ژمارە ٦٤٠ی رۆژنامەی کوردستان بڵاوبوونەوە

‫ه تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێت دا‪:‬‬ ‫ماڵپه‌ڕی ناوه‌ندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان‪ ،‬رۆژنامه‌ی «کوردستان» ل ‌‬ ‫ئیمەیل و ته‌له‌فوونی ته‌شکیالتی نهێنی‪:‬‬ ‫‪+9647508578190‬‬ ‫‪Tashkilat.kdp92@gmail.com‬‬

‫‪www.kurdistanukurd.com‬‬ ‫‪info@kurdistanukurd.org‬‬ ‫‪info@kurdistanukurd.com‬‬ ‫‪www.kurdch.tv‬‬ ‫‪Hotbird:6 13 MHz 11137‬‬ ‫‪polarization: horezental-SR: 27500 - FEc : 3/4‬‬

‫ساڵیادی کۆچی دوایی هونەرمەند مەرزیە فەریقی‬ ‫‪27‬ی خەرمانانی ئەمساڵ نۆیەمین‬ ‫ساڵڕۆژی کۆچی دوایی یەکێک لە هونەرمەندە‬ ‫ڕچەشکێن و دیارەکانی کوردستانە کە‬ ‫ناوبانگی لە هەر چوارپارچەی کوردستاندا‬ ‫ئەدرەوشێتەوە و‪ ،‬بووەتە سەرمەشق بۆ‬ ‫ژنان و هونەرمەندانی دیکە‪2005 /9/18 .‬‬ ‫دڵە گەورەکەی هونەرمەند و پێشمەرگە‪،‬‬ ‫“مەرزیە فەریقی” بە هۆی نەخۆشییەوە‬ ‫لە لێدان کەوت و بۆ هەمیشە ماڵئاوایی لە‬ ‫هاوڕێیانی و کوردستان و هونەر کرد‪.‬‬ ‫مەرزیەی فەریقی ساڵی ‪ ١٩٥٨‬زایینی لە‬ ‫شاری مەریوان لە ڕۆژھەاڵتی کوردستان‬ ‫لەدایک بووە‪ ،‬خوێندنی سەرەتایی لە مەریوان‬ ‫دەست پێکردووە‪ ،‬ھەر لەتەمەنی ‪ ٩‬ساڵییەوە‬ ‫حەزی لە گۆرانی و شانۆ بووە‪ .‬چەندین جار‬ ‫لە بۆنە و جەژنەکانی قوتابخانەدا بەشداری‬ ‫کردووە و لە تیپی شانۆشدا چاالکی نواندوە‪.‬‬ ‫مەرزیە دوای تەواوکردنی خوێندنی‬ ‫سەرەتایی و ناوەندیی لە مەریوان‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی ئەو شارە بچووک و دەرەتان بۆ‬ ‫خوێندن کەم بوو‪ ،‬دەچێتە شاری سنە کە‬ ‫ناوەندیی پارێزگا بوو و درێژە بە خوێندن‬ ‫دەدا و لەوێ مامۆستایەتی تەواو دەکا‪.‬‬

‫ھەر لەو شارە ساڵی ‪ ١٩٧٧‬لەگەڵ کۆڕی‬ ‫مۆسیقای سنە چەندین جار چووەتە سەر‬ ‫شانۆ و گۆرانی وتووە‪ .‬پاش تەواو کردنی‬ ‫ئەو دەورەیە لە سنە‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫مەریوان و لە گوندێکی نزیک ئەو شارە‬ ‫بووەتە مامۆستای قوتابخانە‪ .‬مەرزیە پاش‬ ‫دوو ساڵ وانەوتنەوە گوێزراوەتەوە بۆ‬ ‫سنە و لەو شارە لە قوتابخانەی سەرەتایی‬ ‫درێژەی بە وانەوتنەوە داوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٧٨‬لەگەڵ هونەرمەندی گەورەی‬ ‫کورد «ناسر ڕەزازی» ژیانی هاوبەش‬ ‫پێکدێنن‪ .‬لەم سەروبەندەدا شۆڕشی‬ ‫گەالنی سەرهەڵ دەدا و پێکەوە بەشداری‬ ‫خۆپێشاندانەکان دژی رێژیمی شا دەکەن‪.‬‬ ‫کاتێک‌کۆماری ئیسالمی هاتەسەر کار‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ناسر خەباتی خۆی بۆ رزگاریی کوردستان‬ ‫ھەر درێژە‌پێداوە‪ ،‬بەاڵم ئەمجارەیان گیراوە‬ ‫و بۆ ماوەیکی کورت کەوتووەتە زیندان و‬ ‫کاری مامۆستایەتییەکەی لێ سێندراوەتەوە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٨٠‬کە کۆماری ئیسالمی‬ ‫شارەکانی رۆژهەاڵت کوردستانی گرتەوە‪،‬‬ ‫مەرزیەش لە بەر راوەدووونان و گرتن‬ ‫نەیتوانی لە شار دا بمێنێتەوە و چووە بۆ الی‬

‫ناسر لە شاخ و ئەویش بوو بە پێشمەرگە‪.‬‬ ‫دوای سااڵنێک پێشمەرگایەتی روو دەکەنە‬ ‫هەندەران و لە واڵتی سوید دەگیرسێنەوە‪.‬‬ ‫مەزیە فەریقی دوای ئەوەی نەشتەرگەری‬ ‫بۆ کرا رۆژی ‪ 2005/9/18‬بە هۆی نەخۆشی‬ ‫و نەشتەرگەرییەکەوە بۆ هەمیشە مااڵوایی‬ ‫لە ژیان کرد‪.‬‬ ‫یادی بەرز و بەڕێز بێ‪.‬‬

‫له‌و فستیڤاڵه‌دا ک ‌ه به‌به‌شداریی ژماره‌یه‌ک هونه‌رمه‌ندی سینه‌ماو‬ ‫شانۆ له‌ پارکی «کودک»ی ئیالم به‌ڕێوه‌چوو‪ ،‬ب ‌ه دروستکردن‌و‬ ‫فرۆشتنی خواردنی خۆماڵی‪ ،‬شانۆی سه‌رشه‌قام‪ ،‬چاالکیی‬ ‫وێنه‌کێشانه‌و ‌ه مندااڵن‌و کۆمه‌ڵیک بڕگه‌ی دیک ‌ه یارمه‌تی بۆ‬ ‫مندااڵنی توشبوو ب ‌ه نه‌خۆشیی شێرپه‌نج ‌ه کۆکرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫مووسا ئۆمیدی‪ ،‬چاالکی سیاسی‌و مه‌ده‌نیی کورد ل ‌ه ئیالم ده‌ڵێ‬ ‫خه‌ڵکێکی باش له‌و فستیڤال ‌ه خێرخوازییه‌دا به‌شدارییان کرد ک ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن بنیادی خێرخوازیی نێرگزه‌وه‌ ڕێک‌خرابوو‪.‬‬ ‫ئه‌و ده‌ڵێ به‌شیک ل ‌ه نه‌خۆشخانه‌ی ئیالم بۆ مندااڵنی توشبووی‬ ‫شێرپه‌نج ‌ه کراوه‌ته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ئیمکاناتی نه‌خۆشخان ‌ه ئه‌وه‌ند ‌ه نیی ‌ه‬ ‫ک ‌ه وه‌اڵمده‌ری نیازی ئه‌و نه‌خۆشان ‌ه بێ‌و ئه‌و هیممه‌ته‌ش هه‌ر ل ‌ه‬ ‫پێناو به‌هاناوه‌چوونی ئه‌و مندااڵنه‌ بووه‌‪.‬‬

‫به‌ڕێوه‌چوونی دووهه‌مین سمیناری شاخه‌وانیی پارێزگای سنه‌‬ ‫سی‌و یه‌که‌مین به‌رنامه‌ی هاوبه‌شی گڕووپه‌کانی شاخه‌وانی‌و‬ ‫دووهه‌مین کۆبوونه‌وه‌ی شاخه‌وانیی پارێزگای سنه‌ ب ‌ه یادی‬ ‫شاخه‌وانی گه‌وره‌ی کورد محه‌ممه‌د هه‌وراز ل ‌ه شاری سن ‌ه‬ ‫به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫له‌و سمیناره‌دا جیا له‌و ڕاپۆرتانه‌وه‌ی سه‌رکه‌وتنی سه‌ید‬ ‫واسع سه‌ید موسه‌وی‌و ئه‌نوه‌ر محه‌ممه‌دزاد ‌ه وه‌ک تیمی‬ ‫هیمالیابڕینی کانوونی شاخه‌وانانی سن ‌ه بۆ لووتکه‌کانی‬ ‫«سامانی»‌و»کۆرژنسێف کایا» به‌به‌رزایی زیاتر ل ‌ه ‪ 7000‬میتر؛‬ ‫ڕێز ل ‌ه کۆمه‌ڵێک وه‌رزشکاری شاخه‌وان‌و پشتیوانانی ئه‌و ڕشت ‌ه‬ ‫وه‌رزشییه‌و چاالکانی ژینگه‌پارێز گیرا‪.‬‬ ‫مسته‌فا باغبانیان‪ ،‬سه‌رۆکی هه‌یئه‌تی شاخه‌وانیی سن ‌ه له‌و‬ ‫کۆبوونه‌وه‌یه‌دا گوتی شاخه‌وانانی کورد توانیویان ‌ه ل ‌ه چه‌ند‬ ‫ساڵی ڕابردوودا ل ‌ه ئاستی جیهانی‌دا ل ‌ه بواری شاخه‌وانی‌‌و‬

‫ڕه‌وه‌زبڕین‌دا بدره‌وشێنه‌وه‌و زۆر شانازیی گه‌وره‌ بخوڵقێنن‪.‬‬ ‫ناوبراو له‌گه‌ڵ هێنان ‌ه به‌رباسی ئه‌وه‌ی ل ‌ه کۆمه‌ڵه‌ی وه‌رزشیی‬ ‫ی ئه‌و‬ ‫‪ 22‬ی گواڵن‌دا دیواری ڕه‌وه‌زبڕینیش داندراوه‌‪ ،‬به‌اڵم گوت ‌‬ ‫پڕۆژه‌ی ‌ه نیوه‌چله‌و هێشتا زۆری ماو ‌ه کاره‌کانی ته‌واو بن‪.‬‬

‫بەشداری یه‌کیه‌تیی ژنانی دێموکراتی کوردستان له‌ خۆپیشاندان‬ ‫دژی مه‌حکوومکردنی جینایه‌ته‌کانی داعش‬ ‫کۆمیتەی سۆئێدی یەکیەتیی ژنانی‬ ‫دێموکراتی کوردستان بەشداری لە‬ ‫بەڕێوەبردنی خۆپێشاندانێکدا کرد کە ل ‌ه‬ ‫شاری ستۆکهۆڵم ب ‌ه مەبەستی پشتیوانی‬ ‫لە ژنان و مندااڵنی دەستبەسەرکراوی‬ ‫ئێزیدی به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫ئەو خۆپشاندانە لە الیەن ‪ ٢٠‬ڕێکخراوو‬ ‫کۆمەڵی مەدەنییەوە ڕێک خرابوو‪ ،‬کە‬ ‫لە نێویان دا لقی سۆئێدی ڕێکخڕاوی‬ ‫نەتەوەیەکگرتووەکان‪ ،‬ڕێکخڕاوی ژنانی‬ ‫سۆسیال دێمۆکرات‪ ،‬ڕێکخراوی الوانی‬

‫حیزبی چەپ‪ ،‬ڕێکخراوی پێال‌و فادیمە لە‬ ‫یاد ناکەین‪ ،‬ڕێکخڕاوی ڕەوەندی کوردی‬ ‫چه‌ند الیه‌نێکی به‌شدار له‌و ئاکسیۆنه‌دا‬ ‫بوون‪ .‬هه‌روه‌ها لە نێو پەیامەکاندا پەیامی‬ ‫ڕێکخڕاوی هیومانیستەکان‪ ،‬کەمپەینی‬ ‫نێودەڵەتیی بە دژی چەوسانەوەی ژن لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتی نێوەڕاست‪ ،‬ڕێکخراوی مافی‬ ‫ژن‪ ،‬ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان‪.‬‬ ‫ڕێکخراوی ژنانی نەتەوە یەکگرتوەکان‬ ‫بەدی دەکران‌و پەیامی یەکیەتیی ژنانی‬ ‫دێموکراتی کوردستان لەالیەن سۆزان‬

‫‪The Official‬‬ ‫‪Organ‬‬ ‫‪Party of Kurdistan‬‬ ‫‪The Organ‬‬ ‫‪ofDemocratic‬‬ ‫‪Kurdistan Democratic‬‬ ‫‪Party-Iran - I ran‬‬

‫‪NO: 640‬‬ ‫‪21 septam 2014‬‬ ‫‪No: 493 5 Sep 2008‬‬

‫به‌ر له‌ مااڵوایی‬ ‫‪ 22‬ساڵ بەسەر تیرۆری د‪.‬‬ ‫شەرەفکەندی و هاوڕێیانی‌دا تێپەڕی‬

‫ه له‌ ئیالم‬ ‫فستیڤاڵی خێرخوازیی مندااڵنی توشبووی شێرپه‌نج ‌‬ ‫ل ‌ه شاری ئیالم فستیڤاڵێک بۆ کۆکردنه‌وه‌ی یارمه‌تی بۆ مندااڵنی‬ ‫توشبوو ب ‌ه نه‌خۆشیی شیڕپه‌نجه‌ به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬

‫‪KURDISTAN‬‬

‫فەتحی‪ ،‬ئەندامی بەڕێوەبەریی یه‌کیه‌تیی‬ ‫ژنانه‌و ‌ه پێشکەش کرا‬

‫ئامادە کردنی‪ :‬م‪ .‬ئه‌حمه‌دی‬ ‫‪ 22‬ساڵ لەمەوبەر لە رۆژی ‪17‬ی سێپتامبردا‪ ،‬كە هێشتا برینی تیرۆر كردنی‬ ‫رێبەری مەزن «دوکتۆر عەبدولڕەحمانی قاسملوو» الی خەڵكی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان سارێژ نەببوو‪« ،‬دوكتۆر سادقی شەرەفكەندی» سكرتێری حیزبی‬ ‫دیموكرات لە ریستورانتی میكۆنووس لە بەرلینی پایتەختی ئەڵمانیا لە الیەن‬ ‫كۆماری ئیسالمی ئێرانەوە لەگەڵ ژمارەیەك لە هاوڕێیانی تیرۆر كرا‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪26‬ی خەرمانانی ‪17 ( 1 137‬ی سیپتامبر ساڵی ‪ )1992‬لە بەرلینی‬ ‫پایتەختی ئەڵمانیا لە ریستورانتی میكۆنوس «دوكتۆر سادق شەرەفكەندی» كە‬ ‫دوای تیرۆری «د‪ .‬عەبدولڕەحمانی قاسملوو» بوو بە سكرتێری حیزبی دیموكرات‬ ‫لە گەڵ «فەتاح عەبدولی»‪ ،‬ئەندامی كومیتەی ناوەندی و «هومایون ئەردەاڵن»‬ ‫نوێنەری حیزب لە ئەڵمانیاو هەروەها «نووری دێهكوردی» كەسایەتیی ئێرانی‬ ‫و دۆستی حیزبی دیموكرات لە الیەن كۆماری ئیسالمی ئێرانەوە تیرۆر كران‪.‬‬ ‫شەرەفكەندی لەگەڵ وەفدی هاوڕێ بۆ بەشداری كردن لە كۆنگرەی‬ ‫ئەنترناسیۆنالی سوسیالیست‌دا چوو بووە ئەڵمانیا و ئەو شەوەی كە تیرۆر كرا‬ ‫بڕیار بوو لەگەڵ ژمارەیەك كەسایەتی و هیزەكانی ئۆپۆزسیۆنی سەراسەری‬ ‫ئێران لە ریستورانتی میكۆنووس كۆ ببێتەوە‪.‬‬ ‫لەو كاتەدا دادگای ئەڵمانیا بە دواداچوونی بۆ بابەتەكە كرد و ساڵێك دواتر‬ ‫كەسێكی بە ناوی «كازم دارابی» كە ئەندامیی سوپای پاسداران بوو و لە‬ ‫ئەڵمانیا دادەنیشت لەگەڵ چوار لوبنانی دیكە دەستگیر كرد و كاری دادگا لە‬ ‫سەر ڕووداوی ‪17‬ی سێپتامبری ریستورانتی میكۆنووس دەستی پێكرد‪ .‬دادگایی‬ ‫كردنی تاوانبارانی ئەم دۆسیە نزیكەی پێنج ساڵی خایاند و لەو ماوەیەش‌دا‬ ‫دادگا ‪ 247‬جار لەسەر ئەم دۆسیەیە كۆبووەوەو لە سەرجەم كۆبوونەوەكانی‬ ‫دادگاییەكەدا زیاتر لە ‪ 170‬كەس بەشدار بوون‪ .‬لە مانگی مارسی ‪1997‬دا دادگا‬ ‫بڕیاری كۆتایی لەسەر دۆسیەكە دەركرد‪ .‬بەپێی بڕیارەكە «كازم دارابی»‬ ‫ئەندامی سوپای پاسداران و «عەباس رەحیل» خەڵكی لوبنان‪ ،‬زیندانی هەتا‬ ‫هەتاییان بۆ بڕایەوە و «یوسف محەمەد ئەمین» ‪ 11‬ساڵ و «محەمەد ئەتریس»‬ ‫‪ 5‬ساڵ زیندان بۆ بڕایە و هەر دووكیشیان لوبنانی بوون‪.‬‬ ‫هەروەها دادگای ئەڵمانیا «عەلی خامنەیی»‪ ،‬ڕێبەری كۆماری ئیسالمی و‬ ‫«هاشمی ڕەفسەنجانی»‪ ،‬سەركۆماری ئەو كاتی ئێران و «عەلی فەالحیان»‬ ‫وەزیری ئەو كاتی ئیتالعاتی كۆماری ئیسالمی و «عەلی ئەكبەر ویالیەتی»‪،‬‬ ‫وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی ئێران بە تاوانبار و بڕیاردەرانی سەرەكی تیرۆرەكە‬ ‫ناساند‪ .‬و لەو كاتەوە هیچ كام لەو چەند كەسە جگە لە واڵتانی دراوسێ‪،‬‬ ‫نەیانتوانیوە سەفەری دەرەوەی ئێران بكەن‪ .‬ئەم دادگاییە لەو كاتەدا نۆ ملیۆن‬ ‫«فرانك»ی تێچوو‪.‬‬ ‫بڕیاری دادگای ئەڵمانیا لەسەر ڕووداوی تیرۆری د‪.‬سادق شەرەفكەندی‬ ‫و هاوڕێیەكانی كە بە «كارەساتی میكۆنووس» ناسراوە و یەكەم بەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتییە لە سەر تیرۆریزمی كۆماری ئیسالمی و كاتێك ئەو بڕیارە دەرچوو‬ ‫كێشەیەكی قووڵ كەوتە پێوەندییەكانی نێوان كۆماری ئیسالمی ئێران لەگەڵ‬ ‫ئەڵمانیا و یەكیەتیی ئورووپا و ئەڵمانیا باڵوێزی خۆی لە تاران بانگ كردەوەو‬ ‫چوار دیپلۆماتی ئێرانیشی لە واڵتەكەی دەركرد‪ .‬هەروەها سەرجەم واڵتانی‬ ‫ئورووپایی باڵوێزەكانی خۆیان لە تاران بانگ كردەوە و باڵوێزخانەكانیان بۆ‬ ‫ماوەیەك داخست‪ .‬لە بەرامبەریش‌دا كۆماری ئیسالمی باڵوێزەكانی خۆی لە‬ ‫واڵتانی ئورووپایی بانگی تاران كردەوە‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارە كە بە بڕیارێكی مێژوویی دادەنرێ و بۆ یەكەمین جار بوو‬ ‫لە جیهان‌دا كە سەركردە بااڵكانی واڵتێك لە الیەن دادگای واڵتێكی دیكەوە‬ ‫بە تاوانبار بناسێندرێن لە ئاكامدا ناكۆكییەكی گەورەی لە نێوان تاران و‬ ‫ئورووپا دروست كردوەو دوای تێپەڕینی چەند مانگ بە سەر هاتنە سەركاری‬ ‫«محەمەد خاتەمی» سەركۆماری ریفۆرمخوازی ئێران لە ساڵی ‪)1997( 1376‬‬ ‫پێوەندییەكانی نێوان واڵتانی ئورووپایی و كۆماری ئیسالمی ئێران وردە وردە‬ ‫گەڕایەوە دۆخی ئاسایی خۆی‪.‬‬ ‫كازم دارابی‪ ،‬كە تاوانبارێكی دۆسیەكە بوو دوای ‪ 15‬ساڵ زیندان ساڵی‬ ‫‪ 2007‬رادەستی كۆماری ئیسالمی كرایەوە و كاتێك گەیشتەوە تاران رایگەیاند‬ ‫كە قسە لەسەر ئەڵمانیا و دەزگای دادوەری ئەو واڵتە دەكات‪.‬‬ ‫تیرۆری د‪.‬سادق شەرەفکەندی و هاوڕێیانی تا هەتا هەتایە وەک پەڵەیەکی‬ ‫ڕەش لە مێژووی پڕشەرمی کۆماری ئیسالمی‌دا دەمێنێتەوە و هاندەرێکی‬ ‫بەردەوامە بۆ خەباتی نەتەوەکەمان لە ڕۆژهەاڵتی کورستان‪.‬‬

‫ژماره‌‪٦٤٠ :‬‬ ‫‪٣٠‬ی خەرمانی ‪١٣٩٣‬‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪2014‬‬

‫خوێندنەوەیەك بۆ وەرگێڕانی «تاعوون»‪:‬‬

‫سمایل زارعی‬ ‫گــەر بمهەوێ زۆر به كورتی وەرگێڕی‬ ‫ڕۆمانی «تاعوون»ی ئالبێر كامۆتان پێبناسێنم‬ ‫دەتــوانــم لــه چــەنــد ڕســتــەدا بڵێم «رەســـووڵ‬ ‫سوڵتانی»‪ ،‬لــەدایــكــبــووی نــاوچــەی موكریان‬ ‫له ڕۆژهەاڵتی كوردستانه كه توانیویەتی به‬ ‫تەواوكردنی ئەدەبییاتی زمانی فارسی تا ئاستی‬ ‫كارناسی شارەزاییەكی باشی له ئەدەبییاتی‬ ‫فارسیدا هەبێ‪ .‬ناوبراو جگه لەوەی شاعیرێكی‬ ‫بەتوانایه‪ ،‬به وەرگێڕانەكانیدا دەری‌خستووه كه‬ ‫دەتوانێ وەرگێڕێكی بەتوانای زمانی كوردیش‬ ‫بــێ‪ .‬بــه بـــڕوای مــن هــەم «ســوڵــتــانــی»و هەم‬ ‫زۆربەی ئەوانەی له ڕۆژهەاڵتی كوردستانەوه‬ ‫دەرفەتی ئەوەیان بۆ ڕەخساوه له حیزبەكانی‬ ‫ڕۆژهەاڵت‪ ،‬بەتایبەتی له حیزبی دێمۆكراتدابن‬ ‫دەرفــەتــێــكــی یــەكــجــار بــــاش‌و لــەبــاریــان بۆ‬ ‫پێگەیشتن‌و كاركردن له ژانره جۆراوجۆرەكانی‬ ‫ئــەدەبــدا ڕەخــســاوه ـ لێرهدا چونكه مەبەست‬ ‫باسێكی ئەدەبییه تەنیا باسی ئەدەب دەكەین‌و‬ ‫ناچینه ســەر بــوارەكــانــی دیــکــەی پێگەیشتن‬ ‫و پ ــەروەرده له كۆمەڵی ئەو حیزب و الیەنه‬ ‫سیاسییانەدا ـ‪ .‬بۆیه دەڵێم به تایبەتی له حیزبی‬ ‫دێمۆكرات دا‪ ،‬چونكه هەر بۆ وێنه «سوڵتانی»‬ ‫له حیزبی دێمۆكراتدا كاتێك بوو به پێشمەرگه‪،‬‬ ‫وەك زۆربــــەی ئــەوانــیــدیــکــەش كــه سەرقاڵی‬ ‫كاروباری ئەدەب‌و كولتووری بوون زۆر باش‬ ‫تێكەڵ بەو كۆمەڵ‌و بازنەیه بوو و توانی یەكێك‬ ‫بێ لەو دەیان‌و سەدان كەسەی لەو بوارەدا له‬ ‫نێو حیزبدا لەو بوارەدا ئەزموونیان هەبووەو‬ ‫له بواری ئەدەبی‌دا كاریان كردوه‪ .‬ئەو چاالكه‬ ‫ئەدەبییانه هەر له ڕێگای ئەو پەیوەندی‌و لێك‬ ‫نزیكبوونەیان كه بێگومان له ژێر كاریگەری‬ ‫ژیـــان‌و چــارەنــووســی هــاوبــەشــیــان لــه حیزب‬ ‫دایـــه كــه دەت ــوان ــن پــەیــوەنــدی نــزیــك لــەگــەڵ‬ ‫كەسایەتییه ناسراوه ئەدەبی‌و سیاسییەكانی‬ ‫ئـــەو حــیــزبــه بــگــرن‌و بــەشــێــكــی بــەرچــاویــان‬ ‫ئــەو هەلەشیان بــۆ ڕەخــســاوه كــه لــه بــواره‬ ‫جۆراوجۆرەكانیدیکەی وەك ڕۆژنــامــەوانــی‪،‬‬ ‫وتارنووسی بۆ رادیــۆ و هەروەها كاركردن‬ ‫له تەلەفزیۆن و گۆڤارەكانی ئەو حیزبەدا كار‬ ‫بكەن‪ .‬ئەوەش دەرەتانێكی باشی بەو كەسانه‬ ‫داوه كه بتوانن به شێوەیەكی بەرچاو و بەپێی‬ ‫ئــەو باكگراوندەی هەیانه بەرهەمی ئەدەبیو‬ ‫ڕۆشنبیری بەرچاو وهــدی بێنن‪ .‬ئەگەر هەر‬ ‫له سەر خودی وەرگێڕی رۆمانی «تاعوون»‬ ‫بدوێم‪ ،‬به تایبەتی چونكه هەر له نزیكیشەوه‬ ‫دەیناسم‪ ،‬پێم وایــه ناوبراو هەتا بەر لەوەی‬ ‫پەڕیوەی باشووری كوردستان بێ‪ ،‬له زێدی‬ ‫خۆی دێ‪ ،‬واتــه له ڕۆژهــەاڵت‪ ،‬پتر له بواری‬ ‫ئەدەبی كۆنو كالسیكدا چاالكی‌و شارەزایی‬ ‫هەبووه‪ ،‬بەاڵم لەو كاتەوه كه توانی له باشوور‬ ‫و له نێو حیزبی دێمۆكراتدا كار له ڕۆژنامه‪،‬‬ ‫رادیــۆ و پاشانیش تەلەفزیۆنی ئــەو حیزبەدا‬ ‫بكات‪ ،‬به ڕوونی دیاره كه ئەوجار ڕاستەوخۆو‬ ‫به كردەوه تێكەڵ به ژانره مۆدێرنەكانی ئەدەب‬ ‫بێ‪ .‬پێم وایه بۆ دەرخستنی توانایی وەرگێڕ هەر‬ ‫ئەوەنده بەسه بڵێم تەنانەت ناوبراو له باری‬ ‫هونەریشەوه زەوق و مرخێكی سەرنجڕاكێشی‬ ‫هەیه‪ .‬تەواوی ئەو تواناییانه به یارمەتیی ئەو‬ ‫هــەوڵــو دەرفــەتــانــه وای ك ــردوه كــه ڕەســووڵ‬ ‫سوڵتانی بتوانێ وەرگێڕێكی سەركەوتوو بێ‪،‬‬ ‫یان النیكەم وای لـێبكا كه دەرفەتێكی لەباری‬ ‫هەبێ بۆ ئــەوەی له داهــاتــوودا بتوانێ یەكێك‬ ‫لەو وەرگێڕه سەركەوتووانەی سەردەمی خۆی‬

‫بێ‪ .‬كورت‌و پوخت‪ :‬وەرگێڕ بەوەی كه خاوەنی‬ ‫چەند توخم‌و تواناییەكی گرینگەو له چەند الوه‬ ‫هەمبانەی پڕه‪ ،‬زۆر باش دەتوانێ خۆ له قەرەی‬ ‫دەقەكان بدا‪ .‬بۆ ئــەوەی باشتر ســەرەدەره له‬ ‫بابەتەكه دەركــەیــن ه ــەوڵ دەدەم توانایی‌و‬ ‫مرخەكانی سوڵتانی بكەمه سێ بەش‪ :‬یەكەم‪:‬‬ ‫توانایی‌و مرخی ئــەدەب ـی‌و شێعر هۆنینەوه‪،‬‬ ‫دووه ــەم‪ :‬توانایی زمــانــەوانـی‌و شــارەزایــی له‬ ‫ئــەدەبــی كــــوردی‌و فــارســیــدا‪ ،‬ســێــهــەم‪ :‬كــارو‬ ‫ئەزموون له ڕاگەیەنه گشتییەكاندا و چوارەم‪:‬‬ ‫زەوق و مرخی ناوبراو له هونەردا‪.‬‬ ‫«ئالبێر كامۆ» پێویستی به ناساندنی من‬ ‫نیه‪ ،‬گــەرچــی خــراپ نیه ئــەوەنــدەی لــه سەر‬ ‫بڵێم كــه كامۆ لــه تەمەنی چلو چــوار ساڵیدا‬ ‫خەاڵتی ئەدەبی نۆبلی وەرگــرت‪ .‬هەتا مابوو‬ ‫زۆر له ژێر كارتێكەری ئەو هەوراز و نشێوه‬ ‫سیاسی‪ ،‬فەلسەفی‌و كۆمەاڵیەتییانەدا بوو كه له‬ ‫سەردەمی ئەودا‪ ،‬نەك هەر له فەڕانسه‪ ،‬بەڵكه له‬ ‫دنیای ڕۆژئاوادا‪ ،‬هەبوون‪ .‬ئەویش بۆ ماوەیەك‬ ‫پەیوەندی به حیزبێكی فەڕانسەوییەوه گرت‪.‬‬ ‫هەرچەند دواتــر لــەو حیزبه وەدەرنـــرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جارێكی دیکه سەرلەنوێ تێهەڵچۆوەو له ڕێگای‬ ‫بــاوكــراوەو ڕۆژنامەكانی ئــەو ســەردەمــەوه‪،‬‬ ‫كاریگەری فیكری‪ ،‬سیاسی‌و فەلسەفی خۆی‬ ‫له سەر كۆمەڵگا نواند‪ .‬هەرچەند پاش هاتنی‬ ‫نازییەكان‌و ئەو جەنایەتانەی له فەڕانسه ڕێكیان‬ ‫خست‪ ،‬دیسان «كامۆ» قۆڵی لـێهەڵماڵییەوه‬ ‫و ئەوجار به كــردەوه لــەو گۆڕەپانەدا خۆی‬ ‫دەرخست‪ )1( .‬هێنانه بەرباسی ئەو الیەنەی‬ ‫له ژیانی «كامۆ» تەنیا لەبەر ئەوەیه كه بڵێم‬ ‫ئەو جووته‪ ،‬وەرگێڕو نووسەر‪ ،‬جگه له خەاڵته‬ ‫ئەدەبییەكه‪ ،‬پێكەوه چەند خاڵێكی هاوبەشیان‬ ‫هەیه‪ .‬خاڵه هاوبەشەكانیش له نێوان نووسەر‬ ‫و وەرگێڕدا زۆر یارمەتیدەر بووه بەوەی كه‬ ‫باش له یەكتری تێبگەن و وەرگێڕ بێ ئەوەی‬ ‫بیهەوێ‌و به پێی ئەو باكگراونده هاوبەشەی‬ ‫لەگەڵ نــووســەرەكــەدا هەیەتی‪ ،‬ناڕاستەوخۆ‬ ‫ڕچەی نووسەری گرتۆتەبەرو بۆ سەركەوتنی‬ ‫زیاتر له وەرگێڕانەكەدا لەبارەكەی زانیوەو‬ ‫زانیویەتی چلۆن لەگەڵ دەقەكه هەڵكا‪.‬‬ ‫لێم مەگرن كه هێندەم له سەر وەرگێڕ و‬ ‫نــووســەری «تــاعــوون» ڕســت‪ ،‬ڕاستییەكەی‬ ‫ئــەوەیــه بــه بــێ نووسینی ئــەو چــەنــد دێــرەی‬ ‫ســــەرەوه نــەمــدەتــوانــی بچمه نــێــو قــوواڵیــی‬ ‫باسەكەمەوه‪ .‬لەمەڕ ڕۆمانی «تــاعــوون» كه‬ ‫كــورد بــەو دەرده دەڵـــــێ‪ :‬الڕەش ــه‪ ،‬زۆر شت‬ ‫نووسراوه یان گوتراوه‪ ،‬بەاڵم هیچیانم بەڕادەی‬ ‫قسەی خودی وەرگێڕەكه بەالوه سەرنجڕاكێش‬ ‫نەبوون‪« .‬سوڵتانی» سەبارەت به رۆمانەكه‬ ‫دەڵـێ‪« :‬رۆمانی تاعوون ڕۆمانێکی فرەڕەهەندە‪.‬‬ ‫تێم‌و هەوێنی ڕۆمانەکە بەرگری‌و خۆڕاگرییە‪.‬‬ ‫بەشداری‌کردنی تاکە لە خەباتێکی بەکۆمەڵدا‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنێکە لە نێوان ژیانی تاکەکەسی و‬ ‫خۆقوربانیکردن لە پێناوی کۆمەڵدا‪ )2(».‬منیش‬ ‫بۆ قسەكەی وەرگێڕ له ئەستۆ دەدەم‌و دەڵێم هەر‬ ‫بەڕاستیش سەرانسەری ڕۆمانی «تاعوون»‬ ‫ڕۆحــێــكــی شــۆڕشــگــێــڕانــەو خۆبەختكەرانەی‬ ‫بــەســەردا زاڵــه‪ .‬كەشی نێو ڕۆمانەكه لەگەڵ‬ ‫ئــەوەدا كه ب ــەردەوام بــەرەو تاڵی‌و سوێری‌و‬ ‫چـــارەڕەشـــی كــۆمــەڵــگــایــەكــەوه هــەڵــدەكــشــێ‪،‬‬ ‫كەچی تیرێژی خۆری بەرخودان‌و خۆڕاگری‬ ‫مرۆڤیش له هەمبەر ئــەو چەرمەسەرییانەدا‬ ‫لــه ئــاســۆی هــیــواو هــومــێــدی مــرۆڤــایــەتــیــدا‬ ‫بریسكان دەداتـــــەوه و دەدرەوش ــێ ــت ــەوه‪ .‬به‬ ‫درێــژایــی مێژوو هیوا و هومێد بۆ ڕزگــاری‬ ‫مرۆڤایەتی له پەتا جۆراوجۆره ئایدیۆلۆژی یان‬ ‫نەخۆشییەكییەكانی وەك الڕەشه هەمیشه هەر‬ ‫هەبوونو هەن و دەشمێنن‪ .‬لەو نێوەدا ئەوەی‬ ‫زۆر سەرنجڕاكێشه زمانی ســادەو ساكاری‬ ‫ئالبێر كامۆیه بۆ گەیاندنی ئــەو واتــا قووڵو‬ ‫گرینگه‪ ،‬به شێوەیەك كه هــەمــووان بتوانین‬ ‫لێی تێبگەین‪ .‬كاتێك كۆمەڵگا لەوه تێبگات كه چ‬ ‫مەترسییەك هەڕەشەی لـێدەكا‪ ،‬به دڵنیاییەوه به‬ ‫هەر شێوەیەكی گونجاو دژكردەوه بۆ پاراستنی‬ ‫خۆی‪ ،‬له خۆی نیشان دەدات‪ .‬ئیتر پێویست ناكا‬

‫ئەوەش بڵێم چونكه هەمووان باش دەزانین كه‬ ‫له نێو هەر شەپۆلێكی بەگژداچوونەوه دژی ئەو‬ ‫مەترسیانەی مرۆڤایەتی دەخەنه مەترسییەوه‬ ‫كۆمەڵێك هــەن كــه ڕۆڵ ــی ســەرەك ـی‌و ڕەنگه‬ ‫كــاریــگــەری بەرچاوتریشیان هــەبــێ‪ .‬ئــەوەی‬ ‫جێی سەرنجه ئەوەیه كه «كامۆ» له هەموو‬ ‫چین‌و توێژەكانی كۆمەڵگای نێو ڕۆمانەكەی‬ ‫ڕەگەڵ ئەو كۆمەڵه فیداكاره خستووه‪ .‬گرینگ‬ ‫نیه كــه مـــرۆڤ پیشەو ئیشی چــیــه‪ ،‬گرینگ‬ ‫ئــەوەیــه بــه باشترین شــێــوه بــەو ڕۆڵـــەی له‬ ‫كۆمەڵگادا هەیەتی بــەردەوام له خزمەتكردن‬ ‫به بەختەوەری كۆمەڵگاكەیدا بێ‪ .‬هەر وەك له‬ ‫ڕۆمانی «تاعوونیش»دا به باشترین شێوه ئەو‬ ‫وێنەیه وێناكراوه‪ .‬له ڕاستیدا مەبەستی نووسەر‬ ‫له الیەك بەرابەری‌و یەكسانی مرۆڤركانەو له‬ ‫الیەكی دیکەشەوه هاوكاری‌و یەكیەتیی نێوان‬ ‫مرۆڤەكانه‪ .‬سەروبنی ئەو ڕۆمانه وەبیرمان‬ ‫دێنێتەوه كه بەختەوەری تاكەكان به بەختەوەری‬ ‫هەموو كۆمەڵگاوه گــرێــدراوه‪ ،‬ئــەوەش تەنیا‬ ‫كاتێك دێته دی كه تاكەكانی كۆمەڵ هەموو‬

‫زۆریش لێك دەكاڵێنەوه‪ .‬ئەوەی لەو نێوەدا جێی‬ ‫سەرنجه ئەوەیه كه سەرەڕای ئەو جیاوازییانەی‬ ‫له نێوان زمانی نووسەرو وەرگێڕدا هەیه‪ ،‬زۆر‬ ‫به كەمی هەست بــەو كەلێنه نامۆیه له دوو‬ ‫كولتووری جیاوازدا دەكرێ‪ .‬ڕەنگه ئەوەش به‬ ‫پێی توانایی وەرگێڕی ڕۆمانەكه بۆ وی هەر‬ ‫بەشی كاڵوسووڕانێك بوو بێو زۆر خۆش به‬ ‫دەستییەوه هاتبێ‪ .‬ئــەوەش بێگومان خاڵێكی‬ ‫دیکەی سەركەوتنی وەرگێڕی خامەرەنگینی ئەو‬ ‫رۆمانەیه‪« .‬ڕەزا سەید حوسێنی» كه پیاوێكی‬ ‫وەرگــێــڕ و نــووســەره لــه جێیەك ســەبــارەت‬ ‫بــه وەرگــێــڕانــی دەق ــه فارسییەكەی ڕۆمــانــی‬ ‫«تاعوون» له فەڕانسییەوه دەڵـێ‪« :‬هێندێك‬ ‫ڕســتــه لــه دەقـــه وەرگـــێـــڕدراوەكـــەدا (دیـــاره‬ ‫مەبەستی فارسییەكەیەتی) هەیه كه ناكرێ‬ ‫بڵێین ئەوانه فارسین» (‪ .)3‬ڕاستییەكەی ئەوەیه‬ ‫ئەوه شتێكی حاشا هەڵنەگره كه زۆر ڕستەو‬ ‫واتا له زمانه ڕۆژئاواییەكاندا هەن كه تەواو له‬ ‫زمانو ئەدەبی ئێمەدا نامۆن‌و به تەواویش له‬ ‫باری واتاوه بۆمان نامۆن‪ ،‬بەاڵم ئەوەی بۆ من‬

‫شتێكیان له پیسی‪ ،‬خراپەو ناحەزی داماڵنو‬ ‫بــه ویــژدانــێــكــی پـــاك‌و بــێــگــەردەوه لــه پێناو‬ ‫بەختەوەری یەكتری‌دا بژین‪ .‬پەتای الڕەشه تەنیا‬ ‫سێمبوولێكه له چەشنی ئەو پەتا ئایدیۆلۆژی‪،‬‬ ‫سیاسی‌و كۆمەاڵیەتییانەی بەردەوام به ڕیشی‬ ‫مرۆڤەوەن‪ .‬زۆر كوتن له قورئان خۆشه‪ ،‬بۆیه‬ ‫به كورتی دەڵێم كه وەرگێڕانی بەرهەمی لەو‬ ‫چەشنه یەكجار پێویستو گرینگنو وەرگێڕ‬ ‫له هەڵبژاردنی بەرهەم بۆ وەرگــێــڕان‌دا زۆر‬ ‫وردبین و سەركەوتوو بووه‪.‬‬ ‫حەزم دەكــرد له باتی وشەی «تاعوون»‬ ‫بڵێم «الڕەشــــه»‪ ،‬ب ــەاڵم لــەبــەر ئـــەوەی تــازه‬ ‫كتێبەكه هــەر بــەو نــاوه هــاتــووه‪ ،‬منیش هەر‬ ‫بەو ناوه ناوی دێنم‪ .‬كتێبی «تاعوون» یەكێك‬ ‫لەو بەرهەمه ناسراوانەی «ئالبێر كامۆیه» كه‬ ‫له ئاستی دنیادا باش ناسراوه‪ .‬ئەم بەرهەمه‬ ‫ی دایه‪،‬‬ ‫بەو هەموو ئاڵۆزییانەی له ڕووداوەكان ‌‬ ‫توانیویەتی به زمانێكی زۆر ســادەو ساكار‬ ‫مەبەستەكانی خۆی بگەیەنێته خوێنەر‪ .‬ئەوەی‬ ‫زۆر جێی سەرنجه ئەوەیه كه چ كەشی نێو‬ ‫ڕۆمانەكەو كولتوورەی ئەو كۆمەڵگایه (ئەو‬ ‫شارەی له ڕۆمانەكەدا الڕەشه لێی دەدات) زۆر‬ ‫له كولتوورو داب و نەریتی كۆمەڵی كوردەواری‬ ‫خــۆمــان دووره‪ ،‬بـــەاڵم قــســەو راوێـــژەكـــان‪،‬‬ ‫هاوخەمی‌و یەكیەتیی نێوان ئەو خەڵكه نەك‬ ‫هەر بۆ كۆمەڵگای كوردەواری نامۆ نیه‪ ،‬بەڵكه‬

‫جێی سەرنجه ئەوەیه كه من له هیچ جێیەكی‬ ‫وەرگێڕانه كوردییەكەی تــاعــوون دا هەستم‬ ‫بەو بابەته نەكرد كه «ڕەزا سەید حوسێنی»‬ ‫سەبارەت به دەقه فارسییەكەی دەیڵـێ‌و بگره‬ ‫تەواو به پێچەوانەكەشیم دی‪ .‬دیاربوو وەرگێڕ‬ ‫زۆر ورد ئەو كەلێنه سرووشتییانەی نێوان دوو‬ ‫زمــان و كولتووری جیاوازیشی پڕ كردبۆوه‬ ‫و دڕاوی وەرگێڕانه فارسییەكەی باش پینه‬ ‫كردوه‪.‬‬ ‫ماوەتەوه بڵێم له دۆخێكدا كه زمانی كوردی‬ ‫هێشتا به تەواوی چوارچێوەیەكی ستانداردی‬ ‫بۆ خۆی دیاری نەكردوه‪ ،‬زۆر ئەستەمه بتوانی‬ ‫كتێبێك وەرگــێــڕی كه به دڵــی هــەمــووان بێ‪.‬‬ ‫چونكه له الیــەك زۆر دەســتــەواژه و وشەی‬ ‫جۆراوجۆر له زاراوه جۆراوجۆرەكانی زمانی‬ ‫كــــوردی‌دا هــەن كــه ئ ــەوه ڕەنــگــه خ ــراپ لێك‬ ‫تێگەیشتنێكیش بۆ خوێنەر بێنێته پێشێ‪ ،‬له‬ ‫الیەكی‌تریشەوه ڕەنگه به هۆی دەمارگرژی‬ ‫نــاوچــەیــیــەوه و شــەڕەگــەڕەكــی هێندێكانەوه‬ ‫ببێته هۆی دڵەێشانی هێندێكیش‪ .‬ئەوەی بۆ من‬ ‫زۆر جێی سەرنج بوو ئــەوه بوو كه وەرگێڕ‬ ‫ئەگەرچی بۆ خۆی خەڵكی ناوچەی موكریانەو‬ ‫به زاراوەی موكریش دەدوێ‪ ،‬كەچی ئەوەندەی‬ ‫بۆی لواوه هەوڵی داوه دەقی وەرگێڕانەكه به‬ ‫چەشنێك دارێــژێ كه هەم زاراوەی سۆرانی‬ ‫تێئاخنێ‌و هەمیش هەر خوێنەرێك كه النیكەم‬

‫لــه زاراوەك ــان ــی كرمانجی خـــوارووی زمانی‬ ‫كــوردیــدا شارەزاییەكی زۆر كەمیشی هەبێ‬ ‫بتوانێ له دەقەكه بگات‪ .‬هەرچەند ئەوەمان‬ ‫لەبیر نهچێ كــه وەرگــێــڕان بــه زاراوەیــەكــی‬ ‫تۆخیش بۆ خۆی دەتوانێ خزمەتێكی گەوره به‬ ‫زمان‌و ئەدەبی كوردی بێ‌و ئەوه وا دەكات كه‬ ‫زۆر وشەو دەستەواژی كوردی ئەو زاراوەیه‬ ‫له ڕێگای خوێنەری بەرهمەكەوه بۆ ناوچه و‬ ‫زاراوەكانی‌تریش بگوازرێنەوه‪ .‬با ڕووڕەشی‬ ‫دنــیــا و قیامەتیش نــەبــم‪ ،‬بــۆیــه بــۆ ڕاســتــی و‬ ‫درۆی قسەكەشم پێم وایــه «دایــه‪ ،‬بــاوه‪ ،‬كێ‬ ‫خراوه»ی «عەلی شەریعەتی» مام هەژار كه‬ ‫به زاراوەیــەكــی ئەردەاڵنی تۆخ وەرگێڕدراوه‬ ‫بەڵگەیەكی حاشا هەڵنەگره‪ .‬كەوابوو لێرەش‬ ‫دا وەرگێڕ بەو بااڵنسەی له نێوان زاراوەكاندا‬ ‫ڕای‌گرتووه و جێ جێ دەستەواژەی ڕەسەنی‬ ‫زاراوە موكری خستۆتەڕوو‪ ،‬به بەردێك دوو‬ ‫كێلی پێكاوه و زۆریش سەركەوتوو بووه‪.‬‬ ‫بەداخەوه من دەقی بەرهەمەكەم به شێوەی‬ ‫چاپكراو له توێی كتێبدا دەست نەكەوت‌و ئەوەی‬ ‫خوێندمەوه فایلی ‪ PDF‬بەر له چاپ بوونی‬ ‫بەرهەمەكه بــوو‪ .‬دوات ــر لــه ڕێــگــای وتارێكی‬ ‫كــاك هەژیر عــەبــدوڵــاپــوورەوه (‪ )4‬زانیم كه‬ ‫وادیـــاره هەڵەبڕی بەرهەمەكه زۆر وردبین‬ ‫نەبووەو بۆیەش بەرهەم به كۆمەڵێك هەڵەی‬ ‫ڕێنووسی یــان باشتر وایــه بڵێین چاپییەوه‬ ‫باڵوبۆتەوه‪ .‬هەرچەند به هیچ شێوەیەك ئەوه‬ ‫به گوناحی وەرگــێــڕەكــەی نانووسرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێم وایه وەرگێڕو نووسەره دەروەستەكانی‬ ‫وەك كــاك ڕەســووڵ دەبــێ تەنانەت بــەر لەو‬ ‫كاتەش كه كتێبەكه بكەوێته بــازاڕەوه زۆر به‬ ‫وردی سەیرێكی بەرهەمەكەیان بكەن‌و ئەگەر‬ ‫بەڕاستی هەڵەو پەڵەكان هێنده زۆر بوون كه‬ ‫سەر له خوێنەر بشێوێنێ‌و له نرخ و بەهای‬ ‫بەرهەمەكه كەم بكاتەوه‪ ،‬به هەموو شێوەیەك‬ ‫دەبــێ بــەر بــه بــاوبــوونــەوەی ئــەو بەرهەمه‬ ‫بگرن‪ .‬چونكه دوایــه وەك مامۆستا عەبدوڵاڵ‬ ‫حەسەن زاده له پێشەكی حەمەدۆك دا دەڵـێ‪:‬‬ ‫«لەمێژه دەڵــێــن وەرگــێــڕ ڕەنــج بــه خــەســاره‪،‬‬ ‫چونكه ئەگەر كارەكەی سەركەوتوو بوو خەڵك‬ ‫ئافەرین بــۆ نــووســەرەكــەی دەنــێــرن‌و ئەگەر‬ ‫سەركەوتووش نەبوو سەركۆنەی دەكەن» (‪)5‬‬ ‫بەداخەوه وردنەبوون لەو بارەوه له چاپخانەو‬ ‫چاپەمەنی‌و باڵوكراوەكانی باشووردا یەكجار‬ ‫زۆره كه هیوادارم كاك ڕەسووڵ بۆ چاپەكانی‬ ‫تری هەوڵ بدات ئەو هەڵه ڕێنووسییانه ڕاست‬ ‫بكاتەوه بۆ ئــەوەی خوێنەر وا هەست نەكات‬ ‫سەرچاوەی هەڵەكان خودی وەرگێڕەكەیه و‬ ‫چاپخانەكانیش بێبەری بن له گوناح‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ .1‬خوێندنەوەیەكی رەخنەگرانه‬ ‫‪: http://‬بۆ بەرهەمەكانی ئالبێر كامۆ‬ ‫‪naghdketab.blogfa.com/post27-.aspx‬‬ ‫‪ .2‬سوڵتانی‪ ،‬رەسووڵ‪ ،‬وتووێژی لەگەڵ‬ ‫سایتی «ئێمرۆ»‪ ،‬سازدانی‪ :‬ئیدریس عەلی‪،‬‬ ‫‪ 2010: http://www.emrro.com/‬ـ ‪28/11‬‬ ‫‪dimaneyekleserr.htm‬‬ ‫‪ .3‬سەید حوسێنی‪ ،‬رەزا‪ ،‬وتار سەبارەت‬ ‫‪: http://‬به وهرگێڕانی فارسی «تاعون»‪1389 ،‬‬ ‫‪www.khosrobagheri.blogfa.com/post‬‬‫‪78.aspx‬‬ ‫‪ .4‬هەژیر عەبدوڵاڵپوور‪ ،‬شاكارەكانی‬ ‫هەڵەچنی تاعون‪ ،‬ماڵپەری «بەیان»‪ 210 ،‬ـ‬ ‫‪16 /10 : http://www.beyan.info/Direje.‬‬ ‫‪aspx?C=Witar&J=369.‬‬ ‫‪ .5‬عەبدوڵاڵ حەسەن‌زاده‪ ، ،‬حەمەدۆك‪،‬‬ ‫بەرگی یەكەم‪ ،‬چاپی سێهەم‪ ،‬الپەڕەی ‪،9‬‬ ‫‪2011. http://www.kurdipedia.org/‬‬ ‫‪books/64954.PDF‬‬

‫‪10‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫بیرو ڕای ئازاد‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫سیاسەتی حەکیمانەی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان و‬ ‫ڕوداوەکانی ئەم‌دواییانه‌‬

‫لە پەراوێزی ڕووداوەکانی دوای هاتنی داعش و هەڵوێستی پارتەکانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‬

‫ئاگری باڵەکی‬ ‫لە مــاوەی دوو مانگی رابـــردوودا‬ ‫نــــاوچــــەی رۆژهــــەاڵتــــی نــــاوەڕاســــت‬ ‫گۆرانکارێکی زۆر و چاوەڕوان نەکراو‬ ‫ڕوویان‌دا کە کوردستان‌و کورد چەقی‬ ‫ئەو ڕووداوانە بوون‪.‬‬ ‫دروســــت بــوونــی گــروپــی داعــش‬ ‫(دەوڵەتی ئیسالمی عیراق و شام ) لە‬ ‫ئەنجامی شڵەژانێکی ناوخۆیی لە واڵتی‬ ‫سووریا و داوی شۆڕشه‌کانی واڵتانی‬ ‫عه‌ره‌بی دەستی پێکرد‪ ،‬شۆرشێک کە‬ ‫خەڵکی عەرەبی ناوچەکە دژی دەسەاڵتە‬ ‫دیــکــتــاتــۆرەکــانــی ســـەر واڵتــەکــانــیــان‬ ‫دەستیان پێکرد بۆ دروستکردنی ژیانێکی‬ ‫ئاسودە‌تر بۆ خۆیان و منداڵەکانیان کە‬ ‫لە ئاکام‌دا ئەو جۆرە نەبوو کە ئەوان‬ ‫ئارەزویان دەکرد‪.‬‬ ‫لـــە زۆربــــــەی واڵتــــەکــــان دوای‬ ‫ســەرکــەوتــنــی شــۆرشــەکــان گــرووپــە‬ ‫ئــیــســامــیــە خــۆجــیــەکــان هــەلــەکــەیــان‬ ‫قۆستەوه‌‌و بوون بەدەسەاڵتدار بەسەر‬ ‫واڵتــــەوە‪ ،‬تونس و میسر و جەزائیر‬ ‫و یــەمــەن نموونەی ئــەو واڵتــانــەن کە‬ ‫ئیسالمییە میانەڕەوەکان کۆنترۆلیان‬ ‫کرد‪ ،‬بوونی هژموونی دینی زاڵ بەسەر‬ ‫ئەو کۆمەڵگایانە‪ ،‬دژ کردەوەی شەقامی‬ ‫ئــەو واڵتــانــەی ل ـێ‌کــەوتــەوە‪ ،‬لــە تونس‬ ‫سکۆالرەکان جێگایان گرتەوە لە لیبیا‬ ‫هەتا ئیستاش هــەر کێشەیە و شــەڕە‬ ‫لەسەر دەســەاڵت و لە میسر کودەتای‬ ‫ســەربــازی کــرا و ئیسالمییەکان وەال‬ ‫نران لە یەمەنیش وەزعەکە ڕۆژ لەگەڵ‬ ‫ڕۆژ خەراپتر دەبێت‪.‬‬ ‫بــــــەاڵم لـ ــە ســــووریــــە کــێــشــەکــە‬ ‫پێچەوانەیە‪ ٣ ،‬ساڵە حکوومەتی بەشار‬ ‫ئــەســەد بــە پشتیوانی هاوپەیمانانی‬ ‫ناوچەیی تاکو ئێستاشی لــەگــەڵ بێت‬ ‫تــوانــیــوەیــەتــی خــۆی ڕابــگــرێ‪ ،‬شــەڕی‬ ‫سووریە شەڕێکی ناوخۆیی نیە بەڵکو‬ ‫بۆتە کێشەیەکی جیهانی‪ ،‬شەڕەکە لە‬ ‫ئەساس‌دا شەڕی دوو بیرۆکەی شیعە‌و‬ ‫سونەیە کە ئەمە وای کردوە کە سووریە‬ ‫دابەش بکرێت بەسەر دووبەرەی سوننە‬ ‫و شیعەدا (بەرەی سوننە کە تورکیە و‬ ‫عەرەبستان و قەتەر پشتیوانی لێ‌دەکەن‬ ‫لە گەڵ بەرەی شیعە کە ئێران‌و عێراق‬ ‫و گرووپە شیعەکانی لوبنانی تێدایە لە‬ ‫ئیستادا لە شەڕ دان)‪ ،‬لەالیەکی دیکەوە‬ ‫ڕێــژیــمــی ســووریــ ‌ه پشتیوانی بلۆکی‬ ‫ڕۆژه ــەاڵت ــی ( ڕووســیــە و چینی) لە‬ ‫پشتە‪ ،‬بە پێچەوانەوە دژبەرانی ڕێژیمی‬ ‫ســووری ـ ‌ه پشتیوانی بلۆکی ڕۆژئـــاوا(‬ ‫ئەمریکا و هاوپەیمانانیان) لە پشتە‪ ،‬ئەو‬ ‫کێشە و ڕووداوانە وایان کردوە کە زۆر‬ ‫گــرووپ و تاقمی توندڕەو و میانەرەو‬ ‫س ــاز بــن و هــەریــەکــە و لــەالیــەکــەوە‬ ‫پشتیوانی لێ‌بکرێت‪ ،‬گرووپێکی وەک‬ ‫داعــــش کــە بــە پــاشــمــاوەی گــرووپــی‬ ‫تیرۆریستی ئەلقاعیدە لە کەش و هەوای‬ ‫ســووری ـ ‌ه کەڵکی وەرگـــرت و دەستی‬ ‫کرد بە گەشەکردن‪ ،‬لە پەنا ئەوەی کە‬ ‫ڕۆژانـــە حکوومەتی ســووری ـ ‌ه تاوانی‬ ‫دژی مرۆڤایەتی ئەنجام دەدا‪ ،‬کارەکانی‬ ‫دژی مرۆڤایەتی داعــش لەپاڵ ئــەوەی‬ ‫حکوومەتی سووری ‌ه بۆ ماوەی ‪ ٢‬ساڵ‬ ‫لە شــاراوەیــی دامــانــەوە و تا وای لێ‬ ‫بەسەر هات کە داعش توانی لە بۆشایی‬ ‫دەســەاڵت لە سووری ‌ه و عێراق کەڵک‬ ‫وەرگـــرێ و ئیعترازی سوننەکان بە‬ ‫ڕێژیمەکانی سووریه‌و عێراقی قۆستەوە‬ ‫و کەڵکی لێ‌وەرگرتن بۆ ئامانجەکانی‬

‫خۆی‪ ،‬هەر ئەوەش بوو کە لە دوومانگ‬ ‫لەمەوپێشەوە هێرشیكی بەرباڵوی کردە‬ ‫سەر عیراق و ناوچە سوننە نشیەکانی‬ ‫کۆنترۆلی کردن‪.‬‬ ‫هــەرچــەنــدە س ــەرەت ــا داعـــش هیچ‬ ‫هــەولــێــکــی نـــەدا کــە هــێــرش بــکــات بۆ‬ ‫کوردستانی عێراق بەاڵم فشار هێنانی‬ ‫حکوومەتی نــاوەنــدی عــێــراق ( شیعە‬ ‫مــەزهــەبــەکــان) و ئــێــران بــۆ یەکێک لە‬ ‫الیەنە سەرەکیەکانی کوردستانی عێراق‬ ‫وای کــرد کــە ک ــورد تــوشــی شەڕێکی‬ ‫نەخوازراو بێت کە تاکو ئێستاشی لەگەڵ‬ ‫بێت کورد لە کوردستانی عیراق لەژێری‬ ‫نەهاتۆتە دەرێ‪ ،‬ئەگەر لــەوە بگەڕێم‬ ‫کە کــورد بۆتە بەاڵ گێرەوەی هەندێک‬ ‫واڵت و الیەن بەاڵم ئەوەشمان لە بیر‬ ‫نەچی باسێک کە بەناوی سەربەخۆیی‬ ‫ک ــوردی هــەبــوو دیــســانــەوە چــووە نیو‬ ‫الپەرەکانی مێژووە‪ .‬ئەگەر بەکورتیش‬ ‫بلێم بــە هــۆی دەنــگــۆی ڕیــفــرانــدۆم و‬ ‫سەربەخۆیی کوردستان واڵتانی ئیقلیمی‬ ‫تــرســی ئــەوەیــان هــەبــوو کــە کیانێکی‬ ‫سیاسی کوردی دروست بێت‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫باشترین چارەسەر‪ ،‬هێنانی داعش بوو‬ ‫بە هاوکاری واڵتانی ئیقلیمی بۆ ئەوەی‬ ‫خەونی سەربەخۆیی لەسەر کوردەکان‬ ‫بپەرێنن‪ ،‬هەربۆیە سیناریۆی هاتنی‬ ‫داعــش بۆ کوردستانی عێراق شتێکی‬ ‫ئــاســان نیە کــە ئــاوا ئــاســان بەسەریدا‬ ‫تێپەر بین‪.‬‬ ‫حیزبی دێمۆکراتی کــوردســتــان و‬ ‫هەڵوێستی لەسەر شــەر پێ‌فرۆشتنی‬ ‫داعش‪..‬‬ ‫حیزبی دێمۆکراتی کوردستان بەوە‬ ‫ناسراوە کە لە بریار و هەڵوێستەکانی‌دا‬ ‫بــە وردبینی زیــاتــر و بــە لێکدانەوەی‬ ‫زیاتر هەڵوێست وەردەگــرێ‪ ،‬زۆربەی‬ ‫جاران حدک لەالیەن الیەنەکانی دیکەی‬ ‫ڕۆژهەاڵت و هەتا ئەندامانی خۆشیەوە‬ ‫بە خەمساردی بەرامبەر بە ڕووداوەکان‬ ‫تۆمەتبار دەکرێ‪ ،‬گرتنی هەڵوێستەکانی‬ ‫حدک زۆربــەی جــاران لــەدوای هەموو‬ ‫حیزبەکانی تــرەوە بــووە‪ ،‬بــەاڵم کاتێک‬ ‫هەڵوێستی گرتووە هەموو هەڵوستەکانی‬ ‫پێش خــۆی خستۆتە ژێــر کاریگەری‬ ‫هەڵوێستی خۆیەوە‪.‬‬ ‫حــیــزبــی دێــمــۆکــراتــی کــوردســتــان‬ ‫لەماوەی ڕابــردوودا دوای (دوای له‌ت‬ ‫بوونی حیزبی دیموکراتی کوردستانی‬ ‫ئێران) هەوڵی ئەوەی داوە کە دوور لە‬ ‫ئیحساس و ئــارەزوو سیاسەت بکات‪،‬‬ ‫دەبێ بتوانێ لەگەڵ هەموو بەشەکانی‬ ‫کۆمەڵگا بەشێوەیەکی ڕێک پەیوەندی‬ ‫هەبێ و ئەمە لەالیەکەوە لە الیەکی ترەوە‬ ‫سیاسەت و ئێحساس لە جیهانی سیاسی‬ ‫‌دا دوو شتی لێک جیاوازن‪ ،‬سیاسەت‬ ‫زۆرتر بەدووی بەرژەوەندییەکانەوەیە‬ ‫ت ــا تــێــرکــردنــی ئـــــــارەوزو ئێحساس‬ ‫هــەربــۆیــەشــە کــە ڕێــبــەرایــەتــی حیزبی‬ ‫دێمۆکراتی کوردستان زۆربەی جاران‬ ‫دەکــەونــە بــەر الت ــاو‌و بـ ‌ه خەمساردی‬ ‫تۆمه‌تبار ده‌کرێن‪،‬‬ ‫تـــێـــروانـــیـــنـــەکـــان بــــۆ هــێــنــدێــک‬ ‫م ـ ـه‌س ـ ـه‌ل ـ ـه‌ی الی ڕێـ ــبـ ــەریـ ــی ح ــدک‬ ‫ج ــی ــاوازت ــرە تــا الیــەنــەکــان ـی‌تــر‪ ،‬ئــەوە‬ ‫بەکردەوە سەلمێنراوە‪ ،‬نموونە زۆرن‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری ‪ ٥‬ساڵی‬ ‫ڕابــردوو واتە ساڵی ‪ ١٣٨٨‬لە ئێران‌دا‪،‬‬ ‫سەلمێنەری ئەو ڕاستیەن‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫هەموو الیەنەکانی تــری ئۆپۆزسیۆن‬ ‫هەڵبژاردنیان تەحریم کرد‪ ،‬بەاڵم حدک‬ ‫بە لێکدانەوەی زۆرتــر بۆ مەسەلەکە‬ ‫و ئــاگــاداری زیــاتــر لــە نــاوخــۆی واڵت‬ ‫هەڵبژاردنەکانی تەحریم نەکرد و بە‬ ‫پێچەوانەوە هەڵبژاردنەکانی بە خەڵک‬ ‫سپارد و هەمووشمان دیتمان کە خەڵک‬ ‫چ پێشوازیەکی لێکرد و دواتــریــش چ‬ ‫قەیرانێک بەرۆکی ئێرانی گرت کە تاکو‬ ‫ئێستاش ئەو قەیرانە بناغەکانی کۆماری‬ ‫ئیسالمی دەلەرزێنێ‪.‬‬

‫لـــێـــکـــدانـــەوەی ئـــەوکـــاتـــی ح ــدک‬ ‫لــێــکــدانــەوەیــەکــی واق ــع بینانە بــوو بۆ‬ ‫مــەســەلــەکــانــی نــاوچــەکــە و ئــێــران‪ ،‬بە‬ ‫درێـــژایـــی ‪ ٣٠‬ســالــی ڕابــــــردوو واتــە‬ ‫لـــە ‪ ١٣٥٨‬تـــا ‪ ١٣٨٨‬دێـــمـــۆکـــرات و‬ ‫ئــۆپــۆزســیــۆنــی ئــێــرانــی هــەڵــبــژاردنــیــان‬ ‫تەحریم کردبوو‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش‌دا خەڵک‬ ‫بــەشــدار دەبــــوون‪ ،‬هــەربــۆیــە حــدک بە‬ ‫لێکدانەوەیەک ل ‌ه هه‌لومه‌رجه‌ک ‌ه گەیشتە‬ ‫ئــەو ئەنجامەی کــە خــەڵــک سەرپشک‬ ‫بکرێت بۆ هەڵبژاردن‪ .‬ئەم حەرەکەتەی‬ ‫حــدک وای کــرد کــە دژکــردەوەیــەکــی‬ ‫زۆری لە دەرەوەی واڵت بەخۆیە بینی‬ ‫و حدکیان تاوانبار کرد بە لێک نزیک‬ ‫بــوون لە کــۆمــاری ئسیالمی‪ ،‬بــەاڵم بە‬ ‫پێچەوانەوە ئــەو هــەوڵــەی حــدک بووە‬ ‫هۆی پێشوازی زۆری کۆمەاڵنی خەڵک‬ ‫لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و نووسەران‬ ‫و رووناکبیرانی کورد لە ناوخۆی واڵت‪.‬‬ ‫ئەوەی لە چەند پراگرافی سەرەوەدا‬ ‫باسم کرد وەک نموویەک بۆ سیاسەتی‬ ‫حەکیمانەی حــدک‪ .‬ئــەگــەر بێینە سەر‬ ‫ئــەســلــی بــاتــەکــە هــەڵــوێــســتــی ح ــدک و‬ ‫ش ــەرف ــرۆش ــی داعــــش یـــان دەوڵ ــەت ــی‬ ‫ئیسالمی ‪ ،‬ئــەوا دەبینین لە ڕۆژەکانی‬ ‫یەکەمی هێرشی داعش بۆ سەر خاکی‬ ‫کوردستانی عێراق‪ ،‬حیزبی دێمۆکراتی‬ ‫کــوردســتــان لــە بــەیــانــنــامــەیــەک‌دا‪ ،‬هەم‬ ‫کــردەوەکــەی مەحکووم کــردو هەمیش‬ ‫ئاماددەیی خۆیی نیشان‌دا بۆ هەر ڕوو‬ ‫بـــەڕوو بــوونــەوەیــەک کــە حکوومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان پێی بسپێرێ‪ .‬حدک‬ ‫هەر لەیەکەم بەیاننامەیدا ئێشارە بەوەی‬ ‫دابــوو کە حکوومەتی هەرێم یاسا و‬ ‫رێسای هەیە و ناوەندە پەیوەندیدارەکان‬ ‫بەرامبەر بە داوای هاوکاری بەرپرسن‪،‬‬ ‫هەربۆیە حیزبی دێمۆکراتی کوردستان‬ ‫خــــۆی بــــــوارد لـــە هـــەمـــوو کــارێــکــی‬ ‫خۆسەرانە‪ .‬چونکە حدک دەیهەویست‬ ‫ســیــاســەت و ئــــارەزوو لێک بــکــاتــەوە‪،‬‬ ‫سیاسەتی حدک بەشێوەیەکە کە ئەوان‬ ‫بە هەستیاری زۆرەوە و بەئارامی بۆ‬ ‫بابەتەکان دەچن‪ ،‬زۆر جار ئەو ئارامیە‬ ‫سەبری ئەندامانی خۆشیان ناهێلێ و‬ ‫زۆرجار دەبێتە هۆی ئیعتراز بە رێبەری‬ ‫حیزب‪ ،‬بەاڵم لە کۆتایی دا دەبینین کە‬ ‫ئ ــەوەی رێــبــەری حــدک باسیکردوە ‌و‬ ‫بــڕیــاری لەسەر داوە لە جێی خــۆی‌دا‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫ناردنی هێزی پێشمەرگەی الیەنەکانی‬ ‫تــری ڕۆژه ــەالت بۆ بەرەکانی شەڕی‬ ‫داعش ل ‌ه هه‌رێمی کوردستان و نەناردنی‬ ‫هــێــزی پێشمەگەری حــدک مــاوەیــەکــە‬ ‫ببوو ‌ه ڕۆژەف ــی هــەواڵ و لێکدانەوەی‬ ‫ڕۆشنبیران و چاالکانی سیاسی ناوخۆ‬ ‫دەرەوە‪ ،‬لەو نیوەدا حیزبی دێمۆکراتی‬ ‫کوردستان بە خەمساردی لەبەرامبەر‬ ‫ڕووداوەکـــــان‌دا تاوانبار دەک ــرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هــەڵــوێــســتــی ح ــدک بــەشــێــوەیــەک بــوو‬ ‫کــە زۆربـــەی هــــەرەزۆری رەخنەگران‬ ‫لەماوەیەکی کــەم دا هاتنەسەر ئــەوە‬ ‫باوەرەی کە هەڵوێستی ڕێبەریی حدک‬ ‫لە جێگای خۆیدا بووە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێردەدا ئەنجام وەردەگرین‬ ‫ئەوەیە کە حیزبی دێمۆکراتی کوردستان‬ ‫بە سیاسەتی زیرەکانەی خۆی توانی‬ ‫ئەو هەنگاوەش بە سەرکەوتوویی بباتە‬ ‫سەرێ‪ ،‬رێبەریی حدک توانی لە گرتنی‬ ‫هەڵوێستەکانی‌دا سیاسییانە رەفتار‬ ‫بکات‪ ،‬هەروەک پێشووتریش ئەو کارەی‬ ‫کردبوو‪.‬‬ ‫بـــێ شـــک دەتـــوانـــیـــن بــلــێــیــن ل ‌ه‬ ‫داهـــــاتـــــووش‌دا حــیــزبــی دێــمــۆکــراتــی‬ ‫کوردستان یەکێک لــەو هێزانە دەبێت‬ ‫ک ـ ‌ه گــاریــگ ـه‌ری ڕاســتــەوخــۆی له‌سه‌ر‬ ‫ڕووداوه‌کــانــی کوردستان‌و به‌تایبه‌تی‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ده‌بێ‪.‬‬

‫ژماره‌‪٦٤٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫ژیاننامەی جۆرج واشنتۆن‬ ‫نووسینی‪ :‬فرانک فریدێڵ و هاگ سیده‌ی‬

‫وه‌رگێڕانی ل ‌ه ئینگلیزیه‌وه‌‪ :‬خه‌سره‌و ئه‌ڵماسی‬

‫جۆرج واشنتۆن ڕۆژی ‪ 30‬مانگی گواڵنی‬ ‫‪ ،1789‬ل ‌ه کاتێک‌دا ک ‌ه ل ‌ه سـه‌ر باڵکۆنه‌که‌ی‬ ‫هــۆڵــی فــیــدراڵ ل ـ ‌ه وۆڵ ستریتی نیۆیۆرک‬ ‫وەســتــابــوو‪ ،‬وه‌ک یـه‌کـه‌م ســه‌رۆک کۆماری‬ ‫واڵت ‌ه یه‌کگرتووه‌کان سوێندی یاسایی خوارد‪.‬‬ ‫ل ‌ه نووسراوێک‌دا بۆ جه‌یمز مه‌دیسۆن ده‌ڵێ‪»:‬‬ ‫وه‌ک سه‌ره‌تای هه‌ر شتێک‪ ،‬له‌م دۆخ ـه‌دا بۆ‬ ‫دامه‌زراندنی دەسەاڵتێک خزمه‌ت ده‌که‌م و ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن خۆمه‌و ‌ه به‌وپه‌ڕی باوه‌ڕه‌و ‌ه هیواخوازم‬ ‫ک ‌ه ئه‌م دەسەاڵتان ‌ه له سه‌رکۆمه‌ڵێک بنه‌ما و‬ ‫پره‌نسیپی دروست بنیات بنرێن»‪.‬‬ ‫جــۆرج لـ ‌ه ساڵی ‪ 1732‬لـ ‌ه بنه‌ماڵه‌یه‌کی‬ ‫وه‌رزێــــر ل ـ ‌ه ڤیرجینیا ل ـ ‌ه دای ــک ب ــوو‪ .‬ورده‬ ‫ورد ‌ه فێری ئ ـه‌و بنه‌ما ئه‌خالقی و شێوه‌ی‬ ‫ت و زانــیــاریــانــ ‌ه بـــوو کــ ‌ه بۆ‬ ‫هــه‌ڵــســوکــه‌و ‌‬ ‫پیاوماقوڵێکی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ی ڤیرجینیا پێویست بوون‪.‬‬ ‫ئه‌و ب ‌ه دوای دوو حه‌زو ئاره‌زووی تێکهه‌ڵکێشراوه‌و ‌ه وێڵ بوو‪ :‬هونه‌ری نیزامی و ڕێژه‌ی‬ ‫ت به‌ره‌و رۆژئاوا‪ .‬ل ‌ه ته‌مه‌نی شانز ‌ه ساڵیدا‪ ،‬که‌سێکی یارمه‌تیده‌ر بوو ل ‌ه‬ ‫درێژکردنه‌وه‌ی واڵ ‌‬ ‫رووپێوی زه‌وییه‌کانی شێناندووا بۆ تامس‪ ،‬لۆرد فێرفاکس‪ .‬ل ‌ه ساڵی ‪ 1754‬وه‌ک سه‌رهه‌نگ‬ ‫دوو ده‌ستنیشان کرا و له‌و پێکدادانانه‌ی سه‌ره‌تادا به‌شدار بوو ک ‌ه دواتر په‌ره‌یان سه‌ندو‬ ‫بوون ب ‌ه شه‌ڕی فه‌ڕه‌نسا و هیند‪ .‬ساڵێک دواتر‪ ،‬وه‌ک یاریده‌ده‌ری ژه‌نراڵ ئێدوارد برادۆک‬ ‫به‌شداری شه‌ڕ بوو‪ .‬ئه‌گه‌رچی چوار فیشه‌ک پاڵتۆکه‌ی به‌ری دڕاندو دوو لە ئه‌سپه‌کانیشی‬ ‫به‌ر که‌وتن‪ ،‬به‌اڵم خۆی به‌ ساخڵه‌می‌و ته‌ندروستی ته‌واوه‌و ‌ه ڕزگاری بوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪1759‬و ‌ه تاکوو ده‌سپێکی شۆڕشی ئه‌مریکا‪ ،‬خه‌ریکی کاروباری به‌ڕێوه‌بردنی‬ ‫ی چیای ڤێرنۆن وە هەروەها وه‌ک نوێنه‌ر ل ‌ه ئه‌نجومه‌نی‬ ‫کێڵگه‌و زه‌وییه‌کانی بوو له ده‌وروبه‌ر ‌‬ ‫بێرگیسیزی [نوێنه‌رانی] ڤیرجینیا خزمه‌تی ده‌کرد‪ .‬پاشان ژیانی هاوسه‌ری له‌گه‌ڵ بێوه‌ژنێک ب ‌ه‬ ‫ناوی مارتا داندریج کێرتیس پێکه‌و ‌ه نا و زۆربه‌ی کاته‌کانی ب ‌ۆ ژیانێکی سه‌رقاڵ و به‌خته‌وه‌ر‬ ‫ته‌رخان کرد‪ .‬به‌اڵم هه‌موو کات وه‌کوو خاوه‌ن کێڵگه‌کانی دیکه‌ی ده‌ڤه‌ره‌که‌‪ ،‬هه‌ستی ده‌کرد ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن بازرگانانی به‌ڕیتانیه‌و ‌ه ده‌چه‌وسێندرێته‌و ‌ه و بە هۆی یاسا و ڕێساکانی بهریتانی له‌مپه‌ر‬ ‫دەهاتە سه‌ر رێی‪ .‬کاتێک ک ‌ه بێنه‌و به‌رده‌که‌ی ئه‌مریکا له‌گه‌ڵ واڵتی دایک [وات ‌ه به‌ڕیتانیا]‬ ‫قووڵتر ده‌بۆوه‌‪ ،‬ئه‌ویش ب ‌ه شێوه‌یه‌کی میانڕه‌وان ‌ه به‌اڵم ب ‌ه وره‌یه‌کی به‌هێزه‌وه‌ ده‌نگی خۆی‬ ‫خسته‌ پاڵ ئه‌وانه‌ی له‌ هێڵی به‌رخۆدان بوون دژ به‌و سنووردانان و به‌ربەستانه‌‪.‬‬ ‫کاتێک دووه‌م کۆنگره‌ی کانتینێنتاڵ ل ‌ه مانگی حوزه‌یرانی ساڵی ‪ 1775‬ل ‌ه فیالدێلفیا گیرا‪،‬‬ ‫جۆرج واشینتۆنیش وه‌ک یه‌کێک ل ‌ه ئه‌ندامانی شاندی نوێنه‌رانی ڤیرجینیا به‌شدار بوو‪ .‬هه‌ر‬ ‫له‌و کۆنگره‌یه‌دا‪ ،‬ب ‌ه فه‌رمانده‌ی گشتی سوپای کانتینێنتاڵ هه‌ڵبژێردرا‪ .‬ل ‌ه رۆژی ‪3‬ی مانگی‬ ‫ته‌باخی ‪ 1775‬ل ‌ه که‌مبریجی ماساچۆسێتس‪ ،‬فه‌رمانده‌یی ئەو سه‌ربازانەی و ‌ه ئه‌ستۆ گرت ک ‌ه‬ ‫ب ‌ه شیوه‌یه‌کی باش رانه‌هێنرابوون و شه‌ڕێکی گورچکبڕی ده‌ستپێکرد ک ‌ه شه‌ش ساڵی خایاند‪.‬‬ ‫واشینتۆن هه‌ر زوو بۆی ده‌رکــه‌وت ک ‌ه باشترین سیتراتیجی ئه‌وه‌ی ‌ه ب ‌ه به‌رده‌وامی‬ ‫به‌ریتانییه‌کان وەزاڵە بێنن‪ .‬ل ‌ه راپۆرتێک‌دا بۆ کۆنگر ‌ه نووسیبووی‪ »:‬ئێم ‌ه ده‌بێ ل ‌ه هه‌موو بارێک‌دا‬ ‫خۆمان ل ‌ه کرده‌یه‌کی گشتی به‌دوور بگرین‪ ،‬ئه‌گه‌رنا هه‌موو شتێک ده‌خه‌ین ‌ه مەترسییه‌وه‌؛‬ ‫مه‌گه‌ر پێویستییه‌ک ناچارمان بکات که تا بۆشمان بکرێت نابێت بهێڵین بکێشرێین ‌ه نا ‌و ئه‌و‬ ‫پێویستییه‌وه‌«‪ .‬ل ‌ه شه‌ڕه‌کانی دواتردا‪ ،‬دەبینین کە ب ‌ه هێواشی خۆی ده‌کشێنێته‌وه‌و پاشان‬ ‫کتوپڕ هێرش ده‌کاته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه کۆتاییدا ل ‌ه ساڵی ‪ 1781‬ب ‌ه یارمه‌تی هاوپه‌یمان ‌ه فه‌ڕه‌نسییه‌کان‪،‬‬ ‫توانی هێزی به‌ڕیتانی کۆرنوالیس ل ‌ه شاری یۆرکتاون شکست بدات‪.‬‬ ‫واشینتۆن ب ‌ه په‌رۆشه‌و ‌ه چاوه‌ڕوانی ئه‌و دەرفەته‌ی ده‌کرد خانه‌نشین بکرێت و بگه‌ڕێته‌و ‌ه‬ ‫سه‌ر زه‌وی و زاره‌کـه‌ی ل ‌ه چیای ڤێرنۆن‪ .‬به‌اڵم هه‌ر زوو بۆی ده‌رکـه‌وت ک ‌ه گه‌له‌که‌ی ل ‌ه‬ ‫چوارچێوه‌ی ماده‌کانی کۆنفێدراسیۆن باش به‌ڕێو ‌ه ناچێت؛ بۆی ‌ه بوو ب ‌ه بزوێنه‌رێکی سه‌ره‌کی‬ ‫له‌و هه‌نگاوانه‌ی کە کۆنڤانسیۆنی فیالدێلفیای ساڵی ‪1787‬یان لێکه‌وته‌وه‌‪ .‬کاتێک یاسای بنه‌ڕه‌تی‬ ‫نوێ ده‌رچوو‪ ،‬ده‌زگای هه‌ڵبژاردن ب ‌ه تێکڕای ده‌نگ واشینتۆنی به‌ سه‌ره‌ک کۆمار هه‌ڵبژارد‪.‬‬ ‫ئه‌و هه‌رگیز سه‌رپێچی و دژایەتی ئه‌وهێزانه‌ی نه‌دەکرد ک ‌ه سیاسه‌تی واڵتیان دادەڕشت‪،‬‬ ‫لە بەر ئەوەی ک ‌ه پێی وابوو یاسای بنه‌ڕه‌تی واڵت ئه‌و تواناییه‌ی به‌کۆنگره دابوو‪ .‬به‌اڵم دیاری‬ ‫کردنی سیاسه‌تی ده‌ره‌و ‌ه بوو ب ‌ه خه‌مێکی گه‌وره‌ی سه‌رەک کۆمار‪ .‬هەر بەو هۆیەشەوە بوو‬ ‫کە کاتێک شۆرشی فه‌ره‌نسا‪ ،‬شه‌ڕێکی گه‌وره‌ی ل ‌ه نێوان فه‌ره‌نسا و به‌ڕیتانیا هێنایە ئاراوە‪،‬‬ ‫واشینتۆن پێشنیاره‌کانی هیچ کام ل ‌ه وه‌زیرانی ده‌ره‌و ‌ه و خه‌زێنه‌ی ب ‌ه ته‌واوی وه‌رنه‌گرت‪:‬‬ ‫وه‌زیــری ده‌ره‌وه‌ی‪ ،‬تامس جێفرسۆن‪ ،‬الیه‌نگری فه‌ره‌نسای ده‌کــرد و وه‌زیــری خه‌زێنه‌‪،‬‬ ‫ئالێکساندر هه‌میڵتۆن‪ ،‬الی به‌ڕیتانیای ده‌گرت‪ .‬ل ‌ه جیاتی الیه‌نگری له‌ به‌ره‌یه‌کی شه‌ڕ‪ ،‬جه‌ختی‬ ‫له‌ سه‌ر شێواز و سیاسه‌تێکی بێالیه‌نان ‌ه ده‌کرد تا ئه‌و کاته‌ی ویالیه‌ت ‌ه یه‌کگرتووه‌کان ببێت‬ ‫ب ‌ه واڵتێکی به‌هێزتر‪.‬‬ ‫ل ‌ه کۆتایی خولی دووه‌می سه‌ره‌ک کۆماری ئەودا‪ ،‬دوو حیزب ل ‌ه گه‌ش ‌ه کردندا بوون‬ ‫ک ‌ه ئه‌وه‌ش ببوو ‌ه هۆی بێزار بوونی واشینتۆن‪ .‬ب ‌ه هۆی ماندووبوونی ل ‌ه دنیای سیاسه‌ت و‬ ‫هه‌ست کردنی ب ‌ه پیری ته‌مه‌ن‪ ،‬بڕیاڕیدا ل ‌ه کۆتایی خولی دووه‌مدا خۆی خانه‌نشین بکات‪ .‬ل ‌ه‬ ‫لێدوانه‌کەی بە بۆنەی ماڵئاوایی لە کۆشکی کۆماری‪ ،‬سوور بوو ل ‌ه سه‌ر ئه‌وه‌یک ‌ه سیاسه‌توانانی‬ ‫واڵته‌که‌ی‪ ،‬رۆحی حیزبایه‌تی تۆخ و ناوچه‌گه‌رێتی وه‌ال نێن‪ .‬سەبارەت بە سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫واڵتیش‪ ،‬دژی هاوپه‌یمانێتی درێژخایه‌ن هۆشداری دا‪.‬‬ ‫واشینتۆن نه‌یتوانی زیاتر ل ‌ه سێ ساڵ چێژ ل ‌ه ژیانی خانه‌نشینیەکەی ل ‌ه چیای ڤێرنۆن‬ ‫بگرێت‪ ،‬ل ‌ه به‌ر ئه‌وه‌ی ک ‌ه ل ‌ه رۆژی ‪4‬ی دێسامبه‌ری ‪ ،1799‬ب ‌ه هۆی ته‌نینه‌وه‌ی قوڕگه‌وه‌‪ ،‬گیانی‬ ‫له‌ ده‌ست دا‪ .‬گه‌لی ئه‌مریکا بۆ چه‌ند مانگ ل ‌ه خه‌م و پرسه‌ی سه‌رۆکه‌که‌یاندا بوون‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‌کان وه‌رگیراوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ماڵپه‌ڕی ره‌سمی کۆشکی سپی لە الپه‌ڕه‌ی ژیاننامه‌ی سه‌رۆکه ‌‌‬ ‫‪http://www.whitehouse.gov/about/presidents/georgewashington‬‬ ‫‪-----‬‬

‫‪9‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫دیمانە‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٤٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫کورد و ئیسالم و بیری ئیخوان لە کوردستان‬ ‫(وتووێژێک لەگەڵ حەکیم کاکەوەیس)‬ ‫بەشی دووهەم‌و کۆتایی‬ ‫پرسیار‪ :‬ئایا بیری «اخوان المسلمین»‬ ‫لە كوردستان رۆڵی داگیركەر دەبینێ یان‬ ‫نا؟‬ ‫حەكیم كاكەوەیس‪ :‬بە داخ ــەوە دەڵێم‪،‬‬ ‫ئیخوانی کورد‪ ،‬هەتا ئێستا پیشانیان نەداوە کە‬ ‫کورد بوون دەخەنە پێشەوە و یەکەم ئەرکیان‬ ‫سەرفرازی کوردە‪ .‬ئەوان دەیانەوێ ئیمام بن‬ ‫و ئیمامەتی لە بەندیخانەشدا دەکرێ و لە ناو‬ ‫کۆیلەستانیشدا دەکرێ‪ .‬پێ دەچێ بە الیانەوە‬ ‫گرنگ نەبێ کــورد ژێــردەســتــە بــێ یــا ئــازاد‪.‬‬ ‫گرنگ ئەوەیە کورد مەئمووم و گوێڕایەڵ بێ‪.‬‬ ‫خۆ کۆمۆنیستەکانیش هەر ئەوەیان دەویست‪:‬‬ ‫گرنگ نەبوو کورد سەرفراز بێ‪ ،‬بەڵکو گرنگ‬ ‫ئەوە بوو تابعی ئیمامی مۆسکۆ بێ!!‬ ‫ئیخوانی میسر یا تورکیا یا هەر شوێنێکی‬ ‫تر واڵتی سەربەخۆی خۆیان هەیە و هەرچی‬ ‫دەکەن لە ناو سنووری واڵتی خۆیاندا ئازادن‪،‬‬ ‫بــەاڵم کــورد خاوەنی واڵت نییە تا ئیخوانی‬ ‫ئیداری و بەڕێوەبردنی هەبێ‪ .‬بەاڵم ئەوەش‬ ‫وا ناکا کردەوەی حیزبەکانی تر لە بیر بکەین‪.‬‬ ‫کاتێک کە لە میسر محەمەد مورسی‬ ‫البــرا و کۆمەڵێک خۆپێشاندان کــرا و‬ ‫رووداوی خوێناوی لــێ کــەوەتــوە‪ ،‬لە‬ ‫كــوردســتــان ئیسالمییەكان فرمێسكی‬ ‫تیمساحی بۆ ئیخوانەکانی میسر دەڕشت‬ ‫و خۆپێشاندانیان وەرێ خست و وێنەی‬ ‫مورسیان بــەرز کـــردەوە‪ .‬ئەمانە چۆن‬ ‫ئەبینی؟‬ ‫حەكیم كاكەوەیس‪ :‬ئیسالمییەکان‪ ،‬کاتێ‬ ‫چوار پەنجەیان بەرز دەکردەوە‪ ،‬خورپەیەکم‬ ‫بە دڵدا هات! تۆ بڵێی مەبەستیان چوار پارچە‬ ‫بێ! بەاڵم دەرکــەوت ئەوە شتێکی ترە‪ .‬ئەوە‬ ‫مەبەستیان ڕابیعەی عــەدەویــیــەیــە! ئێمە لە‬ ‫کوردستانێکی داگیرکراوەوە چیمان بۆ مورسی‬ ‫پــێ دەکـــرێ تــا قــوڕی بــۆ بپێوین؟ مورسی‬ ‫چی بۆ کورد کردووە تا پێمان خۆش بێ لە‬ ‫دەسەاڵتدا بێ؟ خۆ تورکیا ئۆردوغانێکی وەک‬ ‫مورسیی هەیە‪ ،‬بەاڵم دەستی بە خوێنی کورد‬ ‫سوورە‪ .‬ئیسالمییەکانی کوردستان ئێستا لەم‬ ‫کاتەدا‪ ،‬ئەوەندەی میسرین کوردستانی نین‪،‬‬ ‫ڕێک وەک ئەو کوردە چەپانەی کە ئەوەندەی‬ ‫فەلەستینی بوون کورد نەبوون و هیچیشیان‬ ‫بۆ فەلەستین پێ نەدەکرا‪ .‬کە مورسییان البرد‪،‬‬ ‫من هەموو خەیاڵم الی ئەو کچە کوردانە بوو‬ ‫کە بەرەنگاری نوسرە دەبوونەوە‪ .‬بیرم الی‬ ‫دەروازە داخــراوەکــەی سنوور بــوو‪ .‬ئاواتم‬ ‫دەخــواســت الیــەنــە کوردییەکانی ڕۆژاوای‬ ‫کوردستان بۆ ئامانجێکی دیاریکراو پێک بێن‪.‬‬ ‫حیزبە ئیسالمییەکانیش بیریان الی مورسیی‬ ‫بوو‪ .‬کراسەکەی عوسمانیان بیر کەوتەوە و‬ ‫کوردیان لە بیر نەما چی بە سەر دێ‪ .‬جگە‬ ‫لە هەموو ئــەوانــە‪ ،‬ســەدان ســاڵ عوسمانلی‬ ‫بــە ن ــاوی ئیسالمەوە حوکمی کــرد و ئێمە‬

‫گــرت و دوای ــی بــە خــۆیــەوە دا‪ ،‬ئامانی نییە‬ ‫و بــەو کەسەشەوە دەدا کە پشتی دەگــرێ‪.‬‬ ‫ڕۆژاواییەکان باش لەمە حاڵین‪.‬‬ ‫«داعــــش» دووبـــارەبـــوونـــەوەی هەندێ‬ ‫لە ســەردەمــی غەزاکانە‪ ،‬بــەاڵم ئــەو شێوازە‬ ‫لە سەردەمی ئەتۆمدا سەرکەوتوو نابێ‪ .‬وا‬ ‫دەزانم خالیدی کوڕی وەلید و یەزیدی کوڕی‬ ‫ئەبوو سوفیان چییان کردووە‪ ،‬ئەمانیش لەم‬ ‫س ــەردەم ــەدا دووبــــارەی دەک ــەن ــەوە‪ .‬ئەوجا‬ ‫کاریگەریی داعش لە سەر ڕوانگەی کورد و‬ ‫ناکورد بەرانبەر بە ئیسالم‪ ،‬هەتا بڵێی نێگەتیڤە‬ ‫و هەتا ئێستا هیچ دوژمنێکی ئیسالم ئەوەندە‬ ‫ئیسالمی ناشرین نەکردووە‪ .‬تا ئێستا هەندێ‬ ‫بۆچوون هەبوو گوایە کورد بە خۆشی خۆی‬ ‫ئاینی ئیسالمی هەڵبژاردووە‪ ،‬بەاڵم ئێستا ئو‬ ‫بۆچوونە بە تەواوەتی ئیفالسی کــرد‪ .‬کەس‬ ‫گوێی لــەوە نــەدەگــرت ئاخۆ عــارەب خۆیان‬ ‫بە بێ شەڕ بوونەتە ئیسالم تا کورد بە بێ‬ ‫شەڕ بووبێ‪ ،‬بەاڵم ئێستا دەردەکــەوێ کورد‬ ‫چ ــۆن بــووەتــە ئــیــســام و چــیــرۆکــنــووس و‬ ‫ڕۆماننووسانی ئەمڕۆ دەتوانن ئەم شەڕەی‬ ‫کە داعش دەیکات‪ ،‬بگەڕێننەوە بۆ سەردەمی‬ ‫غەزاکان‪ :‬سەربڕین و ژنڕفاندن و تااڵنکردن‬ ‫و خوێن و سووتاندن و تۆقاندن‪ .‬بەڵێ کورد‬ ‫ئاوها بووە بە موسوڵمان‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی‬ ‫لە باسی مێژوودا یەکەم درۆزنی دنیاین‪ ،‬بە‬ ‫جۆرێکی دی باسی دەکەین‪.‬‬ ‫پێم وایە شانەی نوستووی داعش لە ناو‬ ‫کوردستاندا زۆر بێ و لەگەڵ ئــەو عارەبە‬ ‫داعشییانەدا لە دەرفــەتــی ڕەخــســاودا بەئاگا‬ ‫بهێندرێنەوە و هەرچی هەیە بەسەر سەرانی‬ ‫کــورد و خەڵکی غەدرلێکراوی کوردستانیدا‬ ‫بڕمێنن‪ .‬هیوادارم سەرانی کورد‪ ،‬ئەگەر خەمی‬ ‫خاک و خەڵکیشیان نییە و وەک همیشە بە‬ ‫گــورگــانــخــواردی دەدەن‪ ،‬بــە الی کــەمــەوە‬ ‫خەمێک لە خۆیان و ســەروەتــەکــەی خۆیان‬ ‫بخۆن و مــەودای چاالکبوونی داعش‪ ،‬لە ناو‬ ‫ماڵی کوردەوە نەدەن!‬ ‫بـــە ک ــورت ــی ــی ــەک ــەی‪ ،‬داعـــــش خــەریــکــی‬ ‫جێبەجێکردنی کــارێــکــە کــە غــەیــری خــۆی‬ ‫دایڕشتووە و هەمان ئەو کارەیە کە ڕۆبەرت‬ ‫وۆڵـــســـی‪ ،‬ک ــە ل ــە ســـەرەتـــای نــەوەتــەکــانــدا‬ ‫بەرپرسی ســی ئــای ئــەی بــووە وتوویەتی‪:‬‬ ‫ئیسالمێکیان بــۆ دروس ــت دەکــەیــن بــۆ ئێمە‬ ‫بگونجێ‪ .‬وایــان لێ دەکــەیــن شــۆڕش بکەن‪.‬‬ ‫ئەوجا بە پێی هەندێ ملمالنێی مەزەبی بە‬ ‫ســەر یەکدا دابەشیان دەکــەیــن‪ .‬دوای ئەوە‬ ‫پەالماریان دەدەین و سەرکەوتوو دەبین‪ .‬لە‬ ‫کۆتاییدا ئێمە سەردەکەوین‪ ،‬وەک لە شەڕی‬ ‫یەکەم و دووەمی جیهانی و شەڕی ساردی‬ ‫دژی سۆڤیەتدا سەرکەوتین‪ .‬وایان لێ دەکەین‬ ‫بشڵەژێن!‬ ‫ئایا لە كوردستان هێزە سیكۆالرەكان‬ ‫بەو شێوەی كە پێویستە توانیویانە كار‬

‫ئیسالمییەکانی کوردستان ئێستا لەم کاتەدا‪ ،‬ئەوەندەی میسرین کوردستانی‬ ‫نین‪ ،‬ڕێک وەک ئەو کوردە چەپانەی کە ئەوەندەی فەلەستینی بوون کورد نەبوون‬ ‫و هیچیشیان بۆ فەلەستین پێ نەدەکرا‪ .‬کە مورسییان البرد‪ ،‬من هەموو خەیاڵم‬ ‫الی ئەو کچە کوردانە بوو کە بەرەنگاری نوسرە دەبوونەوە‪.‬‬ ‫ژێردەستەیان بووین! چیمان کرد؟! جاروبارێ‬ ‫نەفەرێکی کورد دەبوو بە موفتی دەوڵەتەکە‬ ‫بەاڵم فەتوای بۆ قڕکردنی ئێزدییەکان دەدا و‬ ‫بەرانبەر کەنیزە و ژنە تااڵنکراوەکانی ئورووپا‬ ‫فززەیان نەدەکرد!‬ ‫رات لەسەر داعش چییە؟ ئەو کارانەی کە‬ ‫داعش دەیکا چ کاریگەرییەکی هەیە لەسەر‬ ‫روانگەی خەڵکی کورد بەرانبەر بە ئیسالم؟‬ ‫بۆ داعش هێرشی بۆ سەر کورد هێنا؟‬ ‫حەكیم كاكەوەیس‪ :‬وا دەزانــم دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬کــە بــە داعـــش نـــاوی دەرچــــووە‪،‬‬ ‫عەقڵێکی دەرەکــی بەڕێوەی دەبا و بە باشی‬ ‫لە دەروونی مرۆڤ تێدەگەن و دەیترسێنن و‬ ‫هەنگاوی بە پەلەی چاوەڕواننەکراو دەنێن‪،‬‬ ‫ئەگەرچی مەرجی بەردەوامبوونیشی زۆر‬ ‫الوازە و ئــەوەشــی کــە دەیــکــەەن‪ ،‬ئامانجە‪،‬‬ ‫نەک ڕێبازێک بەرەو شتێکی تر‪ .‬ناوچەیەکی‬ ‫فرەوانیان داگیر کرد و چــاوەڕوانــی نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکان و دەوڵەتە زلهێزەکان نەبوون‬ ‫ئاخۆ چ دەڵــێــن یــا چ ناڵێن‪ .‬ئەمانیش وەک‬ ‫ئه‌لقاعیدە‪ ،‬کە ڕۆژاوا لە دژی سۆڤیەت پشتی‬

‫بۆ الواز كردنی بیرۆكەی ئیسالمی سیاسی‬ ‫بكەن؟ كەموكۆڕییەكانی ئەو الیەنانە لە‬ ‫بەرەوڕووبوونەوە لەگەڵ ئیسالمی سیاسی‬ ‫دا لە چی دایە؟‬ ‫حەكیم كاكەوەیس‪ :‬بە پێچەوانەوە‪ ،‬ئەوان‬ ‫هــۆکــارن بۆ گەشەکردنی حیزبی ئیسالمی‪.‬‬ ‫ئــــەوان خــۆیــان چــەقــی کــێــشــەکــانــن! ئــەگــەر‬ ‫حیزبە ئیسالمییەکان پەیوەندیی ژێراوژێر یا‬ ‫ئاشکراشیان لەگەڵ داگیرکەراندا هەبێ‪ ،‬هەر‬ ‫بە قەدەر حیزبە سیکوالرەکان نیانە! گومان‬ ‫دەکرێ الیەنی ئیسالمی هەبێ گەنجی کورد‬ ‫هەڵخڕێنێ و بــۆ غــەزا بیاننێرێتە ســووریــا‪.‬‬ ‫بەاڵم عیلمانییەکان چییان کردووە؟! من باسی‬ ‫خەڵکی بــاشــووری کوردستان ناکەم کە بۆ‬ ‫ڕۆژاواییەکان بە خەمن‪ ،‬بەڵکو باسی دەسەاڵت‬ ‫دەکەم‪ .‬ڕەفتاری حیزبە سیکۆالرەکان وا دەکا‬ ‫خەڵک زیاتر پەنا بۆ ئیسالمییەکان بەرن‪ .‬ئەو‬ ‫گەندەڵی و ناهەقییەی لە کوردستان دەکرێ‪،‬‬ ‫وا دەکــا ئــەو خەڵکە پەنا بۆ هەموو الیەنێ‬ ‫بـــەرن‪ ،‬ب ــەاڵم لـــەوان ڕزگــاریــان بــێ‪ .‬نــازانــم‬ ‫ئەو حیزبانە کەی لــەوە تێدەگەن کە خەڵکی‬

‫ئا‪ :‬مادح ئەحمەدی‬ ‫کوردستان لە دەست بەعس پەنای بۆ هەموو‬ ‫شتێک دەبرد؟! بەڵێ‪ ،‬ئێستاش لە دەست زوڵم‬ ‫پەنا بۆ هەموو الیەک دەبا‪ .‬من لەم قسەیەم‬ ‫مەبەستم ڕووشــانــدن نییە‪ ،‬بەڵکو مەبەستم‬ ‫ئاگادارکردنەوەیە‪.‬‬ ‫پێت وانییە كە باشتر وایــە ئێمە لە‬ ‫بنەڕەوەتەوە‪ ،‬واتە لە پـــەروەردەوە كار‬ ‫بۆ الواز كردنی ئیسالمی سیاسی بكەین‪.‬‬ ‫بە واتایەكی دیكە لە رێگای سیستمێكی‬ ‫پــــەروەردەیــــی ســیــكــۆالری بــەهــێــزەوە‬ ‫بەرەوڕووی ئیسالمی سیاسی ببینەوە؟‬ ‫حەكیم كاكەوەیس‪ :‬بە باوەڕی من بوونی‬ ‫حیزبی ئیسالمی سیاسی لە کوردستاندا کێشە‬ ‫نییە و نابێ ئێمە بیر لەوە بکەینەوە بەربەست‬ ‫لە بەردەم ئیسالمی سیاسیدا دانێین‪ .‬باوەڕی‬ ‫دینی بوارێکە و خەڵکێکی زۆر لە خۆ دەگرێ‬ ‫و مافی دەربڕینی بۆچوونی خۆیان هەیە‪.‬‬ ‫بۆچی لە ئــورووپــا مەسیحی سیاسی هەیە‬

‫خ ــۆم ــان ب ــەک ــار ه ــێ ــن ــاوە؟! کــۆمــۆنــیــزمــمــان‬ ‫ب ــۆ کــۆیــایــەتــی ب ــەک ــار نــەهــێــنــا؟ تــەنــانــەت‬ ‫ئــەو حیزبانەش کــە ئێستا لــە کوردستاندا‬ ‫دەسەاڵتیان هەیە‪ ،‬یەکەم حیزبن لە مێژووی‬ ‫کورددا کە دانیان بە دەوڵەتی عێراقدا نابێ و‬ ‫خۆیان وەک عێراقی خستبێتە ڕوو!‪ .‬خۆ ئەوان‬ ‫ئیسالمی نەبوون!‬ ‫کورد دەڵێ‪ :‬تەشیڕێس تەشیڕێس بێ‪ ،‬بە‬ ‫کلکی کەریش بێ دەیڕێسێ! ئێمەش ئەگەر‬ ‫خۆمان میللەتێکی ئازادیخواز بین‪ ،‬ئیسالمی‬ ‫بین یا کۆمۆنست یا دیــمــوکــرات‪ ،‬ناکرێ لە‬ ‫ئامانجی سەربەخۆیی بێینە خوارێ‪ .‬خۆ ئیسالم‬ ‫پڕە لە ڕێنمایی بۆ ئازادیمان‪ ،‬کۆمۆنیزمیش‬ ‫پــڕە‪ ،‬سۆسیالیزمیش پــڕە‪ ،‬بــەاڵم سوودمان‬ ‫لە هیچیان نەدیوە‪ .‬ئێمە دەبین بە ئیسالمی‬ ‫ن ــەک ئ ــازادی ــخ ــواز! دەبــیــن بــە کۆمۆنیست‬ ‫نەک ئازادیخواز! دەبین بە دیموکرات نەک‬ ‫ئازادیخواز! دەبین و دەبین بە هەموو شتێک‬

‫و واڵت بەڕێوە دەبــەن و هیچ کێشەیەکیش‬ ‫دروســـت نــەبــووە؟ کــام حیزبی کوردستان‬ ‫لــە حیزبە ئیسالمییەکان کوردستانیتر و‬ ‫نەتەوەییتر و نیشتیمانپەروەرترە؟! ئەی‬ ‫کــامــەیــان ئــازادیــخــوازتــرە؟ چ کــاتــێ حیزبی‬ ‫عەلمانی کوردستان ئااڵی سەربەخۆیی بەرز‬ ‫کـــردووەتـــەوە و ئیسالمییەکان بەربەست‬ ‫بوونە؟! لە ڕاستیدا‪ ،‬کێشەی من ئەوە نییە بنەما‬ ‫فکرییە ئایدۆلۆژییەکە چییە‪ ،‬بەڵکو ئەوەیە لە‬ ‫باسی سەربەخۆیی کوردستاندا چ هەڵوێستێکی‬ ‫هەیە‪ .‬گرنگ جۆری حیزبە سیاسییەکەیە کە‬ ‫چۆن کار دەکا و ئامانجی چییە‪ .‬بە الی منەوە‬ ‫حیزبی ئیسالمی کوردستانی‪ ،‬ئەگەر وەکو‬ ‫من و تۆ لە خەمی ئازادی کوردستاندا نەبێ‪،‬‬ ‫پێویستە قەدەغە بکرێ! حیزبی کۆمۆنستیش‬ ‫بە هەمان شێوە‪ .‬ئەگەر بمانەوێ سستەمی‬ ‫دیموکراسی پەیڕەو بکەین‪ ،‬پێویستە مەودای‬ ‫هــەمــوو کــەس بــدرێ ڕا و بــۆچــوونــی خۆی‬ ‫دەربڕێ‪ .‬بەاڵم حیزبایەتییەک لە بەرژەوەندیی‬ ‫الیـــەنـــی دەرەکــــــی بـــێ یـــا خــەمــی ئــــازادی‬ ‫نیشتمانەکەمانی نەبێ‪ ،‬ئەوە دەچێتە خانەی‬ ‫جاسووسی و خیانەتکارییەوە‪ ،‬جا ئیسالمی‬ ‫بێ یا نائیسالمی و حیزبی وا لە هەر واڵتێکی‬ ‫دنیادا بێ یاسا سنووری بۆ دادەنێ و بیانووی‬ ‫بیروباوەڕیش چ دادی نــادا‪ .‬بــەاڵم لە واڵتی‬ ‫ئێمەدا ئەوەی یاسا دادەنێ خۆی یاساشکێنە و‬ ‫خۆی پێویستی بە ڕاستکردنەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئــیــســام ل ــە ئــێــمــە غ ــەری ــب نــیــیــە و لە‬ ‫بەرژەوەندیی کوردیشدا نییە بەرەیەکی تری‬ ‫شەڕ بەرەوڕووی دین بکاتەوە‪ .‬نازانم بۆچی‬ ‫ئیسالم لە زۆر کــەس بــووەتــە بڤە!! ئیسالم‬ ‫تورکیایەکی بۆ تورک دروست کرد کە یەک‬ ‫بستی هی خۆیان نــەبــوو‪ .‬ئیسالم ئێرانێکی‬ ‫گەورەوگرانی لە ژێردەستەیی عارەب پاراست‬ ‫و کردی بە خاوەنی وزەی ئەتۆم! ئەی ئیسالم‬ ‫بۆچی لە کــورد بــووە بــەاڵ؟! نا بــاوەڕ ناکەم‬ ‫ئیسالم بیەوێ کورد کۆیلە بێ‪ .‬ئەوە خۆمانین‬ ‫ئیسالممان کردووەتە کەرەسەی کۆیالیەتی‬ ‫خۆمان‪ .‬چما تەنیا ئیسالممان بۆ کۆیلەبوونی‬

‫ئازادیخواز نەبێ! ئیتر ئەم ئایدۆلۆژیا یا ئەوی‬ ‫تر بڵێ چــی؟! جگە لە هەموو ئــەوانــە‪ ،‬وەک‬ ‫لە جێی تریشدا گوتوومە‪ ،‬بە چ مەسرەف‬ ‫و هێزێ دەتوانین بــاوەڕی ئیسالمی لە ناو‬ ‫کورددا نەهێڵێن؟! ئەوەی بۆ نەهێشتنی ئیسالم‬ ‫لە ناو کــورددا سەرفی دەکەین‪ ،‬حەوت جار‬ ‫بەشی دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستان دەکا‬ ‫بە پارچەی پێنجەمیشەوە و ئیسالمیش بنەبڕ‬ ‫نابێ! چۆن لە دەوڵەتە ڕۆژاواییەکان خەڵک‬ ‫هەن خۆیان بۆ کەنیسە تەرخان کــردووە و‬ ‫ڕێزیشیان لێ دەگیرێ‪ ،‬با کوردیش هەبێ خۆی‬ ‫بۆ مزگەوت تەرخان بکا و ڕێزێشی لێ بگیرێ‪.‬‬ ‫بەاڵم حیزبە بە ناو عەلمانییەکان کەی باسی‬ ‫سەربەخۆییان کــردووە و ئــەوان بەربەست‬ ‫بووبن؟! کەی پەیوەندیی ئەوان بە تورکیا و‬ ‫ئێران و بەغداوە لە پەیوەندیی حیزبەکانی تر‬ ‫زیاتر بووە؟! ئەگەر هەموو خەتاکان بخەینە‬ ‫سەر ئیسالمییەکان‪ ،‬لە ڕاستیدا نەخۆشییەکانی‬ ‫خۆمان نادۆزینەوە! ئەگەرچی شێخی نەمر‬ ‫هەڵەشی هــەبــووە‪ ،‬بــەاڵم خۆزگە بە هەموو‬ ‫حیزبە عەلمانی و عیلمانی و ئیسالمییەکان‬ ‫نیوەی ئەو ئازادیخواز دەبوون!‬ ‫وەك دوا پرسیار داهاتووی ئیسالمی‬ ‫سیاسی لە كوردستان و ناوچەكە چۆن‬ ‫دەبینی؟‬ ‫حەكیم كاكەوەیس‪ :‬من پێم وایە پیالنێکی‬ ‫یەکجار گەورە لە دژی ئاینی ئیسالم بە گشتی‬ ‫لە ئــارادایــە و جێبەجێکەرانی ئــەو پیالنەش‬ ‫لــە نــاوخــۆی مــوســوڵــمــانــانــدا‪ ،‬لــە نــاو حیزبە‬ ‫ئیسالمییە سیاسییەکان و مزگەوتەکان دایە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە ناو سەلەفییەکاندان‪ .‬فەتوای وەها‬ ‫سەیر و مەترسیدار لەم سەردەمەدا دەدرێ‪،‬‬ ‫مرۆ لە خــۆڕا دەکەوێتە گومانەوە! تۆ بڵێی‬ ‫شتی وەهــا لە ئیسالمدا هەبێ؟! شەڕکردنی‬ ‫گەنجی کــورد لە دژی لێقەوماوانی کــوردی‬ ‫ڕۆژاوا لــە ئیسالمەتیدا جــێــی نابینمەوە‪،‬‬ ‫چــوونــە ریــزەکــانــی داع ــش و شــەڕکــردن لە‬ ‫دژی پێشمەرگە لە ئیسالمدا جێی نابێتەوە‪.‬‬ ‫ڕاوەستانی ئیسالمییەکان وەک بەردی ڕەق‬

‫بەرانبەر هەموو ئەو گۆڕانکارییانەی لە جیهاندا‬ ‫ڕوودەدەن لە بەرژەوەندیی ئیسالمدا نییە‪.‬‬ ‫دەزانین ئەمریکا‪ ،‬لە دوای داتەپینی یەکیەتیی‬ ‫سۆڤیەت بە دوای نێچیرێکدا دەگــەڕا بیخاتە‬ ‫سەنگەری بەرانبەر تا هەم جێی کۆمۆنیزمی‬ ‫بۆ بگرێتەوە و هەم بیانووی دەستێوەردانی‬ ‫بە دەستەوە بدا‪ .‬ئیسالمییەکانیش‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫سەلەفی‪ ،‬بە ویستی خۆیان و بە ئانقەست‬ ‫ئــەو جێیەیان پــڕ کــــردەوە و بەدڵنیاییەوە‬ ‫لــە بـــەرژەوەنـــدیـــی ئــەمــریــکــا دایــــە‪ .‬گەنجی‬ ‫خوێنگەرمی موسوڵمان ئاگایان لەو گەمە و‬ ‫لەو قومارە نییە و ساکارانە پێوە دەبن‪ .‬یەکێ‬ ‫لە واشنگتۆن گەمەیان پێ دەکــا و یەکێ لە‬ ‫سعوودییە و قەتەر داش بە داشیان پێ دەکا‪.‬‬ ‫ئەمریکا خــۆی هاوکارییان دەکــا و خۆشی‬ ‫بە تیرۆرست ناویان دەبا و هەر لە عێراقدا‪،‬‬ ‫چەندین جار خەڵکیان بە تاوانی تیرۆرەوە‬ ‫گرت و دوای ماوەیەک ئازادیان کردن‪ .‬خۆ لە‬ ‫ناو ئەوانەدا کوردیش هەبوو کە دەستگیر کرا‬ ‫و دوایی ئازاد کرا‪.‬‬ ‫حیزبە ئیسالمییەکان خەریکە کۆمەڵگەی‬ ‫کــوردی دەکەنە دوو بــڕەوە‪ :‬بڕێکی خۆیان‬ ‫و ئــــەوی ت ــر دژی خـــۆیـــان‪ .‬کــارەســاتــیــش‬ ‫ئەوەیە خۆیان بە نــاوی خــواوە قسە دەکەن‬ ‫و دەســەاڵتــیــان هەبێ دەرەوەی خــۆیــان بە‬ ‫مــورتــەد لــە قــەڵــەم دەدەن‪ .‬ب ــەاڵم بــا جــارێ‬ ‫کێشەی ناوخۆیان چــارەســەر بکەن ئەوجا‬ ‫بچنە سەروکۆکڵی دەرەوەی خۆیان‪ .‬کەسێکی‬ ‫ئاینپەروەر‪ ،‬بەداخەوە ناوەکەیم لە بیر نەماوە‪،‬‬ ‫لە فەیسبووکدا باسی ئەوە دەکا کۆمەڵێ لە‬ ‫پیاوانی ئاین‪ ،‬دوای بەربانگ چوونەتە مزگەوت‬ ‫بۆ نوێژ‪ ،‬کەچی هەر دەستەیە و بە جیا نوێژی‬ ‫دابەستووە! پیاو نازانێ گوێ لە کام دەستەی‬ ‫ناو ئیسالم بگرێ!! مەزەبەکانمان لێ بەاڵ بوون‬ ‫حیزب و ڕێکخراویشیان هاتە سەر!‬ ‫بــــــاوەڕ دەکــــــەم ک ــۆم ــەڵ ــگ ــەی کــــوردی‬ ‫کاردانەوەیەکی خراپی بەرانبەر ئەم شێوازە‬ ‫ئیسالمییە هەبێ‪ .‬خۆ سەلەفییەکان هــەر بە‬ ‫جــارێ ناخۆشیان کــردووە‪ .‬خۆیان سەر بە‬ ‫ســعــوودیــیــەن و ســعــوودیــیــەش لــە سێبەری‬ ‫ئــەمــریــکــادا دەژیـــی و مـــاوە‪ .‬کــەچــی خەڵکی‬ ‫ناموسوڵمان دەک ــوژن‪ .‬خۆ ئەگەر ڕەوتێکی‬ ‫توندڕەوی مەسیحی بەرانبەر بە موسوڵمان‬ ‫پەیدا بێ‪ ،‬لە ‪ ٢٤‬سەعاتدا خاکمان دەبێژن!‬ ‫من دڵنیام کلکی ئەمریکا و ئیسرائیل لە ناو‬ ‫حیزبە ئیسالمییەکانی ناوچەکەدا‪ ،‬بە تایبەتی لە‬ ‫ناو سەلەفییەکاندا تۆز دەکا‪ ،‬بەاڵم باوەڕ ناکەم‬ ‫گەنجی بێ ئاگا کە خۆی دەتەقێنێتەوە ئاگای لە‬ ‫گەمەکان بێ‪ .‬هەر لە کۆنەوە یەک مەالیان بە‬ ‫الی خۆیاندا ڕاکێشابێ‪ ،‬ئیتر حەساونەتەوە و‬ ‫یاری خۆیان بە دڵی خۆیان ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫پڕۆفایل‪« :‬حەكیم عەبدوڵاڵ كاكەوەیس»‬ ‫ساڵی ‪1949‬لە گوندی حەساری گەورەی نزیك‬ ‫شاری كەركووك لە دایك بــووە‪ .‬ساڵی ‪1957‬‬ ‫كە یەكەم قوتابخانە لە گوندی «دارەمــان»‬ ‫(شەش كیلۆمەتر زیاتر لە حەسارەوە دوورە)‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬خوێندنی سەرەتایی دەست پێ دەكا‪.‬‬ ‫قۆناغی ئامادەیی لە كەركووك تەواو كردووە و‬ ‫ساڵی ‪ 1973‬بەشی بیركاری لە كۆلێژی زانستی‬ ‫زانكۆی سلێمانی تــەواو دەكــا‪ .‬دوای زانكۆ تا‬ ‫كۆتایی شۆڕشی ئەیلوول پێشمەرگە بــووە‪.‬‬ ‫هاوینی ‪ 1975‬لە بەغدا وەك فەرمانبەر‪،‬پرۆگرام‬ ‫ســازی كۆمپیوتەر لــە وەزارەتــــی پالندانان‬ ‫دامـــەزراوە و تا ساڵی ‪ 1980‬بــەردەوام بووە‪.‬‬ ‫ئەوجا لە زاخــۆ كراوەتە سەربازی یــەدەگ‪.‬‬ ‫دوای مــاوەیــەك‪ ،‬كە شــەڕی عێراق ‪ -‬ئێران‬ ‫دەست پێ دەكا‪ ،‬بەو بۆنەوە كە داوای لێ دەكەن‬ ‫ببێتە بەعسی لەوێ هەڵدێ‪ .‬ساڵی ‪ 1984‬دوای‬ ‫پەتپەتێیەكی زۆر خۆی دەگەێنێتە واڵتی سوید‬ ‫و لەوێ دەگیرسێتەوە‪ .‬لە ساڵی ‪2000‬ەوە بە‬ ‫هۆی نەخۆشی دڵەوە خانەنشین كراوە‪ .‬ئێستا‬ ‫لە گوندی حەساری گەورە نیشتەجێیە و ڕۆژانە‬ ‫ژیانی بە خوێندنەوە و نووسین و وەرگێڕان‬ ‫دەباتە ســەر‪ .‬حەكیم كاكەوەیس یەکێک لەو‬ ‫کەسانەیە کە لە مەڕ پێوەندیی نێوان ئیسالم و‬ ‫کورد کۆمەڵێک سەرنجی تایبەتی هەیە‪ .‬بۆیە‬ ‫لەم دیدارەدا هەوڵمان داوە لە چوارچێوەی چەند‬ ‫پرسیارێک رای ناوبرا لەمەڕ ئیسالم و کورد‪،‬‬ ‫بیری ئیخوان لە کوردستان و داعش وەربگرین‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫کۆمەالیەتی‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٤٠:‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫ب ‌ه بۆنه‌ی ڕۆژی جیهانیی نه‌هێشتنی خۆکوژییه‌وه‌!‬

‫کوێستان فتوحی‬ ‫هێندێک کــات‌و ســات هــه‌ن بێجگ ‌ه‬ ‫له‌ غـه‌م‌و ئــازار شتێکی دیکه‌ نابینین‌‌و‬ ‫ناتوانین لێی دوور که‌وینه‌وه‌‪ ،‬ته‌نیا‬ ‫کــاتــێــک هــۆیــه‌کــه‌ی تــێــده‌گ ـه‌یــیــن که‌‬ ‫سه‌رکه‌وتین به‌سه‌ری‌دا‪...‬‬ ‫پائولو کوئیلو‬ ‫بـــه‌ پــێــی ئـــامـــاره‌کـــانـــی ڕێ ــک ــخ ــراوی‬ ‫له‌شساغیی جیهانی‪ ،‬سااڵنه‌ ‪ 800‬ه ـه‌زار‬ ‫که‌س له‌ جیهان‌دا به‌هۆی خۆکوژییه‌وه‌ گیان‬ ‫له‌ده‌ست ده‌ده‌ن‪ ،‬که‌ ده‌گــوتــرێ به‌رابه‌ره‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌ هه‌ر ‪ 40‬چرکه‌دا که‌سێک‬ ‫خـۆ‌کــوژی ده‌کــا‪ .‬ئـه‌و ڕێکخراوه‌ پێشبینی‬ ‫ده‌کا که‌ له‌ ساڵی ‪‌2020‬دا ئه‌م ڕێژه‌یه‌ بگاته‌‬ ‫یه‌ک میلیون‌‌و نیو‪ .‬خۆکوژی له‌ جیهان‌دا‬ ‫لـه‌ نێو تــــازه‌الوان‌و الوان ــی تـه‌مـه‌ن نێوان‬ ‫‪ 15‬تــا ‪ 24‬ســاڵ ـی‌دا‪ ،‬دووهـه‌مــیــن هۆکاری‬ ‫مردنه‌‪ .‬ئه‌و ئاماره‌ جیایه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌وڵه‌‬ ‫ناسه‌رکه‌وتوانه‌ی بۆ خــۆکــوژی ده‌درێــن‪.‬‬ ‫ل ـه‌ نــێــوان ‪ 20‬ه ـه‌وڵــی خــۆکــوژی یه‌کیان‬ ‫سه‌رکه‌وتوو ده‌بێ‪.‬‬ ‫به‌هۆی زۆربوونی ڕێژه‌ی خۆکوژییه‌کان‬ ‫لــه‌م هـــه‌زاره‌یـــه‌‌داو نیگه‌رانی کۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫جیهانی له‌م دیارده‌یه‌‌‌‪ ،‬له‌ ساڵی ‪2003‬دا به‌‬ ‫پێشنیاری ڕێکخراوی له‌سساغیی جیهانی‌و‬ ‫ئه‌نجومه‌نی نــێــونـه‌تـه‌وه‌یــی پیشگیری له‌‬ ‫خــۆکــوژی‌‪ ،‬به‌مه‌به‌ستی ئ ـه‌رکــدارکــردنــی‬ ‫ده‌وڵه‌تان بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی ئه‌م کرده‌وه‌یه‌‌‪،‬‬ ‫ڕۆژی ‪10‬ی سێپتامبر وه‌ک «ڕۆژی‬ ‫جیهانیی پێشگیری له‌ خۆکوژی» ناودیڕ‬ ‫کراوه‌‪.‬‬ ‫ئــه‌گــه‌رچ ــی تـــا ئــێــســتــاش خ ــۆک ــوژی‬ ‫نـه‌بــۆتـه‌ گرنگترین ق ـه‌یــران ل ـه‌ جــیــهــان‌دا‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم ئاماره‌کانی خۆکوژی که‌ له‌الیه‌ن‬ ‫ڕێکخراوی له‌شساغی (‪World Health‬‬ ‫‪ )Organization‬جیهانییه‌وه‌ باڵو ده‌بنه‌وه‌‬ ‫ئه‌م ڕێکخراوه‌ی تا ڕاده‌یه‌ک نیگه‌ران کردوه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر بۆیه‌ ئه‌و رێکخراوه‌ داوا له‌ ده‌وڵه‌تان‬ ‫ده‌کا‪ ،‬بۆ پێشگیری له‌م دیارده‌یه‌ به‌جیدی‬ ‫کار بکه‌ن‪.‬‬ ‫ل ـه‌ ‪ 50‬ســاڵــی ڕابــــردوو ل ـه‌ جــیــهــان‌دا‪،‬‬ ‫ئاماری خۆکوژی شه‌ست له‌ سه‌د (‪)%٦٠‬‬ ‫زیادی کردوه‌‬ ‫به‌ پێی ئاماره‌کانی ڕێکخراوی له‌شساغیی‬ ‫جیهانی‌و ڕێکخراوه‌ جیهانییه‌کانی دیکه‌‪‌،‬‬ ‫ژنـــان قــوربــانــیــانــی ســه‌ره‌کــی ئــه‌م جــۆره‌‬ ‫مردنه‌ن‪.‬‬ ‫نێونجی ئــامــاری خــۆکــوژی ژن ــان له‌‬ ‫جیهان‌دا‪ ،‬له‌ هه‌ر ‪100‬هه‌زار که‌س ‪ 15‬که‌سه‌‪.‬‬

‫هیندوستان به‌رزترین ئاماری خۆکوژی‬ ‫ژنانی له‌ جیهان‌دا هه‌یه‌‪ .‬واته‌ له‌ ‪100‬هه‌زار‬ ‫که‌س ‪ 148‬که‌سه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و واڵتانه‌ی که‌ زیاتر له‌ ‪ 20‬حاڵه‌تی‬ ‫خـــۆکـــوژی لــه‌ نــێــو ‪100‬هـــــــه‌زار کـــه‌س‌دا‬ ‫ڕووده‌‌دا‪ ،‬ڕێکخراوی له‌شساغیی جیهانی‬ ‫ده‌یخاته‌ نێو لیستی واڵتانێک که‌ قه‌یرانی‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تییان هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی ئاماره‌ جیهانییه‌کان له‌ زۆربه‌ی‬ ‫واڵتــان‌دا سێهه‌مین‌و به‌ شێوه‌ی گشتییش‬ ‫هه‌شته‌مین هــۆکــاری مردنه‌کان به‌ هۆی‬ ‫خۆکوژییه‌وه‌ن‪ .‬هه‌روه‌ها ژنان سێ‌به‌رابه‌ری‬ ‫پــیــاوان‌ ه ـه‌وڵــی خــۆکــوژی ده‌ده‌ن‪ ،‬ب ـه‌اڵم‬ ‫له‌ونێوه‌دا پیاوان سێ به‌رابه‌ر زیاتر له‌ ژنان‬ ‫له‌ هه‌وڵه‌کانیان‌دا سه‌رکه‌وتوو‌ ده‌بن‪.‬‬

‫ئــامــار‌و لێکۆڵینه‌وه‌‬ ‫خۆکوژی له‌ ئێران‬

‫لـه‌سـه‌ر‬

‫لــه‌ ئــێــران بــۆ ی ـه‌ک ـه‌مــجــار لــه‌ ده‌یـــه‌ی‬ ‫‪‌40‬دا خــوێــنــدن ـه‌وه‌‌و لێکۆڵینه‌وه‌ لـه‌سـه‌ر‬ ‫خـــۆکـــوژی ده‌س ــت ــی پــــێ‌کــــردوه‌‪ .‬بــه‌ پێی‬ ‫ئاکامی لێکۆڵینه‌وه‌کان له‌ ئێران ژنان زیاتر‬ ‫لـه‌ پــیــاوان‌و ژنــانــی هــاوســه‌ردار زیــاتــر له‌‬ ‫پیاوانی هاوسه‌ردار‪ ،‬خۆکوژی ده‌که‌ن‪ .‬هه‌ر‬ ‫به‌پێی ئه‌و لێکۆڵینه‌وانه‌ی کــراون‪ ،‬به‌ ڕیز‬ ‫پارێزگاکانی ئیالم‪ ،‬خووزستان‪ ،‬لرستان‪،‬‬ ‫کرماشان‪ ،‬گڵستان‌و بویر ئه‌حمه‌د‪ ،‬به‌رزترین‬ ‫ئاماری خۆکوژییان له‌ ئێران‌دا هه‌یه‪ .‬به‌پێی‬ ‫ئاماری ڕێکخراوی له‌شساغیی جیهانی‪ ،‬له‌‬ ‫ئێران له‌ هـه‌ر ‪ 100‬ه ـه‌زار کـه‌س ‪ 3‬که‌س‬ ‫له‌ نێو ژنـــان‌دا‌و له‌هه‌ر ‪100‬هـــه‌زار که‌س‬ ‫‪ 1‬که‌س له‌نێو پیاوان‌دا خۆکوژی ده‌که‌ن‪.‬‬

‫دیــاره‌ به‌ هۆی شــاردن ـه‌وه‌‌و ده‌مارگرژی‬ ‫که‌لتووری له‌ نێو بنه‌ماڵه‌کان‌دا‪ ،‬له‌ ئێران‬ ‫هیچکات ئامارێکی ڕاست‌و دروست له‌سه‌ر‬ ‫خــۆکــوژی‪ ،‬بــاو نابێته‌وه‌‪ ،‬به‌وحاڵه‌ش به‌‬ ‫وته‌ی ئه‌م ڕێکخراوه‌ ئێران پله‌ی سێهه‌می‬ ‫له‌بواری خۆکوژی له‌ جیهان‌دا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫به‌ پێی ئاماره‌کانی که‌ باڵو بوونه‌وه‌‪ ،‬له‌‬ ‫ساڵه‌کانی ‪‌88‬دا سێ‌هه‌زار‌‌و ‪ 122‬خۆکوژی‬ ‫ڕووی داوه‌‪ .‬له‌ ساڵی ‪‌89‬دا زیادی کردوه‌‬ ‫واتــه‌ ب ـه‌رزبــۆت ـه‌وه‌ بــۆ ســێ هـــه‌زار‌و ‪649‬‬ ‫کـه‌س‪ .‬ئه‌گه‌ر چاو له‌ ئاماره‌کان ده‌کرێ‪،‬‬ ‫ساڵ له‌گه‌ڵ ساڵ خۆکوژییه‌کان له‌ ئێران‬ ‫زیاد بوون دایه‌‪ .‬سااڵنه‌ نزیک ‪ 4‬هه‌زار تاکو‬ ‫‪ 4500‬ک ـه‌س له‌ ئێران خــۆکــوژی ده‌ک ـه‌ن‪.‬‬ ‫دیاره‌ ئاماری خۆکوژییه‌کان ‪ 10‬به‌رابه‌ری‬

‫له‌ ئێران له‌ الی ـه‌ن کۆنه‌پارێزانی نێو‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌وه‌ به‌رده‌وام ته‌بلیع بۆ پێکه‌وه‌نانی‬ ‫ژیانی هاوبه‌ش‌ به‌بێ هیچ پشتیوانییه‌کی‬ ‫ماڵی‌و ئێستاش غه‌ده‌غه‌ کردنی پێشگیری‬ ‫له‌ زۆر بوونی منداڵ ده‌کرێ‪ ،‬به‌ببێ ئه‌وه‌ی‬ ‫ده‌س ـه‌اڵتــداران بیرێک له‌م هه‌موو کێشه‌و‬ ‫قه‌یرانه‌ کۆمه‌اڵیه‌تییه‌ بکه‌نه‌وه‌ که‌ داوێنی‬

‫ئه‌و خۆکوژیانه‌ن که‌ ده‌بنه‌ هۆی مردن‪.‬‬ ‫به‌پێی ئامارێک که‌ له‌الیه‌ن پزیشگی‬ ‫قــانــوون ـه‌ی ـه‌وه‌ بــاو بــۆت ـه‌وه‌ ل ـه‌ ‪ 9‬مانگی‬ ‫ســه‌ره‌ت ــای ســاڵــی ‪1392‬دا ‪ 3125‬کـه‌س‬ ‫گیانی خۆیان له‌ده‌ست داوه‌ که‌ رووداوی‬ ‫مردنه‌که‌یان گومانی خۆکوژیان له‌سه‌ر‬ ‫بــووه‌‪ .‬له‌ نێوا ئـه‌وانـه‌دا ‪ 982‬که‌سیان ژن‬ ‫بوون و ‪ 2143‬که‌سیان پیاو بوون‪ .‬له‌ ‪12‬‬ ‫مانگی ساڵی ‪92‬دا له‌سه‌ر یه‌ک ‪ 3640‬مردن‬ ‫که‌ له‌ الیه‌ن پزیشکی قانوونییه‌وه‌ گومانی‬ ‫خۆکوژییان له‌سه‌ر بووه‌ ڕاگه‌یاندراوه‌‪ ،‬که‌‬ ‫له‌و ڕێژه‌یه‌ ‪ 2530‬که‌سیان پیاو بوون‌و ‪1110‬‬ ‫که‌سیان ژن بــوون‪ .‬زۆرتــریــن ڕووداوی‬ ‫مــردنـه‌کــان‌ لـه‌ نــێــوان ته‌مه‌نه‌کانی ‪ 18‬بۆ‬ ‫‪ 24‬ساڵی بووه‌‪ ،‬که‌ ‪ 28،2‬له‌سه‌دی هه‌موو‬ ‫خۆکوژییه‌کان له‌ ساڵ‌دا له‌خۆده‌گرێ‪ .‬دوای‬ ‫ئــه‌وه‌ گــرووپــی ته‌مه‌نیی ‪ 30‬تــا ‪ 39‬ساڵ‬

‫کۆمه‌ڵگه‌ی ئێرانی گرتوه‌‪ .‬کێشه‌ی بێکاری‪،‬‬ ‫تووشبوون به‌ ماده‌هۆشبه‌ره‌کان‪ ،‬نه‌بوونی‬ ‫ک ــار‌و داهــــات‌و شوێنی نیشته‌جێ بــوون‬ ‫بۆ الوان‪ ،‬بێبه‌ش کــردن‪ ،‬یــان شکست له‌‬ ‫خوێندن‌و ‪ ....‬به‌هۆی ئه‌مانه‌ش‌ سه‌رهه‌ڵدانی‬ ‫ده‌یــــان کــێــشـه‌ی دیــکــه‌‌ لـه‌نــێــو کۆمه‌ڵگه‌‌و‬ ‫بنه‌ماڵه‌‌‌‌‌دا که‌ بۆته‌ هــۆی ئ ـه‌وه‌ی زۆرجــار‬ ‫الوان له‌ ژیان ناهومێد ده‌بن‌و په‌نا ده‌به‌نه‌‬ ‫به‌ر خۆله‌ناوبردن‪.‬‬ ‫شه‌ڕ‪ ،‬کوشتن‪ ،‬زیندانی کردن‪ ،‬ئێعدامی‬ ‫به‌کۆمه‌ڵ‪ ،‬ده‌رکردن له‌ واڵت‌‪ ،‬بێبه‌شکردن له‌‬ ‫خوێندن‌و دانشگا‌و ده‌یان‌و سه‌دان نه‌هامه‌تی‬ ‫دیکه‌ که‌ به‌رهه‌می ده‌سه‌اڵتی ڕه‌شی رێژیمی‬ ‫کۆماری ئیسالمییه‌ بۆ خه‌ڵک‪ ،‬خه‌ڵکی ئه‌و‬ ‫واڵت ـه‌یــان تووشی جۆرێک له‌ خه‌مۆکی‌و‬ ‫ناهومێدی کـــردوه‌‪ .‬نه‌سڵی الو کـه‌ ده‌بـێ‌‬ ‫شادترین‌‪ ،‬پڕئێنرژیترین‌و یاغیترین توێژی‬

‫(‪ 22،2‬له‌سه‌د)‪ 25 ،‬تا ‪ 29‬ساڵ ‪ 17،6‬له‌سه‌د‪،‬‬ ‫سه‌رووی ‪ 50‬ساڵ ‪ 12،9‬له‌سه‌د‪ 40 ،‬تا ‪49‬‬ ‫ساڵ ‪ 11،1‬له‌سه‌د‪ ،‬خوار ته‌مه‌ن ‪ 18‬ساڵ‬ ‫‪ 7،9‬له‌سه‌د زۆرترین خۆکوژییه‌کانی له‌خۆ‬ ‫گرتوه‌‪.‬‬

‫له‌ ئێستا‌دا کێ به‌رپرسی هه‌موو‬ ‫نه‌هامه‌تییه‌کانی خه‌ڵکی ئێرانه؟‬

‫مرۆڤ لە به‌رزه‌کی وت ‌ه و کرده‌وه‌دا‬

‫د‪ .‬کامران ئەمین ئاوە‬ ‫«مرۆڤ بوونەوەرێکە کە جیهانی‬ ‫خۆی و بوونی خۆی دەخولقێنێ‪».‬‬ ‫مارکس‪ -‬دەستنووسەکانی ئابوریی‌و‬ ‫فەڵسەفی‬ ‫زۆرجــــــــــار بـــــۆ ه ــەڵ ــس ــەن ــگ ــان ــدن ــی‬ ‫کــەســایــەتـی‌یــەکــان بــای ـه‌خ بــە وتــەکــانــیــان‬ ‫دەدرێ تا ئــاکــاریــان‪ .‬ئــەو ئاکارانە تەنیا‬ ‫ناگەڕێنەوە سەر بۆچوون و هەڵوێستیان‬ ‫ســەبــارەت بــە ڕووداوێــکــی نێو کۆمەڵگا‬ ‫یان کێشەیەکی سیاسیی‪ ،‬بەڵکوو بەشێکی‬ ‫زۆری دەگەڕێتەوە سەر شێوازی ژیانی‬ ‫ئاسایی‌و هەڵسوکەوتیان لەگەڵ بنەماڵە‌و‬ ‫دۆســـت‌و کــەســانــیــان‪ .‬هــەر وەک ــو لــە نێو‬ ‫کـــوردان‌دا بە نێوبانگە «قسە هــەزارە و‬ ‫یەکی بە کارە»‪.‬‬ ‫دەڵــێــن پـــاش شــۆرشــی ئــۆکــتــۆبــری‬ ‫‪ ١٩١٧‬زایــیــنـی‌و بــە دەســـەاڵت گەیشتنی‬

‫بۆڵشویکەکان لە ڕووسیە‌دا زۆرجــار بە‬ ‫بــۆنــەی ڕێــورەســمــی ‪٨‬ی مـــارس‪ ،‬ڕۆژی‬ ‫جیهانی ژن‪ ،‬کەسێکیان بــۆ باسکردن‬ ‫لەسەر ماڤەکانی ژن و رێزگرتن لەوان بۆ‬ ‫نێو کۆڕ و کۆمەڵەکان دەنارد‪.‬‬ ‫ڕۆژێــک وتەبێژێکی بە نیوبانگیان بۆ‬ ‫کارخانەیەک نــارد تا لەسەر کەرامەتی‬ ‫ژن‌و بنەماڵە قسەیان بۆ بکا‪ ،‬ماوەیەک‬ ‫تــێــپــەربــوو‪ ،‬هــەمــوو چــــــاوەڕوان ب ــوون‪،‬‬ ‫دیتیان مەتەقی ل ـێ‌دەرنــایــە و ئــامــادەی‬ ‫قسەکردن نیە‪ .‬ناوبراو خۆی خافاڵند‌و بە‬ ‫بەیانویەک وەدەرکــەوت و ئیتر نەهاتەوە‪.‬‬ ‫لێیان کۆڵییەوە‪ ،‬دیتیان لە ڕیزی ئەوەلی‬ ‫کۆبوونەوەکەدا هاوژینەکەی دانیشتووە‪.‬‬ ‫دەرکەوت کابرا بۆخۆی چاکی دەزانی کە‬ ‫ئاکاری خۆی‌و قسەکانی یەک ناگرنەوە و‬ ‫ژنەکەی دەتوانێ لەوێ بە درۆی خاتەوە‪،‬‬ ‫لەو ڕووە وازی لە قسەکردن هێناو و بۆی‬ ‫دەرچوو‪.‬‬ ‫لە نێوان ئەوانەی کە خۆیان بە سیاسی‬ ‫لەقەلەم دەدەن و جــاروبــار الپەرەیەکی‬ ‫زۆر بۆ بەرگریی لە ماڤی مرۆڤ و گەڵی‬ ‫کورد ڕەش دەکەنەوە‪ ،‬کەم نین ئەوانەی‬ ‫کە لە ژیانی ئاسایی خۆیان لە هیچ چەشنە‬

‫ئاکارێکی نەشیاو وەکو توندوتیژی‌و قسەی‬ ‫پیس و تۆمەتبارکردنی ئەم‌و ئەو کۆتایی‬ ‫نــاکــەن‪ ،‬ب ــەاڵم تــێــدەکــۆشــن لــە بــەرامــبــەر‬ ‫کەسانی نامۆ یان ئەوانەی کە شارەزارییان‬ ‫لەسەر نی‌یە‪ ،‬خۆیان وەکو ئینسانێکی باش‪،‬‬ ‫باوکێکی مێهرەبان‪ ،‬هاوسەرێکی دڵسۆز و‬ ‫خۆشەویست‪ ،‬هاورێیەکی جێگای متمانە‌و‬ ‫مرۆڤێکی ئــەمــرۆیــی و مــۆدێــرن نیشان‬ ‫بدەن‪ ،‬بەاڵم بە پێی کاراکتێر‪ ،‬فەرهەنگ‌و‬ ‫کەسایەتی دووالیانەیان لەهەوەڵین کات‌دا‬ ‫ڕووی ڕاستەقینەی خۆیان نیشان دەدەن‬ ‫و بۆ دەوروبەرەکانیان دەردەکـــەوێ کە‬ ‫ئەمانە «گورگن لە کەوڵی مەڕدا»‪.‬‬ ‫بەشێک لەم کەسانە تەنانەت سەرەرای‬ ‫بەسەربردنی ژیانێکی درێژخایەن لە واڵتە‬ ‫ئــوروپــایــیــەکــان‌و دوورکــەوتــنــەوەیــان لە‬ ‫کۆمەڵگای پیاوسااڵر – ئایینی خۆیانیش‪،‬‬ ‫بە پێی بەرژوەندی جنسی وەکو «پیاو» و‬ ‫«گەورێ» ماڵێ‪ ،‬پارێزەری هەر ئەو داب و‬ ‫نەریتی خێڵەکی ‪ -‬ئۆڵیی وەدواکەوتووەی‬ ‫کۆمەڵگایەکن کە بە پێی بارودۆخی سیاسی‬ ‫و فەرهەنگی ئــەوێ‪ ،‬هــەروەهــا نەبوونی‬ ‫دەرفــەت بۆ ژیانێکی ئــازاد‌و ئینسانیی بە‬

‫ناچار بەجێیان هەیشتووە‪.‬‬ ‫ئەم چەشنە کەسانە لە ژێر کاریگەریی‬ ‫فەرهەنگی تــاک‌و کۆمەاڵیەتی کۆمەڵگای‬ ‫ب ـە‌جــێ هــێــشــتــووی خــۆیــان نــایــانــهــەوێ‬ ‫کەڵک لە بەشە ئەرێنییەکانی فەرهەنگی‬ ‫ڕۆژئــــــاوا وەرگــــــرن‪ ،‬لــە نــێــو بــنــەمــاڵــەی‬ ‫خۆیان و بە تایبەتی لە پێوەندیی لەگەڵ‬ ‫هاوسەر و منداڵەکانیان وەکو خاوەن مڵک‬ ‫هەڵسوکەوت دەکەن‪.‬‬ ‫سەرنج ڕاکێش ئەوەیە کە بەشێک لەوانە‬ ‫کە بە هەڵکەوت یان بە ئاگاییەوە ماوەیەک‬ ‫الیــەنــگــر ی ــان ئــەنــدامــی ڕێــکــخــراوەیــەکــی‬ ‫سیاسیش بوون یان هەن‪ ،‬جاروبار وانەی‬ ‫ڕیزگرتن لە ماڤی مرۆڤ بە خەڵکی دیکە‬ ‫دەدەن و دەیانەوێ کاریگەریشیان لەسەر‬ ‫ژیــان و داهاتوی گەڵەکەیان بێ‌و هیوای‬ ‫باش‌و ئینسانی بەم و ئەو دەدەن‪ ،‬کەچی‬ ‫بۆخۆیان بەشێک لە سناریۆ وەداوکەوتووی‬ ‫فیکر و پەروەردەی پیاوساالر – ئایینین و‬ ‫هیچ وانەیەکیان لە ئاڵوگۆرەکانی دونیای‬ ‫ئەمرۆ وەرنەگرتووە و پێیان وایە دەتوانن‬ ‫لە واڵتێک‌دا کە یاسا لەوێ ســەروەرە بە‬ ‫شیوەیەکی خێڵەکێی هەڵسوکەوت بکەن‪.‬‬ ‫ئــەو قسەیە دوور لە ڕاستیی نی‌یە‬

‫کۆمه‌ڵگه‌ ب ـێ‌‪ ،‬بــه‌داخــه‌وه‌ نه‌سڵێکی سڕ‌و‬ ‫خه‌مۆک‌و ناهومێده‌ له‌ ژیان‪ .‬ژنان که‌ نیوه‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵی واڵت پێک دێنن‪ ،‬له‌گه‌ڵ هه‌الواردنی‬ ‫سیستماتیک به‌ره‌وڕوون‪ .‬تابلۆی ده‌روونی‬ ‫هه‌ر ژنێکی ئه‌و واڵته‌ چاو لێ بکه‌ی‪ ،‬پره‌‬ ‫ل ـه‌ ئــــازاری چــه‌وســانــه‌وه‌‌و هـــــه‌اڵواردن‌و‬ ‫بێبه‌شی‪ .‬کۆمه‌ڵێک ئاخوندی بیر ته‌سک‌و‬ ‫کۆنه‌پارێز له‌ ماوه‌ی ‪ 35‬ساڵ ده‌سه‌اڵتیان‌دا‬ ‫ئــه‌وه‌ی بـه‌سـه‌ر خه‌ڵکی ئێرانیان هێناوه‌‪،‬‬ ‫جگه‌ ل ـه‌ وێــرانــی ده‌روونــــی ئینسانه‌کان‪،‬‬ ‫کوشتنی ئازادیخوازان‌و ڕاونانی نوخبه‌‌و‬ ‫ڕوونــاکــبــیــرانــی واڵت‪ ،‬شتێکی دیــک ـه‌ له‌‬ ‫کارنامه‌یان‌دا نابینرێ که‌ خه‌ڵک به‌ هیوا‌و‬ ‫دڵخۆشییه‌وه‌ له‌و واڵته‌‌دا ژیان بکه‌ن!‬ ‫ک ــۆم ــاری ئــیــســامــی ئێستا ئــیــدی له‌‬ ‫الی ـه‌نــی خ ـه‌ڵــک ـه‌وه‌ ب ـه‌ جــۆرێــک خه‌یاڵیان‬ ‫ئ ــاس ــووده‌ی ــه! خ ـه‌ڵــک ه ـه‌ســتــی بێحاڵی‌و‬ ‫بێته‌فاوه‌تی ب ـه‌س ـه‌ریــان‌دا زاڵ ب ــووه‌‌و تا‬ ‫ناخیان ڕۆچووه‌‪ ،‬ئێعتراز نه‌ماوه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر له‌‬ ‫شارێک‌دا به‌ یه‌ک حه‌وتوو ‪ 10‬که‌س خۆی‬ ‫بکوژێ‪ 15 ،‬ژن بکوژرێ‪ ،‬له‌سه‌ر شه‌قام‬ ‫ب ـه‌ب ـه‌رجــاوی یه‌کترییه‌وه‌ به‌چه‌قۆ یه‌کتر‬ ‫ل ـه‌ت‌وپ ـه‌ت کــــه‌ن‌و‪ ....‬کــه‌س داناچڵه‌کێ‌و‬ ‫ناپرسێ بۆ؟! ئه‌گه‌ریش که‌متاکورتێک هه‌بێ‬ ‫ده‌نگ هه‌ڵبرێنێک هه‌بێ‪ ،‬ده‌سه‌اڵت به‌هه‌موو‬ ‫ئیمکانات‌و هێزه‌وه‌ هه‌وڵی سه‌رکوت کردنی‬ ‫ده‌دا‌‪ .‬دنیای ده‌ره‌وه‌ش له‌ ئاست ئه‌و هه‌موو‬ ‫زوڵمه‌ی له‌ خه‌ڵکانی ئێران ده‌کرێ چاوی‬ ‫داخستوه‌‪.‬‬ ‫لــــه‌م ڕۆژانــــــــه‌دا مــه‌ح ــک ــووم کــردنــی‬ ‫گرووپی تیرۆریستی داعش‌و جینایه‌ته‌کانی‬ ‫ئــه‌م گــرووپ ـه‌ ل ـه‌ عــێــراق‌و س ــووری ــه‌‌دا له‌‬ ‫هه‌موو دنــیـا‌دا باسێکی گـه‌رمـه‌‪ ،‬واڵتانی‬ ‫ڕۆژئــاوایــی بـه‌ س ـه‌رکــرده‌یــی ئه‌مریکا به‌‬ ‫لێشاو ئه‌سڵه‌حه‌و فڕۆکه‌ی شه‌ڕ ده‌نێرن بۆ‬ ‫له‌ناوبردنی داعش‪ ،‬بێ ئه‌وه‌ی دان به‌وه‌دا‬ ‫بنێن زیانێک که‌ ده‌سـه‌اڵتــدارانــی ئێران له‌‬ ‫ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتیان‌دا به‌خه‌ڵک‌و نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫ئێران‌و واڵتانی ده‌وروب ـه‌ریــان گه‌یاندوه‌‪،‬‬ ‫جینایه‌ته‌کانی داعـــش وه‌ک‌ نوقته‌یه‌کی‬ ‫چوکه‌یه‌ له‌ ئاست کێوێک‌دایه‌!‬ ‫ڕێژیمی ئێران له‌ نه‌بوونی ئێعترازاتی‬ ‫جـه‌مــاوه‌ری‪ ،‬له‌ نه‌بوونی ئۆپۆزیسیۆنێکی‬ ‫به‌هێز‌ له‌ ئــێــران‌دا‌و نه‌بوونی کــاردانـه‌وه‌ی‬ ‫جیهانی له‌سه‌ر کرده‌وه‌ جینایه‌تکارانه‌کانیان‪،‬‬ ‫درێـــژه‌ کــــرده‌وه‌ نــامــرۆڤــانـه‌کــانــی خۆیان‬ ‫ده‌د ‌هن‌و له‌مه‌وبه‌دواش له‌ژێر ئااڵی دژی‬ ‫تیرۆردا! زیاتر مافه‌کانی مرۆڤ له‌ ئێران‌دا‬ ‫پێشێل ده‌کرێن‌و و زیاتر کێشه‌کانی خه‌ڵکی‬ ‫ئه‌و واڵته‌ پشت گوێ ده‌خرێ‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌‌ی ئاماره‌کان‪:‬‬ ‫ماڵپه‌ڕی «پزشکان بدون مرز»‬ ‫ماڵپه‌ڕی‪ :‬خوێندکارانی ئێران «ایسنا»‬

‫کــە دەگـــوتـــرێ «لـــە مــاوەیــەکــی کـــەم‌دا‬ ‫دەکرێ شۆرشێک سەرکەوێ و دەوڵەت‬ ‫و سیستمێکی سیاسی بگۆڕدرێ‪ ،‬یاخود‬ ‫لــەچــەنــدیــن دەیـــــەدا بــــاری ئــابــووریــش‬ ‫ئاڵوگۆرێکی گــەورەی بەسەردابێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بــۆ گۆڕینی بیر و هــزر و فــەرهــەنــگ و‬ ‫هەڵسوکەوتی بنەرەتی نێوکۆمەڵگا جاروبار‬ ‫پێویستی بــە مــاوەیــەکــی درێــژ خــایــەن و‬ ‫تەنانەت چەند سەدە هەیە»‪.‬‬ ‫بێگومان تەنیا نووسین و دەربڕینی‬ ‫وتــەی زێرین و جــوان نیشانی ئەورۆیی‬ ‫بوونی ئینسان نی‌یە‪ ،‬بەڵکوو هاوئاهەنگی‬ ‫نــیــوان قسە و کــــردەوە و ڕێــزگــرتــن لە‬ ‫ک ــەرام ــەت و گ ــەورەی ــی ئینسان کــە لە‬ ‫بنەماڵەی هــەر کەسێکەوە دەست‌پێدەکا‬ ‫پ ــێ ــوەری کــەســایــەتــی و ئــەخــاقــی هــەر‬ ‫مرۆڤێکی دادپـــــەروەر و ئــازادیــخــوازە‪.‬‬ ‫پێویستە ئینسانی بەرپرس بۆ ڕۆڵگێرانی‬ ‫ئەرێنی لە ژیانی سیاسی – فەرهەنگی و‬ ‫کۆمەاڵیەتی‌دا لە پەروەردەکردنی خۆیەوە‬ ‫دەس پــێ بکا و بــەر لــە هــەمــوو شتێک‬ ‫خۆی لە کاریگەریی داب و نەریتی کۆن‬ ‫و دواکەوتوو ڕزگار کات و پاشان وانەی‬ ‫بەرێوەبردنی ژیانی هاوچەرخ‪ ،‬مرۆڤانە‪،‬‬ ‫پێشکەوتوو و بەختەوەرانە بە ئەم و ئەو‬ ‫بدات‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫سیاسی‬

‫ژماره‌‪٦٤٠ :‬‬

‫ده‌رسه‌کانی ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی له سکاتله‌ند‬

‫ئاسۆی حه‌سه‌ن زاده‬ ‫رۆژی ‪١٨‬ی سێپتامبری ‪ ٢٠١٤‬له ئه‌نجامی‬ ‫ئه‌و رێفراندۆمه‌دا که سه‌باره‌ت به سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫سکاتله‌ند ب ـه‌ڕێــوه چــوو‪ ،‬دانیشتووانی ئه‌م‬ ‫هه‌رێمه به زۆرینه‌ی زیاتر له ‪%٥٥‬ی ده‌نگد‌ه‌ران‬ ‫بــــژاری س ـه‌رب ـه‌خــۆی ـی‌یــان ره‌ت کــــرده‌وه و‬ ‫ده‌نگیان به مانه‌وه له‌نێو بریتانیای گه‌ور ‌ه دا‪.‬‬ ‫ئه‌م رێفراندۆمه به‌پێی رێککه‌وتنێک به‌ڕێوه‬ ‫چوو که دوو ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له ئێده‌نبورگی‬ ‫پێته‌ختی سکاتله‌ند له‌نێوان ده‌یڤید کامرۆن‬ ‫سه‌رۆک وه‌زیری بریتانیا و ئالێکس سالمۆند‬ ‫وه‌زیری یه‌که‌می سکاتله‌ند ئیمزا کرابوو‪ .‬به‌پێی‬ ‫ئه‌و رێککه‌وتنه‌‪ ،‬له‌حاڵه‌تێکدا که زۆرینه‌ی گه‌لی‬ ‫سکاتله‌ند ده‌نگی به سه‌ربه‌خۆیی دابا‪ ،‬ماوه‌ی‬ ‫یه‌ک ساڵ و نیو وه‌ک قۆناغی گواستنه‌وه بۆ‬ ‫کاردروستایی و جێبه‌جێکردنی رێوشوێنه‌کانی‬ ‫گه‌یاندنی سکاتله‌ند به سه‌ربه‌خۆیی یه‌کجاره‌کی‬ ‫دیـــاری کــرابــوو‪ .‬لــه ر‌یــفــرانــدۆم ـه‌ک ـه‌دا ته‌نیا‬ ‫‌هــاوواڵتــیــیــانــی دانــیــشــتــووی سکاتله‌ند مافی‬ ‫ده‌نگدانیان هه‌بوو و له‌سه‌ریه‌ک نزیک به ‪%٨٥‬‬ ‫ی که‌سانی خاوه‌ن مافی ده‌نگدان چوونه سه‌ر‬ ‫سندووقه‌کانی ده‌نگدان‪.‬‬ ‫ئینگلستان و سکاتله‌ند لــه سـه‌ده‌کــانــی‬ ‫نێوه‌ڕاستدا وه‌ک دوو پاشایه‌تیی سه‌ربه‌خۆ‬ ‫شكڵیان گــرتــووه و بـ ‌ه هــۆکــاری فه‌رهه‌نگی‬ ‫و ستراتژی و به‌تایبه‌ت له‌ژێر کاریگه‌ریی‬ ‫رکـــابـــه‌ری و نــێــوان نــاخــۆشــیــی مــێــژوویــی‬ ‫ئینگلستان و فه‌ڕانسه‪ ،‬زۆر جار پێوه‌ندییه‌کی‬ ‫پڕ له گــرژی و دڕدۆنگییان پێکه‌وه هه‌بووه‪.‬‬ ‫کاتێک ساڵی ‪ ١٦٠٣‬ئێلیزابێتی یه‌که‌م به‌بێ‬ ‫ئــه‌وه‌ی هیچ وه‌چ ـه‌ی ـه‌ک له‌پاش خــۆی به‌جێ‬ ‫بێڵێ کۆچی دوایی کرد‪ ،‬یه‌كێک له خزمه‌کانی‬ ‫به‌ناوی جه‌یمزی شه‌شه‌م که ئه‌و کات ‌ه پاشای‬ ‫سکاتله‌ند بوو‪ ،‬له‌ژێر ناوی جه‌یمزی یه‌كه‌م دا‬ ‫بووه پاشای هاوبه‌شی هه‌ردوو ده‌وڵه‌ت و ئه‌و‬ ‫حاڵه‌ته دروست بوو که له تیئۆریی قانوونی‬ ‫ده‌ستووری‌دا پێی ده‌ڵێن «یه‌كێتیی که‌سێتی»‪،‬‬ ‫واته ئه‌وه که دوو یا چه‌ند ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆ‬ ‫پاشایه‌کی هاوبه‌شیان هه‌یه‪ .‬سه‌ده‌یه‌ک دواتر‬ ‫ترس و نیگه‌رانییه ستراتیژییه‌کانی ئینگلستان‬ ‫لـه‌الیـه‌ک و پێویستییه ئه‌منی و ماڵییه‌کانی‬ ‫سکاتله‌ند له‌الیه‌کی دیکه‌وه پارلمانه‌کانی ئه‌م‬ ‫دوو ده‌وڵه‌ته‌یان هێنایه سه‌ر ئه‌وه که له ساڵی‬ ‫‪ ١٧٠٧‬دا قــانــوونــی یه‌كگرتنی ئینگلستان و‬ ‫سکاتله‌ند په‌سند بکه‌ن و به‌م چه‌شنه بریتانیای‬ ‫گه‌وره وه‌ک ده‌وڵه‌تێکی یه‌كگرتوو دروست بوو‬ ‫که دواتر به‌هۆی پێوه‌ زیاد بوونی ئیرله‌ندی‬ ‫باکوور له چوارچێوه‌ی شانشینیی یه‌كگرتوودا‬ ‫فراوانتریش بۆوه‪.‬‬ ‫ئـه‌م هاوچاره‌نووسی و یه‌كگرتنه‌ به‌اڵم‬ ‫بۆ گه‌لی سکاتله‌ند هه‌رگیز به مانای له‌بیر‬ ‫چــــوونــــه‌وه‌ی ســــه‌روه‌ریــــی رابــــــــردووی و‬ ‫وازهێنانی ئه‌و گه‌له له خـه‌ون و ئــاره‌زووی‬ ‫به‌سه‌ربه‌ستی ژیــان نه‌بووه‪ .‬به‌درێژایی سێ‬ ‫سه‌ت ساڵی رابــردوو و به‌تایبه‌تی له نیوه‌ی‬ ‫دووه‌می سه‌ده‌ی بیسته‌مدا گه‌لی سکاتله‌ند هه‌م‬ ‫به‌هۆکاری مێژوویی و فه‌رهه‌نگی و هه‌م له‌ژێر‬ ‫ته‌وژمی فاکته‌ره ئابووری و کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کاندا‬ ‫هه‌میشه به‌دوای ئه‌وه‌دا گه‌ڕاوه که له پڕۆسه‌ی‬ ‫بڕیاردانی سـه‌راسـه‌ریــدا پشکێکی شیاوتری‬ ‫وه‌بـــه‌ر بــک ـه‌وێ و لـه‌پــێــنــاوی ســوودمـه‌نــدیــی‬ ‫زیاتر و کۆنتڕۆڵی سه‌رچاوه سروشتییه‌کانی‬ ‫ژێـــر خـــاک و ژێـــر ئــاوه‌کــانــی و ه ـه‌بــوونــی‬ ‫سیستمێكی پارێزگاریی کۆمه‌اڵیه‌تیی گونجاو‬ ‫له‌گه‌ڵ رۆئــیــای باکوورییانه‌ی خه‌ڵکه‌که‌یدا‪،‬‬ ‫داوای خودموختاری بکا و ته‌نانه‌ت بیر له‬ ‫سه‌ربه‌خۆییش بکاته‌وه‪.‬‬ ‫به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا که هه‌ر له پاش شه‌ڕی‬ ‫یه‌که‌‌می جیهانییه‌وه پارتی کرێكارانی بریتانیا‬ ‫کــه تــا ئێستاش سکاتله‌ند یه‌کێک لــه مه‌کۆ‬ ‫سه‌ره‌کییه‌کانی نفووز و الیه‌نگرییه‌تی پرۆژه‌ی‬ ‫بــۆ خــۆب ـه‌ڕێــوه‌ب ـه‌ریــی ســکــاتــلـه‌نــد هــه‌بــوو و‬ ‫دواتریش پارتی نه‌ته‌وه‌یی سکاتله‌ند (هه‌رچه‌ند‬ ‫ســه‌ره‌تــا بــه الوازی) هــاتــه نــێــو گــۆڕه‌پــانــی‬ ‫سیاسیی واڵتــه‌وه‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئ ـه‌وه ته‌نیا له یه‌ك‬ ‫ده‌هــه و نیوی راب ــردوودا بوو که خواست و‬ ‫خ ـه‌ونــی سیاسیی سکاتیه‌کان لــه پــرۆسـه‌ی‬ ‫سیاسیی بریتانیادا دانــی پێدا نــرا و ئــاوڕی‬ ‫جیدیی لێ درایه‌وه‪ .‬ریفراندۆمێک که له ساڵی‬ ‫‪ ١٩٧٩‬دا له‌پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ دانــی ده‌س ـه‌اڵت‬ ‫به دامــوده‌زگــای خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی سکاتله‌ند‬

‫بــه‌ڕێــوه چــوو هــه‌م ب ـه‌هــۆی سه‌رنه‌که‌وتنی‬ ‫وه‌ک پێویستی و هه‌م به‌هۆی دژایه‌تیی پارتی‬ ‫پارێزگاران به‌تایبه‌تی ل ‌ه سه‌رده‌می مارگارێت‬ ‫تاچێردا هیچ ئاکامگیرییه‌کی جیددی لێ نه‌کرا‪.‬‬ ‫هه‌تا ئـه‌وه که له‌سه‌ر بنه‌مای ریفراندۆمێکی‬ ‫دیــکــه‪ ،‬ســاڵــی ‪ ١٩٩٩‬سیستمی دیڤۆلووشن‬ ‫(واته حه‌واڵه‌کردنی ده‌سه‌اڵته‌كان) بۆ پارلمانی‬ ‫سکاتله‌ند به‌ڕه‌سمی نــاســرا‪ .‬ب ـه‌اڵم هه‌‌مووی‬ ‫ئه‌مانه‌ش هۆکاره‌کانی ناموڕتاح بوونی گه‌لی‬ ‫سکاتله‌ند له‌نێو بریتانیای گ ـه‌وره‌یــدا له‌نێو‬ ‫نه‌برد و به‌ده‌سته‌وه گرتنی ده‌سه‌اڵتی ئیجرایی‬ ‫سکاتله‌ند لــه‌الیــه‌ن ســالــمــۆنــده‌وه لــه ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٧‬ب ـه‌و الوه و قــووڵــبــوونـه‌وه‌ی هه‌ستی‬ ‫پشتگوێ خــرانــی سکاتله‌ندییه‌کان لـه‌الیـه‌ن‬ ‫وێستمینستره‌وه ده‌ستیان وه ده‌ستی یه‌ك‬ ‫دا و له ئاکامدا له ‪١٥‬ی ئۆکتۆبری ‪ ٢٠١٢‬دا‬ ‫رێککه‌وتنی ئێده‌نبورگ بۆ رێفراندۆم له‌سه‌ر‬ ‫ئاینده‌ی سیاسیی سکاتله‌ند ئیمزا کرا‪.‬‬ ‫بیست ساڵ له‌مه‌وبه‌ر کاتێک له دێباتێکی‬ ‫ته‌له‌فزیۆنیدا ئالێکس سالمۆند رایگه‌یاندبوو که‬ ‫رۆژه‌کانی بریتانیای گـه‌ور ‌ه له‌حاڵی ژماردن‬ ‫دان و زۆری پــێ نــاچــێ ئـــه‌و مـه‌مــلـه‌کـه‌تــه‬ ‫له‌به‌ریه‌ك هه‌ڵده‌وه‌شێ‪ ،‬به‌شدارانی دێباته‌ک ‌ه‬ ‫له قاقای پێکه‌نینیان دابوو‪ .‬له‌کاتی ئیمزاکرانی‬ ‫رێککه‌وتنه‌که‌‌ی ئێده‌نبۆرگیشدا ده‌س ـه‌اڵتــی‬ ‫ناوه‌ندی هیچ نیگه‌رانی ئاکامی ریفڕاندۆمه‌که‬ ‫نه‌بوو و ته‌نانه‌ت راســپــارده‌ی کۆمیسیۆنی‬ ‫هه‌ڵبژاردنیشی له‌پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ فۆرموولی‬ ‫پرسیاره‌که‌دا که ته‌نیا بریتی بێ له‌وه که «ئایا‬ ‫سکاتله‌ند ده‌بێ ببێته ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ»‬ ‫قبووڵ کردبوو‪ ،‬به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ ئه‌لترناتیڤێكی‬ ‫دیــکـه‌ی وه‌ک پێدانی خودموختاریی زیاتر‬ ‫له‌جیاتی جــیــابــوون ـه‌وه‌ی لـه‌گـه‌ڵــدا بــێ‪ .‬ب ـه‌اڵم‬

‫ش ـه‌ڕی دووه‌م ــی جیهانی قسه‌ی یه‌كه‌‌می له‬ ‫پێوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌کاندا ده‌کرد و ئه‌مڕۆش‬ ‫وه‌ک یه‌كێک له چه‌ند ده‌وڵه‌تی هه‌ره بااڵده‌ستی‬ ‫دنیا ماوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی سکاتله‌ند له‌الیه‌ك کۆمه‌ڵێک‬ ‫پرسیاری زۆر گه‌وره و ئاڵۆزی له‌مه‌ڕ چۆنیه‌تیی‬ ‫دابـه‌شــکــردنــی میراتی سیاسی و ئابووریی‬ ‫نێوان «ئ ـه‌م دوو واڵتــه» و رێکخستنه‌وه‌ی‬ ‫پێوه‌ندییه‌کانی نێوانیان و پێوه‌ندیی هه‌ر‬ ‫کامه‌یان له‌گه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌یــان دروست‬ ‫ده‌كرد‪ .‬شتێک که له تێكچوونی بااڵنسی نێوان‬ ‫هێزه‌ سیاسییه‌کانی بریتانیا و ده‌سکاریی‬ ‫سنووره نێوده‌وڵه‌تییه‌کانی دوورگه‌ی بریتانیا‬ ‫و ده‌ســتــڕاگـه‌یــشــتــن بــه ده‌وڵـه‌مـه‌نــدیــیـه‌کــانــی‬ ‫ده‌ریـــای بــاکــوور و جێگوڕک ‌ه و کۆنتڕۆڵی‬ ‫جبه‌خانه نیزامی و پێگه ئه‌تۆمییه‌كانه‌وه بگره‬ ‫هه‌تا پرسه‌کانی پێوه‌ندیدار به سیستمی پووڵی‬ ‫و قـــه‌رزه ده‌وڵـه‌تــیــیـه‌کــان و رێکخستنه‌وه‌ی‬ ‫پــێــوه‌نــدیــی ده‌س ــت ــووری ل ـه‌گ ـه‌ڵ مه‌مله‌که‌تی‬ ‫یه‌كگرتوو و کۆمۆن وێڵز و جێگ ‌ه و پێگه‌یان له‬ ‫رێکخراوه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان به‌تایبه‌تی یه‌كێتیی‬ ‫ئورووپا و ئه‌نجو‌مه‌نی ئاسایشیدا ده‌گرته‌وه‪.‬‬ ‫له‌الیه‌کی دیکه‌وه‪ ،‬له ئورووپایه‌کدا که وه‌ک‬ ‫سه‌رجه‌م قاڕڕه‌کانی دیکه‌ی دنیا سنووره‌کانی‬ ‫ته‌نیا به‌رهه‌می مێژوون و زۆر له‌گه‌ڵ پێکهاته‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی و ته‌نانه‌ت پێویستییه سروشتی و‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رییه‌کان یه‌ک ناگرنه‌وه‪ ،‬سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫سکاتله‌ند شه‌رعیه‌تێکی تـــازه‌ی نــه‌ک هه‌ر‬ ‫بــه خــواســتــی ن ـه‌ت ـه‌وه‌گ ـه‌رایــان ـه‌ی ده‌وڵـه‌تــانــی‬ ‫ئ ـه‌نــدام لــه یه‌كێتیی ئــه‌ورووپــادا ده‌به‌خشی‪،‬‬ ‫به‌ڵکوو گیانێکیشی وه‌ب ‌ه ‌ر هه‌موو ئه‌و ره‌وته‬ ‫ناسیۆنالیست و جیاییخوازییه ده‌نــایـه‌وه که‬ ‫هـه‌ر ئێستا له‌‌پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ زۆر ده‌ڤ ـه‌ری‬

‫کورد تا ئێستاش له‌سه‌ر به‌ستێنێکی نێوخۆیی‬ ‫و ناوچه‌یی ناله‌بار و ناڕه‌وا دروست بووه و‬ ‫چۆته پێش؛ به‌پێچه‌وانه‌ی سکاته‌کان‪ ،‬کورد به‬ ‫خواستی خــۆی وه‌ســه‌ر ئـه‌م ده‌وڵــه‌ت و ئه‌و‬ ‫ده‌وڵ ـه‌ت نه‌خراوه و به‌پێچه‌وانه‌ی وانیش‪ ،‬له‬ ‫پرۆسه‌ی مانه‌وه‌ی له‌نێو ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌دا که‬ ‫به‌سه‌ریاندا دابه‌ش بووه‪ ،‬له زۆربه‌ی نزیک به‬ ‫ته‌واوی بڕگه‌کانی مێژووی نه‌ته‌وه‌ی کورددا‬ ‫گـه‌لــی ک ــورد نــه‌ک هــه‌ر وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌کی‬ ‫پێکهێنه‌ری واڵت به‌ڕه‌سمی نه‌ناسراوه و له هه‌ر‬ ‫چه‌شنه قه‌واره‌یه‌کی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری بێبه‌ش‬ ‫کراوه‪ ،‬به‌ڵکوو حاشا له بوونیشی کراوه و له‬ ‫سه‌ره‌تاییترین مافه مرۆییه‌کانی بێبه‌ش کراوه‬ ‫و رووبه‌ڕووی سه‌رکوت و قه‌اڵچۆ بۆته‌وه‪.‬‬ ‫س ـه‌ربــاری ئــه‌وه‌ش جێی خۆیه‌تی چه‌ند‬ ‫خیسڵه‌تێکی رێفراندۆمه‌که‌ی سکاتله‌ند به‌گشتی‬ ‫بۆ هه‌موو گه‌النی ئازادیخواز و به‌تایبه‌تی له‬ ‫گۆشه‌نیگای کورده‌وه خه‌تیان له‌ژێر بدرێ و له‬ ‫مشت و مڕ و مامه‌ڵه‌ی کورد له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کانی‬ ‫دیکه و موخاتبه سیاسییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی خۆیدا‬ ‫به‌رجه‌سته بکرێنه‌وه ‪:‬‬ ‫یه‌که‌م‪ ،‬ریفراندۆمی سکاتله‌ند نموونه‌یه‌کی‬ ‫گرینگی جێبه‌جێکردنی مــافــی دیــاریــکــردنــی‬ ‫چــاره‌نــووس بــوو کــه لـــه‌ودا بــۆ ی ـه‌ک ـه‌م جار‬ ‫یه‌کێک له به‌هێزترین ده‌وڵه‌تانی پێشکه‌وتوو‬ ‫و دێموکراتیکی دنیا به بـه‌رچــاوی بیروڕای‬ ‫گــشــتــیــی جــیــهــان قــبــووڵــی کـــرد ک ــه ئ ـه‌گ ـه‌ر‬ ‫به‌شێک له خه‌ڵكی واڵتـه‌کـه‌ی خــۆی (و نه‌ک‬ ‫ته‌نیا موسته‌عمه‌ره‌یه‌کی) بیانه‌وێ له‌و واڵته‬ ‫جیا ببنه‌وه‪ ،‬ئه‌مه هه‌قی سروشتیی ئه‌وانه‪.‬‬ ‫سه‌‌رنجڕاکێش ئـه‌وه‌یــه پــاش ئاشکرا بوونی‬ ‫ئاکامی ریــفــرانــدۆمـه‌کــه‪ ،‬نــه‌ک هــه‌ر رێــبـه‌ری‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی خوازانی سکاتله‌ند رایگه‌یاند که‬

‫پـــاش ئــــه‌وه‌ی خـــودی ک ــام ــرۆن هــه‌ڕه‌شــه‌ی‬ ‫هێنانه‌ده‌ری بریتانیا له یه‌كێتیی ئه‌ورووپای‬ ‫به‌رز کرده‌وه و له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامبوونی هه‌ستی‬ ‫ناڕه‌زایه‌تیی گشتیی سکاتله‌ندییه‌کان که پێیان‬ ‫وابـــوو بــۆخــۆیــان ئــامــراز و سـه‌رچــاوه‌‌کــانــی‬ ‫بوون به ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆی پایه‌داریان‬ ‫ل ـه‌ب ـه‌رده‌ســتــدایــه ک ـه‌چــی ئێلیتێكی لـه‌نــده‌نــی‬ ‫حوکمڕانییان ده‌کا که خۆیانی تێدا نابیننه‌وه‪،‬‬ ‫ئــه‌گــه‌ری س ـه‌رک ـه‌وتــنــی کـه‌مــپــی الیـه‌نــگــرانــی‬ ‫س ـه‌رب ـه‌خــۆیــی هـ ـه‌ر ه ــات و بـه‌هــێــزتــر ‌بــوو‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیه‌ش له دوایین مانگ و حه‌وتووه‌کانی‬ ‫پێش به‌ڕێوه چوونی رێفراندۆمه‌که سه‌رکرد ‌ه‬ ‫سیاسییه‌کانی هه‌ر سێ پارتی سه‌ره‌کیی بریتانیا‬ ‫چاالکانه که‌مپه‌ینیان ب ـه‌دژی جیبابوونه‌وه‌ی‬ ‫سکاتله‌ند کرد و به نیشانه‌ی ئــاوڕدان ـه‌وه له‬ ‫چاوه‌ڕوانییه‌کانی سکاتله‌ند و وه‌ک پاداشێک‬ ‫بۆ جیانه‌بوونه‌وه کۆمه‌ڵێک به‌ڵێنی تازه‌یان به‌و‬ ‫گه‌له‌ دا‪.‬‬ ‫جیابوونه‌وه‌ی سکاتله‌ند ته‌نیا به مانای‬ ‫له‌ده‌ستچوونی یه‌ک له‌سێی خاکی بریتانیا وه‌ک‬ ‫یه‌كێک له ستراتژیکترین و ده‌وڵه‌مه‌ندترین‬ ‫هه‌رێمه‌کانی بریتانیا و ده‌رچــوونــی یه‌كێک‬ ‫لــه نــه‌تــه‌وه پێکهێنه‌ره‌کانی ئــه‌و واڵتـــه به‬ ‫حه‌شیمه‌تێکی پێنج میلیۆن و سێ سه‌د هه‌زار‬ ‫که‌سیه‌وه نه‌ده‌‌بوو‪ .‬به‌ڵکوو ئه‌و رووداوه که له‬ ‫مێژووی واڵتانی دێموکڕاتیکدا بێوێنه ده‌بوو‪،‬‬ ‫ده‌بــووه مایه‌ی تێکچوونی هه‌موو هاوکێشه‬ ‫سیاسی و پارامێتره ستراتژییه نێوخۆیی‬ ‫و نێونه‌ته‌‌وه‌ییه‌کانی پێوه‌ندیدار به واڵتێک‬ ‫(بریتانیا) که له‌دوای شه‌ڕه‌کانی ناپلیۆنه‌وه تا‬

‫وه‌ک کاتالۆنی ئیسپانیا و بــاکــووری ئیتالیا‬ ‫و فــانــده‌ری بێلژیک و پــارچـه‌ دابــڕاوه‌کــانــی‬ ‫له‌هستان و ناوچه‌ مه‌جار نشینه‌کانی ئورووپای‬ ‫رۆژهه‌اڵتدا له‌ئارادان‪.‬‬ ‫ســـــه‌ره‌ڕای ئــــه‌وه‌ش‪ ،‬نــه‌ک هــه‌ر بــۆ ئـه‌م‬ ‫که‌یسانه که ناویان هــات‪ ،‬به‌ڵکوو بۆ هه‌موو‬ ‫ئــه‌و گــه‌النــه‌ی دیــک ـه‌ی جیهانیش کــه له‌ژێر‬ ‫ســای ـه‌ی حاکمیه‌تی ئێستای واڵتـه‌کــانــیــانــدا‬ ‫ده‌چ ـه‌وســێــن ـه‌وه و س ـه‌رکــوت ده‌كــرێــن و ل ‌ه‬ ‫خه‌باتی ناسنامه‌خوازانه و ئازادی ویستانه‌ی‬ ‫خۆیاندا پشت به مافی دیاریکردنی چاره‌نووس‬ ‫ده‌ب ـه‌ســتــن‪ ،‬پــرۆس ـ ‌ه و ئــاکــامــی ریــفــرانــدۆمــی‬ ‫سکاتله‌ند نابێ وه‌ک دژه نموونه یــان وه‌ك‬ ‫مه‌وردێك چاو لێ بکرێ که به‌ڕواڵه‌ت به‌زیانی‬ ‫شه‌رعییه‌تی گوتاریی بزوتنه‌وه‌کانی خوازیاری‬ ‫مافی دیاریکردنی چاره‌نووس کۆتایی هاتووه‪.‬‬ ‫به‌ڵکوو به‌پێچه‌وانه‌وه‪ ،‬پێویسته ئه‌م بزوتنه‌وان ‌ه‬ ‫ریفراندۆمی سکاتله‌ند رێک له ته‌ئیدی سروشتی‬ ‫داواکارییه‌کانیان و نێوه‌رۆکی گوتاری سیاسیی‬ ‫خۆیاندا که‌ڵكی لێ وه‌ربگرن و له خه‌بات و‬ ‫لۆبیگه‌ریی له‌مه‌ودوایاندا وه‌ک نموونه‌یه‌كی‬ ‫جوان و ئیلهامبه‌خش زه‌قی بکه‌نه‌وه و پشتی‬ ‫پێ ببه‌ستن‪.‬‬ ‫ئه‌و‌ه‌نده‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر گه‌لی کورد‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ ئـه‌وه‌دا ک ‌ه که‌یسی کورد به‌تایبه‌تی له‬ ‫باشووری کوردستان چ له‌ڕووی حه‌شیمه‌ت و‬ ‫هه‌ڵکه‌وتی جوغرافیاییه‌وه و چ له‌ڕووی مشت و‬ ‫مڕ له‌سه‌ر سه‌رچاوه‌ سروشتییه‌کان به‌تایبه‌تی‬ ‫نه‌وته‌وه زۆر هاوشێوه‌ی که‌یسی سکاتله‌نده‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌ی پرسی سکاتله‌ند‪ ،‬مه‌سه‌له‌ی‬

‫کاروانی سه‌ربه‌خۆیی خوازیی گه‌له‌که‌ی نابێ‬ ‫راوه‌ستێ‪ ،‬به‌ڵکوو سه‌رۆک وه‌زیری بریتانیاش‬ ‫به روونــی قبووڵی کــرد که ئه‌گه‌ر نه‌سلێکی‬ ‫دیکه له خه‌ڵكی سکاتله‌ند سه‌رله‌نوێ داوای جیا‬ ‫بوونه‌وه بکه‌نه‌وه‪ ،‬ئه‌وه مافی بێئه‌مالوئه‌والی‬ ‫خۆیانه‪.‬‬ ‫دووه‌م خیسڵه‌ت که ئه‌مه‌یان یه‌کجار زۆر‬ ‫گرینگه و پێویسته بــژارده‌‌کــانــی گه‌لی کورد‬ ‫به‌تایبه‌تی له ئێران له مشت‌ومڕ و مامه‌ڵه‌یان‬ ‫له‌گه‌ڵ بژارده غه‌یره کورد و سه‌راسه‌رییه‌کاندا‬ ‫به‌رجه‌سته‌ی بکه‌نه‌وه‪ ،‬بازنه‌ی ئه‌و که‌سانه‌یه‬ ‫که له‌و جۆره ریفراندۆمانه‌دا مافی ده‌نگدانیان‬ ‫هه‌یه‪ .‬له ریفراندۆمه‌که‌ی سکاتله‌نددا ئه‌گه‌رچی‬ ‫هاوواڵتییانی بریتانیایی جێگیر له سکاتله‌ند‬ ‫مــافــی ده‌نــگــدانــیــان ه ـه‌بــوو و هــاوواڵتــیــیــانــی‬ ‫سکاتله‌ندیی جێگیر له ده‌ره‌وه‌ی سکاتله‌ندیش‬ ‫مافی ده‌نگدانیان نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم به‌هه‌رحاڵ ئه‌وه‬ ‫گه‌لی سکاتله‌ند بوو نه‌ک هه‌موو خه‌ڵکی بریتانیا‬ ‫که هه‌قی ده‌نگدان له‌و ریفراندۆمه‌یدا هه‌بوو‪.‬‬ ‫بــــــژارد ‌ه ســیــاســیــیــه ســه‌راســه‌ریــیــه‌کــان‬ ‫(به‌تایبه‌تی له‌نێو گه‌لی فارس) له ئێراندا زۆر‬ ‫جــار بــاســی ئـــه‌وه ده‌کـــه‌ن کــه ئ ـه‌گ ـه‌ر قــه‌رار‬ ‫بــێ رۆژێـــک هــه‌ر چه‌شنه ریــفــرانــدۆمــێــک بۆ‬ ‫جیابوونه‌وه‌ی یه‌كێک له گه‌النی ئێران به‌ڕێوه‬ ‫بچێ‪ ،‬ئه‌وا پێویسته ته‌واوی خه‌ڵكی ئێران له‌و‬ ‫ریفراندۆمه‌دا به‌شدار بن‪ ،‬چونکه گۆیا ئه‌مه‬ ‫پێوه‌ندیی به چاره‌نووسی سه‌رجه‌م خه‌ڵکی‬ ‫واڵته‌که‌وه هه‌یه‪ .‬روانگه‌یه‌کی له‌م چه‌شنه شتێک‬ ‫نیه جگه له گاڵته‌کردن به بیرۆکه‌ی ریفراندۆمی‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی و به‌تاڵ کردنه‌وه‌ی ئه‌م رێکاره‬

‫رۆژنامەی‬ ‫دێموکڕاتیکه له مانا و مه‌فهووم و مه‌نتیقی خۆی‪.‬‬ ‫وه‌ک له ریفراندۆمه‌که‌ی سکاتله‌ند و پێشتریش‬ ‫ریفراندۆمی هه‌رێمی کێبێکی کانادا و هه‌موو‬ ‫نموونه دیار و سه‌رکه‌وتووه‌کانی دیکه‌ی دنیا‬ ‫ڕا ده‌رده‌که‌وێ‪ ،‬به‌پێی رێوشوێنه ده‌ستووری‬ ‫و نــێــوده‌وڵــه‌تــیــیــه‌کــان‪ ،‬ل ــه ریــفــرانــدۆمــێــکــی‬ ‫سه‌ربه‌خۆییدا که له واڵتێکی دێموکراتیکدا‬ ‫به‌ڕێوه بچێ‪ ،‬پرۆسه‌که پێویسته پرۆسه‌یه‌کی‬ ‫دووالیه‌نه بێ و ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندی و بژارده‬ ‫سیاسیه سـه‌راسـه‌ریــیـه‌كــان بــۆیــان هه‌یه که‬ ‫له پرۆسه‌ی دیاریکردنی ئامانج و ئاجێندا و‬ ‫شێوه‌ی به‌ڕێوه چوون و به‌ئه‌نجام گه‌یاندنی‬ ‫رێفراندۆمه‌که‌دا به‌شدار بن‪ .‬به‌اڵم بۆ خودی‬ ‫ده‌نگدانه‌که ئه‌وه ته‌نیا ئه‌و گه‌له یا خه‌ڵکی ئه‌و‬ ‫هه‌رێمه‌ی ‌ه که ده‌یهه‌وێ جیا بێته‌وه که ده‌نگ‬ ‫ده‌دا و بڕیار ده‌دا نه‌ک هه‌موو خه‌ڵكی واڵت‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌م بڕیاره کاریگه‌ریی زۆر‬ ‫گه‌وره‌ی له‌سه‌ر ئاینده‌ی سه‌رجه‌م واڵته‌که‌ش‬ ‫هه‌بێ‪.‬‬ ‫ســێــهــه‌م‪ ،‬خــیــســڵ ـه‌تــی دێــمــوکــڕاتــیــک و‬ ‫شارستانییانه‌ی به‌ڕێوه چوون و کۆتایی هاتی‬ ‫ریفڕاندۆمه‌که بــوو که بۆ سـه‌رجـه‌م خه‌ڵکی‬ ‫بریتانیا مایه‌ی شانازی و سه‌ربه‌رزی و بۆ‬ ‫تــه‌واوی خه‌ڵکی دنیاش شیاوی چاولێکردن‬ ‫و ده‌رس لــێ وه‌رگــرتــنــه‪ .‬له‌حاڵێکدا کــه ئه‌م‬ ‫بابه‌ته‪ ،‬واته جیابوونه‌وه‌ی گه‌لێک یان به‌شێك‬ ‫له خه‌ڵكی واڵت‪ ،‬له زۆرب ـه‌ی واڵتانی دیکه‌ی‬ ‫جیهان باس و خواسی ده‌مارگرژانه و ته‌نانه‌ت‬ ‫گرژی و کوشت و کوشتاری لێ ده‌که‌وێته‌وه‪،‬‬ ‫له ریفراندۆمه‌که‌ی سکاتله‌نددا‪ ،‬له‌گه‌ڵ هه‌موو‬ ‫گرینگی و چاره‌نووسسازیی مانه‌وه‌ی سکاتله‌ند‬ ‫له‌نێو بریتانیادا‪ ،‬پڕۆسه‌که شتێک نه‌بوو جگ ‌ه‬ ‫له ته‌مرینێکی دێموکراتیکی که‌رنه‌ڤاڵ ئاسا‬ ‫که له‌ودا هـه‌ردوو الیه‌نی خوازیار و نه‌یاری‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی ئه‌م ده‌ڤه‌ره به‌و په‌ڕی ئارامی و‬ ‫به رووحی یه‌کتر ته‌حه‌مول کردن و رێزگرتن‬ ‫ل ‌ه بیروباوه‌ڕی یه‌كتر له په‌نای یه‌كتر و ته‌نانه‌ت‬ ‫زۆر جار به‌شێوه‌ی تێکه‌ڵی یه‌كتر که‌مپه‌ینیان‬ ‫ک ــرد‪ .‬پاشانیش کاتێك ئــاکــامــی ریــفــرانــدۆم‬ ‫راگه‌یاندرا‪ ،‬هه‌م الیه‌نی براوه‌ی رێفراندۆم واته‬ ‫له‌ڕاستیدا ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندی له‌جیاتی ئه‌وه که‬ ‫هه‌ستی له‌خۆبایی بوون و هێژێمۆنی خوازی‬ ‫بیگرێ‪ ،‬قبووڵی کرد که ده‌بێ به‌خۆیدا بچێته‌وه‬ ‫و رایگه‌یاند که به‌و به‌ڵێنانه پابه‌نده که له‌بواری‬ ‫دانی خودموختاریی زیاتر به سکاتله‌ند داویه‌تی‪،‬‬ ‫هــه‌م سـه‌رکــردایـه‌تــیــی بـــه‌ره‌ی سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫خ ــوازی سکاتله‌ندیش واتــه الیـه‌نــی دۆڕاوی‬ ‫ریفراندۆمه‌که به متمانه‌یه‌ک که به راستی و‬ ‫دروستی و پاکیی پرۆسه‌ی ریفراندۆمه‌که‌ی‬ ‫هه‌بوو‪ ،‬ده‌مو ده‌ست ئاکامه‌که‌ی قبووڵ کرد‬ ‫و ته‌نانه‌ت ئالێکس سالمۆند له رێبه‌ری کردنی‬ ‫حیزبه‌که‌ی و لــه پۆستی وه‌زیـــری یه‌که‌می‬ ‫سکاتله‌ند ئیستعفاشی دا‪.‬‬ ‫چـــواره‌م‪ ،‬خــودی ئاکامی ریفراندۆمه‌که‬ ‫بۆ زۆرب ـه‌ی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی له‌گه‌ڵ کێشه‌ی‬ ‫فره‌نه‌ته‌وایه‌تی و که‌مایه‌تییه‌کان بـه‌ره‌وڕوون‬ ‫شیاوی تێڕامان و ئه‌زموون لێ وه‌رگرتنه‪« .‬نا»‬ ‫گوتنی گه‌لی سکاتله‌ند به بژاری سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫له‌حاڵێکدا که به هه‌موو نیشانه‌کان ڕا ئیمکانی‬ ‫ئه‌وه‌یان هه‌بوو که له‌وپه‌ڕی ئاشتی و ئارامیدا‬ ‫ببن بــه ده‌وڵـه‌تــێــکــی جــێــکـه‌وتــوو و پــای ـه‌دار‬ ‫په‌یامێکی زۆر گرینگی تێدایه‪ .‬ئه‌و په‌یامه‌ش‬ ‫بریتییه له‌وه که ئه‌گه‌ر گه‌لێک له چوارچێوه‌ی‬ ‫واڵتێکدا مه‌وجودییه‌تی به‌ڕه‌سمی بناسرێ‪ ،‬رێز‬ ‫له ناسێنه و که‌رامه‌تی بگیرێ‪ ،‬مافه ئینسانی و‬ ‫نه‌ته‌وایه‌تی و دێموکڕاتیه‌کانی جێبه‌جێ بکرێن‪،‬‬ ‫له به‌ڕێوه‌بردنی خۆیدا سه‌ربه‌ست و له بڕیاردان‬ ‫له‌سه‌ر چاره‌نووسی واڵتیشدا حیسابی شه‌‌ریک‬ ‫و هاوبه‌شی بۆ بکرێ‪ ،‬مه‌رج نیه بیهه‌وێ له‬ ‫واڵته‌که جیا بێته‌وه و به ئیحتمالی زۆر له‬ ‫جیهانی پێکه‌وه گرێدراو و پڕ له رکابه‌ری و‬ ‫گیروگرفتی ئه‌مڕۆدا پێکه‌وه‌ژیانی پێ له به‌ته‌نیا‬ ‫ژیان باشتره‪ .‬به‌اڵم هه‌ر ئه‌و گه‌له ئه‌گه‌ر ژیان‬ ‫و مانه‌وه له چوارچێوه‌ی واڵته‌که‌دا بۆ ئه‌و به‬ ‫مانای حاشالێکران و بێمافی و سه‌رکوت و‬ ‫چه‌وسانه‌وه بێ‪ ،‬ئه‌ندامه‌کانی ئه‌و گه‌له وه‌ک‬ ‫هــاوواڵتــیــی پله دوو حیسابیان بــۆ بکرێ و‬ ‫به کورتی واڵته‌كه بۆ ئه‌وان وه‌ک زیندانێکی‬ ‫به‌دوور له پێوه‌ره ئینسانییه‌کانی لێ بێ و ئه‌م‬ ‫سێناریۆیه‌ش چه‌ندین ده‌وره‌ی مێژوویی یه‌ك‬ ‫له‌دوای یه‌ك دووپاته بۆوه‪ ،‬رۆڵه‌کانی ئه‌و گه‌له‬ ‫هیچ بژارێکیان بۆ نامێنێته‌وه جگه له‌وه که به‬ ‫هه‌موو رێگایه‌کی مومکین بۆ رزگــار بوون‬ ‫له‌و زیندانه و بۆ ده‌رچوون له دیاری نامۆیی‬ ‫خ ـه‌بــات بــکـه‌ن و هــه‌وڵ ب ــده‌ن چــاره‌نــووســی‬ ‫یه‌کجاریی خۆیان له شکڵی سه‌ربه‌خۆیی‌دا‬ ‫بگرنه ده‌ست و له واڵته‌که جیا ببنه‌وه‪.‬‬ ‫ئاینده‌ی هه‌ردوو گه‌لی سکاتی و ئینگلیسی‬ ‫له‌پاش ریفڕاندۆمه‌که‌ی سکاتله‌ند له جارانیش‬ ‫روونــاکــتــره‪ .‬با هه‌تا ل ـه‌وه دره‌نگتر نه‌بووه‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌تانی حاکم به‌سه‌ر کوردستانیش سه‌رێک‬ ‫هه‌ڵڕواننه ئاسۆی ئه‌م دووره دیمه‌نه‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫سیاسی‬

‫ژماره‌‪٦٤٠:‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫نوێنه‌رانی کورد له‌ مه‌جلیس‌‪ ،‬خه‌می خه‌ڵک‌و ئه‌رکه‌ له‌بیرکراوه‌کانیان‬

‫عه‌لی بداغی‬ ‫خه‌ڵک باش ده‌زانن له‌ کاتی هه‌ڵبژاردنه‌کانی‬ ‫مــه‌جــلــیــس‌دا ئــــه‌وانــــه‌ی م ــرخ ــی خـــۆیـــان ل ‌ه‬ ‫کورسییه‌کانی مه‌جلیس خــۆش کــــردوه‌و بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ش ده‌نگی خه‌ڵکیان پێویسته‌‪ ،‬زۆر باش ل ‌ه‬ ‫سه‌ر مافی خه‌ڵک‌و داوای خه‌ڵک ده‌ڕۆن‌و جاڕ‬ ‫ی‬ ‫ده‌ده‌ن‪ .‬ئه‌و پاڵێوراوان ‌ه له‌و کاتانه‌دا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ ‌‬ ‫به‌هێنان ‌ه به‌رباسی سه‌اڵحییه‌ت‌و زه‌رفییه‌تی‬ ‫تواناکانی نوێنه‌رێکی مه‌جلیس واد ‌ه مزگێنیی‬ ‫به‌کارهێنانی هه‌موو ئـه‌و تــوانــاو زه‌رفییه‌تان ‌ه‬ ‫ل ‌ه پێناو ده‌سته‌برکردنی مــاف‌و داوای خه‌ڵک‬ ‫لـ ‌ه ئ ـه‌گ ـه‌ری هه‌ڵبژێرانیاندا ده‌ده‌ن‪ ،‬ته‌نانه‌ت‬ ‫ل ـ ‌ه ئـــه‌رک‌و سه‌الحییه‌ت ‌ه قانوونییه‌کانیشیان‬ ‫الده‌ده‌ن‌و پێیان ده‌کرێ هه‌مو گرێ‌گوێره‌کانی‬ ‫ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی خه‌ڵک بکه‌نه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم دوای‬ ‫هـه‌ڵــبــژێــرانــیــان‌و پــاڵــدان ـه‌و ‌ه ل ـ ‌ه کورسییه‌کانی‬ ‫به‌هارستان هه‌موویان له‌ بیر خۆیان ده‌به‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫نــووســیــنــی ئـــه‌و بــاب ـه‌ت ـ ‌ه بــۆ نـــومـــره‌دان‌و‬ ‫دروســتــکــردنــی کــارنــامـ ‌ه بــۆ نــوێــنـه‌رانــی کــورد‬ ‫لـ ‌ه مه‌جلیس نییه كـ ‌ه کامیان زۆری کــردوه‌و‬ ‫کێ که‌میی هێناوه‌‌‪ ،‬بۆ بیرهێنانه‌وه‌ی واده‌و‬ ‫ب ـه‌ڵــێــنــیــی ـه‌کــانــیــان‪ ،‬ب ــۆ بــه‌گ ــوێ ــدادان ــی ئ ـه‌رک ـ ‌ه‬ ‫له‌بیرکراوه‌کانیان‌و بۆ تیشک خستن ‌ه سه‌ر ئه‌و‬ ‫به‌ستێن‌و زه‌رفییه‌تانه‌ی ‌ه ک ‌ه نوێنه‌رانی کورد ل ‌ه‬ ‫مه‌جلیس زۆر که‌م ده‌یانبینن‪ ،‬زۆر که‌م به‌کاریان‬ ‫دێنن‌و ب ‌ه ڕوودادان ـه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ئه‌وه‌نده‌ی‬ ‫ل ــه خــه‌مــی کـــورســـی‌و پــلــه‌و پ ــایــه‌ی ئێستاو‬ ‫داهاتوویانن‪ .‬هیچ ل ‌ه خه‌می خه‌ڵکه‌که‌یاندا نین‪،‬‬ ‫هه‌ر ئه‌و خه‌ڵکه‌ی ل ‌ه سۆنگه‌ی ئه‌وانه‌و ‌ه ب ‌ه ئێر ‌ه‬ ‫گه‌یشتوون‪.‬‬ ‫که‌م نین ئه‌و کێشانه‌ی ژیانیان ل ‌ه خه‌ڵکی‬ ‫ڵ کـــــردوه‌و زۆر ک ـه‌مــن ئ ـه‌و‬ ‫کــوردســتــان تـــا ‌‬ ‫به‌ده‌نگه‌وه‌هاتن‌و کــارو کــردوان ـه‌ی نوێنه‌رانی‬

‫مه‌جلیس ک ـ ‌ه لــه‌و پــێــوه‌نــدیــیـه‌دا ده‌ب ــێ بیکه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌مڕۆک ‌ه بێکاری کێشه‌ی سه‌ره‌کیی خه‌ڵکی‬ ‫کوردستان ‌ه ک ‌ه له‌ سۆنگه‌ی ئه‌و قه‌یرانه‌و ‌ه زۆر‬ ‫کێشه‌و قه‌یرانی دیکه‌ی وه‌ک هه‌ژاری‪ ،‬ئێعتیاد‪،‬‬ ‫تـــه‌اڵق‪ ،‬ک ــۆچ‪ ،‬خ ـه‌مــۆک ـی‌و ت ـه‌نــان ـه‌ت خــۆکــوژی‬ ‫به‌ربینگی ب ‌ه خه‌ڵک گرتوه‌؛ کوردستان به‌هۆی‬ ‫ناخۆیی سه‌یرکرانی له‌چاو ناوچه‌کانی دیکه‌ی‬ ‫ئێران که‌مترین پێشکه‌وتنی به‌خۆیه‌و ‌ه بینیوه‌‪،‬‬ ‫کـه‌مــتــریــن کـــاری وه‌ب ـه‌رهــێــنــانــی تــێــدا کـــراوه‌‪،‬‬ ‫که‌مترین کــارخــان ـه‌و کــارگــای لــێ دانــــدراوه‌‪،‬‬ ‫که‌مترین ئێعتبارو بــودج ـه‌ی بــۆ کــاروبــاری‬ ‫ئاوه‌دانی بۆ له‌به‌رچاو گیراوه‌‪ ،‬ن ‌ه ڕێگه‌و بانی‬ ‫به‌که‌ڵک دێ‪ ،‬ن ‌ه قوتابخانه‌و خوێنگه‌کانی ک ‌ه‬ ‫نیوه‌یان ئی سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی پاشایه‌تین‪،‬‬ ‫ن ـ ‌ه نـه‌خــۆشــخــانـه‌و ن ــاوه‌ن ــده‌ ده‌رمــانــیــیـه‌کــانــی؛‬ ‫خه‌ڵکی کوردستان ده‌بینن ک ‌ه کانگاو سه‌رچاو ‌ه‬ ‫سروشتییه‌کانیان ب ‌ه تااڵن ده‌برێ‪ ،‬چی به‌ردی‬ ‫زێــڕو مه‌ڕمه‌ڕو گڕانیت‌و مس ‌ه ل ‌ه کوردستان‬ ‫ده‌ریـــــان ده‌هــێــنــن‌و بــۆ ئــیــســف ـه‌هــان‌و یـــه‌زدو‬ ‫ناوچه‌کانی دیکه‌ی ئێران ده‌برێن‌و به‌شی خه‌ڵکی‬ ‫کــوردســتــان دامـ ـه‌زران ــی ‪ 50-40‬کــه‌س وه‌ک‬ ‫کرێکارو دووکـــه‌ڵ‌و پیسبوونی ژینگه‌که‌یانه‌؛‬ ‫خ ـه‌ڵــکــی کـــوردســـتـــان لـــه‌ســـه‌ر داواکـــــــردن‌و‬ ‫ب ـه‌دواداچــوون بۆ سه‌ره‌تایی‌ترین مافه‌کانیان‬ ‫ده‌گیرین‪ ،‬حوکمی قورس ده‌درێن‪ ،‬ل ‌ه دارده‌درێن؛‬ ‫بۆیان نیی ‌ه به‌ زمانی خۆیان بخوێنن‪ ،‬ئه‌گه‌ر نه‌بن ‌ه‬ ‫به‌سیج‌و خۆشخزمه‌تی ب ‌ه نیزام نه‌که‌ن بۆیان‬ ‫نیی ‌ه چاویان ل ‌ه زۆر مه‌قعییه‌تی خوێندنی به‌رزو‬ ‫کــارو به‌رپرسایه‌تی هه‌بێ با سه‌د ئه‌وه‌نده‌ش‬ ‫شایان‌و الیقی بن؛ بۆیان نیی ‌ه ناوچه‌کانی خۆیان‬ ‫به‌ڕێو ‌ه ببه‌ن ئه‌گه‌رچی زۆر باشیشی لێ بزانن‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم مین لـ ‌ه مـــه‌زراو مووچه‌کانیان‌و لـ ‌ه بن‬ ‫ی ل ‌ه‬ ‫پێیان‌دا ده‌ته‌قێته‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه تاوانی کارو کاسپ ‌‬ ‫ناوچ ‌ه سنوورییه‌کان ده‌درێن ‌ه به‌ر ده‌سڕێژ‪ ،‬ل ‌ه‬ ‫نێوشارو ل ‌ه نێورێگای شاره‌کاندا سه‌ره‌ڕۆیان ‌ه‬ ‫تـه‌قـه‌یــان لــێــده‌کــرێ‪ ،‬ن ـ ‌ه بنه‌ماڵه‌ی بـه‌بـێ‌تــاوان‬ ‫کوژراوه‌کان قه‌ره‌بوو ده‌کرێنه‌وه‌‪ ،‬ن ‌ه بکوژه‌کان‬

‫لێیان ده‌پرسنه‌وه‌‪ ،‬ن ‌ه برینداره‌کانی ته‌قینه‌وه‌ی‬ ‫ن ماف ‌ه قانوونییه‌کانیان پێ ده‌درێ‪ ،‬نه‌کار بۆ‬ ‫می ‌‬ ‫دووپاتنه‌بوونه‌وه‌ی ئه‌و کاره‌ساتانه‌ ده‌درێ‪.‬‬ ‫به‌نداو لێ ده‌درێ‌و شوێنه‌وار ‌ه مێژووییه‌کان‌و‬ ‫سامان ‌ه نه‌ته‌وه‌یی‌و ژینگه‌ییه‌کانی کوردستان‬ ‫بن‌ئاو ده‌که‌وێ‪ ،‬به‌هۆی که‌مته‌رخه‌میی ناوه‌ند ‌ه‬ ‫حکومییه‌کان پۆلی خوێندن ئاور ده‌گرێ‪ ،‬منداڵ‬ ‫ده‌ســووتــێـن‌و هـه‌ڵــده‌پــرووزێـن‌و دوایــه‌ له‌الیه‌ن‬ ‫ده‌وڵـه‌تـه‌و ‌ه پشتیان تێده‌کرێ‌و بیرده‌چنه‌وه‌‪....‬‬

‫شاره‌که‌ی من نییه‌‪ ،‬چونکی نوێنه‌رانی مه‌جلیس‬ ‫هه‌م وه‌ک تاک ده‌سه‌اڵتیان هه‌یه ئه‌گه‌ر بڕشتیان‬ ‫هه‌بێ‌‪ ،‬هـه‌م وه‌ک گــڕووپ‌و فڕاکسیۆن ئه‌گه‌ر‬ ‫بیانه‌وێ پێکی بێنن‌و بۆ مه‌به‌ست ‌ه تایبه‌ته‌کان ب ‌ه‬ ‫قورسایی زیاتره‌وه‌ به‌کاریان بێنن‪.‬‬ ‫ئه‌رکی نوێنه‌رانی مه‌جلیس دیار ‌ه ک ‌ه ل ‌ه دوو‬ ‫به‌شی قانووندانان‌و چاوه‌دێری دایه‌‪ ،‬نوێنه‌رانی‬ ‫مه‌جلیس ده‌تــوانــن لـ ‌ه چــوارچــێــوه‌ی قانوونی‬ ‫بنه‌ڕه‌تیی واڵت ــداو ل ‌ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ هه‌موو‬

‫پرسیار ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه نوێنه‌رانی کورد ل ‌ه مه‌جلیس‬ ‫ل ‌ه کوێی ئه‌و کێشانه‌دا خۆیان ده‌بیننه‌وه‌؟ چه‌ند ‌ه‬ ‫ئـه‌وانـه‌ بـ ‌ه خه‌می خۆشیان ده‌زانـــن؟ لـ ‌ه کوێ‬ ‫شانیان وه‌به‌ر سووککردنی که‌م ‌ه بارێکی ئه‌و‬ ‫خه‌ڵک ‌ه داوه‌؟ قس ‌ه ک ‌ه هیچی تێناچێ‪ ،‬به‌اڵم چه‌ند ‌ه‬ ‫قسه‌ی خێریان ک ــردوه‌و چه‌ند ‌ه ب ـه‌کــرده‌وه‌ش‬ ‫هه‌وڵیان بۆ داوه‌؟ با ئه‌وان خۆیان واڵم بده‌نه‌وه‌‪...‬‬ ‫به‌اڵم واڵم ئه‌وه‌ نیی ‌ه ک ‌ه بڵێی ئه‌وان ‌ه کاری‬ ‫ئیجڕایین‌و ل ‌ه ئه‌رکی نوێنه‌رانی مه‌جلیس نین‪،‬‬ ‫یان ئه‌وه‌یان به‌شی من نییه‌و کێشه‌ی خه‌ڵکی‬

‫پرس ‌ه گشتییه‌کانی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکدا قانوون‬ ‫دابنێن‪ ،‬پرسیار ئ ـه‌وه‌ی ـ ‌ه نوێنه‌رانی کــورد ل ‌ه‬ ‫مه‌جلیس وه‌ک خۆیان سه‌رچاوه‌ی په‌سندکردنی‬ ‫کام قانوون بۆ چاره‌سه‌ری به‌شیک ل ‌ه کێشه‌کانی‬ ‫خه‌ڵکه‌که‌یان بوون‌‪ ،‬یان ئه‌وه‌ی بۆ کۆکردنه‌وه‌ی‬ ‫ده‌نگی نوێنه‌رانی ناوچه‌کانی دیکه‌و دروستکردنی‬ ‫قورساییی زیاتر توانیویان ‌ه کــام بــار ل ‌ه سه‌ر‬ ‫شانی خه‌ڵکه‌که‌یان سووک بکه‌ن؟‬ ‫به‌شێکی دیک ‌ه ل ‌ه ئه‌رک‌و سه‌الحییه‌ته‌کانی‬ ‫نــوێــنــه‌رانــی م ـه‌جــلــیــس چــــاوه‌دێــــری ب ـه‌س ـه‌ر‬

‫جیابوونه‌و ‌ه باشتره‌‬

‫رێبوار مه‌عرووفزاده‌‬ ‫ل ‌ه ساڵی ‪ ١٧٠٧‬به‌ماڵو ‌ه سکاتله‌ند به‌شێک‬ ‫ل ـ ‌ه بریتانیای مـــه‌زن بـــووه‌‪ .‬ل ـ ‌ه ســاڵــی ‪٢٠١٢‬‬ ‫دێڤید کــامــێــرون‪ ،‬ســه‌رۆ‌ک وه‌زیـــری بریتانیا‪،‬‬ ‫و ئــالــێــکــس ســالــمــون ـد‌‪ ،‬ســـــه‌رۆک وه‌زیـــرانـــی‬ ‫سکاتله‌ند‪ ،‬ڕێکه‌وتنێکیان واژۆ کرد ک ‌ه ل ‌ه ‪١٨‬‬ ‫سێپتامبه‌ری ســاڵــی ‪ ٢٠١٤‬رێفراندۆمێک بۆ‬ ‫دیاریکردنی داهاتووی سکاتله‌ند به‌ڕێو ‌ه بچێ‪.‬‬ ‫ل ‌ه رێفراندۆمه‌که‌دا ل ‌ه دانیشتووانی سکاتله‌ند‬ ‫پرسیار کرا ک ‌ه ئاخۆ سکاتله‌ند پێویست ‌ه والتێکی‬ ‫سه‌ربه‌خۆ بێ یان نا‪ .‬الیه‌نگرانی سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫ل ‌ه سکاتله‌ند که‌مپه‌ینێکیان پێکهێنا ل ‌ه ژێر ناوی‬ ‫“به‌لێ بۆ سکاتله‌ند” و الیه‌نگرانی مانه‌و ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫بریتانیاش که‌مپێنێکی دیکه‌یان ل ‌ه ژێــر ناوی‬ ‫“پێکه‌و ‌ه باشتره‌“ ده‌ست پێ کرد‪ .‬ئاکامی ئه‌و‬ ‫رێفراندۆم ‌ه ئ ـه‌و ‌ه بــوو ک ‌ه ‪ ٥٥ %‬ده‌نــگــده‌ران‬ ‫وات ‌ه نزیکه‌ی ‪ ١.٩‬میلیۆن سکاتله‌ندی ده‌نگیان ب ‌ه‬ ‫مانه‌و ‌ه له‌گه‌ڵ بریتانیا و ‪ 45%‬ده‌نگده‌رانیش وات ‌ه‬ ‫‪ ١.٥‬میلیۆن سکاتله‌ندی خواستی سه‌ربه‌خۆییان‬ ‫به‌رز کرده‌وه‌‪ .‬هه‌رچه‌ند جارێ سکاتله‌ند له‌گه‌ڵ‬ ‫بریتانیا ده‌مێنێته‌و ‌ه به‌اڵم سکاتله‌ندییه‌کان توانا و‬ ‫لێهاتوویی ئه‌وه‌یان هه‌ی ‌ه که‌ خاوه‌نی واڵتی خۆیان‬ ‫بن‪ .‬له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ک ‌ه به‌شێک ل ‌ه لێکۆله‌ران له‌و‬ ‫ی سکاتله‌ند ده‌توانێ‬ ‫بڕوای ‌ه دان ک ‌ه جیابوونه‌وه‌ ‌‬ ‫لـ ‌ه ب ــواری ئــابــووریــیـه‌و ‌ه خ ـه‌ســاری گــه‌ور ‌ه ب ‌ه‬ ‫سکاتله‌ندییه‌کان بگه‌یه‌نێ به‌اڵم سکاتله‌ندییه‌کان‬ ‫ل ‌ه باری ئابووری و سیاسی ده‌توانن سکاتله‌ند‬ ‫باشتر ل ‌ه بریتانیا به‌رێو ‌ه به‌رن‪.‬‬ ‫دژبه‌رانی سه‌ربه‌خۆیی‬ ‫دژبه‌رانی جیابوونه‌و ‌ه سکاتله‌ند ب ‌ه گشتی‬ ‫جه‌خت ل ‌ه سه‌ر فاکته‌ری ئابووری ده‌که‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫بۆ نموون ‌ه پێتینگر تێژوان ل ‌ه وتاره‌که‌ی خویدا‬ ‫“ئابووری سکاتله‌ندێکی سه‌ربه‌خۆ” باس له‌و ‌ه‬ ‫ده‌کا ک ‌ه والمێکی به‌لێ ل ‌ه ڕێفراندۆمه‌که‌ی ‪١٨‬‬ ‫سپتامبه‌ر‪ ،‬سکاتله‌ند بێ به‌ش ده‌کا ل ‌ه هه‌موو‬ ‫ئه‌و یارمه‌تیی ‌ه مادییانه‌ی بریتانیا بۆ سیستمی‬ ‫خوێندن و سیستمی ته‌ندروستی سکاتله‌ند ده‌یکا‪.‬‬ ‫سکاتله‌ند سااڵن ‌ه بۆ هه‌ر تاکێک ‪ ١٠.٢١٢‬پۆند ل ‌ه‬

‫به‌ریتانیا وه‌رده‌گرێ ل ‌ه حالێک‌دا ئینگله‌ند ‪٨.٥٨٨‬‬ ‫پۆند وه‌رده‌گرێ‪ .‬به‌اڵم دیوی دیکه‌ی ئابووری‬ ‫بریتانیا ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ‪ ٩٠‬ل ‌ه سه‌دی سه‌رچاوه‌کانی‬ ‫نه‌وتی ده‌ریای باکوور ل ‌ه سکاتله‌ند هه‌ڵکه‌وتووه‌‪.‬‬ ‫داهــاتــی ن ـه‌وتــی سکاتله‌ند ئێستا ده‌چــت ـ ‌ه نێو‬ ‫خه‌زانه‌ی بریتانیا به‌اڵم دوای جیابوونه‌و ‌ه ئه‌و‬ ‫داهات ‌ه بۆ هاوواڵتیانی سکاتله‌ند ده‌گه‌رێته‌وه‌‪.‬‬ ‫نه‌وتی سکاتله‌ندی یه‌ک تریلیۆن پۆند به‌راورد‬ ‫ده‌کرێ و ده‌کرێ هه‌تا سالی ‪ ٢٠٥٥‬ده‌رهێنانی‬ ‫نـه‌وت بــه‌رده‌وام بێ‪ .‬گرفتێکی دیک ‌ه ک ‌ه ڕه‌نگ ‌ه‬ ‫ڕووبه‌روی سکاتله‌ندێکی سه‌ربه‌خۆ بێته‌و ‌ه ئه‌و‬ ‫قه‌رزه‌ی ‌ه ک ‌ه بریتانیا هه‌یه‌تی و دانه‌وه‌ی به‌شێک‬ ‫له‌و قه‌رز ‌ه ده‌که‌وێت ‌ه ئه‌ستۆی سکاتله‌ند‪ .‬ب ‌ه پێی‬ ‫ڕوانــگـه‌ی ڕێکخراوی لێکۆلینه‌وه‌ی نیشتمانی‬

‫نیشتمانی بریتانیا ل ‌ه ساڵی ‪ ٢٠١٧ _٢٠١٦‬به‌ پێی‬ ‫حه‌شیمه‌تی هه‌ر به‌شێک دابه‌ش بکرێ‪ ،‬سکاتله‌ند‬ ‫پێویست ‌ه ‪ ١.٣‬بیلیون پۆند بداته‌و ‌ه ک ‌ه ده‌کات ‌ه ‪٨٦‬‬ ‫ل ‌ه سه‌دی داهاتی ناخالسی نێوخۆیی سکاتله‌ند‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئارمسترانگ ل ‌ه لێکۆلینه‌وه‌که‌یدا نیشان‬ ‫ده‌دا ک ‌ه ئه‌گه‌ر ق ـه‌رزی نیشتمانی بریتانیا ب ‌ه‬ ‫شێوازگه‌لی دیک ‌ه دابه‌ش بکرێ‪ ،‬سکاتله‌ند بڕ ‌ه‬ ‫قه‌رزێکی وه‌ب ـه‌ر ده‌ک ـه‌وێ ک ‌ه که‌متر ل ‌ه ‪ ٨٦‬ل ‌ه‬ ‫سـه‌دی داهاتی ناخالسی ئه‌و ده‌بــێ‪ .‬هه‌ر بۆی ‌ه‬ ‫سکاتله‌ندێکی سه‌ربه‌خۆ ئه‌و توانایه‌ی ده‌بێ ک ‌ه‬ ‫ڕووبه‌روی هه‌ر چالێنچێکی ئابووری ببێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئیراد ‌ه و لێهاتویی سکاتله‌ندییه‌کان‬ ‫زۆرێک ل ‌ه هاوواڵتیانی سکاتله‌ند ده‌یانهه‌وێ‬ ‫ک ‌ه واڵتــی خۆیان هه‌بێ و سکاتله‌ندییه‌کان ل ‌ه‬

‫کۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووری (‪ )NIESR‬سکاتله‌ند ل ‌ه‬ ‫یه‌که‌م ساڵی سه‌ربه‌خۆییدا پێویست ‌ه ‪ 2.3‬بیلیۆن‬ ‫پۆند (‪ )£ ٢٣bn‬وه‌ک به‌ش ‌ه قه‌رزه‌که‌ی بداته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌اڵم شێوازی جۆراوجۆر بۆ دابه‌شکردنی قه‌رزی‬ ‫نیشتمانی بریتانیا هه‌ی ‌ه ک ‌ه ب ‌ه هه‌ر شێوه‌یه‌ک‬ ‫ک ‌ه داب ـه‌ش بکرێ ل ‌ه ‪ GDP‬سکاتله‌ند وات ـ ‌ه ل ‌ه‬ ‫به‌رهه‌می ناخالسی نێوخۆیی ئه‌و واڵت ‌ه که‌متر‬ ‫ده‌بێ‪ .‬ب ‌ه پێی لێکۆلینه‌وه‌یه‌ک که‌ دکتور ئانجوس‬ ‫ئارمسترانگ‪ ،‬به‌رپرسی ماکرۆئیکۆنۆمی ل ‌ه‬ ‫ڕێکخراوی (‪ )NIESR‬کردویه‌تی ئه‌گه‌ر قه‌رزی‬

‫بواری به‌ڕێوه‌به‌ری و ده‌وڵه‌تداریش ئه‌زموونی‬ ‫پێویستیان هه‌یه‌‪ .‬سکاتله‌ندییه‌کان ل ‌ه ساڵی ‪١٩٩٩‬‬ ‫به‌شدارییان ل ‌ه هه‌ڵبژاردنێک کــرد بۆ ئ ـه‌وه‌ی‬ ‫پارڵمان و ده‌وڵه‌تی خۆجێی خۆیان ده‌ستنیشان‬ ‫بکه‌ن‪ .‬حیزبی ناسیۆنالیستی سکاتله‌ند (‪،)SNP‬‬ ‫ک ـ ‌ه نــوێــنـه‌رایـه‌تــی ناسیۆنالیزمی سکاتله‌ندی‬ ‫ده‌کــا و کــار بۆ سه‌ربه‌خۆیی سکاتله‌ند ده‌کــا‪،‬‬ ‫ل ‌ه هه‌ڵبژاردنه‌کانی ‪ ٢٠٠٧‬و ‪ ٢٠١١‬سه‌رکه‌وتنی‬ ‫به‌ده‌ست هێنا و ئێستا زۆرینه‌ی کورسییه‌کانی‬ ‫پارڵمانی سکاتله‌ندی هه‌یه‌‪ .‬ل ‌ه دوو هه‌ڵبژاردنی‬

‫نێوخۆیی سکاتله‌ند‪ ،‬حیزبی ناسیونالیستی‬ ‫سکاتله‌ند رێژه‌ی ده‌نگه‌کانی له‌‪ % ٣١‬بۆ ‪٤٤%‬‬ ‫بــه‌رز کــردۆتــه‌وه‌‪ .‬ه ـه‌روه‌هــا ده‌وڵ ـه‌تــی لۆکالی‬ ‫سکاتله‌ند لـ ‌ه ده‌وڵ ـه‌تــی بریتانیا باشتر کــاری‬ ‫کــردوه‌‪ .‬بۆ نموون ‌ه ده‌وڵه‌تی لۆکالی سکاتله‌ند‬ ‫توانیوێتی رێژه‌یه‌کی زیاتر ل ‌ه سه‌رمایه‌ی ده‌ره‌کی‬ ‫ڕابکێشێ ب ‌ه به‌راورد ب ‌ه ده‌وڵه‌تی بریتانیا‪ .‬ب ‌ه پێی‬ ‫لێکۆلینه‌وه‌ی ‪ ،Emst&Young‬ک ‌ه رێکخراوێکی‬ ‫خزمه‌تگۆزاری فره‌نه‌ته‌وه‌یی ل ‌ه له‌نده‌نه‌‪ ،‬ئه‌و‬ ‫پــرۆژان ـه‌ی ک ‌ه ل ‌ه سکاتله‌ند ل ‌ه ساڵی ‪ ٢٠١٢‬و‬ ‫بـ ‌ه شــێــوه‌ی ڕاسته‌خۆ لـ ‌ه ڕێــگـه‌ی سه‌رمایه‌ی‬ ‫ده‌ره‌کی ئه‌نجام دراون ‪ ٤٩ %‬گه‌شه‌ی کردوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و ‌ه ل ‌ه حالێکدای ‌ه ڕێژه‌ی زیادبوونی راکێشانی‬ ‫سه‌رمایه‌ی ده‌ره‌کی ل ‌ه بریتانیا ته‌نیا ‪ ٣%‬بووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر بۆی ‌ه سکاتله‌ندییه‌کان هه‌م ده‌یانهه‌وێ و‬ ‫هه‌م شایانی ئه‌وه‌ن ک ‌ه واڵتی خۆیان هه‌بێ‪.‬‬ ‫ژیانێکی باشتر ل ‌ه سکاتله‌ند‬ ‫ده‌وڵه‌تی سکاتله‌ند خزمه‌تگوزارییه‌کی باشتر‬ ‫بۆ هاوواڵتیانی سکاتتله‌ند دابین ده‌کا ب ‌ه به‌روارد‬ ‫ئـه‌و خزمه‌تگۆزارییانه‌ی ده‌وڵـه‌تــی بریتانیا بۆ‬ ‫هاوواڵتیانی بریتانیا (جێگ ‌ه ل ‌ه سکاتله‌ندییه‌کان)‬ ‫دابینی ده‌کا‪ .‬بۆ نموون ‌ه ته‌نیا ده‌وڵه‌تی سکاتله‌ند‬ ‫بیمه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی بۆ به‌سااڵچووان هه‌ی ‌ه و ل ‌ه‬ ‫ماڵدا خزمه‌تگوزاری بۆ به‌سااڵچووان دابین ده‌کا‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها خوێندن ل ‌ه زانکۆ بۆ سکاتله‌ندییه‌کان‬ ‫به‌خۆراییه‌‪ ،‬ئه‌و ‌ه ل ‌ه حالێکدای ‌ه هه‌ر خوێندکارێک‬ ‫بریتانیایی ک ‌ه ل ‌ه زانکۆکانی بریتانیا ده‌خوێنی‬ ‫ب ‌ه گشتی ساالن ‌ه ده‌بــێ ‪ ٩٠٠٠‬پۆند بــدا‪ .‬جێگ ‌ه‬ ‫له‌مان ‌ه ئه‌و خوێندکار ‌ه سکاتله‌ندییانه‌ی ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫بنه‌ماڵه‌یه‌کی که‌م داهاتن ده‌توانن یارمه‌تی ماڵی‬ ‫ل ‌ه ده‌وڵه‌تی سکاتله‌ند وه‌ربگرن و ئه‌و مندااڵنه‌ش‬ ‫ک ‌ه هیچ بنه‌ماڵ ‌ه و په‌ناگه‌یه‌کیان نی ‌ه ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ده‌وڵه‌تی سکاتله‌ند پارێزگاری ده‌کرێن‪ .‬به‌و پێی ‌ه‬ ‫ل ‌ه سکاتله‌ند ژیانێکی جیاواز و تاراده‌یه‌ک باشتر‬ ‫هه‌یه‌ به‌ به‌راورد به‌ به‌شه‌کانی دیکه‌ی بریتانیا‪.‬‬ ‫ئاکام گیری‬ ‫ئ ـه‌گ ـه‌رچــی جــیــابــوون ـه‌وه‌ی سکاتله‌ند ل ‌ه‬ ‫بریتانیا ڕه‌نگ ‌ه ئه‌و واڵت ‌ه تووشی هێندێک گرفتی‬ ‫ئابووری بکا به‌اڵم هێندێک ده‌رفه‌تی ئابووری‬ ‫نوێشی بۆ ده‌کاته‌وه‌‪ .‬سکاتله‌ندییه‌کان ده‌توانن‬ ‫ل ‌ه سه‌رچاوه‌کانی ژێرزه‌وی خۆیان بۆ خزمه‌تی‬ ‫هاوواڵتیان سکاتله‌ند که‌ڵک وه‌ربگرن‪ .‬واڵمێکی‬ ‫به‌لێ بۆ رێفراندۆمی ‪ ١٨‬سپتامبه‌ر ده‌یتوانی‬

‫کــاروبــاری ده‌وڵــــه‌ت‌و ده‌زگـــای ق ـه‌زایــی دای ـه‌‪،‬‬ ‫نــوێــنــه‌ری مـه‌جــلــیــس بـــۆی ه ـه‌ی ـ ‌ه لــ ‌ه ه ـه‌مــوو‬ ‫بڕیارو کارێکی وه‌زیــره‌کــان‪ ،‬ئۆستانداره‌کان‪،‬‬ ‫فه‌رمانداره‌کان بپرسێته‌وه‌‪ ،‬چاوه‌دێری به‌سه‌ر‬ ‫چۆنیه‌تیی ڕاپه‌ڕاندن‌و جێبه‌جێ‌کردنیان‌دا بکا‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫زاره‌کـی‌و ب ‌ه نووسراو ‌ه وه‌زیر‌و به‌ڕێوه‌به‌رانی‬ ‫واڵت ل ‌ه بڕیارێک یــان شتێک وریــا بکاته‌وه‌‪،‬‬ ‫بانگیان کات ‌ه کۆبوونه‌وه‌ی مه‌جلیس‌و پرسیاریان‬ ‫لێ بکا‪ ،‬ئیستیزاحیان بکا؛ لێژنه‌ی لێکۆڵینه‌وه‌و‬ ‫به‌دواداچوون بۆ پرس ‌ه گرینگه‌کانی خه‌ڵک پێک‬ ‫بێنێ‌و‪ ،‬ل ‌ه هه‌ر جێیه‌ک بزانێ مافێک ل ‌ه خه‌ڵک‬ ‫زه‌وت کــراو ‌ه ل ـه‌وێ خــۆی ده‌ربــخــاو خــۆی لێ‬ ‫به‌سێحه‌ب بکاو ‪ ....‬پرسیار ئه‌وه‌ی ‌ه نوێنه‌رانی‬ ‫کورد ل ‌ه مه‌جلیس له‌و به‌ش ‌هش‌دا خۆیان ل ‌ه کوێی‬ ‫ئه‌و باس‌و ئه‌رکانه‌دا ده‌بیننه‌وه‌؟‬ ‫بۆ نموون ‌ه ل ‌ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ته‌قه‌کردنی‬ ‫ناقانوونی‌و سه‌ره‌ڕۆیانه‌ی هێز ‌ه چه‌کداره‌کانی‬ ‫ڕێــژیــم ل ـ ‌ه کــوردســتــان ک ـ ‌ه ڕۆژانــــ ‌ه کـــوژران‌و‬ ‫بــریــنــداربــوونــی کــۆڵــب ـه‌ران‌و کــاســبــکــارانــی لێ‬ ‫ده‌کـه‌وێــتـه‌وه‌‪ ،‬یــان ته‌قینه‌وه‌ی مین ل ‌ه بن پێی‬ ‫خه‌ڵکی مه‌ده‌نی تا ئێستا وه‌زیری نێوخۆ بانگ‬ ‫کراوه‌‪ ،‬یان هه‌ر پرسیاری لێ‌کراوه‌؟ ل ‌ه پێوه‌ندی‬ ‫له‌گه‌ڵ پشتگوێ‌خرانی ئه‌سڵی‪ ،‬نه‌بوونی پڕۆژه‌ی‬ ‫گــه‌وره‌ی ئــابــووری ل ‌ه کوردستان پرسیار ک ‌ه‬ ‫وه‌زیـــری پــیــشـه‌ســازی‌و کــانــزاکــان کـــراوه‌؟ ل ‌ه‬ ‫پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ سووتانی مندااڵنی شیناوێ‌و‬ ‫پــشــتــگــوێ‌خــران‌و ل ـه‌بــیــرکــرانــیــان‪ ،‬پــرســیــار ل ‌ه‬ ‫وه‌زیــره‌کــانــی پـــه‌روه‌رده‌و بێهداشت‌و ده‌رمــان‬ ‫کراوه‌؟‬ ‫دوا قس ‌ه ئه‌وه‌ی ک ‌ه ئه‌وانه‌ی نوێنه‌رایه‌تیی‬ ‫خه‌ڵک ده‌که‌ن ل ‌ه به‌رامبه‌ر خه‌ڵکدا به‌رپرسیارن‪،‬‬ ‫م ــێ ــژوو قـــه‌زاوه‌تـــیـــان لــه‌ســه‌ر ده‌کـــــاو ک ــارو‬ ‫ک ون نابێ‪،‬‬ ‫کــرده‌وه‌کــانــیــان لـه‌بـه‌رچــاوی خه‌ڵ ‌‬ ‫نوێنه‌رانی کوردی مه‌جلیسیش ک ‌ه نوێنه‌رایه‌تیی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یه‌کی به‌شخوراوو بێبه‌ش ل ‌ه مافه‌کانیان‬ ‫ده‌کــه‌ن‪ ،‬ئه‌رکی قورستریان ل ـه‌و پێوه‌ندییه‌دا‬ ‫له‌سه‌رشانه‌‪.‬‬

‫ده‌سه‌اڵتێکی زۆرت ــر بـ ‌ه ده‌وڵـــه‌ت و پارڵمانی‬ ‫سکاتله‌ند بدا ک ‌ه ئه‌و واڵت ‌ه ب ‌ه پێی خواست و‬ ‫داواکارییه‌کانی خه‌ڵکی سکاتله‌ند به‌رێو ‌ه به‌رن‪.‬‬ ‫ئێستاش ده‌ویوید کامرۆن هیچ چاره‌یه‌کی نی ‌ه‬ ‫جێگ ‌ه لـ ـه‌وه‌ی گرینگی زیــاتــر بـ ‌ه سکاتله‌ند و‬ ‫لـه‌و رێگه‌یه‌و ‌ه پێش ب ـه‌وه‌ بگرێ ک ‌ه خواستی‬ ‫جیابوونه‌و ‌ه له‌ بریتانیا گه‌ش ‌ه بکا‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ل ‌ه جیهاندا واڵتانێکی هاوشێوه‌ی‬ ‫بریتانیا بوونی هه‌ی ‌ه ک ‌ه خاوه‌نی گرووپگه‌لێکن ک ‌ه‬ ‫خواستی سه‌ربه‌خۆییان هه‌ی ‌ه ک ‌ه ده‌کرێ ئاماژ ‌ه‬ ‫ب ‌ه کاتالۆنیا ل ‌ه سپانیا‪ ،‬کوبێک ل ‌ه کانادا‪ ،‬تیبێت‬ ‫(‪ )Tibet‬له‌ چین‪ ،‬کورد ل ‌ه کوردستانی عێراق‬ ‫و ‪ ...‬بکه‌ین‪ .‬پرۆسه‌ی ئاشتیخوازان ‌ه و یاسایی‬ ‫جیابوونه‌وه‌ی سکاتله‌ند ل ‌ه بریتانیا ده‌توانێ ببێت ‌ه‬ ‫مۆدێلی بۆ هه‌مووی جیهان و ب ‌ه تایبه‌تی بۆ‬ ‫چاره‌سه‌ری پرسی کورد ل ‌ه ئێران‪ .‬دێموکراسی‬ ‫ل ‌ه ڕوانگه‌ی ‌ه که‌مینه‌یه‌ک وه‌ک کــورد ل ‌ه ئێران‬ ‫ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه مافی ئه‌وه‌ی هه‌بێ رێفراندۆم به‌رێو ‌ه‬ ‫به‌رێ‪ ،‬جیاببێته‌و ‌ه یان له‌گه‌ڵ ئێران بمێنێته‌وه‌‪.‬‬ ‫سه‌رچاوه‌کان ‪:‬‬ ‫‪Hassan, Gerry. Anatomy of a Scot‬‬‫‪tish Revolution: The Potential of Post‬‬ ‫‪nationalist Scotland and the Future of‬‬ ‫‪the United Kingdom. Published in The‬‬ ‫–‪Political Quarterly, Vol. 82, No. 3, July‬‬ ‫‪.)September 2011(page 366‬‬ ‫‪Ernst & Young’s 2013 UK attractive‬‬‫‪ness survey Scotland published in www.‬‬ ‫‪.)ey.com (page 1‬‬ ‫‪Toke, Toke, et al. “Scotland, Renew‬‬‫‪able Energy and the Independence De‬‬‫”?‪bate: Will Head Heart Rule the Roost‬‬ ‫‪Published in The Political Quarterly Vol.‬‬ ‫‪.)84, March 2013 (66‬‬ ‫‪Pettinger, Tejvan. “Economics of‬‬ ‫‪Scottish independence”: Published in‬‬ ‫‪.economics in 2013‬‬ ‫‪Kemplay, Marie. “Quick guide to fees‬‬ ‫‪and finance if you’re studying in Scot‬‬‫‪.land.” Published in 2014‬‬ ‫‪Armstrong, Angus, et al. “Scottish‬‬ ‫‪Independence and the UK’s Debt Bur‬‬‫‪den,” published in National Institute of‬‬ ‫‪.Economic and Social Research in 2013‬‬

‫‪5‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫سیاسی‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٤٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫وتەكانی چوار چاالكی سیاسی لەپێوەندیی لەگەڵ تیرۆری میكۆنووس‬

‫ئامادەكردنی‪ :‬ئارەش لوڕستانی‬ ‫م ــاوەی ــەك پــێــش ئێستا لــە تــەلــەویــزیــۆنــی‬ ‫كوردكاناڵ‪ ،‬بەرنامەی كاوش لەپێوەندیی لەگەڵ‬ ‫شەهیدبوونی دوكتۆر شەرەفكەندی و هاوڕێیانی‬ ‫لە ڕێستۆرانی میكۆنۆس كە بە پــەروەنــدەی‬ ‫میكۆنۆس ناسراوە‪ ،‬چاوپێكەوتنی لەگەڵ چەند‬ ‫كەس لە كەسایەتییە سیاسییەكان ئەنجام دا‪.‬‬ ‫لێرەدا قسەكانی چوار كەس لە بەشداربووانی‬ ‫ئەو بەرنامەیە دەخەینە بەرچاوی خوێنەرانی‬ ‫خۆشەویستی ڕۆژنامەی كوردستان‪.‬‬

‫محەمەد نــوریــزاد‪ :‬لـــەبـــارەی تــیــرۆری‬ ‫میكۆنووس پێم وایە بەرپرسە حكوومەتییەكانی‬ ‫ئێمە هەڵسوكەوتێكی زۆر نابەجێیان لەبەرامبەر‬ ‫دژبــەرانــمــان ئەنجام دا كە ئــابــڕووی ئێمەیان‬ ‫لـــەســـەر ئــاســتــی دنـــیـــادا بـــــرد‌و ســیــمــایــەكــی‬ ‫ترسێنەریان لە ئێمە نیشان دا‪ .‬لەگەڵ دژبەران‬ ‫ێ نـــەك ئ ــەوەك ــە لە‬ ‫ێ قــســە بــكــر ‌‬ ‫زیــاتــر دەبــــ ‌‬ ‫دەرەوەی سنوورەكان بیانكووژین كە بەداخەوە‬ ‫ئەمە شێوازێكە بەرپرسە حكوومییەكانمان‬ ‫گرتوویانەتەپێش بەتایبەت سەبارەت بە دژبەرە‬ ‫كوردەكانمان‪ .‬ئەمە خەسارێكی گــەورەیــە كە‬ ‫لە سەرەنجام دادگــای میكۆنۆسی لێكەوتەوە‬ ‫و هێندێك لە بەرپرسەكانمان تۆمەتبار كران‬ ‫و لە دادگــای میكۆنووس‌دا بڕیاری مەحكووم‬ ‫بوونیان دەركرا‪ .‬تا كاتێك ئەم شێوازە لەالیەن‬ ‫بەرپرسەكانی ئێمەوە قبووڵ نەكرێ‌‌و بە فەرمیی‬ ‫داوای لێبوردن نەكەن‌و قــەرەبــووی زیانەكان‬ ‫نەكەنەوە‪ ،‬ئەمە هــەروا بابەتێكی گەرمە كە بە‬ ‫ێ حــاشــای لێ‬ ‫نێوچاوانی ئێمەوەیە‌و نــاتــوانــر ‌‬

‫بكرێ‌‪ .‬كەسانێكی زۆر لە واڵت‌دا لەبەر دژایەتی‬ ‫كردن‪ ،‬لەالیەن دامودەزگا ئەمنییەتیەكانی ئێمەوە‬ ‫كــوژراون‌و هێندێك لە بەرپرسەكانمان ئیزنی‬ ‫ســەفــەركــردن بــۆ واڵتــانــی دیــكــەیــان نیە‌و ئەم‬ ‫بەرپرسانە دەزانــن لە ئەگەری چــوونــەدەر لە‬ ‫واڵت‪ ،‬لەالیەن دەزگا دادوەرییەكان و پۆلیسی‬ ‫نێودەوڵەتییەوە قۆڵبەست دەكرێن و نەتیجەی‬ ‫ئــەم ك ــردەوان ــە ئــەو تــێــچــووە قــورســانــەیــە كە‬ ‫دەكەوێتە سەرشانی خەڵكی ئێمە‌و هەمووان‬ ‫وەك تیرۆریست لێمان دەڕوانن‪.‬‬

‫مێهرئەنگیزی كــار‪ :‬ئ ــەو ت ــی ــرۆرەی لە‬ ‫ڕیستۆرانی میكۆنۆس ڕووی دا‪ ،‬دوای تیرۆری‬ ‫پێشوو بوو كە دەرحەق بە ڕێبەرانی كورد ئەنجام‬ ‫ێ بەدوای بنەما سیاسییەكان‌و‬ ‫درا‪ .‬ئەگەر بمانەو ‌‬ ‫پاڵنەرەكانی‌دا بگەڕێین‪ ،‬سرووشتییە دەگەینە‬ ‫ئـــەوەی كــە هەرچەشنە بــەربــەرەكــانــیــیــەك لە‬ ‫بەرامبەر كــۆمــاری ئیسالمی‌دا بەتایبەت ئەو‬ ‫بەربەرەكانییانەی كــە كەمایەتییە ئیتنیكی‪-‬‬ ‫نەتەوەییەكان یــان كەمایەتییە ڕەگەزییەكان‬ ‫دەیــانــەویــســت نیشانی بـــدەن‪ ،‬لــەگــەڵ ئــەوەی‬ ‫نیازی دابەشكردنی واڵتیان نەبوو و بە تەما‬ ‫بوون داخوازییەكانیان لە بواری كولتووری‌دا‬ ‫بێننەگۆڕێ‌‪ ،‬بەاڵم كۆماری ئیسالمی دەیەویست‬ ‫لەجێگەی چارەسەركردنی مەسەلەكە‪ ،‬خودی‬ ‫مەسەلەكە بسڕێتەوە وەك هەموو ئەو بابەت‌و‬ ‫دژایەتییانەی كە لە بەرامبەریان‌دا ڕاوەستابوو‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی لەجێگەی چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان بەردەوام بەدوای البردن و سڕینەوەی‬ ‫پرسیارەكەدا بــووە كە هیچكات سەركەوتنی‬ ‫وەدەســت نەهێناوە چونكە ئەسڵی مەسەلەكە‬ ‫وەك خۆی ماوەتەوە و لەجێی خۆی دایە‪ .‬ئەگەر‬ ‫توانیویەتی لەباری جەستەییەوە ڕێبەرانێك یان‬ ‫ێ یان تووشی‬ ‫خەڵكێك بكووژێ‌‌و لەنێوی بەر ‌‬ ‫ئاوارەبوونی بكا‪ ،‬بەاڵم ڕەنگدانەوەكەی بەرۆكی‬

‫خودی كۆماری ئیسالمی گرتۆتەوە بۆ نموونە‬ ‫سەبارەت بە مەسەلەی میكۆنۆس دادگاییەكی‬ ‫نــێــونــەتــەوەیــی النــیــكــەم لــە هــێــنــدێــك شوێنی‬ ‫جیهان بەتایبەت ئــورووپــا وەك تیرۆریزمی‬ ‫دەوڵەتیی بەدژی كۆماری ئیسالمیی ئێران بە‬ ‫فەرمی نــاســرا‌و زەرب ــەی زۆری لە پڕستیژی‬ ‫نــەتــەوەیــی ئــێــران‌و كــۆمــاری ئیسالمی دا‪ ،‬بە‬ ‫ڕادەیــەك كە كەسە یەكەمەكانی ئەو كاتی لە‬ ‫دادگای میكۆنۆس‌دا حوكمی جەلب و گیرانیان‬ ‫بۆ دەرچــوو‪ .‬ئەمڕۆ دوای چەندین ساڵ ئاغای‬ ‫ێ تیرۆری میكۆنۆس لەژێر‬ ‫ڕەقسەنجانی دەڵـ ‌‬ ‫چاوەدێری مندا بەڕێوە نەچووە و كاری گرووپە‬ ‫خۆسەرەكان بووە چونكە لەو ســەردەم‌دا ئەو‬ ‫ســــەرۆك كــۆمــار بــــووە‌و ئــاغــای فــەلــاحــیــان‬ ‫وەزیری ئیتالعات‪ ،‬بەاڵم بە هەر هۆكارێك ئاغای‬ ‫ڕەفسەنجانی لە سەردەمی ســەرۆك كۆماریی‬ ‫خــۆی‌دا وەهــا قسەیەكی نەكرد و دیــارە لەوە‬ ‫تێ‌گەیوە ئەم چەشنە كردەوە تیرۆریستیانە تا چ‬ ‫ڕادەیەك زیان بە سەقامگیریی‌و پڕستیژی ئەوان‬ ‫دەگەیەنێ‌‪.‬‬

‫حەسەن شەریعەتمەداری‪ :‬لــە تــیــرۆری‬ ‫میكۆنۆس‌و گشت تیرۆرەكان‌دا ئیددیعای ڕێژیم‬ ‫ئەوە بوو كە بە پێدانی ئیمتیازە ئابوورییەكان‬ ‫ێ ئەنجام‬ ‫ێ تیرۆرەكان لەو ‌‬ ‫بە ئورووپا دەتوان ‌‬ ‫بدا‌و لە دواهات و لێكەوتەكانیشی پارێزراو بێ‌‪.‬‬ ‫لەڕاستی‌دا ئازایەتیی دادگــای میكۆنۆس بوو‬ ‫كە بە مەحكووم كردنی هەیئەتی دەسەاڵتداری‬ ‫ئــێــران‌و بــە نێوهێنانیان ك ــارەك ــەی گــەیــانــدە‬ ‫جێگەیەك كە كۆماری ئیسالمی بەپێچەوانەی‬ ‫مەیلی دەوڵــەتــی ئــەوكــاتــی ئــەڵــمــان‪ ،‬تۆمەتبار‬ ‫ێ‬ ‫بكرێ‌‌و زیانی قوورسی ئابووریشی وێ‌بكەو ‌‬ ‫ێ كە لە تیرۆریزمی دەوڵەتی‬ ‫و ناچار بەوە بكر ‌‬ ‫دەست هەاڵگرێ‌‪.‬‬ ‫دیــارە ئۆپۆزیسیۆن بۆ ماویەكی زۆر‬ ‫بەهۆی ئەم تیرۆرە سەرسوڕهێنەرانەوە پاسیڤ‬ ‫ببوو و كاریگەریی قووڵی لەسەر ئۆپۆزیسیۆن‬ ‫دانابوو‪ ،‬بەاڵم ڕاگیرانی تیرۆریزمی دەوڵەتیی‬

‫دوای پەروەندەی میكۆنۆس بوو بەهۆی ئەوەی‬ ‫ێ ئاراستەی خۆی بدۆزیتەوە‌و‬ ‫ئۆپۆزیسیۆن بتوان ‌‬ ‫ئازایەتیی زیاتر پەیدا بكا كە لەڕاستی‌دا دوكتۆری‬ ‫شەرەفكەندیی‌و هاوڕێیانی بە شەهیدبوونیان‬ ‫ئەم دەسكەوتەیان بۆ ئۆپۆزیسیۆن وەدەست‬ ‫هێنا‪ .‬ئەم ئیددیعایەی ڕەفسەنجانی كە كوژرانی‬ ‫دوكتۆر شەرەفكەندی‌و چەند كەسی دیكە لە‬ ‫ڕیستۆرانی میكۆنۆس بە ئاگاداریی ئەو نەبووە‪،‬‬ ‫ێ بە ئاسانی قبووڵ‬ ‫ئیددییعایەك نییە بتوانر ‌‬ ‫بكرێ‌‪ .‬ئەم كوشتنانە لەژێر چاوەدێریی ئاغای‬ ‫فەلالحیان وەزی ــری ئیتالعاتی ئێران ئەنجام‬ ‫دراون كە ئەم بەرپرسایەتییە لەژێر چاوەدێری‌و‬ ‫فــەرمــانــی ســـەرۆك كــۆمــاریــی دای ــە هەرچەند‬ ‫لەوانەیە ئاغای فەلالحیان لەژێر كاریگەریی‬ ‫ێ بەاڵم سەرۆك كۆمار‬ ‫ئاغای خامنەیی‌دا بووب ‌‬ ‫لە ئەنجوومەنی ئاسایش‌دا بەشدارە و ئاگاداری‬ ‫بارودۆخەكەیە‪ .‬شایەتی لەدادگا ناوی ئاغای‬ ‫ڕەفسەنجانیشی هــێــنــاوە‌و بــە ئــاگــاداربــوون‬ ‫لــە قەتڵەكان تۆمەتباری دەكــا‌و بەڵگەكانیش‬ ‫ئەوە دەردەخــەن كە ئاغای فەلالحیان‌و ئاغای‬ ‫ڕەفسەنجانی پێوەندییەكی زۆر نزیكیان پێكەوە‬ ‫هەبووە‪.‬‬ ‫تــا ســەردەمــی دوكــتــۆر شەرەفكەندی‬ ‫حیزبی دێموكراتی كوردستان پێوەندییەكی زۆر‬ ‫گەرمی لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی هەبوو و‬ ‫كۆبوونەوە‌و چاوپێكەوتنی ڕێكوپێك لە سەردەمی‬ ‫دوكتۆر قاسملوو و دوكتۆر شەرەفكەندی بە‬ ‫یارمەتی دۆستە هاوبەشەكانمان‌و یەك لەوان‬ ‫خوالێخۆشبوو نووریی دێهكوردی ئەنجام دەدرا‪.‬‬ ‫دوای شەهیدبوونی دوكتۆر شەرەفكەندی ئەم‬ ‫كۆبوونەوانە پچڕان و لەسەر هەردوو الیە كە‬ ‫خۆ لە گرژییەكان بپارێزن‌و بۆ دروستكردنی‬ ‫ئێرانێكی دێموكرات و ئاوەدان هەوڵ بدەن‪ .‬ئەم‬ ‫ێ لە هەر دوو الوە‬ ‫ئەركە یەكالیەنە نیە‌و دەب ‌‬ ‫ێ بەتایبەت حیزبی دێموكراتی‬ ‫كــاری بۆ بكر ‌‬ ‫كوردستان كە حیزبێكی مێژوویی زۆر گەورە‌و‬ ‫گرینگە‪ ،‬لەم پڕۆسەیەدا ڕۆڵ و بەرپرسایەتییەكی‬ ‫تایبەتی لەسەر شانە‪.‬‬ ‫یـــوســـف عــــەزیــــزی بــنــی تـــــۆرۆف‪:‬‬ ‫ڕووبــــەڕووبــــوونــــەوەی كــۆمــاری ئیسالمی‌و‬ ‫بەرپرسە سیاسیی‌و ئەمنییەتییەكانی لەگەڵ‬ ‫مەسەلەی نــەتــەوەكــان بەشێوەیەكی گشتی‌و‬ ‫مــەســەلــەی كــــورد بــەشــێــوەیــەكــی تــایــبــەتــی‪،‬‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوەیەكی لەڕادەبەدەر توندوتیژانە‬ ‫بووە و تیرۆری دوكتۆر شەرەفكەندیی شلەم‬ ‫چوارچێوەیەدا شایانی لێكدانەوە‌و هەڵسەنگاندنە‪.‬‬ ‫ئەم تیرۆرە كە دوابــەدوای تیرۆری چەند ساڵ‬

‫پێشتر واتە تیرۆری دوكتۆر قاسملوو ئەنجام‬ ‫دراوە‪ ،‬بە بۆچوونی من بە چەند هۆكارێك‪ ،‬بە‬ ‫چەشنێك تۆڵەسەندنەوە لە خەباتی نەتەوەی‬ ‫كورد بوو‪ .‬یەكەم ئەوەكە ئەم نەتەوەیە دوای‬ ‫هاتنەسەركاری كۆماری ئیسالمی‌و ئایدۆلۆژیای‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬ئااڵهەڵگری سێكۆالریزم و دێموكراسی‬ ‫بۆ هەموو ئێران بوو و لە هەمووش گرینگتر‬ ‫ئااڵهەڵگری مافی نەتەوە غەیرەفارسەكان بوو‪.‬‬ ‫ێ لەم چوارچێوەیەدا ئەم تیرۆرە‬ ‫كەواتە دەتوانر ‌‬ ‫هەڵسەنگێنرێ‌‪ .‬كاتێك لە هاوینی ‪ 1358‬ئاغای‬ ‫خومەینی بڕیاری هێرش بۆسەر كوردستانی‬ ‫دەركـــرد كــە لـــە‪28‬ی گــەالوێــژدا بــەڕێــوەچــوو‪،‬‬ ‫لەبیرمە لــە تـــاران چ هێزگەلێكی دەمــارگــرژ‬ ‫هاتنەسەر شەقامەكان كە دروشمیان دەدا «‬ ‫حیزبی دێموكرات لە خاك‌و خوێن وەردەدەین»‬ ‫و ئـــەم لــە خـــاك‌و خــوێــن وەردانـــــە لــە ‪28‬ی‬ ‫گــەالوێــژی ‪ 58‬دەســت پـێ‌كــرا‌و تێچووەكەشی‬ ‫لــەالیــەن نــەتــەوەی كـــورد‌و ڕێــبــەرانــیــەوە درا‪.‬‬ ‫تەنانەت لە دەرەوەی واڵت كۆماری ئیسالمی‬ ‫بە ڕێبەرێكیش ڕانەوەستا و چەند ساڵ دوای‬ ‫تــیــرۆری خوالێخۆشبوو دوكــتــۆر قاسملوو‪،‬‬ ‫جێگرەكەشی واتــە دوكتۆر شەرەفكەندیشیان‬ ‫تیرۆر كرد‪ .‬دوكتۆر شەرەفكەندی ئاوێتەیەك‬ ‫لە كەسایەتیی سیاسیی‌و فەرهەنگی بووكە لە‬ ‫كتێب‌و بەرهەمە بەجێماوەكانی‌و كــەم‌وزۆر لە‬ ‫وتارەكانی‌دا دەیبینین‪ .‬ئەم كوشتن‌و تیرۆرانە‬ ‫سەرەڕای ئیددیعای ڕێژیمی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ێ بەشێوەی خۆسەرانە بــووە‪ ،‬لە هەر‬ ‫كە دەڵ ـ ‌‬ ‫ح ــاڵ ــەت‌دا زەربــــەی زۆری لــە یەكگرتوویی‬ ‫نــەتــەوەیــی داوە و لــەڕاســت ـی‌دا برینی قووڵی‬ ‫خستوونەتە سەر ئەم پەیكەرە كە بە ئاسانی‬ ‫دەرمان ناكرێ‌‪.‬‬

‫به‌رپرسایه‌تییه‌کی دره‌نگ وه‌خت له‌ به‌رامبه‌ر تێرۆریزمدا‬ ‫(ب ‌ه بۆنه‌ی ‪ 22‬ساڵه‌ی تێرری د‪ .‬شه‌ره‌فکه‌ندی)‬ ‫مستەفا مەعرووفی‬ ‫‪ ٢٢‬ساڵ له‌و ‌ه پێش ل ‌ه رۆژی ‪26‬ی‬ ‫خه‌رمانانی ‪17( 1371‬ی سێپتامبری‬ ‫‪ )1992‬د‪ .‬س ــادق ــی شــه‌ره‌فــکــه‌نــدی‬ ‫سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی‬ ‫کوردستان‪ ،‬فه‌تاحی عه‌بدولی ئه‌ندامی‬ ‫کۆمیته‌ی ناوه‌ندیی حیزب و هومایوونی‬ ‫ئه‌رده‌اڵن نوێنه‌ری حیزب ل ‌ه ئه‌ڵمان ‌و‬ ‫نــووریــی دێــهــکــوردی دۆســتــی حیزبی‬ ‫دێموکرات ل ‌ه بێرلین ل ‌ه رێستوورانێکدا‬ ‫بـ ـ ‌ه نــــاوی مــیــکــۆنــووس بـ ـه‌ ده‌ســتــی‬ ‫تێرۆریسته‌کانی کــۆمــاری ئیسالمی‬ ‫شه‌هید کران‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند تێرۆریزم دیارده‌یه‌کی‬ ‫نــــوێ نـــیـــه‌‪ ،‬بـــــه‌اڵم لــــه‌وکــــاتــــه‌و ‌ه ک ‌ه‬ ‫رادیــکــالــیــزمــی ئــیــســامــی لـ ـ ‌ه شکلی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ل ‌ه ئێران ده‌سه‌اڵتی‬ ‫بــه‌ ده‌ســـتـــه‌و ‌ه گـــرتـــوه‌‪ ،‬پــێــی نــاوه‌تــ ‌ه‬ ‫قۆناغێکی نوێ و مه‌ترسیداره‌وه‌‪ .‬دوو‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی توندڕه‌وان ‌ه ل ‌ه ئیسالم‪،‬‬ ‫دوو جــۆر تێرۆریزمی مه‌زهه‌بیی لێ‬ ‫که‌وتۆته‌و ‌ه ک ‌ه هه‌ر چه‌ند تا راده‌یـه‌ک‬ ‫له‌ شێو ‌ه و تاکتیکدا وه‌ک یه‌کن به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫رووی مه‌زهه‌بییه‌و ‌ه جیاوازو ته‌نانه‌ت‬ ‫دژ ب ‌ه یه‌کن‪ .‬یه‌که‌میان خوێندنه‌وه‌یه‌کی‬ ‫تــونــدڕه‌وانــ ‌ه ل ـه‌ م ـه‌زه ـه‌بــی شیع ‌ه ک ‌ه‬

‫کــۆمــاری ئیسالمیی ئێران ل ‌ه کۆنه‌و ‌ه‬ ‫به‌ کرده‌و ‌ه نوێنه‌رایه‌تیی ده‌کا‪ ،‬دووه‌م‪،‬‬ ‫خوێندنه‌وه‌یه‌کی توندڕه‌وان ‌ه ل ‌ه مه‌زهه‌بی‬ ‫سوننی ک ‌ه تالیبان ل ‌ه ئه‌فغانستان ب ‌ه‬ ‫کرده‌و ‌ه نوێنه‌رایه‌تیی ده‌کرد و پاشان‬ ‫ئه‌لقاعید ‌ه ب ‌ه خوڵقاندنی رووداوی ‪11‬ی‬ ‫سێپتامبر ل ‌ه نیۆیۆرک گه‌یاندیی ‌ه لووتک ‌ه‬ ‫و ئێستاش داعش باڵی به‌سه‌ر هه‌موو‬ ‫گــرووپـ ‌ه تێرۆریسته‌کانی دیکه‌ی ئه‌م‬ ‫ره‌وته‌دا کێشاوه‌‪.‬‬ ‫ره‌وتــــی تــێــرۆریــزمــی ده‌وڵ ـه‌تــیــی‬ ‫کۆماری ئیسالمی پێش روتی گرووپ ‌ه‬ ‫تێرۆریسته‌کانی وه‌ک تالیبان‪ ،‬ئه‌لقاعیده‌‪،‬‬ ‫ئه‌لشه‌باب و بووکولحه‌رام ل ‌ه ئه‌فریقا و‬ ‫داعش ل ‌ه سووری ‌ه و عێڕاق ده‌ستی پێ‬ ‫کــرد‪ .‬ئه‌وکات ل ‌ه سه‌ره‌تاکانی ده‌یـه‌ی‬ ‫‪80‬دا پاسدارانی کۆماری ئیسالمی ب ‌ه‬ ‫کرده‌وه‌ی خۆکوژی ناوه‌ندو پێگه‌کانی‬ ‫ئه‌مریکایان ل ‌ه ناوچه‌دا ب ‌ه تایبه‌تی ل ‌ه‬ ‫لوبنان ده‌ته‌قاندوه‌‪ ،‬زۆر که‌س وه‌ک ئه‌و‬ ‫رووداوانه‌ی سه‌یر ده‌کرد ل ‌ه سه‌ربازانی‬ ‫ژاپۆنی ل ‌ه شه‌ڕی دووه‌می جیهانیدا ل ‌ه‬ ‫دژی که‌شتییه‌کانی ئه‌مریکا ئه‌نجامیان‬ ‫ده‌دا‪ .‬ئه‌و کات ک ‌ه ئازادیخوازانی ئێرانی‬ ‫ب ـ ‌ه تــایــبـه‌تــی کـــورده‌کـــان ل ـ ‌ه ئــێــران و‬ ‫ته‌نانه‌ت ل ‌ه واڵتانی ئورووپایی ده‌بوون ‌ه‬ ‫قوربانیی تێرۆریزمی ده‌وڵه‌تی کۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬تێرۆریزم ل ‌ه پێچ و په‌نای‬ ‫پێوه‌ندییه دیپلۆماسی و ئابووریه‌کاندا‬ ‫پـــه‌رده‌ی بێده‌نگیی بـه‌سـه‌ر داده‌کــشــا‪.‬‬

‫ســاڵــی ‪ 1989‬لــ ‌ه قـه‌لــبــی ئ ــورووپ ــا و‬ ‫لـ ـه‌بـ ـه‌ر چــــاوی بـــیـــروڕای گــشــتــی د‪.‬‬ ‫عه‌بدولره‌حمانی قاسملوو تێرۆرکرا و‬ ‫تێرۆریسته‌کان ب ‌ه ده‌ستی خوێناوییه‌و ‌ه‬ ‫به‌ڕێ کرانه‌و ‌ه بۆ تاران‪ .‬ده‌یان تێرۆری‬ ‫دیــک ـه‌ی لــه‌م چه‌شن ‌ه ل ـ ‌ه ئــورووپــا ب ‌ه‬ ‫هـــۆی ســـات و ســـــه‌ودای ئ ــاب ــووری‬ ‫له‌گه‌ڵ ئێران به‌ردیان له‌سه‌ر دانراو ب ‌ه‬ ‫بێده‌نگی سپێردران‪ .‬هه‌تا ئه‌و وه‌خته‌ی‬ ‫تێرۆریزمی هه‌ڵقواڵو ل ‌ه رادیکالیزمی‬ ‫ئیسالمی داوێنی واڵتانی ئورووپایی‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫تایبه‌تی ئه‌مریکای نه‌گرته‌وه‌‪ ،‬رۆژئاوا‬ ‫وه‌خ ـه‌ب ـه‌ر ن ـه‌هــات‪ .‬سـه‌ره‌نــجــام ئ ـه‌وان‬ ‫بۆیان ده‌رکه‌وت سوود ‌ه ئابوورییه‌کانی‬ ‫سات و سه‌ودا له‌گه‌ڵ تێرۆریستان زۆر‬ ‫له‌ مه‌ترسییه‌کانی که‌متره‌‪.‬‬ ‫تــێــرۆریــزمــی ده‌وڵ ـه‌تــیــی کــۆمــاری‬ ‫ئــیــســامــی کـــ ‌ه لـــ ‌ه چــــاو تــڕۆریــزمــی‬ ‫ئه‌لقاعیده‌و داعیش تێکه‌ڵ ب ‌ه فــرت و‬ ‫فێڵ و نهێنی کــاری بــووه‌‪ ،‬ل ‌ه ره‌وتــی‬ ‫دادگـــای میکۆنۆسدا پـــه‌رده‌ی له‌سه‌ر‬ ‫دامــاڵــراو رووی ئــاشــکــرای رێبه‌رانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ده‌ر که‌وت‪ .‬دادگای‬ ‫ئه‌ڵمان ‪ 3‬ساڵ دوای تێرۆری میکۆنۆس‬ ‫بـه‌و ئاکام ‌ه گه‌یشت ک ‌ه رێبه‌رانی پل ‌ه‬ ‫یه‌کی کــۆمــاری ئیسالمی ده‌ســتــووری‬ ‫تێرۆری د‪ .‬شه‌ره‌فکه‌ندی و هاوڕێیانیان‬ ‫داوه‌‪ .‬بۆ یه‌که‌م جار واڵتانی ئورووپا‬ ‫هه‌ڵوێستیان ل ـ ‌ه دژی ئــێــران گــرت و‬ ‫سه‌فیره‌کانی خۆیان ل ‌ه تارانه‌و ‌ه بانگ‬

‫کــــرده‌وه‌‪ .‬ئــه‌و ‌ه زه‌بــرێــکــی قــورســی ل ‌ه‬ ‫تــێــرۆریــزمــی کــۆمــاری ئیسالمی دا‪.‬‬ ‫هه‌رچه‌ند ‌ه واڵتانی ئورووپایی پاشان‬ ‫پێوه‌ندییه‌کانیان له‌گه‌ڵ ئێران ده‌ست‬

‫پــێ کـــــرده‌وه‌‪ ،‬بـــه‌اڵم ئـ ـه‌و ئ ـه‌زمــوون ـ ‌ه‬ ‫ده‌ری خست ئه‌گه‌ر دنیای متمدن و‬ ‫پێشکه‌وتوو ل ‌ه دژی تێرۆریزم هاوده‌نگ‬ ‫بێ ده‌توانێ پاشه‌کشه‌ی پێ بکا‪.‬‬

‫لـــ ‌ه کــاتــێــکــدا یـــــادی ‪ 22‬ســاڵ ـه‌ی‬ ‫تێرۆری د‪ .‬شه‌ره‌فکه‌ندی و هاوڕێیانی‬ ‫ده‌کــــه‌یــــنــــه‌و ‌ه کـــ ‌ه واڵتــــانــــی جــیــهــان‬ ‫مه‌ترسییه‌کانی تێرۆریزمی ده‌وڵــه‌ت‬ ‫و ره‌وتــ ‌ه تــونــدڕه‌و ‌ه ئیسالمییه‌کانیان‬ ‫بــۆ ده‌رکــه‌وت ــۆ ‌ه خــۆیــان ل ـ ‌ه به‌رامبه‌ر‬ ‫پاراستنی ئاسایش و ئه‌منییه‌تی جیهان‬ ‫دا ب ‌ه به‌رپه‌رس ده‌زانن‪ ،‬بۆی ‌ه ‪ 40‬واڵت‬ ‫ب ‌ه رێبه‌رایه‌تیی ئه‌مریکا ل ‌ه کۆنفرانسێکدا‬ ‫ل ‌ه پاریس ئیئتیالفێکیان ل ‌ه دژی داعش‬ ‫پێک هێناوه‌‪ .‬ئێران رێگه‌ی پێ نـه‌درا‬ ‫له‌م کۆنفرانسه‌دا به‌شدار بێ‪ .‬بیانوو ‌ه‬ ‫رواڵه‌تییه‌که‌ی هه‌رچییه‌ک بێ‪ ،‬ئه‌م رێگ ‌ه‬ ‫پێنه‌دانه‌ی ده‌گ ـه‌ڕێــت ـه‌و ‌ه بــۆ پێشینه‌ی‬ ‫تــێــرۆریــســیــی ـه‌ک ـه‌ی‪ .‬ده‌بــــێ به‌شێکی‬ ‫زۆر لـ ‌ه واڵتــانــی جیهان بـ ‌ه ته‌جروب ‌ه‬ ‫ـه تــێــرۆریــزمــی‬ ‫بــۆیــان ده‌رکــه‌وتــبــێ کـ ‌‌‬ ‫ده‌وڵه‌تی کۆماری ئیسالمی هیچ کات‬ ‫مه‌سه‌له‌یه‌کی نێوخۆیی ئێران نه‌بوو ‌ه‬ ‫و زۆر جــار ه ـه‌ڕه‌ش ـ ‌ه بــووه بــۆ سه‌ر‬ ‫ئاسایشی واڵتــانــی دیــکـه‌ش‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫داعیش هیچ کات مه‌سه‌له‌یه‌کی سووری‬ ‫ی ــان عــێــڕاقــی نــیـ ‌ه بــ ‌ه ت ـه‌نــیــا‪ ،‬به‌ڵکوو‬ ‫ده‌تــوانــێ ئاسایشی ه ـه‌مــوو واڵتــانــی‬ ‫جیهان بشێوێنێ‪ .‬ئه‌گه‌ر واڵتانی جیهان‬ ‫ل ـ ‌ه ب ـه‌رامــب ـه‌ر تــێــرۆریــزمــدا هـه‌ســت ب ‌ه‬ ‫به‌رپرسایه‌تی نه‌که‌ن‪ ،‬تێرۆریزم هیچ‬ ‫سنوورێک ناناسێ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫سیاسی‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٤٠ :‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫البردنی ناو ‌ه کوردییه‌کان له‌ سه‌ر تابلۆی دوکان‌و‬ ‫کۆمپانیاکان به‌ چ مه‌به‌ستێک؟‬ ‫عومەر باڵەکی‬ ‫ب ‌ه پێی ئـه‌و ه ـه‌وااڵن ـه‌ی ماوه‌یه‌ک‬ ‫لــه‌و ‌ه پێش ل ـ ‌ه ورم ــێ بــاو بــوون ـه‌وه‌‪،‬‬ ‫ده‌سـ ـه‌اڵت ــی ئــیــداری ئـ ـه‌و شــاره‌وانــی‬ ‫بڕیاری داوه هه‌موو ئه‌و ناوان ‌ه ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫تابلۆی دوک ــان‌و شوێنه گشتیه‌کان‌دا‬ ‫ب ‌ه زمانی فارسی‌و تورکی نه‌نوسراون‬ ‫ده‌بێ کۆ بکرێنه‌وه‌و ب ‌ه یه‌کێک ل ‌ه دوو‬ ‫زمان ‌ه واته فارسی یا تورکی ل ‌ه سه‌ریان‬ ‫بنوسرێ‌‪.‬‬ ‫ش ــاره‌وان ــی ورمـــێ ئامانجی له‌و‬ ‫بــڕیــاره‌ بــه‌و شــێــوه‌یـه‌ ڕاده‌گ ـه‌یــەنــێ‪»:‬‬ ‫ک‬ ‫بۆ به‌ره‌نگار بــوون ـه‌و ‌ه له‌گه‌ڵ چه‌م ‌‬ ‫ده‌سته‌واژه‌ی بێگانه‌‌و په‌ره‌پێدانی زمانی‬ ‫تورکی‌و فارسی ئه‌وکاره‌ ده‌کیه‌ن ‪».‬‬ ‫بــــه‌اڵم ئـــــه‌وه‌ی جــێــگــای ســرن ـج‌و‬ ‫لێ‌ڕامان ‌ه ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ل ‌ه دوای ده‌رچوونی‬ ‫ئــه‌و بــڕیــار ‌ه ئــه‌و تابلۆیان ‌ه ل ـ ‌ه الی ـه‌ن‬ ‫ب ـه‌رپــرســانــی ده‌وڵـــه‌تـــی ده‌ســتــکــاری‬ ‫ده‌کرێن ک ‌ه ب ‌ه زمانی کوردی له‌سه‌ریان‬ ‫نــووســراوه‌‪ ،‬کـ ‌ه وادیـــار ‌ه مه‌به‌ست ل ‌ه‬ ‫چه‌مک‌و ده‌ســتــه‌واژه‌ی بێگان ‌ه زمانی‬ ‫کوردییه‌‌و ئه‌و ‌ه جێگای سه‌رسوورمان ‌ه‬ ‫نه‌ک له‌به‌ر ئه‌و ‌ه ک ‌ه له‌و ناوچه‌ی ‌ه ئه‌و ‌ه‬ ‫یـه‌کـه‌م جاربێت کــورد بـ ‌ه جــۆرێــک ل ‌ه‬ ‫بێگانه دابندرێ‌و زوڵمی لێ‬ ‫‌‌‬ ‫جۆره‌کان ب ‌ه‬ ‫بکرێ به‌ڵکو ئه‌وه‌‌یه‌ک ‌ه زۆر بێ‌شه‌رمان ‌ه‬ ‫ب ـ ‌ه بــڕیــار‌و حکوومی ده‌وڵــه‌تــی ئ ـه‌و ‌ه‬ ‫ڕاده‌گه‌ێندرێ‌و بێجگ ‌ه ل ‌ه زمانی فارسی‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه پێی یاسای بنه‌ره‌تی به‌ زمانی‬ ‫فــه‌رمــی واڵت ڕاگـــه‌یـــه‌نـــدراوه ‌چۆن ‌ه‬ ‫شاره‌وانی باس ل ‌ه په‌ره‌پێدانی زمانی‬ ‫تورکی ده‌کا و ده‌یهه‌وێ له‌و ڕێگایه‌و ‌ه‬ ‫ئه‌و ‌ه بسه‌لمێنێ ک ‌ه زمانی ئه‌سڵیی ئه‌و‬ ‫ناوچه‌ی ‌ه ئازه‌رییه‌‌و هه‌ر زمانێکی دیک ‌ه‬ ‫بێجگ ‌ه ل ـ ‌ه فــارســی‌و ئــــازه‌ری زمــانــی‬

‫بێگانه‌ویه‌و وانیشان بــدرێ ک ‌ه کورد‬ ‫هاوواڵتی ئه‌و شار ‌ه نییه‌‌و هیچ به‌شێکی‬ ‫بـه‌و خاکه‌و ‌ه نیی ‌ه ک ‌ه زێ ـد‌و نیشتمانی‬ ‫خۆیه‌تی‌‪ .‬ئه‌و ‌ه مه‌ترسییه‌کی گه‌وره‌ی ‌ه‬ ‫ک ـ ‌ه ب ـ ‌ه ئــاشــکــرا هــه‌ڕه‌شــه ل ـ ‌ه پێکه‌و ‌ه‬ ‫ژیانی دوو ن ‌ه تـه‌وه‌ی کــورد‌و ئازه‌ری‬ ‫ک ‌ه ساڵیانێکی دوور‌و درێژ ب ‌ه ئاشکرا‬ ‫پێکه‌وه‌ ده‌ژین‌‌‪ ،‬ده‌کا‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ب ‌ه مێژوودا بچینه‌وه‌‌و چاو ل ‌ه‬ ‫ڕاستییه‌کانی ئێستا بکه‌ین‌‪ ،‬کورد نه‌ک‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌و خاکه بێگان ‌ه نیی ‌ه به‌ڵکوو‬ ‫خاوه‌نی ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌و خاکه‌یه‌ ک ‌ه‬ ‫ئه‌وڕۆ ب ‌ه ده‌ستی زۆر کراوه‌ت ‌ه بێگانه‌‌‪.‬‬ ‫ب ـه‌ درێــژایــی مــێــژووی هــاوچــه‌رخ ل ‌ه‬ ‫الی ـه‌ن ده‌سـه‌اڵتــدارانــی تــاران ـه‌و ‌ه کورد‬ ‫چ ـه‌وســاوه‌ت ـه‌وه‌‌و غــه‌دری ل ـێ‌کــراو ‌ه و‬ ‫هـه‌وڵــی ئــه‌و ‌ه دراو ‌ه کـ ‌ه دووب ـه‌ره‌کــی‬ ‫و نــفــاق ل ـ ‌ه نــێــوان کـــورد‌و ئــــازه‌ری‌دا‬ ‫دروســت بکه‌ن‌‌و له‌و ڕێگایه‌و ‌ه درێژ ‌ه‬ ‫ب ‌ه سیاسه‌تی چه‌وسێنه‌رانه‌ی خۆیان‬ ‫بده‌ن‌و کورد ل ‌ه ماف‌و ژیانی نیشتمانی‬ ‫خۆی بێ‌به‌ش بکه‌ن‌‪.‬‬ ‫هــەروەک پێشتر ئیشارەی پێ‌کرا‬ ‫بــڕیــاری ل ــەو جـــۆرە لــە الیـــەن دام‌و‬ ‫دەزگــــای ف ـه‌رمــی دەوڵ ــەت ــی کــۆمــاری‬ ‫ئیسالمییەوە لە ناوچەیەکی حەساسی‬ ‫وەک ورمــــێ نــیــشــان ـه‌ی ئـــەوەی ــە کە‬ ‫دەســەاڵتــدارانــی ت ــاران دەیــانــهــەوێ لە‬ ‫هــەل‌و مــەرجــی ئێستادا کــە ناوچەکە‬ ‫لــە حــالــی ئــالــوگــۆردایــە‌و مــەســەلــەی‬ ‫کورد‌و مافەکانی بونەتە مەسەلەیەکی‬ ‫جیهانی‪ ،‬گرژی‌و هاڵۆزی بخاتە نێوان‬ ‫کورد‌و ئــازەری‌و هــەردوو نەتەوە لەو‬ ‫نــاوچــەیـە‌دا بە شتێک خەریک بکا ک ‌ه‬ ‫تووشی کێشه‌‌و ئاژاوه‌یان بکا هه‌تا ئەو‬ ‫دوو نەتەوە بیر لە مافە نەتەوایەتیەکانی‬ ‫خۆیان نەکەنەوە‌‪ .‬دەنــا هیچ مانا نادا‬ ‫تــابــلــۆی ســـەر دوکـــــان‌و کــۆمــپــانــیـا‌و‬

‫شوێنە گشتییەکان کە خاوەنەکانیان‬ ‫کــوردن‌و بە زمانی کوردی لەسەریان‬ ‫نوسراوە بگۆڕدرێ بە زمانی تورکی یا‬ ‫فارسی‌و ئەو مافە لە کورد‌و تاکی کورد‬ ‫بستێندرێتەوە‪ ،‬لە حالێک‌دا هەتا ئێرەشی‬ ‫لــەگــەڵ‌دابــێ کــوردیــش لــە ڕۆژهــەاڵتــی‬ ‫کوردستان‌و لە شــاری ورمــێ بە پێی‬ ‫یاسا بە شاروەندی ئێرانی دادەندرێ‌و‬

‫قــەدەغـە‌و قــۆرغ لەسەر کتێبخانەکان‌‪،‬‬ ‫قوتابخانەکان‌‪ ،‬شوێنە مێژووییەکان‌و‬ ‫شوێنە مەزهەبییەکان‌و هەموو ئەو دام‌و‬ ‫دەزگ ـا‌و کەرەسەی فەرهەنگی کەمینە‬ ‫زمانی‌و نەتەوەیی‌‌‪.‬‬ ‫بــە واتــایــەکــی دیکە کاتێک زمانی‬ ‫ن ــەت ــەوەی ــەک ل ــە ه ــەم ــوو بـــوارێـــک‌دا‬ ‫قەدەغە‌و قۆرغی دەکەوێتە سەر هێدی‬

‫پێدانی‪ ،‬ئامرازێکی گرینگ ‌ه بۆ دروست‬ ‫ب ــوون ــی نــه‌تــه‌وه‌یــه‌کــی س ـه‌رب ـه‌س ـت‌و‬ ‫پێشکه‌وتوو‪ .‬هه‌ر له‌و ڕاستایه‌دا هێندێک‬ ‫ل ـ ‌ه بــیــرمـه‌نــدانــی بــــواری کۆمه‌ڵناسی‬ ‫ده‌ڵین‪ :‬ده‌وڵه‌تی دیکتاتۆرو خۆسه‌پێن‬ ‫جـــۆراوجـــۆری مــه‌زهــه‌بــی‌و ئایینی‌و‬ ‫ناسنامه‌ی دیکه‌ی فه‌رهه‌نگی ل ‌ه کۆمه‌ڵگا‬ ‫دا ته‌حه‌مول ده‌که‌ن‪ ،‬به‌اڵم کاتێک بابه‌تی‬

‫لە هەمان کات‌دا لەسەر خاک‌و نیشتمانی‬ ‫خۆی دەژی‌‪ .‬کاتێک ئاخاڤتن‌و نووسین‬ ‫بە زمانی زگماکی لە نەتەوەیەک قەدەغە‬ ‫دەکــرێ‪ ،‬خۆی نیشانەی شێوەیەک لە‬ ‫ژینۆسایدی فەرهەنگی ئەو نەتەوەییە‌‪.‬‬ ‫بە پێی پێناسەیەک کە لە ڕەشنووسی‬ ‫کــۆنــوانــســیــونــی ژیــنــۆســایــد کــــراوە‪،‬‬ ‫بەروونی دووخاڵ دەست نیشان دەکا‌‪:‬‬ ‫‪ -‌١‬قەدەغە کردنی ئاخاڤتنی رۆژانە‬ ‫لە شوێنە گشتییەکان‌و قوتابخانە بە‬ ‫زمانی زگماکی کەمینەکان یا قەدەغە‬ ‫کردنی چاپ‌و باڵو کردنەوی ئەو زمانە‌‪.‬‬ ‫‪ -‌٢‬لە ناوبردن‌و فەوتاندن یا دانانی‬

‫هێدی دەسەاڵتدارانی زاڵ ژینۆسایدی‬ ‫ئــەو نــەتــەوەیــە دەک ــەن چونکە ‌ زمــان‬ ‫یه‌کێک ل ‌ه پێناس ‌ه سه‌ره‌کییه‌کانی هه‌ر‬ ‫ن ـه‌ت ـه‌وه‌ی ـه‌ک ـه‌‪ .‬کــاتــێــک گرینگی زمــان‬ ‫باشتر خۆ ده‌نوێنێ ک ‌ه باس ل ‌ه پێناسه‌و‬ ‫ناسنامه‌ی ژیــانــی مــرۆڤ ـه‌کــان بکه‌ین‬ ‫ئه‌وه‌ی مرۆڤ ل ‌ه بوونه‌وه‌رانی زیندووی‬ ‫سه‌ر زه‌وی جیا ده‌کاته‌وه‌‪ ،‬دوو شتی‬ ‫سه‌ره‌کی‌یه؛ یه‌که‌م ژیانی ب ‌ه کۆم ‌هڵ‌و‬ ‫دروســـت کــردنــی کۆمه‌ڵگایه‌کی به‌ر‬ ‫به‌رین‌‪ ،‬دووهه‌م زمانی لێک تیگه‌یشتن‬ ‫ل ‌ه کۆمه‌ڵگا جیا جیاکانی مرۆڤ پێکه‌و ‌ه‬ ‫گرێ ده‌دا‪ .‬بۆی ‌ه پاراستنی زمان‌و گه‌ش ‌ه‬

‫زمان دێت ‌ه ئاراو ‌ه ب ‌ه ده‌گمه‌ن ده‌توانن‬ ‫له‌گه‌ڵی ڕابێن‌و ته‌حه‌مولی بک ‌هن‌و بێ‬ ‫الیه‌ن بن‪ .‬ته‌نانه‌ت ئه‌و جۆر ‌ه ده‌وڵه‌تان ‌ه‬ ‫که‌ هــه‌وه‌ڵ ده‌ده‌ن زمانی که‌مینه‌کان‬ ‫بکه‌ن ‌ه زاراوه‌یــــه‌ک ل ‌ه زمانی ڕه‌سمی‬ ‫واڵت ب ـ ‌ه مه‌به‌ستی بێبه‌ش کردنیان‬ ‫ل ‌ه گه‌شه‌کردن‌و هـه‌وڵ دان بۆ ل ‌ه ناو‬ ‫بردنی هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌و نه‌ته‌وه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه تاکه‌کانی به‌و زمان ‌ه قس ‌ه ده‌ک ‌هن‌و‬ ‫ل ‌ه نێو نه‌ته‌وه‌ی بااڵده‌ست لێک ده‌درێن‪.‬‬ ‫لێره‌دا پێویست ‌ه چاوێک ل ‌ه یاساکانی‬ ‫ئێران بکه‌ین‌و بزانین ئایا هیچ بڕگه‌یه‌کی‬ ‫یاسایی هـه‌یـ ‌ه ک ـ ‌ه مـــه‌ودای دابــێــت ب ‌ه‬

‫گرنگیی پرۆسه‌ی په‌روه‌رده‌و فێرکردن‬ ‫ته‌های ره‌حیمی‬ ‫ده‌گ ـه‌ڵ کۆتایی هاتنی مانگی خه‌رمانان‌و‬ ‫بــه‌ره‌بــه‌ری پــایــیــز‪ ،‬کۆمه‌ڵگه‌ مــرۆیــیـه‌کــان ل ‌ه‬ ‫واڵت ـه‌کــانــی ســه‌راســه‌ری جیهان خــۆ ئــامــاد ‌ه‬ ‫ده‌که‌ن بۆ ده‌سپێکردنه‌وه‌ی قۆناخێکی دیکه‌ی‬ ‫پێگه‌یاندن و وه‌به‌رخوێندن نانی به‌ره‌یه‌ک‌و‬ ‫وه‌چه‌یه‌کی نوێ به‌ مه‌به‌ستی بنیاتنانی داهاتووی‬ ‫ڕوون‪ .‬په‌روه‌رده‌و خوێندن‌و به‌گشتی پرۆسه‌ی‬ ‫فێرکردن یه‌کێک ‌ه ل ‌ه بنه‌ڕه‌تیترین کۆڵه‌که‌کانی‬ ‫بنیاتنانی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی مودێرن و گه‌شه‌پێدانی‬ ‫بواره‌کانی ژیان‪ .‬ئه‌گه‌ر زمان و سیستمی زمانی‬ ‫مــرۆڤ یه‌کێکه‌ له‌و پێوه‌رانه‌ی ک ‌ه مــرۆڤ ل ‌ه‬ ‫بوونه‌وه‌ره‌کانی دیک ‌ه جیاده‌کاته‌وه‌‪ ،‬ده‌کــرێ‬ ‫ی فێرکردنیش‬ ‫ن پـــــه‌روه‌رد ‌ه و پــرۆســ ‌ه ‌‬ ‫بڵێی ‌‬ ‫ف ــاک ــتــه‌ری ســـه‌ره‌کـــی ج ــی ــاک ــردنـ ـه‌وه‌ی ئ ـه‌م‬ ‫بوونه‌وه‌ره‌یه‌ ل ‌ه گیانله‌به‌رانی دیکه‌‪ .‬چونک ‌ه‬ ‫ئــه‌وه‌ ته‌نیا لـ ‌ه کۆمه‌ڵگه‌یی مــرۆیــی دای ــه‌‪ ،‬ک ‌ه‬ ‫پــرۆس ـه‌ی ـه‌ک بــه‌نــاوی پــرۆســه‌ی فــێــرکــردن‌و‬ ‫فێربوون هه‌یه‌و لـه‌م ڕه‌وتـــ ‌هش‌دا فێرخواز و‬ ‫فێرکار‪ ،‬له‌ چوارچێوه‌یه‌کی دیاریکراو به‌رنام ‌ه‬ ‫بۆ دانراودا به‌ره‌و ئامانجه‌کانی خۆپێگه‌یاندن ل ‌ه‬ ‫پێناو ئاسۆیه‌کی ڕوون‌دا هه‌نگاو ده‌نێن‪ .‬هه‌ر‬ ‫به‌م پێی ‌ه واڵتان‌و نه‌ته‌وه‌کان زۆر ب ‌ه وردبینی‌و‬ ‫حه‌ساسییه‌ته‌وه‌ ئاماده‌کاری بۆ خوێندن‌و دابینی‬ ‫پێداویستییه‌کانی پرۆسه‌ی فێرکردن ده‌که‌ن‌و‬ ‫بە گرنگییەکی زۆرەوە بـــه‌رده‌وام ل ‌ه هه‌وڵی‬ ‫بنه‌بڕکردنی کێشه‌و ئارێشه‌کانی پرۆسه‌که‌دان‌و‬ ‫هه‌میشه‌ خه‌ریکی دانانی پرۆگرام‌و به‌رنامه‌ی‬ ‫پێشکه‌وتووو گونجاون ل ‌ه پێناو په‌روه‌رده‌یه‌کی‬ ‫دروســــــت‌و ســــالــــم‌دا‪ .‬پـــرۆســـەی خــوێــنــدن‌و‬ ‫فێرکردن پێویستی بە ڕەچــاوی زۆر بــواری‬ ‫وەک لەشساغی‪ ،‬دەروونــی‪ ،‬تەناهی‪ ،‬ژینگه‌ی‬ ‫ساغ‪ ،‬بیناو که‌لوپه‌لی پێویستی شیکردنه‌وه‌ی‬ ‫بابه‌ته‌کانی خوێندن‌و هتد هەیە‪ ،‬کە نەبوونی‬ ‫هەرکامیان کار دەکاتە سەر سەرکەوتوویی‬ ‫پرۆسەکە‪ .‬ڕه‌چاوی بواری ده‌روونی یه‌کێک ‌ه ل ‌ه‬

‫بنه‌ما گرنگه‌کانی پرۆسه‌ی خوێندن‪ ،‬که‌ ل ‌ه ئێران‬ ‫ئیمپراتۆری ئیسالمی‌دا نه‌ک ڕه‌چاوی ئه‌م الیه‌ن ‌ه‬ ‫به‌دروستی ناکرێ به‌ڵکو ڕه‌وتــی خوێندن و‬ ‫بابه‌ته‌کانی خوێندن له‌ سایه‌سه‌ری ئایدیۆلۆژی‬ ‫چه‌قبه‌ستووی ده‌سه‌اڵتدا هه‌وڵ ده‌درێ بیر و‬ ‫هزره‌کانی په‌لکێشی دواو ‌ه بکه‌ن‪ ،‬هه‌تا ڕه‌کێشی‬ ‫داهاتوو‪ .‬ک ‌ه ده‌ڵێین باری ده‌روونی؛ ئه‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫زۆر هه‌ڵده‌گرێ‌و شیکردنه‌وه‌ی زۆری پێویست ‌ه‬ ‫چونک ‌ه تاک ‌ه الیه‌نێک له‌خۆ ناگرێ‪ ،‬به‌ڵکو له‌ زۆر‬ ‫الیه‌نه‌وه‌ شایانی توێژینه‌وه‌یه‌‪ ،‬بۆ وێن ‌ه ده‌بێ‬ ‫فێرخواز له‌و شوێنه‌ی ده‌خوێنێ ده‌بێ هه‌ست‬ ‫ب ‌ه ئارامی‌و ئه‌منییه‌ت بکا‪ ،‬له‌گه‌ڵ به‌رپرسان‌و‬ ‫فێرکاران ئاسووده‌ بێ‪ ،‬گرنگتر له‌ هه‌مووان‬ ‫ده‌گــه‌ڵ ئـه‌و شته‌ی ده‌یخوێنێ‌و ئـه‌و زمانه‌ی‬ ‫پێی ده‌خوێنێ هه‌ست به‌ ئارامی بکا‪ ،‬ئه‌گینا ب ‌ه‬ ‫دڵه‌ڕاوکێ و دوودڵی نه‌ک هه‌ر شته‌کان وه‌ک‬ ‫خۆی فێر نابێ‪ ،‬به‌ڵکوو بۆ ماوه‌یه‌کی زۆریش‬ ‫تــووشــی سه‌رلێشێوان‌و ئــاڵــۆزی ده‌ب ــێ‪ .‬ئەم‬ ‫پرۆسە بنیاتنەرو داهاتوو ڕوونکەرەوەیە لە‬ ‫هەموو واڵتەکان بە پێی دوایین گۆڕانکارییەکان‌و‬ ‫پێشکەوتووترین میتۆد‌و پرۆگرامی نوێ ڕێک‬ ‫دەخرێ‌و ئامانجی ستراتیژی‌و درێژخایەنی بۆ‬ ‫دیاری دەکرێ‪.‬‬ ‫سیستمی ئایدیۆلۆژیکی کۆماری ئیسالمی‬ ‫وەک هەموو بوارەکانی دیکەی ژیانی مرۆیی‪،‬‬ ‫بــــواری خــوێــنــدن‌و پێگەیاندنیشی ســەقــەت‬ ‫کردووەو یان بە قازانجی نەتەوەی بااڵدەست‪،‬‬ ‫نــەتــەوەکــانــی دیــکــەی خستۆتە خــزمــەت ئەم‬ ‫نــەتــەوەوە‪ .‬لە ئێرانی ئیسالمی‌دا هەر دەگەڵ‬ ‫هاتنەسەری سیستمی تئۆکراسی ئیسالمی‬ ‫لــەژێــر دروشــمــی بــەنــاو شــۆڕشــی فەرهەنگی‬ ‫دەستکرا بە حەزفی زۆرێک لەم بابەت‌و ماددە‬ ‫دەرسییانەی دەبــووا لە پرۆسەی خوێندن‌دا‬ ‫گرنگییەکی شایانیان پێ بدرێ‪ .‬ئەمە لە سیستمی‬ ‫سەقەتی پرۆسەکە‪ ،‬کە هەر جــارەو بە فتواو‬ ‫بەبیانوویەکی خەیاڵی‌و لە ژێر ناوی سڕینەوەی‬ ‫کفرو بە ئایینی کردنی خوێندنگە‌و زانستگەکان‪،‬‬ ‫پرۆسەی فێرکردن کڵۆڵتر دەکرێ‪ .‬هەروەک بۆ‬ ‫هەمووان ئاشکرایە‌و ئامارەکان و ڕاپۆرتەکان‬ ‫لە ئاستی نێوخۆیی و جیهانی‌دا ئاماژەی پێ‬

‫دەکــەن‪ ،‬زه‌وتــی سه‌ره‌تاییترین مافی مــرۆڤ‪،‬‬ ‫واتــا خوێندن ب ‌ه زمانی زگماکی‪ ،‬هــەاڵوارن‌و‬ ‫پێشێلی مافی مرۆڤ‪ ،‬ئازادیی‪ ،‬زیندانی کردن‪،‬‬ ‫ئێعدام و ‪ ...‬هتد لە ئێران بەشێکین لە سیاسەتی‬ ‫حکوومەت‪ ،‬کە دیارە ئەگەر کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئەم کردەوانە ڕەچاو نەکا دەبێ سەرمان سووڕ‬ ‫بمێنێ‪ .‬ل ‌ه سـه‌ره‌تــای ساڵی خوێندنی نــوێ‌دا‪،‬‬ ‫هه‌ندێک ئامار و ه ـه‌واڵ بـه‌ڕوونــی بــاری ئه‌م‬ ‫پرۆسه‌ گرنگه‌ ل ‌ه ئێران ده‌رده‌خه‌ن‪ .‬وازهێنانی‬ ‫یه‌ک له‌ سێی فێرخوازان ب ‌ه زانکۆ و به‌تایبه‌ت‬ ‫ئاسته‌کانی خواروو‪ ،‬خراپ بوون‌و ناستانداردی‬ ‫یه‌ک له‌ سێ قوتابخانه‌کان‌و دابین نه‌بوونی ئامێر‬ ‫گـه‌رمـی‌و ســاردیــان‪ ،‬ده‌رکــرانــی خوێندکارانی‬

‫ئاکام گەیاندنی پرۆسەکە‪ ،‬پشکی شێری بەر‬ ‫دەکــەوێ‪ .‬لە بواری پێداویستی و ئیمکاناتەوە‬ ‫ڕۆژه ــەاڵت ــی کــوردســتــان دەگـــەڵ بەشەکانی‬ ‫دیــکــە واڵت بــــــەراورد نــاکــرێ و ڕوودانــــی‬ ‫چــەنــدی ڕووداوی دڵــتــەزێــن لــە ســـاڵ‌دا ئەم‬ ‫ڕاستییە دەردەخــا‪ .‬لە کوردستانی بن دەستی‬ ‫کــۆمــاری ئیسالمی ڕووم ــەت ــی هــەڵــقــرچــاوی‬ ‫کچانی شێناوێ‪ ،‬کە بۆ داهاتوویەکی گەش‬ ‫ڕوویــان لە پۆلەکانی خوێندن کردبوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە سایەسەری نابەرپرسیاربوونی دەزگــای‬ ‫پەروەردە پۆلیان لێ بوو بە گڕکانێکی توورە‪،‬‬ ‫نیشانەی گرنگی نەدانی تارانە بە خوێندنی ئەو‬ ‫کەسانەی پێی مەحرم نین‪ .‬دیــارە ئەگەر ئەم‬

‫لە ئێرانی ئیسالمی‌دا هەر دەگــەڵ هاتنەسەری سیستمی تئۆکراسی‬ ‫ئیسالمی لەژێر دروشمی بەناو شۆڕشی فەرهەنگی دەستکرا بە حەزفی‬ ‫زۆرێــک لەم بابەت‌و مــاددە دەرسییانەی دەبــووا لە پرۆسەی خوێندن‌دا‬ ‫گرنگییەکی شایانیان پێ بدرێ‬ ‫که‌مه‌ ئایینییه‌کان به‌ بیانووی پڕوپووچ و دوور‬ ‫ل ‌ه مرۆیی‪ ،‬وه‌رگرتنی پار ‌ه ل ‌ه کاتی ناونووسی‬ ‫فــێــرخــوازان‪ ،‬که‌می بیست و ی ـه‌ک لـه‌ سـه‌دی‬ ‫بــوودجــه‌ی وزاره‌تــــی پـــــه‌روه‌رده‌و ب ـه‌ ده‌یــان‬ ‫هه‌واڵی دڵته‌زێنی دیکه‌‪ ،‬ک ‌ه ڕه‌وشی خوێندن ل ‌ه‬ ‫ئێرانی ئیسالمی‌دا ده‌رده‌خه‌ن‪ .‬ک ‌ه له‌م بابه‌ته‌شدا‬ ‫دیاره‌ به‌شی هه‌ره‌ زۆری ئه‌م که‌مکوڕییانه‌ به‌ر‬ ‫نه‌ته‌و ‌ه نامه‌حره‌مه‌کان ده‌که‌ون و هه‌ر بۆیه‌ش‬ ‫ئاماره‌کان نیشان ده‌ده‌ن سـه‌دا سی کچان و‬ ‫ژنانی سنوورنشین نه‌خوێنده‌وارن‪ .‬هەروەک لە‬ ‫زۆربەی سەرکوت و هەاڵواردن و زوڵمەکانی‬ ‫دیکەی ژیــان‌دا لە چوارچێوەی ئێران‪ ،‬کوردو‬ ‫کــوردســتــان پشکی شێری بــەر دەکــــەوێ‪ ،‬لە‬ ‫بواری بێبەشی لە پەروەردەیەکی ساغ‌و سەلیم‬ ‫و دابین پێداویستییەکانی پرۆسە خوێندن‌و‬ ‫ڕەخساندنی کەشێکی لەبار بۆ پێشخستن‌و بە‬

‫ناحەققیانە ته‌نیا قوتابیی‌و خوێندکارانی سەر بە‬ ‫نەتەوەکانی غه‌یره‌فارسی نه‌گرتووه‌ته‌وه‌و له‌م‬ ‫سااڵنه‌ی دوایی‌دا ک ‌ه ده‌نگی ناوه‌نده‌نشینانش ب ‌ه‬ ‫ناڕه‌زایه‌تی به‌رز بۆوه‌‪ ،‬خێروبێری ده‌سه‌اڵتی‬ ‫ئیسالمی وێالیه‌تی فه‌قیهـ تاڕاده‌یه‌کی ئه‌وانیشی‬ ‫گرته‌وه‌‪ .‬ئەستێرەدارکردنی دەیــان‌و سەدان‬ ‫خوێندکاری جودابیر‪ ،‬کە وەک تاقمی دەسەاڵت‬ ‫بــەدەســت بیر نــاکــەنــەوە‪ ،‬کۆچی بــە لێشاوی‬ ‫خوێندکاران بەرەەو هەندەران‌و ب ‌ه ده‌یان دیارد ‌ه‬ ‫و به‌ربه‌ستی دیکه‌ له‌به‌رده‌م خوێندنی تاکه‌کان‬ ‫و هاوواڵتیانی ئێرانیدا ده‌بینرێ‪ ،‬کە دەیسلەمێنێ‬ ‫دەسەاڵتبەدەستانی تــاران بەزەییان بە هیچ‬ ‫ی‬ ‫کەس و تاقمێک‌دا نایەتەوە کە بۆنی ئــازاد ‌‬ ‫و جیابیرییان لــێ بــکــرێ‪ .‬کــۆمــاری ئیسالمی‬ ‫ن ـه‌ک ه ـه‌ر بڵێی پێشێلی قانوون ‌ه ستاندارد ‌ه‬ ‫جیهانییه‌کان ده‌کا و به‌گوێره‌ی یاساو پره‌نسیپی‬

‫ده‌رچــوونــی بڕیاری له‌و بابه‌ت ‌ه ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫هه‌موو بابه‌ته‌کانی ژیــان دا قه‌ده‌غه‌و‬ ‫قۆرغ بخرێته‌ سه‌ر زمانی نه‌ته‌وه‌یه‌ک‪.‬‬ ‫بــه‌نــدی ‪ 15‬لــ ‌ه یــاســای بــنـه‌ڕه‌تــی‬ ‫ئێران‌دا هه‌رچه‌ند ب ‌ه ک ‌هم‌و کورتیش بێ‬ ‫ئه‌و مافه‌ی داو ‌ه ب ‌ه نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی‬ ‫ئێران ک ‌ه بێجگ ‌ه ل ‌ه زمانی فارسی ک ‌ه‬ ‫به‌زمانی ره‌ســمــی واڵتــی نــاســانــدراو ‌ه‬ ‫هه‌موو که‌مینه‌و نه‌ته‌وه‌کان ده‌توانن‬ ‫ل ‌ه ناوچه‌ی خۆیان ب ‌ه زمانی زگماکی‬ ‫خــۆیــان بخوێنن‌و بنوسن و ته‌نانه‌ت‬ ‫گــۆڤــارو ڕۆژنــام ـه‌ش ده‌ربــک ـه‌ن‪ .‬بـه‌اڵم‬ ‫له‌هیچ جێگایه‌ک ئیشار ‌ه به‌و ‌ه نه‌کراو ‌ه‬ ‫کـ ‌ه هیچ تاکێک لـ ‌ه کۆمه‌ڵگا دا مافی‬ ‫ئه‌وه‌ی نیی ‌ه ک ‌ه تابڵوی سه‌ر دوکانه‌که‌ی‬ ‫نابێ به‌زمانی زگماکی خۆی بێت‌‪ .‬لێره‌دا‬ ‫ئه‌و پرسیار ‌ه ده‌بێ ل ‌ه ده‌سه‌اڵتدارانی‬ ‫کــۆمــاری ئیسالمی بــکــرێ ک ـ ‌ه چۆن ‌ه‬ ‫ئیزن ده‌ده‌ن ک ‌ه ئێداره‌یه‌کی ره‌سمی‬ ‫ده‌وڵــه‌ت‌و به‌ناوی ده‌وڵـه‌تـه‌و ‌ه بڕیاری‬ ‫وای لێ‌ده‌ربچێ ک ‌ه زمانی نه‌ته‌وه‌یه‌ک‬ ‫ک ‌ه له‌سه‌ر خــاک‌و نیشتمانی خۆیه‌تی‬ ‫لێ قه‌ده‌غ ‌ه بکرێ ل ‌ه حاڵێک‌دا یاسای‬ ‫بنه‌ڕه‌تی ئێران ئیزنی پێداوه‌‪.‬‬ ‫ل ـ ‌ه کۆتایی دا ل ـه‌س ـه‌ر یــاســازان‌و‬ ‫مـــاف پــــــــه‌روه‌ران‌و روون ــاک ــب ــی ــران‌و‬ ‫که‌سایه‌تیه‌کانی ش ــاری ورم ـێ‌ی ـ ‌ه ک ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر ئـه‌و مه‌سه‌له‌ی ‌ه وه‌ده‌نــگ بێن‌و‬ ‫ئــیــزن نــــه‌ده‌ن بــڕیــاری چ ـه‌نــد که‌سی‬ ‫ه ـه‌لــپ ـه‌رس ـت‌و ن ـه‌ف ـه‌س ن ــزم ئــارام ـی‌و‬ ‫پێکه‌و ‌ه ژیانی کوردو ئازه‌ری تێک بداو‬ ‫ئه‌رک ‌ه له‌سه‌ر خــاوه‌ن دوکــان‌و شوێن ‌ه‬ ‫گشتییه‌کان ک ‌ه ل ‌ه ڕێگای یاساو دادگاو ‌ه‬ ‫لـ ‌ه مافی خــۆیــان دیــفــاع بــکـه‌ن‌و هـه‌وڵ‬ ‫بــدرێ ئه‌و بریاره‌ی شاره‌وانی ورمی‬ ‫هه‌ڵبوه‌شێندرێته‌و ‌ه ‪.‬‬ ‫‌ ‌‌‌‬

‫تاقیکاراوه‌و میتۆدی سه‌رکه‌وتوو پرۆسه‌ی‬ ‫فێربوون به‌ڕێو ‌ه نابا به‌ڵکوو مادده‌کانی قانوون‬ ‫بــن ـه‌ڕه‌تــی پ ـه‌ســنــدکــراوی خــۆشــی له‌هه‌مبه‌ر‬ ‫خوێندن ب ‌ه زمانی زگماکی پشت گوێ ده‌خاو‬ ‫ته‌نیا له‌ کاتی هه‌ڵبژاردن‌دا بۆ ڕه‌کێشی خه‌ڵک‬ ‫بۆ سه‌ر سندووقه‌کانی ده‌نگدان‌و هه‌ڵفریواندنی‬ ‫بیروڕای گشتی‌و شه‌رعیه‌تدان به‌ سیستمه‌که‌ی‬ ‫پرۆپاگه‌نده‌ی پێو ‌ه ده‌کــا‪ .‬له‌مێژ ساڵ ‌ه خه‌باتی‬ ‫گـه‌النــی ئــێــران‌و به‌تایبه‌ت خه‌باتی نه‌پساو ‌ه‬ ‫و ڕه‌وای گ ـه‌لــی کـــورد بــۆ سـه‌ره‌تــایــیــتــریــن‬ ‫مــاف ـه‌کــان‪ ،‬ک ـ ‌ه خــوێــنــدن ب ـه‌ زمــانــی کـــوردی‌و‬ ‫پــاراســتــنــی شــونــاس‌و هــووی ـه‌تــی ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی‬ ‫یه‌کێکه‌ لــه‌وان بێ واڵم مــاوه‌ت ـه‌وه‌‪ .‬ه ـه‌روه‌ک‬ ‫وه‌تــمــان خوێندن پێویستی بـه‌ دابــیــن کردنی‬ ‫پێداویستی‌و کەلوپەلێکی زۆرو بەجێ هه‌یه‌‪ ،‬جا‬ ‫ئه‌م پێداویستیی ‌ه ل ‌ه که‌ل و په‌ل و ئامرازه‌و ‌ه‬ ‫بگر ‌ه هه‌تا خوڵقاندنی که‌شێکی ئارام و هێمن‬ ‫و ڕه‌چــاوی بــواری ده‌روونــی فێرخواز ده‌گه‌ڵ‬ ‫ئه‌م بابه‌ت و ماددانه‌ی له‌ پرۆسه‌ی خوێندندا‬ ‫تووشی ده‌بــن‪ .‬منداڵێکی غه‌یر ‌ه فارسی وه‌ک‬ ‫کورد که‌ له‌ پۆڵه‌کانی خوێندن به‌ره‌ووی زمان‌و‬ ‫وشه‌گه‌لێکی نامۆ ده‌بێته‌وه‌‪ ،‬له‌ بواری هرزی و‬ ‫ده‌روونییه‌وه‌ تووشی شپڕزی‌و ئاڵۆزی ده‌بێ‌و‬ ‫ل ‌ه ڕه‌وتــی خوێندن‌دا ده‌بێته‌ جیاوازییه‌ک ل ‌ه‬ ‫خوێندن‪ ،‬ل ‌ه نێوان ئه‌و منداڵه‌ی به‌ زمانه‌که‌ی‬ ‫خۆی‌و ب ‌ه وشه‌گه‌لێک ک ‌ه پێێ ئاشنایه‌و له‌گه‌ڵی‬ ‫ڕاهاتوو ‌ه ده‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی بۆ یه‌که‌م جار وش ‌ه و‬ ‫زمانێک دەیبیستێ‌و ته‌قه‌ی سه‌ری دێ‪ ،‬کە هەر‬ ‫ئەمەشە دەبێتە هۆی ئەوەی ئاماری سەرکەوتن‬ ‫و دەرچوونی ئەو مندااڵنەی بە زمانی زگماکی‬ ‫خۆیان دەخوێنن لە ئاستەکانی سەرەتایی‌و‬ ‫دواتــریــش زیــاتــر لــەو فــێــرخــوازانــە بــێ کــە بە‬ ‫زمانێکی دیکە دەخوێنن‪ .‬بینا و جێگه‌و ڕێگه‌ی‬ ‫خوێندن کاریگه‌ریی تایبه‌ت بـه‌ خــۆی هه‌ی ‌ه‬ ‫له‌سه‌ر سه‌رخستنی پرۆسه‌که‌‪ ،‬ئه‌م فێرخوازه‌ی‬ ‫له‌ بینای خۆش و نوێ و ب ‌ه ئیمکاناته‌و ‌ه ده‌رس‬ ‫ده‌خوێنێ به‌ دڵنیاییه‌و ‌ه چ ل ‌ه بواری خوێندن و‬ ‫چ ل ‌ه بواری له‌شساغی و ئه‌منییه‌تی گیانییه‌و ‌ه‬ ‫ئاسوده‌تر ‌ه لـه‌و منداڵه‌ کــوردانـه‌ی ل ‌ه کــون و‬ ‫که‌الوه‌کان و که‌پر و بینای ناڕه‌سمی‌دا ده‌رس‬ ‫ده‌خوێنن و هه‌ر ئه‌مه‌ش ‌ه ل ‌ه شیناوێ و زۆر‬ ‫شوێنی بێبه‌شی دیکه‌ی کوردستان کاره‌سات‬ ‫ده‌قه‌ومێ و کاربه‌ده‌ستانی بێ‌کیفایه‌تی تارانیش‬ ‫مێشێکیشیان لێ میوان نابێ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫سیاسی‬

‫ژماره‌‪٦٤٠:‬‬

‫رۆژنامەی‬

‫«ڕۆژهەاڵت مێحوەری» بنەمایەک بۆ نوێژەن کردنەوەی گوتاری رۆژهەاڵت‬

‫ناسر باباخانی‬ ‫دوابـــڕیـــاری کــۆمــیــتــەی ن ــاوەن ــدی حیزبی‬ ‫دیموکراتی کوردستان (ڕۆژهــەاڵت مێحوەری‬ ‫وەک ئەولەوییەتی خەبات) لە هەمان کاتدا کە‬ ‫سەرنجڕاکێش و سەرسوڕهێنەر بوو‪ ،‬لە ناخی‬ ‫خۆیدا هەڵگری چەشنێ ڕەخنەی نێو گوتاری (نقد‬ ‫درون گفتمانی) بوو‪ ،‬واتە بە باوەڕی من حیزبی‬ ‫دیموکراتی کوردستان بوێرانە دەیەوێ چەشنێ‬ ‫سەربەخۆیی تیۆریک و ک ــرداری لە گوتاری‬ ‫بــزووتــنــەوەی کــورد لە ڕۆژه ــەاڵت دەستەبەر‬ ‫بکا و بە خەڵکی ڕۆژهەاڵت و سەرجەم حیزبە‬ ‫ڕۆژهەاڵتییەکان ئــەوە بڵێ کە نابێ گوتاری‬ ‫ڕۆژهــەاڵت چی تر پاشکۆی گوتاری باشوور‬ ‫یان گوتاری باکوور بێ و ناکرێ ئەم گوتارانە‬ ‫ئاڵترناتیوێکی شیاو بن بۆ ڕۆژهەاڵت!‬ ‫قــۆنــاغــی ســااڵنــی ‪ ٦٨-٥٧‬هــەتــاوی واتــە‬ ‫سەردەمی د‪ .‬قاسملوو‪ ،‬بێگومان درەوشاوەترین‬ ‫قۆناغی خەبات بوو‪ ،‬گوتاری ئەو قۆناغە گوتارێکی‬ ‫زاڵ بوو کە بە هۆی سەرکردەیەکی کاریزما‬ ‫وەک دوکتور قاسملوو وردەگوتارەکانی تری‬ ‫خستبوو پەراوێزەوە‪ ،‬گوتارێکی ئاڕمانخوازانە‬ ‫کــە بــە شێوەیەکی بەرهەست و نابەرهەست‬ ‫خەباتی شاخ و شاری لێک گرێ دابــوو‪ ...‬پاش‬ ‫نــەمــانــی دوکــتــور قاسملوو دیــســان بــە هۆی‬ ‫«حــزوور»ی پێشمەرگەی کوردستان لە سەر‬ ‫خاکی کوردستان و بوونی ڕێبەرێکی لێهاتوو‬ ‫وەک دوکتور شەرەفکەندی خەباتی چەکداری‬ ‫هەر بوونی هەبوو‪ ...‬بەاڵم لە پاش نەمانی ئەم‬ ‫دوو ڕیبەرە کاریزمایە و هەندێ هۆکاری تر‬ ‫و هەروەها ساز بوونی هەرێمی کوردستان لە‬

‫باشوور دەست و پێی ئەم هێزە سیاسییە بە‬ ‫تەواوی دەبەسترێ و ماوەیەکی نیزیک بە ‪٢٠‬‬ ‫ساڵ قرمەی چەکی پێشمەرگە دەوەستێ و بە‬ ‫گشتی چاالکی سیاسی لە جیددییەت دەکەوێ و‬ ‫لە سەر بەستێنی عەینی واتە خاکی کوردستان‬ ‫و لە ناو خەڵکدا نامێنێ‪ .‬هەر بۆیە بۆشایی‌یەک‬ ‫لە سەر ئاستی گوتار پێکدێ و ئەم بۆشایی‌یەش‬ ‫بە هۆی دوو گوتاری سەرەکی تر پڕ دەبێتەوە!‬ ‫گــوتــاری بــاکــوور ســەرەتــا بــە دروشــمــە‬ ‫بریقەدار و شاعیرانەکەی واتــە کوردستانی‬ ‫گەورە بە شێوەیەکی ڕووکەشیانە و ئاوێتەی‬ ‫هەست تــوانــی بــۆ مــاوەیــەکــی کورتخایەن لە‬ ‫ســەر کۆمەڵگای ڕۆژهــــەاڵت و حیزبەکانیش‬ ‫شوێندانەری هەبێ‪ ،‬تەنانەت وەک نموونەیەکی‬ ‫عەینی فاڵن حیزب بەرگی پێشمەرگەکانی ڕێک‬ ‫وەک بەرگی گریالی باکوور لێدەکا بۆئەوەی لە‬ ‫شەپۆلەکە دوا نەکەوێ و تیپۆلۆژیی ڕواڵەتیشی‬ ‫بــەرەو ئەم گوتارە بئاژوێ‪ .‬بەاڵم ئەم گوتارە‬ ‫گشتگیرە دواجـــــار هــاتــە س ــەر قەناعەتێکی‬ ‫خۆسەری دیموکراتیک!‬ ‫هەر بۆیە لە ‪٢٠٠٣‬ەوە بەم الوە و پەسند‬ ‫کــردنــی فیدرالیسم لــە عــێــراق‪ ،‬ئــەوە گوتاری‬ ‫باشوورە کە جێ بە گوتاری باکوور لێژ دەکا‪ ،‬کە‬ ‫تا هەنووکەش چاوەڕانی هێزە ڕۆژهەاڵتییەکان‬ ‫بۆ گوتارێکی هاوچەشنی باشوور بۆ ڕۆژهەاڵت‬ ‫هــەر درێ ــژەی هەیە‪ .‬کەچی ئــەم چاوەڕوانییە‬ ‫جگە لە دەستەوەستانی‪ ،‬شکانی کەرامەتی تاکی‬ ‫رۆژهـــەاڵت و خەسیوی‪ ،‬هیچ ئاکامێکی تری‬ ‫لێنەکەوتۆتەوە ‪.‬چونک ‌ه لە ڕاستیدا پێکهاتەی‬ ‫نەتەوەیی‪ ،‬جوغرافیای سیاسی و سروشتی‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی زاڵ لە واڵتی ئێران لەگەڵ عێراق بە‬ ‫گشتی جیاوازە و ناکرێ بە پێودانگی باشوور لە‬ ‫کێشەکانی ڕۆژهەاڵت بڕوانین‪.‬‬ ‫دی ــارە حاشا لەمە نــاکــرێ کــە ئەزموونی‬ ‫هــەرێــمــی ک ــوردس ــت ــان ل ــە بـــاشـــوور‪ ،‬بـــەرەو‬

‫پێشچوونی پێڤاژۆی ئاشتی لە باکوور و ساز‬ ‫بوونی کانتۆنەکانی ڕۆژئ ــاوا‪ ،‬لە ســەر پرسی‬ ‫کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان کارتێکەرییەکی‬ ‫ئەرێنییان بووە بەاڵم بە گشتی کێشەی کورد‬ ‫دەب ــێ لــە هــەر پــارچــەیــەکــدا لــە ســەر بنەما و‬ ‫چوارچێوەی ئەم واڵتــەی کــوردی تێدا دەژین‬ ‫ڕێکاری بۆ بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــەم بــڕیــارەی حیزبی دیموکراتی‬ ‫کــوردســتــان دەردەکــــــەوێ ئــەمــەیــە کــە دەبــێ‬

‫و ئازارەکانی ئەم بەشانەوەیە‪ ،‬ئەوان لەهەمبەر‬ ‫بزووتنەوەی کورد لە رۆژهــەاڵت یان بێدەنگن‬ ‫یان زۆر جاران بەربەستن!‬ ‫کــە وا بــوو بــەم هــەمــوو کــۆســپــەوە دەبــێ‬ ‫میکانیزمەکانی ئــەم پڕۆسەیە چــۆن بــێ؟ خۆ‬ ‫ئــەوە حاشاهەڵنەگرە کە بە بـــەراوەرد لەگەڵ‬ ‫سەرەتای هەشتاکان گوتاری ڕۆژهەاڵت زاڵترین‬ ‫گوتاری هــەر چــوار پارچە بــوو‪ ،‬گوتارێک کە‬ ‫بەتەواوی میراتگری گوتاری سەردەمی کۆماری‬

‫ئەوەی لەم بڕیارەی حیزبی دیموکراتی کوردستان دەردەکەوێ ئەمەیە کە دەبێ‬ ‫ڕۆژهەاڵت گوتاری خۆی نوێژەن کاتەوە‪ ،‬گوتارێک کە بە تەعبیری د‪ .‬خەدیو‬ ‫بتوانێ خەباتی شاخ و شار لێک گرێ دا و ببێتە هۆی دەست لە دەست کردنی‬ ‫چیا و شەقام و زیندان‪ .‬ئەمانە نیشانەی پشکوتنی بەهاری کوردە‪.‬‬

‫ڕۆژهــــەاڵت گــوتــاری خــۆی نــوێــژەن کــاتــەوە‪،‬‬ ‫گــوتــارێــک کــە بــە تەعبیری د‪ .‬خــەدیــو بتوانێ‬ ‫خــەبــاتــی شــاخ و شــار لێک گــرێ دا و ببێتە‬ ‫هــۆی دەســت لە دەســت کردنی چیا و شەقام‬ ‫و زیندان‪ .‬ئەمانە نیشانەی پشکوتنی بەهاری‬ ‫کوردە‪ .‬بەاڵم ڕەنگە پرسیارێک لێرەدا لەبەردەم‬ ‫خوێنەر قوت بێتەوە‪ ،‬ئەمیش ئەوەیە کە چۆن‬ ‫دەکــرێ لە ژێر دەسەاڵتێکی دیکتاتۆری وەک‬ ‫کــۆمــاری ئیساڵمی‌دا ئــەم خــەبــاتــە لێک گرێ‬ ‫درێ؟ لــە الیــەکــی ت ــرەوە بــە داخـــەوە چەشنی‬ ‫پەیوەندییەکانی سەرجەم حیزبەکانی باشوور‪،‬‬ ‫باکوور و ڕۆژئاوا لەگەڵ کۆماری ئیسالمی بە‬ ‫شێوەیەکە کە ئەوەندەی ڕۆژهەاڵت بەدەم خەم‬

‫کوردستان بــوو‪ ،‬گوتارێکی ناسیۆنالیستی لە‬ ‫سەر چەند بنەمایەکی سۆسیالیستی‪ ،‬کە سەیری‬ ‫کلیل وشەکانی ئەم گوتارە دەکەی وەک‪ :‬کۆمار‪،‬‬ ‫ئااڵ‪ ،‬ســروودی نەتەوەیی‪ ،‬پێشمەرگە‪ ،‬شەهید‪،‬‬ ‫نیشتمان‪ ،‬واڵت‪ ،‬ئەندام‪ ،‬یارمەتی‪ ...‬ئێستاشی‬ ‫لەگەڵدا بێ گوتاری پارچەکانی تری کوردستان‬ ‫هەر قه‌رزداری گوتاری کۆمارن‪.‬‬ ‫تەنیا ڕێکارێک کە دەتوانێ حیزبی دیموکراتی‬ ‫کوردستان بیگرێتە بەر‪ ،‬گەڕانەوە بۆ گوتاری‬ ‫ســەردەمــی شــۆڕشــی گــەالنــی ئــێــرانــە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫مسۆگەر نابێ مەگین بە سووکە ئاوڕێک بۆ‬ ‫سەر قەندیل! لە هەمان کاتیشدا سەرکردایەتیی‬ ‫سیاسی کــورد دەبــێ لە چاالکیی جیددی و بە‬

‫کردەوە لە دەرەوە واتە ئورووپا و ئەمریکا خافڵ‬ ‫نەبێ‪ .‬لە الیەکی تــرەوە ئەرکی ڕووناکبیرانی‬ ‫ناوخۆ و چاالکڤانانی مەدەنی دەبێ لە ڕاستای‬ ‫پێک‌هێنانی ئاڵوگۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان بێ‪ .‬لە‬ ‫کۆمەڵناسیی سیاسیدا هــەنــدێ جــار پێشهاتە‬ ‫و ئاڵوگۆڕە کۆمەاڵیەتییەکانن کە بارودۆخی‬ ‫سیاسیی واڵتێک دەگــۆڕن‪ .‬پارسۆنز پێی وایە‬ ‫ئــاڵــوگــۆڕی کــۆمــەاڵیــەتــی بریتییە لــە هێزێکی‬ ‫گشتیی جــەمــاوەری کە دەبێتە هــۆی گۆڕانی‬ ‫کۆمەڵگا و ئەم گۆڕانە‪ ،‬گۆڕانێکی پێکهاتەیی‌یە‪.‬‬ ‫تــایــبــەتــمــەنــدیــیــە ســەرەکــیــیــەکــانــی ئــاڵــوگــۆڕی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ :‬دیاردەیەکی گشتییە‪ ،‬پێکهاتەیی‌یە‪،‬‬ ‫بــــەردەوامــــە‪ .‬واتــــە کــاتــیــی نــیــیــە و دواجــــار‬ ‫قۆناغێکی زەمەنیی دیاریکراوی هەیە‪ .‬کۆی ئەم‬ ‫تایبەتمەندییانە دەبنە هــۆی ئــەوە کە لە سەر‬ ‫مێژووی واڵتێک شوێندانەر بن‪ .‬بە بڕوای من لە‬ ‫واڵتانی دیکتاتۆریدا بۆ بەدیهاتنی ئەم ئاڵوگۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییە چەشنێ کاتالیزۆر پێویستە کە‬ ‫ببێتە هۆی هەاڵیسانی ئاڵوگۆڕەکە‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫دەکرێ بڵێن زۆر بیانوو و بۆنە لە ناوخۆدا هەن‬ ‫کە دەوری ئەم کاتالیزۆرانە بگێڕن‪.‬‬ ‫وەک دوا وتە شاخ واتە هیزە سیاسییەکانی‬ ‫ڕۆژهەاڵت دەبێ ئەم ئاڵوگۆڕە کۆمەاڵیەتییە یا‬ ‫هەر چەشنە ئاڵوگۆڕێکی لەم چەشنە تەنانەت‬ ‫لە قالبی نافەرمانیی مەدنییشدا وەک مانگرتنی‬ ‫خەڵکی رۆژهەالتی کوردستان لە رۆژێکی وەک‬ ‫‪٢٢‬ی پووشپەڕ ســاڵــڕۆژی تیرۆری دوکتورر‬ ‫قاسملوو و‪ ...‬بقۆزنەوە و کانالیزەی بکەن و‬ ‫بە جۆرێ خەباتی شار و شاخ لێک گرێ دەن‪.‬‬ ‫ئەمە دەبێتە هۆی بەرجەستە بوونی ڕۆژهەاڵت‬ ‫مێحوەری و دەسپێکی قۆناغێکی نوێی خەبات‬ ‫لە رۆژهەاڵت و دواجار گوتارێکی شیاو‪ ،‬با ئەم‬ ‫هەلەش لە کیس نەچێ!‬

‫هه‌رێمی کوردستان‪ ،‬گۆڕه‌پانی شه‌ڕێکی نێوده‌وڵه‌تی لەگه‌ڵ تیرۆریزم‬ ‫قادر وریا‬ ‫بــــۆ مــــانــــگ‌و ن ــی ــوێ ــک ده‌چــــــێ هــه‌رێــمــی‬ ‫کوردستان‌و هه‌ولێر وه‌ک پێته‌ختی ئه‌و هه‌رێم ‌ه‬ ‫کوردییه‪ ،‬بــوون ب ‌ه جێگای سه‌رنجی ناوه‌ند ‌ه‬ ‫دیپلۆماسییه‌کان‌و میدیاکانی جیهان‪.‬‬ ‫لــه‌و کــات ـه‌و ‌ه ک ـ ‌ه چ ـه‌کــداره‌کــانــی گــرووپــی‬ ‫تــیــرۆریــســتــیــی داعـــــــش‪ ،‬ڕووی ه ــێ ــرش‌و‬ ‫په‌الماره‌کانیان ل ‌ه شار‌و ناوچ ‌ه شیعه‌نشینه‌کانی‬ ‫عێراقه‌و ‌ه وه‌رسووڕاند‌و ڕوویــان کرد ‌ه خاک‌و‬ ‫خ ـه‌ڵــکــی بـــاشـــووری کـــوردســـتـــان‪ ،‬ه ـه‌رێــمــی‬ ‫کــوردســتــان‪ ،‬هه‌ولێر پێته‌ختی ئ ـه‌و هه‌رێمه‌‌و‪،‬‬ ‫ســه‌رۆکــایــه‌تــیــی ســیــاســیــی هـــه‌رێـــم‌و هــێــزی‬ ‫پــێــشــمـه‌رگـه‌‪ ،‬س ـه‌رنــجــی مــیــدیــاکــانــی جیهان‌و‬ ‫ناوه‌ند ‌ه دیپلۆماسییه‌کانی دنیایان بۆ الی خۆیان‬ ‫ڕاکێشاوه‌‪.‬‬ ‫چه‌کداره‌کانی داعش له‌و شارو ناوچانه‌ی‬ ‫باشووری کوردستان ک ‌ه په‌الماریان ده‌دان‌و‬ ‫داگیریان ده‌ک ــردن‪ ،‬ب ‌ه هێندێک جیاوازییه‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌ر ئه‌و کــرده‌وه‌و ره‌فتارانه‌یان ئه‌نجام ده‌دا‬ ‫ک ـ ‌ه ل ـ ‌ه مــووس ـڵ‌و تــکــریـت‌و نــاوچـه‌کــانــی دیک ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر خه‌ڵکی جیابیر ئه‌نجامیان دابــوون‪.‬‬ ‫ڕه‌نگ ‌ه جیاوازییه‌کی هه‌ر ‌ه گه‌ور ‌ه له‌و ‌ه دابووبێ‬ ‫ک ‌ه که‌مایه‌تییه‌کی گـه‌وره‌ی ئایینی ک ‌ه خوشک‬ ‫و بــرا ئیزه‌دییه‌کان بـــوون‪ ،‬لـ ‌ه په‌الماره‌کانی‬ ‫داعــش بۆ سـه‌ر هـه‌رێـم‌دا‪ ،‬بێبه‌زه‌ییان ‌ه که‌وتن ‌ه‬ ‫بــه‌ر توند‌وتیژیی ئــه‌و تاقم ‌ه تیرۆریستییه‌‌و‬ ‫هه‌ر ئه‌مه‌ش بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ ک ‌ه کۆڕه‌وه‌ێکی‬ ‫ی ل ‌ه گـه‌رمــای تاقه‌تپڕووکێنی‬ ‫گـ ـه‌وره‌ی مرۆی ‌‬ ‫وه‌رزی هاوین‌دا بـه‌ره‌و چیای شه‌نگاڵ وه‌ڕێ‬ ‫بکه‌وێ‪ .‬به‌اڵم دیاره‌هه‌م دژکــرده‌وه‌ی خه‌ڵک ل ‌ه‬ ‫شار‌و ناوچ ‌ه پاالماردراوه‌کانی هه‌رێم به‌رامبه‌ر‬ ‫هاتنی ئ ـه‌م هێز ‌ه تیرۆریستیی ‌ه لـ ‌ه هــی شــار‌و‬ ‫ناوچه‌کانی به‌شه‌کانی دیکه‌ی عێراق جیاواز بوو‪،‬‬ ‫هه‌م کاردانه‌و ‌ه ناوچه‌یی‌و جیهانییه‌کان به‌رامبه‌ر‬ ‫ئه‌م په‌المارانه‌ جیاواز بوون‪.‬‬ ‫خ ـه‌ڵــکــی ک ــوردس ــت ــان‪ ،‬تــه‌نــانــه‌ت خه‌ڵکی‬ ‫نــاوچ ـه‌دابــڕاوه‌کــانــی هـه‌رێــمــیــش‪ ،‬ئه‌زموونێک‬ ‫لــــه‌ ده‌ســــه‌اڵتــــداره‌تــــیــــی کـــــوردیـــــان بــــه‌دی‬ ‫ده‌کــــرد کــه‌لــ ‌ه هـــه‌ر نــاوچــه‌یــه‌ک ده‌ســه‌اڵتــی‬ ‫بووبێ‪،‬ئاسایش‌وخوشگوزه‌رانیی بۆ دانیشتووان‬ ‫هێناوه‌‪ ،‬ڕێگا نا‌دا که‌مایه‌تیی ‌ه ئایینی‌و زمانییه‌کان‬

‫ل ‌ه گه‌ڵ سه‌رکوت‌و هــه‌اڵواردن بــه‌ره‌وڕوو بن‪.‬‬ ‫جگ ‌ه له‌مه‌ش‪ ،‬ناوه‌رۆکی ده‌سه‌اڵته‌که‌ی‪ ،‬ئازادی‌و‬ ‫دیموکراسی‌و پێشاندانی ڕوخسارێکی ئه‌مڕۆیی‬ ‫ل ‌ه به‌ڕێوه‌بردنی کۆمه‌ڵگه‌یه‌‪ .‬دانیشتوانی ناوچ ‌ه‬ ‫سوننییه‌کان‪ ،‬که‌ چه‌ند ساڵێک بوو ل ‌ه سته‌م‌و‬ ‫هه‌اڵواردنی مه‌زهه‌بیی ده‌وڵه‌تی مالیکی به‌رامبه‌ر‬ ‫خۆیان وه‌زاڵ ‌ه هاتبوون‪ ،‬هه‌ڵویستیان به‌رامبه‌ ‌ر‬ ‫زاڵبوونی ده‌سه‌اڵتی هێزێکی وه‌ک داعش ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕواڵه‌ت داکۆکیکاری سوننه‌مه‌زهه‌به‌کانه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر‬

‫به‌اڵم هێزی پێشمه‌رگ ‌ه سه‌ره‌ڕای ته‌یارنه‌بوونی‬ ‫ب ‌ه چه‌کی پێشکه‌وتوو ب ‌ه خۆڕاگری‌و به‌ره‌نگاریی‬ ‫خـــۆی‌و ب ـ ‌ه پشتیوانیی خـه‌ڵــکــی کــوردســتــان‪،‬‬ ‫پێشڕه‌وییه‌کانی داعش به‌ره‌و قوواڵیی هه‌رێمی‬ ‫کوردستانی ڕاگرت‪.‬‬ ‫به‌ره‌وڕووبوونی هه‌رێمی کوردستان ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫په‌المار‌و له‌شکرکێشیی گرووپی تیرۆریستیی ب ‌ه‬ ‫ناو «خیالفه‌تی ئیسالمی»(داعش)‪ ،‬هه‌م ل ‌ه ئاستی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬هه‌م ل ‌ه ئاستی ناوچه‌یی‌و جیهانی‌دا‪،‬‬

‫بـــــــه‌ره‌وڕوو بــــوو‪ .‬پــشــتــیــوانــیــیـ ‌ه نــاوچــه‌یــی‌و‬ ‫ی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تییه‌که‌‪ ،‬هه‌ر ته‌نیا الیه‌نی مرۆیی‌و ماڵی ‌‬ ‫نه‌بوو‪ ،‬به‌ڵکوو ڕه‌هه‌ندی سیاسی‌و سوپاییشی‬ ‫بــ ‌ه خـــۆو ‌ه گـــرت‪ .‬ئ ـه‌مــریــک ـا‌و چ ـه‌نــدیــن واڵتــی‬ ‫ڕۆژاوایــی‪ ،‬پارێزگاری ل ‌ه هه‌رێمی کوردستان‌و‬ ‫ناردنی چه‌ک‌و ته‌قه‌مه‌نیی پێشکه‌وتوو بۆ هێزی‬ ‫پێشمه‌رگه‌یان ب ‌ه ئه‌وله‌وییه‌تی خۆیان دانا‪.‬‬ ‫ئــامــاژه‌کــانــی ئــه‌و دی ــوی ئــه‌م هاوبه‌ندیی ‌ه‬ ‫ناوچه‌یی و جیهانیی ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ هه‌رێمی کوردستان‪،‬‬

‫پێشوازی نه‌بووبێ‪ ،‬بێته‌فاوه‌تی‌و بیالیه‌نی بوو‪.‬‬ ‫ب ـه‌اڵم بۆ دانیشتوانی شــارو ناوچ ‌ه کــوردی‌و‬ ‫کوردستانییه‌کان‪ ،‬مه‌سه‌له‌ک ‌ه شتێکی دیک ‌ه بوو‪.‬‬ ‫ئه‌وان ل ‌ه ده‌سه‌اڵتێکی خۆیی‌و ئازاد‌و دیموکراتیک‪،‬‬ ‫ده‌ک ـه‌وتــن ـ ‌ه ژێ ــر س ـه‌یــت ـه‌ره‌ی حوکمڕانییه‌کی‬ ‫کۆنه‌په‌رستانه‌‪ ،‬تیرۆریستی‌و توند‌وتیژ ک ‌ه‬ ‫هه‌موو شتیکی ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌م سه‌رده‌م ‌ه ناموو بوو‪.‬‬ ‫هه‌ر بۆی ‌ه خه‌ڵکی شارو ناوچه کوردستانییه‌کانی‌‬ ‫ئامانجی په‌الماری داعش‪ ،‬ب ‌ه تایبه‌تی خوشک‌و‬ ‫بــرا ئــیــزه‌ده‌یــیـه‌کــان ب ـ ‌ه پ ـه‌نــابــردن بــۆ ک ــۆڕه‌و‪،‬‬ ‫دژی هــاتــنــی داعـــش وه‌ســتــانــه‌وه‌‪ .‬ئـه‌گـه‌رچــی‬ ‫چه‌کداره‌کانی ئـه‌م گرووپ ‌ه تیرۆریستیی ‌ه به‌و‬ ‫هه‌موو ‌ه چه‌کوچۆڵ ‌ه‌ پێشکه‌وتووه‌ ته‌یار بوون ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه سوپای تێکشکاوی عێراق ده‌ستیان که‌وتبوو‪،‬‬

‫کار‌دانه‌وه‌‌و لێکه‌وته‌ی گرنگی هه‌بوو‪ .‬ل ‌ه ئاستی‬ ‫ن ـه‌ت ـه‌وه‌یــی دا‪ ،‬هــیــز ‌ه سیاسییه‌کانی هـه‌مــوو‬ ‫به‌شه‌کانی کوردستان‌و تاکه‌کانی نه‌ته‌وه‌ی کورد‬ ‫ل ‌ه هه‌ر شوێنێک هـه‌ن‪ ،‬هه‌ستیان ب ‌ه نیگه‌رانی‬ ‫کرد‌و به‌رگریکردن‌و ب ‌ه هاناو ‌ه هاتنی هه‌ریمی‬ ‫کــوردســتــان‌و پاراستنی ده‌سکه‌وته‌کانی ئه‌م‬ ‫ئه‌زموونه‌یان به‌ ئه‌رکی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان زانی‪.‬‬ ‫ل ‌ه الیه‌که‌و ‌ه ب ‌ه ئاماده‌یی ده‌ربڕین بۆ به‌شداری‬ ‫ل ‌ه شه‌ڕ دژی تیرۆریستان‌و ل ‌ه الیه‌کی دیکه‌و ‌ه‬ ‫ب ‌ه هاوده‌ردی ل ‌ه گه‌ڵ خه‌ڵکی لێقه‌وماو‌و ئاواره‌‌و‬ ‫کۆکردنه‌وه‌ی یارمه‌تیی بۆ ئ ـه‌وان‪ ،‬هه‌ڵوێستی‬ ‫چــاوه‌ڕوانــکــراوی خۆیان راگـه‌یــانــد‪ .‬ل ‌ه ئاستی‬ ‫ناوچه‌یی‌و نێوده‌وڵه‌تیش دا‪،‬هه‌رێمی کوردستان‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ پشتیوانی‌و به‌ده‌نگه‌وه‌هاتنێکی بێوێن ‌ه‬

‫ده‌توانین به‌م جۆره‌ بخوێنینه‌وه‌‪:‬‬ ‫ هـه‌رێــمــی کــوردســتــان‪ ،‬ل ـ ‌ه نێو هه‌موو‬‫واڵتانی ڕۆژهه‌اڵتی نێوه‌راست‌دا‪،‬نموونه‌یه‌کی‬ ‫ســـــه‌رکـــــه‌وتـــــوویـــــ ‌ه لـــــ ‌ه وێـــکـــهـــه‌ڵـــکـــردن‌و‬ ‫پێکه‌وه‌حه‌وانه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌‌و ئایین ‌ه جیاوازه‌کان‌‪.‬‬ ‫ن ـــه‌ک ه ـــه‌ر لـ ـ ‌ه ئــاســتــی عـــێـــراق‪ ،‬بــه‌ڵــکــوو ل ‌ه‬ ‫ئاستی نــاوچ ـه‌ش‌دا‪ ،‬ڕۆڵێکی ئه‌رێنی هه‌ی ‌ه ل ‌ه‬ ‫سه‌قامگرتوویی سیاسی‌و‪ ،‬دامه‌زرانی پێوه‌ندیی‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابووری و بازرگانی ل ‌ه گه‌ڵ والتانی‬ ‫ده‌وروبه‌ر‪.‬‬ ‫ ئه‌م هه‌رێمه‌‪ ،‬به‌هۆی ته‌عامولی دروستی‬‫ل ‌ه گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی‌و پرس‌و کێشه‌کانی‬ ‫ســه‌رده‌م‌و په‌ره‌پێدانی ئ ــازادی‪ ،‬دیموکراسی‌و‬ ‫مافی مرۆڤ‌و‌‪ ،‬ب ‌ه هۆی وه‌ستانه‌وه‌ی به‌رامبه‌ر‬

‫تــیــرۆریــزم‌و هـه‌مــوو ئـه‌و‌هـه‌ڕه‌شــانـه‌ی ئاشتیی‬ ‫جیهانیی ده‌خه‌ن ‌ه مه‌ترسییه‌وه‌‪ ،‬هاوپه‌یمانێکی‬ ‫جێی متمانه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی نیوده‌وڵه‌تییه‌‪.‬‬ ‫ هه‌رێمی کوردستان‪ ،‬ســه‌ره‌رای هه‌موو‬‫بــه‌ربــه‌ســت‌و ک ـه‌نــدوکــۆســپ ـه‌کــان‪ ،‬تــوانــاکــانــی‬ ‫خــۆی ل ـ ‌ه بـــواری بـه‌ریــنــکــردنـه‌وه‌ی پێوه‌ندیی ‌ه‬ ‫ســیــاســی ـی‌و دیــپــلــۆمــاســیــی ـه‌کــانــی‪ ،‬لـــ ‌ه بـــاری‬ ‫ئابووری‌و بازرگانی‌و به‌ره‌وژووربردنی ئاستی‬ ‫به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت‌وسه‌رچاو ‌ه ژێرزه‌وییه‌کانی‪،‬‬ ‫ل ‌ه بــواری په‌ره‌پێدانی فڕۆکه‌خانه‌و ڕێگاوبان‌و‬ ‫نیشته‌جێکردن‌و ناوه‌ند ‌ه زانستییه‌کان‪،‬ل ‌ه بواری‬ ‫کولتووری‌و له‌شساغی‌و دابینکردنی پێداویستیی ‌ه‬ ‫جــۆراوجــۆره‌کــانــی ژیــان و گــوزه‌رانــی خه‌ڵک‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ل ‌ه ڕووی هێزی به‌رگری و پێکه‌وه‌نانی‬ ‫هیزێکی سوپایینی‪ ،‬به‌ره‌وژوور بردوه‌‪ .‬به‌اڵم ئه‌م‬ ‫گه‌ش ‌ه و پێشکه‌وتن ‌ه نه‌ک هه‌ر نه‌بوو ‌ه ب ‌ه هۆی‬ ‫هه‌ڕه‌شه‌‌و نیگه‌رانی بۆ سه‌ر میلله‌تان‌و والتانی‬ ‫دیکه‌‪ ،‬به‌ڵکوو یارمه‌تیی ب ‌ه سه‌قامگرتوویی‌و‬ ‫پێشکه‌وتنی ناوچه‌ک ‌ه کردوه‌‪.‬‬ ‫ داعش‪ ،‬ئه‌گه‌رچی له‌م ناوچه‌یه (سووریه‌‌و‬‫عــێــراق)‌و ل ‌ه سـه‌ر زه‌مینه‌ی کێشه‌‌و ملمالنێی ‌ه‬ ‫‌‌کانی نێو هه‌ناوی ئـه‌م دوو‬ ‫ئایینی‌و سیاسییه ‌‌‬ ‫والته‌‪ ،‬پێی گرتوه‌‌و بوو ‌ه به‌و هێز ‌ه ک ‌ه له‌م دوو‬ ‫واڵتـ ‌ه مه‌یدانداری ده‌کــا‪ ،‬ب ـه‌اڵم ل ‌ه ڕاستیدا ب ‌ه‬ ‫ده‌یان هه‌زار که‌س ل ‌ه سه‌رانسه‌ری جیهانی ل ‌ه‬ ‫ڕیزه‌کانی خــۆی‌دا کۆکردوه‌ته‌وه‌‌و ئه‌گه‌ر ئه‌م‬ ‫‌یه‬ ‫ده‌سه‌التداره‌تی‌و مه‌یداندارییه‌ی له‌م ناوچه ‌‌‬ ‫لێتێک نــــه‌درێ‪ ،‬ده‌تــوانــێ‌و توانیویه‌تی ببێت ‌ه‬ ‫مه‌ترسییه‌کی جیهانی‪.‬‬ ‫ئه‌زموونی دوو ده‌یه‌‌و نیوی ڕابردوو ده‌ری‬ ‫ی‬ ‫خستو ‌ه ل ‌ه نێو نه‌ته‌وه‌کان‌و ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌ ‌‬ ‫پڕ کێشه‌و ناته‌بایی ڕۆژهـه‌التــی نیوه‌راست‌د‌ا‌‪،‬‬ ‫نه‌ته‌وه‌ی کــورد‌و بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی‬ ‫ئ ـه‌م نه‌ته‌وه‌ییه‌‪ ،‬لـ ‌ه ه ـه‌مــووان زیــاتــر‪ ،‬دۆستی‬ ‫جیهانی دیموکرات‌و پێشکه‌وتوون‪.‬شه‌ڕی داعش‬ ‫ئه‌گه‌رچی بـه‌ڕواڵـه‌ت شه‌ڕێکی ئایینییه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ش ـه‌ڕ ‌ه ل ‌ه گ ـه‌ڵ پێشکه‌وتن و شارستانییه‌ت‌و‬ ‫دیــمــوکــراســی‪ ،‬شـــه‌ڕ ‌ه لــ ‌ه گـ ـه‌ڵ مــرۆڤــای ـه‌ت ـی‌و‬ ‫ڕووناکی‪ .‬نه‌ته‌وه‌ی کورد ب ‌ه گشتی‌و هه‌رێمی‬ ‫کوردستان‌و هیزی پێشمه‌رگ ‌ه ب ‌ه تایبه‌تی‪ ،‬پێیان‬ ‫خۆش نیی ‌ه بوون ب ‌ه خانه‌خوێ و ته‌ڕه‌فی ئه‌م‬ ‫شه‌ڕ ‌ه نه‌خوازراوه‌‪ .‬به‌اڵم ئیستا ک ‌ه کۆمه‌ڵگه‌ی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی‪ ،‬قۆڵی ل ‌ه پشتیوانیی ئه‌وان هه‌ڵماڵیوه‌‪،‬‬ ‫به‌ شانازییه‌و ‌ه ئه‌م شه‌ڕ ‌ه ده‌که‌ن‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‪٣٠‬ی خەرمانانی ‪١٣٩٣‬‬

‫هەواڵ‌و راپۆرت‬

‫‪٢١‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره‌‪٦٤٠ :‬‬

‫به‌ڕێوه‌چوونی سمینارێک بۆ خوێندنه‌وه‌ی تێرۆری میکۆنۆس ل ‌ه ‪ 22‬ساڵه‌ی ئه‌و ڕووداوه‌دا‬ ‫کۆمیسیۆنی لێکۆڵینه‌وه‌و پ ـــه‌روه‌رده‌ی‬ ‫حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی کــوردســتــان بـه‌بــۆنـه‌ی‬ ‫‪26‬ی خه‌رمانان‪ ،‬ساڵڕۆژی تێرۆری دوکتور‬ ‫ســـادق ش ـه‌ره‌فــک ـه‌نــدی‪ ،‬ســکــرتــێــری گشتیی‬ ‫حیزبی دێموکرات‪ ،‬هۆمایون ئه‌رده‌اڵن‪ ،‬فه‌تاح‬ ‫عه‌بدولی‌و نــوری دێکهوردی سمینارێکی بۆ‬ ‫خوێندنه‌وه‌ی تــێــرۆری میکۆنۆس‌و بــاس ل ‌ه‬ ‫سه‌ر ده‌رکه‌وته‌کانی پێک هێنا‪.‬‬ ‫له‌و سمیناره‌دا ک ‌ه ڕۆژی چوارشه‌ممه‌‪،‬‬ ‫‪26‬ی خه‌رمانان به‌به‌شداریی سه‌دان که‌س ل ‌ه‬ ‫کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکڕات‌و ب ‌ه‬ ‫ساتێک ب ‌ه بێده‌نگی ڕاوه‌ســتــان بۆ ڕێزگرتن‬ ‫ل ‌ه یادو بیره‌وه‌ریی شه‌هیدانی کوردستان ب ‌ه‬ ‫تایبه‌ت شه‌هیدانی تێرۆری میکۆنۆس ده‌ستی‬ ‫پێکرد‪ ،‬کاک جه‌لیل گادانی‪ ،‬ئه‌ندامی ڕاوێژکاری‬ ‫ده‌فته‌ری سیاسی‌و کاک مسته‌فا مه‌ولوودی‪،‬‬ ‫جێگری سکرتێری گشتیی حیزب باسه‌کانیان‬ ‫پێشکێش کرد‪.‬‬ ‫ل ‌ه په‌نێلی یه‌که‌می سمیناره‌که‌دا کاک جه‌لیل‬ ‫گادانی باسێکی ل ‌ه بیوگرافی‌و ڕووداوه‌کانی‬ ‫ژیـــانـــی دوکـــتـــور ســــادق شــه‌ره‌فــکــه‌نــدی‌و‬ ‫بنه‌ماڵه‌که‌ی کرد‪.‬‬ ‫ڕووداوه‌کـــــانـــــی س ـ ـه‌رده‌مـ ــی مــنــداڵــی‪،‬‬ ‫په‌روه‌رده‌ی خێزانی‪ ،‬خوێندن‪ ،‬پێگه‌یشتن‪ ،‬کاری‬ ‫مامۆستایه‌تی‪ ،‬وه‌رگیرانی ل ‌ه زانکۆی فه‌رانسه‌و‬ ‫یه‌کتر بینین له‌گه‌ڵ دوکتور قاسملووی نه‌مرو‪،‬‬ ‫وه‌رگرتنی شه‌ڕه‌فی ئه‌ندامه‌تیی حیزب ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ده‌ســتــی دوکــتــور قاسملوو و‪ ،‬گ ـه‌ڕان ـه‌و ‌ه بۆ‬ ‫تــاران‌و ده‌ستپێکردن ب ‌ه تێکۆشانی سیاسی؛‬ ‫چه‌ند بڕگه‌یه‌ک ل ‌ه ژیانی دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی‬ ‫بوون ک ‌ه کاک جه‌لیل قسه‌ی له‌سه‌ر کردن‌و‬ ‫دواتر کاک جه‌لیل باسی ل ‌ه تایبه‌تمه‌ندیی ‌ه دیارو‬ ‫به‌رچاوه‌کانی دوکتورشه‌ره‌فکه‌ندی ل ‌ه ژیانی‬ ‫سیاسی‪ ،‬به‌ڕێوه‌به‌ریی حیزب‌و هه‌ڵسوکه‌وتی‬ ‫ئه‌و له‌گه‌ڵ ده‌ورووبه‌ری‌دا کردو ب ‌ه ئاماژ ‌ه ب ‌ه‬ ‫چۆنیه‌تیی تێرۆری دوکتور سادق‪ ،‬ڕوانگه‌ی‬ ‫کۆمه‌ڵێک که‌سایه‌تیی کــورد‪ ،‬ئێرانی‌و بیانیی‬

‫له‌سه‌ر دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی هێنای ‌ه به‌ر باس‪.‬‬ ‫کـــــاک جــه‌ل ــی ــل لــــ ‌ه بــه‌شــێــکــی دی ــکــه‌ی‬ ‫قسه‌کانیدا تیشکی خسته‌سه‌ر ئه‌وه‌ی دوکتور‬ ‫شه‌ره‌فکه‌ندی بــاوه‌ڕی ب ‌ه یه‌کگرتوویی هێز ‌ه‬ ‫شۆڕشگێره‌کان بۆ سه‌رخستنی جوواڵنه‌وه‌ی‬ ‫ئازادیخوازی هه‌بوو‪ ،‬بۆیه‌ش ل ‌ه سه‌فه‌ری بێ‬ ‫گه‌ڕانه‌وه‌ی‌دا هه‌م ل ‌ه ئاستی هێز ‌ه ئێرانییه‌کاندا‬ ‫بۆ دروستکردنی ئه‌و هاوپێوه‌ندیی ‌ه تێ‌ده‌کۆشا‌‪،‬‬ ‫هــه‌م بــڕیــاری دابــــوو ل ـ ‌ه گــــه‌ڕانــــه‌وه‌ی‌دا بۆ‬ ‫کــوردســتــان ڕیــزه‌کــانــی حیزبی دێموکڕاتی‬ ‫کوردستان یه‌ک بخاته‌وه‌ ک ‌ه ده‌ستی ڕه‌شی‬ ‫تێرۆر ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ی پێنه‌دا زیاتر ل ‌ه خه‌می‬ ‫حیزبه‌ک ‌هی‌و نیشتمانه‌که‌ی‌ دابێ‪.‬‬ ‫ل ـ ‌ه په‌نێلی دووهــه‌م ــی ئــه‌و ســمــیــنــاره‌دا‬ ‫کــاک مسته‌فا م ـه‌لــوودی‪ ،‬جێگری سکرتێری‬ ‫گشتیی حیزبی دێموکراتی خوێندنه‌وه‌یه‌کی بۆ‬ ‫س کردو‬ ‫ڕووداو ‌ه گرینگه‌کانی دادگای میکۆنۆ ‌‬

‫لێکدانه‌وه‌کانی حیزب‌و هه‌روه‌ها نێوه‌رۆکی‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌ی دادگــای میکۆنۆس‌و پشتبه‌ستن‬ ‫ب ‌ه بۆچوونی ئه‌وانه‌ی ل ‌ه دادگادا وه‌ک شایه‌د‬ ‫قسه‌کانیان وه‌رگــیــرا؛ تیشکی خسته‌ سه‌ر‬ ‫ئ ـه‌وه‌ی که‌ کۆماری ئیسالمی بۆ نه‌هیشتنی‬ ‫نه‌یاره‌کانی‌و ل ‌ه مه‌یدان وه‌ده‌رنانی دژبه‌ره‌کانی‬

‫بۆچوون‌و لێکدانه‌وه‌ی حیزبی دێموکراتی بۆ‬ ‫هه‌ندێ له‌و ڕووداو ‌ه گرینگانه‌ خست ‌ه به‌رباس‪.‬‬ ‫کــاک مسته‌فا لـ ‌ه خوێندنه‌وه‌ی تێرۆری‬ ‫میکۆنۆس‌دا باسه‌که‌ی به‌و پرسیار ‌ه ده‌ست‬ ‫پــێــکــرد کــ ‌ه پــرســیــاری ســه‌ره‌کــیــی دادگــــای‬ ‫میکۆنۆسیش بــوو‪ ،‬ئه‌ویش ئــه‌وه‌ی دوکتور‬ ‫سادق شه‌ره‌فکه‌ندی بۆ تێرۆر کرا؟‬ ‫جــێــگــری ســکــرتــێــری گــشــتــیــی حیزبی‬ ‫دێـــمـــوکـــرات لــــه‌و بـــه‌شـــه‌دا بـــ ‌ه ئـــامـــاژ ‌ه ب ‌ه‬

‫چــه‌کــی تـــێـــرۆری هـــه‌ڵـــبـــژاردبـــوو‪ ،‬حــیــزبــی‬ ‫دێموکراتی کوردستان‌و ڕێبه‌رانیشی دژبه‌ری‬ ‫سه‌رسه‌خت‌و کوردستان سه‌نگه‌ری خه‌بات‌و‬ ‫به‌رگری ل ‌ه به‌رانبه‌ر ئیراده‌ی ته‌واوه‌تیخوازیی‬ ‫رێــژیــم بــوو‪ ،‬ه ـه‌ر بــۆیـه‌ش بــڕیــاری تێرۆری‬ ‫دوک ــت ــور قــاســمــلــوو دراو‪ ،‬دوای تــێــرۆری‬ ‫دوکــتــور قاسملووش ک ـ ‌ه کۆمیته‌ی تایبه‌ت‬ ‫بــۆ تــاوتــوێــی ڕووداوه‌کـــانـــی دوای تــێــرۆری‬ ‫دوکتور قاسملوو کۆبوونه‌وه‌‪ ،‬ده‌رک ـه‌وت ک ‌ه‬

‫بەرزراگیرانی یادو بیرەوەریی شەهیدانی میکۆنۆس لە ستاوانگری نۆڕوێژ‬ ‫لە ستاوانگری نۆڕوێژ بە بەرێوەچوونی سمینارێک یادو‬ ‫بیرەوەریی شەهیدانی مێکۆنۆس بەرز ڕاگیرا‪.‬‬ ‫لەو سمینارەدا کە رۆژی شەممە‪22 ،‬ی خەرمانان بەبۆنەی‬ ‫بیست‌و دووهەمین ســاڵــرۆژی تــێــڕۆڕی شەهیدانی میکۆنۆس‪،‬‬ ‫شەهیدان دوکتور سادق شەرەفکەندی‪ ،‬فەتاح عەبدولی‌و هۆمایوون‬ ‫ئەردەاڵن بەڕێوەچوو‪ ،‬ژمارەیەکی زۆر لە نوێنەران‌و ئەندامانی‬ ‫حیزبە سیاسییە کوردستانییەکان بەشدار بوون‪.‬‬ ‫کاک حەسەن حاتەمی وێــڕای یادکردنەوەی شەهیدانی ئەو‬ ‫کارەساتە‪ ،‬کاک دکتور سەعید شەرەفکەندی‪ ،‬سکرتێری گشتیی‬ ‫حیزب‪ ،‬کاک فەتاح عەبدوولی‪ ،‬ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی‌و بەرپرسی‬ ‫حیزب لە ئورووپا‪ ،‬کاک هومایون ئەردەاڵن‪ ،‬بەرپرسی کۆمیتەی‬ ‫ئاڵمان‌و کاک نووری دێهکوردی دۆستی لەمێژینەی حیزب‪ ،‬باسی‬ ‫چۆنیەتیی تێڕۆرکە‪ ،‬گیرانی ژمارەیەک لە تێڕۆڕیستەکان‪ ،‬بوێری‬ ‫فریچوف کوبش‪ ،‬قازی پەروەندەکەو دادئەستێن یووست‪ ،‬دادوەری‬ ‫پەروەندەکە‌و تیمێکی بەشی دەزگای سەربەخۆی قەزایی ئاڵمانی‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫هەوڵی وەزارەتــی دەرەوەی ئێران‪ ،‬بەتایبەتی باڵیوێزخانەی‬ ‫ئەو واڵتە لە ئالمان‌و بەشی ئەمنیەتی بەتایبەتی فەالحیان سەرۆکی‬ ‫وەزارەتی ئیتالعاتی ئەوکاتی ئێران‪ ،‬بەیارمەتی وەزارەتی دەروەی‬ ‫ئــاڵــمــان‌و بــەشــی ئەمنییەتی دەوڵــــەت‌و راوێــژکــارەکــەی ئاغای‬

‫شمیت باوێر بۆ تاوانبارکردنی بە ئەنقەستی الیەنەکانی دیکە بە‬ ‫مەبەستی چەواشەکردنی رەوتــی لێکۆڵینەوەکان‌و دوژمنایەتیی‬ ‫نێوان خەباتگێڕانی رۆژهــەاڵت‌و پارچەکانی دیکەی کوردستان‌و‬ ‫شایەدیدانی جێی پەسندی دادگا‪ ،‬ئاغایان بەنی سەدر و میسباحی‬ ‫و حوکمدانی چوار گیراوی تیمی تێڕۆڕ و لەقاودانی «کۆمیتەی‬ ‫تایبەتی کوشتاری دژبــەران» لە ئێران‌و‪ ،‬کردنەوەی پەروەندەی‬ ‫تایبەتی بۆ تاوانباران‌و مەحکووم بووە هەاڵتوەکان‪ ،‬دەرچوونی ‪١٥‬‬ ‫کتێب‌و بەڵگانامە‌و دروستکردنی فیلم‌و دێکۆمێنت بەشێکی دیکەی‬ ‫قسەو باسەکان لەو سمینارەدا بوو‪.‬‬ ‫شایانی باسە کە لە بڕگەیەکی دیکەی کاری سمینارەکەدا دا‪،‬‬ ‫ژمارەیەک لە بەشداران‪ ،‬تێبینی‌و پرسیارەکانیان باس کرد‪ ،‬کە لە‬ ‫الیەن کاک حەسەن حاتەمی‌یەوە واڵم درانەوە‪.‬‬

‫کۆتایی ده‌وره‌ی ‪ 208‬ی پێشمه‌رگه‌ له‬ ‫‌ فێرگه‌ی سیاسیی نیزامیی حیزبی دێموکرات‬ ‫پۆلێکی دیک ‌ه ل ـه‌الوانــی ڕۆژهـه‌اڵتــی‬ ‫کــوردســتــان دوای ت ـه‌واوبــوونــی ده‌وره‌ی‬ ‫فــێــرکــاری‌و پـــه‌روه‌رده‌یـــیـــان لــ ‌ه فێرگه‌ی‬ ‫ســیــاســی نــیــزامــیــی حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی‬ ‫کوردستان ب ‌ه ڕه‌سمی پێوه‌ست به ڕیزه‌کانی‬ ‫حیزبی دێموکراتی کوردستان بــوون‪ .‬ل ‌ه‬ ‫ڕێوره‌سمێک‌دا ک ‌ه ڕۆژی چوارشه‌ممه‌‪19 ،‬‬ ‫ی خه‌رمانان ب ‌ه به‌شداریی س ـه‌دان که‌س‬ ‫ل ‌ه کادرو پێشمه‌رگانی حیزبی دێموکڕاتی‬ ‫کــوردســتــان گــیــرا‪ ،‬کۆتایی ده‌وره‌ی ‪208‬‬ ‫ی سه‌ره‌تایی پێشمه‌رگ ‌ه له‌الیه‌ن فێرگه‌ی‬ ‫سیاسی‌ نیزامییه‌وه‌ ڕاگه‌یه‌ندرا‪.‬‬ ‫له‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا کاک خالید وه‌نه‌وشه‌‪،‬‬ ‫ئه‌ندامی کۆمیته‌ی نــاوه‌نــدیــی حیزب به‌و‬ ‫بۆنه‌یه‌و ‌ه قسه‌ی کــردو وێــڕای پیرۆزبایی‬ ‫کــردن ل ‌ه به‌شدارانی ده‌وره‌کــ ‌ه ئه‌وانی ل ‌ه‬ ‫گرینگیی به‌رپرسایه‌تییان وه‌ک پێشمه‌رگه‌ی‬ ‫حیزبێکی خه‌باتکار ئاگادار کرده‌وه‌‪.‬‬ ‫کــاک خالید وه‌ن ـه‌وش ـ ‌ه لـ ‌ه سـه‌ره‌تــای‬ ‫قسه‌کانیدا تیشکی خست ‌ه س ـه‌ر ئــه‌و ‌ه ک ‌ه‬ ‫ئ ـه‌وه‌ی ده‌یبینین ئەمه‌ی ‌ه ک ‌ه پۆلێکی دیکە‬

‫لــە رۆڵــەکــانــی نیشتمان و الوانـــی خوێن‬ ‫گەرم‌و بەهەستی واڵتەکەمان پێگەیشتو‌ون‌و‬ ‫تێگەیشتوون‌و هــاتــوون لــە ڕیــزی حیزبە‬ ‫هەردەم خۆشەویسته‌که‌ی خه‌ڵکی کورد ل ‌ه‬ ‫ڕۆژهه‌اڵتی کوردستاندا چەکی شەڕەف‌و‬ ‫بــەرگــری لــە ئــــازادی‌و کــوردســتــانــیــان بە‬ ‫وەرگــرتــنــی هــەمــوو ئەزمونەکانی ژیــان‌و‬ ‫ن‬ ‫خەباتی پێشمەرگایەتییان کردۆت ‌ه سه‌ر شا ‌‬ ‫تا پارێزگاری لە دەستکەوتە بە نرخەکانی‬ ‫جواڵنەوەکەیان بکەن‪ .‬ئێستا شه‌هیده‌کانمان‬ ‫ئ ــاس ــوودەن‌و ئــارامــیــان گــرتــو ‌ه ئۆخەیان‬ ‫هاتۆت ‌ه به‌ر و ده‌ڵێن ک ‌ه ماندووبوونەکەمان‌و‬

‫فیداکاری‌و گیان بەخشینەکەمان بەفیرۆ‬ ‫نەچووە‪.‬‬ ‫ل ‌ه بڕگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و ڕێوڕه‌سمه‌دا‬ ‫په‌یامی کۆتایی ده‌ور ‌ه ل ـه‌الی ـه‌ن شکۆف ‌ه‬ ‫ق ــادرس ــووری‪ ،‬یه‌کێک لـ ‌ه بـه‌شــداربــووانــی‬ ‫ده‌وره‌که‌ خوێندرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه برگه‌یه‌کی دیکه‌ی ئه‌و ڕێوره‌سمه‌دا‬ ‫قاره‌مان قه‌جه‌رنیا هه‌ڵبه‌ستێکی خۆی ب ‌ه‬ ‫ناوی « سوێند» خوێنده‌وه‌و چه‌ند سروودو‬ ‫گۆرانی له‌الیه‌ن به‌شداربووانی ده‌وره‌و ‌ه‬ ‫پێشکێش کـــران‌و ل ـه‌الی ـه‌ن بـه‌ڕێــوه‌بـه‌ریــی‬ ‫فــێــرگ ـه‌و ‌ه خــــه‌اڵت بــه‌ســه‌ر کــۆم ـه‌ڵــێــک ل ‌ه‬ ‫بــه‌شــدارانــی ســه‌رکــه‌وتــووی ده‌وره‌کـــــه‌دا‬ ‫دابه‌ش کرا‪.‬‬ ‫شــایــانــی بــاس ـ ‌ه ڕێــوڕه‌ســمــی کۆتایی‬ ‫ده‌وه‌ره‌ی ‪ 208‬ی پێشمه‌رگ ‌ه ل ‌ه فێرگه‌ی‬ ‫سیاسیی نــیــزامــیــی حــیــزبــی دێموکڕاتب ‌ه‬ ‫گۆرانی‌و شادی‌و شایی‌و پیرۆزبایی گوتن‬ ‫به‌ به‌شداربووانی ده‌وره‌ک ‌ه کۆتایی پێهات‪.‬‬

‫ڕێــژیــم بـ ‌ه مه‌به‌سته‌کانی خــۆی لـ ‌ه تێرۆری‬ ‫دوکتور قاسملوو نه‌گه‌یشتوه‌و هه‌ر بۆیه‌ش‬ ‫ڕه‌فسه‌نجانی‪ ،‬س ـه‌رکــۆمــاری ئ ـه‌و کــات له‌و‬ ‫کۆبوونه‌وه‌یه‌دا ئه‌رکی له‌نێوبردن‌و تێرۆری‬ ‫دوکــتــور شه‌ره‌فکه‌ندیی ب ‌ه عه‌لی فه‌الحیان‪،‬‬ ‫وه‌زیری ئیتالعاتی ئه‌و کات سپارد‪.‬‬ ‫کاک مسته‌فا مه‌ولوودی ل ‌ه به‌شێکی دیکه‌ی‬ ‫قسه‌کانیدا ب ‌ه له‌به‌رچاوگرتنی دۆستایه‌تیی‬ ‫خــۆش‌و پێوه‌ندیی ‌ه بـه‌ربــاو ‌ه ئابوورییه‌کانی‬ ‫ئێران له‌گه‌ڵ ئه‌ڵمان له‌سه‌ر ئه‌و ‌ه بڕیار درا ک ‌ه‬ ‫دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی ل ‌ه ئه‌ڵمان تێرۆر بکرێ‪،‬‬ ‫ب ‌ه تایبه‌ت ئ ـه‌وه‌ی ک ‌ه دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی‬ ‫بۆ به‌شداری ل ‌ه کۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نتێرناسیونال‬ ‫سۆسیالیست‌دا ک ‌ه ل ‌ه واڵتــی ئه‌ڵمان ده‌گیرا‪،‬‬ ‫بانگهێشت کرابوو‪.‬‬ ‫جــێــگــری ســکــرتــێــری گــشــتــیــی حیزبی‬ ‫دێموکڕاتی کوردستان پاشان په‌ڕژای ‌ه سه‌ر‬ ‫شێوه‌ی رێکخستنی تێرۆره‌که‌و وه‌گه‌ڕکه‌وتنی‬ ‫په‌روه‌نده‌ی تێرۆری میکۆنۆس له‌الیه‌ن دادگای‬ ‫سه‌ربه‌خۆی ئه‌ڵمان‌و؛ ئاماژه‌ی به‌و ‌ه کرد ک ‌ه‬ ‫هه‌م کۆماری ئیسالمی‌و هه‌م ده‌وڵه‌تی ئه‌ڵمان‬ ‫زۆریان هه‌وڵدا پێش ب ‌ه ڕه‌وتی دادگای مێکۆنوس‬ ‫بگرن‪ ،‬به‌اڵم سه‌ربه‌خۆیی ده‌زگای قه‌زایی ل ‌ه‬ ‫ئه‌ڵمان‌و ه ـه‌روه‌هــا بوونی زۆر ســه‌ره‌داوی‬ ‫حاشاهه‌ڵنه‌گر ک ‌ه ده‌ست‌تێداهه‌بوونی ئێرانی‬ ‫بۆ دادگا ده‌سه‌لماند‪ ،‬کۆڵی ب ‌ه ده‌زگای قه‌زایی‬

‫رۆژنامەی‬ ‫نــه‌داو لـ ‌ه م ــاوه‌ی زیــاتــر لـ ‌ه ســێ ســاڵ کــاری‬ ‫لێکۆڵینه‌وه‌‪ ،‬وه‌رگرتنی شایه‌دیدانی زیاتر ل ‌ه‬ ‫‪ 170‬ک ‌هس‌و پاشان زۆر که‌س‌و کاربه‌ده‌ست‌و‬ ‫شــای ـه‌دیــدانــی ‪ 4‬که‌سایه‌تیی گرینگی وه‌ک‬ ‫بــه‌نــی‌ســه‌در‪ ،‬ســــه‌رۆک ک ــۆم ــاری پێشووی‬ ‫ئێران‪ ،‬ئیشمیت باوئێر‪ ،‬وه‌زیــری راوێژکاری‬ ‫سه‌دری‌ئه‌عزه‌می ئاڵمان‪ ،‬ئه‌بولقاسم میسباحی‪،‬‬ ‫نــاســراو ب ‌ه شــایـه‌دی ‪C‬و؛ گوریندیه‌ت والــد‪،‬‬ ‫به‌رپرسی به‌شی ئێرانی ناوه‌ندی هه‌واڵگریی‬ ‫دژه‌زانیاریی ئه‌ڵمان‪ ،‬توانییان بڕیاری کۆتایی‬ ‫خۆیان بۆ مه‌حکومکردنی کۆماری ئیسالمیی‬ ‫ن بۆ بڕیاردان‌و جێبه‌جیکردنی ئه‌و تێرۆر ‌ه‬ ‫ئێرا ‌‬ ‫سیاسییانه‌ بده‌ن‪.‬‬ ‫کــاک مسته‌فا مــه‌ولــوودی ل ـ ‌ه به‌شێکی‬ ‫دیکه‌ی باسه‌که‌ی‌دا باسی ده‌ره‌نجام‌و ده‌رکه‌وت ‌ه‬ ‫سیاسییه‌کانی بڕیاری دادگــای میکۆنۆس بۆ‬ ‫ئێران‪ ،‬بۆ ئه‌ڵمان‌و واڵتانی ڕۆژئاواو کاریگه‌ریی‬ ‫ل ‌ه سه‌ر حیزبی دێموکڕاتی کوردستان کردو‬ ‫لـه‌گـه‌ڵ ئــه‌وه‌ی بــڕیــاری دادگـــای ئه‌ڵمانی ب ‌ه‬ ‫هه‌ڵوێستێکی بوێرانه‌‌و بڕیاریکی قه‌زایی شێلگیر‬ ‫ناوبرد ک ‌ه کۆماری ئیسالمیی وه‌ک پشتیوانی‬ ‫تێرۆریسمی ده‌وڵ ـه‌تــی ناساند‌و بکه‌ره‌کانی‬ ‫کــرد ‌ه زیــنــدان‌و بــڕیــاری گرتنی بۆ به‌شێژی‬ ‫دیک ‌ه ب ــڕی ــارده‌ران‌و بکه‌رانی ئ ـه‌و جینایه‌ت ‌ه‬ ‫ده‌رک ــرد‪ ،‬تیشکی خسته‌سه‌ر چه‌ند الیه‌نێکی‬ ‫دیــک ـه‌ی بــڕیــاری دادگـــا ک ـ ‌ه وه‌دی نه‌هاتن‪،‬‬ ‫وه‌ک قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌ی مــاددو‌و مه‌عنه‌وی‬ ‫بنه‌ماڵه‌و میراتگرانی قوربانییانی ڕووداوه‌که‌و‬ ‫ی ل ‌ه ئاکامی‬ ‫قه‌ره‌بوو کردنه‌وه‌ی ئه‌و الیه‌نانه‌ ‌‬ ‫ئه‌و تێرۆره‌دا زیانی به‌رکه‌وتوه‌‪ ،‬وه‌ک حیزبی‬ ‫دێموکرات‪.‬‬ ‫کاک مسته‌فا مه‌ولوودی گوتی تێبینی‌و‬ ‫هــۆکــار ‌ه سیاسی‌و ئابوورییه‌کان بـه‌داخـه‌و ‌ه‬ ‫بــــواری ئــــه‌وه‌ی نـــه‌دا کــه‌ هــه‌مــوو ئــاکــام‌و‬ ‫ده‌رکه‌وت ‌ه حقوقییه‌کان به‌پێی بڕیاری دادگای‬ ‫میکۆنۆس بێن ‌ه دی‪ ،‬ب ـه‌اڵم له‌گه‌ڵ ئــه‌وه‌ش‌دا‬ ‫په‌روه‌نده‌ی تێرۆری دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی‌و‬ ‫هاورێیانی به‌هۆی ئازایه‌تیی ده‌گــای قه‌زایی‬ ‫ئه‌ڵمان تــووشــی چــاره‌نــووســی پ ـه‌روه‌نــده‌ی‬ ‫تــێــرۆری ڤییه‌ن ن ـه‌هــات‌و ئــێــران نــاچــار بوو‬ ‫تێچووی زۆری بۆ بدا‪.‬‬

‫به‌ڕێوه‌چوونی سمینارێکی بۆ شیکاریی‬ ‫که‌سایه‌تیی دوکتۆر شه‌ره‌فکه‌ندی‬ ‫یه‌کیه‌تیی الوانــی دێموکڕاتی ڕۆژهه‌اڵتی‬ ‫کــوردســتــان لـ ‌ه بــه‌ره‌بــه‌ری ســاڵــڕۆژی ‪ 26‬ی‬ ‫خه‌رمانان‪ ،‬ساڵرۆژی شه‌هیدبوونی دوکتور‬ ‫شه‌ره‌فکه‌ندی ب ‌ه به‌ڕێوه‌بردنی سمینارێکی‬ ‫شیکاریی که‌سایه‌تیی دوکتور شه‌ڕه‌فکه‌ندی‪،‬‬ ‫یــادو بیره‌وه‌ریی شه‌هیدانی ‪ 26‬ی تێرۆری‬ ‫مێکۆنۆسی به‌رز ڕاگرت‪.‬‬ ‫ئه‌و سمینار ‌ه ڕۆژی شه‌ممه‌‪ 22 ،‬ی خه‌رمانان‬ ‫ل ‌ه ژێرناوی « گرینگی‌و پێویستیی خوێندنه‌وه‌ی‬ ‫که‌سایه‌تی‌و کرده‌وه‌کانی دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی‬ ‫بۆ هێز ‌ه گــۆڕانــخــوازه‌کــان» به‌به‌شداریی ده‌یــان‬ ‫که‌س ل ‌ه کادرو پێشمه‌رگه‌کانی حیزبی دێموکرات‌و‬ ‫یه‌کیه‌تیی الوان بـه‌ڕێــوه‌چــوو و ل ـه‌و سمیناره‌دا‬ ‫ئـــاره‌ش لوڕستانی بــاسـه‌کـه‌ی ل ـ ‌ه چ ــوار به‌شدا‬ ‫پێشکێش کرد‪.‬‬ ‫ئـــــاره‌ش لــوڕســتــانــی‪ ،‬ئــه‌ن ــدام ــی ده‌ســتــه‌ی‬ ‫نــووس ـه‌رانــی ڕۆژنــام ـه‌ی کــوردســتــان‪ ،‬لـ ‌ه به‌شی‬ ‫ی ـه‌ک ـه‌مــی بــاس ـه‌ک ـه‌یــدا هــه‌لــومــه‌رج‌و بــارودۆخــی‬ ‫سیاسی‌و خه‌باتی کــورد له‌و کاته‌دا ک ‌ه دوکتور‬ ‫شه‌ڕه‌فکه‌ندی به‌رپرسایه‌تیی سکرتێری گشتیی‬ ‫حیزبی دێموکڕاتی گرت ‌ه ئه‌ستۆ‪ ،‬شی کردوه‌‪.‬‬ ‫ڕووداوه‌کـــــان‌و هه‌لومه‌رجی دوای کۆتایی‬ ‫هاتنی شه‌ڕی ئێران‌و عێڕاق ک ‌ه بوو ‌ه هۆی فشاری‬ ‫چه‌ند قاتی کۆماری ئیسالمی ل ‌ه دژی دژبه‌رانی‬ ‫به‌تایبه‌ت جوواڵنه‌وه‌ی کورد‪ ،‬شه‌هیدبوونی دوکتور‬ ‫قاسملوو‪ ،‬ل ‌ه به‌رامبه‌ر یه‌ک وه‌ستانی بۆچوونی‬ ‫چ ـه‌پ له‌گه‌ڵ بیری نـه‌تـه‌وه‌یـی‌و ناسیۆنالیستیی‬ ‫کــوردو حیزبی دێموکراتی کوردستان‪ ،‬قۆناغی‬ ‫ی ل ‌ه‬ ‫ده‌ســپــێــکــی ده‌ســــه‌اڵتــــی عـ ـه‌ل ــی خــامــنــه‌یــ ‌‬ ‫پــلـه‌ی رێــبـه‌رایـه‌تــیــی نــیــزامــی ئیسالمیی ئــێــران‌و‬ ‫په‌ره‌سه‌ندنی توندوتیژی‌و سیاسه‌تی سه‌رکوتی‬ ‫کۆماری ئیسالمی ل ‌ه دژی کورد گرینگترینی ئه‌و‬ ‫سه‌ره‌باسان ‌ه بوون ک ‌ه کۆڕگێر ل ‌ه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ‬ ‫ئ ـه‌وان‌و سیاسه‌تکردنی دوکتور شه‌ڕه‌فکه‌ندی‌دا‬ ‫قسه‌ی له‌ سه‌ر کردن‪.‬‬ ‫لـ ‌ه به‌شی دووه ـه‌مــی سمیناره‌که‌دا ئــاره‌ش‬ ‫لوڕستانی ب ‌ه ئاماژ ‌ه ب ‌ه ده‌سکه‌وته‌کانی حیزبی‬ ‫دێموکراتی کوردستان ل ‌ه سه‌رده‌می سکرتێریی‬ ‫دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندیدا‪ ،‬به‌رده‌وامی‌و پێشکه‌وتنی‬ ‫خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی کورد ل ‌ه دوای تیرۆری دوکتور‬ ‫قــاســمــلــوو‪ ،‬بـــه‌رده‌وامـــی‌و ڕیکخستنی زیــاتــری‬

‫پێوه‌ندی‌و وتووێژی حیزبی دێموکراتی کوردستان‬ ‫له‌گه‌ڵ هێز ‌ه سیاسییه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان‌و‬ ‫ئێرانییه‌کان وه‌ک دوو نموون ‌ه تیشکیان خرای ‌ه‬ ‫سه‌رو قسه‌یان له‌سه‌ر کرا‪.‬‬ ‫ئاره‌ش لوڕستانی سێهه‌مین به‌شی باسه‌که‌ی‬ ‫خۆی بۆ باس له‌سه‌ر که‌سایه‌تی‌و تایبه‌تمه‌ندیی ‌ه‬ ‫به‌رچاوه‌کانی دوکتور شه‌ره‌فکه‌ندی تایبه‌ت کردبوو‪.‬‬ ‫خه‌ڵکی بوون‪ ،‬سه‌ربه‌خۆیی فیکری‪ ،‬که‌ڵکوه‌رگرتن‬ ‫ل ‌ه زه‌رفییه‌ته‌کانی ڕێبه‌ری‌و سکرتێریی حیزب‪،‬‬ ‫ده‌ستی نووسین‪ ،‬پ ـه‌روه‌رده‌ی ئه‌ندامانی حیزب‌و‬ ‫ب ـه‌دواداچــوون‌و چاوه‌دێریی ڕاگه‌یاندنی حیزب‌و‬ ‫بـه‌ڕێــوه‌بـه‌ریــی چ ــاالک‌و وه‌اڵم ــده‌رانـ ـه‌ی دوکتور‬ ‫شه‌ره‌فکه‌ندی چه‌ند تایبه‌تمه‌ندییه‌ک بــوون ک ‌ه‬ ‫له‌الیه‌ن کۆڕگێڕه‌و ‌ه تیشکیان خرایه‌ سه‌ر‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌شی کۆتایی سمیناره‌که‌ش‌دا هه‌لومه‌رجی‬ ‫ئــێــســتــای حــیــزبــی دێــمــوکــراتــی ک ــوردس ــت ــان‌و‬ ‫بارودۆخی بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی کوردو رێکار ‌ه‬ ‫کرده‌وه‌ییه‌کان بۆ به‌ره‌وپێشچوونی دۆزی کورد‬ ‫قسه‌یان له‌سه‌ر کراو دواتر له‌الیه‌ن به‌شداربووان ‌ه‬ ‫سه‌رنج‌و تێبینییه‌کان له‌سه‌ر باسه‌که‌ی کۆڕگێر‬ ‫خران ‌ه به‌رباس ک ‌ه دواتــر له‌الیه‌ن خۆیه‌و ‌ه واڵم‬ ‫درانه‌وه‌‬

‫وایبێرو هەندێکی تۆڕی کۆمەاڵیەتی ل ‌ه ئێران ئه‌گه‌ری داخرانیان هه‌یه‌‬ ‫جێگری یەکەمی دەسەاڵتی قەزایی ئێران‬ ‫لە نامەیەکدا بۆ وەزیری (ارتباطات)ی‬ ‫دەوڵەتی روحانی مانگێکی مۆڵەت داوە‬ ‫هەتا حکوومەت وایبێرو واتس ئاپ و‬ ‫تانگۆ راگیرێن یان ئەوەی بە شێوەیەکی‬ ‫کاریگەر کۆنترۆڵ بکرێن‪ .‬لە سەرەتای‬ ‫دەستبەکاربوونی دەوڵەتی روحانییەوە‬ ‫کە بە دروشمی گۆڕانخوازی و کرانەوە‬ ‫هەڵبژاردنەکانی سەرکۆماری بردەوە؛‬ ‫کۆمەڵێک کێشەو جیاوازیی بیروڕا لە‬

‫دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ل ‌ه چوارچێوه‌ی ئێرانێکی دێموکراتیکی فیدراڵ‌دا‬

‫پەرەپێدانی تۆڕە کۆمەاڵیەتی و ئینتێرنێت‬ ‫هەبووە‪ ،‬کە ئەم چەند رۆژە بەهۆی‬ ‫باڵو بوونەوەی هەندێک گاڵتەو گەپ‬ ‫لەسەر خامنەیی و خومەینی‪ ،‬بەرپرسانی‬ ‫حکوومەتی هان داوە توندوتۆڵتر‬ ‫بن لە بەرتەسککردنەوەی ئەم تۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتییانە‪ ،‬ئەگەرچی زۆریش‬ ‫خاون لەچاو ئینتێرنێتی ستاندارد‪.‬‬ ‫غواڵمحوسێن موحسنی ئێژەیی دەڵێ‬ ‫ئەگەر دەوڵەت دەستوبرد نەکا‪ ،‬خۆی‬

‫یه‌کشه‌مه‌ ‪ 30‬خەرمانانی ‪21 _ ١٣٩٣‬ی سێپتامربی ‪٢٠١٤‬‬

‫ژماره ‪640‬‬

‫قۆڵی ڵێ‌هەڵدەماڵێ و دەگەڵ داخستنی‬ ‫ئەم تۆڕانە‪ ،‬سەرپێچکارانیش سزا دەدا‪.‬‬

‫‪www.kurdistanukurd.com‬‬

‫«پارێزه‌رانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان»‪:‬‬

‫هاتووینه‌و ‌ه مه‌یدان بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رکوت و تاوان ل ‌ه دژی نه‌ته‌وه‌که‌مان بێ واڵم نه‌هێڵینه‌وه‬ ‫به‌یاننامه له پشتیوانی له‬ ‫خه‌ڵکی کۆبانی و ده‌وروبه‌ریدا‬ ‫لــه درێـــژه‌ی هــێــرش‌و ده‌ستدرێژییه‌کانی‬ ‫گــرووپــی تێرۆریستیی نــاســراو بــه داعــش یا‬ ‫ده‌وڵــه‌تــی ئیسالمی بــۆ ســه‌ر خه‌ڵکی ناوچه‬ ‫کوردنشینه‌کانی رۆژئـــــاوای کــوردســتــانــدا‌و‬ ‫به‌تایبه‌تی گـه‌مــارۆیـه‌ک که خستبوویه سه‌ر‬ ‫کــۆبــانــی‪ ،‬لــه رۆژانـــــی رابـــــــردوودا شـــااڵوی‬ ‫به‌‌ربه‌رییانه‌ی ئه‌م گرووپه بۆ سه‌ر ناوچه‌ی‬ ‫کۆبانی چڕتر بۆته‌وه و زیاتر له ده‌یان گوندی‬ ‫ده‌وروبه‌ری ئه‌م شاره کوردستانییه که‌وتوونه‬ ‫ده‌ستی ئه‌م گرووپه‪.‬‬ ‫ئه‌‌و په‌المار ‌ه نوێیه‌ی «ده‌وڵه‌تی ئیسالمی»‬ ‫بۆ سه‌ر خاکی کوردستان ئه‌گه‌ر له‌الیه‌ک به‬ ‫چه‌شنێک بۆ قه‌ره‌بوو کردنه‌وه‌ی ئه‌و شکست‌و‬ ‫پاشه‌کشانه‌یه کــه بــه هیممه‌ت و فیداکاریی‬ ‫هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان و ب ‌ه پشتیوانیی‬ ‫نیزامیی نێوده‌وڵه‌تی له باشووری کوردستان‬ ‫تووشی هاتووه‪ ،‬هه‌ر له‌و کاته‌دا درێژه‌ی ئه‌و‬ ‫ستراتیژییه نیزامییه توندوتیژ‌و فره‌وانخوازه‌یه‬ ‫که ئه‌و گرووپه به‌مه‌به‌ستی پێکه‌وه گرێدرانه‌وه‬ ‫ناوچه‌کانی ژێر کۆنترۆڵی خــۆی‌و بۆ ده‌ست‬ ‫گــرتــن بــه‌ســه‌ر شــاڕه‌گــه‌کــانــی پــێــوه‌نــدی له‬ ‫ناوچه‌کانی جێگای مه‌به‌ستی له هه‌ردوو واڵتی‬ ‫سوریه‌و عیراقدا گرتوویه‌ته پێش‪.‬‬ ‫تاکتیکه نیزامییه‌کانی «ده‌وڵه‌تی ئیسالمی»‬ ‫هاوشان له‌گه‌ڵ ئامانجی ئیدئۆلۆژی‌و ئاجێندای‬ ‫سیاسیی ئه‌و گرووپه که هه‌م به‌رهه‌می یارییه‬ ‫لــێـڵ‌و گوماناوییه ئیقلمی‌و ناوخۆییه‌کانه‌و‬ ‫هــه‌م به‌تایبه‌تی ئێستا ه ـه‌ڵــقــوواڵوی خه‌ون ‌ه‬ ‫تاریکپه‌رست‌و دژه مرۆییه‌کانی تایبه‌ت به‌و‬ ‫گــرووپــه خــۆیـه‌تــی‪ ،‬به‌شێوه‌یه‌کی سروشتی‬ ‫کوردستان و گه‌لی کــوردی کردۆت ‌ه ئامانجی‬ ‫هێرش و دژمنکارییه‌کانی ئه‌و گرووپه‪.‬‬ ‫حیزبی دێموکڕاتی کوردستان ه ـه‌روه‌ک‬ ‫لـه‌پــێــوه‌نــدی ل ـه‌گ ـه‌ڵ هێرشی داع ــش بــۆ سه‌ر‬ ‫هه‌رێمی کوردستاندا هه‌ڵوێستی نواند و ئاماده‌یی‬ ‫خۆی بۆ پشتیوانی له باشووری کوردستان‬ ‫راگه‌یاند‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌م ده‌ستدرێژیی ‌ه تازه‌یه‌ی‬ ‫ئه‌و گرووپه‌ش بۆ سه‌ر خوشک‌و براکانمان له‬ ‫رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬به‌تایبه‌تی خه‌ڵکی کۆبانی‬ ‫و ده‌وروبه‌ری‪ ،‬له‌گه‌ڵ گه‌لی کورد له‌و به‌شه‌ی‬ ‫کوردستان‌و خه‌ڵکی ئه‌م ناوچه‌یه هاوخه‌می و‬ ‫هاوپێوه‌ندیی خۆی راده‌گه‌یه‌نێ و چڕبوونه‌وه‌ی‬ ‫په‌الماری ده‌وڵه‌تی ئیسالمی بۆ سه‌ر کۆبانی‬ ‫و هه‌موو ئـه‌و ره‌فــتــاره دژه مرۆییانه‌ی ئه‌و‬ ‫گرووپه له په‌راوێزی ئه‌و هێرشه‌دا ئه‌نجامی‬ ‫داوه مه‌حکووم ده‌کا‪.‬‬ ‫حیزبی دێموکڕاتی کوردستان هـه‌ر له‌و‬ ‫کاته‌دا له‌سه‌ر یه‌کڕیزیی هێزه‌کانی ئه‌و به‌شه‬ ‫له کــوردســتــان‌و هه‌موو هێزه‌کانی سه‌رجه‌م‬ ‫ک ــوردس ــت ــان ل ــه دی ــف ــاع ل ــه خــــاک‌و خـه‌ڵــكــی‬ ‫کــوردســتــانــدا‌و بــۆ فــره‌وانــکــردن ـه‌وه‌ی بازنه‌ی‬ ‫پشتیوانیی نێوده‌وڵه‌تی بۆ کورده‌کانی رۆژئاوای‬ ‫کوردستانیش جه‌خت ده‌کا و ئاماده‌یی خۆی‬ ‫ده‌رده‌بـــڕێ که ئ ـه‌وه‌ی له توانا و ده‌ره‌تانیدا‬ ‫هه‌یه بۆ پــتـه‌وکــردن‌و به‌کرده‌یی کردنی ئه‌م‬ ‫هاوڕیزی‌و هه‌ماهه‌‌نگییه درێغی نه‌کا‪.‬‬ ‫حیزبی دێموکڕاتی کوردستان‬ ‫ده‌فته‌ری سیاسی‬ ‫‪ ٢٠‬ی سێپتامبری ‪٢٠١٤‬‬ ‫‪29‬ی خه‌رمانانی ‪1393‬‬

‫هه‌رێمی کوردستان‪ ،‬گۆڕه‌پانی شه‌ڕێکی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تی لەگه‌ڵ تیرۆریزم‬

‫‪٣‬‬

‫وتەكانی چوار چاالكی سیاسی لە‬ ‫پێوەندیی لەگەڵ تیرۆری میكۆنووس‬

‫‪٥‬‬

‫به‌رپرسایه‌تییه‌کی دره‌نگ وه‌خت ل ‌ه به‌رامبه‌ر تێرۆریزمدا‬

‫‪٥‬‬ ‫نزیکه‌ی دوو حه‌وتووی ‌ه زنجیره‌یه‌ک چاالکیی سیاسی‌و‬ ‫پێشمه‌رگان ‌ه ل ‌ه ناوچ ‌ه جیاوازه‌کانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ده‌ستی پێ‬ ‫کردوه‌‪ .‬ڕێکخه‌ران‌و به‌شدارانی ئه‌م زنجیر ‌ه چاالکییان ‌ه خۆیان وه‌ک‬ ‫«پارێزه‌رانی ڕۆژهه‌التی کوردستان» ب ‌ه خه‌ڵک‌و میدیاکان ناساندوه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه پێی زانیارییه‌کان‪ ،‬ئه‌و تێکۆشه‌رانه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌مان ل ‌ه شه‌وانی ‪21‬‬ ‫و ‪22‬ی خه‌رمانان ل ‌ه ناوچه‌کانی سه‌رده‌شت و مه‌ریوان‪ ،‬ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫که‌مینی به‌رین و ده‌سڕێژی هیز ‌ه چه‌کداره‌کانی کۆماری ئیسالمی‬ ‫به‌ره‌وڕوو بوون‪ ،‬به‌اڵم جگ ‌ه ل ‌ه تیکشکاندنی که‌مینه‌کان‪ ،‬توانیویان ‌ه‬ ‫ژماره‌یه‌کی ‪ 5‬که‌سی ل ‌ه پاسداران‌و به‌کرێگیراوانی ڕێژیم بکوژن و‬ ‫ژماره‌یه‌کی زیاتریش بریندار بکه‌ن‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌یاننامه‌یه‌ک دا ک ‌ه «پارێزه‌رانی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان»‬ ‫باڵویان کردوه‌ته‌و ‌ه هاتوه‌‪ ...« :‬ئێمە ل ‌ه ئامێزی نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆمان‬ ‫هه‌ڵقوواڵوین‪ .‬ڕۆڵ ‌ه تێکۆشەر و ئازادیخوازەکانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستانین کە وەک پارێزەر و بەرگریکاری خەڵکی ڕۆژهەاڵتی‬

‫کوردستان هاتووینە مەیدان‪ ....‬دەمانەوێ بە کۆماری ئیسالمیی ئێران‬ ‫‪...‬ڕابگەیەنین کە سەرکوت‌و تاوانەکانی لە دژی خەڵکی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫کوردستان بێ وه‌اڵم ناهێڵینەوە‪ ...‬لە ئاست کوشتن‌و تاالنی کۆڵبەران‬ ‫و کاسبکارانی زەحمەتکێش‌و بێدەرەتان بێدەنگ نابین‪ ... .‬چی دیک ‌ه‬ ‫ڕێگا بە مەوادفرۆشەکان و بازرگانانی ماددە سڕکەرەکان نادەین‬ ‫کچان و کوڕانی خەڵکی کوردستان گیرۆدەی ماددە سڕکەرەکان‬ ‫بکەن و هتد»‪.‬‬ ‫ئه‌و ڕۆل ‌ه نیشتمانپارێزانه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌مان ل ‌ه نێوخۆی ڕۆژهه‌اڵت‪،‬‬ ‫وێرای سوپاس له‌ پێشوای و پشتیوانیی خه‌ڵکی ڕۆژهه‌الت‪ ،‬ڕاشیان‬ ‫گه‌یاندو ‌ه ک ‌ه سه‌رجه‌م هێزە خەباتکارەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە‬ ‫تایبەتی حیزبی دیموکراتی کوردستان بە پشتیوانی خۆیان و خۆشیان‬ ‫بە پشتیوانی ئەوان دەزانن‪ .‬جه‌ختیشیان ل ‌ه سه‌ر ئه‌و ‌ه کردو ‌ه ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫هه‌ر شوێن و ناوچه‌یه‌ک ب ‌ه پێویستی بزانن‪ ،‬حوزووریان ده‌بێ‪.‬‬

‫ئاواره‌بوونی هه‌زاران کوردی خۆراوای کوردستان بۆ تورکیه‌‬ ‫له‌و چه‌ند ڕۆژه‌ی ڕابردوودا به‌هۆی‬ ‫په‌الماری هێزه‌کانی داعش زیاتر ل ‌ه ‪45‬‬ ‫هه‌زار کوردی خۆراوای کوردستان ل ‌ه‬ ‫ماڵ‌و حاڵیان هه‌ڵقه‌ندراون‌و ئاواره‌ی ناوچ ‌ه‬ ‫سنوورییه‌کانی تورکیه‌ بوون‪.‬‬ ‫کۆماریی‬ ‫سه‌رۆک‬ ‫نووسینگه‌ی‬ ‫تورکی ‌ه ڕایگه‌یاندو ‌ه ک ‌ه ل ‌ه چه‌ند ڕۆژی‬ ‫ڕابردوودا ‪ 45‬هه‌زار کوردی ئاواره‌ی‬ ‫سووری بۆ ڕزگارکردنی گیانی خۆیان‬ ‫ل ‌ه ترسی په‌الماره‌کانی داعش ڕوویان ل ‌ه‬ ‫سنووره‌کانی تورکیه‌ کردوه‌‪.‬‬ ‫نه‌عمان کورتولموش‪ ،‬جێگری سه‌رۆک‬ ‫وه‌زیری تورکیه‌ رایگه‌یاند ک ‌ه ده‌وڵه‌تی‬ ‫تورکی ‌ه یه‌کێک ل ‌ه وێستگ ‌ه سنوورییه‌کانی‬ ‫خۆی ل ‌ه باشووری ئه‌و واڵت ‌ه به‌ڕووی‬ ‫ئاواره‌کان کردۆته‌وه‌‌و له‌و رێگه‌یه‌و ‌ه‬ ‫ب ‌ه هه‌زاران که‌س ل ‌ه ناوچه‌کانی نیزیک‬ ‫ێ کراون‪.‬‬ ‫ده‌ورووبه‌ری ئانکاڕا نیشته‌ج ‌‬ ‫هه‌واڵه‌کانیش باس له‌و ‌ه ده‌که‌ن ک ‌ه هێزه‌کانی‬ ‫ده‌وڵه‌تی ئیسالمیی داعش ل ‌ه توانیویان ‌ه ل ‌ه‬

‫ماوه‌ی ‪ 3‬ڕۆژی ڕابردوودا نیزیک ب ‌ه ‪100‬‬ ‫گوند ل ‌ه خۆراوای کوردستان داگیر بکه‌ن‌و‬ ‫شه‌رو پێکدادان ل ‌ه نیزیک کوبانی ک ‌ه ب ‌ه‬ ‫ته‌واوی له‌الیه‌ن داعشه‌و ‌ه گه‌مارۆ دراوه‌‪،‬‬ ‫به‌رده‌وامه‌و ئه‌وه‌ش بووه‌ت ‌ه هۆی ئه‌وه‌ی‬ ‫ڵ‬ ‫ب ‌ه هه‌زاران که‌سی ئه‌و ناوچه‌یه ب ‌ه کۆم ‌ه ‌‬ ‫ڕابکه‌ن‪.‬‬ ‫شایانی باس ‌ه ده‌وڵه‌تی تورکی ‌ه ده‌ڵێ‬ ‫ل ‌ه ئێستادا زیاتر ل ‌ه ‪ 2‬میلیون‌و ‪ 500‬هه‌زار‬ ‫ئاواره‌ی سوورییه‌ی داڵد ‌ه داوه‌و له‌و ‌ه‬ ‫زیاتر ناتوانێ ئاواره‌کان وه‌خۆبگرێ‪.‬‬

‫نوێنه‌رانی کورد له‌ مه‌جلیس‌‪ ،‬خه‌می‬ ‫خه‌ڵک‌و ئه‌رکه‌ له‌بیرکراوه‌کانیان‬

‫‪٦‬‬

‫ده‌رسه‌کانی ریفراندۆمی‬ ‫سه‌ربه‌خۆیی له سکاتله‌ند‬

‫‪٨‬‬

‫ل ‌ه فۆرم ‌ی وه‌رگرتن ‌ی زانكۆكان ‌ی ئێران‪،‬‬ ‫جیاكار ‌ی نه‌ته‌وه‌ی ‌ی ل ‌ه نیوان خویندكاران پێك دێ‌‬ ‫ی خویندكار‬ ‫ی وه‌رگرتن ‌‬ ‫ل ‌ه فۆرم ‌‬ ‫ی ئێران‪ ،‬ئه‌مسال‬ ‫ی ئازاد" ‌‬ ‫له‌" زانكۆ ‌‬ ‫ب ‌ه جیاواز ل ‌ه سااڵنی‌ ڕابردوو‪ ،‬داوا ل ‌ه‬ ‫ی بكات‬ ‫خویندكار ده‌كرێت ده‌ست نیشان ‌‬ ‫نه‌‪ .‬ل ‌ه زانكۆ‬ ‫ی ئێرا ‌‬ ‫سه‌ر به‌ كام نه‌ته‌وه‌ ‌‬ ‫ده‌وڵه‌تیه‌كانیش هه‌مان فۆرم دراو ‌ه ب ‌ه‬ ‫ی ك ‌ه له‌و‬ ‫خویندكاران به‌‌و جیاوازییه‌ ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نه‌ته‌وه‌كان ‌‬ ‫فۆرمانه‌دا ب ‌ه ئاشكرا ناو ‌‬ ‫ئێران نووسراوه‌و داوا ل ‌ه خوێندكار‬ ‫كراوه‌ یه‌كیان هه‌لبژیرێت‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ب ‌ه پێی قسه‌ی خوێندکارێک ل ‌ه زانكو ‌‬ ‫ی پڕكردوته‌و ‌ه‬ ‫تاران ك ‌ه فۆرمه‌كه‌ ‌‬ ‫ی خوێندكار‬ ‫ی وه‌رگرتن ‌‬ ‫ده‌لێت‪ ":‬ل ‌ه فۆرم ‌‬ ‫ی خوێندن هه‌موو سالێك‬ ‫ل ‌ه ناوه‌نده‌كان ‌‬ ‫ی خویندكار‬ ‫ئاماژ ‌ه ب ‌ه ره‌گه‌ز‌و ئایین ‌‬ ‫كراوه‌‪ ،‬به‌الم بۆ یه‌که‌م ئه‌مساڵ ل ‌ه‬ ‫ی خویندكار ل ‌ه زانكۆكان‪،‬‬ ‫ی وه‌رگرتن ‌‬ ‫فۆرم ‌‬ ‫ی‬ ‫ی خویندكار ئاماژه‌ ‌‬ ‫ی نه‌ته‌وه‌ی ‌‬ ‫ناسنانه‌ ‌‬

‫پێ‌ بكرێت‪.‬‬ ‫ی ئه‌و جیاكاریی ‌ه ئه‌م ‌ه ب ‌ه‬ ‫ڕه‌خنه‌گران ‌‬ ‫ی نیو‬ ‫ی حه‌سه‌ن ڕوحان ‌‬ ‫ی ده‌وڵه‌ت ‌‬ ‫هه‌ولێك ‌‬ ‫ی ئاشكرا‬ ‫ی نه‌ته‌وه‌ی ‌‬ ‫ده‌به‌ن بۆ جیاكار ‌‬ ‫ل ‌ه زانكۆكان‌و پێیانوای ‌ه ئه‌م ‌ه ده‌توانیێ‬ ‫ی ل ‌ه‬ ‫ی نه‌ته‌وه‌ی ‌‬ ‫ی هه‌اڵواردن ‌‬ ‫ببێ ب ‌ه هۆ ‌‬ ‫ناوه‌نده‌كانی‌ خوێندن‪.‬‬