌لسه‌ف ه له پێوه‌ندی ل ه گه‌ڵ باسهکهیدا و هه‌روه‌ها چه‌مکی پێشمه‌رگه، گوتی پێشمه‌رگ ه ئه‌و که‌سه‌ی ه ک ه وازی ل ه هه‌موو هه‌ست و سۆز و داخــوازی تاکه‌که‌سی خۆی هێناوه‌و بۆ گه‌یشتن ب ه ئامانجی گه‌له‌که‌ی هه‌وڵ ده‌دا ک ه ئه‌مه ل ه خۆیدا کارێکی عیرفانییه. شایانی باس ه ل ه کۆتایی سیمیناره‌که‌دا ب ـه‌شــداربــووان ب ه پێشنیارو تێبینییه‌کانیان به‌شدارییان ل ه باسه‌که‌دا کرد ک ه دواتر له‌الیه‌ن کۆرگێره‌وه وه‌اڵمی سه‌رنج‌و بۆچوونه‌کان درایه‌وه.
ناڕەزایەتیی پارێزەرانی قوربانیانی شیناوێ لەسەر بڕیاری بیمە حوسێن ئەحمەدی نیاز ،یەكێك لە پارێزەرانی قوتابیانی شیناوێ دەڵــێ بە هۆی كچ بوونی قوربانیانی ڕووداوه‌کــه‌ی شیناوێ بیمه تەنیا نیوەی دییەكەیان پێ دەدا. پــاش نزیك بە 2ســاڵ لە ڕووداوی ئاگركەوتنەوه‌کەی قوتابخانەی كچانەی شیناوێ پیرانشار ،كە تێیدا 28كەس لە كچانی ئەم قوتابخانەیە سووتان‌و دوو كەسیان بە ناوەكانی سەیران یه‌گانەو سارینا ڕەسوڵزادە به‌هۆی قوڵیی برینەكانیان گیانیان لە دەست دا ،ئێستا بیمە ڕایگەیاندوە بەهۆی مێینەبوونی قوربانیانی ئه‌و ڕووداوه نیوەی پیاوێكیان دییە پێ دەدرێ. حوسێن ئەحمەدی نیاز ،پارێزەری ئەم پەروەندەیە لەگەڵ عوسمان موزەییه‌ن وێــڕای ئاماژە بەمەی كە 12كەس لەم كچانە ئێستاشی لەگەڵ بێ چارەسەری پزیشکی‌یان بۆ دەكرێ‌و پێویستییان بە داو دەرمان هەیە ،بڕیاره بیمەیان بدرێتێ ،به‌اڵم بیمەی ئێران ڕایگەیاندوە بەهۆی ئه‌وه‌ی ئەوان كچن ،نیوەی
The Official Organ Party of Kurdistan The Organ ofDemocratic Kurdistan Democratic Party-Iran - I ran
ه بۆنه‌ی 100ساڵه‌ی شه‌ڕی ب یه‌که‌می جیهانییه‌وه
به‌ڕێوه‌چوونی کۆڕێک بۆ د .محه‌ممه‌د ڕا‌وه‌ندی له ژێڕ ناوی «شیکردنه‌وەیەکی عیرفانی له به‌یتێکی شیعری نالی‌دا» کۆمسیۆنی پـــــه‌روه‌رده‌و بارهێنانی حیزبی دێموکراتی کوردستان کۆرێکی ئه‌ده‌بیی بۆ د.محه‌ممه‌د ڕه‌وه‌نــدی ل ه سه‌ر شیکردنهوهی شێعرێکی نالی پێک هێنا. له‌و کۆڕ ه ئه‌ده‌بییه‌دا ک ه ڕۆژی پێنجشه‌ممه 9 ،گه‌الوێژ ب ه به‌شداریی ده‌یان که‌س ل ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکراتی کوردستان به‌ڕێوه‌چوو ،د.محه‌ممه‌د ڕه‌وه‌ندی شاره‌زا ل ه ئه‌ده‌بیات ی باسه‌که‌ی ک ه شیکاریی به‌یت ه شێعرێکی نالی بوو و زمانی کورد پێشکێش کرد. ل ه سه‌ره‌تای ئه‌و کۆره‌دا کاک که‌ماڵی که‌ریمی ،ئه‌ندامی ده‌فته‌ری سیاسی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان باسێکی ل ه گرینگی‌و ڕۆڵی ئه‌ده‌بیات‌و شیعر ل ه خه‌باتی گه‌النی جیهان ،ب ه تایبه‌تی گه‌لی کورددا کردو ل ه ناساندنی دۆکتور محه‌مه‌د راوه‌ندی‌دا گوتی ک ه به‌ڕێزیان خه‌ڵکی شاری شنۆ له رۆژهه‌اڵتی کوردستانه‌و ل ه ژێر فشاری هێز ه ئه‌منیه‌تیه‌کانی رژیم‌دا ب ه ناچار شارو واڵتی خۆی ب ه جێ هێشتوهو رووی ل ه باشووری کوردستان کردوه. دوکتۆر محمه‌د راوه‌ندی ل ه به‌شی یه‌که‌می سمیناره‌که‌یدا وێڕای ده‌ربڕێنی ڕێزو پێزانینی خۆی بۆ مامۆستا عه‌بدواڵ حه‌سه‌نزاده، سیاسه‌تمه‌دارو ئه‌دیبی پایه‌به‌رزی گه‌لی کورد ،ناوبراوی وه‌ک مامۆستا بۆ خۆی‌و هه‌موو گه‌لی کورد ناوبرد .دوکتۆر راوه‌ندی ل ه به‌شی یه‌که‌می باسهکهیدا گرینگی‌و روڵی ئه‌ده‌بیاتی ل ه شۆڕشی نـه‌تـه‌وه‌ی کــورددا هەڵسه‌نگاند‌و گوتی ئه‌گه‌رچی بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی کورد که‌متر ل ه دو سه‌ده‌ی ه ده‌ستی پێکردوه ،به‌اڵم ئه‌م شۆڕش ه درێژه‌ی شۆڕشێک بوو ک ه شاعیران‌و نووسه‌رانی کورد وه‌ک نالی‌و ئه‌حمه‌دی خانی ده‌ستیان پێکردو رێخۆشکه‌ر بوون بۆ ئه‌و شۆڕشه‌و ئه‌و واڵت ه ک ه ئێستا ده‌یبینین. دوکــتــۆر راوه‌نـــــدی ل ـ ه درێـــــژه‌دا گــوتــی گ ـه‌لــی کـــورد لـه‌م سه‌رده‌مه‌دا بوونی نه‌ته‌وه‌یی خۆی ئیسبات کردوه‌و له‌م قۆناغه‌دا ده‌بێ ل ه هه‌وڵی داهێنانی‌و دووبار ه نووسینه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌کان و مێژووی خۆیدا بێ .دوکتۆر محه‌مه‌د راوه‌ندی ل ه به‌شێکی دیکه‌ی باسهکهیدا ب ه خستن ه به‌رباسی چه‌مکی پێشمه‌رگ ه گوتی نه‌قش‌و ده‌وری پێشمه‌رگ ه گه‌لێ پــیــرۆزه‌و دیسانیش ئـه‌م چه‌مک ه هه‌ر درێژه‌ده‌ری کارو به‌رهه‌می شاعیران‌و نووسه‌ر ه گه‌و‌ره‌کان بووه. ناوبراو پێێ وابــوو ئه‌گه‌ر مێژووی ئه‌ده‌بی‌و ناوی ئه‌و شاعیر و نووسه‌ران ه بسڕینه‌و ه ناونیشانێکیش بۆ چه‌مکی پێشمه‌رگ ه نامێنێته‌وه.
KURDISTAN
پیاوێك دییەیان دەكەوێ. حوسێن ئەحمەدی نیاز جەختی كــردەوە ناوبراو لەگەڵ عوسمان موزه‌ییه‌ن ،دوو پارێزەری قوتابیانی شیناوا بەهۆی نیوەبوونی دییەی ئەم قوتابیانە ب ه شێوه‌ی قانوونی ناڕەزایەتیی خۆیان ده‌رده‌بڕن‌و داکۆکی له مافی ئه‌و کچه سووتاوان ه ده‌که‌ن.
رۆژی 4ی ئاگۆست 100ساڵ به‌سه‌ر ده‌سپێکردنی شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی‌دا تێپه‌ڕی. ل ه 4ی ئاگۆستی 13( 1914ی گه‌الوێژ)دا ئه‌ڵمان هێرشی کرد ه سه‌ر بێلژیک و داگیری کرد. بیانووی شه‌ڕه‌ک ه تێرۆری وه‌لیعه‌هدی ئوتریش و خێزانی له‌الیه‌ن الوێکی سێبربییه‌و ه بوو ،به‌اڵم ل ه ڕاستیدا هۆیه‌که‌ی ملمالنێی هێزه‌گه‌وره‌کانی ئوڕووپا له‌سه‌ر نفووز‌و قازانج ه ئابوورییه‌کانیان ل ه نێوان خۆیان‌و ل ه سه‌رانسه‌ری جیهان‌دا بوو؛ ئوتریش له‌سه‌ر ئه‌م تێرۆر ه شه‌ڕی ل ه دژی سێربستان راگه‌یاند .ڕووسیه‌ی ته‌زار ک ه ب ه دوای نفووز ل ه ناوچه‌ی باڵکان‌دا بوو ،پشتیوانیی ل ه سێربستان کرد .ئه‌ڵمانیش ک ه له‌گه‌ڵ ئوتریش ـ مه‌جارستان په‌یمانیان به‌ستبوو و به‌ره‌یه‌کی یه‌کگرتوویان پێک هێنابوو ،پشتیوانیی ل ه ئوتریش کرد .ل ه الیه‌کی دیکه‌ش ئه‌ڵمان سه‌باره‌ت به‌وه‌ی کێشه‌ی سنووریی له‌گه‌ڵ فه‌ڕانسه‌دا هه‌بوو ل ه دژی فه‌رانس ه شه‌ڕی راگه‌یاند‌و بریتانیاش پشتیوانیی ل ه فهرانسهو رووسی ه کردو به‌ره‌ی هاوپه‌یمانیان پێک هێنا .به‌م جۆر ه شه‌ڕیك ل ه ئوڕووپا ل ه نێوان به‌ره‌ی یه‌کگرتوو ب ه رێبه‌رایه‌تیی ئه‌ڵمان له الیه‌ک و به‌ره‌ی هاوپه‌یمان پێکهاتوو ل ه ڕووسیه ،فه‌رانس ه بریتانیا ل ه الیه‌کی دیکه‌و ه هه‌ڵگیرسا‌و زۆر ناوچه‌ی دیکه‌ی جیهانیشی گرته‌وه‌‌و 4ساڵ درێژه‌ی کێشا .له‌م شه‌ڕه‌دا ئیمپراتۆریی عوسمانی پاڵی و ه ئه‌ڵمان‌دا. ژاپۆن ،ئیتالیا ،پوتۆگال ،یوونان‌و ئه‌مریکا له‌گه‌ڵ به‌ره‌ی هاوپه‌یمان که‌وتن .جگ ه ل ه زیان ه ماڵییه‌کان ،نزیکه‌ی 16میلیۆن ئینسان له‌م شه‌ڕه‌دا کوژران. ل ه شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی‌دا سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ئیمپراتۆریی عوسمانی ب ه کرده‌و ه چوو ه نێو شه‌ڕه‌که‌وه ،کاریگه‌ریی ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر کوردستان هه‌بوو ،چونک ه به‌شی زۆری کوردستان له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی عوسمانییه‌کان‌دا بوو .له‌م شه‌ڕه‌دا ئیمپڕاتۆریی عوسمانی لێک هه‌ڵوه‌شا .چه‌ندین واڵت ل ه ئاکامی ئه‌م لێکهه‌ڵوه‌شانه‌وه‌یه‌دا سه‌به‌خۆییان وه‌رگرت .به‌اڵم بهرژهوهندیی واڵتانی به‌هێز ل ه الیه‌ک‌و نه‌بوونی وشیاریی سیاسی کورد ل ه الیه‌کی دیکه‌وه ده‌رفه‌تێکی مێژوویی ک ه بۆ کورد هات ه پێش له‌ده‌ست چوو .ب ه هۆی کێشه‌ی فهرانسهو برتیانیا له‌سه‌ر به‌ده‌سته‌و ه گرتنی عێڕاق و ل ه ئاکامدا زه‌قبوونه‌وه‌ی مهسهلهی کورد ،ل ه ساڵی 1918دا په‌یمانی «سیڤه‌ر» ل ه نێوان واڵتانی براوه‌ی شه‌ڕدا مۆر کرا ک ه ل ه خاڵه‌کانی 63 ،62و 64دا سه‌ره‌ڕای هێندێک که‌موکووڕی‌و ناڕوونی ،مافی خودموختاریی‌و ته‌نانه‌ت مافی سه‌ربه‌خۆییش بۆ کورد پێشبینی کرابوو .پاش ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی کۆماریی تورکی ه دامه‌زرا ل ه ساڵی 1923دا په‌یمانی لۆزان به‌سرا،به‌اڵم له‌و په‌یمانه‌دا باسێک له کوردو مافه‌کانی نه‌کرا. ل ه ئاکامی شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی‌دا زۆر واڵت ب ه سه‌به‌خۆیی گه‌یشتن ،چه‌ند ئیمپراتۆری رووخان‌و رێژیمی کۆماریان هات ه جێ .به‌اڵم بۆ کورد دابه‌شبوونێكێ دووباره‌ی دوای دابه‌شبوونی ل ه نێوان سه‌فه‌وی‌و عوسمانی ل ه ساڵی 514دا لێ که‌وته‌وه. ساڵی 2014ی زایینی سه‌ده‌مین ساڵی شه‌ڕی شوومی یه‌که‌می جیهانی‌و پێنجسه‌ده‌مین ساڵی شه‌ڕی شوومی چاڵدێران ه ک ه هه‌ردووکیان دابه‌شبوونی کوردستانیان ب ه دواو ه بوو. ل ه سیاسه‌ت‌دا زۆر جار هه‌وڵ ده‌درێ مه‌حاڵه‌کان بکرێن ب ه مومکین‌و مومکینه‌کان بکرێن با واقیع ،زۆر نه‌ته‌و ه به‌م ڕێگایه‌دا ڕۆیشتوون ،به‌اڵم بۆ نه‌ته‌وه‌ی کورد پێچه‌وانه‌ی ئه‌م ه بووه؛ زۆر ده‌رفه‌ت له‌ده‌ست چوون‌و تا سنووری مه‌حاڵ رویشتوون .کورد ئه‌و هێزه‌ی نه‌بوو له‌به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌تی سه‌فه‌وی دا راوه‌ستێ‌و مافی خۆی به‌ده‌ست بێنێ، ل ه به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌تی عوسمانییش‌دا هه‌ر به‌م جۆر ه بوو ،به‌اڵم شه‌ڕی ئه‌م دووان ه ئه‌و ئیمکانه‌ی ب ه کورد دابوو که‌ڵکی لێوه‌رگرێ‌و سه‌ربه‌خۆ بێ .ل ه دوای شه‌ڕی یه‌که‌مئ جیهانییش النی که‌م ل ه کوردستانی بنده‌ستی عوسمانی‌دا ئه‌و ده‌فه‌ته هه‌ڵکه‌وته‌وه ،به‌اڵم له‌ده‌ست چوو. گیروگرفتی سه‌ره‌کیی ئیمپراتۆری عوسمانی ل ه شه‌ڕی یه‌که‌م‌دا ،ئه‌و ه بوو ک ه سنووری ئه‌م ئیمپراتۆریی ه نه‌ته‌وه‌‌و ئایینی جۆراوجۆری ده‌گرته‌وه ،ل ه جیاتی به‌شدارکردن‌و وه‌سه‌ریه‌کخستنی هێزو توانای هه‌موویان بۆ ب ه هێزبوونی ئیمپراتۆری ،ئه‌مان ه ل ه ماف‌و ده‌سه‌اڵت بێبه‌ش کرابوون‌و خرابوون ه په‌راوێزه‌وه‌‌و ل ه راستیدا وه‌ک بێگان ه ره‌فتاریان له‌گه‌ڵ ده‌کرا .کاتێک ئیپمراتۆری که‌وت ه شهڕو مه‌ترسییه‌وه ،ئه‌مان ه نه‌ک هه‌ر به‌شێک ل ه هێزی ئیمپراتۆری نه‌بوون تا به‌رگریی لێ بکه‌ن ،به‌ڵکوو کاتێک هه‌ستیان ب ه الوازیی ده‌سه‌اڵتی سته‌مکارانه‌ی ئیمپراتۆری کرد ،که‌وتن ه فکری خۆ ده‌رباز کردن. ئه‌م ئه‌زموون ه زۆر جار ل ه مێژوودا دیتراوه‌‌و دوای لێکهه‌ڵوه‌شانی ئیمپراتۆریی عوسمانییش ڕووی داوه‌ته‌وه .کۆماری کوردستان و حکوومه‌تی میللیی ئازه‌ربایجان راستییه ده‌سه‌لمێنن .ئه‌مان ه ده‌رسن بۆ ل ه ئێران دوای شه‌ڕی دووه‌می جیهانی ئه‌و داهاتووش؛ ل ه داهاتوودا هه‌ر کات حکوومه‌تی ناوه‌ندی ب ه هه‌ر هۆیه‌ک که‌وت ه به‌ر مه‌ترسییه‌و ه کورد نه‌ک هه‌ر دیفاعی لێ‌ناکا ،به‌ڵکوو یارمه‌تی ب ه رووخان‌و نه‌مانیشی ده‌کا .چونک ه جگ ه ل ه سه‌رکوت‌و بێبه‌شی هیچی دیکه‌ی له‌م ده‌سه‌اڵت ه نه‌دیو ه و هه‌قیه‌تی ب ه دوای سیستمێکی سیاسیدا بگه‌ڕێ ک ه مافه‌کانی تێدا ده‌سته‌به‌ر بن ،یان ب ه دوای چاره‌نووسی خۆی دا بگه‌ڕێ بۆ ئه‌وه‌ی ژێرچۆک‌و بنده‌ست نه‌بێته‌وه. ل ه کاتێکدا ک ه باس ل ه 100ساڵه‌ی شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی و ئاکامه‌کانی ده‌که‌ین و 500ه‌مین ساڵی دابه‌شبوونی کوردستانه ،ئایا بارودۆخی سووریه‌‌و عێڕاق‌و ئه‌و وه کرانه‌وه‌یه‌ی ل ه تورکی ه ب ه رووی کوردو ه هه‌یه ،بڵێی ده‌رفه‌تێکی دیکه‌یان خستبێته پێش کورد له‌م سێ پارچه‌یه‌ی کوردستان‌دا؟
ژماره٦٣٧ : ١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
٦ی ئاگۆستی 2014
ئه‌حمه‌دی شاملوو ،شاعیرێکی ده‌روه‌ست و هه‌ڵکه‌وتوو
عەلی لەیالخ هۆکاری جیاوازیی هێندێک له شاعیران که ناسراوترو به‌رچاوتر ده‌مێننه‌وه ره‌نگه چه‌ندین خاڵی گرینگ بێت که یه‌ک له‌وان گه‌یشتنی شاعیره به فورم وزمانی تایبه‌ت به خــۆی وهه‌بوونی مانیفێستی تایبه‌ت لـه روانــگ ـه‌و بیری شاعیرانه .هـه‌روه‌هــا ب ـه‌رفــراوانــی ه ــزرو ئه‌ندیشه‌ی شێعری ل ـه خــاڵـه هــه‌ر گرنگه‌کانی سه‌رکه‌وتنی شاعیرێکه به نیسبه‌ت هاو پیشه‌کانی خۆی. ب ـه دوای شــۆرشــی ئ ـه‌ده‌بــیــی «نیما یوشیج»ی داهێنه‌ر ،له ژێــر کاریگه‌ری شاعیرانی تورک ورۆژئاوایی که به‌ره‌به‌ره به باوکی شێعری نوێی فارسی ناسرا ل ـه قوتابخانه تازه‌که‌ی»نیما»چه‌ندین ش ــاع ــی ــری مـــــه‌زن لـــه شــێــعــری نــوێــدا ســه‌رکــه‌وتــن‌کـه‌ســانــێــک وه‌کـــوو(اخـــوان ثــالــث ،ف ــروغ ،ســهــراب ،منوچهرآتشی و احمدشاملو)که دوایـــی ه ـه‌رکــام له‌مانه له‌سه‌ر رەچه‌ڵه‌کی بیرۆکه‌ی «نیما» شێوه شێعری تایبه‌ت به خۆیانیان تاقی کرده‌وه که ده‌توانین له‌م باره‌وه ئه‌حمه‌دی شاملوو بە سه‌رکه‌وتووترینیان ناو به‌رین. شاملوو که بۆ خۆی له بیره‌وه‌رییه‌کانیدا باسی ده‌کات له ته‌مه‌نی مێرمنداڵی کاتێک
له‌سه‌ر بانی ماڵی خۆیان گوێی له ده‌نگی پیانۆ ژه‌نــیــنــی کچه ئ ـه‌رم ـه‌نــی دراوس ــێ گرتووه ،ریتم و نـه‌وای ده‌نگی ئه‌وسازه له مێشکیدا ده‌منێته‌وه‌و له‌مه‌و ب ـه‌دواش به شاره‌زایی له‌سه‌ر شێعری رۆژئاوایی به‌تایبه‌ت شێعری فهرانسهو ئامریکای التین به هه‌وڵ وتێکۆشانێکی زۆر ده‌توانێ مانیفێستی شێعری خۆی له باری قه‌واره‌و ریتم و کێشی جیاوازوتایبه‌ت بناسێنیت که به‌ره‌به‌ره به شێوه شێعری ئازاد(شعر سپید)ناسرا وئێستاش هه‌ر درێژه‌ی هه‌یه. ده‌توانین بڵێین ئه‌حمەدی شاملوو بوو به داهێنه‌رێکی دیکه له ئه‌ده‌بی فارسیدا. خاڵیکی به‌رچاو له شێوه شێعری شاملوو گه‌ڕانه‌وه به‌رەوالی زمانی کۆنی فارسی و که‌ڵک وه‌رگرتن له زمانێکی فاخروپاراو بۆ زمانی شێعری بوو. بـــه‌اڵم جــیــاواز لــه‌م خــااڵنــه ،ئــه‌وه‌ی کـــه ش ــام ــل ــووی بـــــرده نــێــو کــوم ـه‌اڵنــی خه‌ڵک‌و ئێستاشی لەگەڵ بێ کۆمه‌ڵگه‌ی ئـــــــه‌ده‌ب‌و هـــونـــه‌ر رێـــــزی لــــێ‌ده‌گــــرن، پــێــداگــری‌وراســتــگــۆی ـی‌و هــون ـه‌ری بــااڵی شاملوو بوو که ئاستی ده‌روه‌ست بوونی ب ـه کــۆمـه‌ڵــگـه وای ل ـێ‌کــرد ک ـه ل ـه چه‌ند سیستمی حاکم به‌سه‌ر ئێراندا تووشی ســزاو زیندان ببێت .چونکه بــروای به‌مه بوو که هونه‌رمه‌ندی ڕاسته‌قینه وه‌کوو رووناکبیرێکی سه‌ربه‌خۆ هه‌میشه ده‌بێ پشت له ده‌سه‌اڵت‌و رووی له خه‌ڵک بێ و ببێته ده‌نگی حه‌زو ویستی کۆمه‌ڵگا. شاملوو ئه‌گه‌رچی له ژێر کاریگه‌ریی بــیــرۆک ـه‌ی چ ـه‌پــی ئــه‌وک ــات تـــاڕاده‌یـــه‌ک ده‌بێته شاعیرێکی حیزبی ،به‌اڵم هیچکات هونه‌روشێعرییه‌تی شێعر فیدای ناوەرۆک ناکات وب ه ریکخستنی هاوته‌رازی هونه‌رو ده‌روه‌ســـت بــوون (تعهد) لـه ئه‌ده‌بیات
دوو کۆپلە شێعری شاملوو لە :وەرگێڕانی ناسر حێسامی
له ده‌سته‌گه‌رمه‌کانی تۆ ک ه منداڵی ئاوه‌ڵدوانه‌ی نێو باوه‌شمن چیها قسه‌م پێی ه بیکه‌م ئه‌گه‌ر غه‌می نان لێم گه‌ڕێ له میهره‌بانیی بێدریغی گیانی تۆ مه‌سیحی دایک ،ئه‌ی خۆره‌تاو! به‌سازێکی بێ‌کۆتایی که هه‌ر تۆ بی ئه‌من نه‌غمه‌له‌سه‌ر نه‌غم ه سروود ئه‌ڵیم ئه‌گه‌ر غه‌می نان لێم گه‌ڕێ ل ه کۆلکه‌زێڕینه‌ی مانگی گواڵنی تۆ ک ه له‌م باخی خه‌زانه‌دا سه‌راپه‌رده‌ی خۆی هه‌ڵداوه چه‌ندین و چه‌ند نه‌قش ونیگار ده‌کێشمه‌وه که‌هه‌‌ر ڕه‌نگه‌ی له ڕه‌نگێکی تر گه‌ڕابێ ئه‌گه‌ر غه‌می نان لێم گه‌ڕێ کانیاوێک ل ه نێو دڵدا و ئاوهه‌ڵدێرێک ل ه نێو ده‌ستدا خۆره‌تاوێک ل ه نیگادا و فریشته‌یه‌ک ل ه کراسدا، له ئینسانێک که هه‌ر خۆتی هه‌زار چیرۆک ده‌گێڕمه‌وه ئه‌گه‌ر غه‌می نان لێم گه‌ڕێ.
به شاعیری حه‌ماسه‌و ئه‌وین ناوبانگی جیهانی ده‌رده‌کات. به چــاو خشاندنێک به‌سه‌ر مێژووی ئــه‌ده‌ب ــی ــات ــی ش ــۆرش ــگ ــێ ــران ــه‌‌دا بــۆمــان دەردەکـــــــــەوێ کـــه بـــه ن ــاوب ــان ــگ تــریــن شــاعــیــرانــی جــیــهــان ســـه‌ر بــــه‌م ژانـــره هونه‌رییه‌ن .چۆنکه ئه‌وه‌نده ئاستی جوانی هونه‌ره‌که‌یان ب ـه‌رزو ئینسانییه ته‌نانه‌ت له ریگه‌ی وه‌رگێرانیشه‌وه گه‌النی دیکه چیژی ل ـێ‌وه‌رده‌گــرن وخۆشیان ده‌وێــت. لــه ئ ـه‌ده‌بــیــات‌وشــێــعــری شــۆرشــگــیــرانـه دا ســنــووره ده‌ســکــرده‌کــان الواز وبــێ ره‌نــگــن‌و عــیــشـق‌و ئـــــازادی‌و ئــاواتــگـه‌لــی ئینسانی گشتی‌و جیهانییه .دژایــەتــی له گــه‌ڵ هه‌رچه‌شنه چ ـه‌وســانــدن ـه‌وه‌یــەک‌و، به‌رخۆدان‌و بانگه‌وازکردن بۆ پێکهێنانی جیهانێکی شیاوو بێ کاره‌سات! هه‌روه‌ها به‌رفروانیی ئه‌وین‌و یه‌کسانی وبرایەتی له تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی ئه‌ده‌بی شۆرشگێرانه‌یه که هـه‌ر ئـه‌م تایبه‌تمه‌ندییانه بۆته هۆی مانه‌وه‌ی شاعیرانێک وه‌کوو(نازم حیکمه‌ت، شیرکۆ بــێ کــه‌س‌و ئه‌حمدی شاملووو گارسیا لۆرکا)... ئه‌حمه‌دی شاملووش لـه رێــزی ئه‌و شاعیرانه‌دایە بۆیه له نێو گه‌النی دیکه‌ش به تایبه‌ت گه‌لی کورد شاعێرێکی ناسراوو خۆشه‌ویسته .هه‌ڵوێست گرتنی شاعیرانه به‌رامبه‌ر به رووداو ه ناخۆشه‌کانی جیهان‌و دووربوون له دۆگماتیزمی شووڤنیستیی‌و، ڕه‌خنه‌گرێکی بۆێرو ده‌روه‌ست بوونی به هونه‌رو مرۆڤ ،وای کرد که وه‌رگێره‌کان به‌تایبه‌ت وه‌رگێرانی کــورد شێعره‌کانی بــگــوازن ـه‌وه بــۆســه‌‌ر زمــانــی کـــوردی ،بۆ نموونه کۆمه‌ڵه شێعری «تــا شکۆفه‌ی سووری کراسێک» که یه‌که‌مجار له الیه‌ن کــاک ناسری حیسامی کرایه کــوردی و
دواتر هونه‌رمه‌ند ناسری ره‌زازی له‌سه‌ر دوو شێعری ئــه‌م بـه‌رهـه‌مـه گــورانــی و ئــاوازی تومارکرد .هه‌روه‌ها شاملوو له باری ئینسانیشه‌وه داهاتی «کۆری شێعر خویندنه‌وه‌یەکی له واڵتی نه‌مسا(ئوتریش) ته‌رخان کرد به لێقه‌وماوه‌کانی کاره‌ساتی هه‌ڵه‌بجه. ئــه‌گــه‌رچ ــی کـــۆمـــاری ئــیــســامــی به ل ـه پــاراوێــز خستنی شــامــلــوو ه ـه‌روه‌هــا ســانــســۆری ده‌نـــگ‌و ره‌نــگــی نــاوبــراو له میدیاکانی خــۆی ه ـه‌وڵــی ئـــه‌وه‌ی دا که ئه‌وشاعیرە مـــه‌زن‌و ده‌روه‌ســتــه لـه بیر
دێن بۆن به‌ده‌مته‌وه ده‌که‌ن نه‌کا ڕۆژێک وتبێتت خۆشم ده‌وێی. دێن بۆن به‌دڵته‌وه‌ده‌که‌ن ڕۆژگارێکی سه‌یر‌ه گوڵم. خۆشه‌ویستی له‌دارته‌لی قه‌راخ ڕێگه‌ی به‌ربه‌ستکراو شه‌ته‌ک ده‌ده‌ن ده‌یده‌نه‌به‌ر قه‌مچی و شه‌لالق ده‌بــێ ودمــی خۆشه‌ویستی ل ه که‌لێن و ل ه په‌سیوی ماڵ په‌ستێون، بیشارنه‌وه. له‌کۆاڵنی به‌ربه‌ستراوی ساردوسڕدا ئاوردووه‌شیعر و سروود ئاگری پێ ده‌که‌نه‌وه باسی سهره بیرکردنه‌وه ڕۆژگارێکی سه‌یره‌گوڵم. ئه‌وه‌ی شه‌وان ده‌رگا ده‌کوتێ هاتووه چرا بخنکێنێ ده‌بێ تیشکی ڕووناکایی ل ه که‌لێن و له‌په‌سیوی ماڵ په‌ستێون،
بباته‌وه بــه‌اڵم ئــه‌وه‌ی کـه ده‌ڵــێــن هونه‌ر له‌سایه‌ی ره‌شی دیکتاتۆری گه‌شه ده‌کات قسه‌یه‌کی به‌ته‌واوی ڕاسته به‌تایبه‌ت له باره‌ی شاملوو. جــیــگــای خــۆی ـه‌تــی کــه لــه ســاڵــیــادی کــۆچــی دوایـــی ئــه‌م شــاعــیــره واتـــه (2ی گه‌الوێژی ،)1379بەڕێزەوە یادی بکه‌ینه‌وه. ... سەرچاوە:
«یک هفته باشاملو» مهدی اخوان لنگرودی، مجموعه اشعار شاملو ،ماڵپه‌ری ناسرحیسامی...
بیشارنه‌وه. وا قه‌سابان سه‌ر ڕێگه‌کانیان گرتووه تیغ و چه‌قۆی خوێناوییان به‌ده‌سته‌وه ڕۆژگارێکی سه‌یره‌گوڵم. توێ توێ بزه‌ل ه برینی لێو داده‌تاشن گۆرانی له‌برینی گه‌روو ده‌بێ شه‌وق و شادمانی له‌که‌لێن و ل ه په‌سیوی ماڵ په‌ستێون، بیشارنه‌وه. دێن قه‌ناری به‌ئاگری یاس و سوێسن ده‌برژێنن ڕۆژگارێکی سه‌یره‌گوڵم. ئیبلیسی سه‌رکه‌وتووی سه‌رخۆش له‌سه‌ر سفره‌ی شینی ئێمه‌شایی ده‌کا ده‌بێ خودا له که‌لێن و له‌په‌سیوی ماڵ په‌ستێون، بیشارنه‌وه.
10
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
سیاسی
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
ژماره٦٣٧ :
سیاسه‌ت و میدیا
رێبوار مه‌عروفزاده ئــێــمـه لــه ســـه‌رده‌مـــی ت ـه‌قــیــن ـه‌وه‌ی زان ــی ــاری‌دا ده‌ژیـــن واتـ ـه تاکه‌که‌کان‌و گرووپه‌کان به پێوه‌ری ئه‌و زانیارییانه‌ی کـــه هـــه‌یـــانـــه ،تــــوانــــا‌و ده‌ســـه‌اڵتـــیـــان ه ـه‌ڵــده‌س ـه‌نــگــێــنــدرێ .ئــابــووریــزانــێــک پــێــوێــســتـه م ــان ــای نــرخــی هــه‌اڵوس ــان بزانێ‌و هه‌روه‌ها بزانێ ڕێگای گه‌شه‌ی ئــــابــــووری ،پــێــشــگــرتــن لـــه بــێــکــاری، ڕاکێشانی س ـه‌رمــای ـه‌ی ده‌ره‌کـــی و ... چییه .ئاندازیارێکی بیناسازی پێویسته له دیزاینی جۆراوجۆری بینا ،پێوه‌ندی نێوان فۆرم ( )Formله‌گه‌ڵ کارکردی ( )Functionیه‌ک بینا‌و زۆر چه‌مکی پێوه‌ندیدار به بیناسازی تێ‌بگا .ئه‌مرۆ سه‌رده‌می سه‌ررێژبوونی زانیارییه هه‌ر بۆیه له هه‌ر بوارێک‌دا ئه‌وه‌نده کتێب و پرسیاری بێ واڵم هه‌یه که هیچ ڕێگه‌یه‌ک بۆ مرۆڤ جێگه له دابه‌شکردنی کارو پسپۆرگەرایی نه‌ماوه‌ته‌وه .ئه‌مرۆ خه‌ڵک زیــاتــر لــه ه ـه‌ر سـه‌رده‌مــێــک لــه ڕێگه‌ی کـه‌ڵــک وه‌رگــرتــن ل ـه ئینتێرنت ،کاناڵه ماهواره‌ییه‌کان ،ڕۆژنامه ،کتێب ،سایت و تــۆره کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان ده‌ستیان به زانیاری ده‌گا .له واڵتانی دیکتاتۆر ،به هــۆی ســانــســۆر‌و هــه‌روه‌هــا نه‌بوونی ئــازادی چاپه‌مه‌نی‌و ڕاگه‌یاندن ،خه‌ڵک به‌شێوه‌یه‌کی ئازاد ده‌ستیان به زانیاری ناگا .ده‌وڵه‌تان له واڵتانێک وه‌ک چین، ک ــۆم ــاری ئــیــســامــی ئ ــێ ــران ،کــۆریــای باکوور و ...هێزێکی مــاددی‌و مرۆیی زۆر خه‌رج ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ستکاری زانیارییه‌کان بکه‌ن .له الیه‌کی دیکه‌وه خ ـه‌ڵــک لــه ڕێــگــه‌ی مــیــدیــاوه ده‌تــوانــێ ناڕه‌زایه‌تی خۆی ده‌رببرێ ،خۆپێشاندان ڕێک‌بخا یان سته‌م ،نایه‌کسانی ،گه‌نده‌ڵی سیاسی‌و ماڵی لـه‌قــاو بــدا .لـه جیهانی ئه‌مڕۆدا سیاسه‌تکردن به مانای هه‌وڵ بۆ ده‌سه‌اڵت به بێ هه‌بوونی میدیا ،واته به بێ به‌شداری له ڕاگواستنی زانیاری، وه‌ک ئه‌وه وایه یاری تۆپێن بکه‌ی به بێ ئه‌وه‌ی تۆپت هه‌بێ. پێناسه‌ی میدیا مــیــدیــا لــه ســاکــارتــریــن پــێــنــاسـه‌دا ئامرازی گه‌یاندنی په‌یامه .ئه‌و ئامرازه ده‌کرێ وه‌ک که‌ره‌سه‌یه‌کی تاکه‌که‌سی به‌کاربێ بۆ نموونه ئه‌و کاته‌ی که‌سێک کتێبێک ده‌نـــووســـێ لــ ه نــووســیــن بۆ گه‌یاندنی بیرو ڕوانــیــنــی خــۆی که‌ڵک وه‌رده‌گــــرێ .لـه الیـه‌کــی دیــکـه‌وه میدیا ده‌ک ــرێ به‌رهه‌می کــاری گــرووپــی بێ وه‌ک ئه‌و فیلمه‌ی ده‌یــان که‌س هه‌ر له ئه‌کته‌ره‌کانه‌وه هه‌تا کامێراوان ،مۆنتێر، ده‌رهێنه‌ر‌و ...تێیدا ڕۆل ده‌گێرن .کتێب، ڕۆمان ،ڕۆژنامه و ..زۆرتر له ده‌ق بۆ
گه‌شه‌ی ته‌کنیک ئه‌و توانایه‌ی ب ـ ه میدیا داوه ک ـ ه ب ـ ه شێوه‌یه‌کی ناڕاسته‌وخۆ الیه‌نگری ل ه ڕوانگ ه و سیاسه‌تێک بکا ب ه بێ ئه‌وه‌ی خه‌ڵک‌و به‌رده‌نگه‌که‌ی هه‌ستی پێ‌بکا .زۆر ته‌له‌ڤیزیۆن‌و ڕۆژنامه‌ی به‌ناوبانگ ل ه دنیادا هه‌ن ک ه ب ه شێوه‌یه‌کی فه‌رمی یان ڕاسته‌وخۆ پشتگیری ل ه سیاسه‌تی حیزبێک یــان واڵتێک ناکه‌ن به‌اڵم به‌کرده‌وه‌‌و ب ه شیوه‌یه‌کی ناڕاسته‌وخۆ هه‌وڵ بۆ هه‌مان سیاسه‌ت ده‌ده‌ن
گه‌یاندنی په‌یامه‌که‌یان که‌ڵک وه‌رده‌گرێ. له حاڵێک‌دا که ته‌له‌ڤیزیۆن هاوکات له ده‌نگ ،وێنهو ده‌ق که‌ڵک وه‌رده‌گــرن تا پهیامی خــۆی بــدا .نــووســراو ده‌توانێ خه‌ڵک بهرهو تێرامان به‌رێ هه‌ر وه‌ک وێنهو ده‌نگ ده‌توانێ ئه‌و کاره بکا .به‌اڵم ته‌له‌ڤیزیون واته میدیای بینراو که ده‌ق، ده‌نــگ‌و نــووســراو پێکه‌وه به‌کاردێنی، خــێــرایـی‌و پانتاییه‌کی زۆرتـــری هه‌یه. به هــه‌زاران کـه‌س‌و بگره هێندێک جار ب ـه میلیۆن کــه‌س هــاوکــات ته‌ماشای پرۆگرامێکی ته‌له‌ڤیزیۆنی ده‌که‌ن ،به‌اڵم ئه‌و خێرایی‌و هاوبه‌شییه به‌رفراوانه له خوێندنه‌وه‌ی کتێبێک زۆر ئه‌سته‌مه که ڕوو بدا .ڕۆلی میدیا ته‌نیا له گه‌یاندنی زانیاری کۆرت نابێته‌وه به‌ڵکوو خاوه‌نانی میدیا هه‌وڵ ده‌ده‌ن لێکدانه‌وه‌ی تایبه‌ت له ڕووداوێک جێ بگرێ .به واتایه‌کی دیکه ڕۆلی میدیا له ڕاگواستنی زانیاری درێژ ده‌بێته‌وه بۆ ئاراسته‌به‌خشی به ڕوانین‌و بیرکردنه‌وه‌ی خه‌ڵک.
ناوچه‌که ڕاپۆرتنێر و هه‌واڵنێری هه‌بێ. میدیایه‌کی به‌هێز پێویستی به چه‌ندین ستۆدیوی پێشکه‌وتوو ،کارمه‌ندانێکی پــســپــۆر کـــه چــه‌نــدیــن زمــــان بــزانــن، ته‌رخانکردنی سه‌رمایه بۆ ده‌عوه‌تکردنی خه‌ڵکی پڕئاوازه و ...هه‌یه .هه‌ر بۆیه هه‌رچه‌ند میدیا دواتــر ده‌تــوانــێ خۆی داهــاتــی ه ـه‌بــێ بـه‌تــایــبـه‌تــی ل ـه ڕێــگـه‌ی رێکالم بۆ کۆمپانیا بازرگانییه‌کان به‌اڵم دام ـه‌زرانــی میدیایه‌کی کاریگه‌ر به بێ پشتگیری ســه‌رمــایــه‌دارن‌و تــا ڕاده‌یــه سیاسییه‌کان کاریکی دژوار‌و ئه‌سته‌مه. به‌و پێیه میدیا ده‌کرێ هاوکات ڕاده‌یه‌ک لــه کـــراوه‌بـــوونـــی تــێــدا بــــه‌دی بــکــرێ، بـــه‌اڵم پــارێــزگــاری ل ـه بـــه‌رژه‌وه‌نـــدی‌و سیاسه‌ته‌کانی که‌سانێکی به‌هێز له
له ئه‌فغانستان شه‌ڕ ده‌که‌ن“ .ئه‌وان”یش ئه‌وانه‌ن که لووتی کچ و مرۆڤ ده‌برن، ئه‌وانه‌ن که له دژی سه‌ربازانی ئه‌مریکا له ئه‌فغانستان شه‌ڕ ده‌کــه‌ن .گۆڤاری تــایــم لــه رێــگــه‌ی ئـــه‌و ڕووبـــه‌رگـــه‌وه به‌شیوه‌یه‌کی زۆر زیره‌کانه هه‌وڵ ده‌دا بیرۆرای گشتی له ئه‌مریکا هان بدا بۆ ئ ـه‌وه‌ی پشتگیری شه‌ر له ئه‌فغانستان بکه‌ن .ژماره‌یه‌کی زۆر خه‌ڵکی مه‌ده‌نی ئه‌فغان به هۆی فرۆکه بێ سه‌رنشینه‌کان ئه‌مریکا کــۆژران .هه‌روه‌ها دیتمان ئه‌و شــه‌ڕه‌ی بـه بــێ ڕه‌زامــه‌نــدی شــوورای ئه‌منییه‌تی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ئه‌نجام درا ،به بیانوی ئه‌وه‌ی ئوسامه بن الده‌ن ل ـه ئه‌فغانستان خــۆی ح ـه‌شــار داوه، هه‌زاران ئه‌مریکی و ئه‌فغانی کۆژران و
میدیای داخراو مــیــدیــای داخـــــراو ئـــه‌و مــیــدیــایـه‌یـه که له بازنه و ڕوانینێکی دیاریکراو، ئیدئۆلۆژیک‌و چوارچێوه‌داردا خوێندنه‌وه بــۆ ڕووداوه‌کـــانـــی ده‌وروبــــه‌ری ده‌کــا. له‌و میدیایه‌دا ده‌موچاوێکی هه‌میشه‌یی ده‌بینرێ ،بۆ نموونه له واڵتانی دیکتاتۆر، ڕۆژنامه و ته‌له‌ڤیزیۆنه‌کان بــه‌رده‌وام وێنه‌ی که‌سێک یان که‌سانێکی دیاریکراو نیشان ده‌ده‌ن .له ڕۆژنامه‌ی به‌شێک له حیزبه‌کانیش‌دا بهردهوام وێنه‌ی سکرتێر دووبــاره ده‌بێته‌وه و وا نیشان ده‌درێ که ئه‌و گرینگرتین که‌سی ئه‌و جیهانه‌یه. ســیــاســه‌تــی مــیــدیــایــی ک ــۆم ــاری ئیسالمی ده‌ر‌هه‌ق به شه‌ڕی ئیسرائیل- ف ـه‌ل ـه‌ســتــیــن نــمــوونــه‌یــه‌کــی بــاشــه له میدیای داخــراو چونکه کاتێک شه‌ڕی ئیسرائیل‌و فه‌له‌ستین ده‌ســت پێ‌ده‌کا، زۆربـــه‌ی کــانــال‌و میدیاکانی کۆماری ئیسالمی ئــێــران ده‌چــنـه خــزمـه‌ت شه‌ر دژی ئیسرائیل‌و پشتگیری له فه‌له‌ستین. ئه‌وان لێکدانه‌وه‌یه‌کی یه‌کالیه‌نه له شه‌ڕی ئێسرائیل-فه‌له‌ستین پێشکه‌ش ده‌که‌ن که ل ـه‌ودا ئیسرائیل شه‌یتانه و وێنه‌ی فه‌له‌ستنیش ژن و مندالێکی به‌سته‌زمانن که له خوێن شه‌الل بوون. میدیای کراوه میدیای کراوه ئه‌و میدیایه که به‌رده‌نگ پێشوه‌خت نازانێ چ لێکدانه‌وه‌یه‌ک ،چ ڕۆخسارێک و چ ڕووداوێـــک نومایش ده‌ک ــرێ .میدیای کــراوه میدیایه‌که که مه‌جاڵی زیاتر ده‌ره‌خسێنێ بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵکانێک بـه بیروبۆچوونی جیاواز ده‌رف ـه‌تــی ده‌رک ـه‌تــن پـه‌یــدا بــکـه‌ن .هه‌ر بۆیه میدیای کراوه زیاتر هاوته‌ریبی‌و هاوسه‌نگی هه‌یه له‌گه‌ڵ واقیع ،له‌گه‌ڵ ئـه‌و ویست‌و کێشه‌و گرفتانه‌ی خه‌ڵک له‌گه‌ڵی ڕووبه‌رون .سیاسه‌ت له واڵتانی تۆتالیتێر‌و دیکتاتۆر نایهه‌وێ میدیای کراوه هه‌بێ بۆ ئه‌وه‌ی واقیعێکی پڕسته‌م و چه‌وساندنه‌وه ئاوه‌ژوو نیشان بدا یان هـه‌ر به ت ـه‌واوه‌تــی بیشارێته‌وه .دیــاره الچوونی دیکتاتۆرییه‌تیش به مانای ئه‌وه نایه که به شێوه‌یه‌کی ئۆتۆماتیکی ئازادی چایه‌مه‌نی‌و ڕاگه‌یاندن په‌ره ده‌ستێنێ‌و میدیای کراوه و ئازاد به‌دی دێ .میدیا به تایبه‌ت ته‌له‌ڤیزیۆن پێویستی به پشتوانه‌ی ماددی و ئابووری هه‌یه .له شوینێکدا که بازاری ئازاد هه‌یه سیاسه‌تمه‌ر‌دان‌و به تایبه‌تی سه‌رمایه‌داران بۆ دامه‌زراندن، کونترۆل‌و کاریگه‌ری دانان له سه‌ر میدیا له‌گه‌ڵ یه‌کتر مڵمالنێ ده‌که‌ن .میدیایه‌کی به‌هێز پێویستی به کارمه‌ندێکی زۆر‌و ئیمکاناتێکی پێشکه‌وتوو هه‌یه .بۆ نموونه میدیایه‌کی به‌هێز له کوردستان پێویستی به‌وه‌ی هه‌یه که له زۆربه‌ی شاره‌کانی کوردستان هه‌واڵنێر هه‌بێ ،هه‌روه‌ها له زۆرب ـه‌ی پێته‌خت‌و شاره‌کانی واڵتانی
بواری سیاسی‌و ئابووریش بکا. ده‌مارگرژی ( )Biasله میدیادا گه‌شه‌ی ته‌کنیک ئ ـه‌و توانایه‌ی به میدیا داوه که به شێوه‌یه‌کی ناڕاسته‌وخۆ الیه‌نگری له ڕوانگه و سیاسه‌تێک بکا بـه بــێ ئــه‌وه‌ی خـه‌ڵـک‌و به‌رده‌نگه‌که‌ی ه ـه‌ســتــی پ ـێ‌بــکــا .زۆر ت ـه‌ل ـه‌ڤــیــزیــۆن‌و ڕۆژنامه‌ی به‌ناوبانگ له دنیادا هه‌ن که به شێوه‌یه‌کی فه‌رمی یان ڕاسته‌وخۆ پشتگیری لـه سیاسه‌تی حیزبێک یان واڵتــێــک نــاک ـه‌ن بـــه‌اڵم بـــه‌کـــرده‌وه‌‌و به شیوه‌یه‌کی ناڕاسته‌وخۆ هه‌وڵ بۆ هه‌مان ســیــاس ـه‌ت ده‌ده‌ن .لــێــره‌دا پێمخۆشه نــمــوون ـه‌ی ـه‌ک ل ـه ڕووبـ ـه‌رگ ــی گــۆڤــاری تایم بێنمه کـه ئ ـه‌و گــۆڤــاره یه‌کێک له به‌ناوبانگترین گۆڤاره‌کانی جیهان .ئه‌و ڕووب ـه‌رگ ـه وێنه‌ی کچێک نیشان ده‌دا ک ـه لــووتــی بــــڕدراوه و ل ـه ســـه‌ری به زمانی ئینگلیسی رسته‌یه‌ک نووسراوه بــۆ ئــــه‌وه‌ی پشتگیری ل ـه ڕوانــگــه و سیاسه‌تێکی تایبه‌ت بکا. له وێنه‌که‌دا نــووســراوه “چ شتێک ڕوو ده‌دا ئه‌گه‌ر ئێمه له ئه‌فغانستان بروێن ”.لێره‌دا به‌رده‌نگێکی وریا ده‌بێ بپرسێ له‌و ڕسته‌یدا “ئێمه“ کێیه؟ بێ گــۆمــان بـه‌رده‌نــگــی ئ ـه‌و وێنه‌یه و ئه‌و ڕسته‌یه خه‌ڵکی ئینگلیسی زمان به‌گشتی و هاوواڵتیانی ئه‌مریکا به‌تایبه‌تین“ .ئێمه“ له په‌یامه‌که‌دا ئه‌مریکاییه‌کان ،خودی گۆڤاری تایم و هاوپه‌یمانانی ئه‌وانن که
دواجار بن الده‌نیش له پاکستان کوژرا. یه‌کێک له گرفته‌کانی سـه‌ره‌کــی میدیا له جیهانی ئ ـه‌مــرۆدا ده‌مــارگــرژبــوون‌و لێکدانه‌وه‌ی یه‌ک الیه‌نه له ڕووداوه‌کانه. له‌و وێنه‌یه‌ی که گۆڤاری تایم سه‌باره‌ت به شه‌ڕی ئه‌مریکا له ئه‌فغانستان دایناوه، به به‌رده‌نگه‌ی ناڵێ بۆ خه‌ڵکانێک له دژی ئه‌و شه‌ره‌ن ،ئه‌و به شێوه‌یه‌کی یه‌کالیه‌نه هــه‌وڵ بــۆ ڕه‌وایــــی دان بــه‌و شــه‌ڕه و درێژه‌کێشانی ده‌دا .خه‌ڵکی ئاساییش ئه‌و ده‌رفه‌ته‌یان نیه ،یان هۆشیار نین تاکوو له‌سه‌ر کێشه‌ی ئه‌فغانستان کتیب بخوێننه‌وه یان برۆن له‌گه‌ڵ دژبه‌رانی ئه‌و شه‌ڕه قسه بکه‌ن .به‌گشتی خه‌ڵک له‌سه‌ر زۆر ڕووداو‌و کێشه‌ی نێوخۆیی، ناوچه‌یی‌و جیهانی متمانه به میدیا دهکاو له ده‌اڵقه‌ی میدیاوە سه‌یری جیهان ده‌کا. میدیای زه‌رد له نێو باڵوکراوه‌کان‌دا به‌و ده‌سته له گۆڤار ،ڕۆژنامه و ...که مه‌به‌ستیان ئــه‌وه‌یــه س ـه‌رنــجــی بــه‌رده‌نــگــی زیــاتــر ڕابکێشن‌و به‌الیه‌نه‌وه زۆر گرینگ نیه که خاوه‌نی نێوئاخن‌و په‌یامیكی به‌هێز بن، بــاوکــراوه‌ی زه‌رد ده‌گوترێ .بـه‌اڵم له ئێستادا زۆر کاناڵی ڕاگه‌یاندنیش هه‌موو هه‌وڵیان ئه‌وه‌یه له هه‌ر ڕێگه‌یه‌که‌وه بێ به‌رده‌نگی زیاتر ده‌سته‌به‌ر بکه‌ن ،هه‌ر بۆیه ده‌کرێ قسه له‌سه‌ر میدیای زه‌رد بکه‌ین .ئه‌و جــۆره میدیانه له تێکنیکی جۆراوجۆر که‌ڵک وه‌رده‌گرن بۆ ئه‌وه‌ی
رۆژنامەی سهرنجی به‌رده‌نگ ڕابکێشن .بۆ نموونه تایتێلێک داده‌نێن که به‌اڵی خوێنه‌ره‌و ه زۆر ده‌گمه‌ن بێ یــان وێنەی سێکسی ژن دادەنـــێـــن .مـــاوه‌یـــه‌ک لـه‌مـه‌وپــێــش ته‌رمی کچێکی 15ســاڵ به‌ناوی دنیا له ناحیه‌ی که‌له‌کچی پارێزگای دهۆک ل ه رێکه‌وتی 24/5/2014دۆزرای ـه‌وه. بۆ ماوه‌ی دوو هه‌فته‌یه‌ک کوشتنی دنیا و وێنه‌ی ئه‌و له هه‌موو گۆڤار و کاناله ته‌له‌ڤیزیۆنییه‌کانی باشووری کوردستان ده‌رده‌که‌وت .ئێستا که چه‌ند مانگ به‌سه‌ر ئه‌و ڕووداوه تێپه‌ری ،دنیا نه‌ک تایتێل نییه به‌ڵکوو له په‌راوێزی گۆڤاره‌کان و له هه‌واڵێکی کورتیشدا ب ـه‌دواداچــوون بــۆ کـه‌یــسـه‌کـه‌ی نــاکــرێ .لــێــرده‌ای ـه که هیندێک کاریگه‌ری نه‌رێنی‌و ترسناکی میدیا له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه ده‌رده‌که‌وێ .ئه‌و کاریگه‌رییه ترسناکه ئه‌وه‌ی ه که میدیا وا بکا کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی میدیایی دروست بێ. واته خه‌ڵک زۆرتر بینه‌ر بێ هه‌تا ڕۆلگێر، ئه‌خالق و هه‌ڵوێستی مرۆڤدۆستانه وه‌ک شتی کاتی و ژێستێکی میدیایی له‌قه‌ڵه‌م بدرێ. میدیای زه‌رد کاریگه‌ری له‌سه‌ر سیاس هت‌و چۆنییه‌تی به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنه‌کانیش کردوه .خه‌ڵک ئه‌مرۆکه زیاتر گرینگی به تایبه‌تمه‌ندی که‌سێتی ( )Personalityکاندیده‌کان ده‌ده‌ن هه‌تا به‌رنامه‌کانیان .ئه‌مرۆکه خه‌ڵک زیاتر گرینگی به‌وه ده‌ده‌ن که کاندیدێک چۆن قسه ده‌کــا ،ئاخۆ وه‌ک خــۆی و له‌گه‌ڵ خه‌ڵک وێنه‌ی سه‌رنج ڕاکێشی هه‌یه؟ ئایا ئه‌و کاندیده گه‌نجه یان له ته‌ندروستی پێویست به‌هره‌مه‌نده؟ میدیای کوردی لــێــره‌دا نامهه‌وێ باسی ئ ـه‌وه بکه‌م که یه‌که‌م رۆژنامه‌ی کوردی که‌ی چاپ کرا ،یا کورد له که‌یه‌وه ڕادیــۆی هه‌یه یــان یـه‌کـه‌م ته‌له‌ڤیزیۆن ک ــوردی که‌ی دامـــه‌زرا .میدیای کــوردی به پێی ئه‌و ده‌سته‌به‌ندییانه‌ی لـه ســـه‌ره‌وه کــردم میدیایه‌کی داخـــراو ،ک ــراوه .زه‌رد یان تێکهه‌لکێشێک ل ـه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی هــه‌بــێ .بـــه‌اڵم هــه‌مــوو کـــورد لــه یـه‌ک تایبه‌تمه‌ندیدا هاوبه‌شن ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ڕوویان له کوردستان‌و به‌رده‌نگیان ته‌نیا خه‌ڵکی کوردستانه .میدیا له ڕۆژهه‌اڵتی کــوردســتــان ئــه‌و تــوانــای ـه‌ی ن ـه‌بــووه و ڕه‌نــگـه لـه بـه‌رنــامـه‌شـی‌دا نه‌بووبێ که کاریگه‌ری له‌سه‌ر نه‌ته‌وه‌ی فارس دابنێ. به واتایه‌کی دیکه ئه‌وانه‌ی ته‌له‌ڤیزیۆنه کــوردیــیــه‌کــانــی ڕۆژهــــــه‌اڵت ت ـه‌مــاشــا ده‌ک ـه‌ن یان ئه‌ندامانی حیزبه‌کانن یان خه‌ڵکی کــوردن .ته‌نانه‌ت له باشووری کــوردســتــان کــه ســه‌رمــایــه‌ی مـــاددی پێویست هه‌یه تاکوو ئێستا کانالێکی تـه‌لـه‌ڤــیــزیــۆنــی عـــه‌ره‌بـــی ،تــورکــی یــان ئینگلیسی نییه که یارمه‌تی دیپلۆماسی کورد بکا .له رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاست ته‌نیا کاناڵی ئه‌لجه‌زیره توانیوێتی به‌رده‌نگ له دهرهوهی جیهانی عه‌ره‌بی‌و به‌تایبه‌تی له نێو ئه‌مریکا و ئورووپا په‌یدا بکا. ره‌نــگ ـه ل ـه کــۆمـه‌ڵــگـه‌ی میدیایی دا چیدیکه نه‌کرێ ئه‌و دروشمه‌ی شۆڕشی خــوێــنــدکــاری 1968بـــه‌رز بکه‌ینه‌وه که “با ته‌له‌ڤیزیۆنه‌کان بکۆژێنینه‌وه و چاومان بکه‌ینه‌وه“ به‌اڵم ده‌کرێ ئاوای بگۆڕین که “با چاومان بکه‌ینه‌وه ئه‌و کاته‌ی ته‌ماشای ته‌له‌ڤیزیۆن ده‌که‌ین”. سه‌رچاوه‌کان: “ .1ل ه جه‌نگی وێن ه و واقیعدا” سێ نموونه ،به‌ختیار عه‌لی .2کورێکی به‌ختیار عه‌لی له‌سه‌ر میدیا https://www.youtube.com/ watch?v=51myVhMGqBQ .3قــدرتــهــای جــهــان مطبوعات، مارتین واکر .4ته‌له‌ڤیزیۆن ه کوردییه‌کان و رۆلیان ل ه پێشخستنی کۆمه‌ڵگه ،سه‌باح مه‌جید .5ورده‌کـــاری مــاره‌کــردن و کوشتنی دنیا ،سایتی هاواڵتی
9
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
سیاسی _ مێژوویی
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
ژماره٦٣٧ :
رۆژنامەی
حیزبی توودەی ئێران‌و بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە ئێراندا بەشی دووەم
د .كامران ئەمین ئاوە و :سیروان موساپوور بنەما فكرییەكانی حیزبی تــوودەی ئێران لە هەڵسووكەوت لەگەڵ كۆماری ئیسالمی و هێزە نەیارەكانی پاش سەركەوتنی شۆڕشی ڕێبەندانی 57ڕێبەرانی حیزبی تــوودەی ئێران لە دەرەوەڕا گەڕانەوە و ئەم حیزبە چاالكیی ئــاشــكــرای خـــۆی دەســــت پــێــكــردەوە. لەڕاستیدا حیزبی توودەی ئێران كە دوای كودەتای 28ی گەالوێژی 1332زەربەی توند و قورسی لــەبــاری ڕێكخستنەوە وێ‌كەوتبوو ،توانی بۆ یەكەم جار دوای زیــاتــر لــە دوو دەی ــە دووری لــە واڵت چاالكیی ئاشكرا دەست پێ‌بكاتەوە. ســیــاســەتــەكــانــی حــیــزبــی تــــوودەی ئــێــران كاریگەرییەكی هەستپێكراو و حاشاهەڵنەگری لەسەر ڕووداوەكــانــی دوای ڕاپـــــەڕیـــــن و چـــارەنـــووســـی بزووتنەوەی پێشكەوتنخوازانە و چەپی ئێران هەبوو .ڕێبازی زاڵ بەسەر حیزبی توودە دوای شۆڕش و پێوەرەكانی بۆ هەڵبژاردنی هاوپەیمانەكانی ،كۆنترین حیزبی چەپ و ئازادیخوازی ئێران لە پەنا یەكێك لە سەرەڕۆترین ڕێژیمەكانی سەدەناوەڕاستی و لە بەرامبەر بەشێكی گەورە لە هێزە چەپ و ئازادیخوازەكانی ئــێــران دانــــا .بــەپــێــی وتــەكــانــی ئــیــرەج ئەسكەندەری لە نامەیەك كە بۆ حیزبی كۆمۆنیستی شـــوڕەوی نووسیبوو« : گۆڕینی ڕێباز و ڕێنوێنییەكانی پلێنۆمی شازدەهەمی كۆمیتەی ناوەندی لەبارەی یــەكــگــرتــن لــەگــەڵ هــیــزە شــۆڕشــگــیــڕە دێموكراتیكەكان بــە كـــردەوە گــۆڕانــی بەسەردا هاتوە و دژمنایەتیی هەرچی زیــاتــر و قووڵتر لەنێوان حیزبی ئێمە و گــشــت حــیــزبــە نــیــشــتــمــانــپــەروەر و دێموكراتەكانی وەك موجاهیدینی خەلق، حیزبی دێموكراتی كوردستان ،الیەنگرانی مووسەددیق (جبهە ملی) و ئەوانی دیكە جێی گرتۆتەوە )1(.هەرئەمە گۆڕانكاریی لە ڕێكخستن و ڕێكوپێكیی هێزە دیار و شــاراوە شۆڕشگێڕ و ئازادیخوازەكانی ئێران و لێكدابڕان و الوازبــوونــی هێزە چەپ و دێموكراتەكان و ،بەهێزبوونی كۆماری ئیسالمیی ئێرانی لێ كەوتەوە. بــەرگــریــی حــیــزبــی تــــوودەی ئــێــران لــــە كــــۆمــــاری ئــیــســامــیــی ئــــێــــران و ڕووبــــەڕووبــــوونــــەوەی ل ــەگ ــەڵ هــێــزە بەرهەڵستكارەكانی حكومەتی ئیسالمی بــۆ نــمــوونــە حیزبە كوردستانییەكان، بە سەرنجدان بە بەڵگە باڵوكراوەكان و هەڵوێستە فەرمییەكانی حیزب لەو قۆناغەدا بەم شێوەیە دەكرێ بەم شێوەیە ڕوون بكرێتەوە: ــ شۆڕشی ئێران بە وتەی لئۆنید برژنێڤ ( )2شۆڕشێكی ئاڵۆز و ناڕوون بوو كە یەكێك لە الیەنە سەرەكییەكانی سیمای دژە ئیمپریالیست بوونی ئەو ڕێژیمە بوو .لە سەردەمی شەڕی سارددا بۆ حیزبگەلێكی وەك حیزبی تــوودەی ئــێــران بــەربــەرەكــانــی دوو سیستەمی سۆسیالیستیی جیهانی بە ناوەندێتیی یەكیه‌تیی سۆڤیەتی سۆسیالیستی و سیستەمی ســەرمــایــەداریــی جیهانی بە ناوەندێتیی ویالیەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ( )3بابەتێكی سەرەكی قۆناغێكی مێژوویی ،دیاریكەری ڕێــڕەوی گشتی خــەبــاتــیــان و پــێــوەری هەڵسەنگاندنی هــێــزە ســیــاســی ـ كــۆمــەاڵیــەتــیــیــەكــانــی دیكەی ئێران و جیهانە .حیزبی توودەی ئــێــران بــە زەق ــك ــردن ــەوەی هێندێك لە تایبەتمەندییەكانی كۆماری ئیسالمی كە زیاتر لەوەی هەڵقواڵوی واقعییەتەكانی ئــەودەم بن دروستكراوی خۆی بوون، سیاسەتی یەكێتی و ڕەخــنــەگــرتــن لە
كۆماری ئیسالمی ،بە پشت بەستن بە یەكگرتن و دەربڕینی ڕەخنەكان لە چەند بابەتێكی دیــاریــكــراودا و بە شێوازێك كە ئەولەوییەتی یەكگرتوویی لەبەرچاو بگرێ ،گرتەپێش )4(.ئەم جۆرە سیاسەتە بە تێپەڕینی كات و بەپێی ڕیزبەندیی هێزە سیاسییەكان ،حیزبی ت ــوودەی ئێرانی لــە ڕیــزی بــەرگــریــكــارانــی سەرسەختی كــۆمــاری ئیسالمیی ئێراندا دانــا كە بە شێوەیەكی كــوێــركــوێــرانــە پــێــڕەویــی و پشتیوانی لە سیاسەتی پاوانخوازانە و بەرتەسك كــردنــەوەی مــاف و ئازادییە دێموكراتیكەكانی كۆڕ و كۆبوونەوەی تاقمە ئایینیە بیرتەسكەكان دەك ــرد و ()5 تەئییدی دەكــــردن سیاسەتێك كە سەرەنجام بە هێرشی هێزەكانی ئیسالم و دەستبەسەركردنی ڕێبەرانی دیــار و
خــەبــاتــكــردن بــــەدژی ســەرمــایــەداریــی گەورەی جیهانی) لێك دەدرایەوە و ئەمە ماهییەتی هاوبەشی هەر سێ بەشەكە بوو .ئەم شۆڕشانە دەبووایە دوو بابەتی پــتــەوكــردنــی ســەربــەخــۆیــی سیاسی و گەیشتن بە سەربەخۆیی ئابووریی و ڕزگاریی لە وابەستەبوونیان چارەسەر دەكــــرد )6(.بە سەرنجدان بــەم تیۆرییە بــەكــردەوە بابەتەكانی دیكەی كۆمەڵگە وەك دێموكراسی ،ئازادیی چاپەمەنیی و حیزبەكان ،مــەســەلــەی نــەتــەوەیــی و ...وەپـــاش گــوێ دەدران و دەچــوونــە ژێر كاریگەریی پێكهاتنی كۆمەڵگەیەكی ڕاوەستاو لەسەر دادپەروەریی ئابووریی و دژە ئیمپریالیست بــوونــی كــۆمــاری ئــیــســامــی .ئــەمــە لــەحــاڵــێــكــدا بـــوو كە یەكەمینیان لەگەڵ ماهییەتی چینایەتی
كادر و ئەندامەكانی ،كۆتایی بە چاالكیی نیمچە ئازادی ئەم حیزبە لە ئێراندا هێنا. ــ لە ڕوانگەی حیزبی توودەی ئێرانەوە « شۆڕشی ئێران بە جێگرتن لە زنجیرەی بزووتنەوە ڕزگاریخوازییە نەتەوەییە نــوێــیــەكــانــی گــەالنــی جــیــهــانــی ســێــیــەم، بــە بەشێك لــە پــڕۆســەیــەكــی شۆڕشی جیهانیی ئەژمار دەكرێ كە لە سێ بەشی واڵتــانــی سۆسیالیستی ،بــزووتــنــەوەی كرێكاریی گەشەكردووی سەرمایەداری و بــزووتــنــەوەكــانــی رزگــاریــخــوازیــی دنیای بەرەوگەشەی (جیهانی سێیەم) پێك هاتبوو .ئامانجی هەرسێك بەش خەبات بەدژی سەرمایەداریی گەورەی جیهانی (ئــیــمــپــریــالــیــزم) بــە مەبەستی جێگیربووی سیستەمێكی نــوێ لەسەر بــنــەمــای دادپـــــەروەریـــــی ئـــابـــووری و ئاشتی دەناسێنرا .شۆڕشگێڕبوون (واتە خوازیاری پێكهاتەیەكی نوێی كۆمەاڵیەتی بوون) و دژە ئیمپریالیست بوون (واتە
كۆماری ئیسالمی یەكتری نەدەخوێندەوە و گـــشـــت س ــی ــس ــت ــەم ــی ئـــابـــووریـــی واڵت لـــە چـــوارچـــێـــوەی ســیــســتــەمــی ســەرمــایــەداریــی دەپـــارێـــزرا .لەالیەكی تــرەوە «دژە ئیمپریالیست بوون»یش، نە واڵتی لە درێژەدانی ڕێگەی گەشەی ســـەرمـــایـــەداری دوور كـــــردەوە و نە گــەیــانــدە خۆبژیویی ئــابــووری .بێجگە لەمەش دژە ئیمپریالیست بوون لە زاتی خۆیدا نەیدەتوانی پێوەرێكی عەقاڵنی بۆ شۆڕشگێڕبوون و دێموكراتیك بوونی هێزێك یــان حاكمییەتێكی سیاسی بێ. چــارەنــووســی شــۆڕشــی ئــێــران لــەژێــر دەســەاڵتــدارێــتــیــی ڕێــبــەرانــی كــۆمــاری ئیسالمی و چارەنووسی واڵتانێكی وەك سووریە ،ئێراق و لیبی و ...سەلمێنەری ئەم ڕاستییە نموونەگەلی بەرچاوی ئەم تیۆرییە مایەپووچ و شكست هێنراوانە بووە و دەبێ. ـــــ حــیــزبــی تــــــوودەی ئـــێـــران بە
لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕەخنانەی كە لەم حیزبە لەپێوەندیی لەگەڵ دەوڵەتی میللیی مــووســەددیــق ،سیاسەتی بەنەتەوەیی بوونی نــەوت و پشتیوانی نــەكــردن لە بۆژوازیی نەتەوەیی لە بەرامبەر شادا و بۆرژوازیی كۆمپرادۆر و ...دەكرا ،بە زەقكردنەوەی تایبەتمەندییە درۆییینەكانی « شــۆڕشــگــێــڕی ،جـــەمـــاوەری و دژە ئیمپریالیستی ڕووحانییەتی خەباتكار» و دانانی خومەینی لە پلەی «ڕێبەریی دێموكراسی شۆڕشگێڕی»( )7بــەدوای وەدەسهێنانی متمانە لەنێو هێزەكانی سەر بە رێژیمی ئیسالمی لەالیەك و لەالیەكی دیكەوە بەدەسهێنانی كات بۆ كۆكردنەوەی هــێــز لــەنــێــو تــوێــژە جــۆراوجــۆرەكــانــی كۆمەڵگە و زیندووكردنەوەی ڕێكخراو و ڕێكخستنەكانی خۆی بوو .لە ڕوانگەی حــیــزبــی تــــــوودەی ئ ــێ ــران « ڕێــبــازی ئیمام خومەینی لە پلەی یەكەمدا دژە ئیمپریالیستی بــــووە ،دوای دوكــتــۆر موسەددیق ئیمام خومەینی ڕێبەرێكی خاوەن ئیعتباری دیكە بوو كە ئەمجارە لەنێو ڕووحانییەتی شیعە ڕاست ببۆوە ( )8بە ب ــاوەڕی حیزبی ت ــوودەی ئێران تــوێــژە مامناوەنجییەكانی شــار و دێ هێزە سەرەكیەكانی بزوێنەری شۆڕشی ئــێــرانــیــان پــێــك هــێــنــابــوو و ڕوانــگــەی یەكتاپەرستیی ئــایــدۆلــۆژیــای ڕێبەری دێموكراسی ئینقالبی واتە ئیمام خومەینی پێك هێنابوو .بە وتەی ئیحسان تەبەری «حیزبی توودەی ئێران بە هەڵسەنگاندنی واقیعبینانەی ڕوانگەی یەكتاپەرستانە، دەنگی ئەرێنی بە كۆماری ئیسالمی و یاسای بنەڕەتی پەسندكراوی مەجلیسی خیبرەگان دا ،چونكە بەپێی تەجارەتی بــێ‌حــیــســابــی خـــۆیـــان وایــــانــــدەزانــــی كۆمۆنیستەكان تەنیا بە تێگەیشتن لە تایبەتمەندییەكانی كۆمەڵگەی خۆیان دەتــوانــن بۆ تــەواوی كۆمەڵگەكە ڕۆڵی ڕچەشكێنی و ڕێ‌كەرەوەیی ببینن )9(.لە ڕاســتــای ئــەم بیركردنەوە و سیاسەتە هەاڵنەدا ،حیزبی توودەی ئێران لە سااڵنی سەرەتای شۆڕشدا بوو بە ڕێكخراوی پاساودەری كردەوە و بڕیارەكانی دژە دێموكراتیكی دەســەاڵتــدارانــی كۆماری ئیسالمی ئێران لە بوارە جۆراوجۆرەكانی سیاسیی و كۆمەاڵیەتی. ــــــ ح ــی ــزب ــی تــــــــوودەی ئــــێــــران بــە سەرنجدان بە خستنەڕووی «تیۆریی سەرەكی و ناسەرەكی» و بە سەرەكی دانانی «خەبات بــەدژی ئیمپیریالیزم و دەستوپێوەندەكانی بۆ پێكهێنانی ئێرانێكی سەربەخۆی دێموكراتیك ،بــەرگــری لە شــۆڕش و دەوڵــەتــەكــەی» ،بە كــردەوە مــەســەلــەی دێــمــوكــراســی ،ئـــازادیـــی و مافە نەتەوەییەكانی گەالنی ئێرانی بە شوێنكەوتووی مەسەلەی سەرەكی واتە سەركەوتنی شۆڕش و كۆماری ئیسالمی دادەنــــا .لــە ڕوانــگــەی حیزبی ت ــوودەی ئێران لە بەرامبەر ئەم كــارە سەركییە، كارەكانی دیكە الوەكی بوون و نەدەبوایە لە كاروبارە ناسەرەكی و الوەكییەكاندا نوقم بین و شتی سەرەكی فیدای الوەكی بكرێ. ــــــ ح ــی ــزب ــی تــــــــوودەی ئــــێــــران بــە بــەپــێــوەردانــانــی بــەرگــری لــە كــۆمــاری ئــیــســامــی و ئــیــمــام خــومــەیــنــی وەك سنووری پیرۆزی شۆڕشگێڕی و دژە شــۆڕشــگــیــربــوون بــە كـــــردەوە مــۆری «ســتــوونــی پێنجەمی ئــەمــریــكــا» ،دژە شـــــۆڕش» ،گــروهــەكــی چـــەپ نــەمــا»، «تـــووری پــووچــەڵ و « جیرەخۆرانی بــەعــس و نـــاتـــۆ» لـــە تــــــەواوی هــێــزە دژبەرەكانی كۆماری ئیسالمی ئێران دەدا و ئەمە لەحاڵێكدا بوو كە كۆماری ئیسالمی هەرگیز بەهایەكی بەم حیزبە نەدابوو. ئەم كردەوانە بوونە گۆشەگیربوون و دووركەوتنەوەی حیزبی توودەی ئێران لە هێزە سیاسییەكانی دیكەی ئێران .بە
وتــەی ئــیــرەج ئــەســكــەنــدەری «حیزبی توودە بە پشیتوانی بێ شەرت و مەرج و یەكالیەنەی خۆی نەیتوانی تەنانەت زەڕڕەیـــــەك متمانە ،نــیــازپــاكــی و لێك تێگەیشتنی كەسانی ناو ڕێبەرایەتی ئێران ڕابكێشێ...جێبەجێكردنی ڕێكوپێكی ئەم ڕێبازە تا ئەو جێگەیە بەرەوپێش چوو كە «حیزبی چینی كرێكار» لەڕاستیدا بوو بە پاشكۆی سیاسەتە دواكەوتووە ئــایــنــیــیــەكــان و چــاالكــیــی جـــەمـــاوەری و بەتایبەت كــار لەنێو كرێكارانیشدا لەچوارچێوەی چاالكییە سینفییەكاندا كورت بۆوە )10(.حیزبی توودەی ئێران لە بەرگری لە كۆماری ئیسالمی و هێرش بۆسەر هێزە بەرهەڵستكارەكانی كۆماری ئیسالمی وەپێش دەوڵەتی دەسەاڵتداریش كــەوتــەوە ،كاریگەرییەكی زۆر نەرێنی لـــەســـەر بــــیــــروڕای گــشــتــیــی خــەڵــكــی ئێران بەتایبەت خەڵكی كــورد لەخۆی بەجێهێشت و نــاوبــانــگــی خەمهێنەری پاشكۆی كۆنەپەرستیی مەزهەبی بۆ خۆی دروست كرد)11(. .1
نامە ایرج اسكندری بە كمیتە مركزی
.2
لئونید ایلیچ برژنف ( 1982ـ ،)1906
حزب كمونیست شوروی اكتبر .1981
دبیركل حزب كمونیست اتحاد شوروی ( 1982ـ
.)1964 .3
دوران تــاریــخــی مــا و ســمــت عمدە
مبارزە ،احسان گبری ،برخی مسائل حاد انقالب،
ص ،5مجموعە مقاالت .1358 .4
درب ــارە بە اصـگالح خنجر از پشت،
احسان گبری ،برخی مسائل حاد انقالب ،ص،77 مجموعە مقاالت.1358 ، .5
نامە ایرج اسكندری بە كمیتە مركزی
.6
بــرخــی مــســائــل نـــــڤـــــری م ــرب ــوگ بە
حزب كمونیست شوروی اكتبر .1981
انقالب ایران ،احسان گبری نوشتەهای فلسفی و
اجتماعی ،جلد دوم ،ص 273ـ ،272چاپ دوم
1358انتشارات حزب تودە ایران. .7
تەبەری لــەم پێوەندییەدا دەنووسێ:
لە واڵتی ئێمە شۆڕشێك ڕووی داوە شۆڕشێكە
نــەتــەوەیــی و دێــمــوكــراتــیــك .شۆڕشێكە لەژێر
ڕێبەرایەتیەكی دێموكراسی شۆڕشگێڕیدا هاتۆتە
كــایــەوە و بایەخێكی بــنــەڕەتــی هــەیــە كــە ئیمە
لەگەڵ ئەو زاراوەیــە ئاشنا بین ،چونكە بە هەڵە
دێموكراسیی شۆڕشگێڕیی لەگەڵ وردەبورژوازی
بە هاوسەنگ دادەنرێن .لەحاڵێكدا كە مەسەلەكە
وانیە ...هێزی سەرەكی بزوێنەری شۆڕشی ئێران
توێژە مامناوەنجییەكانی شــار و دێ بــوون كە
نوێنەری سیاسییان دێموكراسیی شۆڕشگێڕییە...
س ــەردەم ــێ ــك بــــوو ك ــە حــیــزبــی ئــێــمــە بــابــەتــی
«ب ــورژوازی ــی نــەتــەوەیــی» كــە لــە بــزووتــنــەوەی
بەنەتەوەیی كردنی نەوتدا ڕۆڵێكی گرنگی هەبوو،
نەدەناسی و ئەمڕۆكە كەسانێك بابەتی گرنگی
«دێموكراسی شۆڕشگێڕیی» كــە لــە شۆڕشی
ئەمدواییانەدا ڕۆڵێكی گرتگی هەبوو ،ناناسن و
ئەمە بنەمای زانستیی هەڵەكانە( .برخی مسائل
نـڤـری مربوط بە انقالب ای ــران ،احسان گبری
نوشتەهای فلسفی و اجتماعی ،جلد دوم ،ص 275ـ
،274چاپ دوم 1358انتشارات حزب تودە ایران. .8
خـط مشی سیاسی است نە نیرنگ ،نە
مانور .احسان طبری ،برخی مسائل حاد انقالب، ص ،37مجموعە مقاالت .1358 .9
بــرخــی مــســائــل نـــــڤـــــری م ــرب ــوط بە
انقالب ایــران ،احسان طبری نوشتەهای فلسفی
و اجتماعی ،جلد دوم ،ص ،278چاپ دوم 1358 انتشارات حزب تودە ایران. .10
نامە ایرج اسكندری بە كمیتە مركزی
.11
همانجا
حزب كمونیست شوروی اكتبر .1981
درێژەی هەیە
8
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
سیاسی
ژماره٦٣٧ :
گه‌اڵڵه‌یه‌ک بۆ به‌رته‌سک کردنه‌وه‌ی حیزبایه‌تی ل ه ئێراندا
حه‌سه‌ن شێخانی رۆژی چــوارش ـه‌مــم ـ ه 18ی پــووشــپ ـه‌ڕ «گه‌اڵڵه‌ی چۆنیه‌تیی دروست کردن و چاالکیی حیزب و گرووپه سیاسییه‌کان» ک ه له الیه‌ن کۆمیسیۆنی شۆراکان و کاروباری نێوخۆیی واڵت درابوو به مه‌جلیس ،ب ه گشتی په‌سه‌ند کــرا ،بــه‌اڵم نوێنه‌رانی مه‌جلیس لـ ه ڕه‌وتــی تاوتوێ کردنی ئه‌م گه‌اڵڵه‌یه‌دا ل ه 29ی هه‌مان مانگ ب ه زۆرینه‌ی ده‌نــگ رێککه‌وتن له‌سه‌ر ئ ـه‌وه‌ی ک ه ئه‌م گه‌اڵڵه‌یه بۆ مــاوه‌ی 3مانگ ڕابگیرێ بۆ ئه‌وه‌ی که کۆمیسیۆنی شۆراکان وه‌ک کۆمیسیۆنی سه‌ره‌کی کار بۆ البردنی که‌موکوڕییه‌کانی بکا. گــه‌اڵڵــه‌ی چــۆنــیـه‌تــی دروســــت کـــردن و چاالکیی حیزب و گرووپه سیاسییه‌کان 22 مــادده له خــۆده‌گــرێ و له بــاره‌ی پێناسه‌ی حیزب ،چۆنیه‌تی دامـه‌زرانــی حیزب ،ماف و به‌رپرسایه‌تییه‌کانی حیزبه‌کان ،مادده‌گه‌لێک دێنێته ئاراوە. لـه‌م وت ــاره‌دا ه ـه‌وڵــده‌ده‌م هه‌ڵوێسته‌یه‌ک له‌سه‌ر چه‌ند خاڵی گرینگی ئه‌م گه‌اڵڵه‌یه بکه‌م. ل ـه‌ســه‌‌ره‌تــای هــاتــنـه‌سـه‌رکــاری کــۆمــاری ئیسالمییه‌وه،کاربه‌دستانی ڕێــژیــم دیدێکی ئه‌رێنییان ب ـه نیسبه‌ت دیــــارده‌ی حــیــزب و حیزبایه‌تی له ئێران دا نه‌بووه و ب ه گشتی ب ـه دی ــارده‌یــه‌ک ــی ڕۆژئـــاوایـــی و هــۆکــاریــی دووبه‌ره‌کی و نانه‌وه‌ی پشێویی و ئالۆزییان هه‌ژمار کردووه .راستیییه‌که‌ی ئه‌وه‌ی ه ک ه ئه‌و خوێندنه‌وه‌ی ئه‌وان ل ه حکوومه‌تی ئیسالمی و کۆماری ئیسالمی بنجگرتوو له‌سه‌ر ویالیه‌تی فـه‌قــیــه ،ده‌یــانــکــرد زۆر ل ـ ه گــه‌ڵ پێکهات ه و سیستمی حیزبی نه‌ده‌هاته‌وه .به‌م هۆیه‌ی ه ک ه ئێمه له‌گه‌ڵ دیارده‌ی باڵ و باڵبه‌ندیی سیاسی له ئێران دا به‌ره‌وڕووین نه ل ه گه‌ڵ سیستمی حیزبی به مانا باو و رۆژئاواییه‌که‌ی. ئه‌گه‌ر ئه‌م گه‌اڵڵه‌یه دوای 3مانگی دیک ه له مه‌جلیس دا بێته‌وه ئاراو تاوتوێ بکرێ و وه‌ک خۆی یان به گۆڕانکارییه‌وه ،په‌سه‌ند بکرێ ،ده‌بێت ه دووه‌مین یاسای حیزبه‌کان ل ه سـه‌رده‌مــی کۆماری ئیسالمی‌دا .ب ه گومانی خۆیان ئه‌م گه‌اڵڵه‌یان بۆ به‌رۆژ کردنی یاسای حیزبه‌کان ل ه ساڵی 1360دا و ،بۆ ئه‌وه‌ی ک ه یاسایه‌کی گونجاو له‌گه‌ڵ ئاڵوگۆڕه‌کانی زیاتر ل ه 30ساڵی رابــردوو ،بوونی هه‌بێ ،ئاماد ه و پێشکه‌ش به مه‌جلیس کـــردووه! وه‌ک ل ه خــواره‌و ه ئاماژه‌ی پێ ده‌کــرێ ئه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه کــۆت وب ـه‌نــدی زۆر ل ـه‌ب ـه‌رده‌م دامــــه‌زران و چاالکیی حیزبه‌کان داده‌نــێ و زیاتر له‌وه‌ی که بوون و چاالکیی حیزبه‌کان یاسامه‌ند بکا ده‌بێت ه کۆسپ له به‌رده‌م پێکهاتنیان دا. گه‌اڵڵه‌ی چونیه‌تیی دام ـه‌زران و چاالکیی حیزب و گــرووپ ـ ه سیاسییه‌کان لـ ه فه‌سڵی یه‌که‌م ،مادده‌ی یه‌که‌م دا حیزب پێناس ه ده‌کا ب ـ ه چه‌شنێک ک ـه(ل ـه جیاتی دام ـه‌زرێــن ـه‌ران و ئــه‌نــدامــانــی حــیــزبــه‌کــان) ســتــرۆکــتــۆری حیزبه‌کانیش دیــاری ده‌کــا و ده‌کــرێ بڵێین که هه‌ر لێره‌وه دانانی به‌ربه‌سته‌کان ده‌ست پـێ‌ده‌کــا .له خاڵی 5ی ئـه‌م مــادده‌ی ـه‌دا ده‌ڵــێ: ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ر،کۆڕی گشتی ،شۆرای ناوه‌ندی ،سکرتێر و لێکۆڵه‌ر و به‌رپرسانی لــقــی پــارێــزگــاکــان ب ـه پــێــی پــێــڕه‌وی نێوخۆ وه‌ک بنچینه‌کانی حیزب ده‌ژمێردرێن .وه‌ک ده‌رده‌کـــــه‌وێ ســتــرۆکــتــۆری حیزبه‌کانیشی دیــاری کــردووه و ئه‌و مافه‌ی به ئه‌ندامانی حیزبه‌کان ڕه‌وا نه‌دیو ه که بۆخۆیان پێکهاته‌ی ڕێکخراوه‌ییان دیاری بکه‌ن. ل ـ ه فه‌سڵی دووه‌م ،مـــادده‌ی دووه‌م دا ده‌ڵێ ک ه داوای دروست کردنی حیزب ده‌بێ مه‌رامنامه(به‌رنامه) ،پێڕه‌وی نێوخۆ ،ناو و واژۆی 15که‌س له دامه‌زرێنه‌رانی حیزب ل ه خۆ بگرێ .ل ه مه‌رامنامه‌دا بێجگ ه ل ه ئامانجی ستراتیژیک و سیاسه‌ت و به‌رنامه‌ی گه‌یشتن به‌م ئامانج ه و ،روانینی گشتی به نیسبه‌ت پرسه فه‌رهه‌نگی ،ئــابــووری ،کۆمه‌اڵیه‌تی، سیاسی ،به‌ڕێوه‌به‌ریی و یاساییه‌کانی واڵت، ده‌بێ جیهانبینی ،بنه‌ما فیکری و باوه‌ڕییه‌کانی حیزب باس کرابێ و شی کرابێته‌وه .خاڵێکی سه‌رنجراکیش ل ه مــادده‌ی 4ی هه‌مان فه‌سڵ دا ئ ـه‌وه‌ی ـ ه کـه دامــه‌زرێــنــه‌ران و ئه‌ندامانی حیزبه‌کان ده‌بێ باوه‌ڕ و پابه‌ندیی کرده‌ییان ب ـ ه نیسبه‌ت یــاســای بــن ـه‌ڕه‌تــی و ویالیه‌تی موتڵه‌قه‌ی فه‌قیه هه‌بێ .ئه‌گه‌ر لێره‌دا بێجگ ه
له پابه‌ندیی کــرده‌یــی ،پابه‌ندیی تیۆریکیش مه‌به‌ست بێ ،ئه‌وا هه‌موو ئه‌و حیزبانه‌ی ک ه خاوه‌نی مه‌رام و ئایدۆلۆژیایه‌کی ئیسالمی ،ب ه تایبه‌ت به‌و شێوه‌یه‌ی ک ه ل ه یاسای بنه‌ڕه‌تی دا فۆرمول ه کراوه ،نه‌بن و ،به گشتی هه‌موو غه‌یر ه شیعه‌کان له مافی دامه‌زران و چاالکیی لێگاڵ بێ به‌ش ده‌بن .ئه‌گه‌ریش مه‌به‌ست ته‌نیا پابه‌ندیی کرده‌یی بێ(ک ه پێده‌چی ئه‌م ئه‌گه‌ر ه به‌هێزتر بێ) ئه‌وا ده‌ره‌تانی ئازادی و چاالکیی سیاسی ن ه ته‌نیا له چوارچێوه‌ی سیستم دا قه‌تیس ده‌کا ،به‌ڵکوو ئه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه شتی وای تێدای ه که له‌گه‌ڵ سیستمی «حقوق»ی ئێرانیش نــای ـه‌ت ـه‌وه .ده‌کـــرێ بڵێین دارێـــژه‌رانـــی ئه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه نیگه‌رانی و ره‌ش بینییان به نیسبه‌ت دامــــه‌زران و چاالکیی حیزبه سیاسییه‌کان هه‌بووه و ب ه خوێندنه‌وه‌یه‌کی به‌رته‌سک بین، ئه‌سڵی 26ی یاسای بنه‌ره‌تییان به ئاییننامه‌یی کردووه.
فه‌رمییان النــی ک ـه‌م لـ ه ی ـه‌ک لـه س ـه‌ر سێی ناوه‌ندی پارێزگاکانی واڵت ،پێشکه‌ش کردبێ... ب :حیزبه پارێزگاییه‌کانیش ده‌بێ به‌ڵگه‌ی پێکهێنانی کــۆڕی گشتیی دامه‌زرێنه‌ریان ب ه ئه‌ماده‌یی ئه‌ندام ه فه‌رمییه‌کانیان ل ه زیاتر لـ ه نــیــوه‌ی شارستانه‌کانی پــارێــزگــایـه‌ک و، هه‌روه‌ها به‌ڵگه‌ی دامه‌زراندنی نووسینگه‌ی فه‌رمییان له یه‌ک ل ه سه‌ر سێی شارستانه‌کانی پارێزگایه‌ک پێشکه‌ش کردبێ .ره‌خنه‌گران ئه‌م مادده‌یه ب ه کۆت‌و به‌ندێکی زیاد ل ه پێویست بۆ حیزبه‌کانی داده‌نێن .ده‌شێ ئه‌م مادده‌ی ه بۆ رێگرتن ل ه سه‌رهه‌ڵدانی حیزبی بچوک بچوک دانرابێ؛ هه‌روه‌ک له‌وانه‌ی ه له واڵتانی دیکه‌ش هه‌ندێک ڕێوشوێن(ی جیاواز) بۆ ڕێگرتن ل ه سه‌رهه‌ڵدانی کارگ ئاسای حیزبه بچوکه‌کان دانرابن. به پێی مادده‌ی ،8ئه‌گه‌ر دوو یان چه‌ند حیزب بیانه‌وێ یه‌کتر بگرن ،ده‌بێ ڕایبگه‌یه‌نن
ه ـه‌ر کــام ل ـه‌وان ـ ه دوای ناسینه‌و ه لـه الیـه‌ن ژێده‌ره‌کانی بڕیارده‌ر ،ده‌بێت ه هۆی سزادان و لێسه‌ندنه‌وه‌ی مۆڵه‌تی چاالکی .بۆ نموون ه دوای پێشێل کردنی بنه‌ماکانی دینی ئیسالم و پرۆپاگه‌نده و چاالکی له دژی ڕێوشوێن ه ئیسالمییه‌کان و ،ه ـه‌ر شتێک کـ ه زیــان ب ه ئـــازادی ،سه‌ربه‌خۆیی ،ته‌واوییه‌تی ئ ـه‌رزی و یه‌کیه‌تیی نـه‌تـه‌وه‌یــی ،به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی کۆماری ئیسالمی بگه‌یه‌نێ ،دێته سه‌ر ئه‌وه‌ی ک ه هه‌ر هه‌وڵیک بۆ دروســت کردن و قووڵ کردنه‌وه‌ی ناکۆکیی نێوان ڕیزه‌کانی نه‌ته‌و ه ب ه که‌ڵک وه‌رگرتن له به‌ستێنی جۆراوجۆری کولتووری ،ئایینزایی و و ره‌گه‌زی و هه‌روه‌ها بانگهێشت کــردن بۆ بـه‌شــداری له ڕێپێوانی نایاسایی و...حیزب و گرووپه سیاسییه‌کان ڕووبه‌ڕووی سزا ده‌کاته‌وه و دواجار مۆڵه‌تی چاالکییان به‌تاڵ ده‌کــاتـه‌وه .ئه‌م خااڵنه هه‌م زۆرن و هه‌میش شی‌کردنه‌و ه و خوێندنه‌وه‌ی
ئه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه کۆت وبه‌ندی زۆر له‌به‌رده‌م دامه‌زران و چاالکیی حیزبه‌کان داده‌نێ و زیاتر له‌وه‌ی ک ه بوون و چاالکیی حیزبه‌کان یاسامه‌ند بکا ده‌بێت ه کۆسپ ل ه به‌رده‌م پێکهاتنیان دا ه ـه‌ر ل ـه‌م مــادده‌یــه‌دا ئ ـه‌و کـه‌ســانـه‌ی ک ه پێشینه‌ی س ــزای قــورســیــان ه ـه‌ی ـه ،ناتوانن دامه‌زرێنه‌ر یان ئه‌ندامی حیزب بن .ئه‌مه‌ش ب ه گوته‌ی مافناسان ،وات ه دوو جار سزا دان ب ه گوناحێک ،ک ه له هیچ سیستمێکی مافپارێز دا شتی وا نابینرێ. ل ـه مـــادده‌ی ،5ب ـه‌نــدی ج دا ئه‌ندامانی کاریگه‌ری حیزبه هه‌ڵوه‌شاوه‌کان له الیه‌ن دادگـــــاوه ،ل ـ ه مــافــی دامـ ـه‌زران ــی حــیــزب یان ئه‌ندامه‌تی لـ ـه‌ودا بــێ ب ـه‌ش ده‌ک ــا .دی ــاره ل ه تێبینی 3مادده‌ی 19دا ده‌ڵێ ئه‌گه‌ر حیزبێک هه‌ڵوه‌شێته‌و ه یان ئیجازه‌ی چاالکیی به‌تاڵ بکرێته‌وه ،ئه‌ندامانی کاریگه‌ری ئه‌و حیزب ه ناتوانن هیچ چاالکییه‌کی رێکخراوه‌یی تا 5ساڵ بکه‌ن .به‌م پێی ه بۆ نموون ه ئه‌ندامانی کاریگه‌ری «بــــه‌ره‌ی ب ـه‌شــداریــی ئــێــرانــی ئیسالمی» و «رێکخراویی موجاهیدینی شۆڕشی ئیسالمی» نــاتــوانــن تــا 5ســاڵ چــاالکــیــی رێکخراوه‌یی بــک ـه‌ن .قــسـه‌ی ره‌خــن ـه‌گــران ئ ـه‌وه‌ی ـ ه ک ـ ه ئه‌م ماددان ه رێک بۆ بێ به‌ش کردنی ئه‌ندامانی رێــکــخــراوگـه‌لــێــکــی دیــاریــکــراو لــ ه چاالکیی رێکخراوه‌یی ،دانراون .پڕئاشکرای ه ک ه ئه‌گه‌ر ئه‌م که‌سانه ل ه مافی دامه‌زران و ئه‌ندامه‌تی ل ه حیزب دا بێ به‌ش بن ،سرووشتییه! ک ه زۆر که‌سی سه‌ر به ڕێژیمی پاشایه‌تی و ئه‌ندامانی حیزب ه به‌رهه‌ڵستکاره‌کانی ڕێژیم و به گوته‌ی خۆیان دژی شــۆڕش ،له مافی دامـ ـه‌زران و ئه‌ندامه‌تیی حیزب بێ ب ـه‌ش بکرێن .ئه‌گه‌ر ئ ـه‌م مــادده‌ی ـه په‌سه‌ند بکرێ ،پێده‌چی زۆر که‌س به‌م تۆمه‌تانه له دامه‌زران و ئه‌ندامه‌تیی حیزب بێ به‌ش بکرێن .هه‌ر به پێی به‌ندی ت ئه‌م مادده‌یه ،که‌سانی به‌نێوبانگ به(یان ب ه بیانووی) گه‌نده‌ڵی و قاچاخچێتی و به‌دکاری، ب ـ ه پێیی ئــه‌و زانــیــاریــان ـه‌ی ل ـ ه ناوه‌ندگه‌لی پێوه‌ندیدار وه‌رده‌گیرێن ،له‌م ماف ه بێ به‌شن. مـــادده‌ی 6ده‌ڵــێ دواجـــار ئیجازه‌ی چــاالکــیــی بــه‌و حیزب ه ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی یان پارێزگاییان ه ده‌درێ که: ئه‌لف :حیزبه نـه‌تـه‌وه‌یــیـه‌کــان به‌ڵگه‌ی پێکهێنانی کـــۆڕی گشتیی دامــه‌زرێــنــه‌ر ب ه ئاماده‌یی النی که‌م 300که‌س له ئه‌ندامانی ڕه‌سمی له زیاتر له نیوه‌ی پارێزگاکانی واڵت و ،هه‌روه‌ها به‌ڵگه‌ی دامه‌زرانی نووسینگه‌ی
و مه‌رامنام ه و پــێــڕه‌وی نێوخۆ و به‌ڵگه‌ی پێویست بۆ تاوتوێ کردن بده‌ن ب ه کۆمیسیۆنی حیزبه‌کان و،کۆمیسیۆنیش ئه‌رکدار ه ک ه بۆ پێدانی مۆڵه‌تی حیزب هه‌نگاو هه‌ڵێنێته‌وه. به پێی مادده‌ی ،9هه‌موو حیزبه‌کان ده‌بێ هـه‌ر گۆڕانکارییه‌ک له مه‌رامنامه ،پێڕه‌وی نێوخۆ ،شۆرای ناوه‌ندی ،سکرتێر و لێکۆڵه‌ر به ئاگاداری کۆمیسیۆنی حیزبه‌کانی بگه‌یه‌نن و هــه‌روه‌هــا ســوره‌تــج ـه‌ل ـه‌س ـه‌ی پێکهێنانی کۆنگره‌کانی خۆیان به‌و کۆمیسیۆن ه پێشکه‌ش بکه‌ن.ل ه تێبینی 2ی ئه‌م مادده‌یه‌دا هاتوو ه ک ه له دوای پێکهێنانی یه‌که‌مین کــۆڕی گشتیی دامه‌زرێنه‌ر ،ئه‌گه‌ر یه‌ک ل ه سه‌ر سێی ئه‌ندامانی شۆڕای ناوه‌ندی یان نیوه‌ی ئه‌ندامانی کۆڕی گشتی داوا بکه‌ن ،کۆمیسیۆن ده‌بێ نوێنه‌رێک بۆ چــاوه‌دێــری به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی شــۆڕای نــاوه‌نــدی دا دیـــاری بــکــا .ب ـه پێی مـــادده‌ی ،14هه‌موو حیزبه سیاسییه‌کان ئه‌رکدارن کـه داه ــات و ده‌رک ـه‌وتــی خــۆیــان ســااڵنـ ه ب ه کۆمیسیۆن ڕابگه‌یه‌نن بۆ ئه‌وه‌ی کۆمیسیۆن گونجان یان نه‌گونجانی له‌گه‌ڵ یاساکانی واڵت تاوتوێ بکا .ئه‌مان ه و کۆمه‌ڵێک خاڵی دیک ه ک ه له گه‌اڵڵه‌که‌دا هاتووه ،هه‌رچه‌ند له‌وانه‌ی ه هه‌ندێک قازانجیان هه‌بێ(بۆ نموونه ل ه فه‌سڵی ،2مــادده‌ی 2دا هاتووه ک ه پێڕه‌وی نێوخۆ ده‌بێ چۆنییه‌تی هه‌ڵوه‌شانه‌وه و چاره‌نووسی دارایــی حیزب دوای هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی روون کردبێته‌وه ،کـ ه ئه‌م ه و ه ـه‌روه‌هــا راپــۆرتــی داهات و ده‌رکه‌وتی سااڵن ه ک ه به کۆمیسیۆن ده‌درێ ،له‌وانه‌ی ه رێ له هه‌ندێک شتی خراپ بگرێ) ،به‌اڵم کۆمیسیۆن ده‌کات ه چاوه‌دێرێکی خاوه‌ن بڕیار و ده‌سه‌اڵت به‌ده‌ست ،ک ه ورد و درشتی کاروباره‌کانی حیزبه‌کان ب ه ئاگاداری و ل ه ژێر چاوه‌دێری وی دا بن .ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر حیزبه‌کان بیانه‌وێ ل ه وه‌ختی هه‌ڵبژاردن دا له سه‌ر کاندید یان کاندیداگه‌لێک له‌گه‌ڵ یه‌کتر به‌ر ه پێک بێنن ،ده‌بێ ب ه ئاگاداری کۆمیسیۆنی حیزبه‌کان ئه‌م کاره ئه‌نجام بده‌ن. له‌فه‌سڵی ،3مـــادده‌ی ،13بـه‌نــدی ط دا هاتوو ه پێکهێنانی رێپێوان و میتینگ ده‌بێ بـه ئــاگــاداری و مۆڵه‌تی وه‌زاره‌تــــی نێوخۆ، پارێزگاری و فه‌رمانداری ...بێ. لـ ـه مــــــادده‌ی 18دا کــۆم ـه‌ڵــێــک خــاڵــی زۆری ڕیــــز کــــــردوو ه کـــه ئــه‌نــجــام دانـــی
جیاواز هه‌ڵده‌گرن .بۆی ه ب ه پشت به‌ستن به‌م خااڵن ه و ل ه ژێر تیشکی ئه‌و شیکردنه‌وانه‌ی ک ه ژێده‌ره‌کانی پێوه‌ندیدار ده‌یکه‌ن ،حیزب و گرووپه سیاسییه‌کان ڕووبه‌ڕووی به‌رته‌سک بوونه‌وه ،سزا و هه‌ڵوه‌شانه‌وه ده‌بن. هه‌م ئه‌و مادد ه و خااڵنه‌ی ئاماژه‌یان پێکرا ده‌کرێ زیاتریان قس ه له سه‌ر بکرێ و هه‌میش مادده و خاڵی دیکه‌شی تێدان ک ه باس هه‌لگرن، به‌اڵم لێره‌دا به‌وه‌نده قه‌ناعه‌ت ده‌که‌ین .ته‌نیا ئــه‌و ه ده‌ڵێین کـ ه ئ ـه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه بـ ه بــه‌راورد له‌گه‌ڵ یاسای چاالکیی حیزب ،ئه‌نجوومه‌ن ه سیاسی و سینفی و ئه‌نجوومه‌ن ه ئیسالمی و که‌مایه‌تییی ه دینیی ه ناسراوه‌کان و گرووپ ه سیاسییه‌کانی په‌سه‌ند کراوی ،1360\6\7کۆت و به‌ندی زیاتر ل ه خۆده‌گرێ و دام ـه‌زران و چاالکیی حیزبه سیاسییه‌کان زۆر به‌رته‌سکتر ده‌کاته‌وه .بۆ نموونه یاسای حیزبه‌کانی ساڵی 1360پابه‌ندیی به ویالیه‌تیی موتڵه‌قه‌ی فه‌قیه ناکات ه مه‌رجی دامـــه‌زران و ئه‌ندامه‌تیی ل ه حیزب دا،ئه‌وه‌ند ه دانابه‌زێت ه سه‌ر کاروباری نێوخۆیی حیزبه‌کان و،وه‌کــوو ئه‌م گه‌اڵڵه‌ی ه تازه‌یه سترۆکتۆری حیزبه‌کانیش دیاری ناکا و ئه‌م پرسان ه به حیزبه‌کان ده‌سپێرێ.وات ه ده‌کرێ بڵێین ک ه یاسای پێشوو له‌م گه‌اڵڵه‌ی ه پێشکه‌وتووتر ه و قه‌یدوبه‌ند و به‌ربه‌ستی که‌متر بۆ حیزبه‌کان داده‌نێ. په‌راوێز: کۆمیسیۆنی حــیــزبـه‌کــان ک ـ ه دانـــی مۆڵه‌تی درووســـت کــردنــی حیزب و چــاوه‌دێــری به‌سه‌ر چاالکیی حیزبه‌کان و ئه‌نجوومه‌نی که‌مایه‌تییه دینییه‌کان و ...له ده‌سه‌اڵته‌کانییه‌تی ،به‌م شێوه‌یه له وه‌زاره‌تی نێوخۆ پێک دێ: -1نوێنه‌ری داواکاری گشتی واڵت -2نوێنه‌ری س ـه‌رۆکــی ده‌س ـه‌اڵتــی ق ـه‌زایــی -3دوو نوێنه‌ر له نێوان سکرتێری حیزبه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان و نوێنه‌رێک ل ـه نــێــوان حیزبه پــارێــزگــایــیـه‌کــان ک ـه ئیجازه‌ی چاالکییان هه‌یه -4بریکاری سیاسیی وه‌زاره‌تــی نێوخۆ -5نوێنه‌ری وه‌زاره‌تـــی ئیتالعات -6دوو نوێنه‌ر به هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیس له نێوان نوێنه‌رانی خوازیار دا،که بریکاری سیاسیی وه‌زیری نێوخۆ سه‌رۆکیه‌تی.
رۆژنامەی درێژەی:
پێک‌هه‌ڵکردن و تۆلێرانسی ئایینی ل ه رۆژهه‌اڵتی ناڤین هزرانه‌و ه ده‌سه‌اڵتی ئه‌م واڵته‌یان به‌ده‌سته‌و ه بــێ؛ ئـه‌م واڵت ـ ه پله‌ی یه‌که‌می پێشێل کردنی مافه‌کانی مــرۆڤ ل ه بیاڤ ه جۆراوجۆره‌کاندا هه‌بێ. ئ ـه‌و ڕاپــۆرتــانـه‌ی سااڵن ه له‌سه‌ر زه‌وتــی ئــازادیــیــه‌کــان و کــــرده‌و ه نــامــرۆیــی و دژ ه ڕه‌وشــتــیــیـه‌کــان بــاو ده‌بــنــه‌وه ،ن ــاوی ئێران و کــرده‌وه‌کــانــی ل ـ ه ســــه‌رووی زۆرب ـه‌یــانــدا ده‌دره‌وشـــێـــتـــه‌وه .ئـه‌مــســاڵــیــش ب ـ ه گــوێــره‌ی نوێترین ڕاپۆرته‌کان ،ڕاپۆرتی پێشێلی مافی که‌مین ه ئایینی‌و راپۆرت‌نێرانی بێ‌سنوور؛ ئێران پێشه‌نگی واڵتانی ئه‌و مافانه‌ی ه ک ه سه‌ره‌تاییترین مافی مرۆڤن .ڕاپۆرتی سااڵنه‌ی ئازادی ئایینی باس لـه‌و ه ده‌کــا پێشێلی مافه‌کانی مــرۆڤ ل ه ئێران ته‌نیا بواره‌کانی بزربوون ،هه‌ڵسوکه‌وت ه نامرۆییه‌کان ،زوڵــم و زۆری ،سووکایه‌تی پێ‌کردن ،یان سزاکانی ده‌سه‌اڵتی قه‌زایی وه‌ک په‌ڕاندنی ئه‌ندامانی له‌ش ،یان لێدانی قا‌مچی و ده‌یان ئازار و ئه‌زێت و زیندانی تاکه‌که‌سی و مردنە گوماناوییه‌کانی نێو چاڵ ه ڕه‌شه‌کانی کۆماری ئیسالمی ناگرێته‌وه ،به‌ڵکو ڕه‌ش‌بگیری سه‌ربه‌خۆیی هێز ه ئه‌منییه‌کان ،به‌بێ ئه‌وه‌ی زیندانی بتوانی پێوه‌ندی ب ه دهرهوهی زیندان هه‌بێ ،نه‌بوونی دادگه‌ی سه‌ربه‌خۆ و خاوه‌ن ده‌سه‌اڵت و محاکمه‌ی نادادپه‌روه‌رانه ،بوونی کۆمه‌ڵێک زیندانی سیاسی ،ده‌سبه‌سه‌رکردنی ڕۆژنامه‌نووسان ،به‌زاندنی هه‌رێمی تایبه‌تی و تاکه‌که‌سی و پشکنینی ماڵ و حاڵی هاوواڵتییان، سنووردارکردنی ئازادییهکانی بیروڕا و ئازادی ئاکادمیک و به‌رته‌سک کردنه‌وه‌ی کۆبوونه‌و ه و به‌ڕێوه‌بردنی ڕێوڕه‌سم ه ئایینیه‌کان به‌شێکی باس نه‌کراوی پێشێلی مافی مرۆڤن له‌و واڵته. ئه‌و واڵته‌ی که ل ه ژێر ئه‌نجامی ئه‌م هه‌موو ه کــاره‌ســات و پێشێلکارییان ه ڕوو بـ ه دنیای ده‌ره‌و ه فرمێسک بۆ هه‌ژاران و چه‌وساوه‌کان هه‌ڵده‌وه‌رێنێ و ڕووخساری شه‌یتانی باندی ویالیه‌ت فه‌قیهـی ب ه داکۆکیکاری مافی مرۆڤ نیشان ده‌دا .سیاسه‌تی دهرهوهی کۆماری ئــیــســامــی ڕوو بــ ه ده‌ره‌و ه سیاسه‌تێکی دڵۆڤانانه‌‌و دیمۆکراسیخوازانه‌یه‌و ته‌نانه‌ت زۆر جار ل ه ده‌می یه‌که‌م که‌سی ده‌سه‌اڵته‌و ه مافی چــاره‌ی خۆنووسین و گشتپرسی بۆ که‌م ه نه‌ته‌وه‌کانی ناوچه‌ک ه ده‌بیسترێ ،که‌چی مافی چاره‌ی خۆنووسین بۆ چل میلیۆن که‌س ی ل ه ئایات و ل ه دراوسێیه‌تی خــۆی‌دا ،پێده‌چ ئه‌حادیسی به‌رده‌ستی خامنه‌یی‌دا دژایه‌تی ده‌گه‌ڵ کراوبێ. هــــه‌ر لـــ ه پـــێـــوه‌نـــدی ده‌گــــــه‌ڵ پێشێلی ئــازادیــیــه‌کــان‌دا ،ڕاپــۆرتــنــێــرانــی بــێ سنوور ڕایگه‌یاند ئێران پێشه‌نگ ه ل ه زیندانی کردنی ڕۆژنامه‌نووسان و وێب‌نووسان‌داو هه‌نووک ه ١٠ژنی نووسه‌ر ل ه زیندانه‌کانی ئێران دان ،ک ه تاوانیان ته‌نیا نووسین و ده‌ربڕینی بیروڕایه. گیران‌و ده‌سبه‌رکردنی که‌سانی سه‌ر ب ه ئایینه‌کانی دیک ه وه‌ک به‌هایی ،سووکایه‌تی کردن ب ه هاونیشتمانانی یارسان ،ده‌سبه‌سه‌رو ئه‌شکه‌نجه‌ی شوێن‌که‌وتووانی ئایینی مه‌سیحی، هـــــــه‌اڵواردن‌و کـــار نــه‌ســپــاردن بــ ه سوننی مه‌زهه‌به‌کان ،به‌شێکی ساکاری ئایدیۆلۆژی مه‌ترسیداری کۆماری ئیسالمین ک ه ته‌شه‌نه‌ی ئــه‌ســتــانــدو ه ب ــۆ هــێــز ه پــاشــکــۆکــانــیــشــی ل ه ناوچه‌که‌داو ،هه‌روه‌ها هه‌ڵخڕاندنی دژکرده‌وه‌ی توندوتیژی الیه‌نی به‌رانبه‌ر بۆ ئــه‌وه‌ی له‌م کارانه‌دا ده‌ست ل ه سیستمی کۆماری ئیسالمی بستێنێ. کــرده‌وه‌کــانــی داعــش لـ ه مــووســڵ له‌سه‌ر ده‌رکـــردنـــی ئــایــیــن و ئــایــیــنــزاکــانــی جــگـ ه ل ه سوننی ،نیشانده‌ری ماکی قووڵی ئه‌م برینه‌ن ب ـ ه جه‌سته‌ی تۆلێرانسی مــرۆڤــه‌وه .ئه‌گه‌ر هه‌نگاوه‌کان به‌مجۆر ه ب ه خێرایی بهرهو دابڕان و لێکترازانی موزائیکی کۆمه‌ڵگه‌کان بــڕۆن، دوور نیی ه ئه‌م ناوچه‌ی ه ک ه په‌نگ‌خواردووی زوڵ ــم و زۆری مــێــژوو ه ل ـ ه ســای ـه‌ی س ـه‌ری ده‌سه‌اڵت ه تا ئێسک دیکتاتۆر و کۆنه‌پارێزه‌کانی وه‌کــی کــۆمــاری ئیسالمی ئێران بته‌قێته‌وه‌و دیسان گه‌وره‌ترین کاره‌ساته‌کان تۆمار بکا.
7
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣٧ :
رۆژنامەی
سیاسەتی دەرەکیی ئێران و ئەگەری سەربەخۆیی کوردستان
رەحمان پیرۆتی سیاسه‌تی ده‌ره‌کی هەر واڵتێک ڕەنگدانەوەی ســیــاســەتــی نــاوخــۆیــی ئ ــەو واڵت ــەی ــە .پــێــوه‌ری ی ســه‌ره‌ک ــی لــ ه ڕه‌چ ــاوک ــردن ــی هه‌ڵوێسته‌کان سیاسه‌تی ده‌ره‌کــــی ،بـ ـه‌رژه‌وه‌ن ــدی نه‌ته‌وه‌ییە که بەرپرسان بــه‌دوور ل ه هۆگری تاکه‌که‌سی و گــروپــی ،بـه له‌به‌رچاوگرتنی ڕاده‌ی هێز و سه‌رنجدان به پێداویستی و بارودۆخی ناوخۆیی و نێونه‌ته‌وه‌یی ،پالن داده‌ڕێژن و حەولی کردەیی کردنیان دەدەن .کۆماری ئیسالمی ئێران یەکێک لــەو دەگــمــەن حکوومەتانەیە کــە زۆر جــار بە پێچەوانەی ئــەو پێوەرانە سیاسەتی کــردووە. سیاسەتی دەرەکــی ئــەو واڵتــە س ــەرەڕای ئەوە کە رەنگدانەوەی لێڕوانینی دەسەاڵتدارانی تاران بۆ چارەسەری کێشە ناوخۆیی و دەرەکییەکانە، بەاڵم کەمتر بەرژەوەندییە نەتەوەیییەکانی ئێران تەعقیب دەکا. کــۆمــاری ئیسالمی ئــێــران حکوومەتێکی دیکتاتۆرییە و دیکتاتۆڕەکان بەر لەوەی بیر لە بــەرژەوەنــدی نەتەوەیی و خۆشبژێوی خەڵک بــکــەنــەوە ،بیر لــە ب ــەرژەوەن ــدی تاکەکەسی و پاراستنی پرێستیژ دەکەنەوە .تەوەری سەرەکی سیاسەتی دەرەکـ ــی ئــەو شــێــوە حکوومەتانە، دروســـــت ک ــردن ــی حــکــوومــەتــی داردەســــــت و گوێرایەڵە ،نەک هاوبەش و هاوپەیمان .ڕێبەری ئــێــران ،بــە هــەمــان شێوە کــە ئــەحــمــەدی نــژادی سەرەڕای دژایەتی زۆرینەی خەڵک و بە بەهایەکی قورس بەسەر خەڵکی ئێراندا سەپاند و بە هەمان شێوە و بە تێچوویەکی زۆر گرانتر دەسەاڵتی بەشار ئەسەدی پاراست و بە موهەندیسی کردنی هەڵبژاردنەکان ،نــاوبــراوی بۆ جــاری سێیەم لە کــورســی ســەرۆکــایــەتــی کــۆمــار ڕاگـــرت؛ ئێستا بە هەمان مەبەست و خولیا ،و بۆ سەلماندنی پرێستیژی خۆی ،حەول دەدا تا سەرەڕای دژایەتی زۆربەی پێکهاتەکانی عێراق وەکوو کوردەکان و سوننییەکان و بەشێک لە الیەنە شیعەکان و یەک لەوان ئایەتوڵال سیستانی ،الیەنی گوێرایەڵی خۆی لە بەرەی شیعە ،بە نوێنەرایەتی نوری مالیکی ،بۆ جارێکی دیکە بە خەڵکی عێراق‌دا داسه‌پێنێ. ئـــێـــران ،وەکـــــوو ب ـە‌هــێــزتــریــن ئــەکــتــەری گــۆڕەپــانــی سیاسی عــێــراق ،بـــــەردەوام کــاری بــۆ عێراقێکی یەکپارچە و سەقامگیر ،لەژێر کۆنترۆڵ و حاکمیەتی سیاسیی الیەنی شیعە کــردووە .شێوازێک کە بەتایبەتی لە سەردەمی دەســەاڵتــدارێــتــی نــوری مالیکی ت ــەواو بەرچاو بووە .نوری مالیکی بەپێچەوانەی بەرژەوەندییە نەتەوەیییەکانی عێراق ،مەیدانێکی بەرفراوانی بۆ سیاسەت‌وەرزی ئێران دابین کردووە ،بودجەی هەرێمی کوردستانی بڕیوە ،الیەنە سوننییەکانی پەراوێزخستووە و واڵتــی پــەرتــەوازە کــردووە؛ بەشێوەیەک کە ئێستا ،عێراق بە کردەوە دابەش بووە و بەشێکی هەراوی خاکەکەی کەوتۆتە ژێر دەســەاڵتــی گروپی تیرۆریستی داعــش ،شەڕی ناوخۆیی لێکەوتۆتەوە و تەجروبەی عێراقی نوێ لە بەرەبەرەی هەڵوەشانەوە دایە .چارەنووسێک کــە زیــاتــر لــە هــەمــووان ،بــەگــوێــڕەی راســپــاردە و دەستێوەردانەکانی ئــێــران ،بۆ بەهێزکردنی کــەوانــەی ئێران-عێراق-سوریە و حیزبوڵال لە لوبنان بووە. نوسخەی ئــورژانــســی کــۆمــاری ئیسالمی، بەرپەرچدانەوەی نیزامی داعش بوو کە بە ناردنی هێزەکانی قــودس ،راهێنانی هێزەکانی عێراق، پــێــدانــەوەی فــرۆکــە شــەڕکــەرەکــان و پاراستنی مەزارگە ئایینییەکان دەرکەوتووە .نوسخەیەک کە کاریگەرێکی ئەوتۆی لەسەر چارەسەری پرسەکە نەبووە و بگرە تووشی شکستیش هاتووە .سپای قودس ،بە فەرماندەیی قاسم سولەیمانی ،کەسێک کە وەکوو پیاوی ژمارە دووی ئێران لە پرسی عێراق لە پــاش خامەنەیی نــاســراوە ،نەتەنیا لە پێشبینی سەرهەڵدانی داعش و وەدەستهێنانی زانـــیـــاری ســـەرکـــەوتـــوو نـــەبـــوو ،بــەڵــکــوو لە ڕێکخستنەوەی سپای عێراق و بەرپەرچدانەوە و پاشەکشەپێکردن بە داعــش تووشی کێشەی جیددی بووە. لە ڕاستیدا الوازکــردن و پاشەکشەپێکردن بــە تــێــرۆریــســم تــەنــیــا لــە ئــەگــەری حاکمیەتی حکوومەتێکی دێموکراتیکی بنکەفراوان کە مافی هەمووالیەنەکانی لەبەرچاو بێ ،و کەم‌کردنەوەی رۆڵ و دەستێوەردانی هێزە دەرەکی‌یەکان لە کاروباری بەغدا ،شیاوی رەخسانە .بەپێچەوانە، داعـــش و گــرووپــە تیرۆریستی‌یەکانی دیکە، بــە کەڵک‌وەرگرتن لــە ناکۆکییە سیاسییەکان
و هــەلــومــەرجــی نــالــەبــار ،دەتــوانــن ناوچەکانی ژێردەسەاڵتی خۆیان پەرەپێبدەن و جەهادێکی توندوتیژانەی جیهانی رێنوێنی بکەن .ئەگەرێک کە بە سەرنجدان بە جیهانی ناعەقاڵنی داعش، بەدڵنیاییەوە کارەساتبار دەبێت. ڕووداوەکــــانــــی ئ ــەم دوایــیــانــەی عــێــراق و بەتایبەتی شکستی مالیکی لە بەڕێوەبردنی واڵت و ســەرهــەڵــدانــی داعـــش ،نــەک بــە پێی پالنێکی پێش‌وەختەی دیاریکراو بەڵکوو لە ئاکامی شێوەی سیاسەت‌وەرزی و تا رادەیەکیش بەهەڵکەوت، ل ــەس ــەر بــــەرژەوەنــــدی-یــــە نــەتــەوەیــیــیــەکــانــی کوردستان کاریگەری ئەرێنی دەبێ و لە هەمان کــات‌دا لەسەر پالنە ستراتێژیکەکانی کۆماری ئیسالمی بــۆ بــردنــەســەرێــی کــارتــێــکــەری خۆی لــە ڕۆژهــەاڵتــی نــاوەڕاســت کــاریــگــەری نەرێنی بەجێ‌دێڵێت. دامــەزرانــدنــی حکوومەتێکی بــنــکــەفــراوان، بــە بــەشــداری هــەمــوو الیــەنــەکــان و بەتایبەتی الیــەنــە سوننییەکان ،کــۆنــتــرۆڵــی بــەشــێــک لە جومگەکانی دەســەاڵت لە دەستی الیەنی شیعە و بەو پێیە لەژێر کۆنترۆڵی ئێران دەردێنێ و بەو هۆیە کە ئێران ،وەکوو بەرپرسی سەرەکی تاکڕەوی‌یەکانی مالیکی ،پەراوێزخستنی الیەنە سوننییەکان و دۆخی نالەباری عێراق دەناسرێ، پێگەی خۆی لەو واڵتە لەدەست دەدا .بە فەرمی ناسینی پێگەی سوننییەکان و ڕێککەوتن لەسەر پێکهێنانی حــکــومــەت ،ڕەنــگــە ســەرەتــایــەک بۆ چارەسەری کێشەی عێراق بێ ،بەاڵم ڕاستەوخۆ پێگەی عەرەبستانی سعودی و هاوپەیمانانی لە ناوچە ،و بەتایبەتی لە پرسی سوریە بەهێزتر دەکــا .لەالیەکی دیکە ،ئەگەر گریمانە بکەین کە پاش رێککەوتنی سیاسی و پێکهاتنی حکوومەتی ن ــاوەن ــدی بــنــکــەفــراوان بــە ب ــەش ــداری هــەمــوو الیەنەکان ،ئەرتەشی عێراق بە یارمەتی ئێران و ئەمریکا بتوانێ داعش سەرکوت بکا و بەرەو ســووریــە پاشەکشەیان پێ بکا ،نــاچــارە لەگەڵ الیەنی کوردی سازان بکا. لەالیەک سەرکردایەتی کوردستان بڕیاری داوە کــە پــاشــەکــشــە لــە ک ــەرک ــووک و نــاوچــە کوردستانی‌یەکانی دیکە نەکا و تەنانەت لەسەر کــۆمــەڵــێــک خــاڵــی ئــەســاســی دی ــک ــەش وەکـــوو دابەش‌کردنی دەســەاڵت ،هەناردەکردنی نەوت، پرسی بودجە ،کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان ،مافی ئەنجام‌دانی گشتپرسی داوای هەموار کردنەوەی یاسا و ڕێساکان دەکــا .باشووری کوردستان، بــە وەدەستهێنانی ئ ــەو ئــیــمــتــیــازانــە ،وێ ــڕای هاوکاری‌کردن بۆ کورت‌کردنەوەی دەستی ئێران لە عێراق و کوردستان ،پرۆسەی فێدراڵیی عێراق بەرەوپێش دەبــا و بەبێ ئــەوەی کە بە فەرمی سەربەخۆیی ڕابگەیەنێ ،سەربەخۆیی وەدەست دەهێنێ. لە الیەکی دیکە ،هەولێر ،لێبڕاوانە لەڕێگەی وەدەستهێنانی سەربەخۆیی ئابووری و کەڵک وەرگرتن لە دیپڵۆماسیی وزە ،الیەنگر بۆ پرسی سەربەخۆیی کوردستان پەیدا دەکا .ئێستا ،بڕوای زاڵ لە باشووری کوردستان ئەوەیە کە هەلێکی زێڕین بۆ ڕاگەیاندنی سەربەخۆییە .کوردەکان ئێستا لــە خاڵێکی وەرچــەرخــانــی مێژوویی‌دان و دەتــوانــن بەبێ ئــەوەی کە بە تێکدانی دۆخی عێراق تۆمەتبار بکرێن ،چارەنووسی خۆیان لە چارەنووسی عێراق جیا بکەنەوە .لە راستیدا ئەگەر ئێران دەســتــبــەرداری کاندیدکردنەوەی نوری مالیکی نەبێ ،کێشە و ناکۆکییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر چارەسەر نەکرێن و بەشداری الیەنی کــوردی لە حکوومەتی نــاوەنــدی عێراق بە پێدانی ئیمتیازی گرینگ مسۆگەر نەکرێ ،بە ئەگەری بەهێز ،پرسی سەربەخۆیی کوردستان بە بڕیاری کۆمەاڵنی خەڵک و لەڕێگەی ڕێفراندۆم یەکالیی دەبێتەوە. سەربەخۆیی کوردستان ،گۆڕانکاری‌یەکی جیددییە ،هاوکێشە سیاسی‌یە ئــارایــی-یــەکــان تێکدەدا و هاوکێشەی سیاسی نوێی دەخاتەڕوو. ئێستا ،هەم لە ئاستی عێراق ،و هەم لە ئاستی ناوچەیی و نێونەتەوەیی‌دا ،دژایەتییەکان لەهەمبەر ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی باشووری کوردستان، بــە بـــەراورد بــە ڕابــــردوو ،کەمتر و الوازتـــرن. بــەغــدا ،تــەواو الواز بــووە و جگە لە سپایەکی تێکشکاو و ب ـێ‌ورە هیچ ئامرازێکی دیکەی بۆ دژایەتی بڕیاری سەربەخۆیی کوردستان نییە. واڵتــە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ســەرەڕای ئەوە کە بە فەرمی پشتیوانی لە یەکپارچەیی خاکی عێراق کردووە بەاڵم پێناچێ دژایەتی تەجروبەی کــوردســتــان بکا و لــەبــەرامــبــەر لەدایک‌بوونی دەوڵــەتــێــکــی دێ ــم ــوک ــرات ،ســکــوالر و لــیــبــراڵ هەڵوێستی نەرێنی هەبێ .تورکیە لە باشووری کوردستان خاوەن بەرژەوەندی ئابووری گرینگە و پێدەچێ پێشوازی لەو بڕیارە بکا .ئیسرائیل
بە فەرمی پشتگیری سەربەخۆیی کوردستانی کـــردووە و ئــەگــەری پشتیوانی ژمــارەیــەک لە واڵتانی ئورووپایی ،و عەرەبی وەکوو کوەیت و ئۆردۆن بەهێزە. کۆماری ئیسالمی ئێران سەرسەخت‌ترین دژبەری دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانە .ئێران بە سێ هۆکار لە داهاتووی ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان نیگەرانە: یەکەم ،کاریگەری وەرگرتنی ڕۆژهــەاڵت و باشووری کوردستان لە یەکتر ،کە بە سەرنجدان بــە روانــیــنــی ئەمنییەتی کــۆمــاری ئیسالمی بۆ پرسی کورد ،ئەگەری هەیە کێشەی ئەمنییەتی زۆر جیددی بۆ تــاران دروســت بکا .لەڕاستیدا لە ئەگەری ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی باشووری کوردستان ،کاریگەری پۆزەتیڤی لەسەر خەباتی ڕزگاریخوازانەی رۆژهەاڵتی کوردستان دەبێ. دووەم ،مەترسی ئــێــران لــە ڕۆڵــی واڵتانی ڕۆژئــــاوا و بەتایبەتی ئیسرائیل لــە دەوڵــەتــی ســەربــەخــۆی کــوردســتــان .کــۆمــاری ئیسالمی بانگەشەی ئەوە دەکا ،کە لە ئەگەری سەربەخۆیی ک ــوردس ــت ــان ،دەس ــت ــی ئــیــســرائــیــل و واڵتــانــی ڕۆژئاوایی بۆ دامەزراندنی پێگەی سیخوڕی بۆ وەدەستهێنانی زانیاری لەسەر بنکە ئەتۆمی و نیزامییەکانی ئێران ئاوەاڵتر دەبێ. سێیەم ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی کوردستان دەتوانی دەسپێکی دابەشبوونی عێراق بۆ سەر سێ پارچە بێ کە جگە لەوەی ڕۆڵ و کاریگەری ئێران لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست کەم دەکاتەوە، مەترسی ئەمنییەتی بۆ سەر ئێران بەدەواوە دەبێ. ئەو هۆکارانە ،لە ڕاستیدا بۆ درێژەکێشانی دەســەاڵتــدارێــتــی تـ ــاران مــەتــرســیــداران ،بــەاڵم هیچ کــامــیــان ڕاســتــەوخــۆ ئــاکــامــی ڕاگــەیــانــدنــی سەربەخۆیی باشووری کوردستان لە ئەژمار نایەن .بزووتنەوەی نەتەوەیی ،دێموکراسیخواز و
بە سەرنجدان بەو خااڵنە ،پرسیاری سەرەکی ئەوەیە ،کۆماری ئیسالمی بۆ رووبەڕووبوونەوەی پرسی سەربەخۆیی کوردستان دەتوانێ چ بکا؟ ئ ــێ ــران ،ه ــاوش ــێ ــوەی ڕابـــــــردوو ،شانسی دروستکردنی گەلەکۆمەیەکی نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕوونەوەی پرسی سەربەخۆیی کوردستان نییە .ڕێژیمی بەشار ئەسەد دەرگــیــری شەڕی ناوخۆیی‌یە و لە دۆخێک‌دا نییە کە سەرنج بخاتە سەر پرسە دەرەکی‌یەکان .جگە لەوە لە ڕۆژئاوای کوردستان ،حکوومەتێکی خۆبەڕێوەبەر دروست بووە کە لە ئەگەری ڕێککەوتنی سیاسی لەگەڵ هەولێر ،دەتــوانــێ ت ــەواو یــارمــەتــیــدەری پرسی ســەربــەخــۆیــی کــوردســتــان بــێ .عــێــراق الوازە و تــوانــای ک ــاردان ــەوەی جــیــددی نییە .تورکیە، پشتگیری لەو بڕیارە دەکا و هەڵوێستی هێزەکانی داعشیش لە دەرەوەی بازنەی کارتێکەری ئێرانە. دەستێوەردانی نیزامی تاران زۆر ئاستەمە و لە ئەگەری وەها پێشهاتێک ،هێزەکانی ئێران لە هەردوو بەرەی ڕۆژهەاڵت و باشووری کوردستان ڕووبـــــەڕووی ئاستەنگ و بــەرپــەرچــدانــەوەی جیددی دەبن .جگە لەوە ،کۆمەڵگای نێونەتەوەیی و بــەتــایــبــەتــی واڵتــانــی رۆژئـــــاوا لــە بــەرامــبــەر دەستدرێژی و سنووربەزێنی ئێران دژکــردەوە نیشان دەدەن .بە ئەگەری زۆر ،دەستێوەردانی نیزامی تــاران بە تۆپبارانکردنی سنوورەکان و دروستکردنی کێشەی ســنــووری بەرتەسک دەبێتەوە .پێدەچێ ئێران ،لە هاوپەیمانێتی لەگەڵ بەشێک لە الیەنە کوردییەکان خۆی بە خاوەن ئیمتیازی گرینگ بــزانــێ .تـــاران ،پێوەندییەکی پتەوی لەگەڵ ئەو الیەنانە هەیە و لە چارەسەری زۆر کێشە و بابەتی ناوچەیی و ناوخۆیی کەڵکی لێ‌وەرگرتوون؛ بەاڵم راستییەکی نوێش لە ئارا دایە کە سەردەمی ئەو شێوە سیاسەتانە بەرەبەرە بــەســەر دەچ ــێ و پێناچی چیتر ئــەو الیەنانە،
سەدەی بیست و یەکەم بە دڵنیاییەوە سەدەی سەربەخۆیی کوردستانە. ڕووداوێــکــی حەتمی کە زیاتر لە هەر شتێک بەستراوەتە بە یەکڕیزی و یەک‌هەڵوێستی الیەنەکانی باشووری کوردستان ب ه پله‌ی یەکەم ،و حەول‌دان بۆ سازان و گرێدانی هاوپەیمانێتی کارا لەگەڵ الیەنە کوردییەکانی پارچەکانی دیکەی کوردستان ماف‌خوازانە لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و ئێران، بە دراوسێیەتی دەوڵەتی دێموکراتی سکوالری کــوردســتــان کــە بــۆ ئ ــاوەدان ــی و خوشبژێوی خــەڵــکــەکــەی تــێ‌دەک ــۆش ــێ ،ورە و وزەیــەکــی ن ــوێ وەردەگــــــرن .کــۆمــاری ئیسالمی ئــێــران، بەندیخانەیەکی گەورەی دروست کردووە و بە دڵنیاییەوە هەر شێوە حەرەکەتێکی دێموکراتیک بــۆ دابــیــنــکــردنــی مــافــە نــەتــەوایــەتــیــیــەکــان ،بۆ حکوومەتێکی دیکتاتۆڕ و داخ ــراو مەترسیدار دەب ــێ .ئــەو بــزووتــنــەوە ،ئێستا ،کــە بــاشــووری کوردستان هەرێمی فێدراڵ و شێوە سەربەخۆیە، هەر بەهێزە و بۆ داهاتووی کۆماری ئیسالمی مەترسیدارە. دووەم ،هــەرێــمــی کــوردســتــان تــەجــروبــەی دەسەاڵتدارێتی‌یەکی چەند ساڵەی هەیە و لەو مــاوەیــەدا سەلماندویەتی کە هیچ مەترسییەک لەسەر دراوسێ‌کانی دروست ناکا ،لە هەڵوێستە سیاسەیەکانی‌دا سەربەخۆیە ،زێــدەخــواز نییە و دەستێوەردانی کاروباری واڵتانی دیکە ناکا. هەولێر ،پابەندی رێککەوتننامە نێونەتەوەیییەکانە و رێــز لــە سـ ــەروەری هــەمــوو واڵت ــان دەگــرێ. ب ــەو پــێــیــە ،ئــەگــەرچــی دام ــەزران ــدن ــی پــێــوەنــدی لــەگــەڵ واڵت ــان ــی ڕۆژئـ ــاوایـ ــی بــە ئیمتیازێکی گرینگ بۆ هەرێمی کوردستان دەزانــرێ ،بەاڵم دامــەزرانــدنــی بنکە و بــارەگــای ســیــخــوڕی بە مەبەستی وەدەستهێنانی زانیاری لەسەر بنکە ئەتۆمی و نیزامییەکانی ئێران ،تەنیا وەهــم و گریمانەیەکی وێناکراوی دەسەاڵتدارانی ئێرانە و زیاتر بە پرۆپاگەندە دەژمێردرێ کە سەرچاوە سەرەکییە-کەی« ،تیۆری پیالن‌گێڕان»ە .جگە لــەوە پێشکەوتنی تێکنۆلۆژی ،فاکتەری ئەرزی و جوغرافیایی بۆ وەدەستهێنانی زانیاری زۆر الواز کردووە. سێیەم ،دۆخی عێراق بە هیچ شێوەیەک بۆ دۆخــی بــەر لە هێرشەکانی داعــش ناگەڕێتەوە. گرینگ‌ترین چــارەســەری سیاسی ئــەو کێشە، ب ــەش ــدارک ــردن و بــە فــەرمــی نــاســیــنــی پێگەی سوننییەکان لە عێراقە .ڕەوتێک کە بە ئەگەری بەهێز ،بە دەستەوەگرتن و بەڕێوەبردنی ناوچە سوننی‌نشینەکان بە هێزە سوننەکان دەدا؛ کە دەتــوانــێ لــە دروست‌بوونی هەرێمی فێدراڵی سوننەدا خۆی ببینێتەوە.
تەواو گوێرایەڵی حکومەتی تاران و بڕیارەکانی بەڕیوەبەرانی سیاسەتەکان-یان وەکــوو سپای قــودس بــن .لــە راســت ـی‌دا ،الیــەنــە کوردییەکان، ئاگاداری رۆڵی گرینگی ئێران لە پرسە ئاڵۆزەکانی نــاوچــەن ب ــەاڵم لــە هــاوپــەیــمــانــی لــەگــەڵ الیەنە کوردییەکانی دیکە و پاراستنی یەکڕیزی هێزە کوردستانییەکان ،خۆیان بە خاوەن بەرژەوەندی زیاتر دەزانن. ئــاڵــوگــۆڕی بــازرگــانــی نــێــوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسالمی ئێران، بە زیاتر لە ٨میلیارد دۆالر مەزەندە دەکرێ ،لە ئەگەری داخستنی ئەو سنوورانە هەر دوو الیەن، لێی زەرەرمەند دەبن .داخرانی ئەو سنوورانە ،جگە لەوەی کە الیەنە کوردییەکانی هاوپەیمانی ئێران، لە باشووری کوردستان ناڕازی دەکا ،لەناوخۆی ئــێــران و بەتایبەت لــە رۆژهــەاڵتــی کوردستان کـــاردانـــەوەی جــیــددی دەبـــێ .ئــەو ســنــوورانــە، سەرچاوەی سەرەکی داهاتێکی خەڵکێکی هەژار و کەمداهاتن کە لە ئەگەری داخرانی ئەو سنوورانە، و بە سەرنجدان بە دۆخــی نالەباری ئابووری ئێران ،ناچاریان دەکا دەنگ هەڵبڕن. لـــە ڕاســـتـــیـــدا ،م ــەت ــرس ــی و نــیــگــەرانــیــیــە ســەرەکــیــیــەکــانــی تــــاران ،بــەرهــەمــی سیاسەتە ناکارامەکانی ناوخۆیی و دەرەکــی حکوومەتی کـــۆمـــاری ئــیــســامــیــیــن .لــــــەڕووی نــاوخــۆیــی، کــۆمــاری ئیسالمی بــە نکۆڵی کــردن لــە پرسی کورد و داوا ڕەواکانی نەتەوەکانی دیکەی ناو سنوورەکانی ئێران ،هەر چەشنە حەرەکەتێکی مافخوازانەی بێبەزەییانە سەرکوت کــردووە و ئێستا لە دەرەوەی سنوورەکانی خۆی لەشوێن چارەسەری هێورکەرەوە بۆ پرسە ناوخۆیییەکانی ئــێــران دەگــــەڕێ .ناکۆکییەکانی ئــێــران لەگەڵ کــۆمــاری ئازەربایجان نمونەیەکی دیکەی ئەو شێوە سیاسەت و لێڕوانینەیە. کــۆمــاری ئیسالمی بــۆ پــاراســتــنــی پێگە و پرێستیژی خۆی بەردەوام کاری بۆ دروستکردنی بارگرژی ،پشێوی نانەوە ،دروستکردنی گرووپی تێرۆریستی چەکدار و دامەزراندنی حکوومەتی گوێرایەڵ کــردووە .ئەو سیاسەت‌وەرزی‌یە جگە لەوە کە تێچوویەکی ماڵی قورسی بەسەر ئێراندا ســەپــانــدووە و ســەرچــاوە مــاددی-یــەکــانــی ئەو واڵت ــەی تەرخانی ئــاژاوەگــێــڕی و زێــدەخــوازی
دەس ــەاڵت ــداران ــی تـ ــاران کـــــردووە ،تــەنــانــەت لە پاراستنی سەقامگیری حکوومەتە گوێرایەڵەکانیان وەکـــوو لــوبــنــان ،فەلەستین و ســورویــە ،زۆر ناسەرکەوتوو بــووە .حکوومەتە گوێرایەڵەکان لــە نــەهــایــەتــدا بــیــر لــە بــــەرژەوەنــــدی خــۆیــان دەکەنەوە و ئەو گوێڕایەڵی‌یە تا ئەو کاتە درێژە پێدەدەن کە پێویستییان پێ بێ و لەگەڵ الیەن و هاوپەیمانەکانی دیکەیان خاوەن بەرژەوەندی کەمتر بن .نمونە هەرە دیاری ئەو شێوە سیاسەتە لە فەلەستین رووی ــدا؛ کاتێک کە حەماس پاش سەرکەوتن لە هەڵبژاردنەکانی ،٢٠٠٦لە رۆڵی ئێرانی کــەم ک ــردەوە و ئاستی پێوەندییەکانی لەگەڵ عەرەبستانی سعودی پەرەپێدا .دیاردەیەک کە تەنانەت بۆ خامەنەیی و ئەحمەدی نــژاد لە ناوخۆی ئێران روویدا .ئەحمەدی نژاد کاتێک لە دەسەاڵتی خۆی دڵنیابۆوە ،گوشاری بۆ خامەنەیی هێنا و لە هەندێ پرسی گرینگ ،لەبەرامبەری ڕاوەستا. پێدەچی ئەو مەسەلە لە عێراقیش ڕووبــدا. تەجروبەی عێراقی نــوێ ،لە ئەگەری پێداگری ئێران بۆ سەپاندنەوەی نــووری مالیکی تــەواو شکست دێنێ ،بەو پێیە ،تاران ناچارە لە بەرامبەر ویستی الیەنەکان بۆ الدانــی مالیکی ملکەچ بکا. هــەر نوێنەرێکی دیکەی شیعە ،تەنانەت ئەگەر خودی مالیکیش بێ ،ناتوانێ بە شێوەی ڕابردوو مەیدانی بۆ سیاسەت‌وەرزی ئێران دابین بکا ،و گوێڕایەڵی بڕیارەکانی تاران بێ .ئێران ،وەکوو ئەکتەرێکی سەرەکی لە مەیدانی سیاسی عێراق دەمێنێتەوە ،بەاڵم چیتر ناتوانێ بەهێزترین الیەنی بــڕیــاردەر بۆ پرسەکانی عێراق بــێ .پێشهاتێک کە نەتەنیا پاشەکشە بە ڕۆڵــی تــاران لە پرسە ناوچەیییەکان دەکــا و کۆسپ دەخاتە بــەردەم ڕێگای ستراتێژی ئێران بۆ پاراستنی کەوانەی شیعە ،بەڵکوو زەبرێکی قــورس بۆ پرێستیژی، ڕێبەری ئەو واڵتە ،واتا خامەنەیی ،لە ئەژمار دێ. وتەی مێژوویی کوردستان سەربەخۆیییە. ئــەو داواکــاریــیــە خــاوەن پشتگیری جــەمــاوەری هەمەالیەنەیە و هۆکاری سەرەکی سەرهەڵدانی چــەنــدیــن شــۆڕشــی ناسیۆنالیستی لــە شوێنە جــیــاجــیــاکــانــی کــوردســتــان بــــووە .بــاشــووری کوردستان بەدرێژایی مێژوو ،سەرکوتکاری و ژینوساید و ڕەشەکوژی حکوومەتە یەک لەدوای یــەکــەکــانــی بــەغــدای بینیوە .ش ــەڕی ناوخۆیی بەسەردا سەپاوە .لە بەرامبەر گوشاری دەرەکی و گەمارۆی ئابووری ڕاوەســتــاوە .بە هەمووی ئەوانەشەوە ،لە بنیاتنانی حکوومەتێکی دێموکرات و سکوالر سەرکەوتوو بــووە .حکوومەتێک کە بەتایبەتی بە بەشداری ئۆپۆزیسیۆن لە کابینەی نوێ‌دا زۆر بەهێزتر بووە .هەنگاوی لێراوانەی بۆ سەربەخۆی ئابووری هەڵێناوەتەوە و ئێستا بە قۆزتنەوەی دەرفەتەکان بەرەو سەربەخۆیی دەڕوا. سەدەی بیست و یەکەم بە دڵنیاییەوە سەدەی سەربەخۆیی کوردستانە .ڕووداوێکی حەتمی کە زیاتر لە هەر شتێک بەستراوەتە بە یەکڕیزی و یەک‌هەڵوێستی الیەنەکانی باشووری کوردستان به پله‌ی یەکەم ،و حەول‌دان بۆ سازان و گرێدانی هاوپەیمانێتی کــارا لەگەڵ الیەنە کوردییەکانی پارچەکانی دیکەی کوردستان لە پله‌ی دووەم‌دا. بەو پێیە پێویستە حکوومەتی هەرێمی کوردستان و دەوڵەتی سەربەخۆی داهاتووی کوردستان، هاوپەیمانە ستراتێژیکەکانی خــۆی لەناو هێزە کوردییەکان هەڵبژێرێ .ئەو ستراتێژییە ،لەسەر لێکدانەوە و هەڵسەنگاندنە سیاسییەکانی واڵتانی ناوچە ،بۆ ڕێکخستن و دامەزراندنی پێوەندییەکان یان لەگەڵ هەولێر تەواو کاریگەر دەبێ. ئێران ،توانای ڕووبــەڕووبــوونــەوەی پرسی سەربەخۆیی باشووری کوردستانی نییە ،بەاڵم تا ئەو جێگایەی بکرێ دەوڵه‌تی کوردستان بە فەرمی ناناسێ و ئەگەر بە فەرمیشی بناسێ حەول دەدا بە کارشکێنی و کێشەنانەوە الوازی بکا .بە سەرنجدان بە سیاسەتی دەرەکی کۆماری ئیسالمی ئــەوە بەهێزترین ئــەگــەرە .بــەاڵم بەو پێیە کە پێوەندی بــەربــاوی ئــابــووری لەنێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسالمی ئێران هــەیــە و زۆرێـــک لــە چ ــاودێ ــران ،دامــەزرانــدنــی پێوەندی پتەوتر لەگەڵ ئەو واڵتە ،بۆ دەورەلێدانی گەمارۆ ئابوورییەکانی سەر تاران ،لە ئەگەری بە ئاکام‌نەگەیشتنی وتووێژەکانی چارەسەری پرسی ئەتۆمی لەگەڵ رۆژئـــاوا ،بە پێویست دەزانــن، گریمانەی دژایەتی‌نەکردنی ت ــاران بــۆ پرسی سەربەخۆیی باشووری کوردستانیش زۆر الواز نییە.
6
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
سیاسی
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
ژماره٦٣٧ :
رۆژنامەی
شه‌ڕی ئیسڕاییل‌و حه‌ماس‌و کاریگه‌رییه‌کانی له‌سه‌ر ناوچه
مسته‌فا مه‌عرووفی نــــزیــــکــــه‌ی مـــانـــگـــێـــک بـــه‌ســـه‌ر ده‌ســتــپــێــکــردنــی قۆناغێکی دیــک ـ ه ل ه ش ـه‌ڕی نێوان ئیسراییل و حه‌ماسدا تێده‌په‌ڕێ .کوژرانی 3الوی جووله‌ک ه ل ه سه‌ره‌تاکانی مانگی ژووئــی ـه‌دا ب ه ده‌ست الیه‌نگرانی حه‌ماس ،بوو ه هۆی ئـه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی ئیسراییل ل ه رۆژی 8ژووئــی ـه‌دا هێرشی ه ـه‌وایــی بکات ه ی غه‌زز ه ک ه بزووتنه‌وه‌ی سه‌ر باریک ه حه‌ماس ده‌سه‌اڵتی ئه‌وێی به ده‌سته. له به‌رامبه‌ردا مووشه‌کبارانی خاکی ئیسراییل له الیه‌ن حه‌ماسه‌و ه هێرشی زه‌مینیی ئیسراییل بۆسه‌ر غـه‌ززه‌ی بــــه‌دواو ه بـــوو .تــا ئێستا نــزیــک ب ه 1700فه‌له‌ستینی له‌م شه‌ڕه‌دا گیانیان ل ه ده‌ست داوه که زۆربه‌یان خه‌ڵکی ن و نزیکی 65 مـه‌ده‌نـی‌و ژن‌و منداڵ که‌س ل ه ئیسراییلییه‌کان کوژراون ک ه زۆربه‌یان سه‌ربازن .بێگومان زه‌ره‌ر ه ماددییه‌کانیش جارێ له ئه‌ژمار نایه‌ن. ئه‌وه ک ه ته‌له‌فاتی فه‌له‌ستینییه‌کان چه‌ندین ب ـه‌راب ـه‌ری ئیسراییلییه‌کان ه ده‌گ ـه‌ڕێــت ـه‌وه بــۆ چـه‌نــد هــۆ :یـه‌کـه‌م، شـه‌ڕه‌کـه له باریکه‌ی غ ـه‌ززه‌یــه‌‌و ل ه نێو خاکی ئیسراییلدا نیه .دووه‌م، زۆربه‌ی مووشه‌که‌کانی حه‌ماس جگ ه له‌وه که زۆر پێشکه‌وتوو نین ،ناگه‌ن ه ئامانجه‌کانیان‌و ل ه هــه‌وادا له الیه‌ن ئیسراییله‌و ه ده‌قێندرێنه‌وه .سێیه‌م، توانای تیکنۆلۆژیی نیزامیی ئیسراییل زۆر لــه‌ســه‌ره‌وه‌ی ــه ،ل ـ ه کــاتــێــکــدا ک ه ئیسراییل پشت ب ه تیکنۆلۆژیی نیزامی ده‌به‌ستێ ،حه‌ماس ل ه پشت خه‌ڵکی مه‌ده‌نی سه‌نگه‌ر ده‌گــرێ‌و تاکتیکێکی گرتۆت ه پێش که ل ه الیه‌ک شوێنی هێز ه نیزامییه‌کانی نــادیــارن‌و ل ه الیه‌کیش هه‌روه‌ک شه‌ڕه‌کانی پێشتر ب ه داخه‌و ه کارێکی وا ده‌کـــا ڕاده‌ی ته‌له‌فاتی ئینسانی زیاتر بێ بۆ ئ ـه‌وه‌ی که‌ڵک ل ه ئێحساساتی جیهانیان ب ه تایبه‌تی جیهانی ئیسالمی‌و عه‌ره‌بی وه‌ر بگرێ ل ه دژی ئیسراییل. له‌م شه‌ڕه‌دا کێ دۆڕاوه؟ فه‌له‌ستینییه‌کانی خــه‌ســاره‌تــی بــاریــکـه‌ی غـــه‌ز‌زه هــه‌ر ب ـ ه کــوژرانــی ت ــا ئــێــســتــا نــزیــک بـ ـه 1700ک ـه‌س و تــێــکــڕمــانــی مـــاڵ و حــاڵــی خه‌ڵک
نابڕێته‌وه .ئه‌م شه‌ڕ ه زه‌برێکی زۆر قــورســی ل ـ ه ره‌وتـــی ئاشتیی نێوان ئیسراییل و فه‌له‌ستینییه‌کان دا که هه‌ر بۆخۆی ڕه‌وتێکی زۆر ب ه کاوه‌خۆ‌و پڕ ل ه هــه‌وراز‌و نشێو بــووه .ئاسه‌واری ئـه‌و ش ـه‌ڕه (کـه جــارێ ڕوونــیــش نی ه که‌ی کۆتایی دێ) بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر باڵ به‌سه‌ر پیوه‌ندییه‌کانی ئه‌و دوو الی ـه‌ن ـه‌دا ده‌کیشێ .ئـ ـه‌وه‌ی لـ ه چه‌ند ســاڵ ل ه ڕه‌وتــی وتوێژ ب ـه‌دی دێ ل ه کات‌و ساتێکی که‌مدا به هۆی شه‌ڕ ل ه ده‌ست ده‌چێ .ئه م شه‌ڕ ه ده‌بێت ه هۆی به‌هێزبوونی ڕادیکالیزمی ئیسالمی ل ه دژکــردو ه ب ه هێرش ه زیانباره‌کانی ئیسراییل‌و رق‌و تــووڕه‌یــی زیاتری ئه‌عرابی موسوڵمان ل ه ئیسراییل .ئه‌م ه ده‌بێت ه هــۆی بـ ه هێز بــوونــی پێگه‌ی ح ـه‌مــاس .ل ـه ئــاکــامــدا ئــه‌و بـه‌شـه ل ه فه‌له‌ستینییه‌کان به تایبه‌تی له ناوچه‌ی ڕۆژئـــــاوای ڕووبـــــاری ئــــۆردۆن ک ه ڕێکخراوی فه‌تح ده‌سه‌اڵتی به‌ده‌سته‌و ده‌تــــوانــــێ لـ ـه ڕێ ــگ ــای وتــــووێــــژه‌و ه لــه‌گــه‌ڵ ئــیــســرایــیــل مــاف ـه‌کــانــی گه‌لی فه‌له‌ستین ته‌نانه‌ت مافی جیابوونه‌وه‌‌و سـه‌ربـه‌خــۆیــیــش وه‌دی بێنێ ،الواز ده‌بــــــێ‌و ده‌خـــرێـــتـــه پـــــه‌راوێـــــزه‌وه. کاریگه‌رییه ڕووحییه‌کانی ئه‌م شه‌ڕ ه له‌سه‌ر ئه‌و نه‌سله‌ی ب ه چاوی خۆی دیــم ـه‌ن ـه دزێــوه‌کــانــی شـــه‌ڕی دی ــوه، هیچکات ناسڕێنه‌و ه فه‌زای نیگه‌رانی‌و بێ متمانه‌یی بۆ هه‌میشه به‌سه‌ر ئه‌و نه‌سله دا زاڵه. زهرهرو زی ــانـ ـه‌ک ــان ــی الیــه‌نــی ئیسراییلی له‌م شه‌ڕه‌دا چن؟ ڕواڵه‌تی کێشه‌ک ه وا ده‌نــوێــنــێ ک ـه ئیسراییل ته‌له‌فاتێکی که‌می هـه‌یـه ،خاکه‌که‌ی پاراستو ه و مووشه‌که‌کانی حه‌ماس پووچه‌ڵ ده‌کاته‌وه...هتد .بـه‌اڵم جگ ه لــــه‌وه‌ی ت ـه‌نــان ـه‌ت ئــه‌گــه ر بــاریــک ـه‌ی غـــه‌ززه‌ش بگرێ و حه‌ماسیش ڕاو نێ ،دیسان سه‌رکه‌وتنێکی به‌ده‌ست نه‌هێناوه .چونکه مهسهلهی فه‌له‌ستین به‌مه کۆتایی نایه ،دیسان هه‌ر ده‌بێ لـه‌گـه‌ڵ فه‌له‌ستینییه‌کان بـ ه خاڵێکی هاوبه‌ش بگا .له‌م ش ـه‌ڕه‌دا ئیسراییل ل ـه‌و ڕێــژ ه فه‌له‌فات ه ئینسانییه‌ی ک ه به‌ری که‌وتووه ،له ڕووی ئابوورییه‌و ه خه‌رجێکی زۆری ب ـه مـــل‌دا هــاتــوه. ئــه‌و واڵتـــ ه ک ـه ل ـ ه حــاڵــی شــه‌ڕ دای ـ ه ناچار ه توانا‌و وزه‌ی خۆی ل ه جیاتی پێشکه‌وتن‌و گ ـه‌ش ـه‌کــردن ،سه‌رفی شـه‌ڕ بکاو له حاڵیکدا ک ه پێویستیی بــه ئــاســایــیــش ه ـه‌ی ـ ه لــ ه کــاتــی شـه‌ڕ دا ئــه‌و ئــاســایــیــشـه‌ی نــامــێــنــێ .جگ ه لــه‌وه‌ش ئیسراییل که پێویستیی ب ه
ئه‌هوه‌نکردنه‌ی پێوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵ ده‌روب ـه‌ری خۆی به تایبه‌تی واڵتانی عـه‌ڕه‌بــی هه‌یه ،ئ ـه‌م ش ـه‌ڕه سێبه‌ری ده‌خــات ـ ه ســه‌ر ئــه‌و پــێــونــدیــانـه .جگ ه ل ـه‌مــان ـه‌ش چ ــۆن ڕه‌وتــــه ت ــون ــدڕه‌و ه ئیسالمییه‌کان هه‌لومه‌رجی شـه‌ڕ ب ه قازانجی خۆیان ده‌قــۆزن ـه‌وه ،ڕه‌وتـ ه ڕادیکاڵ ه ئاینییه‌کانی جووله‌که‌ش ل ه ئیسراییل‌و ته‌نانه‌ت ل ه سه‌رانسه‌ری جیهان ئه‌و هه‌لومه‌رج ه ده‌قۆزنه‌وه .ل ه ڕابردووش‌دا دیتمان ک ه ئیخوانییه‌کان
ک ـ ه گرنگتینیان کێشه‌ی کــــورده ،تا شه‌ڕی ئیسراسییل و فه‌له‌ستینییه‌کان ل ه گــۆڕێ‌دا بێ ،وه‌ک سه‌ره‌کیترین‌و فـه‌وریــتــریــن کێش ه خــۆی نانوێنێ‌و سهرنجی بــیــروڕای گشتیی واڵتانی ب ه هێز زیاتر له‌سه ر ئه‌و ش ـه‌ڕ ه کۆ ده‌بێته‌وه. کێ سوود له‌م شه‌ڕ ه ده‌بینێ؟ ئه‌وانه‌ی ئیسراییل ب ه دوژمنی ل ه ئاشتی‌نه‌هاتوو ده‌زانن‌و پێیان وای ه ده‌بێ ئیسراییل لهنێو بچێ .ئه‌مان ه ل ه دوو
ڕووبــاری ئۆردۆنیش ده‌کــا که چه‌ک هه‌ڵگرن له دژی ئیسراییل ڕاپــه‌ڕن. به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ئێران له دژایه‌تی له‌گه‌ڵ ئیسراییلدا زیاتر پێوندیان ب ه کێشه نێوخۆییه‌کانه‌وه هه‌یه .به‌اڵم ل ه ناوچه‌ش‌دا ئه‌م شه‌ڕ ه جێگه‌‌و پێگه‌ی الیه‌نگره‌کانی ل ه فه‌له‌ستین‌و لوبنان به‌هێز ده‌کا .چونک ه به‌هێزبوونی ئه‌و الیه‌نان ه ته‌نیا هۆیه‌که‌ی ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ دوژمانیه‌تی له گ ـه‌ڵ ئیسراییل‌و راکێشانی ئه‌و نه‌سله گه‌نجه‌ی ک ه ڕق
ل ـ ه ســاڵــی 1981دا ئــه‌نــوه‌ر س ــادات سه‌رکۆماری میسریان سه‌باره‌ت ب ه رێککه‌وتن لـه‌گـه‌ڵ ئیسراییل تێرۆر ک ــرد‌و ل ـ ه ســاڵــی 1994یــشــدا ڕه‌وتــی توندڕه‌وی جووله‌ک ه ئیسحاق ڕابین ســــه‌رۆک وه‌زیـــرانـــی ئیسراییلیان سه‌باره‌ت ب ه ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ فه‌تحدا تێرۆر کرد. زیانه‌کانی ئه‌م شه‌ڕه ناوچه‌کانی دیــکــه‌ی ڕۆژهـــه‌اڵتـــی نــێــوه‌ڕاســتــیــش ده‌گــرێــتــه‌وه .ڕه‌وتــــی ئاساییکردنی پێوه‌ندییه‌کانی واڵتــانــی ع ـه‌ڕه‌بــی و ئیسالمی که له‌سه‌ره‌تای دامه‌زرانی ده‌وڵه‌تی ئیسراییله‌و ه ل ه 1948دا تا ده‌ی ـه‌ی 1970چه‌ندین شـه‌ڕی قورس ل ـ ه نــێــوانــادا ڕووی دا ب ـه هــۆی ئه‌م شه‌ڕه‌وه تووشی پاشه‌کش ه ده‌بێ .ل ه ئاکامدا ئه‌م ناوچه‌یه ،ناوچه‌یه‌کی ئه‌من و جێگای متمان ه نابێ .هێندێک کێشه‌ی دیکه له ڕۆژهه‌اڵتی نێوهڕاستدا هه‌ن
ڕه‌وتــی سه‌ره‌کیدا خۆیان ده‌بیننه‌وه. یه‌که‌م ،ئه‌و ڕادیکاڵه ئیسالمییه‌ی ک ه ئێران ڕێبه‌رایه‌تیی دهکاو ل ه ڕاستیدا ب ه کرده‌و ه الیه‌نێکی ئه‌م شه‌ڕه‌یه .دووه‌م، ئه‌و ڕه‌وت ـ ه ڕادیکاڵه ئیسالمییه‌ی ک ه ڕیــكــخــراو ه ئیسالمیی ه سوننییه‌کان ل ـه عــێــڕاق ،ســووریــه ،ئه‌فغانستان، پاکستان و چه‌ند واڵتی ئه‌فریقایی‌دا چ ــاالک ــن .ڕه‌وتــــی دووه‌م بــ ه هــۆی هه‌ڵکه‌وتی جوغرافیای به کرده‌و ه له‌م شـه‌ڕه‌دا به‌شدار نیه ،به‌اڵم له ڕووی ئیدئۆلۆژییه‌وه ئیسراییل ب ه دوژمنی خـــۆی ده‌زانـــــێ و هـــه‌ر شــه‌ڕێــک ل ه دژی ئه‌و واڵت ه بکرێ ل ه قازانجی ئه‌و دایه .به‌اڵم ڕه‌وتی یه‌که‌م وات ه ئێران و ده‌ست پێوه‌نده‌کانی ل ه فه‌له‌ستین‌و لوبنان ب ه کــرده‌و ه له‌گه‌ڵ ئیسراییل ده‌رگیره‌‌و بهرژهوهندیی له‌م شه‌ڕه‌دا هه‌یه .ل ه خــۆڕا نی ه خامنه‌یی دوا ل ه فه‌له‌ستینییه‌کانی خه‌ڵکی ڕۆژئــاوای
و کینێکی زۆریان له ئیسراییل هه‌یه ،تا ئه‌و ڕق و کینه زیاتر بێ ،سه‌ربازه‌کانی ئه‌وانیش زیاتر ده‌بن. به‌اڵم قازانجه نێوخۆییه‌کانی ئیران کامانه‌ن؟ دوژمنایه‌تی له‌گه‌ڵ ئیسراییل وه‌ک پره‌نسیپێکی ئــیــدئــۆلــۆژی بۆ کۆماری ئیسالمی سه‌یری ده‌کرێ .ک ه وابوو هه‌ر شه‌ڕێک له دژی ئیسراییل ل ه ڕاستای ئیدئۆلۆژیی کۆماری ئیسالمی دایــه .پــاشــان ،کیشه‌ی ئیسراییل بۆ ک ــۆم ــاری ئــیــســامــی هـه‌مــیــشـ ه وه‌ک بــیــانــووی ـه‌ک بــۆ ســه‌رک ــوت‌و پاکان ه حــیــســاب ـ ه نــێــوخــۆیــیــه‌کــان ک ـه‌ڵــکــی ل ـێ‌وه‌رگــیــراوه .دوژمنێکی ده‌ره‌کیی وه‌ک ئیسراییل بۆ کۆماری ئیسالمی وه‌ک نێعمه‌تێکی گــه‌ور ه وایــه ،هه‌ر کــــه‌س لـــ ه نــێــوخــۆ ده‌نـــگـــی ل ـێ‌هــات به‌رچه‌سپی نۆکه‌رایه‌تیی ئیسراییلی ب ه نێوچاوانه‌و ه ده‌درێ‌و ل ه گه‌روودا بێده‌نگی ده‌کـــرێ .ه ـه‌روه‌هــا یه‌کێک
پێک‌هه‌ڵکردن و تۆلێرانسی ئایینی له رۆژهه‌اڵتی ناڤین ته‌های ره‌حیمی لـــووتـــکـــه‌ی پــێــک‌هــه‌ڵــنــه‌کــردنــی هــه‌مــوو دیارده‌یه‌کی زیندوو ل ه گیانله‌به‌رانه‌و ه بگر ه هه‌تا مــادد ه کیمیایی و هه‌ر که‌ره‌سته‌یه‌کی خاوه‌ن دژکــرده‌وه ،ڕووبه‌رووبوونه‌وه‌و پێکهێنانی یان ده‌رخستنی حاڵه‌ت‌و دیارده‌یه‌کی نه‌خوازراوه. بۆ وێن ه کاتۆد و ئانۆد ل ه کاره‌بادا ،ئه‌گه‌ر بگه‌ن ب ه یه‌کتری گڕێکی توند ده‌خه‌نه‌و ه و ده‌بن ه هۆی بڕانی کاره‌باو ڕه‌نگ ه کاره‌ساتیش ،یان زۆر ل ه مــادد ه کیمیاییه‌کان ده‌گ ـه‌ڵ پێک‌گه‌یشتن ده‌بن ه هۆی ته‌قینه‌وه‌و یان گۆڕینی یه‌کتری .هه‌ر چه‌ند ڕه‌نگ ه زۆر جاریش ئه‌م پێک‌هه‌ڵنه‌کردن ه ئه‌رێنی بــێ ،به‌تایبه‌ت س ـه‌بــاره‌ت بـ ه کارلێکی مــادد ه کیمیاییه‌کان ،ک ه به‌رهه‌مداره .به‌اڵم ل ه هه‌مووی ئه‌و دیــارد ه بێ‌گیانان ه گرنگتر پێک‌هه‌ڵنه‌کردنی مرۆڤه ،ک ه ئاکامی شـه‌ڕو خوێنڕێژی و هاتن ه ئــارای که‌شێکی وه‌حشیانه‌ی لێ ده‌که‌وێته‌وه. پێک هه‌ڵنه‌کردنی مرۆڤه‌کان پێکه‌وه ،نه‌ک یه‌ک ته‌قینه‌وه‌و بڕانی کــاره‌بــاو ،نـه‌ک ئاڵوگۆڕێکی
مادده‌یی و به‌ڵکوو توندوتیژییه‌ک به‌رهه‌م دێنێ ک ه هه‌موو پێک‌هه‌ڵنه‌کردنه‌کانی دیک ه ده‌کــا ب ه ئــامــرازی پێک‌هه‌لنه‌کردنی خــۆی .ڕابـــردووی مرۆڤ ل ه سهرهتاو ه ب ه پێک‌هه‌ڵنه‌کردن ده‌ست پێ دهکاو هه‌تا ئه‌م زه‌مانه‌ش هه‌ر قوڕی نه‌زانی و ئه‌م پێک‌هه‌ڵنه‌کردنانه‌ی ده‌شێلێ .سـه‌ره‌ڕای پێشکه‌وتنی بیرو هزری مرۆیی و نووسرانه‌وه‌ی ده‌یــان و س ـه‌دان و بگر ه زیاتریش قانوون و به‌ربه‌ست و له‌مپه‌ڕ له‌پێناو لغاوی که‌فوکوڵی کوێرانه‌ی مرۆڤ ،سه‌ره‌ڕای سه‌دان و هه‌زاران به‌ڵگه‌و دیکۆمێنێت و بیره‌وه‌ری تاڵی مێژوویی له‌سه‌ر ناکۆکی؛ هه‌مێستاش زیاتر له جــاران پێک‌هه‌ڵنه‌کردن ،گۆڕه‌پانی ژیانی ل ه میلیۆنان کـه‌س تــاڵ کــردوه‌و لێشاوی کــۆچ و کۆچاندن و هه‌اڵتن و ته‌رکه زێدی و کۆمه‌ڵکوژی ئایینی و نــه‌ژادی و نه‌ته‌وه‌یی مرۆڤی پێشکه‌وتووی ســــه‌ده‌ی بیست و یــه‌ک دۆشـــدام ــاو کـــردوه. هه‌موو ئایینه‌کانی جیهان ب ه ئـه‌وانـه‌ی ئێستا شوێنکه‌وتوویان هه‌یه‌و ،چ ئه‌وانه‌ی هاتوون‌و لـ ه الپ ـه‌ڕه‌کــانــی مــێــژوودا ده‌دره‌وشــێــنــه‌وه ،ب ه مـه‌بـه‌ســتــی هێنان ه ئــــارای که‌شێکی ت ــژی ل ه خۆشه‌ویستی و گه‌یاندنی مــرۆڤ ب ه ســاغ و سه‌لیمیی ه هه‌تا دوا هـه‌وارگـه‌ی ژیــان‌و ده‌گه‌ڵ ئیمانداری و خوداپه‌رستنی کاری چاک ه و ...
پێک‌هه‌ڵکردن و ڕێزگرتن ل ه مرۆڤ بنه‌مایانه. ب ـه‌اڵم به دوای داهێنه‌رانی ئ ـه‌م ئایینانانه‌وه، شوێنکه‌وتووان ئایینه‌کانیان کرد ب ه ئامرازی هێنانه‌دیی مرازه‌کانی خۆیان و ب ه تێکه‌ڵ کردنی
وته‌وبێژه‌ی جۆراوجۆر و فڕوفیشاڵی نه‌دیتراو، ماکی ئایینیان ب ه جۆرێک گــۆڕی ک ه ناچنه‌و ه سه‌ر بنه‌مای ڕه‌سه‌نی خۆیان و شهڕو شووری بـه‌لــێــشــاوی ئ ـه‌مــڕۆک ـه‌ش هــــه‌روه‌ک ده‌بینین،
ئاکامی بیری هه‌ندێک به‌رژه‌وه‌ندیخواز ه ک ه ب ه ناوی ئایین و پاراستنی ڕه‌سه‌نایه‌تی خۆ ،ڕێگ ه بۆ هاتن ه دی خه‌ون ه گاڵوه‌کانی خۆیان خۆش ده‌که‌ن.
به‌تایبه‌تیش ئه‌م پێکه‌‌هه‌نه‌کردن و ئاژاوان ه ل ـ ه مه‌ڵبه‌ندی سـه‌رهـه‌ڵــدانــی ئایینه‌کان دوور نین .ئاگری ناکۆکی جیهانی شیعی و سوننی له به‌ره‌کانی ش ـه‌ڕی سووری ه په‌لی هاویشت ه
ل ه تاکتیک ه ه ـه‌ره باوه‌کانی کۆماری ئیسالمی ڕاکێشانی خه‌ڵک ب ۆ سه‌ر ن ل ه بۆن ه جوراوجوه‌رکان شه‌قامه‌کا دایـــــه‌‌و مــــانــــۆڕدان بــ ه حـه‌شــیــمـه‌تـه. کێشه‌ی ئیسراییل‌و فه‌له‌ستین له‌م بــاره‌ی ـه‌وه سوودێکی زۆری بۆ ئه‌م تاکتیکه ههبووهو دیاریکردنی دوایین هه‌ینیی هه‌موو مانگێکی ڕه‌مه‌زان وه‌ک «رۆژی جیهانیی قــودس» ڕاست بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌یه ،ئه‌گینا هیچ چه‌شن ه یــارمـه‌تــیــیـه‌کــی ب ـه چــاره‌س ـه‌رکــردنــی کێشه‌ی فه‌له‌ستینییه‌کان ن ـه‌کــردوه. ل ه ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی‌دا ه ـه‌ر کات ئــێــران ســـه‌بـــاره‌ت بــ ه پێشێلکرانی مافه‌کانی مرۆڤ سه‌رکۆن ه کرا ،خوێن و وێرانییه‌کانی فه‌له‌ستین پێشانی بیروڕای جیهانی ده‌دا ،چونک ه خۆی ب ه ڕێبه‌ری جیهانی ئیسالم ده‌زانێ .جگ ه له‌مانه‌ش ئێران به بیانووی یارمه‌تیدان به الیه‌نگره‌کانی نفووز‌و ده‌سه‌اڵتی خــــۆی گــه‌یــا‌ن ــدۆتــه ســنــووره‌کــانــی ئــیــســرایــیـل‌و ئـ ـه‌و کێشه‌ی ه وا ده‌کــا ئێران حوزوری له‌م ناوچانه‌دا هه‌بێ‌و پێگه‌ی له ناوچه‌دا به‌هێز بێ .ئێران ل ه ڕقه‌به‌رایه‌تی له‌گه‌ڵ واڵتانی عه‌ره‌بی‌دا له‌سه‌ر ده‌ســـه‌اڵت‌و بــه‌رژه‌وه‌نــدی ل ه ڕۆژهه‌اڵتی نێوهڕاستدا که‌ڵکی زۆر ل ه شه‌ڕی ئیسراییل و فه‌له‌ستینییه‌کان وه‌رده‌گـــرێ .بۆ نموون ه گرووپێکی وه‌ک حه‌ماس زیاتر خۆی ب ه قه‌زداری ئێران ده‌زانێ‌و ڕاده‌ی به‌سراوه‌ییه‌که‌ی ب ه ئێران زیاتر ده‌بێ تا واڵتانی دیکه‌ی عه‌ڕه‌بی. ل ه ئاکامدا ئاکامی ئه‌م شه‌ڕ ه ئه‌وه‌ی ه که؛ بۆ ماوه‌یه‌کی دوور و درێژ شوێنه‌وارێکی کو خ ــراپ ل ـه‌س ـه‌ر ڕووحــیــه‌ی خـه‌ڵـ الیه‌نی ئابووری هه‌ردووال به تایبه‌تی فه‌له‌ستینییه‌کان داده‌ن ــێ .ئـه‌م شه‌ڕ ه ده‌بێت ه هۆی به‌هێزبوونی ڕادیکالیزمی مه‌زهه‌بی ل ه هـه‌ردوو الی ئیسالمی‌و جــوول ـه‌ک ـ ه بـه‌تــایــبـه‌تــی به‌هێزبوونی زی ــات ــری ڕادیــکــالــیــزمــی ئیسالمی‌و دووره‌دیمه‌نێکی لێڵ‌و تاریک ده‌خات ه به‌ر ده‌می ڕه‌وتی ئاشتی‌و ئه‌منییه‌ت ل ه ناوچه‌دا .الیه‌نی سه‌ره‌کیی سوودمه‌ند له‌م شه‌ڕه‌دا کۆماری ئیسالمیی ئێران ه که ب ه خۆشکردنی ئاگری شه‌ڕه‌ک ه هه‌م نفووز‌و ئیعتیباری زیاتر ل ه نێو بزووتنه‌وه ئیسالمییه‌کانی فه‌له‌ستین و لوبنان‌دا په‌یدا ده‌کا و هه‌م له نێوخۆدا بــۆ ته‌سبیت‌و مه‌شرووعییه‌تدان ب ه خۆی که‌ڵی لێ‌وه‌رده‌گرێ.
عێراق و هه‌نووک ه ل ه سـه‌رانــسـه‌ری ناوچه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی گه‌وره‌و هه‌روه‌ها جیهانی ئیسالم‌دا ب ه جۆرێک ل ه جۆره‌کان شه‌ڕی ئه‌م دووبه‌ره‌ی ه ل ه ئارادای ه و سه‌رکرده‌و ڕێبه‌ر ه چاچنووکه‌کانی هه‌ردوو ال ،بێ‌به‌زه‌ییان ه کاریگه‌رن له‌سه‌ر به‌رین بوونه‌وه‌و قووڵبوونه‌وه‌ی گررژییه‌کان .ده‌گه‌ڵ شه‌ڕی نێوخۆیی ئایینه‌کان شه‌ڕی ئیسرائیل و فه‌له‌ستین ئه‌م ڕۆژانـ ه بووه‌ت ه ڕۆژه‌ڤــی جیهان و ســات و کــات نیه ،ده‌یــان‌و س ـه‌دان ئینسانی بــێــتــاوان گیانیان ل ـێ‌ن ـه‌س ـه‌نــدرێ ،ک ـ ه ده‌کــرێ بڵێین ب ه دیــوه‌ک ـه‌ی دیــک ـه‌ی‌دا هه‌مان درێــژه‌و پاشکۆی ش ـه‌ڕی یه‌که‌مه‌و ،ته‌نانه‌ت پۆلوو و ژیله‌مۆی گه‌شاوه‌ی ئاگرێکی کۆن ه که به‌دوای شۆڕشه‌کانی ب ه ناو به‌هاری عه‌ره‌بی‌دا بهرهو قووڵ‌بوونه‌وه‌یه. ده‌گــه‌ڵ هـه‌مــووی ئ ـه‌وان ـه ،ب ـه‌اڵم ل ه ئێران، ناوه‌ندی ڕێبه‌ری‌که‌ری یه‌کێک له‌به‌ره‌کان ،ک ه ڕاسته‌وخۆ ده‌ستی ل ه هه‌موو کێشهکانی ناوچ ه و بگر ه دوور ل ه ناوچه‌که‌ش دا هه‌یه ،شه‌ڕێکی شــاراو ه نه‌ک هه‌ر ده‌گـه‌ڵ ئایین و ئایینزاکانی جگ ه ل ـ ه شیعی به‌ڵکوو ده‌گـــه‌ڵ هــه‌ر چه‌شن ه جیابیری و ئازادی و هه‌رچییه‌کی بۆنی ئازادی و مافی مرۆڤی لێ بێ ،ل ه ئارادایه .ئێران له‌مێژ ه سه‌رووی خشته‌ی زۆرترین زیندانیانی سیاسی، هـــزری ،ئایینی ،رۆژنــام ـه‌نــووســی و ئێعدامی گــرتــوه‌و ،پێ ناچی هه‌تا مێزه‌ر به‌سه‌ره‌کانی وه‌ک ویالیه‌تی فه‌قیهـ و ده‌ورووبه‌ره‌کانی به‌م ل٨
5
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
نەتەوەیی
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
ژماره٦٣٧ :
رۆژنامەی
وردبوونەوەیەک لە هەستی نەتەوایەتیی کوردی رۆژهەاڵت بەرامبەر پارچەکانی دیکەی کوردستان
مەسعود رەواندوست گــەلــی کـــورد وەک گــەورەتــریــن گــەلــی بــێ‌دەوڵــەتــی جــیــهــان کــە مافە نــەتــەوایــەتــیــیــەکــانــی ل ـێ زەوت‌کـــــراوە و خــاک و نیشتمانی لە نێوان چوار واڵت‌دا دابەش بووە ،سەدان ساڵە بۆ وەدەستهێنانی مافە رەواکانی خۆی و رزگــاربــوون لە ژێردەستەیی خەبات دەکا و قوربانی دەدا. داگیرکەرانی کوردستانیش لە هەر چــوار پارچەی کوردستان بە هەموو شێواز و ئامرازەکان هەوڵی سەرکوت و ت ــوان ــدن ــەوەی نـــەتـــەوەی کـ ــورد و دامرکاندنی ئاگری خەباتە پیرۆزەکەیان داوە ،بەاڵم لە هەمووی ئەو خەبات و ملمالنێ‌یەدا ،هەستی نیشتمانپەروەری و ئاستی وشیاریی نەتەوایەتیی ئەم گەلە خەباتکارو خــۆڕاگــرە هۆکاری سەرەکیی مــانــەوە و گەشاوەبوونی ئاگری خەباتی نەتەوەیی کورد بووە. ئەم هەستە نەتەوایەتییە لە هەر چــوار پارچەی کوردستان وایکردوە گەلی کــورد لە بەرامبەر سەرکوت و زەبروزەنگی دوژمناندا بە چۆک‌دا نەیە و ئەگەر بۆ ماوەیەکیش ئاگری خەبات لە کزی دابێ ،لە دەرفەتێکی دیکەدا ئەم ئاگرە سەر‌هەڵداتەوە و گەلی کورد بەرامبەر بە دوژمنان قایم و خۆڕاگر و بەرامبەر هاونیشتمانە زۆرلێکراوەکانی لــە پــارچــەکــانــی دیــکــەی کــوردســتــان خەمخۆر و دڵسۆزتر بن. هەروەک گوترا هەستی نەتەوایەتی بە تایبەت بۆ گەلی کورد کە خاک و واڵتی داگیرکراوە و بۆ وەدەستهێنانی ســەروەری و دەسەاڵتی خۆی لەسەر خــاکــەکــەی خــەبــات دەکـــا ،هەستێکی پیرۆز و پێویستە و رەمزی مانەوە و بەردەوامبوونە لە خەبات و تێکۆشانی نــەتــەوایــەتــی‌دا .ل ــەم وتـــــارەدا دەوڵ دەدرێ ئاوڕێک لەم هەستە پیرۆزەی گەلی کورد بە تایبەت لە رۆژهەاڵتی کوردستان‌دا بدرێتەوە و دەرەنجامە خ ــوازراو و نەخوازراوەکانی لەسەر خــەبــاتــی نــەتــەوایــەتــی لـــەم بــەشــەی
کوردستان‌دا لێک بدرێتەوە. هەست و سۆزی نیشتمانپەروەری و گ ــەل ــدۆس ــت ــی ــی گـــەلـــی کــــــورد لــە رۆژهـــەاڵتـــی کــوردســتــان بــەرامــبــەر تــێــکــۆشــەران و خــەبــاتــکــارانــی کــورد و هــاونــیــشــتــمــانــەکــانــیــان لــە هــەمــوو بەشەکانی کوردستان شتێکی روون و ئاشکرایە و عەرەب گوتەنی «اظهر من الشمس»ــە .باوشی ئاوەاڵ و پێشوازیی گەرمی کــوردی رۆژهـــەاڵت لە رۆژە سەختەکانی ئاوارەیی و لێ‌قەومان‌دا بە ی رووی خوشک و برا هاونیشتمانەکان لە باشووری کوردستان ،خۆپێشاندان و گیران و کوژران لە پێناو پشتیوانی لە خەباتی کورد لە باکووری کوردستان، خۆپێشاندان بۆ پشتیوانی و شادی و دیــان بــۆ سەرکەوتنەکانی کــورد لە بــاشــوور و دەیــان نموونەی دیکە شاهیدن لەسەر ئەم هەستە بــەرزەی کوردی رۆژهەاڵت. بێگومان ئــەم هەستە پــیــرۆزە و ئــەم رەوشــتــە بــەرزە لە فەرهەنگێکی نیشتمانپەروەرانە و گەلدۆستانەوە ســــەرچــــاوە دەگـــــرێ ک ــە بــەرهــەمــی ئاستی وشیاریی نەتەوایەتیی کوردانی رۆژهـــــەاڵت و ه ــزر و پـــــەروەردەی نەتەوایەتیی بــزووتــنــەوەی سیاسیی پێشکەوتنخوازانەی کورد و رێبەرانی شــەهــیــدی ل ــەم بــەشــەی کــوردســتــانــە کـ ــە وایـــــکـــــردوە بـ ــە شــادیــیــەکــانــی هاونیشتمانەکانیان لــە بەشەکانی دیکەی کوردستان شاد بن و لە خەم و پـــەژارەیـــان‌دا خەمبار و شەریکی خەمیان بن. بـــەاڵم ئــــەوەی تــا ئــێــرە بــاســکــرا، الیەنێکی خەباتی نەتەوایەتییە و بۆ ئــەوەی ئــەم هەستە پیرۆزە خزمەتی پێویست بە بزووتنەوەی کورد بە گشتی بکا و زیان بە بەشێکی دیکە نەگەیەنێ، پێویستە گــەلــی ک ــورد بــە تایبەت لە رۆژهــەاڵت چاوکراوەتر و گشتگیرتر بــڕوانــێــتــە الیــەنــە جــۆراوجــۆرەکــانــی خــەبــات ،بــە تــایــبــەت لــە رۆژهــەاڵتــی کوردستان .بێگومان هەر هەست یان ک ــردەوەی ــەک ئــەگــەر لــە شوێنێک بە قازانج بێ بەاڵم لە شوێنێکی دیکە زیان بە بەرژەوەندی گشتیی کورد بگەیەنێ خــراپــە و ناچێتە خــانــەی خــزمــەت بە گەلی کوردەوە. بۆ روونتربوونەوەی مەسەلەکە پێویستە کـــورد بــە گشتی و گەلی کورد لە رۆژهــەاڵت بە تایبەتی ،باش لــەو راستییە تێ‌بگەن کــە سروشتی خەبات و تێکۆشانی گەلی کورد لە هەر پــارچــەیــەک جــیــاوازە و تێکۆشەرانی
کورد لە هەر پارچەیەک خەبات بکەن دەبــێ کۆمەڵێک رێسا و چوارچێوە وەبەرچاوبگرن کە هەلومەرجی سیاسی و ژێئۆپۆلێتیکی نــاوچــەکــە بــەســەر ک ــوردی‌دا سەپاندوە .بۆ وێنە کاتێک کورد لە پارچەیەک خەریکی خەباتە لە دژی حکوومەتی ناوەندیی زاڵ بەسەر خ ــاک ــەک ــەی‌دا ،نــاچــارە بــۆ مــانــەوەی خۆی و راگرتنی خەبات لە ئیمکاناتی نــاوچــەکــە و پــێــوەنــدیــی دەوڵــەتــەکــان و ناکۆکیی نێوانیان کەڵک وەرگــرێ (دیــارە بە مەرجێک زیــان بە خەباتی کــورد لە بەشەکانی دیکە نەگەیەنێ). کەوابێ هیچکام لە خەباتکارانی کورد لە هیچ بەشێکی کوردستان ناتوانن لە یەک کاتدا لەگەڵ چەند دەوڵەتی ناوچە شــەڕ بکەن و دوژمــن بــن .هــەر بۆیە
کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان بەرامبەر هەموو رووداوە ورد و درشتەکانی باکوور ،باشوور و رۆژئاوای کوردستان لەسەرهەستن و شادی و خەمیان لەگەڵ بەش دەکەن و تەنانەت زۆر جار لەوەش زیاتر دەچنەپێش و گلەیی لە حیزبەکانی رۆژهەاڵت دەکەن کە بۆچی بۆ هەر رووداوێکی رۆژئاوا و باکوور و ... راگەیەندراو دەرناکەن و هەڵوێست ناگرن ،بەاڵم لە هیچکام لە بەشەکانی کوردستان‌دا هیچ دژکردەوەیەک بەرامبەر کوژرانی کۆڵبەرانی کورد و گیران و ئەشکەنجە و ئێعدامی رۆڵەکانی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان بە دەستی کۆماری ئیسالمی نیشان نادرێ پێوەندییەکی دووالیەنە لە نێوانیان‌دا دروســـت دەب ــێ و شــەرتــی یــەکــەم و سەرەکیی ئەم دەوڵەتانەش ئەوەیە کە هیچ مەترسییەک بۆسەر ئەمنییەت و بــەرژەوەنــدەکــانــیــان دروس ــت نەکەن. کــەوابــێ هیچ حیزب و رێکخراوێکی بەهێز و کاریگەری کورد لە ناوچەکە ناتوانێ چاالکی بنوێنێ ئەگەر دژی بەرژەوەندەکانی زیاتر لە یەک دەوڵەت لەو دەوڵەتانە کار بکا کە کوردستانیان بەسەردا دابەش کراوە. ل ــە دۆخــێــکــی لـــەمـــجـــۆرەدا هــەر پ ــارت ــێ ــک ــی س ــی ــاس ــی لــــە بــەشــێــکــی کوردستان بە هەڵگرتنی دروشمێک کە لەگەڵ واقعی کوردستان ناگونجێ (بۆ وێنە سەربەخۆیی کوردستانی گەورە) بیهەوێ هێز و پتانسیەلی کــورد لە بەشەکانی دیکە بۆ خەبات لە بەشەکەی خۆی بەکاربێنێ و ئەو پتانسییەلە لە مەیدانی ئەسلی و پارچەی خۆی دوور بکاتەوە خزمەتی بە داگیرکەری ئەو بەشەی کوردستان کــردوە و کەڵکی خراپی لە هەستی نەتەوایەتیی کوردی ئــەوە بەشە وەرگــرتــوە و لە راستیدا کــەڵــکــی ئــەبــزاریــی لـــەو پتانسییەلە
درێژەی:
ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،نوقمی ئازار‌و بێده‌نگی ئاڵۆگۆره‌کانی باشوور ،ڕۆژاوا‌و باکووری کوردستان هه‌یه نیو ئه‌وه‌ند ه ئاوڕ ل ه کێشه‌و قه‌یرانه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ناده‌نه‌وه، ڕۆژهـه‌اڵتــێــک ک ه رۆژانـ ـه له گ ـه‌ڵ به‌ندکران، ئێعدام و ...کوشتاری دانیشتوانی ،به‌ره‌وڕوویه. ئه‌مانه زیانی گ ـه‌وره‌یــان له دۆزی کــورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان داوه. کورده‌کانی ڕۆژهــه‌اڵت ،ده‌ستیان خۆش بێت ک ه بۆ هاوسۆزی له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بج ه ب ه وه‌فد بۆ سه‌ر مه‌زاری قوربانیانی هه‌ڵه‌بج ه ده‌چن ،له‌شیان ساغ بێت ک ه بۆ ده‌سکه‌وته‌کانی باشووری کوردستان جێژن و شایی ده‌گرن، زۆر ب ــاش ده‌کـــه‌ن ک ـه هــاوســۆزیــی خۆیان بۆ خه‌ڵکی رۆژئ ــاوای کوردستان‌و گه‌ریالی باکوور ده‌نوێنن .هه‌موو ئه‌مانه‌یان ب ه نیشانه‌ی به‌هه‌ڵوێستی‌و به‌رزیی شعووری ئینسانی‌و نه‌ته‌وه‌ییان له ئاست خوشک‌و براکانیان ل ه پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان داده‌نێم و ڕێزی لێ ده‌گرم .به‌اڵم بێده‌نگ بوونی ئه‌وان ل ه ئاست بێمافییهکانی خۆیان و هه‌روه‌ها بێده‌نگ بوونی خه‌ڵکی پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان ل ه ئاست ئێعدامی ڕۆڵه‌کانی کــوردو کوشتاری رۆڵ ه زه‌حمه‌تکێشه‌کانی ئه‌و پارچه‌یه له سنووره‌کان ب ه ده‌ستی هێز ه دڕنده‌کانی کۆماری ئیسالمی، بێده‌نگی‌و بێ‌هه‌ڵوێستی و بێته‌فاوه‌تیان ل ه
وەرگرتوە. دەرک کــــــردن و تــێــگــەیــشــتــن لــەم راستییە و دوور کــەوتــنــەوە لە ئیحساسات وادەکا کورد سیاسەتێکی واقعبینانەتر بکا و توانا و ئیمکاناتی خۆی لە جێی خۆی و شوێن و کاتی پێویست‌دا بەکاربهێنێ. هـــــەر بـــۆیـــەشـــە لــــە ح ــاڵ ــێـ ـک‌دا کــە دەبــیــنــیــن کــــورد لــە رۆژه ــەاڵت ــی کوردستان بەرامبەر هەموو رووداوە ورد و درشتەکانی باکوور ،باشوور و رۆژئاوای کوردستان لەسەرهەستن و شادی و خەمیان لەگەڵ بەش دەکەن و تەنانەت زۆر جــار ل ــەوەش زیاتر دەچنەپێش و گلەیی لــە حیزبەکانی رۆژهــەاڵت دەکــەن کە بۆچی بۆ هەر رووداوێــکــی رۆژئ ــاوا و باکوور و ...
ئەوانە لە رۆژهــەاڵت هیچ گرفتێکیان نەبێ و سەربەخۆییان وەرگرتبێ و ئێستا دەیانهەوێ پارچەکانی دیکەی کوردستانیش رزگار بکەن. ئــــەوە ل ــە حــالــێــک‌دایــە ل ــە گــەلــی ک ــورد لــە رۆژهــــەاڵت رۆژانــــە لەژێر چەوسانەوە و سەرکوتی سیستماتیکی رێژیمی ئــاخــونــدی‌دایــە و رۆڵەکانی لــە زیــنــدانــەکــان ئەشکەنجە دەکــرێــن و مانگ نیە چەند الوێــکــی کــورد لە سێدارە نەدرێن یان کۆڵبەری کورد بە تەقەی هێزەکانی رێژیم نەکوژرێن و بریندار نەبن .کورد لە سەرەتایی‌ترین مافە نەتەوایەتییەکانی وەک خوێندن بە زمانی خــۆی بێ‌بەشە و تەنانەت ناوی منداڵەکانیشیان دەبێ بە ویستی رێژیم بــێ .رێژیم بە هــەر شێوەیەک
ئاست بۆن ه و یاده‌کانی تایبه‌ت ب ه تیرۆری که‌سایه‌تییه سیاسیی ه ناوداره‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان بۆ نموون ه دوکــتــور قاسملوو و دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی و ...یا کاره‌ساته‌کانی دیکه‌ی ئه‌م پارچه‌یه ،ده‌بێ چ ناوێکی لێ بنرێ؟ باباوه‌ڕ به‌خۆبوون ل ه نێو خه‌ڵکی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌دا به‌هێز بکه‌ینه‌وه حــیــزب ـه‌کــان‌و نــوخــب ـه‌کــانــی ڕۆژهـ ـه‌اڵت ــی کوردستان بۆ ئه‌وه‌ی دڕ به‌م بێده‌نگیی ه بده‌ن ک ه باڵی به سـه‌ر ئـه‌م به‌شه‌ی کوردستان‌دا ک ــێ ــش ــاوه ،پــێــویــســت ـ ه لـ ـه پــلــه‌ی یـ ـه‌کـ ـه‌م دا، ڕۆژهه‌التی کوردستان به مهسهلهی سه‌ره‌کی و هــه‌ر ه گرنگیی خــۆیــان بــزانــن و،قورسایی تێکۆشان و ئــاوڕدانـه‌وی خۆیان بخه‌ن ه سه‌ر ئ ـه‌م بـه‌شـه‌ی کــوردســتــان .پێویست ه جارێکی دیکه‌‌یه‌کگرتووانه‌‌‌و به هاودڵی رووی قسه‌و سیاسه‌ت‌و تێکۆشانیان بکه‌نه‌وه ڕۆژهه‌اڵتی کــوردســتــانـه‌و گۆمه مـه‌نــده‌کـه‌ی کوردستان بشڵه‌قێنن .به‌ربه‌ستی سه‌ر‌ڕێی ئه‌م کاره‌ش ل ه پێش‌دا ب ه ده‌ستی حیزبه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان الده‌چێ .ئه‌گه‌ر ئه‌وان به‌رژه‌وه‌ندی نــه‌تــه‌وه‌کــه‌یــان لــه ڕۆژهـــه‌اڵتـــی کــوردســتــان ده‌وێ ،کـ ه به‌دلنیاییه‌و ه ده‌ی ــانــه‌وێ! ده‌بــێ کینه‌‌و بوغزه‌کانیان بۆ هه‌میش ه فڕێ بده‌ن و ی بخه‌ن ه ده‌ستی ده‌ستی هاوکاریی‌و هاودڵی
راگــەیــەنــدراو دەرنــاکــەن و هەڵوێست ناگرن ،بەاڵم لە هیچکام لە بەشەکانی ک ــوردس ــت ــان‌دا هــیــچ دژکـــردەوەیـــەک بەرامبەر کوژرانی کۆڵبەرانی کورد و گیران و ئەشکەنجە و ئێعدامی رۆڵەکانی کــورد لــە رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان بە دەســتــی کــۆمــاری ئیسالمی نیشان نادرێ. ئــــەوە وادەکـــــا ســیــاســیــیــەکــان و رووناکبیرانی رۆژهەاڵتی کوردستان بیر بکەونەوە کە بە ڕاستی بۆچی خەڵکی رۆژهـــەاڵت ئــەوەنــدەی بە بەشەکانی دی ــک ــەی ک ــوردس ــت ــان ــەوە م ــان ــدوون ئــەوەنــدە بیر لە بــارودۆخــی کــورد لە ژێــر دەســەاڵتــی رێــژیــمــی ئاخوندیی کۆماری ئیسالمیی ئێراندا ناکەنەوە. زۆر جــار هەڵوێست و کردەوەکانی بەشێک لــە چــاالکــانــی رۆژهــــەاڵت کە جاروبار بە رووناکبیریش ناودەبرێن، بــەرامــبــەر ک ــوژران ــی گــەریــایــەک و شەرڤانێک و قسەیەکی عەبدوڵاڵگول و قسەکانی سەرکردەی فاڵن حیزب و رێکخراوی بەشێکی دیکەی کوردستان ئــەوەنــدە تــونــد و گ ــەرم و گ ــوڕە کە کەسێک کــورد نەناسێ دەڵــێ رەنگە
یه‌کتره‌و ه بۆ خه‌باتێکی به‌هێز دژی کۆماری ئیسالمی .ل ـ ه ئێستاو ه ئ ـه‌زمــوون ـ ه تاڵه‌کانی شه‌ڕی نێوخۆییو نایه‌کگرتوویی حیزبه‌کانی باشووری کوردستان بکه‌ن ه وانه‌ی تێکۆشان بۆ ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان .ئه‌گه‌ر حیزبه‌کانی بــاشــووری کــوردســتــان بــۆ مــاوه‌ی ـه‌کــی زۆر گرفتاری شه‌ڕی نیوخۆیی نه‌بان ،به‌دڵنیایه‌و ه زۆر له‌و ده‌سکه‌وتانه‌ی ئه‌مڕۆ ئێمه کورده‌کانی ڕۆژهـــــه‌اڵتـــــی کـــوردســـتـــان بـــه‌ســـه‌ریـــان‌دا
لــە دەســتــی بــێ لــە هــەوڵــی تــوانــدنــەوە و ســڕیــنــەوەی ک ــورد و نیشانەکانی لــە رۆژهــەاڵتــی کــوردســتــان‌دایــە و بە رووی دەرەوەش‌دا زۆر بێ‌شەرمانە رادەگــەیــەنــێ کــە کێشەیەک بــە نــاوی کێشەی کورد لە ئێران بوونی نیە. کاتێک بیر لەم ئیدیعایەی رێژیمی تـــاران دەکــەیــنــەوە هەستیاریی ئەم باسە و گرنگیی دیاریکردنی ئاراستەی هــەســت و ســــۆزی نــەتــەوایــەتــی لە نێو ک ــوردی رۆژهـــەاڵت زیــاتــر خۆی دردەخـــــــات .ل ــە حــاڵــێــک‌دا ک ــە هــێــزە سەرکوتکەرەکانی رێژیم لە بەرامبەر بــچــووکــتــریــن چــاالکــیــیــە ســیــاســی و فەرهەنگییەکانی کــوردی رۆژهــەاڵت هەستیارن و زۆر بە توندی بەرپەرچی دەدەنــەوە و سەرکوتی دەکــەن ،بەاڵم لــە بــەرامــبــەر هــەســت و ســۆزیــان بۆ پارچەکانی دیکە رێگرییەکی ئەوتۆ ش نیە هەست نــاکــەن و پێیان نــاخــۆ و پیانسییەلی نەتەوایەتیی کــوردی رۆژهـــەاڵت بــە ئاراستەیەکی دیکەدا بچێ و کــوردی رۆژه ــەاڵت بەرامبەر دەرد و ئازارەکانی خۆی لە رۆژهەاڵتی کوردستان ناڕەزایەتی دەرنەبڕێ و بێ
ســه‌رکــوت‌و خـه‌فـه‌قــان گه‌یشتۆت ه ئ ـه‌وپ ـه‌ڕی خۆی ،هه‌رکه‌س که‌مترین ناڕه‌زایه‌تی ده‌رببڕێ له‌گه‌ڵ قورسترین سزا بــه‌ره‌وڕوو ده‌بێته‌وه. ئـه‌و ڕێژیم ه زۆر بــاش ده‌زان ــێ ئه‌گه‌ر هێزو ـه و الی ـه‌ن ـه سیاسییه‌کان یـه‌کــگــرتــوو بــوونــایـ له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌کانی پێوه‌ندیدار به ڕۆژهه‌اڵتی کــوردســتــان کــۆک بــوونــای ـه‌و ه ـه‌مــوو تــوانـا‌و ئیمکاناتی خۆیان بۆ خه‌بات له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسالمی نه‌ک کێشه‌و ملمالنێی یه‌کتر ته‌رخان
ئه‌گه‌ر عه‌دنان حه‌سه‌نپووره‌کان ،محه‌ممه‌د سه‌دیق که‌بوودوه‌نده‌کان، کوردپووره‌کان ،که‌مانگه‌ره‌کان ،شیرین‌و فه‌رهاده‌کان و سه‌دان و هه‌زاران رۆڵه‌ی ئازا و ئازادیخوازی ئه‌و میلله‌ت ه بۆ یه‌ک ئامانج ده‌خرێن ه چاڵه‌ڕه‌شه‌کانی کۆماری ئیسالمییه‌وه و په‌تی سێدار‌ه ده‌کرێت ه ملیان ،یا زنجیری دیلی ده‌خرێت ه قاچ و ده‌ستیان ،خه‌ڵکی کوردستان چاوه‌ڕوانن ،حیزبه‌کانیش بۆ یه‌ک ئامانج ده‌ستی هاوکاری و هاودڵی بۆیه‌کتر درێژ بکه‌ن‌و چی دیک ه گیان‌و ئازاری ئه‌و به‌ندییانه‌‌و هه‌زاران شه‌هیدی ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه ،نه‌که‌ن ه قوربانیی نایه‌کگرتوویی خۆیا ن هـه‌ڵــده‌ڵــێــیـن‌و جــێــژن‌و شــایــیــان بــۆ ده‌گــریــن، زیاتریان ده‌بــوو! ڕێژیمی کۆماری ئیسالمیی ئێران زۆر باش که‌ڵکی له‌م نایه‌کگرتووییه‌ی حیزبه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان وه‌رگرتوه‌‌و ب ه ئاسووده‌ییه‌و ه هه‌وڵی کپ کردنی ده‌نگی کورد له‌و پارچه‌ی ه ل ه هه‌موو بارێکه‌و ه ده‌دا.
بکردای ه ،ئـه‌ویــش نه‌یده‌توانی ب ـه‌م شێوه‌ی ه کــوردی ڕۆژهــه‌الت سه‌رکوت‌و بێده‌نگ بکاو بیخات ه په‌راوێزه‌وه .ئه‌م نه‌بوونی یه‌کگرتوویی‌و هاوکاری لهنێو حیزبه‌کان‌دا ،خه‌ڵکی ڕۆژهه‌اڵتی کــوردســتــانــی تــووشــی دلــســاردی‌و جۆرێک بـێ‌هــیــوایــی کــــردوه و وای لــێــکــردوون بـه م
دەنگ بێ و بە کردەوە ئیدیعای رێژیم بۆ نەبوونی کێشەیەک بە ناوی کێشەی کورد بسەلمێندرێ. لــەم حاڵەتەدا جێی خۆیەتی هەم سیاسییەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان و هـــەم روونــاکــبــیــران و چــاالکــانــی ئــەو بەشە نیگەرانی ئــاراســتــەی ئەو هەستە نەتەوایەتییەی گەلی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان بن کە خەریکە لــە ئاست سەرکوتی سیستماتیک و هەوڵی چــڕی ڕێژیم بۆ تواندنەوە و لەناوبردنی گەڵی کــورد و کولتوور و هێما نەتەوایەتییەکانی گــیــرۆدەی جۆرێک کەمتەرخەمی و بێ‌تەفاوەتی دەبن و ئێعدام و گرتن و ئەشکەنجە و کوشتنی الوانی کورد بۆیان دەبێتە شتێکی ئاسایی رۆژان ــە و لە هەمان حــاڵ‌دا هــەوڵ دەدەن حــەز و هەستی نەتەوایەتییان بە ئاراستەی پاڕچەکانی دی ــک ــەی کـــوردســـتـــان‌دا دابــمــرکــێــنــن و لــە ئــاســت رێــژیــمــی جینایەتکاری کۆماری ئیسالمی بە جۆرێک تەسلیم و بێدەنگی بگەن بەجۆرێک کە زۆر جــار دەبینین کەسانێک کــە کــوڕ و جگەر گۆشەیان بە دەستی هێزەکانیان رێژیم کوژراوە ئامادەنین بچنە بەردەم ئیدارەیەک و ڕق و تووڕەیی خۆیان لەو زوڵمە دەرببڕن کە بەرانبەر خۆیان و جگەرگۆشەکەیان کــراوە و خەڵکی دەوروبەریشیان لە دوورەوە بینەرێکی بــێ تــەفــاوتــی دووبـــــارە ب ــوون ــەوەی رۆژانەی ئەم سیناریۆیەن کە لەوانەیە زوو ی ــان درەنــــگ لــەســەر خۆشیان بەڕێوەبچێ. لێرەدایە کە گرنگیی ئەو راستییە بــاشــتــر دەردەکـــــــەوێ ک ــە پێویستە ئـــەو هــەســتــە نــەتــەوایــەتــیــیــە پـــاک و بێگەردەی گەلی کورد لە رۆژهەاڵتی کــوردســتــان بــە پــێــچــەوانــەی ح ــەز و خواستی دوژمنانی کورد لەم بەشەی کــوردســتــان ،وێ ــڕای پاراستنی سۆز و وەفـــــاداری بــۆ هاونیشتمانەکانی لە بەشەکانی دیکە ،ئاراستەکەی بۆ نێوخۆی رۆژهـــەاڵت بــگــۆڕدرێ و لە جیاتی ئەوینێکی (بـــەداخـــەوە) یەک الیەنە ،روو لە ئەرکە نەتەوایەتییەکانی لە رۆژهـ ــەاڵت‌دا بکا و ببێتە ئاگرێک و گــڕ لــە ماڵی ئــارامــی داگیرکەرانی کوردستان بەربدا .بێگومان هەستیاری و چــاالکــیــی کــــوردانــــی رۆژهـــــەاڵت بەرامبەر مافەکانیان و یەکگرتوویی و تێکۆشان بۆ پساندنی زنجیری دیلی و ژێردەستەیی تەنیا رێگەی رزگاریی گــەلــی کــــورد لـــەم بــەشــە و هــەمــوو بەشەکانی دیکەی کوردستانە.
جۆره‌ی لێیان چاوه‌روان ده‌کرێ ،به‌ره‌ورووی ئــه‌م ڕێــژیــم ـ ه ن ـه‌بــن ـه‌وه .حــاشــای لــێ نــاکــرێ هــۆیـه‌کــی هـ ـه‌ر ه ئه‌ساسیی ،بــێــده‌نــگ بوونی خه‌ڵکی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان له ئاست ئه‌و هه‌موو سه‌رکوت‌و پێشێلکردنه‌ی مافه‌کانیان ل ه الیه‌ن کۆماری ئیسالمییه‌وه ،ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ نه‌بوونی هاوکاری و هاوخه‌باتی ل ه نیو حیزب ه سیاسییه‌کان‌دا. ئه‌گه‌ر عه‌دنان حه‌سه‌نپووره‌کان ،محه‌ممه‌د سه‌دیق کـه‌بــوودوه‌نــده‌کــان ،کــوردپــووره‌کــان، که‌مانگه‌ره‌کان ،شیرین‌و فه‌رهاده‌کان و سه‌دان و هــه‌زاران رۆڵ ـه‌ی ئــازا و ئازادیخوازی ئه‌و میلله‌ت ه بۆ یه‌ک ئامانج ده‌خرێن ه چاڵه‌ڕه‌شه‌کانی ک ــۆم ــاری ئــیــســامــیــیـه‌وه و پ ـه‌تــی ســێــدار ه ده‌کرێت ه ملیان ،یا زنجیری دیلی ده‌خرێت ه قاچ و ده‌ستیان ،خه‌ڵکی کوردستان چاوه‌ڕوانن، حیزبه‌کانیش بۆ یه‌ک ئامانج ده‌ستی هاوکاری و هاودڵی بۆیه‌کتر درێژ بک هن‌و چی دیک ه گیان‌و ئازاری ئه‌و به‌ندییانه‌‌و هه‌زاران شه‌هیدی ئه‌و نـه‌تـه‌وه‌یـه ،نه‌که‌نه قوربانیی نایه‌کگرتوویی خ ــۆی ــان .دروســتــبــوونــی ئـــه‌و هـــاوکـــاری و یه‌کگرتوویی ه وا ده‌ک ــا خه‌ڵکی ڕۆژه ـه‌اڵتــی کوردستانیش چی دیک ه ئه‌م پرش و باڵویی حیزبه‌کانیان نه‌که‌نه به‌هانه‌ی بێده‌نگیان ل ه ئاست پێشێل کردنی مافه‌کانی خۆیان له الیه‌ن کۆماری ئیسالمییه‌وه.
4
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
سیاسی
ژماره٦٣٧ :
ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،نوقمی ئازار‌و بێده‌نگی
کوێستان فتووحی هه‌موو خۆ به‌خاوه‌نی غه‌مه‌کانی ده‌زانین، که‌چی ل ه قه‌یرانی بێ‌غه‌مخۆری‌و نه‌پرسینه‌و ه ل ه ئازاره‌کانی‌دا نوقم بــووه .مرۆڤ هێندێک ج ــار ل ـه نــاخــی خــــۆی‌دا ه ـه‌ســت ب ـ ه نامۆیی و سڕبوونێک ده‌کـــا ،بــه‌اڵم هــــه‌وڵ‌ده‌دا له‌م نامۆیی و سڕبوونه‌ی به‌سه‌ری‌دا زاڵ بوو ه خۆی ده‌رباز بکا .ئه‌وه‌ی به‌سه‌ر ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌دا زاڵ ه بێده‌نگییه‌کی ئازاراوی‌و کپ کراو ه ک ه کۆماری ئیسالمیی ئێران هۆکاری سه‌ره‌کییه‌تی و به‌شێکیشی خۆمان بووین ه هۆکاری ئه‌م کپکراوییه. ناڕه‌زایه‌تیده‌ربڕینه‌کانی تــاک نیشانه‌ی زیندوویی‌و ده‌روه‌ستیی ئــه‌وه .هـه‌ر تاکێک یــان ن ـه‌ت ـه‌وه‌ی ـه‌ک ،کـ ه بــۆ نه‌هێشتنی ئــازار‌و مه‌ینه‌تییه‌کان ده‌نگی هه‌ڵبڕی ،نیشانه‌ی ئه‌وه‌ی ه ئه‌و تاکه ،یان ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه زیندوویه‌‌و به‌دوای چاره‌سه‌ر‌و دیتنه‌وه‌ی ڕێگای ده‌ربازبوون‌دا ده‌گه‌ڕێ .کورد ب ه درێژایی مێژوو بۆ گه‌یشتن به مافه‌کانی ل ه خـه‌بــات‌و تێکۆشان‌دا بوو ه ،ک ه چی زۆر سانا‌و به‌وپه‌ڕی بێ‌موباالتی به‌الی زۆر مهسهلهی گرنگ‌دا تێده‌په‌ڕین بێ کورد ،له‌گه‌ڵ ئازاره‌کان ئه‌وه‌ی بڵێین بۆ؟ پێوه‌ندییه‌کی بـ ـه‌رده‌وام ــی هــه‌بــووه .ره‌نگ ه ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ به‌سه‌ر ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌دا زاڵه ،الیه‌نێکی بۆ ئه‌وه بگه‌ڕێته‌وه ک ه ئازار‌و نه‌هامه‌تییه‌کان ئێمه‌یان ســڕ کـــردوه! بۆی ه به بێده‌نگی به‌الیان‌دا بۆمان ئاسایی بوو ه و تێده‌په‌ڕین. ئێمه ڕۆژه ـه‌اڵتــیــی ـه‌کــان ،ه ـه‌مــوومــان ل ه تاکه‌کانه‌و ه بگر ه تا حیزبه‌کان ،ده‌زانین چیمان
به‌سه‌رمان هاتوه ،که‌چی ئه‌مڕۆ هه‌وڵه‌کانمان بــۆ ڕێــگــرتــن لــــه‌وه‌ی دوژم ــن ــی ڕاســتـه‌قــیــنـ ه به‌سه‌رمان دێنێ ،ل ه ئاستێک‌دا نیه ک ه دڵی پێ خۆش بکرێ. خه‌باتی مافخوازی نرخی خۆی ده‌وێ ئــــــــه‌گــــــــه‌ر ســــــه‌رپــــــێــــــیــــــی بــــه‌نــــێــــو تۆڕه‌کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان‌دا بگه‌ڕێین ،ده‌بینین ک ه
رووناکبیران‌و سیاسییه‌کانیشیان‌دا زۆر ب ه ده‌گمه‌ن ده‌بینین که کێشهکانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان بووبێته خه‌می ئه‌وان .هه‌ر کام له‌و پارچانه‌ی کوردستان جیاوازی‌و تایبه‌تمه‌ندیی خــۆیــان هـه‌یـ ه و زۆر زه‌حــمـه‌تـ ه بتوانین ل ه گه‌ڵ یه‌ک بـه‌راوردیــان بکه‌ین ،بۆ نموون ه ل ه باشووری کوردستان هه‌نگاوی زۆر گه‌ور ه
پارجه‌کانی دیکه‌دا خۆی به شه‌ریک ده‌زانێ، بــه‌داخــه‌وه کــورده‌کــانــی پــارچـه‌کــانــی دیکه‌ی کوردستان به‌م جۆر ه بیر ناکه‌نه‌و ه و ل ه ئاست رۆژه ـه‌اڵتــی کــوردســتــان‌دا خۆ ب ـه‌ده‌روه‌ســت نازانن. ی ئ ـه‌وه‌ی ڕۆژه ـه‌اڵتــی کــوردســتــان ،وێــرا بهردهوام له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتی سیاسیی ئێرانه‌و ه
کورده‌کانی ڕۆژه ـه‌اڵتــی کوردستان ل ه هه‌ر تویژێک هه‌ن ،الپه‌ڕه‌کانیان پڕن ل ه ستاتووس، وێنهو کۆمێنتی سیاسی‌و مافخوازی ،به‌الم نه‌ک بۆ پارچ ه پڕئازاره‌که‌ی نیشتمانی‌خۆیان، به‌ڵکوو بۆ پارچه‌کانی دیک ه (باشوور ،باکوور و رۆژاوا)ی کوردستان .به پێچه‌وانه‌شه‌وه ئه‌گه‌ر چاوێک به الپــه‌ڕی کــورده‌کــانــی پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان‌دا بخشێنین ،ته‌نانه‌ت لهنێو
نراوه و کورد له‌م به‌شه‌ی واڵت ،ب ه زۆر ل ه مافه‌کانی گه‌یشتوه .ئه‌م ده‌سکه‌وتان ه ده‌کرێ هه‌موو کوردێک ل ه هه‌ر جێیه‌کی ئه‌م جیهانه دڵی پێیان خۆش بێ و به‌ده‌سکه‌وتی گشتیی کــوردی بزانن ،بـه‌اڵم به‌و مانایه نا ک ه ببێت ه هۆی ئـه‌وه‌ی چاوپۆشی ل ه ئازاره‌کانی ئه‌و دیکه بکرێ .ل ه حاڵێک دا کوردی پارچه‌یه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ل ه خه‌م و خۆشییه‌کانی
ل ه په‌راوێز خــراوه ،ئه‌ونده‌ش کوردانی ئه‌و پارچه‌یه بۆخۆیان ل ه پـه‌راوێــزیــان خستوه. زۆر ل ـ ه روونــاکــبــیــران‌و نوخبه‌ی سیاسیی نێوخۆی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ب ه به‌هانه‌ی دڕنـــده‌یـــی ده‌ســـه‌اڵتـــی ک ــۆم ــاری ئیسالمی، چاوپۆشی له بێبه‌شێ و بێمافییهکانی کورد له‌م به‌ش ه ده‌که‌ن‌و ئه‌ونده‌ی دڵیان به هه‌نگاو‌و ده‌سکه‌وته‌کانی پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان
خه‌سارناسی دانوستان ه ناوکییهکان کۆماری ئیسالمی
ش لورستانی ئاره و :ئاڵه‌شین ئه‌گه‌ر بمانه‌‌وێ خه‌سارناسیی دانوستانه ناوکییه‌کانی کۆماری ئیسالمی بکه‌ین ،ئه‌م بــاب ـه‌ت ـه‌ل ـ ه روان ــگـ ـه‌ی جـــۆراوجـــۆر ه جێگه‌ی تــێــڕامــان و تــاوتــوێ کــردن ـه .ئــه‌م نووسینه بارودۆخی ئه‌مڕوی سیستمی ده‌سه‌اڵتداریی ئــێــران لـــه‌دوو بیاڤی سیاسه‌تی نێوخۆییو ده‌ره‌و ه له‌بێژینگ ده‌داو راڤــه‌ده‌کــا .هـه‌وڵ ده‌ده‌م ئه‌م فاکته‌ران ه بخه‌مه‌به‌رباس که‌له‌سه‌ر هه‌ر چه‌شنه‌کرده‌وه‌یه‌کی ئێران سه‌باره‌ت ب ه دانوستان ه ناوکییهکان به‌گوێره‌ی هه‌لومه‌رجی ئه‌مڕۆی سیستمه‌که‌شوێندانه‌رن. ئه‌لف) سیاسه‌تی نێوخۆیی کۆماری ئیسالمیی ئیران: بۆ تاوتوێی کارکردی سیاسه‌تی نێوخۆی، باشترین پێوه‌رو پێودانگ تاوتوێی واقیعی و ئه‌مرۆیی بــواری کۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووورییه. ئــــه‌م دوو ف ــاک ــتــه‌ره ســه‌ره‌کــیــیــه ره‌وشــــی دڵخوازنه ،یان قه‌یراناوی سیستمی ده‌سه‌اڵت له‌سیاسه‌تی نێوخۆییدا ئاشکرا ده‌کـه‌ن .وه‌ک ده‌زانین کۆماری ئیسالمی تا ئه‌وجێیه‌ی بۆی بکرێ خۆی له‌باڵوکردنه‌وه‌ی ئاماری فه‌رمی‌و جێگه‌ی باوه‌ڕ ده‌بوێرێ ،که‌واته‌ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ینه ئــامــاره نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان‌و ته‌نانه‌ت ئـه‌و ئامارانه‌ی ره‌خنه‌گرانی سیستم باڵوی ده‌که‌نه‌وه ،ده‌بینین ئه‌مرۆکه کۆماری ئیسالمی ئــێــران له‌خراپترین هه‌لومه‌رجی مه‌ده‌نیدا ده‌ژی .به‌گوێره‌ی ئاماره نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان، ئێران له‌زۆر بواری وه‌ک بێکاری ،زۆربوونی جــیــنــایـه‌ت‌و تــــاوان ،گــیــرۆده بـــوون ب ـه‌مــاده هۆشبه‌ره‌کان ،نه‌بوونی میدیای ئازاد ،نه‌بوونی ئــازادیــی راده‌ربـــڕیـــن ،پێشێلی مــافــی ژنــان، خ ـه‌مــۆکــی ،خــۆکــوژی ،پیس بــوونــی ژینگه، ئاستی نزمی خۆشبژێوی ،رێ ــژه‌ی ب ـه‌رزی کۆچبه‌ر ،گه‌نده‌ڵی ،ئازاردانی مندااڵن و ...هتد، یا له‌سه‌رووی هه‌مووانه‌یان ده‌که‌وێته‌ریزی
خراپترین واڵتانه‌وه. لـــه‌بـــواری ئــابــووریــشــدا ده‌بــــێ بڵێین، نه‌خۆشیی هوله‌ندی ( چه‌مکێکی ئابووریی ه که هه‌ول ده‌دا پێوه‌ندیی نێوان هه‌ڵگرتنه‌وه‌و بــه‌کــارهــێــنــانــی بــــێ‌ئــــه‌نــــدازه‌ی ســـه‌رچـــاوه سروشتییه‌کان و وه‌ستانی به‌شی پیشه‌سازی شی بکاته‌وه .ئه‌م چه‌مکه‌ده‌ڵێ به‌رزبوونه‌وه‌ی داهــاتــی سه‌رچاوه‌سروشتییه‌کان ده‌تــوانــێ ئابووری نیشتمان له‌حاڵه‌تی پیشه‌سازی دوور بکاته‌وه) له‌بیاڤی نــه‌وت‌و هـه‌روه‌هــا تێچوی بـــه‌رزی ئــابــووری له‌به‌شه‌کانی ئیتالعاتی، ئه‌منیه‌تی‌و سه‌ربازی که‌به‌هیچ جۆریک ئاکامی گه‌شه‌و قازانجی کۆمه‌اڵیه‌تی لێ ناکه‌وێته‌وه، وه‌ک دوو فاکته‌ری رووخێنه‌ر بیاڤی ئابووری بهرهو وێرانی و مایه‌پووچی ده‌به‌ن. کـــه‌واتـــه‌روون و ئــاشــکــرایــه سیاسه‌تی نێوخۆیی کۆماری ئیسالمیی ئێران به‌ته‌واوی له‌که‌ڵک که‌وتووو قه‌یراناوییه‌و ل ه ئاکامی ئه‌و هـه‌ڵــومـه‌رجـه‌دا زیــاتــر بــوون و بـه‌رده‌وامــیــی ئاکامی کاریگه‌ریی ه نه‌رێنییه‌کانی گه‌مارۆ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان ده‌توانن وه‌ک بزوێنه‌رێکی به‌هێز ،شۆڕشه کۆمه‌اڵیه‌تی‌و نافه‌رمانه‌ی ه م ـه‌ده‌نــیــی ـه‌کــان چــاالکــتــر بــک ـه‌ن‌و ده‌س ـه‌اڵتــی ئیسالمی بهرهو پرۆسه‌یه‌ک به‌رن که‌رێگه‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ی نه‌مێنێ. ب) سیاستی دهرهوهی کۆماری ئیسالمی: سیاستی دهرهوهی کــۆمــاری ئیسالمی له‌بیاڤی جیهانی‌و رۆژه ـه‌اڵتــی ناڤین‌دا لێک جیان‌و لهئاکامدا پێوه‌ندی ئه‌م دوو بیاڤه ،کۆی سیاسه‌تی ده‌ره‌کی ئه‌م واڵته پێک دێ. ـ سیاسه‌تی ده‌ره‌وه له‌روانگه‌ی جیهانی، لــه‌م بـه‌شــه زل‌هــێــزه‌کــان‌و بــیــروڕای گشتی نێونه‌ته‌وه‌یی هه‌ن. ـ زل‌هێزه‌کان :واڵتانی ئه‌مریکا ،رووسیه، بریتانیا ،فهرانسهو ئاڵمان الیه‌نی به‌رامبه‌ری کـــۆمـــاری ئــیــســامــیــن کـــه هــه‌رکــامــیــان له بــه‌رژه‌وه‌نــدی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ده‌گـه‌رێـن‌و ده‌یانه‌وێ دژکــرده‌وه‌ی جیهانی سه‌باره‌ت به به‌رنامه‌ی ناوکیی ئێران هه‌ماهه‌نگ بکه‌ن .ئه‌م ئه‌هرومه فشارانه‌ی که‌ئه‌م گروپه‌ده‌توانن دژی ئێران به‌کاری بێنن به‌گوێره‌ی هه‌لومه‌رجه‌کان گــۆڕاوه‌و زۆر جاران ئه‌م واڵت ه ب ه هێزانه له پرۆسه‌ی رووبه‌روو بونه‌و ه ده‌گه‌ڵ پرۆژه‌ی
پیتاندنی ئــۆرانــیــوم ل ـه‌ئــێــران ،تــووشــی لێک ترازان‌و لێک نزیک بوونه‌وه بوون .لهئاکامدا زۆربــــه‌ی گــوشــاره‌کــان ل ـه‌الی ـه‌ن ئامریکاو ه ب ه هه‌ماهه‌نگی زۆریــن ـه‌ی ئ ـه‌و واڵتــان ـه‌ی ک ه ئه‌ندامی هه‌میشه‌یی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشن خراونه‌ت ه سه‌ر ئیران .له‌بیاڤه‌کانی هه‌نارده‌و هــاورده‌ی مادده‌ی خاو ،خوارده‌مه‌نی ،ئه‌رز، تێکنولوژی ئیتالعاتی‌و ئه‌منییه‌تی ،که‌لوپه‌لی
الوازی‌و قه‌یرانی جیددی سیستمی ده‌سه‌اڵتی ئــێــران ده‌رده‌خــــــا ،بــاســی پــێــوه‌نــدی لـه‌گـه‌ڵ ئه‌مریکایه که‌ماوه‌ی 35ساڵه له‌الیه‌ن گه‌وره به‌رپرسانی ڕێژیمه‌وه بووه‌به هێڵی سوور. بـ ـه‌اڵم لـه‌هـه‌لــومـه‌رجــی ئ ـه‌مــڕۆک ـه‌دا ده‌بینین گه‌مارۆکان‌و قه‌یراناوی بوونی پرسی ناوکی بــووه‌تــه هــۆی ئــه‌وه‌ی که‌ڵێن بکه‌وێته نێوان گه‌وره به‌رپرسانی ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی
ســـه‌ربـــازی ،کــه‌ره‌ســتــه‌ی‌هــێــنــان‌و بـــردن‌و راگواستن؛ که کۆڵه‌که‌ی سه‌ره‌کی پێوه‌ندی ده‌ره‌وه‌ن و ته‌واوی دیپلۆماسییه‌کان له‌سه‌ر ئ ـه‌وان پێک دێــن گه‌مارۆیه‌کی نێونه‌ته‌وه‌یی له‌ئاستێکی به‌رین ،جیهانی‌و بێ وێنه به‌سه‌ر ئێراندا سه‌پان .ئه‌و گه‌مارۆیانه‌ی زۆر جار بوونه‌ته بابه‌تی دامه‌زراوه نێونه‌ته‌وه‌یی ه کان‌و ماشێنتی میدیاکان‌و چاالکیی شر‌ۆڤه‌کاران. به‌چه‌شنێک ئه‌م جۆره‌گه‌مارۆیه ،سه‌رچه‌شنێکی دڵخوازی له‌ده‌روونناسی سیاسه‌تی دهرهوهی زل‌هێزه‌کان به‌جیهان‌و به‌مێژوو دا .خاڵێکی دیکه‌ش ،ک ه نیشانده‌ری لـه‌رزۆکـی‌و ڕزیوی سیاسه‌تی دهرهوهی کــۆمــاری ئیسالمی‌یه‌و
له‌سه‌ر درێژه‌پێدانی دوژمنایه‌تیی ئه‌مریکا. نه‌خۆشیی هۆله‌ندی له‌که‌رتی پێترۆڵیش‌دا هۆکارێکی گرنگه‌که ڕێژیمی زیاتر له‌جاران به‌هه‌نارده‌ی نـه‌وت‌و هــاوه‌رده‌ی جۆراوجۆر بۆ دابین کردنی پێداویستییه سه‌ره‌تاییه‌کانی ببه‌ستێته‌وه‌و له‌دانوستان ده‌گه‌ڵ واڵته پیشه‌ییه پێشکه‌وتووه‌کانی جیهان الوازبێ. بیروڕای گشتیی نێونه‌ته‌وه‌یی :واڵتێکی وک ئه‌مریکا که‌توندترین هه‌ڵوێست‌و حه‌ساسییه‌تی دژ به‌ئێران ههبووهو هه‌یه له‌ڕێگه‌ی میدیایی‌و دامـه‌زراوه‌کــانــی مافی‌مرۆڤه‌وه ،پاڕادۆکس‌و قه‌یرانه‌کانی کۆماری ئیسالمی زه‌ق کردۆته‌وه‌و گۆڕه‌پانی رووب ـه‌روو بوونه‌وه‌ی خۆی دژی
رۆژنامەی خۆش کردو ه و پێی هه‌ڵ‌ده‌ڵێن ،ئه‌ونده هه‌وڵ نــاده‌ن کێشه‌و مه‌ینه‌تی‌و ویست‌و داواکانی نه‌ته‌وه‌که‌یان له‌و پارچه‌یه‌ی کوردستان ،بکه‌ن ه مژاری باسه‌کانی خۆیان .ڕاسته دڕنده‌یییه‌کانی ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی له گوتن نایه ،به‌اڵم ئــه‌وه‌ش ب ـه‌و مانایه نیه بیکه‌ن ب ه بیانووی گرێدانی زمانی خۆیان‌و ل ه ئاست پرسی کور د له‌م به‌شه‌ی کوردستان خۆیان بێده‌نگ بکه‌ن. چ ــاالکــ ه ســیــاســیــیـه ڕۆژه ـه‌التــیــی ـه‌کــانــی تــاراوگ ـه‌ش ب ه هه‌مان شێوه .ل ـه‌م دوو سێ حه‌وتووی رابردوو دا که مهسهلهی گشتپرسی بـــۆ ســه‌ربــه‌خ ــۆی ــی هــه‌رێــمــی کــوردســتــان بــبــوو ه مـــژاری ڕۆژ ،ئ ـه‌ونــده‌ی کــورده‌کــانــی ڕۆژهه‌اڵت ل ه ده‌ره‌و ه به جلوبه‌رگی کوردی‌و ره‌نگاوره‌نگ‌و ئااڵی کوردستانه‌وه به‌شدارییان ل ه رێپێوانه‌کان بۆ پشتیوانی له‌م ویسته کرد، وا بــزانــم کــورده‌کــانــی بــاشــوور لـ ه نێوخۆی واڵته‌که‌ی خۆیان که ئازادن ،ئه‌وه‌یان نه‌کرد! دیار ه ئه‌وه به‌هه‌ڵوێستیی کوردی ڕۆژهه‌اڵتی کــوردســتــان‌و به‌رزیی شعووری نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وان ده‌گه‌یه‌نێ ک ه پێویست ه هه‌ر کوردێک وابێ، به‌اڵم به‌مه‌رجێک ئه‌م الیه‌نگری و پشتیوانیی ه ل ه ویسته‌کانی به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان ی ـه‌کــســان ن ـه‌بــیــت لــه گـــه‌ڵ پشتگوێخستنی ڕۆژهه‌اڵتی کورستان و ،کوردی پارچه‌کانی دیــک ـه‌ش بــۆ رۆژهــه‌اڵتــی کــوردســتــان وابــن، به‌تایبه‌تی ک ه ئه‌مڕۆ رۆژهه‌اڵتی کوردستان نوقمی بێمافی‌و ئازاره‌‌و له هه‌موو کات زیاتر پێویستی به هاوکاری‌و پشتیوانی هه‌یه. یه ته‌نیا تاکه‌کان ناگرێته‌وه، ئه‌م مه‌سه‌له به‌ڵکوو حیزبه‌کانیش ده‌گــرێــت ـه‌وه .زۆر ل ه حیزبه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان گرفتاری ملمالنێیه‌کی بێ‌جێن و ته‌نانه‌ت هێندێکیان دژایه‌تی‌و بوغزاندنی به‌رانبه‌ره‌که‌یان هێناوه‌ت ه نێو سیاسه‌تی ڕۆژانه‌یانه‌وه .به‌هۆی ئه‌وه‌ی بنکه‌و باره‌گاکانیان له باشووری کوردستانه، فــه‌زای سیاسی ،کۆمه‌اڵیه‌تی‌و کو‌لتووریی ئه‌م پارچه‌یه‌ی کوردستان تاڕاده‌یه‌کی زۆر به‌سه‌ریان زاڵ بووه .ڕێبه‌ران و نوێنه‌رانیان ئه‌ونده‌ی په‌یام‌و لێدوانیان ل ه باره‌ی ڕووداو‌و
ل٥
ڕێــژیــم هــه‌راوتــر کـــردوه‌و ئــه‌م ده‌س ـه‌اڵت ـه‌ی له‌بواری سیاسی -ئابووری خستۆته‌ته‌نگانه‌و ته‌ریکی خستۆته‌وه. ڕوون‌و ئاشکرایه کۆی کارو هه‌ڵوێستی زڵ‌هێزه‌کان له‌گه‌ڵ بیروڕای گشتی جیهانی دژی کۆماری ئیسالمی کارتێکی براوه‌ی گه‌وره‌یه‌ک ه ته‌نیا بژارده‌ی ئیعتمادسازی بۆ باشکردنه‌وه‌ی هه‌لومه‌رج به‌سه‌ر ئێراندا ده‌سه‌پێنێ‌و له‌م پرۆسه‌یه‌دا سێ فاکته‌ری گرینگی هێز ،کات‌و (مه‌یدان) کۆنترۆل ناکرێن. ســــیــــاســــه‌تــــی دهرهوهی رۆژهــــــهاڵتــــــیناڤینی(ناوچه‌یی) :کۆماری ئیسالمی له‌ناوچه‌ی ڕۆژه ـه‌اڵتــی ناڤین‌دا ده‌ورو ڕۆڵێکی ت ـه‌واو رووخێنه‌رو ئاژاوه گێڕانه‌ی هه‌بووه .پشتیوانی له‌گرووپه‌توندڕۆو تیرۆریستییه‌کان ،به‌شار ئ ـه‌س ـه‌د ،حــیــزبــووڵــای لــوبــنــان ،ح ـه‌مــاس‌و . . .ده‌ســتــێــوه‌ردان ل ـه‌کــاروبــاری نێوخۆییو سیاسی‌و ئابووری زۆربه‌ی واڵتانی دراوسێ، هه‌ڕه‌شه‌کردن له‌هه‌ندێک واڵتی وه‌ک ئیسراییل، دانی پوان‌و ئیمتیازێکی زۆر به‌واڵتانی وه‌ک رووسیه‌و چین له‌پێناو پیشتوانی کردنیان لە کۆماری ئیسالمی لە ناوچەو زۆر فاکتەری گرینگی دیکه که تێچووی قورس‌و میلیاردی ئەوان بۆتە هۆی داڕووخانی ئابووری ئێران‌و واڵتــانــی ناوچەکە و ئابوورییەکی داڕم ــاو. سیاسەتی قەیران خوڵقێنی‌و دروست کردنی ئــاڵــۆزی کــۆمــاری ئیسالمی لــە ڕۆژهــەاڵتــی ناڤین زەنگێکی مەترسیدارە بۆ سەقامگیریی نــاوچـه‌یـه‌ک کەنزیک ب ــه %60وزەی جیهانی دابین دەکا. بــەســرنــجــدان بــەو فــاکــتــەرانــەی باسیان کــرا دەتــوانــیــن بڵێین کــۆمــاری ئیسالمی تا ئێستا ئــابــووری‌و پوتانسیەلی ئێرانی زیاتر بــۆ قــەیــران خۆڵقێنی و ئــاژاوەگــێــری بەکار هــێــنــاوه ،پــڕۆژیــەک ک ـ ه ســەرەتــایــی شــۆڕش بەناوی «هەناردەی شــۆڕش» هاتەبەرباس. لــەگــەڵ ئ ــەوەی کــە دانوستانە ناوەکییەکان کە گەیشتوونەتە دوایــیــن قــۆنــاغ‌و کاتەکانی خۆیان ،کۆماری ئیسالمی دەبێ بە قەبووڵی هەموو پاشهاتەکان ،هەڵبژاردەکانی خۆی بکا. ئەو هەڵبژاردنەی کە دەتوانێ هەڵسوکەوتی سیاسی‌و ئابووری لەگەڵ جیهان بەدواوە بێ‌و یان بەردەووامی مێژووی 35ساڵەی کۆماری ئیسالمی کە هەمیشه قەیرانی کردەوەکانی خۆی بەدواوە بووه.
3
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
سیاسی
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
ژماره٦٣٧ :
بیری لێنین و باخه‌کانی سه‌مه‌رقه‌ند :
گه‌شتێک به‌نێو کتێبخانه‌که‌ی دوکتور قاسملوودا (به‌شی دووهەم) ئاسۆی حه‌سه‌ن زاده سه‌باره‌ت به نێوه‌رۆکی کتێبه‌کانی هه‌ر کام له‌و بوارانه‌ی باس کران ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا که کتێبه‌کانی نێو ئ ـه‌م کتێبخانه‌یه بهپێی بــوار و بابه‌ت پۆلێن و ره‌دیــف نـه‌کــراون، به‌اڵم ده‌توانین بۆ مه‌به‌سته‌كانی ئه‌م وتاره کتێبه‌کانی هه‌رکام له بواره ئاماژه پێکراوه‌کان وه‌سه‌ریه‌ک بخه‌ینه‌وه و نموونه‌ی ماناداریان لێ بێنینه‌وه. هـه‌روه‌ک باسمان کرد و ئاماژه‌مان به هۆکاره‌که‌شی کرد ،ژمــاره‌ی ئه‌و کتێبانهی نێو ئه‌م کتێبخانه‌یه که نێوه‌رۆکێکی ته‌نیا هــزری و ئیدئۆلۆژیکیان هه‌یه له‌چاو ئه‌وه که ده‌کرێ زائیرێک پێش کردنه‌وه‌ی ده‌رگای کتێبخانه‌ک ه پێی وابــێ ،یه‌کجار زۆر که‌مه. لێره‌دا یه‌ک دوو کتێبی بیرمه‌ندی لیبراڵ و نه‌یاری سه‌رسه‌ختی تۆتالیتاریسم ،رێمۆن ئـــاڕۆن (وه‌ک «پـه‌نــجــا ســاڵ بیرکردنه‌و ه ســیــاســی»یــه‌کــه‌ی و دوایـــیـــن ب ـه‌رهــه‌‌مــه ته‌واونه‌کراوه‌که‌ی ژیانی له‌سه‌ر ئه‌زموونی کۆتایی س ـه‌ده) – هـه‌ر ئـه‌و که‌سه که له‌و شوێنه‌دا که مارکس ئایینی به «ئه‌فیۆنی خه‌ڵك» له قه‌ڵه‌م ده‌دا ،ئه‌و مارکسیسزمی به ئه‌فیۆنی رووناکبیران ده‌زانــی -له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک کتێبی پێوه‌ندیدار به پره‌نسیپه‌کانی مــارکــســیــزم-لــێــنــیــنــیــزم ک ــه پـــاش شــه‌ڕی دووه‌مــــی جیهانی بــه زمــانــی فه‌ڕانسه‌یی لــه پێکه‌ن چــاپ کـــراون (وه‌ک «ده‌وڵـــه‌ت و ئینقالب» و «ئــابــووری و سیاسه‌ت له سه‌رده‌می دیكتاتۆریی پرۆلتاریادا»ی لێنین و «پره‌نسیپه‌کانی کۆمۆنیزم»ی ئێنگلس و «ئه‌نترناسیۆنالی چـــواره‌م»ی ترۆتسکی) تێکه‌ڵی یـه‌کــدی بـــوون .ه ـه‌ر ل ـه‌و ب ــواره‌دا کۆمه‌ڵێك سه‌رچاوه که له رۆڵــی فاکته‌ری نه‌ژادی و جێگه و پێگه‌ی نه‌ته‌و ه له تیئۆریی مــارکــســیــســتــیــدا ده‌كــۆڵــنــه‌وه (بـــۆ نموونه توێژینه‌وه‌کانی ئامادۆ بۆردیگا و فرانسوا مــاســپــێــرۆ) ،هــه‌روه‌هــا هێندێك س ـه‌رچــاوه کــه سـه‌رنــج ده‌ده‌نـــه مــه‌رام و روانگه‌کانی مارکسیسته‌کانی جیهانی سێهه‌م (بۆ نموونه گــۆڤــارێــکــی مارکسیسته‌کانی ئـه‌فــریــقــا و راپۆرتێک سه‌باره‌ت به فێستیڤاڵی جیهانیی الوان له دیدی وه‌ڤدی رێکخراوه‌کانی واڵتانی دۆسته‌وه) سه‌رنج راده‌کێشن. به‌اڵم ئه‌وه‌ی له‌و بواره‌دا بااڵده‌سته نه‌ک الیه‌نی تیئۆریی مارکسیسیزم-لێنیزم ،به‌ڵکوو الیه‌نه عه‌مه‌لی و مه‌یدانییه‌که‌ی وه‌دیهێنان و جێبه‌جێکردنی ئه‌و بیروباوه‌ڕه و واقیعییه‌تی سیستمی کۆمۆنیستی له سه‌ده‌ی بیسته‌مدایه. زۆربــــه‌ی بـه‌رهـه‌مـه‌کــانــی پــێــوه‌نــدیــدار به‌و پرسه‌ش له‌و کتێبخانه‌یه‌دا ئامانجیان ئه‌وه‌یه که وێڕای شیکردنهوهی سیستمی سیاسی و ئابووریی یه‌كێتیی سۆڤیه‌ت ،سه‌باره‌ت به نیشانه‌کانی ڕزین و هۆکاره‌کانی زه‌واڵی سۆسیالیزمی مـه‌وجــوود هۆشیاری بده‌‌نه خوێنه‌ر .لێره‌دا بۆ نموونه ئه‌م تیترانه‌مان دێته به‌رچاو « :ده‌س ـه‌اڵتــی قه‌بزه‌کراو له یه‌كێتیی سۆڤیه‌ت» له نووسینی هێلێن کارێر دانکۆس« ،مافیا له شووڕه‌وی» له نووسینی ڤێرژینی کوولۆدۆن ،یا «نامه‌كانی میخائیل یه‌فیمۆڤ» سه‌باره‌ت به دۆخی خراپی مافی
مــرۆڤ ل ـه‌و واڵتــــه‌دا .بێگومان به‌شێك له سه‌رچاوه‌کانی ئه‌م هۆشیارییه مێژوویی ه که دوکتور قاسملوو له ناوچه‌ی ئێمه‌دا یه‌که‌م و تا ماوه‌یه‌کی زۆر تاقانه رێبه‌ری سیاسی بــوو ئازایه‌تیی ئــه‌وه‌ی هه‌بێ ئاکامگیریی بـ ـه‌ك ــرده‌وه‌ی لــێ وه‌رب ــگ ــرێ ،س ـه‌رچــاوه‌ی ره‌ســمــیــی خـــودی ده‌ســه‌اڵت ــی سۆڤیه‌تین، لــه بـه‌ڵــگـه‌نــامـه‌كــانــی کــۆنــگــره‌ی بیسته‌می حیزبی کۆمونیستی سۆڤیه‌ته‌وه له ساڵی ( 1956که ل ـه‌ودا فاسیله‌گرتنی خرووچێف ل ـه‌گ ـه‌ڵ ستالینیزم ئـه‌فــســانـه‌ی «هـه‌رگــیــز هه‌ڵه‌نه‌کردنی سۆسیالیزمی عیلمی وه‌ك واڵمی موعه‌ممای تاریخ»ی تێک شکاند) ڕا بگره تا ریفۆرمخوازییه چاره‌نووسسازه‌که‌ی گۆرباچێف –»پێرێسترۆیکا ،روانینێکی نوێ له واڵته‌که‌مان و له جیهان» (چه‌ندین نــوســخـه‌ی ه ـه‌مــان چــاپ لــه کتێبخانه‌که‌دا هه‌یه) -و به‌ڵگه‌نامه‌كانی کۆنگره‌ی نوێنه‌رانی گه‌لی سۆڤیه‌تی له 1989که ناوبراو وه‌ک ئامرازێکی نیهادی بۆ شه‌رعیه‌ت پێدان و جێبه‌جێکردنی پــرۆژه ریفۆرمیستییه‌که‌ی خۆی دروستی کردبوو.
ئورووپایی) و ئه‌زموونی سۆسیالیست و سۆسیال دێموکڕاته‌كانی بلۆکی رۆژئاوا (بۆ نموونه کتێبێکی کارل کۆرش دامه‌زرێنه‌ری مــارکــســیــســزمــی رۆژئــــاوایــــی و کتێبێكی سانتیاگۆ کاریلۆ سکرتێری گشتیی پارتی کۆمونیستی ئیسپانیا) سه‌رنج راده‌کێشن. دیاره له‌و نێوه‌دا پڕۆژه‌ی سۆسیالیسته‌كانی فهڕانسه له هه‌شتاکاندا و باس و خواسه‌کانی نــێــو کــۆنــگــره‌کــانــی پــارتــی سۆسیالیستی فهڕانسه (به‌تایبه‌تی کۆنگره‌ی «ئێپینه‌ی» که کۆنگره‌ی یه‌كگرتنی به‌ره‌ی چه‌پ له فهڕانسه و سه‌کۆی سه‌رکردایه‌تیی فرانسوا میتران بوو) جێگایه‌کی دیارتریان هه‌یه .چڵه‌پۆپه‌ی ئه‌م کۆمه‌ڵه سه‌رچاوه‌یه‌ش ئه‌و کتێبانهی نێو کتێبخانه‌كه‌ن که له رێگه‌ی شیکردنهوهی سیستمی پــارێــزگــاریــی کــۆم ـه‌اڵی ـه‌تــی له ی و ده‌وڵه‌تی ریفاهی له ئورووپای کاپیتالیست سکاندیناوییه‌وه پۆتانسیه‌ل و سنووره‌کانی سۆسیال دێموکڕاسی ده‌خه‌نه ڕوو. به هۆگری و هه‌گبه‌یه‌که‌وه که دوکتور قــاســمــلــوو لـــه‌بـــواری مـــێـــژوودا ه ـه‌یــبــوو، سروشتییه که کتێبه‌کانی ئه‌م بواره جێگه‌یه‌کی
ئه‌گه‌ر کتێبخانه‌دارێک له چه‌شنی ئه‌وه که دوکتور قاسملوو له به‌یانیی ه به‌هارییه‌که‌ی قه‌ندیل له نه‌زه‌ریدا بوو کتێبه‌کانی نێو ئه‌م کتێبخانه‌یه رێك بخاته‌وه ،پاش ریزکردنی س ـه‌رچــاوه‌کــانــی ســـــه‌ره‌وه ،به‌شێوه‌یه‌کی لــۆژیــکــی ئــه‌و کتێبانه داده‌نــــێ کــه باسی ئه‌لترناتیڤه مه‌وجووده‌که‌ی دیکه‌ی رۆئیای یه‌کسانیی مرۆڤ له‌و سه‌رده‌مه‌دا ده‌که‌ن. له کتێبخانه‌‌ی ئه‌و پیاوه‌‌دا که له جه‌رگه‌ی خه‌باتی قورسی چه‌کداریدا حــازر بوو بۆ چه‌سپاندنی «سۆسیالیزمی دێموکڕاتیک» له پڕۆگرامی حیزبه‌که‌یدا تێچووی گه‌وره‌ی ت ـه‌شــکــیــاتــی تــه‌حــه‌مــول بــکــا ،کــۆمـه‌ڵــێــک سـه‌رچــاوه‌‌ی خوێندراوه و کارله‌سه‌رکراو سه‌باره‌ت به «ئۆرۆکۆمۆنیزم» (کۆمۆنیزمی
گرینگیان له کتێبخانه‌که‌یدا بۆخۆیان داگرتبێ. لــێــره‌دا مــێــژووی نوێی جیهان بــه قه‌ڵه‌می هه‌ریه‌ک له ڤیکتۆر ئالێکساندرۆڤ و مارک فێرۆ و جه‌واهر له‌عل نێهرۆ دیدێکی به‌ستێن ناسانه و ته‌نانه‌ت ده‌روونناسانه‌ی سیاسی بــۆ مــێــژوومــان ده‌ده‌نـــه ده‌ســـت .ه ـه‌روه‌هــا مــێــژووی ئینقالبه‌کانی جیهان به‌تایبه‌تی ئینقالبی فهڕانسه سـه‌رنــج راده‌کــێــشــن .له کتێبێکی ئالبێرت ســابــوول‌دا ل ـه‌و بــاره‌وه هه‌موو ئـه‌و شوێنانه‌ی کتێبه‌که که باسی هه‌ڵوێستی هێزه نه‌ریتییه‌کانی کۆمه‌ڵگای ئــه‌وده‌م ــی ف ـه‌ڕانــســه بـه‌تــایــبـه‌تــی کلیسا و ئه‌شرافیه‌ت له کاتی شۆڕشی فه‌ڕانسه‌دا ده‌که‌ن به قه‌ڵه‌م (میداد)ێکی کاڵ خه‌تیان له‌بن کێشراوه و ئیشاڕ ه کراون .هه‌ر له فهڕانسه، سه‌باره‌ت به راپه‌ڕینی مانگی مای 1968ی ئه‌و واڵته که له‌سه‌ر به‌ستێنێکی سیاسی- ئــابــووری و له‌ڕاستیدا بــه‌دژی کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی و بۆ ئازادیی زیاتر و شلبوونه‌وه‌ی کــۆت و ب ـه‌نــده کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان بـه‌ڕێــوه چوو ،چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌و کتێبخانه‌یه‌دا ده‌بینرێ .له‌سه‌ر شۆڕشی 1979ی ئێرانیش چه‌ند کتێبێک سه‌باره‌ت به‌و ئینقالبه له دیدی ئورووپاییه‌کانه‌وه وه‌ک کتێبی «خومه‌ینی، ئینقالبی خیانه‌ت پێکراو» له نووسینی ژان پیه‌ر پیشار و کریستیان دۆالنوا ده‌بینرێ. هه‌ر له‌بواری مێژوویی‌دا زۆر بیۆگرافی و ئۆتۆبیۆگرافیی که‌سایه‌تیی ه سیاسییه نــاوداره‌کــانــی جیهان لــه کتێبخانه‌که‌ی د. قــاســمــلــوودا وه‌بـــه‌ر چــاو ده‌کــــه‌ون .لــێــره‌دا ژیـــان و ب ـه‌س ـه‌رهــاتــی ستالین و تیتۆ و چه‌ند جڵد داستانی ژیانی مووسۆلینی به قـه‌ڵـه‌مــی ئــانــدرێ بریسۆ کــه خاتوونێکی ئێرانی بـه‌نــاوی په‌ریچێهری سابیتی «به ئاواتی سه‌رکه‌وتنی خه‌باتی گه‌لی کورد و رزگاریی میلله‌تی ئێران له‌م رۆژگاره تاڵ و
خه‌مناکەی» پێشکه‌ش به دوکتور قاسملووی ک ــردووه له‌گه‌ڵ بیره‌وه‌رییه‌کانی مارشاڵ ڤاسیلێفسکی قاره‌مانی شـه‌ڕی ستالینگراد و بیره‌وه‌رییه‌کانی هێنری کیسێنجێر بوونه مااڵوسێی یه‌کتر .بــه‌اڵم دیــســان فهڕانسه به‌شی شێری وه‌بـ ـه‌ر ک ـه‌وتــووه :جگه له بیۆگرافی و بیره‌وه‌رییه‌کانی ژه‌نڕاڵ دوگۆل و فڕانسوا میتران (به قه‌ڵه‌می خۆی له‌ژێر نــــاوی «مــێــشـه‌نــگــویــن و ئـ ـه‌ن ــدازی ــار» که مانیفێستی وی بۆ فه‌تحی ده‌سه‌اڵت له‌پێناوی وه‌دیهێنانی ئیدئاله‌کان و له‌سه‌ر بنه‌مای بیروباوه‌ڕه) ،هێندێک له سه‌رچاوه‌کان باسی ژیان و خه‌باتی که‌سانی له ناوچه‌ی ئێمه‌دا که‌متر ناسراو ده‌که‌ن ،وه‌ک ژۆرژ کلێمانسۆ سه‌رۆک وه‌زیری سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیستی ف ـه‌ڕانــســه کــه سـه‌رسـه‌خــتــانــه داکــۆکــیــی له جیاکردنه‌وه‌ی دین له ده‌وڵه‌ت کردبوو و له کۆمه‌ڵگای دژ ه یه‌هوودی ئه‌وسادا ئازایانه داکۆکیی لــه کاپتن دریــفــووزی بــه ره‌گ ـه‌ز جووله‌که کردبوو که به ناهه‌ق تۆمه‌تبار کــرابــوو کــه خیانه‌تی بــه واڵت کـــردووه، هه‌روه‌ها پیه‌ر مه‌ندێس فرانس گه‌وره سیمای کۆماره‌کانی سێهه‌م و چواره‌می فهڕانسه که واڵته‌که‌ی له ڤیه‌تنام هێنابووه ده‌ر .ئه‌م کتێبه که پزیشکێكی فه‌ڕانسه‌یی بـه‌نــاوی رۆنی رووزۆ له‌بری پێشکه‌شی به فه‌ڕانسه‌وی له‌سه‌ری نووسیوه «خۆڕاگری ..خۆڕاگری.. خۆڕاگری!» و ئادره‌س و ژماره ته‌له‌فونی خۆی له مارسه‌ی بۆ به‌جێ هێشتووه ،یه‌كێک له‌و ئاخرین کتێبانه‌یه که دوکتور قاسملوو خستوویه‌ته نێو کتێبخانه‌که‌یه‌وه. به‌اڵم هه‌ژێنه‌رترین و ره‌نگه به‌نرخترین کتێبی ئه‌م به‌ش ه کتێبێکه به‌ناوی «پیاوێکی جیاواز» به قه‌ڵه‌می ژیل پێرۆ که به‌سه‌رهاتی هانری کوریه‌ل ده‌گێڕێته‌وه که خه‌باتگێڕێکی جووله‌که‌ی کۆمۆنیست و الیه‌نگری جیهانی سێهه‌م بوو و له هێندێک واڵتی عه‌ره‌بی وه‌ک میسر و ئه‌لجه‌زایر نه‌خشی داکۆکیکارانه له گه‌النی ژێرده‌سته‌ی نواندبوو .هانری کوریه‌ل که ل ه سه‌رده‌مێکدا که که‌س بیری له شتی وا نه‌ده‌کرده‌وه هه‌وڵی ده‌دا فه‌له‌ستینیه‌کان و ئیسرائیلییه‌کان پێک بێنێ هه‌تا کێشه‌ی خۆیان له‌ڕێگه‌ی ئاشتیخوازانه‌وه چاره‌سه‌ر بکه‌ن، ساڵی 1978له پاریس تێرۆر کــرا .کاتێك رۆژهه‌اڵتناس و کورددۆستی فه‌ڕانسه‌یی مـــــه‌دام جــۆیــس بــلــۆ لـ ـه‌سـ ـه‌ر ئـــه‌م کتێبه ده‌نــووســێ «پێشکه‌ش به عه‌بدولڕه‌حمان، له‌گه‌ڵ سۆز و الیه‌نگریی سه‌رسه‌ختانه‌م بۆ خه‌باتی پیرۆزی» ،بێگومان فکری بۆ ئه‌وه نه‌ده‌چوو که رۆژێک چوار سه‌ت کیلۆمیتر ئ ـه‌والتــر دوکــتــور قاسملووش ه ـه‌ر ب ـه‌ده‌م خه‌ونی ئاشتییه‌وه تێرۆر ده‌کرێ.. کێشهکانی جیهانی سێهه‌م ته‌وه‌رێكی دیکه‌ی خوێندنه‌وه‌کانی دوکتور قاسملوو بــــووه .ئ ـه‌گ ـه‌ر بـه‌شــێــک لــه بـه‌رهـه‌مـه‌کــانــی ئ ـه‌م تـــه‌وه‌ره سـه‌رنــج ده‌ده‌نـــه دڕدۆنــگــی و نایه‌کسانییه‌کانی نــێــوان واڵتــانــی شومال و واڵتــانــی جــنــووب (بــۆ نموونه کۆمه‌ڵێک ســــه‌رچــــاوه ســــه‌بــــاره‌ت بـــه ب ــزوت ــنــه‌وه‌ی واڵتانی بێالیه‌ن ،گۆڤاری فه‌ڕانسه‌یی «دوو جیهانه‌که» یان کتێبی «بێزاریی مه‌ینه‌تبه‌شان له نه‌زمی جیهانی» له نووسینی ژان زیگله‌ر سیاسه‌تمه‌دار و کۆمه‌ڵناسی به‌ناوبانگی سویسی و الی ـه‌نــگــری به‌جیهانیبوونێکی دیکه) ،ئه‌وانه‌ی دی زۆرتر باسی نالێکی و دینامیزمه نێوخۆییه‌کانی واڵتانی جیهانی سێهه‌م ده‌كه‌ن که لێره‌دا سه‌باره‌ت به دنیای عه‌ره‌‌ب و ئه‌گه‌ری شۆڕش و نوێبوونه‌وه له رۆژهه‌اڵتی نێوه‌ڕاست به‌رهه‌می نووسه‌رانی وه‌ك محه‌ممه‌د حوسێن هه‌یکه‌ل و سه‌باره‌ت به ئه‌فغانستانیش کۆمه‌ڵێک سه‌رچاوه‌‌ی وه‌ک چه‌ند ژماره‌ی تایبه‌تیی «گۆڤاری سه‌رده‌مه تازه‌کان»ی ژان پۆل سارتر و کتێبی «له قه‌فه‌سی ورچدا»ی رۆژنامه‌وانی فه‌ڕه‌نسیی به‌بارمته‌گیراو له ئه‌ففانستان ژاک ئابووشار ده‌بینرێن .ئه‌مریکای التینیش لهنێو ئه‌و کتێبانه‌دا جێگه‌یه‌کی دیاری هه‌یه ،بۆ نموونه کتێبی «ره‌گه هه‌ڵدڕاوه‌کانی ئه‌مریکای التین» ی ئێدوارد گالیانا و «گڕکانی نیکاراگوا» که خاتوونی رۆژنامه‌وان گلۆریاتۆنیا هێنریکیز (کــه ل ـه‌گ ـه‌ڵ کـــارۆل پــرۆنــهــووبــێــر لــه یه‌ک ده‌وران ــدا د .قاسملوویان ناسیوه) به دوو زمانی ئیسپانیایی و فه‌ڕانسه‌یی له‌سه‌ری نووسیوه «به‌ڕێز قاسملوو! خه‌باتی گه‌الن
رۆژنامەی بۆ رزگاری سنوور ناناسێ ،مه‌گه‌ر نا؟!». بــوارێــکــی دی ــکـ ـه‌ی زۆر ب ـه‌رج ـه‌ســتــه ل ـه‌نــێــو کــتــێــبـه‌کــانــی دوکـــتـــور قــاســمــلــوودا رۆژهه‌اڵتناسییه .دوکتور قاسملوو جیا له‌وه کــه پێوه‌ندیی لـه‌گـه‌ڵ ژمــاره‌ی ـه‌کــی زۆر له رۆژهه‌اڵتناسانی ناسراوی جیهان هه‌بوو و ئه‌وه‌شی کردبووه به‌ستێنێک بۆ راکێشانی سه‌رنج و پشتیوانیی فه‌رهه‌نگییانی دنیای ده‌ره‌و ه بۆ الی مهسهلهی کورد ،بۆخۆیشی لــه نــیــوه‌ی دووه‌مـــــی حـه‌فــتــاکــانــی زایینی دا لــه ئه‌نستیتۆی زمـــان و شارستانییه رۆژهه‌اڵتییه‌کانی پاریس مامۆستا بــوو و بــوونــی چه‌ند ژمــاره‌یــه‌ک لــه بوڵته‌نه‌کانی ئ ـه‌و ئه‌نستیتۆیه لهنێو کتێبخانه‌که‌دا ئه‌و ده‌وره‌یــه له ژیانی ئه‌کادیمی و فه‌رهه‌نگیی دوکتور قاسملوومان وه‌بیر دێنێته‌وه .لێره‌دا هه‌روه‌ها زۆر کتێب و سه‌رچاوه سه‌باره‌ت به ئێران و ئێرانناسی و به‌تایبه‌ت خولیای فه‌ڕانسه‌وییه‌کان بۆ ئیسفه‌هان ده‌بینرێ (بۆ نموونه «بهرهو ئیسفه‌هان»ی پیه‌ر لۆتی و
لــه کتێبخانه‌‌ی ئ ـه‌و پــیــاو‌ه‌دا کــه له ج ـه‌رگ ـه‌ی خه‌باتی چ ـه‌کــداریــدا حــازر بــوو بــۆ چه‌سپاندنی «سۆسیالیزمی دێــمــوکــڕاتــیــک» تــێــچــووی گــــه‌وره‌ی ته‌شکیالتی ته‌حه‌مول بکا ،کۆمه‌ڵێک سه‌رچاوه‌‌ی خوێندراوه و کارله‌سه‌رکراو سـ ـه‌ب ــاره‌ت بــه «ئــۆرۆکــۆمــۆنــیــزم» و ئ ـه‌زمــوونــی سۆسیالیست و سۆسیال دێموکڕاته‌كانی بلۆکی رۆژئــاوا سه‌رنج راده‌کێشن «ئیبن سینا یا رێگای ئیسفه‌هان»ی ژیلبێر سینۆوێ). بـــه‌اڵم زۆربــــه‌ی ب ـه‌ره ـه‌م ـه‌كــان لــێــره‌دا کوردۆلۆژی به زمانه‌کانی بیانی به‌تایبه‌تی فه‌ڕانسه‌یی ده‌گــرن ـه‌وه .له‌سه‌ر کتێبه‌که‌ی کریس کۆچێرا (بــزوتــنـه‌وه‌ی نه‌ته‌وایه‌تیی کورد) ،ئه‌دیبی کوردی تورکیه ،مه‌مۆ یه‌تکین که بهپێی زانیارییه‌کانی کاک حه‌سه‌نی قازی له‌و س ـه‌رده‌م ـه‌دا که له له‌هستان ژیــاوه د. قاسملووی ناسیوه و له‌بواری کوردۆلۆژیدا خاوه‌نی کتێبخانه‌یه‌کی به‌نرخه ،ساڵێک پێش شۆڕشی گه‌النی ئێران به رێنووسی التینی بۆ د .قاسملووی نووسیوه «بوهار هاتیه س ـه‌ر چیایێ وه‌التـــێ مــن .تــو مامۆستایێ مــن ،کــال و که‌کێ مــن! ل س ـه‌ر وێ چیای گوله‌کی ..هێڤیدارم کو بوهارێ دێ درێژ و شاد ببه بۆ گه‌لێ مه‌ی کورد» .تێزه‌که‌ی عیسمه‌ت شه‌ریف وانلی له‌سه‌ر کوردستانی عــیــراق ،بــیــره‌وه‌ریــیـه‌کــانــی نــوره‌دیــن زازا، کــۆم ـه‌ڵــێــک ده‌قـــی ئــه‌ده‌ب ــی و فۆلکلۆریی کوردی هه‌ڵبژارده‌ی جۆیس بلۆ له‌ژێر ناوی «بیره‌وه‌ریی کوردستان» ،سیاحه‌تنامه‌ی ئه‌ولیای چه‌له‌بی که مامۆستای نه‌مر سه‌عید ناکام پێشکه‌شی د .قاسملووی کــردووه، شـه‌ڕه‌فــنــامــه ،کتێبه‌که‌ی ح ـه‌س ـه‌ن ئـه‌رفـه‌ع ل ـه‌س ـه‌ر مــێــژووی کــورده‌کــان کــه دوکــتــور قاسملوو له «چــل ســاڵ خه‌بات له‌پێناوی ئازادی»دا له‌ریزی ئه‌و ده‌گمه‌ن سه‌رچاوانه‌دا که له کۆتایی کتێبه‌که‌دا ریزی کردوون ناوی بـــردووه ،و نامیلکه‌یه‌ک به زمانی تورکی ل ـه‌س ـه‌ر کــوردســتــانــی ئــێــران لــه نووسینی خودی د .قاسملوو که ناوبراو ل ه زۆر شوێن ئیشاره‌ی پرسیار و په‌راوێزی بۆ نووسیوه و وێ ناچێ زۆر له چــاپ و ته‌رجه‌مه‌که رازی بێ ،له‌و کتێب و سه‌رچاوانه‌ن که له‌و به‌شه‌دا ده‌بینرێن. هــــه‌ر لـــێـــره‌دا کــتــێــبــێــکــی ف ـه‌ڕانــس ـه‌یــی ل ــه نــووســیــنــی کــریــســتــیــان مـــۆر بــه‌نــاوی «کورده‌کانی ئه‌مڕۆ» له‌و بــاره‌وه سه‌رنج راده‌کێشێ که به‌رگه‌که‌‌ی بریتییه له نیگارێکی ده‌ستی که له‌ودا د .قاسملوو به جلوبه‌رگ و جه‌مه‌دانه‌ی کوردیه‌وه له‌پێش گوندێکی کوردستان راوه‌ستاوه .ئه‌وانه‌ی دژایه‌تیی د .قاسملوویان له‌گه‌ڵ ئایکۆن ســازی له که‌سایه‌تییه سیاسییه‌کان له‌بیره ،بێگومان به دیتنی به‌رگی ئه‌و کتێبه که‌مێک سه‌ریان سووڕ ده‌مێنێ. (درێژه‌ی هه‌یه)
2
١٥ی گەالوێژی ١٣٩٣
٦ی ئاگۆستی ٢٠١٤
پهیامی پیرۆزبایی بۆ ڕێزدار د.فواد مه‌عسووم سه‌رکۆماری نوێی عێراق
زۆر به‌ڕێز جه‌نابی د.فواد مه‌عسووم ،سه‌رۆک کۆماری عێراق! ل ه گه‌ڵ ڕێزو ساڵوی گه‌رم! خۆشحاڵم ک ه ل ه الیه‌ن خۆمه‌وه‌‌و ب ه ناوی ڕێبه‌رایه‌تی‌و سه‌رجه‌م تیکۆشه‌رانی حیزبی دیموکراتی کوردستانه‌وه ،ب ه بۆنه‌ی هه‌ڵبژێرانت ب ه سه‌رۆک کۆماری عیراق گه‌رمترین پیرۆزباییت پێشکه‌ش بکه‌م. جێی خۆیه‌تی هه‌ر به‌م بۆنه‌یه‌و ه پیرۆزبایی له سه‌رکردایه‌تیی سیاسیی کوردو نوینه‌رانی خه‌ڵکی کوردستان ل ه به‌غدا‌و پێکهاته‌کانی دیکه‌ی نێو پارلمانی عیراق بکه م ک ه سه‌ره‌ڕای ته‌نگ‌وچه‌ڵه‌م ه جۆراوجۆره‌کان ،توانیان سه‌رۆک کۆمارێکی نوێ بۆ عێراق،هه‌ڵبژێرن .هیوادارین ئه‌م هه‌نگاو ه سهرهتاو ڕێخۆشکه‌ر بێت بۆ کۆتاییهێنان به‌و کێش ه و ئاسته‌نگانه‌ی ل ه الیه‌ن ده‌وله‌تی ناوه‌ندیی عیراقه‌وه به‌ره‌وڕووی هه‌رێمی کوردستان کراونه‌وه. ئێم ه بۆ به‌ڕێزتان سه‌رکه‌وتن ل ه به‌جێگه‌یاندنی ئه‌رکی قورسی سه‌رشانتان یه ئه‌زموون ه سه‌رکه‌وتووه‌کانی دا ب ه ئاوات ده‌خوازین .ئاره‌زووشمان ئه‌وه دوو ده‌ور ه سه‌رکۆماریی به‌ڕێز مام جه‌الل ب ه تایبه‌تی نه‌ریتی ڕێزگرتن ل ه جۆراوجۆرییه‌کان‌و داکۆکی ل ه مافه‌کانیان ،یارمه‌تیده‌ری به‌ڕێزتان ل ه پیکه‌وه‌ژیاندنی ب ه ئاشتیی پێکهاته جیاوازه‌کانی عێراق دا بێت. حیزبی دیموکراتی کوردستان سکرتێری گشتی خالید عه‌زیزی 2014/7/25 1393/5/3
درێژەی به‌یاننامە:
ده‌رباره‌ی شه‌ڕفرۆشیی (داعش) به خه‌ڵکی تێکۆشه‌ری کوردستان -٦جگ ه له‌وانه‌ش تووڕه‌یی‌و بێزاریی توندی خۆمان ل ه سیاس هت‌و ڕه‌فتاری نامرۆڤانه‌ی داعش ل ه کوشتاری بێ به‌زه‌یی‌یانه‌ی خه‌ڵکی بێ تاوان، ده‌رکردنی ده‌یان‌و سه‌دان هه‌زار که‌س ل ه هاونیشتمان ه مه‌سیحی‌یه‌کان‌و کورد ه ئێزه‌دی‌یه‌کان له‌سه‌ر ماڵ‌وحاڵی خۆیان‌و وێرانکردنی په‌رستگه‌‌و تگه پیرۆزه‌کان‌و زۆر کارو کرده‌وه‌ی قێزه‌ونی دیکه‌ی ئه‌و گرووپ ه زیاره ده‌رده‌بڕین. -7پڕبه‌دڵ ده‌ست‌خۆشیی ل ه ده‌سه‌اڵتی کوردی ده‌که‌ین ک ه سه‌رباری ئه‌و هه‌موو گیروگرفت ه ئابووری‌و کۆمه‌اڵیه‌تی‌یه‌ی له ئاکامی هه‌شت مانگ بڕانی بوودجه‌ی هه‌رێم‌د‌ا تووشی هاتوه ،سه‌خاوه‌تمه‌ندان ه باوه‌شی بۆ سه‌دان‌هه‌زار ئاواره‌ی کوردو عه‌ر هب‌و مه‌سیحی کردۆته‌وه‌و ب ه چاره‌سه‌ری گیروگرفته‌کانیان ڕاده‌گا .هه‌ر له‌وکاته‌دا ناتوانین دڵگرانی‌و ناڕه‌زایه‌تیی خۆمان ل ه که‌مته‌رخه‌میی ده‌وڵه‌تی فیدڕاڵی عێڕاق‌و کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی به‌رامبه‌ر به‌و مه‌ینه‌تی‌ی ه ک ه ئه‌و ئاواران ه تووشی هاتوون بشارینه‌وه. -8ئافه‌رین بۆ خۆڕاگریی قاره‌مانانه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان ده‌نێرین ک ه وه‌ک له‌مپه‌رێکی پۆاڵیین پێشی ب ه چوونه‌پێشی نه‌خشه‌و پاڵنه‌کانی داعش گرتوه‌و ئاماده‌ی ه بۆ وه‌ده‌ست‌هێنان‌و چه‌سپاندنی مافه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان هه‌موو جۆر ه قوربانی‌یه‌ک بدا .له‌و پێوه‌ندی‌یه‌دا ڕاده‌گه‌یه‌نین هه‌رکات ب ه پێویست بزانرێ ئاماده‌ین ب ه هه‌موو ڕێگایه‌کی گونجاودا یارمه‌تی به‌و خۆڕاگریی ه شکۆداره بکه‌ین. -9له‌و پێوه‌ندی‌یه‌دا ده‌ستدرێژیی داعش بۆسه‌ر ده‌سکه‌وته‌کانی گه‌لی کورد ل ه ڕۆژئاوای کوردستانیش شه‌رمه‌زار ده‌که‌ین ،پشتیوانی‌و هاوپێوه‌ندیی خۆمان بۆ خه‌باتی خه‌ڵکی ئه‌و به‌شه‌ی کوردستان دووپات ده‌که‌ینه‌وه‌و ئاواته‌خوازین هێز ه واڵتپارێزه‌کانی ئه‌و به‌شه‌ی کوردستانیش ڕیزه‌کانی خۆیان بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی هه‌ر ده‌ستدرێژی‌یه‌کی دوژمنان ه یه‌ک بخه‌ن و پێکه‌و ه به‌گژ دوژمنانی ماف‌و ئازادییهکانی گه‌لی کورد له‌و به‌شه‌دا بچنه‌وه. سه‌رکه‌وتن بۆ ئیراده‌ی گه‌ل‌و نه‌مان بۆ دیکتاتۆری‌و کۆنه‌په‌رستی. ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان سێ‌شه‌مم ه 14ی گه‌الوێژی 1393ی هه‌تاوی (5ی ئووتی 2014ی زایینی)
هه‌واڵ و راپۆرت
ژماره٦٣٧ :
رۆژنامەی
به‌دوای ئالۆزییه‌کانی عێراق‌و دابه‌شکردنی ئه‌و واڵت ه ب ه شێوه‌یه‌کی پراکتیکی ل ه الیه‌ن هێزه‌کانی ناسراو ب ه داعش ،ده‌سه‌اڵتدارانی کوردستان، دروشمی سه‌ربه‌خۆیی و گشت‌پرسییان هێنای ه گۆڕێ و هه‌تا ئێستاش ل ه هه‌وڵی به‌ڕێوه‌بردنی گشت‌پرسیدان بۆ دیاری کردنی چاره‌ی خۆنووسین. هه‌ر به‌م بۆنه‌یه‌و ه کۆمه‌ڵێک چاالکی و خۆپێشاندان بۆ پشتیوانی ئه‌م داوا ڕه‌وای ه دهرهوهی کوردستان ئه‌نجام دران؛ ک ه به‌شێکیان له‌م ژماره‌یه‌ی ێ ده‌کرێ: رۆژنامه‌ی کوردستان‌دا ئاماژه‌یان پ نۆروێژ :لەسەر داوای «کۆمیتەی پشتگریی لە سەربەخۆیی کــوردســتــان» زیاتر ل ه 1000 که‌س ل ه کوردانی نیشتەجێی واڵتی نۆروێژ بە ن لە پێش وێستگه‌ی هەڵگرتنی ئااڵی کوردستا شەمەندەفەری ئۆسلۆ بەناو شەقامی «کارلووهان گاتا» ده‌ستیان ب ه خۆپێشاندان کرد .به‌شداران ب ه به‌رچاوی ژمارەیەکی بەرچاو لە نوروێژی‌و گه‌شتیاران‌و ،ب ه باڵوکردنەوەی داخوازییەکانی کــــورد ب ــە نــــووســــراوە لــەنــێــو خــــەڵــــک‌داو ،ب ه به‌رزکردنه‌وه‌ی دروشمی «بژی کوردستان»، «سەربەخۆیی بۆ کوردستان»و زۆر دروشمی نیشتمانیی دیکە خۆیان گه‌یاند ه به‌رده‌م پاڕلمانی ئه‌و واڵته.
ل ه بــه‌رده‌م پاڕلمانی نــۆڕوێــژ بە ســروودی نەتەوەیی «ئەی رەقیب»و ساتێک بێدەنگیی بۆ گیانی پاکی شەهیدانی کوردستان خۆپێشاندان درێژه‌ی کێشاو ،پاشان وتاری کۆمیتە بە زمانی نۆروێژی خۆیندرایەوەو ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی کــۆبــوونــه‌وه‌کــه‌دا بــەرپــرســێــکــی بـــااڵی حیزبی سوسیالیستی چەپی نۆروێژ پەیامی پشتیوانیی خۆیان بۆ سەرخۆیی کوردستانی خوێندەوەو خــوێــنــدنــەوەی پەیامی چەند الیەنێکی دیکەی بەشداری رێپێوانەکەو خوێندنه‌وه‌ی سروودی ی چ ـه‌نــد بــڕگ ـه‌ی ـه‌کــی دیــکــه‌ی ئـه‌و شــۆرشــگــێــر کۆبوونه‌وه‌ی ه بوون. شایانی باسە کە بەشێکی بەرچاو لە ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستان نیشته‌جێێ واڵتی نۆروێژ بەشداری ئەو خۆپێشاندانە بوون.
فهڕانسه :کوردەکانی دانیشتووی فەرانسەو بە مەبەستی پشتیوانی کردن لە پرۆسەی گشتپرسی بۆ سەربەخویی کوردستان خۆپیشاندانێکی بە به‌شداری ســەدان کەس لە کوردانی هەر چوار پارچە کورستان به‌ڕێوه برد. ن بە خولەکێک بێدەنگی بۆ رێزگرتن خۆپیشاندا ل ه یادی شەهیدانی کوردو کوردستان‌و سرودی نەتەوی «ئەی رەقیب» لە الیەن بەشداربووانه‌و ه دەستی پێ کرد. پاشان سوهەیال قــادری مێژووناس لەسەر مێژووی کورد وتارێکی پێشکێش کرد،و دواتر پەیامی ئەنجومەنی نیشتمانیی کوردانی سووریە خوێندرایه‌وه. ل ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌دا عەزێز ماملێ ،نووسەر، مــافــنــاس‌و چــاالکــی سیاسیی بــە نـــاوی کــۆڕی کوردانی دانشیتووی فەرانسەوە وێرای دەربرینی پشتیوانیی خۆیان لە پرۆسەی گشتپرسی لە کوردستان ،ئاماژه‌ی بە چەمکەکانی فیدرالی لە واڵتانی ئورووپا کردو ئەم پروسەیەی بە مافی هەموو گەالنی دنیا زانی کە خۆیان چارەنووسی خۆیان دیاری بکەن. دواتــر بەرنامەکە بە خوێندنەوەی پەیامی حــیــزب‌و ڕێــکــخــراوە کوردستانییەکان‌و چەند سروودێکی نەتەوەیی درێژەی پێ‌درا. شایانی باسە کە ئەندامانی حێزبی دێموکراتی کوردستان لە بەرێوەبردنی ئەو خوپێشاندانەش‌دا هاوکاری بەڕێوه‌بردنی رێوڕه‌سمه‌که بوون.
بریتانیا :خۆپێشاندانی کوردانی بریتانیا بۆ پشتیوانی لە پرسی رێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی کــوردســتــان و هــەروەهــا هێـما نەتەوەییەکانی نەتەوەی کورد رێکه‌وتی 4ی گه‌الوێژ ل ه ژماره‌ی 10نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی بریتانیا دەستی پێکرد. له‌م خۆپێشاندانه‌دا ک ه بەشێکی بەرچاو لە کوردانی دانیشتووی بریتانیاو بەشێك لە حیزب‌و الیەنە سیاسییەکان تێیدا بەشدار بوون ،سەرەتای بەرنامەکە بە سروودی نه‌ته‌وایه‌تیی ئەی رەقیب دەستی پێ کردو پاشان کۆمەڵێک پەیام‌و وتار خوێندرانەوە.
له‌و ئاکسیۆنه‌دا به‌شداران ب ه دانی دروشم ب ه زمانه‌کانی کوردی و ئینگلیزی بۆ پشتیوانی لە کوردستان‌و سەربەخۆیی کوردستان هه‌ڵوێستی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان خسته‌ڕوو. ل ه به‌شێکی دیکه‌ی ئه‌و ئاکسیۆنه‌دا هەیئەتێك پێكهاتوو لە حیزبە کوردستانییه‌کانی وه‌ک: پــارتــی دێــمــوکــراتــی ک ــوردس ــت ــان ،حیزبی دێموکراتی کــوردســتــان ،بــزوتــنــەوەی گــۆران‌و یەکیەتیی نیشتمانی کــوردســتــان نامەیەکیان پێشکێش بــ ه دەفـــتـــەری ســــەرۆك وەزی ــران ــی بریتانیا کردو لەو نامەیەدا داوایــان لە دەوڵەتی بریتانیا کرد ک ه هه‌ڵوێست‌و پشتیوانی خۆی لە دەستکەوتەکانی کــوردو پێشنیاری سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ ریفراندۆم‌و سەربەخۆیی کوردستان ده‌رببڕێ.
دیداری نوێنه‌ری حیزب بۆ کاروباری یه‌کیه‌تیی ئورووپا له‌گه‌ڵ نوێنه‌رایه‌تیی حکوومه‌تی هه‌رێم له یه‌کیه‌تیی ئورووپا کــاوه ئاهه‌نگه‌ری ،نوێنه‌ری حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ کاروباری یه‌کیه‌تیی ئورووپا به هاوڕێیه‌تیی سامان ئاراسته‌فه‌ر، ئه‌ندامی کومیته‌ی بلژیکی حیزبی دێموکرات سه‌ردانی نوێنه‌رایه‌تیی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ل ه یه‌کیه‌تیی ئورووپایان کردو له‌گه‌ڵ دالوه‌ر ئاژگه‌یی ،نوێنه‌ری حکوومه‌تی هه‌ریم له یه‌کیه‌تیی ئورووپاو زانا کورده ،کادری ئه‌و نوێنه‌رایه‌تییه دیدارو گفتوگۆیان کرد. له‌م دیداره‌دا دالوه‌ر ئاژگه‌یی
باسێکی له هه‌وڵ‌و تێکۆشانه‌کانی نوێنه‌رایه‌تیی حکوومه‌تی هه‌رێم له یه‌کیه‌تیی ئورووپاو ڕه‌وشی ئێستای عــێــراق‌و کــوردســتــان‌و
ئه‌گه‌ره‌کانی داهــاتــووی ب ـه‌رده‌م ئه‌و واڵته‌ی کرد. لــه‌و کــۆبــوونــه‌وه‌یــه‌دا کــاوه ئاهه‌نگه‌ریش وێــڕای پشتگیری
له هه‌ڵوێستی ڕێبه‌رانی سیاسیی کــــــورد لــــه عــــێــــراق ،بــاســێــکــی سه‌باره‌ت به دیپلۆماسیی کورد له دهرهوهی واڵت به گشتی و هه‌ندێک شوێنی گرینگی وه‌ک بروکسێل‌و واڵتانی شوێندانه‌ر له رۆژئــاوا هێنایه به‌ر باس .دواتر هه‌ردوو الیه‌ن له سه‌ر چۆنیه‌تیی کــاری الب ـی بۆ پرسی کــورد له یه‌کیه‌تیی ئــورووپــا ئاڵوگۆڕی بیروڕایان کرد. چۆنیه‌تیی که‌ڵکوه‌رگرتن له ده‌رفه‌ته‌کان به تایبه‌ت بۆ کوردانی تاراوگه‌نشین و ناساندی کوردو پــرســی کـــوردو کــلــتــوری کــورد بــه رۆژئــاوایــیــی ـه‌کــان‌و ئ ـه‌گ ـه‌رو رێــکــاره‌کــانــی ئــه‌م ئ ـه‌رکــه چه‌ند تـه‌وه‌رێــکــی دیــکـه‌ی ئ ـه‌و دیــداره بوو.
به‌ڕێوه‌چوونی جێژنی کۆتایی ده‌وره‌ی تایبه‌تی سه‌ره‌تایی پێشمه‌رگه ل ه فێرگه‌ی سیاسی نیزامیی حیزبی دێموکرات رێکه‌وتی 30ی پووشپه‌ڕ ،ب ه به‌شداری به‌شێک ل ه ئه‌ندامانی رێبه‌ریی و کادر و پێشمهرگهو بنه‌ماڵه‌کانی حیزبی دێموکراتی کوردستان جێژنی کۆتایی ده‌وره‌ی تایبه‌تی خولی سه‌ره‌تایی پێشمه‌رگ ه بۆ کۆمه‌ڵێک ل ه الوانی کورد و ئه‌ندامی حیزبی دێموکراتی کوردستان و نیشته‌جێی واڵتانی ئورووپایی و هه‌روه‌ها الوانی ئه‌ندامی حیزب ل ه نێو بنه‌ماڵه‌کانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان به‌ڕێوه‌چوو. ئه‌م رێوڕه‌سم ه ب ه ســروودی نه‌ته‌وایه‌تیی «ئـه‌ی ره‌قیب» و ساتێ بێده‌نگی بۆ گیانی پاکی شه‌هیدانی رێگای رزگاریی کوردستان ده‌ستی پێکرد .سـه‌ره‌تــا کــاک محه‌ممه‌د که‌سرایی ،به‌رپرسی فێرگه‌ی سیاسی نیزامی حیزب راپۆرتی کارو چاالکیه‌کانی ئه‌م خول ه تایبه‌ته‌ی خست هبهرباس. ناوبراو ئاماژه‌ی ب ه ریزبه‌ندی به‌رنام ه و چاالکییه‌کانی ئه‌م خول ه تایبه‌ت ه کردو رایگه‌یاند له داهاتووشدا له‌م چه‌شنه ده‌ورانه زۆرتر ده‌بن. پاشان پهیامی ده‌ور ه ل ه الیه‌ن کاو ه موده‌ڕەسی ،یه‌کێک ل ه به‌شدارانی ده‌ور ه خوێندرایه‌وه .ناوبراو وێڕای سپاس و پێزانینی خۆی و هاوڕێیانی ل ه به‌رپرسانی حیزب و رێکخه‌رانی ئه‌و خول ه تایبه‌ت ه و مێوانانی به‌شدار
ل ه جێژنی کۆتایی ده‌وره‌که‌یان ،ئاماژه‌ی ب ه گرینگیی ئه‌و ده‌وره‌یه کرد و گوتی هه‌موو هه‌وڵی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان ب ه درێژایی مێژووی خه‌باتی ل ه پێناو خزمه‌ت ب ه خه‌ڵکه‌که‌ی و هه‌روه‌ها بۆ ئه‌و ه بوو ه خه‌ڵکی کورد ئه‌و حیزبه ب ه ماڵی خۆی بزانێ و خۆی تێدا ببینێته‌وه.
كوژرانی 6نیزامیی دیكەی ئێران لە سووریە رێکخراوی چاوەدێری مافەكانی مرۆڤ لە سووریە ڕایگەیاند 6نیزامیی ئێرانی‌و 8ئەندامی گرووپی حیزبوڵاڵی لوبنان لە شاری حومس بە دەستی ئەرتەشی ئازادی سووریە كوژراون. بەپێی ئەم ڕاپۆرتە ئەم كەسانە لە پایەگایەكی پشكنین لە ناوچەی «ئۆم شەرشووح» هەڵكەوتوو لە پارێزگای حومس ،كەوتوونەتە بەر پەالماری ئەرتەشی ئازادو
دامه‌زرانی کۆماری کوردستان له چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدرا ڵ‌دا
چوارشەممە ١٥ی گەالوێژی ٦ ١٣٩٣ی ئاگۆستی ٢٠١٤
كوژراون. ڕاگه‌یاندنی ئه‌و هه‌واڵ ه ل ه حاڵیک دای ه ک ه ئەوە یەكەم جار نییە هێزە نیزامییەكانی ئێران لە سووریە دەكوژرێن، ئه‌وه‌یش لە حاڵێكدا كە كاربەدەستانی حكوومەتیی ئێران ئیدیعا دەكەن بە هیچ شێوەیەك دەستێوەردانی نیزامی لە شەڕی نێوخۆیی سووریەدا ناكەن ،بەاڵم هەر جار نا جارێك هەواڵی كوژرانی ئەندامانی هێزە نیزامییەكانی ئێران ل ه میدیاکاندا باڵو دەبنه‌وه‌و جه‌نازه‌ی کوژراوه‌کانیان بۆ ئێران به‌ڕێ ده‌کرێنه‌وه.
ژماره ٦٣٧
www.kurdistanukurd.com
لە بەرامبەر شەڕفرۆشیی داعش بە خەڵکی کوردستان‌دا
ی هیزی پێشمەرگە بکه‌ین ئاماده‌ین ب ه هه‌موو ڕێگایه‌کی گونجاودا یارمه‌تی به خۆڕاگری به‌یاننامه:
بیری لێنین و باخه‌کانی سه‌مه‌رقه‌ند :گه‌شتێک به‌نێو کتێبخانه‌که‌ی دوکتور قاسملوودا
ده‌رباره‌ی شه‌ڕفرۆشیی (داعش) به خه‌ڵکی
٣
تێکۆشه‌ری کوردستان ل ه چه‌ند ڕۆژی ڕابردوودا ڕووداوه‌کانی باشووری کوردستان‌و به‌تایبه‌تی په‌ره‌گرتنی شه‌ڕی نێوان هێزه‌کانی پێشمهرگهو چه‌کدارانی «ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی عێڕاق‌و شام -داعش» سهرنجی بیروڕای گشتی‌و میدیاکانی جیهانی بۆالی خۆی ڕاکێشاوه .ئه‌گه‌رچی حیزبی ئێم ه ی پێ‌به‌پێی ئاڵوگۆڕه‌کانی ئه‌م دوایی‌یان ه له‌باره هه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌کی تازه‌و ه هه‌ڵوێستی ئو‌سوولیی خــۆی ڕاگـه‌یــانــدوه ،ب ـه‌اڵم بۆ به‌رچاوڕوونیی زیاتری بیروڕای گشتی به‌پێویست ده‌زانین نین: ڕابگه‌یه -1ه ـه‌ڵــوێــســتــی ئــێــم ـ ه بـ ـه‌رام ــبـ ـه‌ر ب ه خ ـه‌بــاتــی ڕزگ ــاری ــخ ــوزانـ ـه‌ی گ ـه‌لــی کـــوردو مــاف‌و ئــازادی‌یـه‌کــانــی له هه‌موو به‌شه‌کانی کوردستان هه‌ڵوێستێکی نه‌گۆڕه .ئێم ه داخواز ه نـه‌تـه‌وایـه‌تـی‌یـه‌کــانــی گـه‌لــی ک ــورد ل ـ ه هه‌موو پارچه‌کانی کوردستان ب ه داخوازیگه‌لێکی ره‌وا و به هه‌موو ڕیگایه‌کی مومکین‌دا ل ه ده‌زانین خه‌بات بۆ وه‌ده‌ست‌هێنانی ئه‌و داخوازان ه تا گه‌یشتن ب ه مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی مان پشتیوانی ده‌که‌ین. نه‌ته‌وه‌که -2ئـه‌زمــوونــی س ـه‌رک ـه‌وتــووی هه‌رێمی ک ــوردس ــت ــان لـ ـ ه ب ـــاشـ ــووری نــیــشــتــمــان ب ه ده‌ســکـه‌وتــێــکــی گــــه‌وره‌ی ه ـه‌مــوو ڕۆڵـه‌کــانــی نه‌ته‌وه‌ی کورد ده‌زانین‌و هه‌روه‌ک ل ه ماوه‌ی زیاتر ل ه بیست‌ساڵی ڕابردوودا نیشانمان داو ه له‌پێناوی سه‌رکه‌وتن‌و به‌ره‌وپێش‌چوونی‌دا بۆ هه‌رجۆره هاوکاری‌یه‌ک ئاماده‌ین. -3ده‌سـت‌خــۆشــی لـ ه سه‌رکردایه‌تیی ه ـه‌رێــمــی کــوردســتــان‌و هــێــزی واڵتــپــارێــزی پێشمه‌رگ ه ده‌ک ـه‌یــن کـ ه وشــیــارانـ ه ده‌رفـه‌تــی لــه‌بــاری دوای هێرشی چ ـه‌کــدارانــی داعــش بۆسه‌ر شاری مووسڵیان قۆزته‌وه‌و زۆربه‌ی هـــــــه‌ره‌زۆری ن ــاوچ ــه کــوردســتــان ـی‌ی ـه‌کــانــی دهرهوهی هه‌رێمیان کۆنتڕۆڵ کرد. -4هه‌ڵوێستمان به‌رامبه‌ر ب ه تێڕۆرو تێڕۆریزمیش بۆ هه‌موو شاره‌زایان ئاشکراو ه ـه‌رل ـه‌وکــات ـه‌دا نــه‌گ ــۆڕه .ئێم ه گ ـه‌وره‌تــریــن زه‌برو زهرهرو زیانمان ل ه تێڕۆرو تێڕۆریزم به‌ر که‌وتوه‌و هه‌ربۆی ه تێڕۆر ل ه هه‌رکوێ‌و ل ه هه‌رکاتێک‌دا‌و به‌ده‌ستی هه‌رکه‌س‌و دژی هه‌رکه‌س بێ ،به‌کرده‌وه‌یه‌کی دژی ئینسانی ده‌زانین‌و مه‌حکوومی ده‌که‌ین. -5به‌شێوه‌یه‌کی ڕوونتر شه‌ڕفرۆشتنی تاقمی تێڕۆریستیی داع ـش‌و ده‌سـت‌دریــژی‌و په‌الماریان بۆ سه‌ر ناوچه کوردستانی‌یه‌کان ب ـه‌تــونــدی م ـه‌حــکــووم ده‌کــه‌یــن‌و خــوازیــاری ئه‌وه‌ین ک ه هێزه نیشتمانی‌یه‌کانی ئه‌و به‌شه‌ی کوردستان پێکه‌وه‌و بهپێی به‌رنامه‌یه‌کی تۆکمه به‌گژ نه‌خشه‌و پاڵن ه ئاژاوه‌گێڕانه‌کانی ئه‌و گرووپه دژی‌ئینسانی‌یه‌دا بچنه‌وه.
ل٢
ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،نوقمی ئازار‌و بێده‌نگی
٤
خه‌سارناسی دانوستان ه ناوکییهکان کۆماری ئیسالمی
جارێکی دیکه به‌ربه‌رییه‌ت ل ه ژێر ئااڵی ئایین‌دا ،تاوانی گه‌وره‌ی خوڵقاند ئه‌مجاره‌یان ل ه باشووری کوردستان‌و له‌دژی نه‌ته‌وه‌ی کورد چه‌کدارانی گرووپی به ناو «ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی عیراق‌و شام» (داعش) ،هه‌ر ل ه دوای کۆنتڕۆڵی ناوچ ه دابڕێنراوه‌کانی دهرهوهی هه‌رێم ل ه الیه‌ن هیزی پێشمه‌رگه‌وه ،بهردهوام خه‌ریکی شه‌ڕفرۆشی ب ه هێزی پێشمهرگهو خه‌ڵکی کوردستان بوون .ل ه 2ی ئه‌م مانگ ه (ئاگۆست)یشه‌وه،ل ه پارێزگه‌ی نه‌ینه‌وا ،په‌المارێکی به‌رینیان کرد ه سه‌ر زه‌ممار‌و شه‌نگال‌و هێندێک ناوچه‌ی دیک ه ک ه دانیشتوانیان ب ه زۆری ئێزه‌دین .وه‌ک عاده‌تیشیان ه دوای داگیرکردنی ئه‌و ناوچان ه ده‌ستیان ل ه هیچ تاوانێکی دژه‌مرۆیی نه‌گێڕایه‌وه ،ل ه تااڵنی سامانی گشتی‌و ماڵی خه‌ڵکه‌و ه تا وێرانکردنی مه‌زارگه‌‌و شوێن ه پیرۆزه‌کان ،ل ه گولله‌بارانکردنی دیله‌کانه‌و ه تا ده‌گاته‌‌و ه ئێعدامی ب ه کۆمه‌ڵی خه‌ڵک، ل ه ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ر ژنانه‌و ه تا چه‌ندین نموونه‌ی دیک ه ل ه تاوانی قێزه‌وه‌ن .ل ه ئاکامی په‌المار‌و تاوان ه دڕندانه‌کانی گرووپی تیرۆریستیی داعشدا سه‌دان هه‌زار که‌س له دانیشتوانی ئه‌و ناوچانه ،زید‌و ماڵی خۆیان ب ه جێ هێشتوهو ڕوویان کردوه‌ت ه ناوچه‌کانی ژێرده‌سه‌اڵتی هه‌رێم .ب ه ده‌یان هه‌زار که‌س له‌و ئاواران ه ک ه زۆربه‌یان ژن‌و منداڵن،
په‌نایان بۆ چیای شه‌نگال بردوو ه بێ ئه‌وه‌ی هیچ ئیمکاناتێکی ژیان ب ه تایبه‌تی ئاو‌و خوارده‌مه‌نیان پێ بێ .ئه‌و ئاواران ه ک ه هاوکات خه‌ته‌ری هێرشی چه‌کداره‌کانی داعشیشیان ل ه سهره ،مه‌ترسیی ئه‌وه‌یان لێ‌ده‌کرێ ل ه تینوان‌و ل ه برسان‌و ل ه گه‌رمان تووشی مردنی ب ه کۆمه‌ڵ بن .مردن ب ه تایبه‌تی مردنی منداالن ل ه نێو ئاواره‌کان‌دا ده‌ستی پێکردوه .سه‌رچاوه ئاگاداره‌کان ده‌ڵێن ئه‌گه‌رهه‌نگاوی ب ه په‌ل ه بۆ یارمه‌تیگه‌یاندن به‌م ئاواران ه نه‌هاویژرێ ،ب ه زوویی کاره‌ساتێکی گه‌وره‌ی مرۆیی ڕوو ده‌دا. ل ه الیه‌کی دیک ه هێزی پێشمه‌رگ ه ک ه تا ئیستا بێ پشتیوانی‌و یارمه‌تیی نێوده‌وڵه‌تی ،ناوچه‌یی وته‌نانه‌ت بێ چووکترین هاوکاریی ده‌وڵه‌تی عێراقیش ،به‌ره‌نگاری داعش ببووه‌وه ،چاوه‌ڕوان ده‌کرێ دوای ئه‌م ڕووداوانه‌ی دوایی ،له‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌و ه ل ه گه‌ڵ داعشدا الیه‌ن ئه‌مریکاو ه هاوکاری و پشتیوانیی بکرێ. ل ه پیوه‌ندی ل ه گه‌ڵ شه‌ڕفرۆشی‌‌و په‌المار‌و تاوانه‌کانی داعش ل ه دژی خه‌ڵکی کوردستان ،ده‌فته‌ری سیاسیی حیزبی دیموکراتی کوردستان به‌یاننا‌مه‌یه‌کی باڵو کردوه‌ته‌و ه ک ه سهرنجی خوێنه‌ران بۆ خوێندنه‌وه‌ی هه‌ر له‌م ژماره‌یه‌ی «کوردستان»دا ڕاده‌کێشین.
کوژرانی هاوواڵتییه‌کی کوردی خه‌ڵکی کامیاران ب ه ته‌قه‌ی هێزه‌کانی کۆماری ئیسالمی هێز ه چه‌کداره‌کانی کۆماری ئیسالمی هاوواڵتییه‌کی دیکه‌ی کوردیان له ناوچه‌ی کامیاران کوشت.
کۆمیسیونی راپۆرتی بهپێی دێموکراتی حیزبی ته‌شکیالتی کوردستان ڕۆژی پێنجشه‌مم ه 9ی گه‌الوێژ هێزه چه‌کداره‌کانی ئیداره‌ی ئاگاهیی رێژیم ته‌قه‌یان ل ه هاوواڵتییه‌کی کورد ب ه ناوی جه‌بره‌ییل مسته‌فایی،
کوڕی ئیبڕاهیم ته‌مه‌ن 26ساڵ خه‌ڵکی « سه‌راوکام» کردوه‌و کوشتوویانه. هێز ه چه‌کداره‌کانی ڕێژیم ل ه حاڵیکدا سه‌ره‌ڕۆیانه‌و ب ه بێ بیانوو ته‌قه‌یان ل ه جه‌بڕه‌ییل کردو ه ک ه ناوبراو ویستوویه‌تی ب ه ماتۆڕسیکله‌ت بهرهو کامیاران بگه‌ڕێته‌وه‌و ،ل ه رێگای نێوان ئه‌ڵک _ سه‌راوکام ل ه شوێنێک ب ه ناوی ناومه‌الن دراوه‌ت ه به‌ر ده‌سڕێژو گیانی لێ ئه‌ستێدراوه. شایانی باس ه کوژرانی جه‌بره‌ییل مسته‌فایی ب ه ده‌سرێژی هێز ه چه‌کداره‌کانی رێژیم ل ه حاڵێک دای ه ک ه چه‌ند ڕۆژ پێش ناوبراو له‌گه‌ڵ مۆره‌یه‌کی ئیداره‌ی ئیتالعات به‌ناوی عه‌بدی لێی ببوو ه ده‌مه‌قاڵه‌و ناوبراو هه‌ڕه‌شه‌ی کوشتنی ل ه جه‌بڕه‌ئیل کردبوو.
٤
شه‌ڕی ئیسڕاییل‌و حه‌ماس‌و کاریگه‌رییه‌کانی له‌سه‌ر ناوچه
٦
حیزبی توودەی ئێران‌و بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە ئێراندا
٩
سەالحەدین دێمیرتاش :ببم ه سه‌رۆک کۆمار ،توركیە لە چنگ ئەم نیگەرانییانەی كە لە بابەت ڕەوتی ئاشتی هاتوونەتە ئاراوە ڕزگار دەبێ خەڵكی كورد لە باكووری كوردستان لە حاڵێكدا خۆیان بۆ هەڵبژاردنی دوازدەیەمین سەركۆماری توركیە لە ڕۆژی یەكشەممە 19ی گەالوێژدا ئامادە دەكەن كە چاالكییەکانی که‌مپینی سەالحەدین دێمیرتاش ،بژێرەی كوردی ئەم هەڵبژاردنە تا ئاستێكی بەرچاو پەرەی سەندووە. سەالحەدین دێمیرتاش لە الیەن «حیزبی دێمۆكراتیكی گه‌ل»ەوە پشتیوانی لێ دەكرێ‌و ئەم حیزبە حیزبێکی خاوه‌ن‌نفووزی كوردەكانی توركیەیە،و دێمیرتاش دەڵێ من بە پااڵوتنی خۆم بۆ پۆستی سەركۆماری نەك هەر سەركۆمارییەكی نوێ ،بەڵكوو شێوازێكی نوێی ژیان پێشكەش بە خەڵكی توركیە دەكەم. ناوبراو دەڵێ خۆپااڵوتنی من لە هەڵبژاردنەكانی سەركۆماری ،لە هەمان كاتدا داوایەكیشە بۆ دەرخستن‌و یه‌کالبوونه‌وه‌ی وتووێژه‌کانی ئاشتی ،چونکی ئەگەر ئه‌من
سەر بكەوم ،ئه‌وا لەم هەڵبژاردنانەدا ئەگەری ئەوەی كە ئەم دانووستانانە بە هێمنی‌و ئاشتییه‌ی هەمیشەیی بگەن ،زۆرتر دەبێ‌و ڕەنگ و ڕواڵەتێكی ڕاستەقینەتریش بەخۆیەوە دەبینێ.